WIELEWICKI Jan Ks. Jana Wielewickiego S. J. Dziennik spraw domu zakonnego 00. Jezuitów u ś. Barbary w Krakowie od r. 1579 do r. 1599 (włącznie). Kraków: Akademia Umiejętności, 1881. VIII, 273 s.; 25 cm. (Scriptores Rerum Polonicarum ; t. 7) (Wydawnictwa Komisyi Hist. Akad. Umiejętności w Krakowie ; nr. 19) Wydanie Akademii Umiejętności w Krakowie z rękopisu p. Stefana Muczkowskiego kosztem funduszu ś. p. Norberta Bredkrajcza. Przedm. pol., tekst łac. BUW 03915 [7] Editionum Coll. historici Acad. lit. Crac. Nr. 19. SCRIPTORES RERUM POLONICARUM. Tomus septimus. Continet: Historici diarii domus professae Societatis Jesu Cracoviensis annos viginti 1579—1599. Cracoviae, TYPIS UNIVERSITATIS JAGELLONICAE. 1881. Editionum Coll. historici Acad. lit. Crac. Nr. 19. SCRIPTORES RERUM POLONICARUM. Tomus septimus. Continet: Historici diarii domus professae Societatis Jesu Cracoviensis annos viginti 1579—1599. Cracoviae, TYPIS UNIVERSITATIS JAGELLONICAE. 1881. Wydawnictwa Komisyi hist AM. Umiejętności w Krakowie Nr. 19. Ks. Jana Wielewickiego S. J. DZIENNIK spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u ś. Barbary w Krakowie od r. 1579 do r. 1599 (włącznie). Wydanie Akademii Umiejętnosci w Krakowie z rękopisu p. Stefana Muczkowskiego kosztem funduszu s. p. Norberta Brędkrajcza. Kraków, CZCIONKAMI DRUKARNI C. K. UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO, pod zarządem Ignacego Stelcla. 1881. Przedmowa. Już ks. Franciszek Siarczyński, autor „Obrazu wieku Zy­gmunta III", wiedział o ks. Janie Wielewickim, że pisał historyję domu Jezuitów krakowskiego, wiele rzeczy krajowych zawierającą, a sięgającą od r. 1579 do 1599. Wszakże dopiero Józef Muczkowski nabywszy rękopism, tułający się po rozwiązaniu krakowskiego domu, obszerniejszą o nim podał wiadomość. „Rękopism Wielewickiego", pisze w dziełku: „Rękopisma Marcina Radymińskiego i wiadomość o historyografach szkoły jagiellońskiej (Kraków 1840)," nosi tytuł: Historici diarii domus professae Cracoviensis Societatis Jesu ab anno 1579 ad 1637 inclusive seu 58 annorum durationem conti-nentis tomus Imus, tudzież tomus IIdus, in quo omnia quidem eodem modo, quo in primo tomo describuntur, aliqua tamen sunt addita licet non magni momenti esse videantur, w jednym woluminie in folio, jest nader ważnem źródłem do badań Akademii, politycznych a szczególnie duchownych ówczesnych dziejów krajowych. Tom pierwszy zawiera 1124 stron, do których policzono trzy pisma dru­kowane, processu Akademii z Jezuitami dotyczące się. Na początku umieszczony jest jak najdokładniejszy, nieliczbowany, 109 kart wy-noszący, spis osób z wyszczególnieniem, co o nich autor w dziele mówi. Po całej tej księdze rozrzucone są, odnośnie do czasu, w któ­rym wyszły, w liczbie 19 drukowane pisma, to Jezuitów, to Aka­demii sprawy rozstrząsające. Pisma te nie są powyższą liczbą stron objęte. Na ostatniej stronie pierwszego tomu czytamy podpis własno- ręczny: Andreas Grutterer, Provincialis; poczem Wielewicki przy-pisał: Hanc Historiam ideo R. P. Provincialis subscripsit, ne ex ea quidquam sine ejus scitu aut deleatur, aut addatur, 12 Mai 1638. Tom drugi z 99ciu stron składający się, obejmuje od stronnicy 43 na 9 kartach spis osób do dziejów z r. 1638; dalej następuje rok 1639, gdzie na str. 99 pod zatytułowaniem Iunius czytamy: „In hoc libro a R. P. Ioanne Wielewicki scripto, nullus quidquam immutet, nec eum destruat; imo integer hic liber conserretur. Andreas Grut-terer Dobrodziejski, Provincialis mpp. Czyli sam Dobrodziejski, czyli tez ktoś inny, mimo tego zakazu, w tomie pierwszym na 24 a w drugim na 5 stronach, to niektóre szczegóły, to nazwiska osób powymazywał". Tyle Muczkowski. Dodamy, że z wypisów Wielewickiego korzystał M. hr. Dzieduszycki w swojem dziele: Piotr Skarga i jego wiek, jak świadczy na str. 12 tomu I. Manuskrypt Wielewickiego powierzony został łaskawie Ko­misyi historycznej przez p. Stefana Muczkowskiego, syna Józefa, celem wydania. Komisyja zarządziła odpis ogromnego, pismem tru-dnom i niezmiernie gestom odznaczającego się woluminu, który też dotąd w większej połowie dokonanym został. Wydanie niełatwóm było przedsięwzięciem, co zrozumie każdy, jeżeli mu powiemy, że 308 arkuszy pisma Wielewickiego wymaga przynajmniej 154 arku-szy druku, jaki widzimy w obecnem wydaniu i że pierwszym, ni­niejszym tomem zaledwie 47 arkuszy tekstu objęto. Wśród licznych, nie cierpiących zwłoki wydawnictw, jak w szczególności Hosianów i Sobiescianów, przystąpiła też Komisyja do druku dopiero wtedy, gdy koszta pierwszego tomu pokrył Ko­mitet zawiadowczy zapisu ś. p. Norberta Bredkrajcza, który w sku-tek przedstawienia Komisyi, 1500 marek na rozpoczęcie dzieła przeznaczył. Już to drugi raz wdzięcznie doznajemy jego pomocy. Dzieło Wielewickiego, pisane około r. 1637, jak sam o tem wyraźnie świadczy, jest mozolnem i sumiennym zestawieniem obcych i krajowych pisarzy, jak niemniej nieznanych i zaginionych dzisiaj materyjałów do dziejów Jezuitów krakowskich w szczególności, Je- zuitów polskich i Zakonu jezuickiego w ogóle. Ale nie na tem po­lega tylko jego wartość: czyni ono to wszystko na tle dziejów polskich i dziejów najbliższego Polski sąsiedztwa. Niemamy rów­nie obszernych, równie szczegółowych Annałów Batorego, Zygmun­ta III i kilku lat Władysława IV. Korzysta Wielewicki z Bielskiego, Heidensteina, Solikowskiego, Łubieńskiego, Neugebauera, korzysta z historyków Jezuickich Fr. Sacchiniego, Juvencyusza, Cordary, ma też pod ręką t. z. Annuae litterae Societatis Jesu, które różne­mi czasy wydawali Benci, Berettari, Carettoni, Gromez, Orlandini, Torsellini, Valtrini i i. Ale ma zarazem zaginione zapiski domów polskich, ma dyaryusz przez Piotra Skargę utrzymywany, ma akta krakowskiego domu, z których to wszystkich materyjałów z nie­zmierną pilnością i nie bez zmysłu krytycznego korzysta. Opatrzony temi źródłami postępuje chronologicznie: miesiąc za miesiącem za­pisuje, co się w domu zakonnym krakowskim, co się w mieście, co w Polsce i na świecie stało, od spraw wielkiej wagi aż do wy­kazu miesięcznej jałmużny i drobnych nabytków kościelnych. Wia­domości biograficznych, bibliograficznych, obyczajowych nadzwyczaj­ne u niego bogactwo. Z wyłuszczenia niniejszego łatwo możnaby przyjść do wniosku, że w wydaniu Wielewickiego należało się postąpić drogą ekscerptów, opuścić, co jest wyraźnym innego źródła odpisem, pominąć rzeczy z ogólnej historyi Zakonu Jezuitów i wiadomości z dziejów po­wszechnych a poprzestać na podaniu tego, co Wielewicki nowego i nieznanego w sobie mieści. W takim razie owe 150 arkuszy druku mogły się ograniczyć do 50 lub mniej. Nieposzliśmy tą drogą z wielu przyczyn, z których przywiedzenie jednej wystarczyć powinno. Pisma i rzeczy tyczące Zakonu 00. Jezuitów niestraciły do dzisiaj Unia pewnej drażliwości, będącej wynikiem owej wielkiej walki, którą świat toczył z Zakonem a Zakon ze światem. Drażliwość ta naka­zywała, aby żadnego nie uczynić wvboru, nic nieopuszczać, aby po­dać cały tekst od deski do deski. Pozwoliliśmy sobie tylko rzeczy tyczące się dziejów polskich dla lepszego przeglądu drukować dru-kiem większym, zakonne i zagraniczne mniejszym. Podanie całości, chociaż kosztowniejsze a dla tego samego na dłuższy czas rozkła­dające się, pozwoli też cennego autora poznać jak najdokładniej, ze wszystkiemi właściwościami i jego i świata, w którym pisze. Niewątpimy, że przyczyni się to niemało do spokojnego sądu o wielu kwestyjach a mianowicie owej znaczenia i wpływu 00. Jezuitów w naszej historyi. Zaraz przy rozpoczęciu druku znieśliśmy się ze znanym pi­sarzem historycznym ks. Stanisławem Zaleskim S. J., co do zamiaru Komisyi i doznaliśmy też od niego czynnej pomocy w korrekcie tekstu, która się odbywała na oryginale, przechowywanym w Aka­demii Umiejętności. Wydanie osobnego indeksu do pierwszego tomu zdało się przedwczesnym, już dla tego że noty na marginesach, lata na kaźdej stronnicy i kursywą drukowane miesiące ułatwiają niezmiernie prze­gląd książki, już dla tego, że indeks przez Wielewickiego do całego dzieła zestawiony, w osobnym zeszycie drukować zamierzamy. W Krakowie d. 14 Września 1881. Dr. Józef Szujski. IHS. ab anno 1579 ad 1637 inclusive seu 58 annorum durationem continentis TOMUS PRIMUS in quo: 1) Ea, quae ad Domus 8. Barbarae initia, incrementa, Superiores, Benefactores ac Eleemosynas, persecutores ac operarios pertinent, accurate recensentur. 2) Ea, quae ad Provinciam Poloniae Soc. Jesu, Praepositos et Con-gregationes Provinciales, Visitationes ac ordinationes Provincialium spectant, breviter perstringuntur. 3) Ea, quae totam Societatem concernunt ut: Congregationes et Prae-positi Generales, Ordinationes per Provincias missae, Martyres ac Viri Illustres Soeietatis attinguntur. 4) Ea, quae intra 58 annos in Regno Poloniae contigerunt, sive ad-versa, sive prospera, ut: Interregna, Reges, Comitia, bella civilia et externa eorumquae varii successus adferuntur. 5) Denique ea, quae Cracoviae memoria digna intra praedictos 58 annos acciderunt maxime lites et controversiae Scholarum Soeie­tatis Collegii S. Petri cum Academia Cracoviensi fuse etplicantur. Collecta haec omnia ex variorum diariis ac literis, maxime vero ex iis, quae in Archivo Provinciae Poloniae conservantur, per P. Joannem Wielewicki S. J. anno Dni 1637 in cujus fine huic tomo finis est impositus. 1 IHS. Domus Professae Societatis Jesu ad aedem S. Barbarae Cracoviae sitae historia. Quis Status Societatis Jesu in Regno Poloniae fuerit antequam Nostri Cracoviae sedem fisrissent et qua occasione Cracoviam venerint ab anno Dni 1573. 1. Hosius Card. No-stros pri-musin Po-loniam evocat. P R A E F A T I O. Postquam Sacrosancto Concilio Tridentino anno Dni 1564 finis impositus fuisset et Stanislaus Hosius Cardinalis Tridento in Prussiam ad suum Varmiensem Episcopatum rediisset, po-tissima ejus cura fuit, Nostros quam primum in Regnum Polo­niae accersere. Obtinuerat enim id Tridenti a Jacobo Laine(z) Soc. Jesu Praeposito Generali et Summi Pontificis in eodem Concilio Theologo, eum quo Uli maxima intercesserat consue-tudo. Nec se difficilem Lainius optimo Cardinali in hoc nego-tio exhibuit, cum ex eodem intellexisset, miserabilem Regno Poloniae per varias haereses stragem illatam eamque in dies maxima sumere incrementa. Itaque nonnullis ex inferiori Ger­mania evocatis, quibus Christophorum Strombelium praeesse iussit, in Prussiam ad Cardinalem ut sese conferrent imperat. Morem illi gerunt, licet asperrimum et aerumnosissimum iter subeundum erat, et ob pestilentiae luem per omnes fere Pro-vincias, per quas gradiebantur, saevientem et ob hybernum tempus: veniuntque Helspergam ad Cardinalem sub initium No-vembris. Cognitis tot difficultatibus, quas in itinere experti erant, valetudine illaesa, admiratus Cardinalis, ut erat bonus rerum talium existimator, ac omnia simplici obedientiae ac Di-vinae gloriae zelo tribuens, maxima eos charitate excepit et apud se Helspergae duobus fere mensibus detinuit. Post anno insequenti 1565 Brunsbergam eosdem misit et in domicilio Pa-trum Franciscanorum, qui illud deseruerant, collocavit, ibique statim Nostri eonsueta Societatis mimia sunt aggressi. Circa idem tempus Franciscus Commendonus ad Regem et Episeopos Poloniae Apostolicus Nuncius Baltasarem Hosto-ninum secum ducebat, ut ejus opera tum ad varia alia, tum potissimum ad Nostros in variis locis collocandos uteretur. Nec defuit operae precium, effecit enim hoc anno Commendonus apud Episcopum Plocensem Andream Noskowski, ut etiam ipse exemplo Hosii Cardinalis Nostros apud Jacobum Lainium Ge-neralem obtinuerit, qui sequenti anno Pultoviam missi erant. Brevi post et Valerianus Episcopus Vilnensis Vilnae et Ada­mus Konarski Antistes Posnaniensis Posnaniae et Sophia de Sprowa Odrowążowa Ducissa Jaroslaviensis Jaroslaviae Colle­gia nostra fundarunt. Cumque in dies plures ex Polonia ad Societatem Nostram admitterentur et non pauci operarii Poloni egregiam suam operam in salute proximorum praestarent, ab Austriae provincia (cui loca praedicta Nostrorum subiecta erant) nostri abiuncti sunt, novaeque Provinciae novus Provincialis P. Franciscus Sunierius Hispanus assignatus est ante annum Dni 1576. Hoc vero anno 18 Ianuarii prima Congregatio Pro-vinciae Polonicae Bossoviae in pago Collegii Pultoviensis ce-lebrata fuit, in qua electus fuit Procurator in Urbem P. Philip-pus Widmanstadius Rector Braunsbergensis, adiuncto substi-tuto P. Stanislao Warsewicki Rectore Vilnensi. Sicuti et se-cundus conventus eodem in loco institutus fuit anno Dni 1578, in quo P. Jacobus Wągrovecius V. Rector Vilnensis Procura-tor, et qui eius vices aliquo casu obiret P. Philippus Widman-stadius designati erant. Exiguus quidem Nostrorum ius suffragii in Coiwentu Pro-vinciae habentium tunc erat numerus, unde ad primam Congre-gationem octo tantum et in secundam decem convenerant; divi-sionem tamen hanc provinciae Poloniae ab Austriaca, ipsimet Patres Austriaci tum anno Dni 1571 in Congregatione Viennae 2. Franc. Commen-donus no-stra Colle-gia pro-movet. Andreas Noskow­ski Plo­censis — Valeria-nus Vil-nensis — Adamus Posn. Eppi et Sophia Odrową­żowa Du-cissa Ja-roslavien. Collegia fundant. Provin-cia Polo­niae ab Austriaca distingui-tur. 3. Urgent Patres Austriaci divisio-nem Pro- vinciae. 4. Antonius Possevi-nus in Sueciam legatus, cum Tho- ma Plasa parocho S. Stephani de Socie- tate Cra- coviam advocan- daconfert. 5. Possevi- nus pro Craco- viensi Missione duos im- petrat — circa 25 Aprilis celebrata, tum posterioribus annis gravissimas ob causas apud Adm. ER Nostrum Generalem urserunt et tandem obtinuerunt. Hunc statum dum Provincia Poloniae haberet, Antonius Possevinus Soc. Nostrae a Gregorio XIII Pontif. Max. in Sue-ciam legatus missus Cracoviam venit. Et in hac adeo nobili Regni Metropoli, qua indigenis qua externis referta et haere-sibus graviter laborante, proindeque maxime alienae salutis cu-pidorum indiga, dum nullum Nostrorum domicilium reperisset, indoluit et despicere coepit modos, quibus Nostros ad tantum Religionis Catholicae bonum Cracoviam inducere posset. Erat tum vir singularis et sincere pius Thomas Plasa Curio ad S. Stephani Cracoviae idemque Vislicensis Canonicus, qui dudum idem animo versabat non magis Nostrorum, hinc inde venien-tium et ejus hospitio usorum consuetudine captus: quam fructu, quem pene oculis intuebatur, sive cum alibi, tum potissimum Brunsbergae manens. Ibi enim cum Martino Cromero Episcopo post Varmiensi et gentis nostrae historico, de laboribus ac in-dustriis Nostrorum conferens, postquam Cracoviae S. Stephani Parochiam obtinuisset, totus in eo erat, ut eandem tam solli-citis ac indefessis locaret agricolis. Utile consilium, sed quia non aeque facilem ejus exitum reperiebat, patienter praestola-batur diem, quem non diffidebat destinatum a Deo aliquando adfuturum. Is igitur adventu Possevini, ea auctoritate viri lae-tus, consilium cum illo suum communicat, ratus a nullo alio id facilius impetrari, a nullo celerius perfici posse et orans monensque ut ne tam praeclaram Societati Jesu de salute plu-rimorum bene merendi occasionem abire pateretur, calcar cur-renti addidit. Possevinus enim tam inopinato auxilio non minus quam ipse Plasa laetus et spei plenus, in praesens nihil amplius egit, quam collaudato animo hominis egregie pro suo grege solliciti promissis alit: constitutoque si quos socios Roma a Maioribus pro Urbe Cracoviensi impetrasset, hospitio illos suo acciperet, alimenta aliunde habituros; ipse in Sueciam, ut erat constitu-tum, abiit. Legatione functus cum Romam rediisset, rem omnem exposuit Everardo Mercuriano Soc. Universae Antistiti et ma- gnae spei occasionem tam opportuni loci commendavit exora-vitque, ut duo sacerdotes Cracoyiam mitterentur. Dum se hi ad iter componunt, percommode accidit, ut ipse Possevinus ab eo-dem Pontifice iterato legaretur in Sueciam, quo dum proficis-citur, in suum comitatum duos sacerdotes e sociis Aloisium Odeschalcum et Basilium Cerinum Italos accepit. Adductos igitur Cracoviam, postąuam apud Andream Celarium Italum civem et mercatorem Cracoviensem, Ordinis nostri amantissi-mum ex laboribus viae tam longinquae animos recreassent et corpora, Thomae Plasae uti convenerat non ingratos nec inuti-les comendat hospites: ipse Laurentii Lintii Itali, itidem civis mercatorisąue Cracoviensis Nostri studiosissimi uti et antea et alias deinde hospitio postąuam fuisset usus, ad Eegnum Sue-ciae perrexit. Ab his initiis Domus Sae Barbarae historia ita nobis erit describenda, ut non tantum ea, quae ipsam Domum concernunt et majoris momenti sunt, fideliter proponantur, sed etiam ali-quorum vel ad totam Societatem, vel ad totam Provinciam, vel ad Regnum Poloniae ipsamque Civitatem Cracoviensem perti-nentium non infrequens mentio fiat. Aloisium Odeschal-cum et Basilium Cerinum, eosque in domo Thomae Plasae re- linquit. Andreas Celarius et Lau- rentius Lincius amici So- cietatis. 6. Annus Domini 1579. Everardo Mercuriano Generali. Francisco Sunierio Provinciali. Aloisio Odeschalco Missionis Cracorien. Superiore. 1. Aloisius et Basilius conciones italicas et latinas ag- grediun-tur. 2. Hosius Cardinalis moritur. Ejus epita-phium Aloisius Odeschalcus et Basilius Cerinus Cracoviae iussu Superiorum manentes ipso quadragenarii ieiunii tempore invitante, negocium ad quod erant missi, magno animo sunt aggressi et unus Italus ad ejus linguae ho-mines in sacello D. Mathiae, latine alter ad Academicos sive in S. Ste-phani templo, sive in S. Mathiae conciones instituerunt ac Polonicae linguae ignari, Polonos ut poterant iuvare conabantur et fere per hunc totum annum iugum simul trahebant, magno rei Catholicae bono. Nam iis cum initium sequentis anni disiuncti sunt, ut suo loco patebit. Mortuus hoc anno magnus ille Stanislaus Hosius Cardi-nalis, qui nos primum in Regnum Poloniae induxit, et mortuus Capranicae prope Romam, quo ob calores Romanos secesserat, postquam ad mortem longo tempore antea diligentissime sese comparasset, consuetaque Ecclesiae Sacramenta devotissime suseepisset assistente illi per totum extremum morbum Patre 01iverio Soc. Nostrae, 5ta Augusti ipso videlicet Beatissimae Virginis ad Nives. Sepultus post, 9a ejusdem mensis in Eccle-sia sua titulari Sae Mariae trans Tiberim Romae ad dextram partem altaris maioris, praesentibus et communem Reipublicae Christianae calamitatem deplorantibus optimisquibusque doc-tissimisque viris, qui tantum hunc Cardinalem, immortalem, si fieri potuisset, omnes cupiebant. Extat hucusque in Ecclesia praedicta aureis literis in marmore nigro sculptum epita-phium tale: Stanislao Hosio Polono S. R. E. Presbytero Cardinali, Varmiensi Episcopo, Majori Poenitentiario, vitae sanctitate, eru-ditionis et eloquentiae gloria celeberrimo. Catholicae fidei acer-rimo propugnatori. Qui cum antiquae probitatis et episcopalis Annus 1579. 7 vigilantiae praestantiam, in humilitate, earitate, castitate, bene-ficentia expressisset, haereticorum sectas scriptis et consiliis sa-pientissime, ferventerque oppugnasset, multos ab errore revo-casset, gravissimisque legationibus, pro pace Ecclesiae Dei, cum apud Carolum V et Ferdinandum Caesares, tum praeci-pue in Concilio Tridentino Pii IV Pontificis nomine felicissime perfunctus, Christianae Reipublicae plurimum profuisset, omnium virtutum laude et exemplis ad imitandum abundans, obdormhdt in Domino Nonis Augusti Anno Salutis 1579 aetatis suae 76. Antecesserat optimi Cardinalis mortem mors RP. Simeonis Rodericii, unius ex decem primis Nostrae Societatis Patribus, Sanctique Ignatii sociis. Is cum a S. Ignatio in Indiam simul cum S. Francisco Xaverio designatus fuisset et deinde in Lusitania, Rege sic statuente mansisset, ac postea pri-mus Lusitaniae Provincialis a S. Patre creatus, munus illud magna cum laude obiisset, denique post mortem S. Patris variis in locis egregiam ope-ram Societati navasset, diem extremum clausit Olyssiponae 15 julii hujus anni. Erat natione Lusitanus ex diocesi Visensi, de quo primo ac secundo tomo Historiae Soc. multa legi possunt. Stephanus Battoreus Rex Poloniae, cum aliquot mensibus Polociam (quam Moschus sub Rege Augusto regno eripuerat) obsidione cinxisset, tandem ultima Augusti eandem vi recepit, eaque recepta ibidem Collegium Societatis Nostrae fundavit, idque cum ex voto ante expugnationem Polociae facto praesti-tisse testatur Alexander Gwagninus historicus in descriptione Lituaniae circa finem primae partis. Idem Rex Collegium no-strum Vilnense (quod circa annum Dni 1570 ab Antistite Vil-nensi Taleriano fundatum erat et postea variis bonis auctum a Radivilis catholicis Romani Imperii Principibus) ut Catholi-cae Academiae iuribus ac privilegiis gauderet, apud Grregorium XIII Pontificem Max. sub hoc tempus effecerat ipseque varias immunitates concesserat licet et Lituaniae proceribus haereticis et multis pseudopoliticis id mirum in modum displicuerit. Post reditum ab expugnatione Polocensi indixerat Stepha-nus Rex regni generalia Comitia, quibus 23 Novembris initium erat datum. In iis belli Moschovitici continuatio imprimis est decreta. Postea dum Nicolaus Mielecki palatinus Podoliae, qui Supremi Exercituum Praefecti in expeditione Polocensi munus 3. Simonis Rodericii unius ex Societ. mors. 4. Polocense Collegium a Stepha-no Rege fundatur. 