w kierunku południowowschodnim, leży nad potokiem Hnojowiec, dopływem potoku Szkło. Okolica to niska, 132, 1 nad powierzchnię morza wzniesiona, płaska, piaszczysta i bagnista, grunt nieurodzajny, lasów dużo. Przestrzeń posiadłości większej 437, łąk i ogrodów 366, pastwisk 249, lasu 487; posiadłość mniejsza roli ornej 760, łąk i ogrodów 344, pastwisk 67 morg. Ludność rzym. kat. 488, gr. kat. 487, izraelitów 47 razem 1022, Rzymskokatol. parafia, należąca przedtem do archidyecezyi lwowskiej, należy teraz do dekanatu jawoj rowskiego dyecezyi przemyskiej; została założoną w 1514 roku przez Jana, Andrzeja i Mikołaja z Fulsztyna Herburtów, ówczesnych dziedziców tej włości. W roku 1645 dodał fundacyą na 2 mansyonarzy i jednego księdza mszalnego Mikołaj Stogniewski de Stogniew, wielki oboźny koronny, starosta chmielnicki i dziedzic bruchnalski. Kościół murowany wystawiony 1645 roku, poświęcony 1710 roku pod wezwaniem św. Trójcy. Ogólna liczba dusz w całej parafii rz. kat. 598, akatolików 200, izrael. 60. Do gr. kat. parafii należy 1973 dusz. Parafia ta należy do dekanatu jaworowskiego dyecezyi przemyskiej. B. posiada szkołę etatową. Właściciel większej posiadłości Jan hr. Szeptycki. Bruchnowo, Bruchnowko, ob. Brąchnowo, Brąchnówko. To ostatnie jest własnością Czarlińskiego. Bruchsche Niederung, ob. Bruk Bruchwałt, niem. Bruchwalde, wś, pow. olsztyński, st. p. Purda. Bruchweide, ob. Kokoszczyn. Bruckenthal, przysiołek Choronowa. Ma kapelanią katolicką dek. bełzkiego, 1786 erygowaną, kościół drewniany z r. 1862; dusz katol. 915. Bruckie Żuławy, ob. Bruk. Brucz, to samo co Brocz ob. Bruczków, 1. domin. , pow. krotoszyński, 3987 m. rozl. , 6 dm. , 136 mk. , wszyscy kat. , nie ma analf. St. poczt. w Borku o pół kil, , st. kol. żel. Koźmin o 18 kil. ; własność W. Koczorowskiej. 2. B. Nowy, wieś, pow. kro toszyński; 8 dm. , 66 mk. , wszyscy kat. 3. B. Stary, wieś, pow, krotoszyński, 20 dm. , 238 mk. , wszyscy kat. M. St. Bruczno, to samo co Brocz ob. . Brud, Bród, przysiołek wsi Dzibułek. Brudden, Brodden, ob. Bródno, Brudno. Brudek, wś, pow. zamojski, gnu i par. Łabunie. Brudki, ob. Bródki. Brudki, wś, pow. ostrowski, gm. Komorowo, par. Wąsewo. Brudki, wś, pow. kowelski, gm. Siedliszcze, nad rz. Wyżówką. Własność rządowa, ziemi 380 dz. , domów 17, mk. 128. Gleba piasek i torf; podkład kredowy. Należała do staro stwa kowelskiego. A. Br. Brudnia, 1. wś, pow. inowrocławski, 2 miejsc. 1 B. wieś; 2 probostwo, 17 dra. , 247 mk. , 40 ew. , 207 kat. , 65 analf. , kościół parafialny dek. gniewkowskiego. St. poczt. Louisenfelde o 6 kil. ; st. kol. żel. Inowrocław o 20 kil. , Gniewkowo o 22 kil. 2. B. , niem. Lohhecken, leśnictwo, pow. śremski, ob. Ja skółki. M. St. Brudnica, 1. nad rz. Działdówką, wś i folw. , pow. mławski, gm, Rozwozin, par. Lubowidz. W 1827 r. było tu 28 dm. , 285 mk. , obecnie B. posiada 24. dm. , 240 mk. , po wierzchni zajmuje 60 morg. Folwark B. na leży do dóbr Poniatowo, odległy od Żuromina o 3 w. i połączony z nim szosą. Znajduje to się młyn wodny i hamernia, której młoty ku jące żelazo poruszane są wodą; jestto jeden z większych zakładów fabrycznych tej okolicy. 