wielce pomocne są w cierpieniach skrofuli cznych, przymiotowych, gośćcu, dnie, obrzmie niach wielkich gruczołów wątroby, śledziony, serca, cierpieniach dróg moczowych i choro bach nerwowych. Sezon kąpielowy od 15 maja do 15 sierpnia pod kierunkiem lekarza zdrojowego, apteka; kilkaset rodzin przybywa tu na kuracyą. Mieszkańców stałych 415 ob. płci, domów włościańskich przeszło 60, zakład kąpielowy, dwa hotele, kilkanaście domów prywatnych dla przyjezdnych, stacya poczto wa w czasie sezonu kąpielowego. Zródła i za kład kąpielowy są własnością pobliskiego oby watela p. Kwinty. Jest też w B. stacya ob serwacyjna na Niemnie. Paraf. kościół katol. śś. Tadeusza i Judy, z drzewa wzniesiony 1787 kosztem ks. Kazimierza Sapiehy. Parafia katol. dekanatu mereckiego dusz 1100. Okrąg wiej ski B. w gm. Jezno, pow. trocki, liczy w swoim obrębie mko Birsztany; wsie Szkiewany, Podpronia, Nawdluny, Kiernowo; zaść. Szyrwinia, Jarząbkowo. Graj. Czyt. Wody w B. Gaz. codzienna Warsz. 1860 r. Nr. 117; Zakład zdrojowy w B. Gaz. codz. Warsz. 1860 r. Nr. 258, 259. Staroż. Polska t. III, str. 437; Wycieczki po Litwie. t. I, 153 150; Tyg. ill. 1869, Nr. 79 i nast. ; Kłosy 1879 Nr. 728. H. R. Birszupa, po niem. Bersteln, Bersztel, dawniej Bertel, rz. lewy. dopływ rz. Islik, ma źródło na półn. zachód mka Linkowa, mija Łauksodzie i Żejmele, uchodzi poniżej folw. Ruhenthal w pow. bauskim Birszy, Birszi, wś w pow. dyneburskim, parafii birżagolskiej, własność Donata Szredersa Birtultau, ob. Biertułtowa. Birucz, miasto powiatowe gubernii woroneskiej, 5097 mieszkańców, 1327 wiorst od Petersburga odległe a 144 od miasta gubernialnego. Bank, st. p Biruki, wś, pow. wasylkowski, nad rz. Rosią, o 13 w. od Białej Cerkwi. Mieszk. 801, wy znania prawosławnego. Cerkiew parafialna, zbudowana 1729 r. Wizyty białocerkiewskiego dziekanatu za r. 1740. Sama nazwa wioski tatarska oznacza wilka. Ziemi 1816 dzies. pierwszorzędnego czarnoziemu. Wła sność hr. Branickiego; dawniej należała do białocerkiewskiego starostwa. Zarząd gminny i policyjny w Białej Cerkwi. Kl. Przed. Biruki, okrąg wiejski w gm. Nowy Pohost, pow. dziśnieński, liczy w swoim obrębie wsie Poszełaty, Trybuchowszczyzna, Dworyszcze, Wisiaty, Wołczki, Górki, Bartosze, Rumiszcze, Charłampowszczyzna Biruta, wś, pow. kalwaryjski, gm. Kirma, par. Urdomin, ma obecnie 179 mk. , 17 dm. , odl. od Kalwaryi w. 18 Biruta, wzgorze, gub. kurlandzka, pow hazenpocki, nad brzegiem morza, blizko Połągi. Tutaj znajdowała się pogańska kątyna litewskiej bogini Praurymy, na cześć której palono na wysokiej wieży wieczny ogień żnicz. Jedna z kapłanek Biruta, od imienia której nazwano wzgórze, wyszła za mąż za Kiejstuta. Dziś wzgórze pokrywa las. Na wierzchołku wznosiła się dawniej katolicka kaplica św. Jerzego. Geologicznie należy do gór telszewskich. Por. Połąga. Biry, dwór na lewym brzegu Wilii, powyżej Wierszupki; własność Radziszewskiego Biry, Biery ob. Birzgło, Bierzgło ob. Birzuła, wym. Birzuła, st. dr. żel. OdessaPodwołoczyska, między Borszczami a Czubowką, o 437 w. od Podwołoczysk, od Elisawetgradu w. 268 Birżagol, po łotewsku Birżagoły, wś i dobra koronne w pow. dyneburskim, nad malowniczemi brzegami Ruszońskiego jeziora, o 4 1 2 wiorst od Ruszony, stacyi dr. żel. pet. warsz. położone. Kóściół paraf. kat. pod wezwaniem śś. Wawrzyńca i Szczepana, r. 1751 przez Sokołowskiego zbudowany na miejscu dawnego drewnianego z końca XVII wieku, fundowanego