5. Academia Vilnensia Soc. Jesu constitui-tur. 6. Belli Mos-chovitici continua­tio. Annus 1570. Joan. Za­mojski ad finem vi-tae Dux exercitu-um consti-tuitur. 7. Collegii Claudio-politani fundatio. 8. Bona Mo- storensia a rege Stephano pro no- stris em- pta. 9. Odeschal-cus in Transyl-vaniam mittitur et alii. 10. Episgola Possovini ad Regem Stepha-num con­tra Vola-num. egregie obiit, ob adversam valetudinem se tale munus amplius subire non posse ostenderet et liberationem ab eo instanter urgeret: snccessor illi designatus est Joannes Zamojski Regni Cancellarius, cni insnper raro privilegio ad finem usque vitae generalis haec exercitnum administratio fiut demandata in se-quentibus Comitiis. Licet porro rebus bellicis Rex Stephanus adeo distineretur, rei tamen Catholicae augmentum, ubicumque poterat, procurare non intermittebat et in hoc Regno et in Transylvania. In eam enim aliquos nostrorum iam praemi-serat Claudiopolim, ubi Academiam Societatis constituere moliebatur et ma-gna ex parte ad finem deduxit. Nam et habitationem nobis, monasterium de-sertum, egregie accomodavit et templum Regum liberalitate quondam extruc-tum adiunxit, simulque Seminarium studiosorum, pro quo magnificum gymna-sium sumptibus propriis extruxit, certisque annuis reditibus locupletavit atque ut plures pauperes studiosi in eodem Seminario alerentur, ab optimo aeter-naque memoria dignissimo Gregorio XIII Pontifice Max. mille aureos in sin-gulos annos impetravit. In alimenta vero Nostrorum dedit abbatiam Mono-storiensem cum pagis illi adiunctis, quae bona iam antea tempore Reginae Isabellae eiusque filii Joannis II fuerant fisco applicata, quaeque cum eodem tempore essent abalienata, ne ulla iniuria fieret, propriis Rex ipse pecuniis illa redemit et Societati liberalissime in perpetuum donavit. Ut autem haec omuia firmiora essent, neve ullam ullo unquam tempore difficultatem patere-mur, Societati horum omnium possessionem nemine contradicente (quod in eo regno summum est possessionis ius) rite dari curavit, neque repugnavit Provincia, sed annuit, ut testantur publica ipsius Regni monimenta. Sub hoc etiam tempus Aloysius Odeschalcus Rege Stephano postulante in Transylvaniam missus est ob Sigismundum Battoreum, Regis ex germano fratre nepotem in literis instruendum. Hic tamen non multo post ob incle-mentiam coeli morbum contraxerat et brachiorum pedumque usu fere amisso in Italiam reductus erat, succedentibus aliis ex Provincia nostra Principis instructoribus ac ejus literarum moderatoribus. Inerat enim eo P. Jacobus Wągrovecius cum nonnullis aliis. Inciderat in manus Antonii Possevini liber quidam Andreae Volani Calvinistae, quem Regi Stephano obtulerat et praecipuis quibusque Regni proceribus in Magno Ducatu Lituaniae degentibus obtrudebat. Eum itaque Antonius solide refutatus epistolam ad Regem Stephanum in lucern edidit, qua vulgata conatus Volani in fumum abierunt. Annus 1580. 9 Annus Domini 1580. Everardo Mercuriano Generali et postmortem eius 0liverio Manaraeo Vicario. Francisco Sumerio Provinciali et illo moriente Laurentio Magio Vice Provinciali. Basilio Cerino Missionis Cracoviensis Superiore. Expeditis superiori anno comitiis, Stephanus Rex Vilnam sese contulit ibique aliquot mensibus substitit. Militum ex va-riis Regni partibus ac etiam ex Transylvania confluentium ad-ventum expectans ac varias bellicas deliberationes instituens. Detectum sub illud tempus fuit id, quod Gregorius Oscik, illu-stri apud Lituanos loco natus et ante sub interregni tempus occulta cum Moscho contra patriam agitasset consilia et tunc per literas eadem communicare non intermisisset. Res haec Osciko pessime cessit; postquam enim convictus proditionis fuisset, capite truncatus est. Tunc etiam Paulus Uchański, qui apud Pontificem Summum Gregorium XIII oratorem egerat, ex urbe reversus ensem Regi a Pontifice notis ceremoniis con-secratum obtulit. Erat praedictus Paulus nepos ex fratre Ja-cobi Uchański Archiepiscopi Gnesnensis hoc anno mortui, cui in Archiepiscopatu successerat brevi Stanislaus Karnkowski Societatis Nrae maximus benefactor, ut suis locis sequentibus annis patebit. Post varias easque iniquissimas contra Catholicos leges in Anglia iam pridem ante latas, hoc anno in Julio accessit Reginae Elisabethis atrox edictum contra eos, qui aut retinerent aut reciperent Jesuitas vel sacerdotes Catholicos. Ponitur ad verbum hoc edictum libro 3 de Schismate Anglicano Nicolai Sanderi aucto per Eduardum Richtonum. In anno Dni 1580 die 15 Julii. Antecesserat vero decretum hoc crudele Nostrorum hoc anno in An-gliam ingressus. Cum enim Catholici Angli (ipsius etiam Pontificis Max. in-terposita authoritate) apud Adm. RP. Generałem effecissent, ut Nostri, prae-sertim Angli ad rem Catholicam iuvandam et promovendam sub hoc perse-cutionis tempus mitterentur, delecti ad id primi fuerunt: Robertus Personius et Edmundus Campianus adiunctis nonnullis presbyteris ex Romano et Rhe-mensi Anglorum Collegiis. Hi postquam in Regnum penetrassent, qua con-cionibus et exhortationibus, qua Sacramentorum SSmae Eucharistiae ac Pae-nitentiae administratione, paucissimis mensibus plurimos ex plebe etexprae-cipua Nobilitate Ecclesiae reconciliarunt. 1. Rex Vil- nam se confert. Oscikum proditio-nis con-victum punit. 2. A Ponti-fice Max. ensem sacratum accipit. 3. Atrocia edicta An-glica con-tra Catho­licos et Societa-tem. 4. Nostro­rum pri-mus in Angliam ingressus. 2 Annus 1580. 5. Gaspar Czarnko- vitanus. Conciona- tur et Ca- thechis- mum do- cet in S. Stephano magno fructu. Dorothea Barzina palatina Craco-vien. eum avide au­dit. 6. Magici li­bri per Nostrum dum exu-runtur fictam flammam super tec-tum Dae- mon ostentat sed fru- stra. 7. Everardus Mercuria-nus Gene- In locum P. Aloisii Odeschalci in Transylvaniam abeuntis submissus Cracoviam a Superioribus P. Gaspar Czarnkovitanus circa initium Augusti. Non ita pridem is nomen Societati Nostrae dederat in concionatoris munere non vulgariter versatus, facundus et suavis. Costini in Minori Polonia ante Societatem initam hoc ipsum munus magna cum laude peragens. In Sancti Stephani parochia orator ecclesiasticus tum erat Joannes Sre-mensis (postea Reginae Annae Jagellonicae a confessionibus et Cracoviensis Archidiaconus). Eo invitante potestas P. Gaspari ad populum verba haben-di facta et quo constantior esset fructus, pomeridianis horis rudimenta Chri­stiana frequentissimo populo magno cum fructu duobus ferre annis ab eodem explicata. Sive autem ea fuit concionantis vis, sive populi cupiditas, sive Dei et hunc excitantis et illi gratiam addentis benignitas, nobilissimus quis-que eum audire volebat, nullam argumenti tenuitate, qualis prima specie vi-detur, offensionem afferente. Inter alios Patrona Ilia domus Nostrae Dorothea Barzina illustri loco nata, Palatina Cracoviensis matrimonio peraeque nobi-lis vidua, diligentissimam se Gasparis auscultatricem exhibuit et exinde ma-gis ac magis propensum in totam nostram Societatem animum habere eum-que pałam ostendere non dubitavit. Accidit tunc illud singulare, sive ea sit Gasparis laus, ut S. Stephani annales volunt: sive cuiuscumque alterius, quod Bernardus Golinius, qui Si­gismundo III Regi uostro postea a confessionibus fuit in eoque munere obiit, narrare solitus erat, ut oculatus testis. Extra Cracoviensem tractum mortui hominis militaris coniunx reperit arcam libris magicis gravidam; cum autem nihil sciret, quod in libris contineretur, ab aliis edocta et exterrita, quid cum iis faciendum illi esset, a Nostris consilium petere constituit. Iam fama vulgaverat, libros tales apud ipsam reperiri, iam erant, qui magno vellent redimere, fuit. et qui fundos 20 millibus aestimatos offeret pro ipsis: sed illa religiosior quam cupidior ut a Nobis didicit, quantum nefas id esset, maluit eos addici ignibus, quam tanto lucro vendere. Quare allatos Craco-viam Bernardo Golinio tradidit. Is cum in focum secreto in cubiculo iactaret execranda carmina, indignatus auctor illorum ingenti eupra tectum flamma sese extulit, ut vicinia periculum metuens conclamavit. Verum terrores non sunt progressi amplius nolente Deo, quae dirus impostor cuperet rata esse, volente tamen hoc indicio certos nos esse, quam male pessimum demonem habeat suos conatus averti et perdi. Non parum vero ad omnia superstitiosa execranda et fugienda calcar addiderat Gaspar primi praecepti Decalogi explicatione, in qua per occasionem contra veneficos ac veneficas frequentes invectivas faciens, omnibus terrorem incusserat, aliquid simile tentantibus, qui deinde praedictae faeminae, ut Nostris libros illos igne absumendos tra-deret, persuaserant. Sub eiusdem Augusti initium post exantlatos varios in Societate labo-res, pie in Domino moritur Everardus Mercurianus Societatis Nostrae quar-tus Praepositus Generalis Romae in Dorno Professa. Receptus is in Societa- Annus 1580. 11 tem anno Domini l548 ipso Beatissimae Virginis Natali die, iam Philoso-phus, Theologusque et nuper creatus Saeerdos idque Lutetiae Parisiorum. Erat natione Belga, vir gravis et prudens, tractandisque hominum animis perquam idoneus, ideoque ad alios gubernandos statim erat adhibitus. Inpri-mis enim Perusini Collegii Rector a Sancto Patre Nostro constitutus fuit anno Dni 1522. Deinde sub Jacobo Lainio post conventum Societatis gene-ralem in Germaniam Inferiorem Provincialis profectus est. Post sub B. Fran­cisco Borgia tertio Generali Assistens pro Transalpinis regionibus fuit, ac demum B. Francisco mortuo, in gubernatione totius Societatis illi successit anno Dni 1573 et ad hunc annum magna moderationis laude universam Societatem rexit. Post mortem eius cum more consueto electus fuisset Vicarius genera-lis 0liverius Manaraeus, statim pro eligendo novo Generali ad 6 Februarii sequentis anni generalem Congregationem indixit, ad omnesque Provincias ea de re literas misit, quarum unae ad hanc Provinciam missae, cum in itinere periissent et aliae, quae erant 26 Augusti Roma datae, nimis tarde venissent non exiguam difficultatem in Conventu Provinciali attulerunt, ut sequentia suo loco ostendent. Miserat ante mortem Everardus Mercurianus primum in hanc Provinciam nostram Visitatorem Laurentium Magium, virum et pietate et doctrina singulariter instructum rerumque Societatis peritissi-mum, qui circa hoc tempus nihil adhuc de morte Generalis sciens, strenue munus sibi iniunctum obire coeperat. Non pauca per Septembrem huius anni Gregorius XIH Pont. Max. Societati concessit privilegia. Nam ut supra irregularitatibus dispensare pos-sint Superiores nostri exceptis iis, quae ex homicidio voluntario, bigamia, mutilatione, defectuquae natalium proveniunt, prima et ut in absentia Epis-copi ac Praelati aqua a se benedicta loca sacra benedicant; secunda et ut in impedimento criminis inter eos, qui non putant esse illicitnm dare fidem de matrimonio contrahendo post mortem coniugis vivente altero conjuge dis-pensare valeant, 14 hujus mensis indulsit. Eex Stephanus 6 Septembris Vielicolucum in Moscovia expugnat, cum antea Vielisium et Usviatam in suam potesta-tem redegisset et postea non paucas alias munitiones maxinie vero Zavolociam, circa quam oppugnandam dum aliquantulum Joannes Zamoscius haeret, Ckristophorus Rozrazevius Comes, Lenciciensis Praefectus, vir bellicosissimus, in munitiones exte-riores progressus, globo supra oculum dextrum accepto, conci-dit occisus. Eius frater Germanus Hieronymus Rozrazevius lioc anno post sepultum occisum fratrem in Vilnensi S. Joannis templo, Episcopus Vladislaviensis renunciatus erat. Magnus So-cietatis Nostrae benefactor. ralis no- ster mori- tur. 0liverius Manarae­us Vica-rius ge-ner. deli-gitur. 8. Lauren- tius Ma- gius pri- mus Polo- nicae prov. Vi- sitator. 9. Privile- gia non nulla a Gregorio xm. 10. Rex Ste-phanus Vielicolu-cum ex-pugnat et alia non pauca. Annus 1580. 11. Basilius Cerinus a Societate deficit. 12. Francis­cus Sunie­rius mori­tur nomi- nato V. Prov. Laurentio Magio. Sed eam nomina­tionem putat Ma-gius non sufficien-tem. 13. Congrega­tio Pro-vincialis Pultoviae. Repu-gnanti Ma­gio osten­dit eum sufficien­ter nomi­natum V. Provincia-lem. Dum Cracoviae Gaspar cum Basilio aliquandiu feliciter pergerent, in iis, quae nostri sunt instituti, sive hostis invidia, sive naturae humanae im-becillitate, Basilius in languorem, neque illum simplicem incidit. Namque ut fuerit de corpore affecto, animus pessime habuit et viribus illius receptis, is suas recuperavit tandemque e numero Nostrorum sublatus est. Certum enim in locum ire iussus, primum trahere moras, deinde occasiones, quibus id, quod constituerat, quam commodissime perficeret quaerere, denique per spe-ciem salutandi Archiepiscopi Gnesnensis et rursus Comitiorum videndorum moratus aliquandiu, iniussu majorum Romam abiit et quasi nunquam e nostra disciplina fuisset, ne salutato quidem Societatis Moderatore, sacerdotum sae-cularium more palam vivere non erubuit, donec monitus Sacer Magistratus comprehensum et publice per urbem ductum in carcerem compingeret et poe-nas a nocente iustas repeteret. Iverant Brunsbergam P. Laurentius Magius Visitator et P. Franciscus Sunierius mense Octobri. Ibi dum haerent variorum gravium virorum signi-ficatur literis de obitu Everardi Mercuriani Generalis nostri. Nullae quidem ex urbe ea de re venerant literae, qnia tamen nullus dubitandi locus relin-queretur, cum et dies mortis et substitutus Vicarius Generalis describebatur, et quum fere jam tertius a morte mensis elapsus cogendam quamprimum Congregationem Provincialem suadebat: ideo Franciscus Sunierius ad 25 No-vembris Conventum Provincionalem Pultoviae indicit po delegendis electori-bus futuri Generalis. Sed ecce vix tres dies elabuntur a literis ad Collegia in hoc negotio missis, cum Franciscus Sunierius variis morbis et laboribus fractus (semper enim erat valetudinarius) moritur 25 Octobris ingenti sui desiderio relicto. Et nominaverat quidem coram Rectore Brunsbergensi Phi-lippo Widmanstadio aliisque duobus antę mortem Vice-Provincialem Lauren-tium Magium (qui iam agnita morte Generalis Visitatoris munere sese abdi-carat) Vice-Provincialem, eam tamen nominationem varias ob causas Magius non putabat sufficieutem fuisse, inter quas et illas ponebat, quod sibi Brans-bergae praesenti nihil Sunierius moriturus di xisset et quod in illam ad Au-striam spectantem, ius non habuisset. Postquam ad 25 Novembris omnes i us suffragii habentes, literis piae memoriae Francisci Sunierii evocati Pultoviam convenissent, non exigua diffi-cultas circa illam quaestionem: an Congregatio esset legitima? in ipso initio est orta. Laurentius enim Magius (qui tanquam antiquissimus professus pri-mum locum occupabat, quique res nostrae Provinciae habebat perspectissi-mas, Provincialem Austriae antea agens, cum Poloni nostri illi fuissent sub-iecti nec ab Austria divisi) ob mortem Provincialis et ob nullum legitime in eius locum substitutum ostendit Congregationem capite carere ideoque esse illegitimam. Nec acquiescebat illis, qui contra ostendebant, eum ante mortem legitime fuisse nominatum. Cumque ea de re in utramque partem in prima et secunda sessione acriter fuisset disputatum, omnes Patres unani-mi consensu rogarunt P. Magium, ne sufficienter nominatus a demortuo, de- Annus 1580, 1581. 13 sereret Provinciam in tanta necessitate, in qua nullum remedium ob tempo-ris brevitatem Roma adferri potest. Ostendebant praeterea Patres Congrega-tionem Generałem ratum id totum habituram, maxime cum Congregatio pro-vincialis legitime indicta fuerit et legitime Patres convenerint, Adiungebant non paubi cum bona conscientia tali rerum statu praecedente nominatione, quae omnibus aliis sufficientissima videtur, non posse munus hoc detrectare. His et similibus permotus Laurentius Magius tertia sessione acquievit volun-tati Patrum et tandem omnes statuerunt, legitimam Congregationem esse, eique legitime destinatum praesse Vice-Provincialem. P. Alphonsus Pisanus tunc Posnaniae infirmus et P. Stanislaus Warsewicki in Suecia et P. Iaco-bus Wągrovecius in Transylvania manentes, non poterant Congregationi in-teresse. Electi deinde 28 hujus mensis duo, qui cum V. Provinciali ad eli-gendum Generalem Romam irent: P. Adamus Brocus et P. Guilelmus Good. Substituti deinde tres tribus praecedentibus, si casu aliquo ab itinere impe-direntur. Primo P. Philippus Widmanstadius, Rector Collegii Bransbergensis, secundo P. Joannes Schonovianus, tertio P. Petrus Scarga Collegii Vilnensis Rector. Deinde post varia tractata sive futuro Generali, sive Congregationi ipsi generali proponenda, 3 Decembris finis conventui Patrum impositus est. Sub finem anni huius in locum Basilii Cerini submissus Cracoviam Paulus Boxa, qui non ita pridem ex Italia venerat, quique cum Gaspare Czarnkovitano simul magno fervore proximorum saluti inserviebat. Efficitque ut id mu neris o beat. 14. Adamus Brocus, Guilelmus Good, Ro­mam ituri deligun-tur. Annus Domini 1581. Claudio Aquaviva Praeposito Generali. Joanne Paulo Campano designato Provinciali. Joanne Carminata Visitatore. Paulo Boxa Missionis Cracovien. Superiore. Paulus Boxa cum Gaspare Czarnkovitano in Cracoviensi missione de-gentes ita inter se labores partiti erant, ut Paulus concionibus italicis in templo S. Mathiae maxime per singulos dies Quadragesimae et polonicis in-terdum in aede S. Stephani occuparetur, nonunquam et Wielickam tunc hae-resibus infectam ob iuvandos seductos excurreret. Gaspar vero praeter ordi-nariam rudimentorum fidei pomeridianam explicationem et conciones poloni-cas identidem in S. Stephano factas, carceribus urbanis et nosocomiis visi-tandis operam dabat. Uterque vero in confessionibus excipiendis singulis ferre diebus dum assidui manent, maximam de se strenuorum in vinea Do­mini colonorum concitarunt opinionem. Sub idem tempus, dum Albertus Bolognetus Episcopus Massanensis (Patribus purpuratis non multo post adscriptus) Pontificis Max. Gregorii XIH ad regem Poloniae nuncius, Cracoviam divertisset, cum Paulus et Gaspar 1. Dividunt inter se la­bores Pau­lus et Gas­par. 2. Albertus Bologne­tus mm- Annus 1581. cius Apo-stolicus Nostri amantissi-mus. 3. Iustus Rabbus Cracoviae aliquantu-lum sub-sistit. 