Zachodzi zatem pytanie, czy, będąc tylko w tem wyjątko-wem położeniu, należy brać się do wydawania zawartego w księgach sądowych materyału. Średniowieczne prawo polskie, chociaż nie przedstawia ta­kiej rozmaitości, jak współczesne prawo niemieckie lub francu­skie, wykazuje także pewne różnice według ziemi, w której się objawiało. Księgi sądowe Wielkopolskie lub Mazowieckie, Ku­jawskie lub Łęczyckie, inny nieco dają nam obraz sądownictwa i prawa, niż z tego samego czasu, pochodzące księgi Krakowskie, i najbliżej do nich stojące Radomskie i Wiślickie. Nie mamy obecnie ani tylu badaczy prawa Polskiego, ani przedewszyst­kiem tak rozległych środków materyalnych, aby módz się w naj­bliższym czasie spodziewać wyczerpnięcia sądowych naszych archiwów. Co najwyżej ukaże się jedna lub druga księga, albo też mniej lub więcej dokładnie zebrana wiązanka do jednej insty­tucyi odnoszących się zapisek, ale nie ma nadziei aby innych ziemi protokóły sądowe zostały chociaż na użyty przez Helcla sposób, tak prędko wydane. Wypływająca ztąd niedogodność bardzo jest wielką. Jak dotychczas rzeczy stoją, czerpiemy główną naszą wiedzę o śre­dniowiecznej praktyce sądowej z ksiąg Krakowskich, co pociąga za sobą pewną, dla nauki szkodliwą, jednostronność. Zwłaszcza daje się uczuwać bardzo dotkliwie brak choćby częściowego ogłoszenia ksiąg Wielkopolskich. Są wprawdzie widoki, że ukaże się niebawem pierwsza i bardzo interesująca księga Poznańska, ale kiedy się to stanie, nie można jeszcze na pewno przewidzieć. W tych warunkach wydaje nam się pożądanem każde choćby urywkowe wydawnictwo, dające nam możność zapoznania się z nieprzystępnym dotychczas materyałem. Mając jakąkolwiek księgę sądową w rękach, może z pra­wem polskiem obeznany badacz, wyzyskać ją w krótkim sto­sunkowo czasie — prawie zupełnie. Jeżeli przytem będzie wybór księgi trafnym, a wyciąganie zapisek przeprowadzone zostanie według pewnej przewodniej myśli, to jest wszelkie prawdopo­dobieństwo, źe powstały ztąd „wybór" będzie czynił zadosyć najważniejszym naukowym wymogom. Stawiać excerpującemu stałą przy tej pracy normę postępowania, byłoby całkiem nie-właściwem i nieprzydatnem. Księgi każdej prawie ziemi mają swój odrębny charakter, który powinien wskazać wydawcy, jaki zakres mają wziąść jego wypisy. Jedno tylko zalecić można pra­widło, którego przestrzegać winni wszyscy zajmujący się księgami sądowemi. a tem jest umieszczanie obok wybranych za pierw-