W r. 1431 Świdrygiełło, zwyciężywszy Zygmunta brata Witolda pod Mołodcezną i spaliwszy Zasław, Mińsk, przeszedł Berezynę i zatrzymał się w B. , gdzie mu dostawiono Michała Iwanowicza księcia Holszańskiego; z B. odesłał go do Witebska, rozkazawszy utopić w Dźwinie. W r. 1500 kniaź moskiewski Iwan Wasilewicz, zmówiwszy się z książętami ruskimi hołdującymi Litwie, przeciągnął ich na swoją stronę i zebrawszy wielkie wojsko wysłał pod dowództwem Jakóba Zacharynicza, który, spaliwszy Brańsk, zarówno Brańszczanów jak mieszkańców innych miast i wsi do przysięgi kniaziowi zmusił. Dowiedziawszy się o tern w. książę litewski Aleksander wysłał wojsko pod dowództwem Konstantego Ostrogskiego do Smoleńska, a sam z resztą wojsk pociągnął przez Mińsk i w Borysowie się zatrzymał. Wojewoda smoleński Stanisław Kiszka, zebrawszy garstkę swego wojska, przyłączył się pod chorągiew hetmana, ale, będąc mylnie uwiadomiony o liczbie wojsk nieprzyjacielskich, rozpoczął boj z nierównie silniejszym przeciwnikiem, między wsiami Łopatyną i Wiedroszą. Hetman spostrzegł omyłkę, ale nie mogąc się wycofać, rozpoczął walkę przeciw 40, 000 nieprzyjacielskiego wojska. Zrazu oba wojska dzielnie się ścierały; litwini mężnie wytrzymywali, ale gdy nadeszły posiłki nieprzyjacielowi, musiały cofać się; przyczem hetman został otoczony przez wroga i wzięty do niewoli. W. ks. Aleksander, będąc podówczas w miasteczku Bobrze, dowiedział się o klęsce i ze smutkiem powrócił do Borysowa, gdzie przyjmował posłów od zwycięzcy. W r. 1514 Zygmunt I król polski, poróżniwszy się z carem Wasilem Iwanowiczem, przyjechał do Litwy i robił przygotowania do wojny. Gdy się Zygmunt dowiedział o upadku Smoleńska, wyruszył z wojskiem na spotkanie nieprzyjaciela. W Mińsku zatrzymawszy się na krótko i zrobiwszy przegląd wojska, pociągnął do B. , gdzie powtórnie robił przegląd wojska, którego było 30000 jazdy i 2000 piechoty. Po odbytym przeglądzie król miał pociągnąć pod Moskwę, ale go tu zatrzymał poseł od papieża Leona X Griovanni Piso, który przybył do króla polskiego za staraniem cesarza niemieckiego Maksymiliana, aby odradzić Zygmuntowi wojnę. Wysłuchawszy król posła podziękował za radę dodając, że dla spokojności Litwy musi wojnę doprowadzić do końca. W wojnie tej pod B. w dniu 28 sierpnia i 1 września dwie bitwy były stoczone. W r. 1655 Zygmunt III ciągnąc pod Smoleńsk przechodził przez B. Podczas wojny Jana Kazimierza z Aleksym Michajłowiczem Borysów był zdobyty szturmem przez Rossyan. W r. 1660 Stefan Czarniecki oblegał go, usiłując odebrać, ale po dwumiesięcznem beskutecznem zdobywaniu, musiał Bor. odstąpić do Mohilewa. W roku 1708 d. 25 czerwca Karol XII, przyciągnąwszy z Mińska, stanął nad Berezyną naprzeciw B. Gdy z przeciwnej strony wojska rossyjskie strzegły przejścia rzeki, król szwedzki, posunąwszy się wyżej Borysowa o 12 wiorst, przeszedł we wsi Studziance Berezynę i stoczył bitwę pod Hołowczycami. Polewoj pisze, że Karol XII przebył rzekę Berezynę w miasteczku Berezynie niższej, a tylko część jego wojska stała na przeciw B. Inny historyk pisze Karol XII wysłał z Mińska generała Sparre do B. , aby Rossyan trzymać w niepewności, sam zaś przeprawił się w miasteczku Berezynie ihumeńskiej niższej dnia 16 i 17 lipca, gdzie tylko było 600 żołnierza rosyjskiego. Jednak najpewniejszem być może, że król szwedzki z Radoszkowicz przyjeżdżał do B. dla obejrzenia mostu, który kazał budować na rzece Berezynie, nie dla tego, aby miał tędy