4. Conven-tus Pa-trum ad Congre-gationem genera-lem. 5. Discepta-tio Pa-trum de loco in Congre-gatione P. Magii et P. Lanoii. tanquam ordinis nostri amantissimum, salutandi causa adierunt et cum hu-manissime Nostris exceptis, varia ex iisdem de hoc ipsa Cracoviensi commo-ratione sciscitaturus, significarunt illi, duos tantum e Societate se esse Cra-coviae, necdum certas sedes, imo nec certa habere alimenta: optare sese propterea tanquam locum opportunissimum ministeriis Nostrorum templum S. Barbarae, licet sperare vix auderent ob ingentes difficultates in hoc negotio involutas; gratulatur Nuncius imprimis Nostris Cracoviensem stationem ma-gno eos inssit esse animo et bona fide pollicitus est operam suam, qua nostri prius voti compotes fiant, quam ipse e Provincia discederet. Quod sane strenue praestitit, ut ex iis quae sequuntur apparebit. Venerat etiam fere eodem tempore Iustus Rabbus Cracoviensis, qui Parisiis dum gravioribus studiis operam daret, per Ioannem Maldonatum ad fidem Catholicam conversus erat et postea Romae Societati nomen dederat. Hic dum per unum fere mensem subsistit, concionibus et quaestionum cum haereticis controversarum tractatione, magnum et sibi et societati nomen com-paravit. Missus deinde erat in Transylvaniam, magno operae praecio, sicut et ad alia nonnulla collegia huius provinciae, in quibus ob multarum lingu-arum peritiam — erat enim, praeter latinam linguam, habraicae, graecae, germanicae, gallicae et italicae peritus et ob solidam tam in humanioribus, quam in Philosophicis et Theologicis eruditionem, maximos fructus inter pro-ximos faciebat. Convenerunt Romam Patres ad Conventum Generalem Societatis Nostrae pertinentes 7 Februarii. Eam enim diem 01iverius Manaraeus Vicarius prae-fixerat. Erant omues congregati 57, ex quibus 27 Sanctum P. Nrum Ignatium familiariter norant, imo inter eos duo, qui Societatem Nostram cum eodem fundarunt nempe: P. Alphonsus Salmeron et P. Nicolaus Bobadilla. Sicut autem de P. Laurentio Magio in nostra Provinciali Congregatione non defuit sua difficultas, cujus supra mentionem fecimus, ita et in Generali de eodem acsimul de P. Lanoio non deerat. Pater enim Magius defunctus officio Vi-sitatoris in Polonia a Provinciali illius Provinciae moriente fuit nominatus Vice Provincialis et congregationi Provinciali ab eodem Provinciale ante mortem suam indictae, interfuit et praefuit, ut acta Congregationis Provinciae Polonicae, quae lecta fuerunt declararunt, idem vero P. Magius a congrega-tione provinciali Austriaca tanquam Rector Collegii Viennensis (eo enim mu-nere Visitatoris cessante redire debuit) absens electus erat. Quia porro Con-gregatio Austriaca tunc ignorabat ubinam P. Magius ageret et dubitabat, an ut Austriacus Romam ire posset, ideo P. Lanoyum, qui ejus loco in casu Romam proficisceretur, delegit. Cum igitur uterque Romae adesset, dubita-tum fuit, quis locus P. Magio assignandus esset: an inter Provinciales, tan-quam V. Provinciali Poloniae et P. Lanoyo inter alios Patres Eleetores, vel an P. Lanoyus cedere deberet et dare P. Magio locum inter Eleetores tan-quam in Austriaca congregatione electo. Et cum varii varia dixissent, in hoc omnes consenserunt, post electionem praepositi hujusmodi necessitati — Annus 1581. 15 (quo ad hoe ut moriturus Provincialis nominare posset Vice Provmcialem, praesertim dum instat Congregationis Provincialis celebrandae tempus) pro-videndum esse atque P. Magium sedere deberi suo loco inter Provinciales, Patrem vero Lanoyum inter electores et defectus omnes supplendos. Et ita factum est atque illi vocati suis in locis ambo eonsederunt. Transactis omnibus, quae electionem Generalis praecedere solent 19 Februarii maximo omnium consensu primo scrutinio Claudius Aquaviva Prae-positus Generalis Soc. Jesu renuntiatus est. Erat ille natione Italus patria Neapolitanus Ducis Attriensis filius. Is in ipso aetatis flore 25 annos natus iam politioribus literis excultus et SS. Patrum lectione instructus egregie Pio Quinto Pontifici Max. a cubiculis eidemque gratissimus, res suas saecu-lum habere iussit et omnia ejus ornamenta, opes, dignitates (quas propter summam Claudii nobilitatem, modestiam, ingenium et principis gratiam, ipsi non dubia spe proponebantur) tanquam stercus arbitratus, nudus ad Christi nudi Crucem confugit et nostris Romae addictus est anno Dni 1567 die 22 Julii. Positis deinde religionis rudimentis et gravioribus studiis confectis, tantus in Claudio enituit virtutis splendor, tanta gravitas morum atque sua-vitas, tanta prudentia, ut Provincia ipsi Neapolitana primum gubernanda de-mandaretur postea et Romana. Quam dum optime adrainistrat, in locum Eve-rardi Mercuriani suffectus est 14 Societatis initae anno. Nec animos Patrum aut illius aetas, nondum enim quadragesimum annum attigerat, aut temporis in religione brevitas retardavit, ut in eius humeros universae Societatis per totum terrarum orbem propagatae onus imponerent. Ipse enim docuit eventus et in prosperis et in adversis, eum a Deo electum fuisse et navem Societa-tis per dubias ac turbulentas tempestates felicissime direxisse. Rex Stephanus eodem mense ab expeditione "Wielkolucana rediit Varsaviam ad comitia, in quibus iterum pro continuando bello Moschovitico duplex tributum decretum ea conditione, ut si pax interim coiisset, tributa quoque cessarent. Pacem enim, si hostis universa Livonia cederet omnino componendam multi arbitrabantur, nec decepti sunt, ut suo loco patebit. Sub idem tempus comitiorum promulgata fuit ab Ecclesia-sticis Varsaviae deinde vero per totum Regnum correctio Ca-lendarii Roma transmissa a Gregorio XIII Pontifice Max. Cum enim- quinta parte horae (quae singulis annis fit ad explendas illas sex horas, ob quas quarto quoque anno dies unus inter-calatur) intra centum et viginti plus minus annorum spacium unus dies accrescebat, res eo deducta fuit, ut iam decem die-bus a concilii Niceni tempore in anno redundantibus Pascha et consequenter festa alia omnia, quae mobilia vocantur, quaeque 6. Eligitur Generalis Praeposi- tus Clau- duis aquaviva. Ejus vita. 7. Iterum Stephanus Rex comi-tia habet de bello continu-ando. 8. Calenda- rium Gre- gorianum promulga- tur. Ejus ne- cessitas unde ? Annus 1581. 9. Assisten-tes novi electi. 10. Moscho petente mittit Pontefex in negotio pacinca- tionis Pos- sevinum in Moscho- viam. 11. Ioannes Carmina-tus Visita-tor Polo­niae et Ioan. Pau­lus Cam-panus Provin-cialis. 12. Collegium Lublinen­se acce-ptatum. Christianis solennia sunt, saepissime spacio aliquot septimana-rum tardius haberentur, quam Niceni concilii, in quo de tem-pore Paschatis Christianorum fuit constitutum, mens erat. Gre-gorius igitur XIII hunc errorem sublatum volens aequinoctium vernum, a quo mathematici annum incipiunt ad 21 mensis Martii diem reiecit, decem diebus ex anno expunctis ita, ut propterea solstitium hybernnm semper cum festo Natalis Domini con-currat quem ad modum ab initio non sine causa excogitatum et statutum fuerat. Dum Congregatio generalis Romae continuaretur post novum Genera-lem 19 Februarii electum, electi etiam sunt novi Assistentes 5 Martii nempe: pro Italia P. Laurentius Magius, pro Hispania P. Garzias Alarconius, pro Germania P. Paulus Offaeus, pro Lusitania P. Georgius Sarranus; sed quia is posteaque ob valde debilem valetudinem liberationem ab eo munere obnixe petiit, ideo in eius locum suffectus est P. Emmanuel Rodrighez. Magnus Dux Moscoviae miserat anno superiore et ad Ro-manum Imperatorem Rudolphum et ad Pont. Max. Gregorium XIII legatos, ut opera eorum pax inter Regem Regnumque Poloniae et inter eum componeretur. Itaque Gregorius XIII Antonium Possevinum, qui non ita pridem ex iterata legatione Suetica redierat in Moschoviam cum Thoma Severigeno Moscho, qui a magno Duce Romam erat missus abire jubet et pacifi-cationem postulatam constituere. Discessit ergo Roma 26 Martii Antonius Possevinus cum praedicto Moschorum legato. Quo-modo vero per eum pax fuerit composita, suo loco dicetur. Dum finis impositus fuisset Congregationi Generali Societatis Nostrae, quia iam V. Provincialis Poloniae Italiae Assisteus factus in Poloniam redire non potuit, ideo Ioannem Carminatum Visitatorem in Poloniam Claudius Aqua viva Generalis ire iussit et non multo post etiam novum Provincialem Ioannem Campannm, qui tum cum Antonio Possevino in Moschoviam abierat pro nostra Provincia nominavit. Hic tamen post non paucos menses Provinciae admini-strationem suscepit, quando videlicet ex Moschovia redierat. Post finem congregationis petitum erat ab Adm. Rndo P. Nostro Clau­dio, ut Collegium Lublinense acceptare vellet, pro cuius fundatione Bernar-dus Maciejowski tunc miles postea vero S. Romanae Ecclesiae Cardinalis, Nicolaus Zebrzydowski praefectus Lublinensis deinde vero Palatinus Craco-viensis et Catharina Wapowska vidua Castellana Praemisliensis sufficientia omnino offerebant. Petitum praeterea erat, ut missionem Cracoviensem com mendatam et conservatam vellet habere et ob magnum fructum, cum quo Annus 1581. 17 Nostri hucusque eo in loco versantur et quam magnorum futurorum bono-rum initia in se contineret. Utrique postulationi annuit Claudius Aquaviva illudque addidit de missione Cracoviensi: ne is apud quem Nostri Cracoviae hucusque manent gravetur, curabitar a Summo Pontmee et eleeemosyna aliqua ad emendam domunculam pro Nostrorum habitatione et literae com-mendatitiae ad Regem, ut suscipiat huius Residentiae patrocinium. Ex qui-bus constat quanti fecerit istam missionem supremus Societatis Nostrae An-tistes in ipso sui generalatus initio. Habentur haec duo postulata et ad ea-dem responsa in actis 3 Congregationis Polonicae Provinciae. In qua etiam postulabatur Domus Professa Varsaviensis ob Nuncium Apostolicum, qui eam Nostris suadebat et pro ea monasterium Augustianorum S. Martini a Sede Apostolica se obtinuisse aiebat. Sed ad hoc postulatum ita respondit Clau­dius: Cum oblata fuerint, quae necessaria sunt ad domum erigendum signifi-cetur in urbem et statuetur in nomine Domini, quod opus facto erit. Mortuus hoc tempore Hieronymus Natalis natione Hispanus patria Ba-learis sive Maiorica insula natus. Vir fuit omni disciplinarum genere excul-tus; latinae, graecae atque hebraicae linguae peritissimus, qui dum ad Con-cilium Tridentinum proficiscitur aetate iamp rovecta et confirmata Anno Salutis 1566 sese Romae ad nostram Societatem adiunxit. Huius opera multum B. P. N. Ignatius ac sequentes Praepositi Generales in propaganda, gubernan daque Societate usi sunt. Erat enim vir peracri iudicio, perfecta obedientia, rara prudentia et ad res conficiendas vigilantia, diligentia, efficacitate singu-lari. Quam ob rem Provincialis, Assistentis, Commissarii, Vicarii Generalis officiis praeclare functus est. Demum Romae in Novitiorum domum S. An-dreae se eontulit, ubi senectute confectus, nostris tironibus magno exemplo atque incitamento ad omnem virtutem fuit et plenus dierum ac bonorum ope-rum in ipso glorioso Domini Nostri Resurrectionis die vitam cum morte com-mutavit hoc anno, cum 76 aetatis annum ageret. In tantis laboribus et nego-tiis, quibus erat implicatus, scripsit egregias adnotationes et meditationes in Evangelia totius anni, quae postea artificiosissime imaginibus Antverpiae sculptis erant exornatae. Dum Rex Stephanus Vilnae manens totus est in apparatu bellico contra Moschum. nuncius mortis Christopliori Bathorei Transylvaniae Principis fratris regii germani allatus est, nec mediocri dolore Regem affecerat. Putabat Moschus ob eam mor-tem iturum Regem in Transylvaniam, nec tanto fervore bellum continuaturum. Sed iam rebus Transylvanicis, ne a belli cura avocaretur a Rege erat provisum ac proinde ne tantillum qui-dem qnietis tunc temporis Moscho concessum. Nec paucos, nec parvi momenti privilegia in Aprili et Maio huius anni Societati Nostrae concessit Gregorins XIII Pont. Max. Ut videlieet in prlva- 13. Missio Craco-viensis confirma-ta et ma-gni fruc-tus. 14. De domo professa Varsa-viensi in aliud tem-pus petitio differtur. 15. Mors et vita Hie- ronymi Natalis. 16. Christo-pliori Ba-thorei fra-tris Regii mors. 17. Privilegia nonnulla 3 Annus 1581. a Grego-rio XIII. 18. Bona Po-locensis Collegii a Rege sta-biliuntur. 19. Privilegia nova No-strorum circa ma-trimonia. 20. Plescovia obsidione cingitur. tis aedibus coram aegrotis, ubi non est Concilium Tridentinum promulgatum Sacra facere possent. Ut praeterea nostri Superiores dispensare valeant eum Monialibus ex suis monasteriis ab haereticis expulsis vel tuto in propriiś monasteriis manere non valentibus, ne teneantur ingredi postea sua alia mo-nasteria, si extra ea melius Deo sendre possent et sub veste honesta habi-tum propriae religionis portent. Haec concessa 24 huius mensis sicut et 30, in qua omnes gratias Societati datas communićavit idem Pontifex omnibus nostris Provinciis, omnes insuper gratias aliarum Religionum nobis ante com-municatas extendit ad tirones Nostros. lam 23 Maii confessarifs nostris, quibus id concesserint Superiores, data facultas ab eodem Pontifice ut cum valetudinariis dispensent circa cibos prohibitos carnibus exceptis. Tunc tem-poris et Nostris concessum, ut monialibus S. Clarae ob fidem exulantibus pensum horarum Canonicarum in Coronam Bmae Virginis vel tertiam Rosarii commutare possint. Postquam anno 1579 Rex Stephanus Collegium Polocense fundans, varia illi bona attribuisset controversa, ideo hoc anno tertia vice in Moscho-viam pergens et Polociam divertens, 17 Iulii illis Nobilibus conventum indi-xit, qui aliquod ius praetendebant, statimque iis orania restituta, qui verum se ius habere declararunt; alia vero, quibus tunc nullus contradixit, Collegio tradita. Addicta vero tunc sunt a Regę nostris Polocensibus oppidum Jalu-manna*), insula S. Ioannis Praecursoris, bona varia monialium Ruthenarttm Schismaticarum, quae quondam erant amplissima. Ea vero conditione tot bona nostris Rex optimus dederat, ut Collegium Polocense bene constitutum 50 ex Nostris alere possit et si bona superessent, in fundationem Parochiae, Seminarii vel Hospitalis pro Societatis arbitratu converterentur. Sub id etiam tempus privilegium fundationis Polocensis Collegii conscriptum erat. Post mortem tamen Regis tanta bona ob ingentes tricas cum Nobilitate haeretiea et schismatica magna ex parte di minuta erant. Ad sopiendas difficultates nonnullas in matrimoniis 17 Augusti Grego-rius XIII nostris concessit, ut confessarii comissione Superioris male eon-tracta matrimonia possint confirmare et rata facere novo consensu a coniu-gibus elicito quocumque modo. Similiter si inter haereticos in 4 gradu fuerit initum matrimonium et unus postea convertatur, possint nostri dispensare cum talibus in foro conscientiae, elicito ab altero coniugum aliquo modo consensu. Denique ut valeant Catholicos, qui matrimonium ignorantes in speciali cognatione inierunt absolvere in foro conscientiae sed tantum compatres et commatres. Venit Eex Stephamis cum toto exercitu, quem paraverat, capta prius Ostrovia in tracttim Plescoviensem et ad 25 Augu­sti ad ipsam Plescoviam castra ponit eamque ohsidione cingit, quae dum per 5 fere menses protrahitur, pacis interim condi- *) Forsan lekimania, bona claustralia, Polociae vicina. Annus 1581 19 tiones sunt conclusae, ut ex sequentibus constabit. Instituti erant insulti nostrorum in muros Plescovienses sed irrito conatu. Sub tempus vero obsidionis Plescoviensis mortuus est Ioannes Prin-ceps maior natu filius Magni Ducis Moschoviae eiusque mortis varios causas varii adferunt. Aiunt nonnulli, parente opum ma-gnitudinem ac thesauros iactante, praetulisse eum Regis Stephani virtutem ac fortitudinem, quibus Moschoviam igne ferroque vasta-ret. Alii dicunt obstinacius eum exercitum a patre petiisse ut cum regiis copiis posset dimicare. Haec sive utraque sive alter-utra causa iratus pater scipionem in caput eius impegit. Non multo post, sive ictus sive animi doloris vi in paroxismos epi-lepticos atque inde in febrim incidit eaque extinctus est. Quae res Magno Duci acerbissima accidit ex eo, quod Ioannes sine liberis decessisset et Theodorus, minor natu, mentis vitio ad regnum eiusque regimen ineptus censeretur. Hanc vitam cum illa aeterna commutavit 18 Octobris Adrianus Adriani natione patria Antverpiensis, vir valde religiosus ac pius, qui Lovanii, ante-quam Societas haberet Collegium nostrorum curam per multos annos habuit et sancte vitam finivit ipso festo S. Lucae totius Academiae Lovaniensis hu-meris ad sepulturam datus. Libros, quos scripsit, recenset Petrus Ribadeneira in Catalogo Scriptorum Soc. Iesu. Postquam Edmundus Campianus noster, qui superiori anno in Angliam missus erat 22 Julii proditione Georgii Elioti captus fuisset et post cum tali inscriptione galero apposita: Campianus Iesuita seditiosus, Londinum in-ductus, postque praeterea bis equaleo tortus ad disputationem cum haereticis productus fuisset, cum illa conditione, ne ipse argumentum ullum faceret sed tantum ministris responderet et iterum tertio ultima Octobris atrocissime equaleo excarnificatus esset, tandem 1 Decembris martyrium subiit Londini. Erat is Londinensis, vir sanctus ac eruditus, qui complures annos summa cum laude tum Viennae, tum Pragae latinos de rebus Divinis sermones habu-erat. Missus in Angliam docendo scribendoque rem Catholicam iuvit atque inter alia aureum illum libellum edidit, qui inscribitur: Rationes decem red-ditae Academicis. Inter tormenta equalei aliaque nihil catholico sacerdote indignum in se admisit, sed ita tranquillo fuit ac iucundo animo, ut etiam iocari liberet. Cum laxatos convulsosque artus commovere non posset se stra-tum humi elephantem, cum primum manibus panem complecti poterat, se si-miam vocabat. Nimirum ad eos cruciatus non aliter se, quam fusis liumi geni-bus intentaque suppllcatione muniebat, neque dolorem aliud, quam ingemina-tum nomen Iesu leniebat. Non minore felicitate adversariis et in his Witaliero disputando quam lictoribus patiendo victis, perduellionis falso accusatus iniuria 21. Moscho- rum Ducis filius ma- ior natu moritur. 22. Adriani Belgae mors. 23. Martyria: Edmundi Campiani Annns 1681. 24. Aexandri Brianti. 25. Gregorii Fernan-dez Go-mezii Da-xnaralii. 26. Rex Ste- phanus e Castris Plesco-viensibus discedit, Joanne Zamoscio in castris relicto. 27. Legati Polonici et Mosci conve- niunt ob pacem tractan- dam. damnatur et quamvis crimen ita diluisset, ut vulgo illud negarent in Cam-pianum cadere posse, tamen audita sententia dictis Deo gratiis: Te Deum Laudamus, canere institit. Per compita traha raptatus cum esset, in ipso sup-plicii loco de illo S. Pauli: Spectaculum facti sumus Deo etc. dicere ingres-sum, hostes silere iusseruut. Ibi votis pro Reginae salute tactis, se non pro intentatis sibi criminibus, scd pro catholicae fidei veritate mori testatus laqueo martyrii palmam adeptus est. Mortui caput a corpore ablatum, corpus distrac-tum, nomen immortalitati consecratum est. A variis vita eius et martyrium falsissime descripta. Nec immerito. Inter omnes enim Societatis nostrae mar-tyres, qui pro religione Catholica in Anglia occubuerunt, ille primus erat, ut interim plurima alia Dei dona, quae in eo elucebant non attingam. Hac eadem die simili mortis supplicio martyrii coronam assecutus Ale-xander Briantus sacerdos Britannus, qui ante suum obitum datis ad Patres Societatis literis et votis religiosis emissis se suaque omnia Deo in Societate nostra obtulerat Hoc eodem anuo Gregorius Fernandez et Gomezius Damarallius Lusi-tani, dum apud Malucam in India Orientali in portu Zaonsi confessiones ex-cipiunt a Tais christianorum hostibus interfecti sunt. Vide Joannem Antonium Valtrinum in Annuis Indiae Orientalis. Cum iam omnia inter Moschum et Regem Nostrum ad con-corcliam spectarent, iamque ad pacem tractandam Janusium Ni-colaum Zbarasium Ducem Palatinum Bratislaviensem nomine Regni Poloniae, Albertum Radivilum Ducem in Olika et Nies-wis curiae Regis in Lituania Marsalcum nomine Mag. Ducatus Lituaniae et Michaelem Haraburdam Scribam ac Regis Secre-tarium, Rex designasset; privatim re cum Joanne Zamoiscio communicata pacisque constituendae negotio illi commisso, ipse ex Castris cum aulico comitatu et omnibus fere voluntariis ver-sus Livoniam et Lituaniam discessit 1 Decembris, relicto Zamo-scio cum milite stipendiario, ut tam diu in Castris ad Plesco-viam maneret, quamdiu pax non eoncluderetur. Interim Antonius Possevinus cum legatis Polonicis supra nominatis et Moscho-viticis, qui erant: Dux Demetrius Petri Jeletski Praefectus Ca-sinensis et Aulicus Magni Ducis, Romanus Basili Olpherius, Praefectus Coselscensis Aulicus Magni Ducis, Mikita Basonka filius Nicephori Vroscabinis Secretarius, Mosci, quem illi Nota-rium vocant, Zacharias Sniasena Vicenotarius convenit 13 De-cembris pacisque tractationem aggressus est. Sed ea res ob in-gentes difficultates intercedentes brevi tempore non potuit ex- Annus 1581. 21 pediri. Agitata igitur per viginti aliquot sessiones ad 15 Janu-arii sequentis anni protracta est et ad optatum finem deducta. Annus Domini 1582. Claudio Aquaviva Praeposito Generali. Ioanne Paulo Campano Provinciali, Stanislao Grodicio Missionis Cracovien. Superiore, Postquam Magni Ducis Moscoviae legati, ad pacem tran-sigendam missi, advertissent circa obsidionem Plescoviensem non ita res fluere, uti optabant, ac ne summam quidem cum aliarum rerum fere omnium, tum frigoris difficultatem ab obsessa Plescovia Polonos revocasse, laborante egregie Antonio Posse-vino et apud Polonicos Moscovitosque legatos magna libertate in pacem incumbente, tandem 15 huius mensis ita pax conclusa est. Ut Magnus Dux Moscoviae universa Livonia, quae in eius potestatc erat, discederet, Rex vero Poloniae Vielicolucum, Zavo-lociam, Nevelam, aliaque ab lioste capta (excepto Polocensi ac Velissensi tractu) restitueret, ut utrinque capthd redderentur, ut tormenta bellica illa repeterentur, quae erant utrinque illata in praesidia, iis relictis, quae in arcibus fuissent, dum caperentur. His igitur conditionibus decennalis pax confecta fuit. Legati iureiurando statim ea firmarunt, de Principum iuramento, ut ma-iores Legati exigendi sacramenti causa primum a Rege ad Mos-cum, inde a Mosco ad Regem ablegarentur, constitutum. Atque ita post tertium annum gravissimo bello finis impositus. Gregorius XIII Pont. Max. prima Februarii huius anni institutum So-cietatis, privilegia et coustitutiones confirmavit et eos omnes, qui peracto noviciatu tria vota emiserint tametsi simplicia, vere et proprie Religiosos esse declaravit. Paulo Boxae, cum Vilnam a Superioribus evocatus esset, successit in Cracoviensi Missione Stanislaus Groditius hoc eodem mense et simul Gasparo Czarnkovitano apud Thomam Plazam S. Stephani parochum morabantur con-suetisque Societatis muniis non sine fructn occupabautur. Pace cum Moscis transacta Joannes Zamoscius obsidionem Plescoviensem solvit 6 Februarii et deinde 24 eiusdem Derpato 1. Pax con- clusa cum Mosco. 