armii pruskiej, którego sztab w Królewcu, z wyjątkiem rekrutów do gwardyi przeznaczonych; na czele komisyi poborowej powiatu jest zawsze landrat; dla rezerwistów, którzy już w t. zw. linii obowiązkowy czas w wojsku wysłużyli, lecz na każde zawezwanie stawić się muszą do ćwiczeń wojskowych lub skompletowania armii na stopie wojennej, są w Brodnicy i Lidzbarku i. z. feldfeble obwodowi, których rezerwiści o wszelkich miejscach swego zamieszkania powiadamiać muszą. Dla landwery, do której należą starsi żołnierze, którzy już swój czas obowiązkowy i w linii i w rezerwie wysłużyli, powiat brodnicki podzielony jest na dwa obwody brodnicki i lidzbarski. Garnizonu wojsk liniowych obecnie nie ma w p. brodnickim iod 30 lat, z wyjątkiem 1863 r. , w którym cały powiat był wojskiem zapełniony, nigdy wojska nie było. W r. 1773 pobudowano w Brodnicy za 3293 talarów koszary dla huzarów, których jednak aż do r. 1848 nie było; od r. 1848 przyszli kirasyerzy do Brodnicy, byli do 1849, lecz gdy 27 sierpnia 1849 wyszli na rewią, we dwa dni potem spalił im piorun koszary, i dla tego już nie wrócili. Władzę policyjną sprawują w miastach burmistrze, a z wsi utworzono na podstawie 185 ordynacyi powiatowej z 13 grudn. 1872 r. , dnia 22 maja 1874 r. 37 okręgów policyjnych. W każdym okręgu jest wójt, mianowany przez naczelnego prezesa, zwykle z grona światlejszych właścicieli ziemskich; Polaków jest tylko 5 wójtami. Te same okręgi są zarazem okręgami urzędników stanu cywilnego, którzy zapisują urodzenia, zawieranie małżeństw i wypadki śmierci; zwykle wójt jest zarazem, urzędnikiem stanu cywilnego, tylko w 8 okręgach w pow. brodnickim urzędy te są rozdzielone. Urzędy stanu cyw. zaprowadzono 1 paździer. 1874 r. na mocy ustawy z 9 marca 1874 r. Bo 1874 r. utrzymywali akta stanu cyw. proboszczowie i pastorzy, a policyą sprawowali na wsiach nieszlacheckich t. z. rentmistrze 1 w Brodnicy i 1 w Golubin. W powiecie brodnickim jest 5 polskich spółek pożyczkowych w Brodnicy, Golubiu, Górznie, Lidzbarku i Dużem Pułkowie, które w r. 1878 miały razem 888 członków, 422, 589 m. obrotu, a 13, 275 marek czystego zysku. W r. 1861 zawiązało się polskie towarzystwo rolnicze na cały powiat, które pozakładało w powiecie przy kościołach parafialnych kilkanaście czytelni i dwa kółka rolnicze w Dużem Pułkowie i parafialne w Pokrzydowie. Powiat brodnicki istnieje w dzisiejszych swoich granicach od r. 1816. Od r. 1807 1815 należał do księztwa warszawskiego i tworzył z dzisiejszym powiatem lubawskim jednę całość powiat michałowski, który istniał tak samo za czasów pierwszej okupacyi pruskiej od r. 1772 1807. Powiat michałowski dotychczas istnieje w zarządzie ziemskiego towarzystwa. kredytowego dóbr szlacheckich, założonego w r. 1787, zwanego tu landszaftą; każdy właściciel dóbr szlache ckich w tym landszaftowym powiecie Micha łowskim ma głos na sejmiku, który wybiera radcę do dyrekcyi kwidzyńskiej towarzystwa i deputowanych powiatowych do szacowania dóbr. Obecnie radca i deputowani pow. michałowskiego są Niemcy, lecz na sejmiku 31 grudnia 1879 r. pozyskał Niemiec 22, Polak 19 głosów choć 3 dobra szlach. w posiada niu Polaków będące nie były reprezentowane na sejmiku. Przed r. 1772 był powiat brodni cki częścią województwa chełmińskiego i wraz z powiatem nowomiejskim składał ziemię Mi chałowską, która, niezależnie od sądów ziem skich województwa, odbywanych w Radzynie, miała swego własnego