dopływu Prutu. 7. B. , niem. BelBach, węg. Bela, potok tatrzańskospiski, wypływa z pod przełęczy Zdziarskiej, płynie zrazu ku północy, potem ku wsch. , aż do ujścia doń Żlebadowskiego potoku; poczem zwraca się na połud. wschód, a wreszcie od wierchu Palenicy 1172. 6 m. , na wschód i w Buszowcach wpada do Popradu z lewego brzegu. Zabiera liczne potoki górskie, jak z północnego brzegu Strednicę, Milikowski, Zarzecki, Zalezowski, Młynarski, Żlebadowski potok, Kończynę, i z połudn. brz. z Tatr Babinę, Reglański potok, Kempelbach, Klein Urenbach, Suchy potok i t. d. 3. B. , węg. Bela, strumień tatrzańsko liptowski, powstaje z połączenia potoków Cichej i Koprowej na wysokości 997. 3 m. Płynie w południowozachodnim kierunku i powyżej Przybyliny łączy się z Raczkową i wypływa na Podhale liptowskie. Według Wahlenberga B. bierze początek swój ze stawu Smreczyńskiego. Wpada do Wagu pod Aradkiem z pr. brz. Długość biegu od połączenia 3 mile. Z pomiędzy ważniejszych dopływów wymienić należy Daszowiec, Dowalowiec i Raczkową. Biała. Dwie rzeki na Szląsku pruskim noszą to nazwisko, po niem. Biela. Obie uchodzą z prawej strony do Nissy kładzkiej pierwsza, zwana Landecker Biela, pod Landek; druga, Frewaldauer Biela, pod Nissą. Biała, rz. , ob. Reda. Biała, dość znaczny szczyt w Pieninach. Biała błotna, wieś w stronie południowozachodniej pow. włoszczowskiego, gm. Irządze, przy trakcie t. z. powiatowym, pomiędzy Le lowem a Pilicą, nad Białką albo Szczerbnicą. Wieś po części położona na niewielkiem kamienistem wzgórzu, po części w dole nad rze czką. Liczba mk. 327, męż. 151, kob. 176. Domów 37. W r. 1827 było ta 27 dm. , 217 mk. Ogólna rozległość morg. 909, z któ rych na dworskie przypada 757, na włośc, morg. 152. W gruntach dworskich ziemi or nej 286 m. , nieużytków 42 m. , łąk 82 morg. , lasów 347 m. ; z gruntów włościańskich ziemi ornej morg. 135, łąk morg. 17. Ziemia dosyć urodzajna. Grunt mocno falowaty, wzgórzysty, poprzerzynany tu i owdzie głębokiemi pa rowami, albo też poprzedzielany dosyć niskiemi dolinami, łąki niezłe. Lasy już dosyć prze trzebione, po części sosnowe, po części dębowe. Z zakładów przemysłowych znajdują się go rzelnia z produkcyą roczną 16518. rubli, i młyn wodny na rzeczce Białce z produkcyą roczną 1200 rubli; dwa stawy, w obrębie wsi, z lichem rybołówstwem. Dr. B. Biała Brzezina, folw. należący do dóbr Wielkie Dubensko, pow. rybnicki. Biała Brzoza, os. , należąca do dóbr Wrbkau niem. , pow. raciborski, niedaleko drogi z Raciborza do Opawy, Białacerkiew, Białocerkiew, u ludu Biłaja Cerkow, urzędownie Biełaja Cerkow, mko, pow. wasylkowskl, na rozległej równinie po obu brzegach rzeki Rosi i nad jej dopływem Rotką, o 47 w. od Wasylkowa, o 32 w. od Chwastowa, o 81 w. od Kijowa. Liczy 18697 mk. t. j. 8461 prawosł. ; 412 katol, 16 starowierców, 9808 izraelitów. Posiada 3 cerkwie, 1 kościół katol. , 2 synagogi, gimnazyum, obszerne sklepy murowane, fabryki narzędzi rolniczych założ. 