2. Confirma- tio Socie- tatis In- stituti. 3. Stanislaus Groditius succedit Paulo Boxae. 4. Recepta Livonia 22 Annus 1582. a milite nostro. 5. Possevini publicae de Reli- gione cum Mosco colloquia. 6. Et liber dissensio-num Ru-thenorum Catholico-rumque oblatus. 7. Dum ad templum Schisma- ticum de- ducitur a Moscis Possevi- nus. Quomodo id decli- naret cum suis? (quo cum exercitu iverat) ac reliqua Livonia receptis, arces vicissim Mosco restituit, quae illi erant ereptae, tuncque primum exercitum dimisit. Antonius Possevinus cum pace constituta inter Regem Re-gnumque Poloniae et Magnum Ducem Moscoviae ad eundem Ducem Moscuam venisset, totus erat in eo, ut paterna Romani Pontificis admonitio, qua Magnum Ducem religionem catholi-cam, quam antiqui Graeci Patres tantopere adamaverant, ut susciperet, hortatus erat, locum haberet. Institutum igitur erat triplex cum Magno Duce publicum de religione Colloquium, unum 21 Februarii, 23 eiusdem secundum, tertium denique in 4 Martii erat reiectum, ante quam diem simul nempe 3 Martis publice Antonius Magno Duci in scripto porrexerat capita, qui-bus Graeci et Rutheni a Latinis in rebus fidei dissenserunt postquam ab Ecclesia Catholica Graeci defecere, Et quidem istorum Colloquiorum non is erat successus, qui optabatur, scru-pulus tamen iniectus est multis Moscis et quaedam dubitatio, quaenam sit vera religio, id vero potissimum accidit 4 Martii tali occasione. Constituerat Magnus Dux Antonium in sua tem-pla inducere praetextu quidem conspiciendae pietatis et cultus, quem Mosci sacris imaginibus exhibere solent, revera autem, ut ex hac visitatione Antonii aliqua authoritas et ritibus grae-cis et schismaticorum sacerdotum eorumque Metropolitani exi-stimationi accederet. Subodoratus rem Antonius publice imprimis Magno Duci per interpretem significat se nullo modo velle interesse vel sacro vel precibus eius sacerdotum, quousque enim inter nos de fidei negotio non conveniat et quousque tuus Magne Dux Metropolita non confirmetur ab eo, cui Christus dixit: Con-firma fratres tuos, nempe a Vicario Christi et S. Petri succes-sore, Romano Pontifice, non possumus interesse istis eorum actionibus. Interea tamen dum proceres Mosci Antonium ad tem-plum deducerent, ipso Magno Duce sequente, sensim inde se libere tum cum suis subduxit Antonius. Tum Princeps media in platea cum omnibus aulicis subsistens, manuque caput fri-cans, ambigens quod ageret, tandem Senatores remittit Antonio dicentes: eum quidem descendisse illique gratiam suam osten-dere voluisse, verumenimvero, cum eam nollet admittere, inte- Annus 1581 23 grum ei relinqui, ut in palatium ad solitum conclave ascenderet. Itaque vitata ab Antonio ea tempestate et manus Metropolitae deosculatione, quam princeps optaverat et variis aliis, quae illi in eo templo accidere potuissent, ubi conclave ascendit Anto-nius ex pectore plena reliquiarum cruce deprompta, cum suis omnibus, qui erant quindecim alta voce genibus flexis hymnum: Te Deum laudamus recitavit. Id cum nobiles Antonium prose-cuti perquirerent, quid esset? cognovissent autem ab eo gratias Deo actas, quod Christianam veram fldem cum suis constanter ac publice defendisset, mirifice affecti sunt, ut non solum obmu-tescerent, verum etiam expallescerent. Hanc enim a teneris annis Mosci opinionem imbuerunt, sese ut solos veros Christianos existiment, reliquos licet Catholicos immundos, haereticos aut errantes putent. Recepta a Moscho Livonia Rex Stephanus Vilna Rigam (quae praecipua Livoniae civitas est) ire constituens, praemo-nuerat Petrum Scargam, ut se Vilna in Livoniam comitaretur, quod in animo haberet religionem catholicam, illo in loco pe-nitus sublatam, restituere et eum in finem Collegia Societatis erigere. Venit itaque Rigam 12 Martii ac in prima cum sena-toribus suis consultatione, quae 15 eiusdem mensis habita fuit de fundando Episcopatu Vendensi, de Collegiis Rigae et Der-pati erigendis, de parochiis praeterea Catholicis per Livoniam constituendis, conclusum fuit, ipsis etiam Senatoribus Lituanis haereticis, qui aderant, non solum non contradicentibus sed etiam vehementer approbantibus. Cum vero rex de adventu Possevini, qui ex Moscovia redibat sub hoc tempus Rigensis commoratio-nis intellexisset, bidui itinere obviam illi suos currus misit, Ri-gamque appropinquanti eiusdem iussu nobilitas universa obviam processit, ut cum Mosci Legatus, qui Romam cum Possevino ibat, tum vero ipsi Rigenses haeretici intelligerent, quanti a Rege fierent Pontificis Maximi legati. Valde vero commode dum consultationes supra allatae de religione Catholica in Livonia restituenda et promovenda fierent, Antonius Possevinus venerai Optime enim Regem animatum inveniens magis ac magis pro-movebat in piis propositis ad effectum deducendis, Brevi igitur 8. Moschi se solos esse veros Christia- nos arbi- trantur. 9. RexRigae et Dorpa- ti collegia disponit. 10. Idem Rex Possevi-num Ri-gam ve-nientem honorifice suscipit. Annus 1582. 11. Templa et bona cer-ta Rigae nostris as-signantur. 12. Aperier- darum li- terarum S. Poeni tentiariae facultas nostris concedi- tur. 13. Thomas Cothamus Anglus Martyr. Legati in Mosco- viam ob pacem post illam susceptani consultationem Rex Senatui populoque Rigensi signifieat, constituisse se omnia, quae in civitate ad Arcliiepiscopum spectabant repetere mandavit, praeterea ut certa duo templa Nostris darentur. Acerbe id haeretici tulerunt, sed quia Regis potentiae ac resolutioni impares se adverterant, inviti licet templum S. lacobi pridie Dominicae Palmarum et aliud templum S. Mariae Magdalenae feria secnnda hebdomadae San-ctae nobis dederunt. Et quidem cum ipso S. Iacobi templo septem aedes, quarum sex inhabitabant ante pseudoministri Lutterani, nostris additae, in quas Nostri ipso Sabbato Sancto commigra-runt. Rex vero ipso die Palmarum primo omnium cum suis templum S. lacobi adiit et divinis officiis ac latmae P. Martini Laternae concioni interfuit, certosque census postea Nostris assi-gnavit et in ipsa civitate Rigensi et extra eam. Donaverat prae-terea Collegio Rigensi insignia bona monasterii Virginum, quae haeretici diripuerant, quanquam haec donatio sequenti anno in Iunio perfecta fuit, ut inferius patebit, sicut et eodem sequenti anno nostri Derpatum sunt introdncti. Gregorius XIII confessariis nostris approbatis, etiamsi nullis Magisterii in Sacra Theologia et Doctoratus in iure Canonico gradibus insigniti essent - quascunque obsignatas et ad Magistros vel Doctores directas Sacras Paeni- tentiariae literas aperire et absolutionis beneficium impendere concessit, tertia Aprilis huius anni. De quo fusius in literis Apostolicis habetur. Thomas Cothamus Anglus hoc anno 30 Maii gloriosum pro fide Catho-lica subiit martyrium. Profectus is erat in patriam valetndinis causa, sed Doroboniae mense Junio anni 1580 comprehcnsus erat ab haereticis et quod intimas animi sui noxas illis aperire nollet, varie tortus. Ea tamen erat in hostes suos charitate, ut lictorem aliquando arcte complexus, optimis ad aeter-nam salutem praeceptis imbueret. Demum cum Reginam caput Ecclesiae An-glicanae negaret esse, omnibus se condonare professus, vicissimque obtestatus ut sibi, si quem offendisset ignosceretur, libens collum laqueo obtnlit. Ibi cum detractis vestibus animadversum esset, illum appressum ad corpus cili-cium ferre, admirationi fuit tanto pro Christo patiendi ardor, qui ad perpe-tuas trium annorum carceris molestias, quotidianosque prope cruciatus, volun-tarias alias corpusculi iniurias adiunxisset. Postquam Rex res Livonicas composuisset et ante suum Riga discessum legatos in Moscoviam Ianusium Ducem Zbara-sium Palatinum Braslaviensem, Nicolaum Augustinum Talvos- Annus 1582. 25 sium Castellanum Samogitiae et Michaelem Haraburdam, ut iura-mentum paci firmandae a Magno Duce exigerent misisset, Var-saviam sub mensem Augustum venit ibique comitia expectare voluit. Sub quo tempore de Janicula Valachiae Palatino dum iam in Hungariam fugeret a Iazloviecio capto et Leopolim deducto intellexit. Hunc ob iniurias, qnibus Regem et subditos Regios affecerat, tum finitimas aliquot villas vicinae nobilitatis latrociniis, incendiisque tollendo, tum eos, qui rerum suarum repetundarum, iurisque obtinendi causa ad eum venissent pul-satos in carcerem coniiciendo, Lcopoli iure gentium gladio ferire iussit. Iterum Gregorius XIII die 5 Augusti facuitatem alienandi antea iam concessam extendi posse ad census redimibiles, Nostris concessit, ut ex lite-ris Apostolicis constat. Hoc etiam anno prima die Septembris primus nostro-rum iugressus Lublinum fuit, qua etiam die et Bernardus Maciejowski et Nicolaus Zebrzydowski fundatores eiusdem Collegii eo veuerunt, ut ob locum pro Collegio quaerendo auxilio nostris essent. Duxit autem R. P. Panlus Campanus Provincialis tum Lublinum P. Stanislaum Varsevicium, quem Supe-riorem constituit et P. Simonem Wysocki, ut concionatorem ageret cum duo-bus fratribus. Prima die excepti sunt Nostri hospitio a Sacerdotibus Vicariis parochialis Ecclesiae cum magna siguificatione letitiae, sequenti vero a Pro-consule Civitatis eiusque collegis. Et post prandium circumspicientes omnia loca in ipsa civitate et extra illam non alium elegerunt locum, praeter illum, in quo sita erat domus lateritia Illmi Comitis a Tęczyn Palatini Cracov. opposita synagogae Ebionitarum, in quam Nostri altera die post adventum suum commigrarunt, ad eamque reparandam ac instituto nostro aptandam se converterunt. Concionabantnr autem nostri frequenter in templo parochiali rogati ab ordinario concionatore, a prandio vero ibidem doctrinae Christianae rudimentis tum per modum colloquii et instructionis tum per modum concio-nis pueros, populumque imbuebant. Assignatum praeterea erat Nostris sacel-lum in eadem ecclesia pro sacris faciendis, confessionibus excipiendis et SS. Eucharistia ministranda tam diu, quam diu vicinum Domui nostrae sacellum extructum non erat, eo enim quatuor post annos Nostri commigrarunt. Admirabilis autem erat Divina providentia in hoc Collegio ad effectum deducendo. Nam postquam Bernardus Maciejowski, qui tum Regni Vexillifer erat, mediam partem Chodeli oppidi cum uno praedio, tribus molendinis et aliquot piscinis, Nicolaus vero Zebrzydowski unum praedium cum duobus pagis in fundationem Lublinensis Collegii contulissent: statim Catharina Wa-powska castellana Praemisliensis pieutissima vidua, ad eliberanda bona Cho-delensia, decem millia florenorum, Palatina Belzensis Uchania duo millia, Rex Stephanus ad 5 annos pro fabrica 5 millia, Ducissa Slucensis Teczynia juramento firman- dam. 15. Janicula Valachiae Palatinus Cpite truncatur. 16. Facultas alienandi extendi- tur. 17. Ingressus Nostro- rum in civitatem Lublinen- sem. Locus pro collegio deligitur. 18. Fundato- res Colle- gii Lubli- nensis Chodeli. Et alii eandem fundatio- nem ad- iuvantes. 4 26 Annus 1582. hortum egregium et eius frater germanus comes a Tęczyn Palatinus Craco-viensis suam lateritiam domum. Cives Lublinenses aream nobis donarunt. Nec deerant postea variorum eleemosynae, quibus et integra bona Chodelen-sia et areae pro sacello et domus pro scholis coempta erant. Ita Dominus mirabiliter variorum corda moverat ad fundationem et auxilium huius Collegii in civitate Lublinensi, in qua sub illud tempus Cathedras pestilentiae erexe-rant et Ebionitae ac Anabaptistae et Calvinistae et Lutherani. 19. Antonius Possevi- nus redit in Polo-niam ob pacifica- tionem in- terRegem et Impe-ratorem. Fostquam triennis ea in re Antonius laboras- set, pacem componit. Discesserat Romam Antonius Possevinus cum Moschi legato, eoque venerat 13 Septembris et institutae Moscoviticae legationis vocem Pontifici Max. dederat. Sed paucos post menses iterum in Poloniam ab eodem Pontifice remissus est ob procurandam compositionem inter Caesarem et Stephanum Batoreum , quae a nonnullis tentata quidem erat, sed irrito conatu. Bello enim Moschovitico finito Rex Stephanus, de Transylvania a Maximi-liano II imperatore accisa ob Satmarium, Hemeum, nonnullaque alia adempta in integrum restituenda cogitare coepit. Itaque ad Rudolphum Maximiliani filium legationem misit repetiturus sua, sic tamen, ut non obscure innueret, nisi iusta conditione impe-trasset, vi et armis sua repetiturum esse. Verum ea legatione, ut iam insinuavimus, factum est nihil, imo vix aliud restare videbatur, quam ut manifeste bellum indiceret, qui ius suum repetere se putabat. Quod cum non e re Christiana futurum cerneret Pontifex, altero bellicosissimo, altero potentissimo prin-cipe, intestinis bellis magna hostium communium laetitia et emolumento, robur et potentia Christianorum occupantibus et frangentibus, tanti incendii fomitem ipsum sibi subtrahendum esse censuit. Quare eundem illum Possevinum, cuius industriam j in simili negotio felicem expertus modo fuerat, quemque iam • destinarat ad legatum Mosci in fines Moscoviae deducendum, omni ope tentare iubet, ne res ad arma veniat, sed pax con-troversiam terminet. Hoc dum agit legatus et quinque vicibus a Rege ad Imperatorem et ab Imperatore ad Regem commeat, triennium abiit, donee tandem certa pax utrique parti confirmata est. Id vero triennale tempus visum est a Deo productum fuisse ob varia, quae tunc circa residentiam Nostrorum Cracoviensem, circa Seminaria Pontificia in Prussia, in Lituania, in Trasilva-nia per Antonium feliciter sunt transacta, ut statim patebit. Annus 1582. 27 Duplex beneficium una die nempe 22 Septembris Pontifex Max. nos-trae Societati concessit. Primum ut possit Praepositus Generalis noster, quibus iudicaverit a Societate ad quemvis alium ordinem transeundum licentiam concedere, non solum ad Carthusianos. Secundo ut nostri possent sacros or-dines a quocumque Antistite etiam extra tempora suscipere. Indixerat Rex Stephanus Comitia Regni ad 2 Octobris, in quibus de ratione eligendorum Regum, ne cruenta interregna sequerentur; de concordia inter ordines: Ecclesiasticum et Ci-vilem: de Livoniae statu, de Tartarorum minis et Cosacorum iniuriis; de stipendiis militum multa proposita fuere. Sed ea omnia vix aliquem locum habuerunt. Stanislaus enim Czarnkovius magnae apud nobilitatem authoritatis vir, ob instrumenta pa-ctorum dotalium inter Sophiam Jagelloniam, Sigismundi I Re-gis filiam ac Henricum ducem Brunsvicensem initorum penes se reservata, per procuratores fisci et ob Znini oppidi Arcbi episcopi Grnesnensis possessionem, Coadiutoriam ut vocant, si-bi revindicans, ab archiepiscopo Stanislao Karnkovio in ius vocatus erat ad Regem, apud Nuncios nobilitatis urgebat, ut evocationes omnes in Regiam, exemplo Sigismundi Augusti, qui citationes omnes in causis fisci editas unc decreto sustulisset, aboleret. Responderat quidem Rex cum Senatu non omnes evocationes sine discrimine tolli debere, sed legitimas ab illegi-timis discernendas esse: tamen Nuncii in proposito suo persti-terunt et per complures dies disputatione hac extracta frequen-ter in concilio suo tumultuati sunt. Sicque totum tempus Comi-tiis destinatum consumptum ac rebus infectis pendentibus dis-cessum. Ultima Octobris editus liber a Petro Scarga Regi Ste-phano dicatus: De decem Imposturis Calvinistarum. Venerant ad Comitia legati Mosci, ut iuramentum pacis servandae a Rege acciperent, sicut regii iam ante ipsorum Prin-cipem iureiurando obstrinxerant. Praestitum id a Rege maxima omnium ordinum corona, ara ad id in Comitio constituta, Ar-chiepiscopo, qui postquam tabulae foederis a scribis lectae fnis-sent, in verbis ei praeeunte. Excepti deinde convivio fuerunt more maiorum splendideque habiti, hominibus elegantioris cultus fere rudibus, cum epulorum magnificentiam, tum apparatus varie-tatem, multo magis tamen Regem ipsum admirantibus. 20. Privilegia nova pro Nostris a Pontifice Maximo. 21. Comitia Regni. Causa Czarnco- vii distin- cta, Ob eam- que rebus infectis disces- sum. 22. Rex iura- mentum pacis Moscis praestat. 28 Annus 1582. 23. Ilovius capite truncatur. 24. Possevi- nus de domicilio Nostro-rum Cra-coviensi. cum Rege confert. 25. Petrus Myszkow ski doini- cilio No-stro Cra- coviensi ob Acade-micos ad-versatur. In iisdem Comitiis castellanus Uiscensis ex familia Ilovia, quod Graiovium iniuste iussisset concidi (sic enim pars adversa factum probaverat) capite plexus est. Quanquam duobus post annis a quodam aliis non ab Hovio eadem illam Graiovii patra-fcam deprehensum erat. Dum Roma veniens Antonius Possevinus mense fere No-vembri aliquantulum Cracoviae haesisset et nostrorum hominum operam ac industriam Cracoviensibus gratam acceptamque ad-vertisset, expedire omnino in Domino iudicavit, ut sedes certa eaque perpetua Societati Cracoviae constitueretur. Itaque ope Divina implorata et communicato cum Patribus, qui Cracoviae morabantur, consilio, Varsaviam se confert. Cognito eius adventu Rex, postquam iam finis Comitiis impositus esset, evocat ad se Antonium, enunciansque animi sui sensa, tum de nogocio cum Caesare, tum de Collegiis Societatis in Regno instituendis, plurima contulit. Postquam ad proposita varia Antonius respon-disset, occasione adeo bona oblata, de constituendo Nostrorum Cracoviensi stabili domicilio instituit postulationem, orans ut Societati Nostrae regiam tot argumentis testatam benevolentiam, etiam in civitate Cracoviensi, regni metropoli declarare digna-retur, maxime cum tantus animarum fructus ex duobus Nostris Cracoviae laborantibus iam sequatur, et longe maior pluribus laborum sociis advocatis, secuturus sit. Rex, qui tum fideli So-ciorum nostrorum opera iam pridem sibi et in Transylvania et in hoc Regno probata: tum recenti Possevini in pace cum Mosco nuper facta et rursum cum Imperatore componenda stre-nuo fidelique conatu motus, iam pridem Societatem nostram Cracoviae habere cupivisset, suam de hac re in nostrum favo-rem affirmantem sententiam aperit, illud tamen addidit, magno-pere se vereri, ut Episcopus Cracoviensis (is erat Petrus Mys-covius) aliquid in hoc negocio perfici possit. Iam enim consta-bat satis, eum Academici Cracovienses sive metu, ne nobis hic receptis illi sua sacerdotia, iura et Academiam aut perderent aut accisa haberent, sive aemulationem sibi gravem futuram suspicantes, sive malevolorum sermonibus incitati, ea de re ad Episcopum retulissent, metum omnem eos ponere iussissc, se enim vivo nunquata Societatem Cracoviae domicilium habituram. Annus 1582. 