skolitewskie województwo, zajmowało szeroką płaszczyznę od wschodu ku zachodowi, w większej połowie lasami i bagnami pokrytą, a w drugiej od sąsiednich krain Polski z puszcz wytrzebioną i od tego Polesiem nazwaną. Zachodnią stronę województwa od granic między Koroną a Litwą przerzynała rzeka Bug; jednak ziemia ta za czasów piastowskich należała do Polski. Po zniszczeniach tatarskich, Litwini, korzystając z osłabienia Polski, posunęli dotąd swe zabory około 1242 roku, kiedy Erdziwił książę litewski dźwignął w tych okolicach spalone przez Mongołów grody. Nieco później Daniel, książę halicki, owładnął kraj ten i odtąd ciągle przez pół wieku o posiadanie go wojowały z sobą Polska, Ruś i Litwa. Dopiero około 1316 r. Gedymin odzyskał ziemie te dla Litwy, co jeszcze więcej utwierdziło podbicie Wołynia 1321 r. przez tegoż wojownika. Syn jego Kiejstut dostał w podziale ziemię brzeską, ale Kazimierz Wielki, chcąc rozszerzyć granice państwa i zabezpieczyć się od napaści Litwy, opanował Wołyń a zarazem i księstwo brzeskie w 1349 r. W następnym 1350 r. wszczęła się dwuletnia wojna Polaków z Olgierdem, który Brześć odebrał, a w 1351 r. na mocy traktatu ziemia ta znów do Kiejstuta wróciła. Wreszcie po wojnie Polski z Lubartem, traktat w r. 1366 ostatecznie ziemię brzeską przy Litwie zatrzymał. Brześć z okolicznym krajem należał w XV i XVI w. do wojewody trockiego; dopiero z powodu wielkiej niedogodności i rozległości, na sejmie unii 1569 r. odłączono go od Trok i podzielono na dwa województwa brzeskolitewskie i podlaskie. Graniczyło wtedy na wschód z województwem mińskiem 1 kijowskiem, na południe z wołyńskiem i ziemią chełmską, na zachód z lubelskiem i podlaskiem, które oddzielała rzeka Bug, a na północ nowogrodzkie i trockie. Miało dwa powiaty brzeskolitewski i piński. Herb jego była pogoń w błękitnej barwie w czerwonem polu. Sejmiki województwa odbywały się w Brześciulitewskim i Pińsku i wysyłały czterech posłów na sejm i 4 deputatów na trybunał. Miało wojewodę i kasztelana i dwóch starostów grodowych brześciańskiego i pińskiego. Dzisiejszy powiat brzeski gub. grodzieńskiej zajmuje 438438 dzies. rozl. , w tej liczbie 31945 ziemi rządowej, 101978 lasu. Ludności 140460 t. j. 33, 4 na 1 w. kw. W powiecie prócz m. pow. jest 8991 kat. , 12684 izr. , 981 ewang. Na cały pow. jest 1 dekanat katol. t. n. a 5 dekanatów prawosł. brzeski, kamieniecki, włodawski, wysokolitewski i czernawczycki parafij 65. Dekanat prawosł. brzeski ma 13 parafij. Fabryki w powiecie tytuniu 6 wyrób 135, 784 rs. ; wódki 9 151, 652 rs. ; browary 10 48, 230 rs. ; miodu 3 1, 920 rs. ; oleju 4 5810 rs. ; świec 7 4050 rs. ; mydła 3 10, 600 rs. ; skór 8 5588 rs. ; cegielń 6 142540 rs. Powiat ma 5 stanów t. j. zarządów policyjnych Domaczów, Ruda, Czernawczyce, Kamieniec lit. i Wysokie litewskie gmin 21. Brześć, 1. domin. , pow. inowrocławski, 1858 morg, rozl, 2 miejsc; 1 B. , 2 folw. Kaspral; 18 dm. , 204 mk. , 40 ew. , 158 kat. , 6 żydów, 91 analf. Stac, poczt. Chełmce o 7 kil. , stac. kol. żel. Inowrocław o 28 kil 2. B. , niem. Briese, folw. , pow. międzychodzki, ob. Wierzbno. Brześć, 1. niem. Brzestz, wś, pow. pszczyński, niedaleko N. Berunia, z parafią i szkołą katol. dek. pszczyńskiego, młyn wodny. 