skiego były znane, a co gorsza, że już podówczas zwolna za­tracała się świadomość przedmiotów przedstawionych pierwotnie w tarczach herbowych i to w tej samej mierze, jak zapiski o naganie szlachectwa w księgach sądowych coraz rzadszemi się stawały. Zapiski te więc jako starsze od pracy Długosza i dokładniejsze, pierwszorzędne do dziejów średniowiecznej he­roldii polskiej przedstawiają źródło. Pominięte przez Helcla a z wielką skrzętnością przez p. Bo­lesława Ulanowskiego odszukane zapiski herbowe z ksiąg ziem­skich i grodzkich krakowskich, ogłoszone z przydaniem zapisek lubelskich i niektórych łęczyckich, brzeskich, kaliskich i przede-ckich, w tomie VII. starodawnych prawa polskiego pomników, zbogaciły nowemi szczegółami zasób wiadomości o herbach rycerstwa polskiego w wiekach średnich i rozsiedleniu herbo-wników. Wszakże, gdy zebrane dotychczas zapiski odnoszą się prze­ważnie do Małopolski a zwłaszcza do ziemi krakowskiej, która już w Liber beneficiorum Długosza co do rozsiedlenia się her-bowników bardzo obfity znajduje materyjał, obowiązkiem jest miłośników rzeczy ojczystych wydobyć z ksiąg sądowych i ogłosić zapiski herbowe także innych ziem, aby w ten sposób stworzyć o ile można dokładny obraz całości. Tą powodowany myślą przejrzałem księgi sądowe, przechowane w archiwach akt da­wnych grodzkich i ziemskich w Radomiu i Warszawie, pocho­dzące z końca XIV. i z XV. wieku, a rezultat osiągnięty podaję niniejszem do użytku uczonych badaczy. Księgi te dotyczą następujących ziem i powiatów: 1. Sześć ksiąg radomskich [Radom.] 1): I. z lat 1410 do 1432, II. z lat 1411 do 1465, IV. z lat 144Ś do 1467, V. z lat 1469 do 1480. Księgi III. i VI. nie dostarczały żadnych zapisek herbowych. Najwięcej budzi interesu naukowego księga II. z lat 1411 do 1465. Obejmuje ona roki ziemskie i wiecowe radomskie, roki nadworne z lat 1412 i 1413 odbywane podczas podróży Władysława Jagiełły w Opocznie, Radoszycach i Jedlnej, oraz roki ziemskie stężyckie. Księga ta jednak jest wadliwie złożoną i zszytą, tak iź poszyty nie idą po sobie w chronologicznym porządku, lecz są poprzerzucane bez ładu, co wielce utrudnia poszukiwania i oznaczenie daty pojedynczych zapisek. Księga pierwsza zawiera w sobie same tylko roki ziemskie radomskie, księga czwarta i piąta obok roków ziemskich także roki na­dworne. 1) W klamrach podajemy skrócenia, jakich będziemy używać przy każdej zapisce dla oznaczenia, z jakich ksiąg pochodzi.