29 Gum igitur talem Episcopi Rex fecisset mentionem, Antonius ita respondit: Equidem Serenissime Rex, si Maiestas V. Regia sic faveret nobis, ut nolit quacunque difficultatis specie oblata resilire a proposito, spero nos voti futuros compotes. — Tum Eex fidem Regiam pollieitus, hortatus est Antonium, Cracoviam ut rediret et secum ibidem ea de re agerei Praeeuntem Regem subsecutus Antonius Cracoviam ibique postquam iterum cum Rege contulisset rem in Dei nomine ita est agressus. Adiit imprimis Episcopum Petrum Myscovium eum-que ita est allocutus: Illme Domine! Ego evocatus a Rege huc ac-cessi, cumque videam Societati nostrae sicut caeteris viris religio-sis cuiuscumque ordinis necessarium esse in hac primaria civitate domicilium, in quo ea, quas religionis sunt, decenter ac sine pertnrbatione tractare valeant, obsecro D. V. Hlmam tanquam Christi Domini in hac doecesi Vicarium, ut per ipsam id nobis liceat. Cum enim variis ex causis, qua privatis qua publicis, qua suis, qua aliorum hinc inde nostris Cracoviam accedendum sit, non est decens ut in tabernis et in communibus diversariis Nostri hospitia habeant, in quibus omnia fere vitae religiosae contraria et dicuntur et fiunt. Nec res haec, quam peto ab Illma D. V. magni censenda est, cum nec Collegium iam petam, nec ullas pro domo coemenda pecunias." Ad haec Episcopus non tam aequitate postulati motus, quam ut se honestius ab homine expediret: nolle se hoc negocium impedire breviter respondit. Ita digressus ab Episcopo Antonius Regi et Cancellario quid sibi responsum fuerit et simul petiit ab utroque ut innuerent Episcopo sibi esse gratissimum, quod ipsis Antonius de Epi-scopi mente nunciasset. Praestitit uterque propensissimo animo, Rexque deinceps non semel amplexus est Episcopum, ut eo indicio illum sibi magis devinciret. Iam principia rei bene gerendae non mala erant, sed illa parum ingenua fuit nihil se contradicturum promittentis oratio. Instructi enim Canonici, Cives, Academici, uti rem eam distur-barent, quoniam ipse Episcopus tum sua promissione, tum etiam Regis familiarissime se amplexantis atque exorantis humaiiitate constrictus, contra niti prohiberetur. Dicta dies est, qua tran-sigere oportebat cum iis omnibus, quos Episcopus consentire 26. Agit cum Episcopo Possevi- uus. 27. Episco- pus occul- terem in- tricat. Annus 1582. 28. Picus no- mine Con- sulum Cracov. negat ius domicilii Soeietati. 29. Refutat eum Pos- sevinus. adfuit, Rex Alemanium Dominicum privatae culinae regiae Prae-fectum eumque Italum, qui eius nomine rem promoveret, sub-misit. Ut vero Antonius in consessuni venit et Episcopus brevi-ter id, quod petebatur proposuit, Picus vir eloquens isque Me-dicus legatus ab urbano Senatu dicere iussus esi Hic statim ostendere multis volebat Societati ius domicilii Cracoviae esse son posse, quod id et Academiae et exinde toti civitati incom-modum futurum esset, ac multo magis, quod hominibus exter-nis ius civitatis concedi non expediret. Is cum perorasset, suscepit Antonius: Non mea sponte sed Eege advocante et Summo Pontifice iubente in Poloniam rever-sus sum, quod scitis, ut inter ipsum ac Rodulphum Imperato-rem pacem componerem, ut etiam ante bis in Sueciam, tertio in Moscoviam simili fere in causa eventu non infelici me ivisse meministis, non vero aut cupiditate munerum aliquorum, aut ambitione bonorum, quae ab omni Religioso procul esse debent. Quin magnam pecuniam a Summo Pontifice mihi traditam, se-minariis in Lituania et in Prussia, ruagno regni huius emolu-mento fundandis impendi. Nunc peto non, quod aut Civitati aut Academiae incommodum sit, cuius splendorem auctoritatemque, quantum in Nostris situm erit, sartam tectam omni ratione vo-lumus, sed quod summam omnibus utilitatem, dignitatem, vo-luptatemque allaturum sit. Hlud certe miror magnopere tot haereticos in ea civitate, indigenas pariter atque externos non tantum domicilia verum etiam synagogas habere, in quibus summa Dei iniuria in ipsum, in coelites inque sacrosancta omnia indigna quotidie regnant convitia atque adeo oppidum integrum Iudaeis frequentissimum lateri urbis adhaerens ettota has dioe-cesi ex omni sectarum faece ingentem esse colluviem, quae Mahometismo, Turcicaequae perfidiae viam aperiat: id tamen nec Academiam, nec civitatem nec quemquam mortalium vereri, impugnare aut denique hiscere, homines religiosos et quorum opera tota Christianitas tanto plausu et laetitia ubique probarit, in coelum extulerit, rebus suis atque utilitatibus obfuturos cre-dere. Nollo tantam nomini suo maculam Catholicus inureret atque in familiam propagaret suam, qui hostem boni communis Annus 1582. 31 in eam rem oportere dicebat, sed magnopere nolebat. Haec ubi et catholicae fidei infensissimum eiusmodi voce se declarat. Quid enim me Proceribus, Antistitibus atque Regi vestro dicere iubetis? quid ad Summum Pontificem seribere; quid Principi-bus Christianis, quid ipsi Imperatori interrogatum respondere? Vosne Catholicos, negotium religiosissimum, honestissimum im-pedivisse? Non placet hoc. At nisi vos mutatis seiitentiam, aliud quod respondeam non habeo. Externi si qui hic sumus, non nostris commodis sed vestris operam daturi venimus; verum hoc quoque metu vos libero, ipse ut non venissem nisi pro vestra utilitate, ita neque hic rebus perfectis animus manere est. Vestros vobis cives, vestrum sanquinem, moribus et lingua pares, hic bono vestro et liberorum vestrorum in coloniam deducemus. Quare mutate animos in melius et ne Antistiti vestro in mora sitis, qui eam rem ut iustissimam et honestissimam Regi ortho-doxae religionis propagandae cupidissimo, libens volens promi-serit et Societatem nostram, nihil suis rationibus obesse in sua potestate futuram perpetuo, multum vero commodi in sacerdo-tibus licenter ac indignissime viventibus exemplo suo ad fru-gem revocandis allaturam probe sciat. Haec enim sunt, quibus nos inhiamus: salutem vestram, virtutum incrementa, felicitatem vestram vobis quaerimus, tantis conatibus, tanta invidia, tantis-que periculis cupidissime, amantissime promovemus. Ad ea Picus purgare sese et nequaquam tanta bona im-pedire: sed quoniam longe alia Senatus de Societate intellexis-set, ideo sic censuisse. Denique laudatis rebus gestis Antonii assentiri sese suo et Senatus nomine dixit, si ita videatur ipso-rum Antistiti. Ita civibus ad officium revocatis supererant Ca-nonici et Academiae Rector. Et quidem Canonici priusquam in Concilium ventum est Antonium secreto monuerant instigatos se ab Episcopo, ut negotium illud impedirent, ceterum causam iustiorem Societatis Regisque secuturos esse, quod et rei psa ostenderunt tacentes et nihil contradicentes. Rector vero Aca-demiae Jacobus Grorscius vir gravis et suapte sponte in Socie-tatem bene animatus et privatim saepius ab Antonio, si quam sinistram de Societate habuit, opinione deiectus et tum nihil contraivit et postea quomodo causam nostram contra suos tuere- 30. Picus sen- tentiam mutat. 31. Episco- pus cum Canonicis Acade- miaeque rectore ius civita- tis conce- dit Nostris. 32 Annus 1582. 32. In quo loco tem- plum ob- tinere posset. 33. Templum S. Barba- rae dica- tum plu- ribus. 34. Antiqui- tatis eius signa. 35. Contra Iudaeos contiona- tor S.Bar- barae ple- bem con- citat ante multos annos. tur, per literas doceri expetivii Cum eo redisse omnia videret Episcopus, necessitate adactus, non sat laetus paucissimis verbis annuere se respondit, statimque Alemanius assurexit et Regis nomine tum Episcopo tum concilio toti gratias egit, quod ita concordes in rem et ipsis honestissimam et longe optatissimam Regi consensissent. His perfectis altera cura aeque gravis vel gravior successit, in quo loco Nostri Cracoviae degentes templum et qua ratione obtinere possent. Est intra fines Coemeterii Marianae Forensis parochiae situm perantiquum Sacellum, quod vulgo S. Barbarae dicitur, dicatum Beatis Barbarae, Agneti, Apolloniae, Dorotheae, Caeciliae, Catharinae, Luciae Martyribus ac Virginibus, Clarae praeterea Virgini et Elisabethae Principi, id enim indicant litterae Juliani Cardinalis S. Sabinae, Legati Pontificii in Hungariam, Poloniam, Bo-hemiam, Dalmatiam, Croatiam et provinciam Salisburgensem datae Budae 1443 die 22 Februarii. Antiquitatis eius hoc est argumentum, quod 1404 anno iam Sodalitas Literatorum in eo fuerit instituta, ut est in literis Petri Episcopi Cracovien-sis hoc ipso anno feria 2da post Dominicam Quasimodogeniti scriptis, quae etiam continentur in literis Sbignei Eppi Cracoviensis 1444 anno 10 circiter Maii et biennio post amplius nempe an. 1446 d. 8 Septembris Venceslaus Pafriarcha Antiochenus aulae Regis Romanorum ac Bohemiae Cancellarius eidem Sodalitati in eodem sacello congregatae dedit literas peculiares. Quae omnes literae in Archivo Domus S. Barbarae etiam modo inveniuntur. Sed nec illud antiquitatis postremum est argumentum, quod Martinus Bielski in An. Dni 1407 (si tamen in numero anni error non sit) ipsa feria 3 Pascha-tis contigisse narrat. Concionante in templo S. Barbarae Magistro Budek et accusante Iudaeos Cracovienses e suggestu, quod et puerulum Christianum graviter tortum, crudeliter peremerint et sacerdotem Sanctissimam Eucharis-tiam deferentem lapidibus impetierint, totus populus in atrocitatem permotus, in Iudaeos impetum fecit, plurimos mactavit, domos eorum incendit, frustra prohibentibus Clemente Moscorovio Praefecto et Nicolao Litvos Procuratore Arcis Cracoviensis. Serpsit deinde per plateas aliquot et in Christianorum tecta incendium; quin et aedes Divae Annae circum quam tunc erant Iudae-orum domicilia conflagravit, Academiae tamen domus, quam Collegium Maius vocant aegre a studiosis iuvenibus defensum. Istius tumultus et cladis Biel-scius causam iuxta ea, quae supra diximus, in Magistrum Budek conciona-torem refert. Cromerus tamen circa Annum Dni 1408 idem describens, aliam rationem ponit talibus verbis: Invidia opum fraude et usuris quaesitarum et opibus aucta licentia ac scelera flagitiaque impunita, ipsis (nempe Iudaeis) cladis illius causae fuere. Nec facit Cromerus ullam mentionem concionatoris praedicti S. Barbarae expressam. Quidquid tandem sit, illud hinc colligi po- Annus 1583. 43 abiecisset. Pro supellectili et cibo dati erant statim nostris floreni 600, fabrieam vero seu potius restaurationem nobis accomodatam monasterii praedicti Rex ipse separatim per Oeconomum data pecunia solvebat, antequam plena fun-datio fuisset constituta. Assignati erant Commissarii a Rege Stephano, qui res Polocensis Pala-tinatus componerent et simul exequerentur privilegium fundationis Collegii Societatis, sed quia omnes erant haeretici et unus ex iis praecipuus Doro-hostaiski palatinus Polocensis ad 26 Martii, quae dies fuit huic conventui destinata, non advenisset, ideo res ad 23 Maii erat dilata, de qua infra agemus. Sub idem tempus in nostro S. Barbarae templo coepimus accomodare subsellia, quae erant quidem complura, sed ut fit cum res non communi consilio apparantur, magis ad deformitatem et incommoditatem templi facie-bant, quam ad dignitatem et usum. Nam et inaequalia erant et toto templo sparsa magis, quam collocata et clausa unum quodque propria serra obse-ratum. Id quia visum nostris rationibus incommodum, serrae ademptae sunt persuasis utcumque eorum dominis. Una erat, quae nulla ratione auferri vole-bat serram, cum tamen fere nunquam ipsa veniret in templum, sed casus citius quam nostra oratio controversiam finivit. Solennis dies erat, templum frequentissimum habuimus; supervenit nostrorum magna benefactix Sophia Mnichowska (cuius nobis frequens facienda erit mentio), nec ullum locum reperit praeterquam illud subsellium, sed clausum. Ergo tum opportunitate, tum denique fiducia sui atque nostri innuit famulis, quomodocumque aperiant. Dictum factum, statim enim unus avellit portam cum sera et cardinibus et ad nos defert valde commode. Ita enim subsellia omnia facta communia Procedente tamen tempore, quoniam visum est satius habere certos certa subsellia, permissa rursum ea potestas petentibus amicis nostris, et quae modo cum invidia facta erant e privatis communia, mox e communibus cum benevolentia privatis attributa. Dum ita Nostri Societatis ministeria in templo S. Barbarae incipiunt peragere et in proxima spe domus eidem templo vicinae coemendae constituti essent, frequentiores etiam eleemosynas tum pro victu tnm pro ornatu tem-pli et emptione domus accipiebant. Et praeter minutiores hoc mense praeceptas venerunt notabiliores a Serenissima Anna Regina Stephani coniuge 20 aurei et postea 100 flor. et a quadam Cesarea Platnerka vitta unionibus exornata, quae 60 flor. vendita fuit per nostros. Nostri superiori mense Derpatum inducti statim 18 Aprilis schedis ad portas civitatis templique nostri affixis, promulgarunt scholas. Initio accessere aliqui partim Poloni, partim Estones, partim Rutheni, qui prima rudimenta ediscebant. Germani vero, quorum praecipui quique cives Derpati erant, deterrebantur a Pseudoministris ne liberos nostris instituendos traderent. Concesserat Paulus III Pont. Max. nostris amplissimas facultates absol-vendi et ab iis, quae sunt reservata Sedi Apostolicae. Nonnuli ergo Ordinarii 33. Commis- sio Polo- censis dif- fertur. 34. Subsellia templi S. Barbarae communia fiunt; Et cuius- dam sub- sellium clausum vi aperi tur, Postea tantum privatae erant conce-denda. 35. Eleaemo- synae fre- quentio- res. 36. Scholas Nostri Dorpati aperiunt. 37. Amplissi-mis no- 3. Sed tan-dem a Ste-phano Re-ge et a Bolognet-to nuntio Aplico expugna- tur et dat assensum nobis ac privile- gium. 4. Anna Korma- nicka pro domo no- stra emen- da dat pecuniam. 5. Privile- gium no- stris da- tur in templum S. Barba- rae. cum con-ditioni- bus. 34 Annus 1583 llo vero ad aliquam templi honestatem et religionem per sacerdotes Socie-iatis acomodato, et ipsi et vicinis parochiae maiestatis accessionem futuram. Porro necessitatem esse eanr, quod nullum aliud tam liberum occurreret, tamque ministeriis nostris opportunum. Surdis auribus accepta haec omnia ab Episcopo eadem semper afferente ct rem factu impossibilem sibi fingente. Quid ageremus! Iterum Albertum Bolognettum nuntium Pontificis, Nostri stu-diosissimum implorare, iterum Stephanum Regem interpellare, uti ne deesset ei negotio, quod nonnisi per ipsum posse perfici videretur. Fecerunt utrique promptissimi egeruntque cum Episcopo saepius. Rex ipse resistentem sibi acriter Episcopum in secretum abductum, quasi immemor dignitatis suae ar-ctissime familiarissimeque amplexatus, precibus et obtestationibus, tandem favente Deo obstinatum eius evicit animum, ut et ius templi nobis concede-ret et deinde privilegium auctoritate sua interposita a Collegio Canonicorum suorum impetraret, ut patebit ex prima die sequentis mensis. Dum tanta cura nostri templum S. Barbarae procurant, Anna Korma-nicka de Lipnice pro domo S. Barbarae vicina, suo tempore coemenda 1985 floren. Nostris adfert, cui summae adiectae aliae Eleamosynae 3800 florenor. effecerunt, quibus in Iunio domus est empta, ut postea videbimus. Porro hanc eleemosynam pro domo coemenda hoc mense Ianuario factam annotavit Sta-nislaus Grodicius in suis perceptae expensaeque rationibus. Ipsa prima Februarii die acceperunt nostri ab Episcopo privilegium templi S. Barbarae consentiente Canonicorum Collegio, cuius Summa haec est: Etsi Cracoviensis Civitas habeat sufficienter idoneos sacerdotes, quia tamen boni pastoris est augere cultum Divinum et Societas Iesu pietate sua, doctrina, vitae sanctimonia, plurimum ubique incrementum ad Dei gloriam adferat: nolle se tali adiumento primariam Regni urbem et suae provinciae caput fraudatum esse. Quare volente Stephano Poloniae Rege, Consulibus Cracoviensibus Patronis templi et Canonicis Cathedralis Ecclesiae, templum D. Barbarae Virginis in coemeterio Mariano Parochiali situm, perpetuo So-cietati utendum ac fruendum concedere, his tamen conditionibus: Primum, ut ius distribuendorum Sacerdotiorum, quae adhuc penes templum illud fuissent patronis veteribus salvum esset. Deinde census et fructus eorum Sacerdotio-rum, integra essent iis, quorum hactenus fuissent, officia vero et cantus ad S. Mariae Parochialis templum transferantur. Praeterea, ut Concionator Ger-manicus integris fructibus suis ad aedem D. Adalberti conciones matutinas haberet, tantisper vero uteretur domo vetere, templo S. Barbarae adhaerente, donec illi domicilium aliud provisum esset. Insuper ut Sodalitas Literatorum ad S. Adalbertum transiret itidem, secum suam templi supellectilem auferens et simul organa. Atque haec omnia ita, ut Romanus Pontifex eam traditio-nem templi Societati ratam haberet, neve se in Marianum templum inque eius iura et officia homines Societatis ingererent. Datum hoc privilegium Cracoviae praesentibus RR. DD. Christophoro Podoski Gnesnensi et praepo-sito Kielcensi, Martino et Stanislao Skarczewski; Andrea Cieklinski Canonicis Annus 1583. 35 Cracov. aliisque multis Episcopi familiaribus ad praemissa testibus. — Ex libro deinde Privilegiorum in Archivo Venerab. Capituli Ecclesiae Cath. Cra-coviensis contento de verbo ad verbum descriptum, sigilloque eiusdem Capi-tuli communitum ac manu Simonis Kowalewski Notarii Capituli subscriptum, Nobis in manus traditum est utroque Sigillo tam Episcopi quam Capituli appenso. Dum haec fiunt, Academici novam difficultatem facessunt, id conten-dentes, ut nos velut cancellis quibusdam circumseptos tenerent, ne quid in-vitis iis ageremus. Urgebant enim apud Nuntium Pontificium Bolognettum diserte, ut apponeretur in privilegio iam dato, nullum nobis scholas aperiendi ius esse. Qua de sententia cum authoritate Nuncii essent deiecti, concesserunt tandem nobis ius scholarum et Collegii: neve ulla in privilegio pro templo S. Barbarae scholarum fieri mentio, attamen si ipsi videretur, illa formula apponeretur: Circa praeiudicium iurium et privilegiorum Cracoviensis Uni-versitatis. Sed praestat ea de re instrumenti autentici copiam de verbo ad verbum hic apponere. In Dei nomine Amen. Per hoc praesens instrumentum cunctis id intu-entibus pateat evidenter et sit notum. Quod Anno a Nativitate eiusdem Do-mini 1583 die vero prima mensis Februarii Pontificis Smi D. N. D. Gregorii Papae XHI anno undecimo. In mei Notarii publici testiumque infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum praesentia personaliter constituti RR. DD, Martinus Pilsnensis Cracoviensis, Ioannes Cureloviensis Clepardien-sis Canonici Sacrae Theologiae Doctores, Paulus Lodensis Artium Magister Sacrae Theologiae Baccalaureus, nomine totius Universitatis Cracoviensis coram Rndissmo D. Alberto Bolognetto Dei Gratia Episcopo Massan. et S. Sedis Aplicae in Regno Poloniae Nuncio, D. suam Rmam. ita allocuti sunt: Quod cum audissent cupere D. Suam Rmam, ut privilegium de conces-sione Ecclesiae S. Barbarae Cracoviae facta Rndis Patribus Iesuitis simpli-citer fieret absque ulla restrictione vel mentione de Scholis et Collegiis, per-movit hoc animos RR. DD. de Universitate, ut statim perquirerent, an ali-quo modo D. suae Rmae satisfacere possent, quemadmodum et in aliis capi-tibus, quae per Auditorem suum in Universitate praeposita sunt, satisfecerunt, praesertim cum etiam Rm. D. Episcopum Cracoviensem id maxime cupere intelligerent, cuius nomine Rndus D. Christinus Drozdowski D. Suae Rmae Cancellarius ad Rm. D. Nuntium eodem temporem issus est. Quod attinet igitur ad hoc ipsum negotium de Ecclesia S. Barbarae considerarunt praefati RR. DD. veram esse in se rationem adductam a Rmo D. Nuncio, nempe, quod concessio Ecclesiae nihil commune habeat cum Collegio et Schola; sed quia RR. PP. Iesuitae in huius rei tractatione mentionem habuerunt (quam-vis obiter et quasi transeunter) de schola ab iis instituenda, debuerunt RR. Patres de Universitate pro ipsorum officio aures arrigere et cavere, ne haec intentio aiiquid praeiudicii in posterum Uuiversitati posset afferre. Et ita ceucedendo, quod dicit D. Sua Rma quod de schola in praesentia non aga- 6. Academi- ci, dum in privile- gio nolunt nostras Scholas: Expu- gnantur a Bolognet- to Nuntio Aplico. 7. Et Scho- las nostris Cracoviae conce- dunt. 8. Ostenden-tes enim eo iure voluisse ne nostri scholam aut Colle-gium iu-stituant. 36 Annus 1583. 9. Permit- tunt ta- men No- stris Scholam et Colle- gium, modo no-stri Scho-lastici Rectori subsint. 