sędziego. J. B. i Kś. F. Brodnica 1. dolna, wś rycerska z folwar kiem Ostrowo, w parafii Chmielno w pow. kar tuskim, 6 kil. od st. p. Schoenberg, ma 577, 85 ha. rozl, 137, 82 roli orn, i ogr. , 13, 18 łąk, 26, 23 pastw. , 103, 29 lasu, 7, 00 nieuż. , 290, 34 wody; szkoła, znaczne pokładu marglu wapien nego, młyn i wielkie jezioro 290, 34 hek. t. j. 1149, 74 m. magd. , o którem w rękop. ks. Schwenglera, przeora w Kartuzach, p. t. Appendix ad apparatum hist. eccl. Pomeraniae z 1745 powiedziano Decretum ra one lac o Brodno maj Joannis de Baysen Gubernatoris Prussiae ad instantiam R. D. Francisci Praepos Źauckau latum fer. V. post Jacobi 1457. Dziś właściciel Lniski. 1782 i 1648 Lniski, przed 1625 Ustarbowski herbu Leliwa wedle pomnika w kościele gorenczyńskim, opisanego w Schwenglera Appendix etc. str. 435. 2. B. górna, wieś rycerska i szlachecka, z folw. Kamionka, par. Chmielno, pow, kartuski, 7 kil. od st. poczt. Schoenberg Szenbark, 432 ha. rozl 400 roli orn. i ogr. , 20 łąk, 3 lasu, 9 nieużyt, cegelnia wyrób rur drenowych, amsterdamska rasa bydła, wł. Stan. Thokarski, poseł pow. kart. na sejm pruski, 1682 i 1648 Lniski, 1625 Ustarbowski. Pod B. na pu stkowiu koło Wilków znajduje się na wzgórzu 28 kopców z kamieni bryłowatych, z płytami na spodzie, pod któremi znajdywano urny z kośćmi palonemi t. z. mogiły kamienne; wydobyte przedmioty złożono w muzeum Tow. Nauk. w Toruniu. J. B. Brodnica, 1. mała rzeka, pow. mozyrski, wpada z prawej strony do Prypeci, niedaleko Petrykowa, z przeciwnej strony; ma kierunek północny. Al. Jel. 2. B. , ob. Szczara. Brodnica, rzeczka, wpada pod m. Brodnicą do Drwęcy. Brodniczka i Miełno, dwie wsie włość, pow. rypiński, gm. Dzieszno, parafia Swiedziebno, nad jeziorem Mielno i rzeczką Brodniczka położone, liczą 136 mk. , 23 dm. , osad włościańskich 22, rozl. 397 morgów. Przed 10 laty było tu kilka włók pięknego boru, który właściciel, usunąwszy serwituty leśne, wyciął i resztę gruntów rozkolonizował. B. wraz z innemi wsiami t. j. Świedziebną, Ostrowiem i Kraszewami, w początkach tego stulecia należała do Murzynowskiego, skarbnika ziemi rypińskiej, zmarłego r. 1840 r. F. N. Brodno, jez. , ob. Niskie Brodno, Brodok, wś, pow. kocmański na Bukowinie, o 4 kil. od st. p. Okna, z parafią grecką nieunicką w miejscu. Brodów, wś, pow. ostrogski, na półn. od Ostroga o 10 wiorst, nad samą rz. Horyniem. Przez Horyń, tuż przy samej wsi, rzucony most kratowy żelazny, należący do dr. żel. brzeskokijowskiej. Wś ta należała kiedyś do familii Czuryłów herbu Korczak Brodowskich, około 1400 r. nabył ją ks. Ostrogski Teodor Daniłowicz, co pokazuje się z sumaryusza archiwum ks. Ostrogskich. Gdy ostatni ordynat ostrogski ks. Janusz Sanguszko, marszałek nadworny w. ks. lit. , w 1753 r. rozdawał dobra ordynacyi ostrogskiej, wtedy m. Ostróg i 33 wsie, w liczbie których i B. , dostały się Małachowskiemu, kancl. w. koron. W 1794 r. skonfiskowana i darowana z całym kluczem ostrogskim przez Katarzynę II generałowi Fersen, od którego w 1800 r. nabył Józef August hr. Iliński, senator, a wnuk jego Aleksander Iliński cały klucz chorowski ze wsią Brodowem odprzedał rządowi w 1873 r. Brodowa góra, folw. , pow. sandomierski, gm. Górki, par. Olbieszowice. Ma 2 dm. , 6 mk. i 60 morg obszaru. Brodowce, wś, pow. trzebnicki, par. kat. Bukowice. Brodowe łąki, wś włośc, nad rz. Omulew, pow. przasnyski, gm. Zaręby, par. Brodowe Łąki; wieś włośc, zajmuje 363 morg. rozl. 121 morg. gruntu ornego, posiada kościół katolicki drewniany, 36 dm. i 259 mk. ; osada proboszcza, 6 morg. , 3 dm. Rządowa osada młynarska posiada młyn wodny, fabrykę papieru i tartak, 2 dm. , 5 mk. Rządowa karczma. W 17 w. istniała tu kuźnia żelazna. Par. B. dek. przasnyskiego liczy 1002 dusz. Brodowo, 1. okolica szlachecka, pow. pułtuski, gm. i par. Winnica. W obrębie jej leżą wsie B. bombały, B. kuce, B. wity, B. staw, B. żyłki. 