1853 przez Stan. Lilpopa, swiec stearynowych, garbarnię i od r. 1880 bank miejski imienia Aleksandry hrabinej Branickiej. W B. odbywa się 11 jarmarków rocznie, głównie na zboże i na bydło. B. posiada zarząd gminny, policyjny stan, st. poczt. i st. dr. żel. chwastowskiej między Ustinowką a Sucholasami. B. jest stolicą parafii katolickiej dek. kijowskiego, liczącej 2711 dusz, do której należą 4 kaplice w Potyjówce, Jeziornie, Wólce Połowieckiej i w samejże Białejcerkwi. Dobra B. , zwiększone spadkiem po ks. Potomkinie, odziedziczonym przez jego siostrzenicę hetmanowe Branicką, przedstawiały jedne ze znaczniejszych i bogatszych majętności w kraju. W r. 1860 do trzech wnuków hetmana Ksawerego Branickiego należało dwie trzecie części powiatu wasylkowskiego, trzecia część taraszczańskiego i kaniowskiego, ćwierć zwinogrodzkiego oraz znaczna część powiatów czerkaskiego i radomyskiego. W samym powiecie wasylkowskim posiadali oni 206985 dzies. ziemi i na niej 40, 740 dusz męzkich włościańskich. W tej liczbie na hr. Władysława Branickiego, dziedzica B. Cerkwi, wypadało 131583 dzies. Do podniesienia kultury w dobrach B. i pomyślności miasteczka przyłożył się też wiele p. Przesmycki, który w r. 1838 został rządcą tego majątku. Początek B. kryje się we mgle podaniowej. Według jednego podania miasteczko to miało otrzymać swoje nazwisko od cerkwi z brzozowego drzewa, w dawnych wiekaoh zbudowanej; według zaś innej legendy, kozak pewien nazwiskiem Mołodeć miał zabić zbójczynię Biłą, która z szajką swą w okolicy rozbijała; skarby znalezione przy niej użytemi zostały na zbudowanie cerkwi, którą biłą czyli białą od nazwiska zbójczyni przezwano. Nasi niektórzy łacińscy kronikarze nazywali B. po łacinie Album Fanum. Wnioskują niektórzy też, że tu miał stać jakoby dawny Juriew, założony przez w. ks. Jarosława, ale to domysł bez żadnej pewnej podstawy. Około 1550 r. Fryderyk Broński, wojewoda kijowski, dla poskromienia wycieczek tatarskich w B. zamek zakłada, tudzież mieszczan tutejszych swobodami obdarza. B. była od najdawniejszych czasów królewszczyzną i nim została właściwie starostwem, była pod zarządem wojewodów kijowskich. Pierwszym starostą B. został ks. Janusz Ostrogski, syn Wasyla Konstantego ks. Ostrogskiego, wojewody kijowskiego. Miasto to, położone na samym szlaku czarnym, z trudnością mogło się zasiedlić, aż dopóki za ks. Prońskiego nie stanął tu zamek warowny, który, jak mówi Samicki, stał się latarnią morską pharus i jaskinią schronienia dla mieszkańców stepowych tego kraju; stąd też najpierwej Ukraina bywała ostrzeganą o zbliżaniu się Tatarów, którzy, jak tenże tylko co wzmiankowany dziej opis dosadnie się wyraża zaglądali tu jak psy do kuchni. Więc za staraniem tutejszych starostów ludność się ściąga zewsząd i osiada, pod warunkiem kilku lub kilkunastoletniej woli czyli słobody. Rewizorowie czyli lustratorowie zamków Jkr. Mości ukrainnych zjeżdżają tu od czasu do czasu i przysłuchują się skargom, zażaleniom i tak zwanym delacyom, zanoszonym od bojarów i mieszczan tutejszych. Starostwo zaś bywa rozdawane jako chleb dobrze zasłużonych wielkim dostojnikom kraju, jako to hetmanom wielkim kor. i kasztelanom krakowskim. Oto jest poczet, wedle lat ułożony, starostów białocerkiewskich; 1 Janusz ks. Ostrogski, kasztelan krakowski urn. 1620; 2 Stan. Lubomirski woj. krakowski urn. 1649; 3 Konstanty Jacek Lubomirski urn. 1663; 4 Dymitr Jerzy ks. Wiszniowiecki hetm. pol. um. 1682; 5 Stanisław Jan Jabłonowski hetman w. kor. um. 1702; 6. Jan Stanisław Jabłonowski wojewoda ruski umarł 1731; 7 Stanisław Wincenty Jabłonowski wojewoda rawski um. 1754; 8 Jerzy Wandalin Mniszech, kasztelan krakowski um. 1778. Po starostach dajemy tu spis namiestników czyli podstarościch, którzy, sprawując w imieniu starostów rządy nad starostwami, jako tacy, używali w stosunkach niemałego znaczenia, wpływu i przewagi 1571 r. Eustachy Skarowski, 1575 r. kniaź Dymitr Bułyha Kurcewicz, 1630 r. Piotr Chowański, 1636 Stanisław Rokosz, 