10. Addita possessio templi S. Barba- rae. 11. Possevi- nus lu- strans aqua be-nedicta templum offensio- nem in- currit. tur, debent tamen illud scilicet spectare, quod non expresse agitur, sed ali-qua ratione intenditur. Et haec est ratio, cur in praedieto privilegio vellent praefatam restrictionem fieri, nempe, ut Rndi Patres, quibus Ecclesia S. Bar-barae conceditur, Scholam aliquam aut Collegium instituere non possent. Nihilominus ut praefati DD. de Universitatc aliquod praestent argumentum deuotionis suae erga Sedem Aplicam, ad hoc sese adduci passi sunt, ut per-mittant etiam Scholam aut Collegium a Patribus institui posse, dummodo ipsorum quoque Patrum Scholares, Universitati incorporati eiusdem Universi-tatis Rectori pro tempore existenti pareant et subsint, secundum ipsius Uni-versitatis iura et privilegia. Item etianr praefati DD. Universitatis contenti sunt, ut nulla fiat mentio de Schola in privilegio, dummodo D. Sua Rma contenta sit, ut apponatur illa clausula citra praeiudicium iurium et privile-giorum Cracoviensis Universitatis. Super quibus omnibus et singtilis praefati RR. DD. Universitatis sibi a me Notario infrascripto, unum vel plura, pu-blicum seu publica fieri petierunt atque confici instrumentum et instrumenta. Acta fuerunt haec Cracoviae in Aedibus solitae Residentiae praedicti Rmi D. Nuntii Aplici, anno, die, mense Pontificatus quibus supra. Praesentibus: Rndo D. Stanislao Rescio decano Varsaviensi, Francisco Seragonio Litcanae diaecesis Clerico et Stanislao Zborowski Canonico Wielunensi ad praemissa testibus. Et ego Stanislaus Schydlovius Clericus Cracovien. Dioecesis publi-cus Aplica authoritate et Illmi ac Rmi D. Nuncii Apostolici Causarum Curiae Notarius, quia praemissis omnibus, sic ut praefertur una cum praedictis tes-tibus praesens interfui eaque sic fieri vidi et audivi: ideo hoc praesens publicum instrumentum manu mea scriptum, subscripsi ac in publicam formam redegi, signoque nominis et cognominis meis solitis et consuetis signavi. In fidem et testimonium praemissorum rogatus et requisitus. Signum vero Notariatus praedicti Rndi Stanislai Schidlovii est stellae instar supra lineam rectam et tres veluti monticuli linea circumducti haec verba introscripta continentes: Virtuti omnia parent. Sub idem tempus Deo coeptis feliciter aspirante locum tenente Episcopi Christophoro Karsnicio, Magistratu Regis et Civitatis praesentibus ex formula datis Antonio Possevino clavibus, templum S. Barbarae Societati traditum est. Atque huius viri Christophori Karsnicii dignissima est nostris annalibus memoria, ob singuiarem in possessione templi adeunda navatam nobis ope-ram, ut deinde videre erit. Possevinus actis Deo gratiis et iis, qui sive pro officio sive pro amicitia aderant, templum aqua benedicta lustrat, quae res (ut non amicum offendi facile est) nonnullam offensionem habuit apud intran-tes, quo nomine expiaretur, atque suas ceremonias contaminatas eo ritu ha-beri existimantes. Non recordabantur scilicet aquae lustralis multiplicem usum non ad expiationem profani solum, alioqui cur indignarentur non esse cer-nerent, et quid singulis hebdomadibus in templis parochialibus ab ipsis fieret, cum lustraturi populum aram prius et templum lustrant, id nobis tali occa-sione vel semel concederent. Annus 1583 37 Quia porro nonnuili Academicorum moleste tulerunt, se convocationi illi non interfuisse, in qua Academia per suos deputatos Nuncio Apostolico significaverat, se Patribus Societatis scholas concedere cum illa sola condi-tione, ut studiosi Societatis Rectori Academiae subessent, non autem addide-rit illam, ut etiam ipsi Societatis homines Rectori praedicto subessent, ideo res haec aliquid perturbationis attulit. Ea enim cognita Nuncius Aplicus admiratur et despectum suum esse reputat, si Academia (ita enim eam nonnulli traducebant) aliam resolutionem fecerit et aliam Academiae Deputati illi detulerint, omnino constituit, ut omnes Academici iuramento confirmarent, qui in illa convocatione erant, an in illa corivocatione Academia concesserit scholas Societati Iesu, cum illa solum conditione, ut eius Scholastici Rectori Academiae subessent, an vero et illam addiderit, ut etiam ipsi Societatis homines Rectori praedicto subiacerent. Sed huie rei occurrit Iacobus Gorski Rector Academiae, qui coram Illmo Nuncio cum septem professoribus praecipuis consistens clare testatus est, Academiam illud tantum voluisse, qllod Deputati retulerant et non aliud, simulque roga-vit et impetravit, ut Academici ab iuramento essent liberi, omnia insuper confirmans, quod prius erat conclusum. Quam eius attestationem et confirma-tionem Nuncius Aplicus publico instrumento voluit esse insertam, cuius tenor est talis: In nomine Domini Amen. Per hoc praesens publicum instrumentum cunetis pateat evidenter et sit notum: quod anno a nativitate eiusdem 1583 die vero quarta mensis Februarii, Pontificatus SSmi D. N. D. Gregorii Pa-pae XIII anno undecimo, in mei Notarii publici testiumque infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum praesentia personaliter constituti, Mfcus et Excellent. D. Iacobus Górski Rector Universitatis Academiae Cra-coviensis, Martinus Foxius Philos. et Medicinae professor, Iosephus Urzędo-vius, Stanislaus Curzelovius, Albertus Sierpcius, Mathias Wyszomierski et Venceslaus Bazenius Magistri, Professores Academiae Cracoviensis coram Rmo Dno Alberto Bolognetto Dei gratia Eppo Massanensi et S. Sedis Aplicae in Regno Poloriiae Nuncio. Et cum coram Dominatione sua Rma praedicti Ex-cellentissimi viri Universitatis de negotio concessionis Ecclesiae S. Barbarae Cracoviae Rndis PP. Societatis Iesu facto ac de Collegio dictorum Patrum aliquandiu disceptassent, tandem in hanc sententiam devenerant et hoc pro-miserant Rmo D. Nuncio imo etiam rogarunt, ut in hoc vellet acquiescere ut privilegium simpliciter scriberetur absque ulla mentione Universitatis et etiam absque illa clausula, citra praeiudicium iurium et privilegiorum Uni-versitatis, licet de hac clausula alias fuisset disceptatum; sed tamen habea-tur mentio de Ecclesia S. Adalberti in ista verba: salvo tamen iure patro-natus eius Ecclesiae, quod omni ex parte integrum manere volumus, acce-dente etiam ad id Universitatis Cracoviensis, cuius est ius patronatus, consensu. Quantum vero ad instrumentum sub die la praesentis huius celebrati, hic apud Rm Dm de propositione facta per Excellmos DD. Deputatos cum 12. Instant Academi- ei, ut non soluin Schola- stici et ipsi Nostri subsint Rectori Acade- miae. Offensus ea re Nun- cius apli- cus vult, ut se Aca- demici iu- ramento purgent. 13. Sed Iaco-bus Gór-ski Rector Acade- miae cum aliis Pro- fessoribus huic rei occurrit. 14. Petens tamen in privilegio clausulam de iure patrona-tus S. Ad- alberti. 38 Annus 1583. 15. Et confir-mans id, an ante erat con-cessum de Scholari-bus et non de Nostris Rectori subiicien- dis. 16. Academi-ci nostros oppu- gnantes, Scholas nostras confir- mant. 17. Literae Possevini ad Gorsci-um Recto-rem Aca- demiae. videret Dnatio Sua Rma nonnullos dicentes: se non adfuisse in Universitate, in qua illi fuerunt deputati et ita illorum fidem in dubium revocari atque instabat, ut examinarentur testes omnes, qui ei adfuerant praestito prius per eos iuramento et praesertim Rnds. D. Cancellarius Rmi Dni Episcopi Craco-viensis, qui tunc praesens dixit: DD. Deputatos dictos, illa verba et acco-modasse, quae spectabant ad Collegium et Scholam, et expresse dixisse, quod non intelligebant Rndos PP. Societatis Iesu esse subditos Rectori, sed tan-tum Scholares. Cum haec audirent praefati Exeellentes Dni de Universitate, dixerunt Rmo Dno Nuncio, non esse necesse hac de re testes examinare, neminem enim negare, quin illa facta fuerint; et tunc Rms Dnus promisit se ab hoc destituturum et praedictis acquieturum nempe, ut privilegium con-scriberetur sine ulla mentione Universitatis eo modo, ut supra dictum est. Super quibus omnibus et singulis praedictus Rms. D. Nuncius mihi Notario infrascripto, unum vel plura publicum seu publica fieri mandavit atque con-fici instrumentum et instrumenta. Acta fuerant haec Cracoviae in aedibus solitae Residentiae praefati Rmi D. Nuncii Aplici Anno, die, mense, Pontifi-catus quibus supra. Praesentibus Rmo Dno Martino Bialobrzeski Eppo. Ca-menecensi, Rndo D. Stanislao Bialobrzeski Abbate Andreoviensi, Francisco Seragonio Lucanae dioecesis Clerico et Stanislao Zborowski Canonico Wielu-nensi ad praemissa testibus. — Et ego Stanislaus Schydlovius Clericus Cra-cov. Dioecesis Publicus Aplica authoritate et Illmi ac Rmi D. Nuncii Aplici Causarum Curiae Notarius, quia praemissis omnibus sic ut praefertur una cum praedictis testibus praesens interfui eaque sic fieri vidi et audivi: ideo hoc praesens publicavi instrumentum manu mea scriptum, subscripsi ac in publicam formam redegi signoque nomine et cognomine meis solitis et con-suetis signavi in fidem et testimonium praemissorum, ex mandato praedicti Illmi et Rmi Dni Nuncii Aplici. Signum vero Notariatus praedicti Notarii idem est quod supra folio 28 positum est. Hoc duplici instrumento nobis tunc temporis de scholis non cogitanti-bus mirabili quadam divina providentia Academici, dum nos oppugnant, Scholas nostras Cracoviae futuras confirmarunt. Et iam quidem a Pio V Pon-tifice Max. aliisque Pontificibus Summis datum erat ius Societati in illis etiam locis docendi, in quibus sunt Universitates, non advertentes tamen Academici Cracovienses eidem iuri assenserunt. Quia vero Iacobus Gorscius non pauca variorum terriculamenta Posse-vino retulerat de scholis nostris Academiis perniciosis, ideo in Transylva-niam festinans Possevinus literas ad Gorscium reliquit, quas hic memoriae causa attexuimus: Iacobo Gorscio Universitatis Cracov. Rectori Antonius Possevinus de Soc. Iesu S. D. Quid istos moveat, quod Societas omnibus pene gentibus nota et in celeberrimis quibusque Academiis pacatissime vivens, atque uberum adoles- Annus 1583. 39 centum segetem Universitatibus, Religiosoriim familiis et ipsi Reipublicae suppeditans, nullas unquam Academias expetit, nemini molesta sit, suis sum- ptibus adolescentes plerumque alat, ad decennium integrum, quos subinde in proprias provincias remittit, ut et Polonia experitur, equidem ignosco. At in quorum animis et mentibus sol intelligibilis est, ut quidam Sanctus dixit, illi norunt" a multis trepidari ubi non est timor. Trepidabat Hierosolyma Magis advenientibus, at Magi Messiam adoratum venerant. Infensi fuere Do- minicanae familiae plurimi in Gallia centum propemodum annos, at id futu- rum erat, ut virtus probata splendidius elucesceret. Haeretici Catholicique nescientes quid faciant, politicique illi quos Graeci D. Augu- stinus neutrales vocat, Societatem nostram oppugnant. (Scilicet aegris oculis odiosa lux est). Verum qui veritatem ipsam haud lippientibus oculis inspi- ciunt nec in meridie palpant, secus rem ipsam intelligunt et cernunt. Nisi Salmanciae, Compluti, Eborae, Tolosae, Burdigalae; Avenione, Romae, Nea- poli, ubi celeberrimae sunt Academiae, nostra pridem Collegia essent, ex quibus plurimi ad Baccalaureatum, ad insignia Doctoratus in ipsis Academiis promoventur, fortassis esset aliqua suspicandi iusta occasio. Habemus in haereticorum faucibus h. e. in Galiis et in sola Germania atque Polonia 2000 Scholasticorum, quae nulli Academiae suam laudem, sua iura, suos fructus ademere. Videant vero isti lincei in alienis rebus, at in suis caecu- tientes Academias alias, quae iam prope interibant, ut ubi cordati Rectores ipsarum Nostros accersivere atque adeo obviis ulnis excipere, num non stant? num aliquis e nostris in earum functiones se intrusit? an non saepe invitati, ne suscipere quidem semper. illas voluerunt ? Num quod illis a Scholasticis debebatur non persolutum est? At hae stetere (quanta nonnunquam calumnia- rum aliquando audax haereticorum imperitia comminiscatur) et aeeessiones haud mediocres ad eas redituum, dignitatis, conditionis. Mitto exemplum, quo permoveri solemus, cum ad ipsissimum scopum collineamus: mitto prae- sentem necessitatem, quae docet conspirantibus haereticis subsidiarias copias esse accersendas, quas dextera Domini collegit. Mitto ipsum Aplicae sedis ac Tridentinae Synodi de Societate nostra iudicium, ut vix bono viro in men- tem venire possit omnes illos desipuisse, solos aliquos in hac civitate sapere; mitto Vilnensis, Bransbergensis et aliarum Polonicarum civitatum, Collegio- rum sive Residentiarum nostrarum exemplum, quod identidem in oculos omnium incurrit et quid inde boni percipiatur, ostendit. An est nihil, quod Seminaria pontificiis sumptibus Societate nostra procurante in Prussia, in Li- tuania, in Transylvania instituuntur, ubi vestri nihil impendunt, paulo post undique ad Doctoratus insignia venturi? quae ab ipsa universitate vestra non aliunde nisi a Societate nostra petentur. Sed haec sapienti et sincerissimo Viro satis, cum tamen praeter haec possem sancte testari , si quis unquam vobis reditus auctiores, Academiamque vestram florentiorem cupiverit, me eum esse cum Nostris, neque solum sperasse verum et cogitasse iam quibus arti- bus vestri omnes professores et Doctores tantum haberent subsidii, ut cum Immerito Societa- tem multi oppu- gnant et metu-unt. 18. Collegia nostra Acade- miis ad- iuncta, nihil iis obsunt sed pluri-mum pro- sunt. 19. Causa et necessitas Societatis operarum advocan-darum. 20. Opera So cietatis Acade- miae Cra- coviensi utilis, 40 Annus 1583. 21. Emigrant a S. Bar- bara Man- sionarii, et Sodali- tas Litera- torum. 22. Tricas cum conciona- tore ger- manico et cum anu crematum vendente Christo- phorus Karsnicki Canonicus tollit. maxima dignitate et commodo officium suum utilissime praestarent; nec dif-fido hoc perfici posse, modo candidos animos aliquando i. e. minime de So-cietate sinistre suspicantes adhibere voluerint. Id vero nunc postremo velim cogitent, qui patriam, parentes, remque omnem ob Christi amorem reipsa reliquere, qui item ad Indias, in Angliam et ad Scythas prodigi sanguinis proprii quotidie pervolant, eos non vestra quaerere sed vos ipsos, pro quo-rum dignitate, privilegiis, fide, doctrina sanguinem sunt profusuri. Caeterum quod ad Regiam Maiestatem attiuet non parcam operae, enitarque sedulo, ut hoc mihi summi beneficii loco concedat, ut ad vos veniat, nostrique omnes minimo iu loco sine fuco et fallaciis, sed sincerissime aderunt meo loco, quandoquidem magnopere pro bono huius Regni in Transylvaniam atque inde ad Caesarem mihi approperandum est. Me orationibus et SS. Sacrificiis Vestris et totius Academiae commendo. Cracoviae 6 Februarii 1583. Templo nobis tradito Sacerdotes.quoque inde in templum parochiale Marianum in Sacellum Crupconum edicto Episcopi migrare iussi, quibus et publicae fidei scriptum de ea transmigratione redemimus et instaurandi sacelli quod adibant nomine, 10 florenos, id enim a nobis extorquebant, dedimus. Transiit et Sodalitas Mercatorum (modo mercatorum, modo literatorum eam dictam video) ad S. Adalberti Sacellum in foro situm secumque supellectilem omnem abstulit, praeter organa, de quibus, quomodo convenerint nostri cum illis, non constat. Crediderim non tam liberalitati, quam sacelli sui angustiis coactos illa reliquisse, vel quod corrupta essent penitus, uti magno deinde nobis eorum instauratio constiterit. Fuere tricae, ut fit semper fere, ubi quis vetere possessione cedit invitus. Illa erat peculiaris cum concionatore ger-manico. Habebat is ex aedicula sua patentem fenestram in templum S. Bar-barae nobis incommodam, neque ulla ratione eam claudi sinebat. Sed cum anu quadam longe turpior causa, nec spes victoriae ulla, tam erat pertinax. Haec prope ipsum ostium templi sub gradibus in chorum et in organa du-centibus habebat tabernam cremati, quod consuetudine parum laudanda pas-sim tamen vigente, ibidem exponebat et propinabat empturientibus. Utramque hanc difficultatem, ut et alias, prudentia sua abstulit Christophorus Karsnicki Canonicus Cracoviensis, amicus noster, qui nomine Episcopi causam templi S. Barbarae et antea et iam diligenter promovebat. Nam inprimis fenestram ipse pro potestate lateribus occlusit et excommonieationem comminatus sacer-doti, si eos amovisset, nisi plane fenestram obstructurus. Nos vero per hanc occasionem intra templum tabulam sacram fortiter affiximus, donec postea caemento obstrueretur. Domum vero ipsam multo post nempe ultima Octobris anni 1609, ut suo loco patebit, in potestatem nostram redegimus. Deinde anum, cum nihil monendo, minando, blandiendo proficeret, nihiltale metuenti claves e cingulo pendentes dissimulando abscidit, atque ita compescuit furiam, ut ingentis beneficii loco haberet reculas suas inde auferre fas fuisse. Itaque omnes molestiae Dei beneficio et huius amici nostri studio, in templo pqtestati nostrae tradendo sublatae sunt. Erant quidem obtreetatores, tum hi ipsi qui Annus 1583. 41 possessione movebantur, tum alii re ipsa ex se se ingrata et Nostrorum quantoeius ius sibi traditum usurpantium, festinatione irritati, tum amici offen-sorum et irritatorum. quasi communi dolore percussi, tum nobis iniqui hoc argumento quasi confirmati in sua opinione. Verum partim tempus ipsum, partim operarum nostrarum labore ac industria et causae aequitas cognita ac inprimis Deus animorum nostrorum potens, eos deinde amicos et fecit et propugnatores, quanquam non omnes. Templo sic acquisito domus querebatur, nec ulla opportunior tunc temporis visa, quam angularis a meridie eidem templo adhaerens, sed ea ipsa multis spinis ac tricis involuta. Haeredes Leduati civis alii emancipati iam, alii sub tutoribus multisoni erant, atque iam licitatione stipulationibusque transactis, qui ex quadrante haeredes erant, litigare inter se, sive revera, sive ut aliquid emungerent. Fuit hic etiam opus authoritate Regia. Quare Stephanus Rex cognito negotio dat literas ad Magistratum Urbanum 7 Fe-bruarii imperans, causam iudicari quamprimum et ea portione aestimata pro aequitate et ratione iam venditarum, domum nobis utendam tradere. Nec tamen mora desiit ob unum ex haeredibus ius suum concedere nolentem donec ab amicis nostris ultra partis pretium aliquid concedentibus expugna-tus fuisset. Atque ideo non nisi in lunio haec domus empta fuit ut infra referemus. Ne vero per dilationem emptionis domus Templum S. Barbarae interea vacaret, 8 Februarii, quae in primam Quadragesimae Dominicam inciderat, primam concionem in praedicto templo aggressus est P. Stanislaus Grodicius et ab hac die usque ad Iunium nostri ministeria Societatis in aede S. Bar barae obeuntes singulis diebus a Domo S. Stephani veniebant, et eodem finitis laboribus redibant. Utebantur enim atiquo hospitio Thomae Plasae parochi S. Stephani. Facultatem, quam concesserat Pius IV die 21 Ianuarii ac 1563 Supe-rioribus Societatis et de eorum licentia aliis confessariis ut possent dispen-sare cum pueris catholicis famulis, ancillis et coniugibus patrumfamiliarum haereticorum, ut possint vesci carnibus, ovis, lacticiniis sine scrupulo, quando hi, quibus subsunt negant cibos quadragesimales, extendit Gregorius XIII die 13 Februarii ac 1583 ad illos etiam, qui iussu parentum seu tutorum coguntur cohabitare Assesoribus Camerae, Iurisperitis, Advocatis, Procurato-ribus, Notariis, Ludimagistris, Artificibus vel aliis ad discendas praxis literas vel cuiusvis generis artes, qui in diebus ieiuniorum nonnisi cibos ab Ecclesia prohibitos ipsis proponunt modo sit eadem ratio necessitatis. Hoc anno 2 Martii venit Rigam RP. Ioannes Paulus Campanus Pro-vincialis Poloniae cum aliquot patribus Germanis, quibus singulis 100 floreni annui ad Collegii usque fundationem ex portorio Rigensi erant assignati, qui illo tempore sufficientes erant et pro victu et pro amictu. Nam fundatio Collegii Rigensis in Iunio huius anni primum constituta erat. Porro nostris Rigae commorantibus praefecit RP. Provincialis P. Leonardum Rubenum, 23. Offensio-aes et ob-trectatio-nes de So-cietate ob templum S. Barba- rae. 24. Emptio domus Le-duatianae differetur ad iunium. 25. Prima concio no- stra in templo s. Barbarae Stan. Gro- dicii. 26. Facultas conceden- di cibos non qua- dragesi- males in quadrage- sima. 27. Bigamno- stri indu- cuntur. Annus 1583. 