szczanami oddawano dziesięcino do klasztoru, Wójtostwo posiadało pięć łanów; wójtem pod ten czas był Rafał Riterski dziedzic Błogocic ob. . Młyny były dwa na Wiśle, jeden należący do klasztoru, drugi do wójta, z jakowych dawali klasztorowi pewną część zboża, zwaną metreta a wójtowi słód. Kazimierz IV 1449 roku potwierdził prawo niemieckie miastu i wsiom Gunów, Mniszów, Gruszów, Nenkanowice, Hebdów, Szpitary, Szarbia i Dewyenya. Wynikły spór między wójtem a mieszczanami rozstrzyga Zygmunt I 1507 r. , postanawiając 1 że mieszczanie stosownie do dobrowolnego swego zobowiązania się powinni odrabiać trzy dni w roku, a wójt za to po beczce piwa przez te trzy dni ma im dawać. Stefan Batory r. 1578 między innymi postanawia, iż mieszczanie powini mierzyć zboże na miarę proszowską. Jan Kazimierz r. 1653 zaleca konwentowi, aby mieszczan nie znaglał do żadnych innych powinności nad te, jakie przywilejami panujących ustanowione zostały; i tegoż roku potwierdza przywileje jeszcze przez poprzedników nadane. Jakowe przywileje również potwierdzone zostały przez króla Jana III w Krakowie 17 kwietnia 1674 r. i przez Stanisława Augusta w Warszawie 4 października 1767 r. Z przywileju lokacyjnego wiemy, iż miasteczko B. założone było na prawie niemieckiem, jako więc takie posiadało ratusz, który następnie przez opata Witkowskiego rozebrany i z niego folwark w Mniszowie wystawiony został; dekretem zaś powyższym nakazano klasztorowi na wybudowanie ratusza złp. 2000 zapłacić; jakoż stanął ratusz w rynku nowym i takowy przetrwał do naszych czasów, wybudowany był z modrzewia i dopiero przed niedawnym czasem sprzedany, a z materyału tego wystawiony został dom, dotąd przy wjeździe od Hebdowa, z prawej strony, istniejący. Po supresyi zgromadzenia ks. norbertanów w Hebdowie w r. 1818 B. nowe stało się własnością skarbu, i jako takie przetrwało do 1 stycznia 1870 r. , w którym na osadę zamienionem zostało. Dotąd istnieją tu cechy rzemieślnicze, posiadające przywileje królów polskich, a mianowicie krawców, mający przywileje Michała Korybuta z 4 grudnia 1669 r. i Augusta II z r. 1697; i szewców, posiada przywileje Władysława IV 1 marca 1633 r. , Michała 12 listopada 1669 r. i Augusta II 2 grudnia 1698 roku. Z przywileju lokacyjnego wyżej przytoczonego z r. 1279 widzieliśmy, że opat brzeski zakonu norbertanów przyrzeka kościół w tern mieście założyć i postawić; około wiec tego czasu musiał być wybudowany pierwotny kościół, po którym jednak najmniejszego śladu niepozostało. Obecnie zaś istniejący, wymurowany częścią z cegły, a częścią z kamienia przez ks. norbertanów hebdowskich w r. 1040, poświę cony zaś został pod wezwaniem Wszystkich ŚŚ. 30 maja 1678 przez Mikołaja Oborskiego sufragana krakowskiego. W pobliżu B. n, w r. 1836 były robione poszukiwania soli przez Augusta Rosta otwór tu świdrowany jest jeden z najgłębszych, doszedł bowiem do głębokości 1573 stóp; w otworze tym w głębokości 1223 stóp spotkano wodę słoną od 3 do 4, która następnie znikła Jan Hempel, Uwagi co do poszukiwań soli kamiennej w gra nicach Król Pol. Bibliot. Warsz. lipiec 1877 T. III, 89. B. nowe, zbudowane na wielkiej wyniosłości po nad doliną Wisły, ma dwa rynki i cztery ulice. W r. 1827 było tu do mów 151, mieszkańców 904; obecnie jest do mów murowanych 6, drewnianych 134; ludności męzkiej 460, żeńskiej 519; razem 979 głów; w tej liczbie żydów mężczyzn 8, kobiet 9, re szta chrześcianie katolicy, trudniący się wy łącznie rolnictwem; przestrzeni