się przeprawić, lecz aby wojska rossyjskie odciągnąć od miejsca, którędy miał przejść rzeczywiście. W r. 1812 podczas wkroczenia Napoleona do Rossyi przez B. przechodziły wojska francuzkie pod dowództwem marszałka Davoust, i B. był ogłoszony głównem miastem departamentu borysowskiego, nad którym rządcą mianowany został generał Barbanégre. Podczas odwrotu wojsk francuzkich z Moskwy Napoleon skierował się na B. , gdyż po tej drodze znajdowały się ogromne magazyny z zapasami dla wojska. Wojska rossyjskie, przewidując że cesarz francuzów przekroczy Berezynę koło B. , pośpieszyły pod to miasto. Czyczagow od Wołynia ciągnął przez Mińsk a Wittgenstein przybliżał się od Witebska. Napoleon dla powstrzymania i przeszkodzenia połączeniu się wojsk rossyjskich wysłał księcia Belluno naprzeciw ks. Wittgensteinowt, a marszałka Oudinot a do B. , aby tam strzegł Berezyny. Ks. Belluno zdołał powstrzymać ks. Wittgensteina pod Smolanami, gdy marszałek Oudinot, przejęty na drodze przez generała rossyjskiego Ożarowskiego, zająć B. nie mógł. Tymczasem generał Dąbrowski zaniechał zdobywania Bobrujska i z 15000 żołnierza i 30 armatami pośpieszył przez Jakszyce, Łohy, Kniaziówkę, Zabaszewicze i Hlewin do B. , gdzie w dniu 21 listopada zajął okopy przez nikogo niebronione. Tegoż dnia w nocy Czyczagow poostąpił pod B. i nazajutrz rozpoczęła się zacięta walka pod okopami. Dąbrowski, widząc niemożebność utrzymania się na pozycyi przed liczniejszem wojskiem, cofnął się do B. i będąc nacierany przez jazdę rossyjską, w nieładzie ustąpił pozamiasto. Czyczagow wszedł do B. , gdzie się i zatrzymał, gdy Dąbrowski, przyszedłszy do porządku, poszedł po trakcie moskiewskim, w nocy z d. 22 na 23 listopada spotkał się z generałem St. Cyrem, z którym połączywszy Bor. się powrócił do B. i niespodziewanie napadłszy, wyparł wojska po za rzekę. Rossyanie ustępując spalili most. O przejściu Napoleona przez Berezynę, ob. Berezyna. B. ma stacyą drogi żel. mosk. brzeskiej, między Żodynem a Bojarami, o 396 w. od Brześcia. Samo miasto leży o 5 w. od stacyi. Paraf. kościół katolicki pod wezw. Wniebowz. M. B. Par. katol. dekanatu borysowskiego dusz 3635; kaplice w Lubatowszczyznie i Łozinach. Dekanat borysowski dyec. wileńskiej składa się z 11 parafij, wszystkie w pow. t. n. B. , Korzeń, Okołów, Chotajewicze, Dziedziłowicze, Łohojsk, Kiemieszowce, Chołopienicze, Ziembin, Berezyna, Dokszyce dawniej 13; prócz wymienionych jeszcze Hajna, Omniszewo. Wiernych liczy 20, 560. Wszystkie parafie katol. w pow. borysowskim należą do dekanatu t. n. Powiat borysowski zajmuje północny kraniec gubernii mińskiej a graniczy z gub. wileńską, witebską, mohilewską tudzież powiatami ihumeńskim i mińskim. Powierzchnia gruntu w powiecie wyniosła tutaj przypada rozgranicze wód Niemna i Berezyny, które pod wsią Daleszkowicze sięga 135 saż. n. p. m. Na tern wyniesieniu gleba czarnoziem z piaskiem i gliną, pszenna. Wschodnia a miejscami i północna część powiatu okryte są lasami i błotami; część zachodnia górzysta, niewiele ma lasów. Główna rz. Berezyna, ważna pod względem komunikacyjnym. Ma ona w tym powiecie 14 dopływów z prawej strony, 13 z lewej. Prócz nich w powiecie borysowskim mają swoje źródła Klewa i Wilia dopływy Niemna, Ilia, Dźwinosa dopływy Wilii, Omniszewa i Esa. Jeziór liczą 30, najważniejsze z nich Pławio, Bereszta i Lepelskie. Głównie kwitnie w pow. borysowskim przemysł leśny. Pod względem rolniczym uprawa zbóż i lnu. Nad brzegami Berezyny