2. B. ,. niem. Brzezetz, wś, pow. kozielski, par, Koźle, z młynem, tartakiem, cegielnią. Brześć, ob. Brzeście. Brześciany, wieś, pow. Samborski, o 15 kil. na północ od Sambora. Przestrzeń posiadłości większej roli ornej 384, łąk i ogrodów 149, pastwisk 29, lasu 513; posiadłość mniejsza roli ornej 376, łąk i ogrodów 147, pastwisk 132 morg. Ludności rz. kat. 47, gr. kat. 553, izraelitów 94 razem 694. Należy do rzym. kat. parafii w Wojutyczach, gr. kat. parafii w Rakowej. Posiada szkołę etatową. Brzeście, 1. wś, pow. garwoliński, gmina Pawłowice, par. Stężyca. Leży o 3 w. na zach. półn. od Stężycy, nad jeziorem a raczej łachą wiślaną, o 2 wiorsty od Wisły. W r. 1827 było tu 58 dm. , 348 mk. ; obecnie liczy 95 dm. , 762 mk. , 1171 m. rozl 2. B. , wś, pow. słupecki, gm. Wilcza góra, par. Wilczyn. 3. B. , wś i folw. , nad rz. Pilicą, pow. radomski, gm. i par, Stromiec. Posiada ziemi dwor. 2789 m. i 99 włośc. Liczy 16 dm. i 192 mk. 4. B. nad Wisłą, wś i folw. , pow. kozienicki, gm. Oblassy, par. Janowiec. W 1827 r. było tu 14 dm. , 126 mk. , obecnie 13 dm. , 113 mk. ; 484 m. ziemi dworskiej i 229 m. włośc. 5. B. , wś, pow. pinczowski, gm. i par. Pińczów. Leży o 3 w, od Pińczowa, przy drodze bitej z Kielc do Pińczowa. Posiada pasiekę starannie prowadzoną. Lesiste wzgórza tutejsze z piękną roślinnością stanowią ulubione miejsce wycieczek dla mieszkańców Pińczowa. W 1827 r. było tu 27 dm. , 267 mk 6. B. , wś włośc, . pow. włoszczowski, gm. Radków, par. Dzierzgów. Ma 178 m, obszaru, 8 dm. i 87 mieszk. Położenie niskie, bagniste, lud biedny. 7. B. , wś, pow. włoszczowski, ; gm. i par. Kluczewsko. W 1827 r. było tu 12 dm. i 80 mk. 8. B. , wś, pow. stopnicki, gmina Grabki, par. Gnojno. 9. B. , wś, pow. jędrzejowski, gm. Wodzisław, par. Mieronice. Leży o 3 w. na zach. od Wodzisławia. W 1827 r. było tu 10 dm. , 127 mk. B. były dzierżawą Jana Paska wraz z przyległą Olszowką. Brzeście, 1. albo Brzeszcze z Zieleńcem, Niedzielańcami i Budami, wieś, pow. bialski w Galicyi, ma 2882 m. rozl, w tern 1743 m. roli ornej, 226 dm. , 1493 mk. , par. w Oświęcimiu, szkoła ludowa jednoklasowa. Leży B. nad rz. Białą, przy samej kolei północnej cesarza Ferdynanda, w glebie żytniej; ma gorzelnię. Obszar dworski należy do majoratu arcyksięcia Albrechta. 2. B. , wś, pow. mielecki, o 11 kil. od Mielca, w par. rz. kat. Chorzelów. Brześnica, domin. , pow. śremski, 3468 m. rozl. ; 2 miejsc 1 B. , 2 osada Ziomek; 14 dm. , 206 mk. , 12 ew. , 194 kat. , 30 analf. Bi. poczt. Dolsko o 7 kil. , st. kol. żel Jarocin o 30 kil Własność Fr. Żółtowskiego. M. St Brzesino, ob. Brzeżno. Brzesk, ob. Brzesko. Brzeska wola, wś i folw. , pow. radomski, gm. i par. Stromiec, o 28 w. od Radomia, o 5 wiorst od rz. Pilicy. Liczy 13 dm. , 161 mk. , 809 m. dworsk. , i 76 włośc, ziemi. Brzeski, wś i folw. , nad rzeczką Grabią, pow. łaski, gm. Wola Wężykowa, par. Marze niu. Leży na lewo ode drogi z Widawy do Marzenina. W 1827 r. było tu 15 dm. , 123 mk. ; obecnie 23 dm. , 205 mk. , rozległości 773 morg. Poczta w Widawie. W ogrodzie drew niana modrzewiowa kaplica N. M. P. Przez długie lata B. były własnością rodziny Sulimierskich, Br. Ch. BrzeskiKołaki, wś, nad rz. Orzyc, pow. przasnyski, gm. Krzynowłoga Wielka, parafia Chorzele. W 1827 r. było ta 19 dm. , 132 mk. Obecnie liczy 24 dm. , 159 mk. , 271 m. obszaru. Mieszka ta drobna szlachta. Br. Chu. . Brzeski, a, e, ob. Brzeg, Brześć, Brzesko i t. d. Brzesko, 1. B. nowe, dawniej miasteczko dziś osada, pow. miechowski, gm. Gruszów, par. t. n. , przy trakcie zwyczajnym nadwiślańskim zwanym, do Nowego miasta Korczyna prowadzącym, położone; o pół wiorsty od Wisły, od której oddzielone obszernem pastwiskiem, nazywanem