z czasów gorliwego inflanckiego biskupa Mik. Popławskiego. Filialny kościół erygował w Okrze Konstanty Oskierko w r. 1819. Parafia birżagolska kat. należy do dekanatu górnodyneburskiego i liczy wiernych 2426 Birżańska ordynacya, Birmńskie księstwo, ob. Birże litewskie. Birżańskie, inaczej Szyrweny, jez. , pow. poniewieski, na północ od mka Birże, 3 1 2 w. dł. 1 1 2, szer. ; przyjmuje rzeczkę Agłonę a rz. Oposzcza przez nie przepływa Birże inflanckie, po łotewsku Bierzy, pow. lucyński, stanowią w dekanacie zalucyńskim całkiem odosobnioną parafią od kościoła birżańskiego po łotew. Bierżubaznica nazwę swą biorącą. B. i. leżą na skrajnym brzegu Łotwy katolickiej, pomiędzy Keybą, dopływem Wiskuły, i ujściem tejże do więcej znanej rzeki Ewikszty, której początek odgranicza katolicką Łotwę, pow. lucyńskiego, gub. witebskiej, od protestanckiej Łotwy, pow. wendeński, gub. inflanckiej czyli ryskiej. Na południe zaś parafia birżańska od innych całkowicie jest oddzieloną szeroką i spławną Wiskułą po łot. Ika, na której dopiero w r. 1878 pierwszy most został zbudowanym. Osobna majętność Birże wcale nie istnieje. Tę nazwę nosi tylko kościół parafialny, plebania i karczma, a tak zwane dobra birżańskie pow. lucyńskiego, są to przeważnie w pobliżu tego kościoła porozrzucane folwarki i majątki, do najrozmaitszych właścicieli należące 1. MurowanyDwór, zaledwie o ćwierć wiorsty od kościoła, własność Emmy Benisławskiej. 2. Stary zamek, o trzy Bir. ćwierci w. od niego odległy, Jadwigi Manteuffel. 3. Bonifaców, o 1 w. odl. , włość Nestora Benisławskiego, 4. Zosoły, włość Emmy Benisławskiej. 5. Domopol, niegdyś hr. Krasickich, obecnie włość włościanina Zujtynia. 6. Półjanów, włość barona Hahna. 7. Ludwinów, o 1 wiorstę od Półjanowa, wł. sukcesorów Augusta Benisławskiego. 8. Uzulniki, wł. bar. Jadwigi Manteuffel. 9. Benisław, wł. Szkulteckiego i nakoniec 10. Augustowo, z osobnym filialnym kościołem, nad jeziorem Augustowskiem, włość bar. Jadwigi Manteuffel. Parafia birż. czyli tak zwane Birże inflanckie stanowią kraj płaski i równy. Należy on do nażyżniejszych części pow. lucyńskiego. Żyzność, jaką sama przyroda tę stronę obdarzyła, zwiększaną jeszcze bywa skutkiem nawozu, którego dostarczają mokre łąki, po łotewsku zwane kłani w kształcie siana i słomy. W obrębie folwarku Stary zamek leży sławiona ogólnie tak zwana złota góra, tworząca małe wzgórze, zaledwie dostrzedz się dające, z wolnej od kamieni czerwonej gliny złożone, na którem pszenica zimowa do 20 ziaren ma przynosić. Parafia B. ma swój zarząd gminny w Domopolu; poczty zaś dotąd wcale nie posiada i po korespondencyą do pow. m. Lucyna lub do oddalonej o w. 50 Rzeżycy posyłać jest zmuszoną. To też z powodu tego całkowitego odosobnienia prawie nikt z licznych miejscowych właścicieli ziemskich w obrębie Birż inflanckich stale nie przebywa. Drogi komunikacyjne i handlowe prowadzą przez Strużany, Rogówkę i Berzygał do Lucyna, a przez Byków i Drycany do stacyi kolei żel. pet. warsz. i m. Rzeżycy. Wiadomości o B. infi. sięgają roku 1467, w którym starodawny ród de Grundis otrzymał tu nadanie od mistrza krzyżackiego Jana M. Osthof. Już za czasów polskich, w wieku XVI, przeszły te dobra prawem sukcesyi do rodu de Anrep, a w wieku XVII, po wojnie szwedzkiej, Marcin Benisławski za zasługi wojenne przywilejem Zygm. III z r. 1610 otrzymał tu nadanie Patrz E. Kuropatnicki pag. 68. Kościół parafialny