w ogóle zajmu je 978 m. , 77 prętów, Dawniej istniał tu ma gazyn solny; budynki po nim pozostałe obró cono na użytek straży granicznej. B. nowo posiada szkołę elementarną, dom schronienia dla 9 starców i kalek i stacyą pocztową w po bliżu Stopnicy i Michałowic. W wykazach pocztowych zwane dziś Brzesk 2. B. stare, wś nad Wisłą, pow. miechowski, gm, Gruszów, par. Hebdów. Leży o milę od Brzeska Nowe go, na drodze ku Koszycom. W 1827 r. było tu 18. dm. i 127 mk, B, 1860 było tu 15 dm. i 116 mk. , obecnie zaś 18 dm. i 87 mk. Dziw nym zaiste faktem to ciągłe zmniejszanie się ludności. B. stanowiło dawniej królewszczyznę, należącą do starostwa niepołomickiego, Lustracya z 1564 r. powiada Jest kmieci 4, któ rzy płacą czynszu po groszy 12, nic nie robią tylko psy za królem wodzą, lecz za staraniem sta rosty król rozkazał obrócić ją na leśnictwo i zwolnił od opłaty czynszu, aby służbę konno odbywali Staroż. Pol. T. II, 168. Był tu od dawnych czasów drewniany parafialny kościół pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła. Po jego upadku ks. Stanisław Szcze pański, pleban miejscowy, r. 1713 wystawił nowy kościół, który w r. 1721 został poświęcony. Kościół ten, ., lubo nie tak. dawny, uległ zniszczeniu i w r. 1882 musiał być zamknię ty, a nabożeństwo parafialne przeniesiono do kościoła pozostałego po norbertanach w Hebdowie; nareszcie w r. 1864 rozebrany został. Pod wsią B. stare, w brzegach nadwiślań skich, w formacyi gliny potopowej, mianowicie w spodnich warstwach, składających się z piasku i żwiru, znajdywane bywają kości wiel kich zwierząt jaskiniowych. Mar. Brzesko, m. pow. w Galicyi, pod 38 4 dług. wsch. a 50 szerokości póła. , 205 m. rozl. , 274 dm. , 1374 męż, 1433 kok razem 2867 mk. ; z tej liczby 893 rz. kat. , a 1974 izr. Siedziba c. k. starostwa, sądu pow. , urzędu podatkowego, notaryatu, oddziału straży skarbowej, urzędu pocztowego i telegraficznego, wydziału rady powiatowej, posterunku żandarmeryi, dziekanatu i urzędu paraf. rz. katolickiego. Dek. brzeski dyec. tarnowskiej liczy 13 parafij, 24803 dusz katol; parafia zaś katol. brzeska 1426 wiernych. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba apostoła wymurowany w r. 1487, był poprzednio aryaóskiem oratoryum. Po trzykroć się spalił, ostatni raz 16 lipca 1863 r. , obecnie jednak zupełnie odrestaurowany. Oprócz kościoła znajdują się trzy kaplice pierwsza pod Wezwaniem św. Ducha, drewniana, najdawniejsza; druga pod wezwaśw. Krzyża. murowana, na cmentarzu; trzecia pod wezwaniem N. M. P. , murowana, w lesie słotwińskim. Szkoła ludowa dwuklasowa z 2 nauczycielami, lekarz i apteka, towarzystwo zaliczkowe mające 369 członków, a którego ogólny obrót kasowy wynosił w roku 1877 553112 złr. B. leży w równinie nad rz. Uszwica i przerznięte jest dwu gościńcami rządowym wiedeńskim i drogą krajową słotwińskonidzi cką; tylko o 4 kilometry jest odległą stacya kolei żelaznej Karola Ludwika w Słotwinie. Domy z wyjątkiem kilku murowanych drewniane; bruku brak. Miasto niema prawie żadnego majątku, dochód miejski w r. 1877 wynosił 2814 złr. Ludność chrześciańska trudni się najwięcej rolnictwem, po części także przemysłem, koszykarstwem i garncarstwem; ludność izraelska przeważnie handlem. Jest w B. kilku zamożnych kupców, którzy zakupują płody surowe w całej okolicy. Targi tygodniowe i 17 jarmarków. Powiat brzeski leży pomiędzy 38 4 a 38 8 dł. wschod, od Ferro a 49 9 a 50 4 szerokości półn. Graniczy zaś na północ z Królestwem Polakiem, na