1640 1648 Zygmunt z Wójtowiec Czerny Podczas wojen Chmielnickiego przerywa się ich szereg i dopiero około 1720 r. znów występują ale pod nazwą gubernatorów, 1720 r. Szumski, 1729 Chmielewski, 1729 Żurowski, 1737 Borowski, 1750 Koźmian, 1765 Szymon Rylski stolnik czerwonogrodzki, 1775 Zielonka, 1783 Żyliński. W rejestrze albo inwentarzu zamków JKM. z r. 1570 czytamy m. Białacerkiew jest pod juryzdykcią zamkową. Postanowienie rewiżorskie na mieszczany, wolności mieszczańskie podług listów króla JM. i zachowania jako na Ukrainie wszystkim wcale zostawili, i przynicheśmy ich zachowali. K temu też widząc i rozumiejąc rzecz być słuszną, a przystojną jaki przy tym zamku ukrainnym ludziom przychodzącym, i ktoby chciał na mieszkanie osieść, takich ludzi zachowując je przy Ławce, króla JM. , wolności im dali do lat 20; a urząd zamkowy ma tego pilnie przestrzegać, aby ludzie dobrej sławy i powieści osiadali; w baszcie miejskiej mieszczanie od przyjazdu z Kijowa, mają straż mieć i tę basztę budowaniem opatrować, także ostróg około miasta. Mieszczanie B. hojnie byli królewskim obdarzeni przywilejem. W 1597 r. Zygmunt III potwierdził na sejmie w Warszawie mieszczanom B. posiadanie uroczyszcz i sieliszcz oddawna im służących. W 1615 r. ciż mieszczanie otrzymali na sejmie przywilej na wolność od wszelkich podatków pospolitych i osobnych stołowi króla JM. należących, od poborów szosowego, czopowego na sejmie uchwalonych, także od myt i ceł ziemnych i wodnych. W rok potem rewizorowie w lustracyi mówią o tym przywileju ze swej strony domieszczają to prawo dobre jest, jako miejscu temu niebezpieczeństwu podległemu, nietylko na taki czas, ale i na wieki, słusznieby od króla JM. i Rzplitej miało być pozwolone, ponieważ nieladajaki odpór czynią nieprzyjacielowi do korony za częstemi inkursjami tatarskiemi, które bywają; więc i straże polne, dzienne i nocne od nich są najpewniejsze, które oni iustawnie kosztem i stratą braci swojej strażnaków i samych siebie odprawują, na którą, jko powiadają, ekspendują złotych dwanaście set. Według tej lustracyi 1616 r. było w m. B. domów miejskich posłusznych 300, kozackich domów którzy niechcą być pod posłuszeństwem 300 i coś więcej. W 1620 r. Zygmunt III przywilejem datowanym w Warszawie nadaje tym mieszczanom prawo magdeburskie. Odtąd jurysdykcya mieszczańska mieści się na zamku, w którym zasiada wojt, burmistrz i ławnicy. Herb miasta był łuk z cięciwą naciągniętą, a na nim trzy strzały. Konstytucya z 1631 wyraża ponieważ B. , Lubomierz i Trylesy zniszczone przez Tatarów i kozaków, które każdoroczną straż na szlaku siedząc w polach odprawują skąd wszystka Ukraina, ostrzegana od pogańskich napadów bywa, zaczem wszystkie processy i banicye o przeszłych podatków nieoddanie zniesiemy z nich i kasujemy. Z nastaniem atoli wojen Cmielnickiego wszyscy w ogóle mieszczanie B. , chcąc czy nie chcąc, zniewoleni byli przystać do kozaków. Wielu z nich wojny wygubiły, wielu z nich przeniosło się na Dniepr. Dopiero po uciszeniu się kozackiej zawieruchy znowu rzplita m. Białacerkiew i jej mieszczan do dawnych praw i swobód powróciła. Lustracya z 1768 r. wyraża sądzi się to miasto prawem magdeburskiem, a urząd magdeburski od wszelkich danin i podatków wolny jest. Gdy zaś ustawą czteroletniego sejmu z dnia 3 maja 1791 roku przywrócono miastom ich przywileje, a miasta mniejsze do przywilejów większych przyrównano, dźwiga Biała Biała Biała błotna Biała Brzezina Biała Brzoza Białacerkiew