B. , pod wezw. św. Anny, w r. 1755 wspólnym kosztem Piotra, Józefa i Marcina Benisławskich erygowany, do końca przeszłego stulecia stanowił filią rzeżyckiego. Zostawszy ofiarą płomieni w r. 1852, nanowo został wzniesiony kosztem Teofila Benisławskiego i innych parafian. Oprócz filii w Augustowie są też drewniane kapliczki w Benisławiu, Ludwinowie, Półjanowie, Saksmalu i Zosołach, w których się atoli nader rzadko odprawia nabożeństwo. Parafia birżańska liczy ogółem 5334 wiernych płci obojej Birże litewskie, mko i dobra obszerne, noszące niegdyś nazwę księstwa birżańskiego, a obecnie stanowiące nowo założoną ordynacya birżańską, imienia Tyszkiewiczów, która zawiera w sobie kluczów 17, folwarków 36, wsi 181, zaścianków 77 i zajmuje przestrzeń bardzo znaczną, bo dziesięcin 73, 215 ziemi uprawnej a łąk i pastwisk dziesięcin 27, 875. B. litewskie leżą na pograniczu Żmujdzi i Kurlandyi, u zbiegu rzek Oposzczy i Agłony, nad stawem utworzonym z rzek zatrzymanych i jeziora zwanego Szyrweny. Od pierwszej unii w r. 1413 i podziału wiel. ks. litewskiego na województwa, było to województwo trockie, pow. upicki, następnie od r. 1796 gubernia litewsko wileńska, powiat również upicki z miastem Poniewieżem, obecnie zaś gubernia kowieńska, powiat poniewieski. Dawna wielkość ks. birżańskiego zupełnie była inną. Mapa geograficzna, przechowana dotąd w bibliotece birżańskiej, a nosząca napis Carte geographique du Duché de Birże, biens héréditaires de LL. A. A. les Princes de Radziwiłł, situé dans le district d Upita, ceux de Wiłkomierz, Kowno et dans le duché de Samogitie, faite l an 1786 au mois de Juin, wykazuje jasno, że Birże, Popiel, Sołomieść, Poniemuń, Soły, Wiżuny, Owanta, Kiejdany, Nowe miasto, Pompiany, Sałaty, Turszlonie, Żubrzyszki, Cytowiany i Romaniszki, składały jeszcze za czasów ks. Panie Kochanku jednę całość. Puszcza i lasy birżańskie są głównie jodłowe i brzozowe, inne drzewa są rzadsze; są one przepełnione zwierzem i ptastwem leśnem różnego rodzaju. Rysie są rzadkie. Bobry, których tam niegdyś bywało nie mało, od przeszło dwóch wieków wytępione, a niedźwiedzi już nie ma od lat pięciudziesięciu. Łosie od roku 1863 znacznie przerzedzone zostały. Kraj birżański nader jest ciekawy pod względem geologicznym. Powierzchnia ziemi płaska, składająca się z pokładów próchnicy z gliną i żwirem, już to samej gliny wyciskowej, pod któremi idzie wapno skaliste, pod niem pokład gipsu od rzek Agłony i Oposzczy na południe i wschód, mieć musi jakieś wielkie próżnie pod sobą, których sklepieniem są bez wątpienia owe wielkie warstwy gipsu, pokryte warstwą skalistą wapna, utrzymujące na grzbiecie swoim liczne osady, wioski, lasy, pola i t. d. Płaszczyzna mająca pod sobą ten dziwny kaprys przyrody ciągnie się wzdłuż na trzy i pół mile, w szerokości zaś na milę i więcej, w niektórych miejscach ciągnąc się wązkiem pasmem z małemi przerwami. Granicę tej podziemnej próżni zakreślają rzeki i tak od miasteczka Birż na północnyzachód, wieś Ropejki, rz. Oposzcza i pola wsi Druściek, Kolny folwark ob. Holstena; na zachód młyn Smordoński, ztamtąd rzeką Smordoną, Totołą, z małemi przerwami, aż do młyna Roubańskiego na rzece Totoli; na wschód i południe wieś birżańska Kłausunie, Daużogiry i Grulbin. Przestrzeń ta dzieli Birszupa Birszupa Birszy Birtultau Birucz Biruki Biruta Biry Birzgło Birzuła Birżagol Birżańska ordynacya Birżańskie Birże inflanckie Bir Birże litewskie