Błonie; od Miechowa 37 w. Osada ta nosi nazwę Brzesko słomiane, i dawniej nawet w dokumentach urzędowych pod tern nazwiskiem wymieniana. Nazwa ta, jak wnosić można, nadaną została od dachów słomą krytych, tembardziej że dotąd utrzymał się zwyczaj, iż mieszkańcy, budując domy kryte gontem lab innym materyałem, chociaż jeden snopek słomy na dachu umieszczają. Autorowie Starożytnej Polski Tom II, 166 utrzymują, jakoby Iwo Odrowąż, biskup krakowski, ufundował tu około r. 1223 kanoników regularnych św. Norberta ordo Praemonstratensium, i że dopiero około r. 1507 opactwo to przeniesione zostało do Hebdowa, wsi przyległej Brzeska, opierając domysł takowy na tern, iż w ponawianych przywilejach w XVI wieku wzmiankowane jest Brzesko nowe, jako należące do opactwa hebdowskiego. Domysł ten jednak jest mylnym, gdyż Antoni Kraszewski, opat. Witowski, w historyi tego zgromadzenia w r. 1752 drukiem ogłoszonej, udowodnił z dokumentów, że Iwo był dobrodziejem klasztoru, lecz nie fundatorem. Podówczas znajdowała się w archiwum miejscowem bulla papieża Eugeniusza IV z r. 1442, która porządek fundacyjny zaczynała od Bolesława Kędzierzawego. Według takowej, niejacy Strzeżysław i Wrocisław wystawili rzeczony kościół i klasztor i pierwsze wsie oraz folwarki mu nadali; zakonników zaś sprowadzili z Pragi ze strachowskiego klasztoru. Nie ulega przeto wątpliwości, jak powiada F. M. Sobieszczański, wyjaśniający te okoliczność Tyg. Illustr. t. I, 179, że początek założenia kościoła i klasztoru sięga czasów Bolesława Kędzierzawego 1127 do 1173 r. .. Długosz Kronika T. II, 218, utrzymuje, że klasztor założony był w wiosce Brzesku, dzisiejszem B. starem. Przywilej lokacyjny m. B. z r. 1279, którego kopia, niedokładnie przecie zrobiona, znajduje się w aktach kościoła brzeskiego, założyciela miasta nazywa opatem brzeskim. Cokolwiekbądż, to tylko jest pewnem, że Brzesko nowe, należące przedtem do biskupów krakowskich, w r. 1223 nadał klasztorowi norbertanów w Hebdowie Floryan, opat brzeski, i że przywilejem wydanym r. 1279 dozwolił Gotfrydowi synowi Arnolda de Glesin założyć miasto B. na prawie magdeburskiem; dalej przyrzeka wystawić kościół, wydziela jeden łan ziemi dla Gotfryda, którego wójtem postanowił, z uwolnieniem od wszelkich podatków, a ze wszystkich łanów, które tylko w obrębie tegoż B. i w Opli nazwa miejscowości dotąd istniejąca wymierzone zostały, dla klasztoru pięć łanów zostawia; reszta zaś ma być mieszczanom oddana, za opłatą czynszu, Nadaje miastu jeziora Liwców, Kochłów i Piskorów, inne zaś jeziora pozostawia klasztorowi. Rybołówstwa w Wiśle dozwala wójtowi bez ograniczenia, mieszczanom zaś pozwala łowić tylko wędami i sakami. Dochód z mostu na Wiśle zachowuje dla klasztoru, uwalniając wójta i mieszczan od opłaty mostowego. Historya miasteczka tego nie zawiera wypadków ogólniejszego znaczenia, i ściśle się łączy z losami klasztoru, którego własność stanowiło. Za czasów Długosza Liber Beneficiorum, Cracoviae 1864 r. t. III, 76 miasteczko to posiadało 40 łanów miejskich, z których opłacany klasztorowi czynsz wynosił po 9 skojców od każdego; nadto dawali po 30 jaj, 2 kapłony i 2 sery, robocizny żadnej nie odrabiali i osepu nie dawali, dziesięcina szła do klasztoru z łanu po 4 miarki pszenicy, tyleż owsa i żyta. Do kościoła w B. należało trzy ćwierci łana, z których także na równi z mie Brześć Litewski Brześć Brześciany Brzeście Brześnica Brzesino Brzesk Brzeska wola Brzeski Brzesko