wschód z powiatem dąbrowskim i tarnowskim, na południe z pow. grybowskim, nowosądeckim i limanowskim a na zachód z pow. bocheńskim. Północna część pow. od linii kolei Karola Ludwika jest jednostajną równiną, południowa zaś część na połud. od kolei żelaznej Karola Ludwika jest pagórkowata i górzysta. Wzgórza te stanowiące podgórze zachod; Beskidu dzielą się, na trzy grupy 1 grupa po lewym brzegu rz. Uszwicy w gminach Gosprzydowa, Gnojnik, Uszew i Jasień jest przedłużeniem gór powiatu bocheńskiego, 2 grupa rozciąga się pomiędzy rzekami Uszwicą i Dunajcem, jest dalszym ciągiem gór pow. limanowskiego, dosięga najwyższej wysokości w Iwkowy, obniża się ku północy i ginie w równinach około Okocima i Wielkiej wsi; 3 grupa po lewej stronie Dunajca, poczyna się w pow. brzeskim i ciągnie się dalej w pow. grybowski. Pomiędzy drugą a trzecią grupą znajduje się dolina Dunajca, w jednych miejscach węższą a w drugich szersza z malowniczemi krajobrazami. Najpiękniejszy widok przedstawia się jednak ze wzgórz Jurkowa. U stóp Dunajec toczy swoje czyste fale, za Dunajcem strome góry lasami szpilkowemi okryte, a na południe i północ jakby na straży zamykającego się widnokręgu sterczą na pagórkach nad Dunajcem ruiny baszty czchowskiej i zamku mielsztyńskiego, u podnóża których są miasteczka Czchów i Zakluczyn. Nie tak malowniczy ale o wiele rozleglejszy widok dostrzedz można z góry okocimskiej, gdyż w dnie pogodne ukazują się ztąd w dali odległe tatrzańskie szczyty. W powiecie znajdują się następujące rzeki 1 Wisła, stanowiąca granicę od Królestwa Polskiego, tylko prawym brzegiem należy do pow. 2 Uszwica wkracza w granicę pow. w gminie Grosprzydowy a wpada do Wisły powyżej Szczurowy, 3 Dunajec wchodzi w powiat w Będzieszynie, wychodzi za Wojniczem a od Żabna do Siedluszowic stanowi granicę od powiatu dąbrowskiego. Stawów większych nie ma w powiecie. Rozległość 825, 79 kil. kw. 14, 25 mil kw. Ludność w 1869 r. 40138 męż, 42663 kob. razem 82801 mk. ; na kilometr kwadr. przypada 100 mk. ; pod względem gęstości zaludnienia w Galicyi stoi zatem powiat brzeski na 7 miejscu. Gmin miejskich ma 4, wiejskich 105 razem 109 gmin politycznych, 114 gmin katastralnych a 125 osad i 103 obszar. dworskich; 14542 dm. mieszkalnych. Wypada zatem jedna gmina na kil. kw. 7, 5, jedna gm. miejska na kil. kwadr. 2, 06, jedna gmina wiejska na kil; kw. 7, 8. Miasta pow. są 1 Brzesko mk. 2867, 2 Czchów 1595 mk. 3 Wojnicz. 2221 mk. , 4 Zakluczyn 1415 m. razem miały miasta 8098 mk. Zaś wsie 74703 mk. Pomiędzy wsiami najludniejsze są Borzęcin 4942 mk. , Jadowniki 2684 mk. , Mokrzyska 2311 mk. , Szczurowa 2075 mk. , Iwkowa 2025 mk. Wypada na kilom. kw. przestrzeni 8, 8 mk. miejskich a 91, 2 mk. wiejskich. Cała ludność pow. z wyjątkiem izraelitów jest narodowości polskiej i należy do szczepu mazurskiego. Pod względem religii znajduje się rzym. katol. 78029, katolików innych wyznań 26, żydów wyznania. Mojżeszowego. 4746. W powiecie politycznym brzeskim znajdują się okręgi trzech sądów powiatowych, mających swe siedziby w Brzesku, Wojniczu i Radłowie i 4 posterunki c. k. żandarmeryi w Brzesku Wojniczu, Radłowie i Zakluczynie; pod względem kościelnym dzieli się powiat na 3 dekanaty brzeski, wojnicki. i czchowski, którym podlega 26 urzędów paraf. Wyższych szkół niema w powiecie; szkół ludowych 4kłaso wych jest 2 w Zakluczynie i Wojniczu, 3kla sowych 2 w Borzęcinie i Szczurowy; dwuklasowych 5, jednoklasowych i filialnych 24 ra Brzesko Brzesko