2. B. , folw. pryw. , pow. sierpecki, gm. Lise wo, paraf. Kurowo, liczy 6 mk. , 3 dm. , rozl. 180 morgów. Brudno, wś i folw. , pow. warszawski, gm. Brudno, par. Praga. Graniczy z Nową Pragą i staje się po części przedmieściem Warszawy. W 1827 r. było tu 35 dm. , 249 mk. B. sta nowił własność zgromadzenia pp. marcinkanek w Warszawie i obecnie należy do szpitala św. Ducha. Między tern przedmieściem a Brudnem stoczoną została 1656 r. w miesiącu lipcu sta nowcza bitwa, w której walczyli osobiście z jednej strony król polski Jan Kazimierz, z drugiej król szwedki Gustaw Karol i ele ktor brandenburski Fryderyk Wilhelm. Ele ktor dowodził wojskiem na prawem skrzydle sprzymierzonych. Król szwedzki, walcząc na lewem ze zwykłą sobie odwagą, o mało nie wpadł w ręce pancernych polskich. Trwała bitwa przez trzy dni, poczem sprzymierzeni zwyciężyli i osadzili Warszawę. W 1702 r. Karol XII wszedłszy do Warszawy, zwiedzał to miejsce sławnej owej bitwy, której wszyst kie szczegóły z czzęstego czytania dziejów wo jennych znajome mu były. W 1794 roku d. 4 listopada przy szturmie do okopów pra skich, przy Brudnie stała rezerwa Suworowa, z jazdy i artyleryi złożona. Gmina B. należy do s. gm. okr. VI w Wawrze, st. p. w Warszawie, od Warszawy 4 wiorsty. Br. Ch. Brudno, jezioro koło wsi Stulno, pow. włodawski, w zlewie Bugu, ma 90 m. rozl, 6 sąż. głęb. L. W. Brudno, ob. Bródno. Brudno, 1. wś, pow. łęczycki, gm. Dalików, por. Domaniew. W 1827 r. było tu 21 dm. , 208 mk. , obecnie liczy 22 dm. , rozległości 983 mórg. 2. B. , i Brudnowska wola, wś, pow. radomski, gm. i par. Wieniawa. Dobywają tu torf, używany przez zakłady żelazne w Rzucowie, B. liczy 10 dm. , 130 mk. , 498 m, ziemi dworsk. , 43 włośc. B. wola zaś liczy 15 dm. , 153 mk. , 793 m. ziemi dworsk. i 164 m. włośc. Br. Ch. Brudnowo, wś, pow. radziejowski, gmina Straszewo, par. Ostrowąs. W 1827 r. było tu 13 dm. , 114 mk. Brudzawy i Brudzawki, niem. Gross i KleinBrudzaw, wś, pow. brodnicki, st. p. Jabłonowo, par. Kruszyn. Brudzendy, Brudzędy, niem. Brodsende, dwie wsie, pow. sztumski, par. Bągard. Bradzeń, wś, nad rz. Skrwą, pow. lipnowski, gm. Brudzeń, par. BątkowoKościelne. Gruntów włośc. 111 m. , w tej liczbie 76 or nych; 27 dm. , 133 mk. Urząd gminny. Fol. B. wraz z Teofilewem ma 759 m. , w tern 459 m. ornych, 59 mk. Brudzeńmały, wś przyległa, gruntów włośc. 212 m. , w tej liczbie 182 m. orne; 13 dm. , 114 mk. Gmina B. należy do s. gm. okr. V w Trzciance wielkiej, st. poczt. w Dobrzyniu nad Wisłą, odl. od Lipna 28 w. , liczy w swoim obrębie 33 wsi i obejmuje 17, 381 m. , w tej liczbie 12, 858 m. ziemi ornej. Do gminy tej należą BątkowoKościelne, Bąt kowoJeziorne, BątkowoBochny, Brudzeń, Brudzeńmały, Węsławice, Winnica, Gorzechowo, Grodnia, Gorzechówko, Zdziembórz, Karwosieki, Krzyżanowo, Żukoszynwielki, Lasotki, Murzynowo, Myśliborzyce, Ostrowce, Radotki, Rembielin, Rokice, Sobowo, Stróżewoduże, Siecień, Turzawielka, Turzamała, Uniejewo i Janoszyce. Włościanie posiadają 4109 morg. , w tej liczbie 3249 m. ziemi ornej; grun tów dworskich 13272 m. , w tej liczbie 9609 m. ornych. F. O. Brudzeń, ob. Brudzyń. Brudzew, 1. B. kolski, os. , przedtem mko, pow. kolski, gm. i par. Brudzew, o 8 w. od Koła, o pół mili od rz. Warty. Posiada kościół par. murowany, urząd gminny i szkołę elementarną. Kościół murowany sowicie przez Mikołaja, Stanisława i Jana, braci Jarandów uposażony. Po zniszczeniu przez pożar, przez ks. Lesickiego, kustosza uniejowskiego i proboszcza brudzewskiego odbudowany, a przez Fr. Kraszkowskiego, suffragana gnieźnieńskiego r. 1730 konsekrowany pod