28. Et deinde Derpatum 29. Ubi Sta-nisl. Lo-| chnicki Oecono- mus Re- gius, 30. nomine Regis templum S. Catha-rinae et monaste-rium ad-iunctum nostris dat, cum illud no-stri aliis relictis delegis- sent. 31. Civibus Derpaten- sibus sile- re iussis. Inter socios vero erant P. Theodoricus Havenschis Vestphalus, quem adhuc S. P. Ignatius ad Societatem susceperat, qui cum P. Thoma Bussaeo Goldrensi, P. Valentino Hengelio Hesso, P. Ioanne Ambrosio Thuringo, Ioanne Strun-chio et Stephano Braun Pruthenis adiutoribus ducti erant a RP. Provinciali Derpatum sex aliis nostris cum P. Rubeno Rigae relictis. Ingressi igitur nostri 19 Martii Derpatum, quae in diem Sabbati ante Dominicam Laetare inciderat, ad Praepositum templi parochialis Beatissimae Virginis Polonum diverterunt sumptoque apud eum prandio, cum eo simul ad arcem Regiam iverunt, obtuleruntque V. Capitaneo literas regias, quibus Capitaneo et Oeco-nomo (quorum uterque aberat) mandabatur, ut Societati domum commodam et templum assignarent. V. Capitaneus ad breve tempus hospitium apud civem quendam Ioannem Walpach nostris delegit in quo tantisper manerent, donec 24 eiusdem mensis a D. Oeconomo Regio Stanislao Lochnicki traditum fuisset nostris a R. P. Provinciale acceptatum templum S. Catharinae, quod tunc occupabat concionator Estonicus Lutheranus una cum monasterio, quod olim moniales S. Brigittae inhabitarunt. Cum enim sex templa in Civitate Derpatensi essent et optio data esset R. P. Provinciali deligendi, quod vellet, noluit summum templum Cathedrale vel monachorum aut Ruthenorum habere, eo quod vastata essent et nostris ministeriis parum accomodata. Noluit etiam D. Mariae Ecclesiam, ne praeposito Catholico, cui illa iam tradita erat incom-modaret. Noluit praeterea D. Ioannis templum (licet et illud ab Oeconomo offeretur dicente, sibi a Rege scribi, ut quidquid petierit Provincialis, id ei tribuatur) ne civibus Luteranis Germanis (quibus iam a Revisoribus Regiis relictum erat) in ipso ingressu suo odiosa fieret Societas. Elegit ergo templum praedictum S. Catharinae, quod licet parvum esset, pro Residentia tamen satis commodum videbatur et in loco capaci ac salubri, adiecto praecipue mona-sterio, quod non cum magno sumptutostiis fenestrisque paratis, nostris inser-vive statim potuit. Adiecta est domus lateritia in monte cum magna montis parte et parietinis ac ruinis variis domorum ibi positis. Itidem et aula lignea in pede montis, qui primum nobis, tum deinde scholis serviit. Ad monaste-rium enim utrunque accomodatum sub initium primi Octobris huius anni, Nostri commigrarunt. Aegre ferebat Senatus civitatis Derpatensis ademptum Lutheranis Esto-nibus templum S. Catharinae et nobis datumj, sed illis Oeconomus Regius silentium indixit et uno templo cum bene posse contentum esse ostendit. Eiusdem Oeconomi iussu Germanicus Concionator Lutheranus, cum statim postridie adventus Nostrorum Societatis homines in concione publice prosci-disset (urgente hoc RP. Provinciale ne qua labes nostris initio statim aspersa, fructum speratum impediret), a patribus omnibus, quos cum Notario ct Lictore in habitatione eorum adire debuit, veniam petiit atque 25 Martii in concione omnia revocavit cum Societatis commendatione, cui et doctrinam suam omnem acceptam se debere testatus est, cum in Pragensi Collegio nostro literis operam dedisset, Utiuam vero cum hac doctrina etiam haeresim Annus 1583. 43 abiecisset. Pro supellectili et cibo dati erant statim nostris floreni 600, fabrieam vero seu potius restaurationem nobis accomodatam monasterii praedicti Rex ipse separatim per Oeconomum data pecunia solvebat, antequam plena fun-datio fuisset constituta. Assignati erant Commissarii a Rege Stephano, qui res Polocensis Pala-tinatus componerent et simul exequerentur privilegium fundationis Collegii Societatis, sed quia omnes erant haeretici et unus ex iis praecipuus Doro-hostaiski palatinus Polocensis ad 26 Martii, quae dies fuit huie conventui destinata, non advenisset, ideo res ad 23 Maii erat dilata, de qua infra agemus. Sub idem tempus in nostro S. Barbarae templo coepimus accomodare subsellia, quae erant quidem complura, sed ut fit cum res non communi consilio apparantur, magis ad deformitatem et incommoditatem templi facie-bant, quam ad dignitatem et usum. Nam et inaequalia erant et toto templo sparsa magis, quam collocata et clausa unum quodque propria serra obse-ratum. Id quia visum nostris rationibus incommodum, serrae ademptae sunt persuasis utcumque eorum dominis. Una erat, quae nulla ratione auferri vole-bat serram, cum tamen fere nunquam ipsa veniret in templum, sed casus citius quam nostra oratio controversiam finivit. Solennis dies erat, templum frequentissimum habuimus; supervenit nostrorum magna benefactix Sophia Mnichowska (cuius nobis frequens facienda erit mentio), nec ullum locum reperit praeterquam illud subsellium, sed clausum. Ergo tum opportunitate, tum denique fiducia sui atque nostri innuit famulis, quomodocumque aperiant. Dictum factum, statim enim unus avellit portam cum sera et cardinibus et ad nos defert valde commode. Ita enim subsellia omnia facta communia-Procedente tamen tempore, quoniam visum est satius habere certos certa subsellia, permissa rursum ea potestas petentibus amicis nostris, et quae modo cum invidia facta erant e privatis communia, mox e communibus cum benevolentia privatis attributa. Dum ita Nostri Societatis ministeria in templo S. Barbarae incipiunt peragere et in proxima spe domus eidem templo vicinae coemendae constituti essent, frequentiores etiam eleemosynas tum pro victu tnm pro ornatu tem-pli et emptione domus accipiebant. Et praeter minutiores hoc mense praeceptas venerunt notabiliores a Serenissima Anna Regina Stephani coniuge 20 aurei et postea 100 flor. et a quadam Cesarea Platnerka vitta unionibus exornata, quae 60 flor. vendita fuit per nostros. Nostri superiori mense Derpatum inducti statim 18 Aprilis schedis ad portas civitatis templique nostri affixis, promulgarunt scholas. Initio accessere aliqui partim Poloni, partim Estones, partim Rutheni, qui prima rudimenta ediscebant. Germani vero, quorum praecipui quique cives Derpati erant, deterrebantur a Pseudoministris ne liberos nostris instituendos traderent. Concesserat Paulus HI Pont. Max. nostris amplissimas facultates absol-vendi et ab iis, quae sunt reservata Sedi Apostolicae. Nonnuli ergo Ordinarii 33. Commis- sio Polo- censis dif- fertur. 34. Subsellia templi S. Barbarae communia fiunt; Et cuius- dam sub- sellium clausum vi aperi tur, Postea tantum privatae erant conce-denda. 35. Eleaemo- synae fre- quentio- res. 36. Scholas Nostri Dorpati aperiunt. 37. Amplissi-mis no- Annus 1583 strarum facultati- bus non absolven- di, quo- modo non sit dero- gatum de- clarat Gre- gorius XIII. 38. Commis- sionem Polocen- sem ite- rum pala tinus hae reticus disturbat Nobilita-tem contr-nos certc prae- textu. 39. In alia igi tur Com- missione secluso palatino varia con ficiuntur pro Colle gio Polo- censi. praetendebant istam faoultatem quo ad casus reservatos sufolatam esse reli- giosis. Cumque ea de re cum Gregorio XIII contulissent ita respondit Pontifex: Ex facultatibus per mare magnum aliave privilegia regularibus concessa factam eis non esse potestatem absolvendi in casibus sibi ab Episcopo reservatis. Nihilominus declaravit idem Gregorius XIII d. 10 Maii anni huius non esse intentionis suae, quod per talem epistolam sit derogata dicta Societatis facultas, eamque quatenus opus sit, de novo eonfirmavit. Habeturque haec declaratio in vivae vocis oraculis, ut videre est in com-pendio Privilegiorum Societatis vide Absolutio n. 1. Ad 23 Maii, in quam commissio Polocensis dilata fuit, dum Commis-sarii convenissent, cum iisque P. Petrus Scarga (qui ad eos in hoc negocio missus erat) rationes Collegii nostri Polocensis egisset, ut regio privilegio satisfieret, nihil effici potuit. Palatinus enim Polocensis teterrimus Calvinista et Societatis hostis infensissimus, nihil ea in re facere volebat, aliosque Commissarios, ne quidquam facerent, deterrebat; imo universam Nobilitatem contra nos concitaverat, et ut Commissariis se opponerent, effecerat. Prae- , textus autem Nobilitatis sese regiis iussis opponendi hic erat (ut et id obiter attingatur), quod in antiquis libertatis suae privilegiis a rege olim Casimiro concessis et a successoribus regibus coufirmatis diceret: se habere de ecclesia S. Sophiae, quae est metropolitana in arce Polocensi et de monasterio S. Salvatoris nihil ad Regem attinere debere. Quare violari privilegia sua . dicebat, quod Rex monasterii illius bona Collegio attribueret. Praetextus tamen omnino is erat, nam etsi de bonis monasterii aliqua esset difficultas, de aliis tamen bonis nulla. Praeterea ad regem iure belli bona deserta a Ruthenis Religiosis acquirentem vix dici potuit non debere pertinere. In eius-modi enim bonis antiquissima etiam privilegia vix aliquam vim habent. Cum igi- tur P. Petrus Scarga multis in consessu Commissariorum obiecta dilueret et nihil proficeret, persuasit Commissariis aliis, ut Regi (qui tunc Cracoviae morabatur) perscriberent nihil se in negotio Collegii Polocensis exequi posse, quamdiu socium Commissionis Palatinum haberent de qua re et ipse Petrus Scarga Regi perscripsit. Statim igitur Rex novam comissionem cum nova instru-tione submisit et Palatino excluso duobus, qui ante erant, totum hoc nego-tium demandavit, tandemque non pauca sunt facta. Hi enim duo commissarii diligenti inquisitione facta inprimis fundos villarum ad fundationem perti-nentium, quos nullus occupaverat, deinde et illos, quos authoritate Regia ab iniustis et nullum iuris praetextum habentibus possessoribus vindicare pote-rant, nostris possidendos tradiderunt. Aliis autem, qui ius aliquod praeten-dentes pertinaciter restiterant per eosdem commissarios intentata lis est ad tribunal Regis decidenda. Iidem etiam possesionum oppidi Iakimannae, quod aliquoties Palatinus nostris eripere conatus erat, magis firmam, stabilemque nostris reddiderunt, nec non spatium iuxta templum in civitate pro Collegio et scholis assignaruut: ita tamen ut iis, civibus, qui inde migrarent ex regio thesauro aliqua compensatio fieret. Annus 1583. 45 Hoc eodem mense tulit nobis Ba. Rokossowa florenos 100 legatos a Dno. Broniewski. Submissi etiam a quodam floreni 30 pro altari vel reparando vel exornando, sicut et a variis aliis in ornatum templi non pauca. dabantur. Celebris fuit Iunius anni huius non solum Craeoviensi Civitati, sed et toti Regno Poloniae nuptiis Ioannis Zamoscii Cancellarii et Generalis, Exercituum ductoris et Gryseldis, Ba-toreae, Christophori Batori Principis Transylvaniae et Regis Stephani germani fratris filiae, quas Rex ipse tanquam patruus nepti suiae expediebat. Iverant sponsae obviam nonnulli Regni Senatores in fines Hungariae nempe: Andreas de Bnin Opa-lenski Supremus Regni Marsalcus et Maioris Poloniae Grene-ralis, cum Sendomiriensi, Praemisliensi, Sa-nocensi Castellanm et variorum aliorum comitatu. Appropinquanti autem Craeoviam processit obviam ipse sppnsus Ioannes Zamoscius eamque ad quoddam, diversorium ante deductam ibidem salutavit, quo etiam venerat Petrus Myszkowski Episcopus Cracoviensis, qui Regis nomine salutationem instituerat. Cum his variorum Regni Pro-cerum, variae cohortes praecesserant, quae omnes Sponsam et Sponsum in Arcem Cracoviensem ad Regem honorificentissime deduxerunt. Coniunxit deinde Sponsum cum Sponsa Martinus Bialobrzeski Epus Camenecensis 12 Iunii eorumque matrimonio benedixit. Intererant nuptiis externi varii nempe Balthazar et Andreas Battory nepotes regii, Pontificis, Ducum Prussiae, Cur-landiae legati, sicut et principis Transylvaniae Sigismundi Ba-torei Es Hungariae proceribus Ioannes Ifln, Christophorus Banfi, Gabriel Ciaki et multi alii. Ex Senatoribus vero Regni et praecipuis quibuscumque sive Poloniae sive Magni Ducatus Lituaniae viris Principibus ingens multitudo convenerat, ut videre est apud Gwagninum, qui omnes hospites istarum nuptiarum in suis Chronicis enumeyat. Post aliquot dies secuti sunt in foro Craeoviensi ludi varii militares, in quibus septem paria Cataphractorum hastis con-fractis eonflixerunt. Successeruut deinde varia spectacula. Pri-mum erat Nicolai Wolski illo tempore Ensiferi Regi et prae-fecti Krzepiciensis, Hic more Aetiopico cum tota cohorte splen-dide ornatua processit currui aurato insidens cum quo erat 40. Eleamo- synae no- bis datae. 41. Nuptiae Ioanuis Zamoscii et Grizel- dis Bato- reae. 42. Hospites externi in iisdem nuptiis. Annus 1583. Virgo exornata insigniis partim Regiis partim Cancellarii Za-moseii. Et quidem ex ore candidae Aquilae coronam in capite gestantis, Regium nomen graece scriptum nempepro- cedebat cum tali clamore: Regni ac Triumphi nomen et omen. In hastis vero, quas cohors portabat, illa verba erant scripta: Rectis belli pacisque consiliis. Comitabant currum varii Aethio-pes loricis pictis ornati et sertis redimiti. Hos autem sequeba-tur elephas turrim portans ex qua varii ignes artificiales erum-pebant Velum insuper aureum deferebant in tribus camelis iidem Aethiopes cum octo tubicinibus. — Secundum spectaculum fuit Nicolai Zebrzydowski praefecti hoc tempore Steiycensis in per-sona Saturni tanquam aurei saeculi procedentis militis. Currum trahebant dies et nox seu 12 pueri candidi et alii 12 nigri eleganter omnes ornati, clepsidras in capite portantes. Insidebat currui Saturnus canus falcem manu armata deferrens. Tempus omnes impellebat. Medium currus obtinebat Scipio magnam sphaeram deauratam manu tenens, quae aureum saeculum sub rege Stephano manibus denotabat. — Tertium spectaculum ex-hibuit Stanislaus Miński Iovis et Minervae personas in curru referens. Erat currus in spheris nubibus artificiose ex bombice factis coopertus, quem tres aquilae trahebant. In dextra parte sedebat Iuppiter, ante quem fulgura ignea emicabant, quae ad bombicem devoluta, incendium currus excitarant, statim tamen extinctum erat. Tenebant Iovis cum Minerva nidum cum aquila candida, quam quasi Regi deferebant et felicem rerum succes-sum sub eius imperio denotabant. Volvebatur currus artificiose factus in quatuor spheris, in quarum singulis tria erant signa Zodiaci. Ducebant eum porro quatuor Satyri et penes illos erat miles, personam regis Beotiae Argonti referens manu sinistra clipeum, dextra vero duo poma gerens, quorum unum proicie-bat aliud acquirebat, tertium vero pede a se amovebat et illa verba inscripta habuit: Acquirit, habet, spernit. — Quartum erat spectaculum propositum a Stanislao Żółkiewski in persona Dianae Venatricis, quae denotabat Regem post bella Moscho-vitica libenter operam dare venationibus. Habebat Diana 14 Nymphas penes se splendide ornatas, quae varios canes vena-ticos et duos corvos ducebant. — Quintum spectaculum tryum- Annus 1583. 47 phi ex Moschovia debellata et Livonia recepta, duces Slucen-ses produxcrunt. Volvebatur porta versus locum ex quo Rex prospiciebat cum tali inscriptione: Stephano Kegi Poloniae, Ma-gno Duci Lithuaniae, Moschovitico victori, triumphatori, Polocia Livoniaque receptis et Lithuaniae finibus prolatis S. P. Q, P. In dextra parte crant illa verba: Magnanimitate et Clementia. In sinistra: Nil procrastinando. Ad alias partes illa verba: Nec urbis portis, nec orbis finibus. Devoluta praedicta porta postquam constitisset, prodierunt ex illa pedites, tubicines, equi-tes signa varia militaria, quae antecedebant varii Cohortium Praefecti. — Sequebantur deinde in tribus curribus expressio-nes omnium gestorum bellicorum per tres annos transactorum in Moscovia, civitatum et arcium captarum, obsidionum, expu-gnationum, etc. Alii currus deferebant arma omnis generis Moscovitica. Tum primum ibant utriusque sexus tanquam captivi Mosci et varia spolia deferebantur. Livonia etiam in specie faeminae ornatissimae in serto viridi producta fuit, cuius omnes districtus expressi erant adiuncti et Moscus sub pedibus eius positus. — Tandem sequebatnr triumphalis currus sumptuosis-simus et altitudine alios currus superans, quem albae quadrigae trahebant. In eius initio candida Aquila, deinde vir cum arcu et Virgo dextra manu sertum, leva vero spicam gerens in eo-dem curru. In posteriori parte tres hastae, a quibus catenulae dependebant cum una maiori catena, qua Moscus vinctus erat. Post currum ibant moscovitico habitu ornati captivi multi, quos insequebantur morio varias minas et iactationes Ducis Mosco-viae referens ac irridens. Inter currus vel et captivos erant faeminae ornatae cum lampadibus varia odoramenta substran-tibus. Finem his imposuerunt musici, omnes serta in capitibus gestantes. Septimum spectaculum exhibuit Ioachimus Ocieski in curru, quem sex equi trahebant alis exornati, in quo sedebat Cupido oculis tectis arcum in brachio gestans, penes quem eleganter pueri concinebant et ex utraque parte currus erant faces accensae ex quibus varii ignes artificiales prorumpebani Ultimum spectaculum Ioannes et Petrus Myscovii, nepotes Epis-copi Cracoviensis Petri Myskowski tale induxemnt: prodiit Venus duobus cetis insidens, Paridem catenis vinctum tenen, 48 Annus 1583. musicis variis iisque ornatissimis cantantibus et tubicinibus quatuor tubas infkntibus. Cetis ex ore et ex oculis aquae odo-riferae prosiliebant. Sequebantur Venerem duo, qui aureum po-mum reddiderunt cum illa inscriptione: „Pulcherrima accipiat" quod deinde pomum ad ipsam sponsam delatum fuit. Et haec fuit summa praedictorum spectaculorum. Paucos post dies cele-britati nuptiarum finis erat impositus. Post longas tandem moras, quarum 7 Februarii mentionem fecimus, emimus domum Leduatianam angularem, templo S. Barbarae adiunctam tri-bus millibus florenorum 20 huius mensis (Iunii) et circa idem tempus in eius possessionem venimus. Impensam hanc Illustres ac piae quaedam faeminae praestiterant: inprimis Anna de Lipnice Kormanicka Czechoviensis Castellani vidua, quae postea tyrocinii Cracoviensis fundatrix fuit et quae pro huius domus emptione 2000 florenorum dedit; deindc Sophia de Brzeziny Mnichow-ska, quae etiam postea huic domui duas lapideas legavit, ut suo loco dice-mus, nunc autem et aere et sollicitudine sua ut et Margarita Kozlovia, me-dici et civis Cracoviensis Adami Foxii quondam uxor plurimum iuvit. Istae viduae omnes annalium nostrorum memoria dignissimae, cupientes, ut quam primum ad Aedem S. Barbarae essemus, datis ducentis florenis supra pactum precium haeredis cupiditatem ut cederet expugnarunt. Quod vero magis mirandum religiosi in nos amoris argumentum, an-tequam in eam domum immigraremus, perillustri loco nata vidua itidem Pa-latina Cracoviensis Dorothea Barzina cum suis familiaribus et aliis quibus-dam eam lavit et purgavit totam, id laborans ut nos reperiremus mundissimam. Sub idem tempus et resignatio Domus cum recognitione pro ea nume-ratorum trium millium florenorum et cessio iuris ac dominii ab haeredibus Leduat et consensus Cracoviensium Consulum in emptione et aliiae iuris so-lemnitates, quae erant necessariae, sunt procuratae. Antequam rex Stephanus Cracovia abiisset, fundationem Collegii Rigen sis perfecit 25 lunii, in qua praeter oensum ex certis fundis in ipsa civitate solvendum constantem 256 flor. et extra civitatem ex hortis flor. 400 certos pagos, qui antea ad monasterium Virginum spectabant nostro Rigensi Colle-gio attribuit, ex quibus 50 personae honeste poterant sustentari. Totam hanc fundationem hoc anno approbavit et confirmavit Gregorius XIII Pont. Max. excepto illo censu, quem ex quodam agro et ex curia Archiepiscopali solve-foant Rigenses. Hoc mense Margarita Kozlovia pro rebus templi florenos 100 et quae-dam Nobilis Zapieszyna torquem aureum cum quodam cingulo argenteo, quae vendita flor. 83 constiterunt pro templi eiusdem dealbatione submiserant, sicut et alii varia pro victu. Annus 1583. 49 Memorabilis Societati dies 15 lulii ob martyrium quinque Nostrorum in Salsetana insula, Indiae in pago Loculino ab incolis ethnicis incensis ira, quod templa deorum suorum diruta et idola ludibriis habita esse a Christia-nis viderent, dum de area aedificandi Christo templi deliberant, hortatu cuius-dam arioli occisorum. Quorum certamen gloriosum fuse tum in annuis Socie-tatis, tum in praeclaro Francisci Bencii de eodem martyrio conscripto poe-mate refertur. Ex his martyribus primus erat Rudolphus Aquaviva Italus Neapolitanus, Ioannis Hieronymi ducis Hadrianorum filius, duorum Cardinalium: Iulii et Octavii gormanus, Claudii Aquavivae Soc. Iesu Praepositi generalis ex fratre nepos, annos natus tres et triginta, quorum dimidiam partem in Societate exegerat. Tres annos apud regem Mogor in magna vitae asperitate vixerat, tantoque precandi studio, ut saepe cum se primis tenebris coniecisset in pre- ces, mane in eodem loco reperiretur, quo tempore tot ei afluebant solatia coelestesque deliciae, ut se diceret ex animi vivere sententia. Tanta erat apud omnes sanctitatis opinione, ut vulgo Angelus vocaretur. Denique in Salsetanum agrum Rector designatus, cum venisset, una cum suis comitibus deprehensus a Barbaris, mori maluit, quam equum, qui expeditus ei a suo interprete afferebatur ad fugam admittere. Ibi succisis ab hoste poplitibus (ab eo enim initium caedis factum), primum procumbit in genua, deinde de-ducta suis manibus veste, duas plagas cervicibus accipit, ad quas accessit quarta, quae humerum a reliquo corpore pene discerpsit et ad extremum iaculi vulnus in pectore. Quibus quinque vulneribus animam suam edidit Crea-tori, a quo totidem redemptus est plagis. Atque huc denique Rudolphum sua virtus provexit, id quod tanto ardore semper expetiit, nihil enim tam quere-batur, cum ex Mogoris regno revertit, quam quod in mediis hostibus nun-quam sibi sors similis obtigisset. Secundus erat Franciscus Aranea Lusitanus, Gasparis Goensis Archi-episcopi nepos laicus anno duo de triginta natus, decennium in Societate vixerat. Is post Rudolphum accepto in cervicibus vulnere, lateraque hastili transfixus, in vepres se abiecit exanimatus, nempe ut ad illustriorem Christi gloriam extremum spiritum reservaret. Confectis enim reliquis nostris de qui-bus infra agemus, cum quatuor tantum nostros occisos advertunt, quos plures fuisse constabat, quintum sollicite quaerunt. Hunc ergo Araneam in vepreto a muliere pastoritia indicatum extremo spiritu exsanguem et confectum et Iesu nomen intrepide profitentem cum extraxissent, repente ad eum omnis generis multitudo convolat, virorum, faeminarum puerorumque magnis prae laetitia clamoribus gestientium, qui quo plus idolo suo haberent honoris, semel atque iterum semivivi corpus extractum circa idolum raptant. Deinde ut eorum mos est in habenda quaestione, hominem altero tantum pede flare iubent altero in sublime suspenso. Idolo supplicare cum iuberetur: non sum — inquit — tam desipiens quam vos, qui haec iubetis, ut lapidibus ac lignis Dei honores babendos putem. Illi ira incitati certo eum in loco constituerunt, quo eminus Martyria quinque Nostro- rum in Salsetana insuta Rudolphi Aquavi- rae. 48. Francisci Aranae. Annus 1583. 