trafia się ruda żelazna. Handel koncentruje się na tej rzece. Bocznie spławiają na niej za 3 miliony rs. towarów na wywóz a przywożą tą samą drogą na 600 tys. rs. Zresztą większy przywóz koleją żelazną niż wodą. Prócz drogi żelaznej brzeskomoskiew skiej przechodzą przez ten powiat dawny trakt pocztowy mińskosmoleński, trakty wojenne borysowskomiński i borysowskolepel ski oraz trakt handlowy z Borysowa do Bielnicz. Powiat borysowski dzieli się na 3 zarządy policyjne stany, 30 gmin wiejskich, 161 okręgów wiejskich. Miejsc zaludnionych liczy 18 miasteczek, 52 siół, 727 wsi, zaścianków, futorów, folwarków i t. p. Mieszkańców 132, 347. Z tego prawosławnych 93, 927, wyznawców starego obrządku 2100, katolików 21, 496, ewang. 41, izraelitów 14646, mahometan 35. Fabryk 40 z produkcyą roczną 89000 rs. w tern samych smolarń 25. Szkół ludowych 45. Cena ziemi przecięciowo 200 Słownik Geograficzny Zeszyt V. do 400 rs. za włókę. W powiecie 61 parafij prawosławnych w tej liczbie 55 dopiero od r. 1839. Rozległość powiatu 8958 wiorst kw. Czyt. Tyszkiewicz E. Opisanie pow. borysowskiego pod względem statyst. , geognostycznym, historycz. , gospodarczym, przemysłowym, handlowym i lekarskim, Wilno 1847 r. 2. B. Stary, folwark w pobliżu m. pow. Borysowa, ma szpital wojskowy; dawniej miał hutę i kuźnicę żelaza; zowie się inaczej Radziwiłłów ob. Borysów. 3. B. , wś, pow. ostrogski, par. kat. Zasław, na połud. od m. pow. Ostroga o 18. , w położeniu wzgórzystem; należała nie gdyś do ogromnych dóbr ostrogskich, później była w ręku znakomitej familii Koniecpolskich, a w teraźniejszym wieku należy do ks. Lud gardy Jabłonowskiej. Przed 40 laty ta wieś była otoczona borami sosnowemi, które z półn. strony dotąd istnieją. Ziemia glinkowata lecz urodzajna. Ma cerkiew drewnianą parafialną, takąż szkołę wiejską. Tu są zamieszkali przeszło od 200 lat czynszownicy, niegdyś szlachta a obecnie włościanie, którzy niczem się nie różnią od włościan, mówią atoli po polsku i są katolikami. Mieszkańcy uprawiają tytuń w wielkiej ilości. Ludność ogólna dusz męz. 700, żeń. 721. Ziemi włośc. 1808 dz. Folw. B. należy do dóbr Płużno. 4. B. , wś, pow. kobryński, o milę od Kobrynia. Borysówka, wś, pow. lipowiecki, nad rz. Wiazowicą, wpadającą do Sobu, o 2 w. odda lona od m. Liniec. Mieszk. 669, wyznania prawosław. Cerkiew parafialna należała da wniej do hr. Platera, obecnie do Demidowa ks. San Donato. Ziemi 2016 dz. pierwszorzędnego czarnoziemu. Zarząd gminny i policyjny w m. Lińcach. Kl. Przed. Borysowka, 1. wś, pow. i gub. niżegorodzka, st. p. w pobliżu N. Nowgorodu i Arzamasu. 2. B. , wś, pow. i gub. penzeńska; st. poczt. między Penzą a Petrowskiem. Borysowo, wś, pow. możajski, gub. moskiewska, o 10 w. na płd. od Możajska, nad rz. Pachrą, założona przez Borysa Godunowa. Była to niegdyś murem otoczona twierdza, która służyła za obronę przeciw napadom Litwy i Polaków; 484 mk. , 72 dm. Borysowo, niem. Borishof, dobra, pow. olecki, st. p. Kowale. Borysowska, wś, pow. grajworoński, gub. kurska, przy trakcie z Biełgorodu do Grajworona, 16288 mk. , st. p. Borysowszczyzna, wś i dobra ziemskie, w południowej stronie pow. bobrujskiego, przy drodze z Hłuska do Gródka i Bobrujska idącej, i nad rz. Ptyczą, w gm. hłuskiej, w 3 stanie policyjnym hłuskim. Dobra B. należą do Wołka Łaniewskiego, mają obszaru około 3560 morg. Była tu kaplica katolicka parafii Hłusk. Al. Jel. Borysów Bor Borysówka Borysowka Borysowo Borysowska Borysowszczyzna