wezwaniem św. Mikołaja Wyznawcy. Jus patronatus do właścicieli wsi B. należało, Z południowej strony kościoła jest kaplica N. M. P. Przywiązani byli do tego kościoła 4 mansyonarze, ustanowieni przez tychże braci Jarandów, dziedziców B. ; fundacya ta już od 200 prawie lat upadła skutkiem braku funduszów. Jest w B. i drugi kościół pod wezwaniem św. Ducha i św. Jakóba apostoła, murowany, który fundował, jak niesie podanie, kasztelan wojewoda radoliński, uposażywszy go dostatecznie w r. 1480. Kościół ten nie jest konsekrowany. Słownik Geograficzny Zeszyt V. W 1827 t. było tu 47 dm. , 430 mk. ; w 1859 roku 55 dm. i 808 mk. Dobra B. składają się z osady oraz z folwarków Brudzew czyli Goleszczyzna, Kolnica, Wiktorów i Nowawieś, z wsi Cichowa nad odnogą rz. Warty; z osad kolonialnych Tarnowa i Olimpii; z osady wieczysto dzierżawnej Bierzna. Dobra te przed rokiem 1864 obejmowały m. 5094, z czego na rzecz mieszczan, włościan i dawnych kolonistów odpadło ogółem mórg 1720, a mianowicie dla 115 brudzewskich m. 481, we wsi Cichowie dla 55 gospodarzy m. 86, w Nowejwsi dla 39 gospodarzy m. 547, w Tarnowie dla 17 kolonistów m. 397, w Olimpii dla 22 kolonistów m. 241; osada wieczystodzierżawna Bierzno m. 123. Z pozostałych ziemi folwarcznej morgów 2893 jest ornej m. 1321, łąk m. 278, pastwisk m. 169, ogrodów m. 14, pod zabudowaniami m. 8, w stawach, wodach m. 14, w lasach urządzonych rok 1870 m. 901, w drogach i nieużytkach m. 35, pod osadami karczemnemi m. 30. Płodozmian z zastosowaniem do właściwej klasy ziemi na wszystkich folwarkach w r. 1842 zaprowadzony. Głownem źródłem dochodu jest pszenica. W ogóle B. , tak pod wzgledem racyonalnego gospodarstwa i poprawnego ogrodnictwa, za co dziedziców Kurnatowskich na ostatniej wystawie rolniczo przemysłowej warszawskiej wielkim medalem srebrnym nagrodzono, jak co do pięknoi malowniczości położenia, zaliczyć można sci do najpiękniejszych posiadłości w okolicy. Miasteczko jest prawie wyłącznie rolniczem. Na wyniosłości ruiny zamku, z którego pozostały podziemne sklepienia. Domniemane miejsce urodzenia Wojciecha z Brudzewa, nauczyciela Mikołaja Kopernika. Jest też w B. fabryka rękawiczek we dworze dziedzica. Par. B. dek. kolskiego liczy dusz 1780. Gm. B. należy do s. gm. okr. III w Kościelcu, st. p. Koło. 2. B. kaliski, wś, pow. kaliski, gm. i par. i n. , o 9 w. od Stawiszyna, o 20 w. od Kalisza. Posiada kościół par. drewniany, urząd gminny. Parafia w B. kaliskim erygowana została w 1381 roku przez dziedzica wsi Dersława, podczaszego Przemysława, księcia wrocławskiego i kaliskiego. Kościół zaś w tymże roku wystawił prepozyt kolegiaty kaliskiej, Jascon, pod wezwaniem św. Jakóba; ten skutkiem starości upadł, nowy wybudowany został 1672 roku, a gdy i ten się zrujnował, wybudowano nowy, 3 więc już z rzędu, drewniany, w roku 1788 sumptem Wawrzyńca Ant. Czarneckiego, chorążego inowrocławskiego. Kościół ten jest dzisiejszym parafialnym. Ołtarzy ma 4, bractwo św. Bibianny. Oprócz tego Antoni Czarnecki fundował tu także szkołę i dom szpitalny dla 6 ubogich i akuszerki pomieszczenia, który to dom dotąd istnieje. Do tego kościoła należy kościół filialny we wsi 25 Bruchnowo Bruchnowo Bruchsche Niederung Bruchwałt Bruchweide Bruckenthal Bruckie Żuławy Brucz Bruczków Bruczno Brud Brudden Brudek Brudki Brudnia Brudnica Brudno Brudnowo Brudzawy Brudzendy Brudzeń Brudzew