2. B. , wś, szlach. , pow. Szczuczynski, gm. i par. Radziłów. Brodowo, 1. wieś, pow. średzki, 24 dm. , 204 mk. , wszyscy kat. , 97 analf. 2. B. , domin, i wś szlach. , pow. średzki, 3760 morg. rozl. , 2 miejsc. 1 B. , 2 folw. Maryanowo; 11 dm. , 251 mk. , 1 ew. , 250 kat. , 108 analf. , stac. poczt, i kol. żel. Środa o 5 kil. Własność Szołdrskich. 3. B. , folw. pow. odolanowski, ob. Psary. M. St. Brodowo, 1. niem. Brodau, wś, pow. niborski, st. p. Działdowo. 2. B. , niem. Brodowen, wś, pow. łecki, st. p. Ełk. Brodowszczyzna, wś, pow. oszmiański, własność Niwiarowieczowej; majątek bardzo zniszczony. Brodowy staw, wś, pow. jędrzejowski, gm. i par. Brzegi. Brodsende, ob. Brudzendy. Brodtkammer, ob. Nadzieja, Brodtke, ob. Bródki Brody, 1. wś rządowa, nad rz. Kamienną, pow. iłżecki, gm. Wierzbnik, par. Krynki. Leży przy drodze bitej, ma st. poczt. w punkcie przecięcia się traktów z Radomska do Ostrowca i z Suchedniowa do Ostrowca i posiada zakłady żelazne i szkołę. W 1827 r. było tu 33 dm. , 268 mk. ; obecnie 83 dm. , 868 m. ziemi włośc, 377 m. dworskiej. 2. B. , wś, pryw. nad rzeczką, pow. stopnicki, gm. Maleszow a, par. Lissów. Leży o 2 i pół mili na południe od Kielc. Znajduje tu się góra z łomami marmuru ciemnokawowego. Kamień to twardy i łatwy do obrabiania i polerowania. W 1827 roku B. liczyły 21 dm. i 100 mk. 3. B. wielkie i małe, wś, pow. stopnicki, gm. i par. Oleśnica. 4. B. , wś, pow. konecki, gm. i par. Końskie. W 1827 r. było tu 27 dm. i 150 mk. ; obecnie 35 dm. , 198 mk. i 400 m. ziemi włośc. 5. B. , wś, pow. wieluński, gm. Kurów, par. Raczyn. 6. B. , fol. , pow. wieluński, gm. Wydrzyn, par. Czarnożyły. 7. B. stare i nowe, wś i folw. , pow. zamojski, gm. Zwierzyniec, par. Szczebrzeszyn. W 1827 r. było tu 64 dm. i 459 mk. 8. B. duże, kol. nad rz. bez nazwy, pow. płocki, gm. Rembowo, par. Orszymowo. W 1827 r. liczyły 23 dm. , 141 mk. , obecnie 23 dm. , 143 mk. ; zajmują powierzchni 782 m. , z tego 336 własność Rodzińskich; we wsi znajduje się karczma. 9. B. małe, wieś włośc, i folw. prywatny, pow. płocki, gm. Święcice, par. Orszymowo, wieś liczy 11 dm. , 129 mk, , zajmuje powierzchni 11 m. ; folwark posiada oprócz zabudowań gospodarczych 2 dm. , 12 mk. , powierzchni zajmuje 318 morg, własność także Radzińskich. Istniało tu gospodarstwo rybne. 10. B. , folw. pryw. i wieś włośc, pow. płoński, gm. WójtyZamo ście, par. Płońsk. W 1829 r. było tu 10 dm. , 112 mk. ; obecnie folw. liczy 4 dm. , 49 mk. , 407 m. rozl. Wieś B. ma 11 dm. , 71 mk. , powierzchni 147 m. 11. B. nowe, wś włośc, nad rz. Wkrą, pow. płoński, gm. i par. Pomiechowo, 7 dm. , 70 mk. , powierzchni 140 m. ; las donacyjny należy do jenerała Patkula; nazwany dziś urzędownie Carski dar, zajmuje powierzchni 338 m. 12. B. kamienne, wś, pow. lipnowski, gm. Czarne, par. Mokowo, położona Brodnica Brodnica Brodniczka Brodno Brodok Brodów Brodowa góra Brodowce Brodowe łąki Brodowo Brodowszczyzna Brodowy staw Brodsende Brodtkammer Brodtke Brody