49. Petri Bernae. 50. Alphonsi Pacieci. 51. Antonii Francisci. 52. Pontifex donatio- nem templi S. Barbara confirmat 53. Domus empta im-munitati eeclesia- sticae ad- scibitur. 54. Catharina Iagiello- nia Regi-na Sue- tie mori- tur. 55. Ob stu- dium reri-gionis propa-gandae Nostros vocat in Sueciam. collimarent in eumque innumerabilem iaciunt telorum sagittarumque multitu-dinem, tanto furore omnium, ut pueri etiam ac puellae arundines et veruta eius sanguine madefacta una cum reliquo occisorum cruore suis idolis coii-secrarent ipsaque illo mungerent. Tertius occisus est Petrus Berna Italus e Gallia Cisalpina. Trigesimum agebat annum e quibus sex in Societate conficerat. Hunc odio maximo Eth-nici habebant, quia meminerant, ab eo vaccam super idoli sedem fuisse macta-tam et fano circumdatos et Deorum aras eversas. Quare ab iis vulneratus in occipitio, traieeto etiam oculo et aure graviter sauciata occisus est atque insuper in membra mortui saevitum. Hic dicere solitus est: quamdiu sanguis in Cocalino pago non funderetur, ethnicorum conversionem fore nullam, simul-que praesagire animo, sibi esse in iis regionibus moriendum. Quarto loco necatus Alphonsus Paciecus Hispanus, Rudolpho aetate et genere prope aequalis. Huic barbari lanceam cum adegissent in pectus, ex-tensis continuo manibus crucis in figuram, oculisque sublatis in coelum alteri vulneri sese intrepidus offert; quod cum in iugulo accepisset exanimis concidit. Postremus fuit Antonius Franciscus Lusitanus annum agens trigesimum fueratque in Societate duodecim. Hic tum in capite, tum in reliquo corpore vulneratus, honestam vitam honestiore exitu decoravit. Huic accepimus, quo-tidianum solenneque fuisse cum sacrificaret a Deo enixe contendere, sibi ut eius causa liceret cruciatus martyrum experiri. Gregorius XIII Pont. Max. donationem templi S. Barbarae Societati Iesu factam et translationem Mansionariorum ad aedem D. Virginis appro-bavit, confirmavitque 18 Iulii, ut fuse in ipso brevi Apostolico explicatur-quod nobis hoc anno Roma est transmissum et in Archivo servatur Ste-phanus etiam Rex postquam cognovisset, nos domum Leduatianam vicinam templo S. Barbarae emisse, eandem immunitati ecclesiasticae adseripsit 2Q eiusdem mensis, simulque ibidem facit mentionem, quod ipse euraverit tem-plum S. Barbarae nobis perpetuo iure attribui. Catharina Iagiellonia, Ioannis Sueciae Regis coniunx, Si-gismundi III Poloniae Regis mater, Sigismundi Augusti soror, Sigismundi I filia et praeter parentem, coniugem, filium, fratrem, patruos et duos Alexandrum et Albrichtum, avum Casimirum, abavum lagellonem Poloniae reges habens moritur 16 Se-ptembris Stocholmii, quae est Suetici Regni Sedes. Inter varias virtutes huius Reginae singulare etiam fuit in ea propagandae religionis catholicae studium, ob quod nostrorum aliquot m Sueciam evocaverat, qui per septennium in ea vinea ita laba-raruat, ut eorum industria ad solam aulam Reginae ex Polonis fere constantem et ad eius filium ac filiam sese extenderat Ne Annus 1583. 51 enim latius pateret tum Regni proceres omnes haeretici, tum maxime Pseudo-episcopi et Pseudo-ministri omnem movebant iapidem, Rege ipso Ioanne Lutheri sectatore connivente. Per-suaserat illi aliquando maritus utramque speciem, quod idem Catholici quidam Sacerdotes boni quidem illi sed minus docti comprobarant. Sed ea re cognita Anna Regina Poloniae ger-mana soror, dum ad eam Ioannem Herbestum sacerdotem doctum misisset, qui eam de hoc errore admoneret, gemibunda errorem agnovit et more Catholico usque ad mortem sub una specie Sanctissimam Eucharistiam sumpsit. Postquam vero Nostri ad eam venissent, multo magis tum de hoc fidei articulo, tum de caeteris, quos haeretici in controversiam vocant, edocta fuit. Quoniam vcro in admirabili rerum Sueticarum commutatione sub illud tempus quo Ioanni duci Finlandiae Catharina matrimonio iuncta fuit, singu-laris eius rertim adversarum tolerantia et animi demissio, ut interim de aliis virtutibus nihil dicam, apparuit: non abs re erit aliquorum eorum, quae tum in Suetia gerebatitur mentionem facere. Ericus Rex Sueciae, Ioannis Ducis FMandiae frater g6rttianus iunior natu, ob tyrannicam Regni administratio-netn omnibus guis fuit exosus ideoque etiam omnes Sueciae proceres et time-bat (qtiod tyrannis commune est) et suspectos habebat. Augebat terrorem ac stispicionem quorundam ex astris praedictio Erico taeta, quae Regem alium Suediae ftttumm illo vivente denunciabat. Interim ex Lithuania (Vilnae enim Augustus Rex Poloniae sorori suae Catharinae et Ioanni Duci Finlandiae nHptiarum sdlennitatem instituerat) redierat Dux Ioannes cum sua eoniuge Catharina m Finlandiam, post iugentes itineris molestias terra marique supe-ratas. Hunc igitur Ericus maxime suspectum habens et illos praetextus spar-gens, quod Ioannes cum Rege Poloniae suo hoste affinitatem contraxerit, et quod eidem Regi contra se mutuas pecunias dederit, immittit in Finlaudiam eos, qui omnes proventus et consueta vectigalia duci loanni adimerent et ad se deferrent. Id dum perfectum esset, instructo deinde exercitu Finlandiam aggreditur et Ducem loannem cum coniuge in ea in qua commorabatur aree inopinata obsidione cingit. Sustinuit fortiter per aliquot menses obsidionem Dux Ioannes sed quia et auxiliares copias ex Polonia tum habere non potuit et suorum proditiones manifestas eognovit et tam a coniuge, quam a Polonis peties eam degentibus urgebatur, ut honestis potius conditionibus Regi Fratri se se dederet conscius praesertim innocentiae suae, quam ad extrema deve-niret, deditionem fecit. Stocholmium igitur Dux Ioannes cum coniuge Catha-rina totaque sua aula proficiscitur ad Ericum Regem, sed vix civitatem illam ingreditur, dum frater crudelis omnes conditiones deditionis violat et contra eum, quem iam in potestate habebat occultatum pridem virus exerit. Ut vero Ab errore utriusque speciei, quem imperiti sacerdo- tes per- suaserant, statim re- siliit. 56. Ericus Rex Sueciae crudelis fratrem germa- num Joannem ducem Finlan-diae et coniugem Cathari-nam ob quosdam praetex- tus spoliat et obsidet. 57. Et tan-dem per deditio-nem ca- ptam Stochol- miae cum coniuge Catharina nolente Annus 1583. maritum deserere ademptis omnibus, que habe- bant et aula abducta. ac Sueci Iohanni fidelibus supplicio affectis, Gryphs- holmttm ad custo- diam mit- tit in quinquen- nium de- tinet et egestate allisque aerumnis affligit. 58. Magna Cathari- nae du- cissae inaduersis animi constan tia. 59. Rege Au- gusto non valente sororem ex carce- re libera- re. liberius malivolentiae habenas laxaret contra Ducem loannem, modis omnibus imprimis iurat coniugem Ioannis Catharinam a marito abducere, vel remit-tendo in Poloniam vel in aliquo Regni Suetici loco a marito disiuncta, eam detineudo, illaque ratione id ei conabatur persuadere, quod Ioannes Dnx laesae Maiestatis reus esset. Sed Catharina memor vinculi indissolubilis matrimonii, memor et regii generis, generosissime ostendit se omnem adversam fortunam cum Duce marito toleraturam et lachrymis vocem impedientibus quas dolor illatae iniuriae marito eliciebat, annulum nuptialem in quo illa verba erant scripta: Quos Deus coniunxit homo non separet, nuncio ab Erico misso ostendit. Qui et constantiam est admiratus Catharinae, parum tamen humanus ita eam alloquitur. Quandoquidem Regi Erico non vis ea quae proposui suadenti aequiescere, omnia illa cogeris subire, quae tuo marito subeunda erunt. Statim igitur omnia, que in auro, argento, monilibus, pecuniis et aliis rebus, quae apud ducem Ioannem et Catherinam erant, pro Rege Erico accipiuutur. No-biles Poloni et Matronae ac virgines gynecaei per varios arces distribuuntur. Sueci Proceres ii, qui Iohanni duci fideles erant, atrocibus suppliciis excarni-ficantur et enecantur incredibili dolore Duce et coniuge eius afflictis: tum ob seiunctionem tot famulorum nobilium, tum ob conspectum crudelissimorum tormentorum innocentibus illatorum, tum ob spoliacionem omnium quae habe-bant. Nec finis malorum. Ita enim omnibus spoliatus Dux cum sua coniuge Grypsholmum (arcis unius nomen est) captivus abducitur, et ibi in arcta custodia per integrum quinquenniura detinetur. Vix dici potest, quantae mi-seriae et afflictiones, quos secum eiusmodi carcer ferebat tanto tempore tole-randae erant. Unam egestatem attingam quae, talis erat, ut primae filiae Isa-bellae ibidem natae et deinde mortuae ad funus praeparandum nihil suppe-teret, ut ipsamet Catharina Ducissa ex mappis et mantilibus pro se ac ma-rito linea indumenta consuere debuerit. Imo et ipsamet cibos marito coque-bat, quia saepius illi erant subornati qui veneno Ducem Ioannem tollere vole-. bant, et quia ex tota familia, quam conduxerat secum in Sueciam, duae tan-. tum puellae nanae et unicus vix senex illi relictus erat. In hac tanta cala-, mitate non deerat summum animi robur Catharinae Ducissae. Ex manu enim Dei suscipiens omnes illas acerbitatis et in orationibus plurimum temporis absumens iisque vires tam internas quam externas confortari sentiens, marito etiam toto illo carceris tempore animum addebat et brevi Deum afflictiones consolationibus compensaturum pollicebatur, idque variis tam Scripturae Sacrae, quam aliarum historiarum exemplis confirmabat identidem. Nec defuit Deus adeo afflictis et ab omnibus penitus derelictis humanis auxiliis. Nam Rex Augustus Poloniae bellis Moscoviticis et Livonicis sub hoc tempus implicatus tam sorori germanae quam affini eius marito nihil milita-rium copiarum submittere potuit, quas etiamsi paratae essent, ipsum inter-. iectum mare et tanta loci in quo dux Finlandiae cum sua coniuge morabatur non parum auxilium Polonorum prohibebat. Itaque humana ope deficiente, non defuit divina. Quodam enim nocte Erico, ipso diluculo tale somnium Annus 1583. 53 obiectum, Vidit quendam candida veste indutum in illud, in quo decumbebat cubicalum ingredientem, qui postquam eius crudelitatem vanam exprobasset nominatim vero, quod germanum fratrem innocentem carceri cum coniuge addixisset et ita incarceratum morti iam destinasset, coniugem vero Moscho Polonorum hosti atrocissimo prodere constituisset, minas divinas eidem inten- tare coepit. Eum videlieet, rationis impotem per silvas, montes ac devia quo- que ferarum instar vagos discursus ingressurum, Regnum insuper amissurum et varias alias poenas toleraturum, nisi statim Ducatum Finlandiae liberahs e custodia restituat. Territur eiusmodi minis Ericus cum evigilasset et quae, rens e cubiculariis an aliquis ad se dormientem esset ingressus, cum nullum omnino visum intellexisset, aliquid coeperat de sua feritate remittere. Postea tamen Pharaonis instar obduratus iterum ea, quae ante crudeliter constituerat, omnino vult perficere. Itaque unum proditorem Ioannis. Ducis et intimum suum consiliarium, cum aliquot centenis militibus Grypsholmum mittit, ut Ioannem Ducem ac eius qui in carcere natus erat filium Sigismundum truci- daret et coniugem Catharinam in Moscoviam ablegaret. Interim mirabili Dei protectione quam circa suos habet crucnta ista machinatio dissipata est. Dum enim praedictus Consiliarius cum militibus in itinere esset, diligenter ab eo milites inquirunt, quemnam in locum et quam ob causam irent. Longo tem- pore tergiversabatur Consiliarius sed adigeutibus vi eum militibus, tandem aperuit, se cum iis iussu Regis Erici ad trucidandum Ioannem ducem filium- que eius et ad relegandam in Moscoviam Catharinam pergere. Cognita hac re milites ad tantam rei indignitatem exardescentes, omnes ad unum cruen- tis illis mandatis aperte restiterunt et se ob summum dedecus, quod seque- retur ex eo, si in Ducetn incarceratum, innocentem ac inermem arma strin- gerent, nullomodo id facere posse denunciarunt. Sicque non successit atrox ista Erici contra captivos machinatio, ob quam brevi post insignem Dei poe- nam subiit. Nanv emota mente, fariis agitatus, vestes proprias lacerare hasta uui suorum militum arepta ex arce in qua erat fugere et per campos conci- tato cursu coepit currere. Insecutus erat illum subito unus seniculus Consilia- rius qui quondam eius praeceptorem agebat, et qui cum accomodata admo- nitione, ad mentem reducere volebat. Sed Ericus ad eum conversus hasta quam tenebat eum trucidavit et deinde per silvas et petras aliquot diebus currens, ac sese occultans, tandem a Senatoribus qui ad eum inveniendum plurima centena militum convocarant, laceratus, fame confectus ac plane semi- vivus invenitur. Ita inventum ac in unam arcem delatum, cum partim cibo situque accomodato, partim musica recreassent, non nihil coepit ad se redire. Tunc primum aliquot praecipui Senatores, cum statum in quo erat illi aperire et prudenti sermone eo adducere conabantur, ut adeo evidenti poena Dei agnita, fratrem coniugemque innocenter carceri mancipatos eliberet, domi a iillis ablata restituat, acquievit tandem bonis consiliis et a Senatoribus postu- lavit ut statim fratrem videre possit. Subiecerunt Senatores, eos qui Custo- diae Grypsolmensi praesunt nullo modo sine eius literis demissuros Finlan- 60. Deus im-mirit Eri-co som-nium quo eiu corri-pit crude-delitatem. Qui eo territus se emen- dat. 61. Sed in caedem fratres aliorum- que mili- tes immi- ttit. Qui pare-re noluat. 62. Ericus deinde n furiosam deliriam incidens. Fer cam- pos et syl- vas cur- rens ac se ocul- tans invenitm semivi- vus. 63. Redit post ad se et re- Annus 1583. voeaus ex custodia fratrem cum suis. Deprae-catm Ducatum- que Pin- landiae restituit. 64. Iterum necem fratri ac eius filio machina- tur. 65. Sed Re- gno dei- citur lo anne Fra- tre illi substituto Ipso vero Erico ad mortem in carce- re manen- te. 66. Unde superiora sint de- siimpta. diae Ducem. Statim literas scribi iussit, quibus subscripsit et ftt quibus fra-trem cum coniuge et filio Sigismundo aliisque e custodia liberos educere et ad se Sfarcium cum omni honore deducere mandavit. Eo dum adventaret loannes Dux Finlandiae, cum suis egressus ex arce Rex Ericus obviam et in littore pilco deposito expectabat. E navi igitur descendente Ioanne prkno flexis genibus licet in littore lutum esset, deinde pronus in terreno petiit ab eo, ut propter Deum sibi parceret et illum earcerem condonaret. Idem eodem modo petiit a Catharina Ioannis coniuge et a filio Sigismundo incarce rato. Qui licet nullum in illa custodia praeter parentes ac paucos famulos nosset, porrigentc tamen dextcra Erico illam elata manu sua percussit non sine omnium adrairacione. Dum autem deprecaretur Ericus omnes simul et petierat a loanne Fratre ut Regnum Sueciae statim a se acceptaret, quam tamen postulacionem dissimulaverat tunc Ioannes prudenter. Durante porro illa salutacione et depraecacione omnium astantium ex eompassione persona-rum tamdiu immerito afflictarum orta comploratio, quam deinde secuti varii amplexus et varii conviviorum ac ludorum apparatus. Sicque Deus prorsus miraculose liberavit e carcere quinquennali Ioannem cum suis, qui eti-am statim Ducatum Finlandiae ingressus eundem recuperavit. Iterum brevi post Ericus ad ingenium rediit et quorundam perversorttm Consiliariorum Ioannem Ducem suspectum exosnmque habentium sermonibus incitatus, de Ioanne ae filio eius multisque aliis Senatoribus de vivis tollendis suscipit consilium, tale occassione indicit per totum Regnum celebritatem coronationis concubinae suae, ex qua filium susceperat. Ad hanc igitur Co-ronationem et Ioannem Ducem cum filio et praecipuos quosqtte Regni Sueci Principes ac Proceres invitat, eo animo ut caede omnium funestam illam coronationem redderet. Sed et hie Deus Ioanni Duci Cathariuae et filio eius Sigismurido non defuit Ipsius enim praedictae concubiuae, quae eaedis desti-natae erat conscia cor movit, ut per Seniorem Reginam Sueciae Catharinae illas cruentas machinationes licet valde occultae fuissent, manifestaret. Aper-tis igitur dolis tum Ioannes Dux, tum eius cognati et fratres principes cum reliquis Suecis proceribusque clam conveniunt et de summa rerum cousultant atque nullam spem de Erici crudelitate mitiganda vel delirio ab eo perfecte amovendo habentes Regem Sueciae Ioannem Ducem Finlandiae eligunt exer-cituque eomparato Stocholmum Regni sedem deducunt, (quae se illis statim subdiderat licet arx Stocholmensis non sine sanguine ob praesidium Erici fuerit accepta) et in regio solio collocant. Ericum vero captum in carcere ponunt, in quo et mortuus est, ita Deo mirabiliter Regum solia convertente ac ea, quae aliis intulerant, iisdem imponente. Haec omnia quae de Erico, Ioanne Catharina eius Coniuge aliisque hoe loco posuimus desumpta sunt ex eoncione funebri impressa Reverendi Felicis Skarzynski Canonici Varsaviensis post mortem Catharinae habita Cracoviae in templo Arcensi 18 Decembris anni huius coram Anna Iagellonia Regina Petaiiae, Regis Stephani Coniuge germana Catbarinae sorore. Annus 1583. 54 Ex his omnibus nullo negocio colligere est, quanta fuerit pientissimae huius Reginae patientia tolerantiaque, quam etiam in morbis quos fere con-tinuos habebat egcegie declarabat. Immiserat ei Dominus septennio ante mor-tem acerbissimos articulorum dolores, quos illa beneficio loco numeians ita ferebat, ut ad maiores etiam compararet animum cruciatus. Hominum con-gressus consuetudinesque vitabat, speciosos titulos aliaque honoris vocabula, quae caeteri tam studiose coiligunt, respuebat Laudes non minus illa ferebat graviter, quam caeteri contumelias, eosque qui se collaudassent admonebat eas partes Deo iudici reservandas, qui intima pectoris acutissime perspicit. Cum iam supremum tempus adesset et Regi marito gratias humiliter egisset pro beneficiis, ab eoque veniam petiisset erratorum, si qui contigerunt, dili-gentissime illi commendavit tum filium Sigismundum ac filiam, quos ut in Religione Catholica permanere pateretur instantissime petiit, tum eos, qui in eius obsequiis versabantur tum denique testamenti ab ea facti executionem. Rege deinde prae dolore et lachrymis loqui non valente ac abeunte, coram aula sua magno cum fletu quaeri coepit, quod nequaquam satis divinae gratiae muneribus respondisset. Nee verita est Regina veniam ab iis qui aderant si qua in re quemque offenderat, postulare. Tandem Sacramentis consuetis Ecciesiae munita et saepius protestata, se in Catholica religione mori, post tot huius exilii calamitates gratissimum Deo reddidit Spiritum ipso S6. Cor-nelii et Cypriani Pontificum festo die seu 16 Septembris quam supra nota-vimus. Eodem mense Nicolaus Mielecki Palatinus Podoliae 55 florenos Eleae-mosinae Domui submisit. Circa finem Octobris mensis de tyrocinio Societatis Graeoviae instituendo, modo agi coeptum. Adiit Regem Stephanum Antonius Possevinus eique ostendit fructum Societatis operarum non posse esse per-petuum, nisi instituatur seminarium, unde et numerus cresceret, et deficien-tibus aliis sufficerentur alii, locum vero oportunissimum esse ipsam eundem Cracaviam et templum S. Stephani, quodsi modo ipse annueret non difficul-ter nostri in suam potestatem redigere iliud possent. Paroeho sponte sua id prldem optante et postulante Rex perquam liberaliter annuit. Adiit deinde et Thomas Plaza Parochus Regem, coramque exponit causas, cur nobis tem-pluaB suum tradi cuperet. Primum, quod suis prospicere in longissimum tem-pus vellety uon videre se autem meliorem rationem quam eam. Deinde quod aunis hisce aliquot, quibus Societatis homines penes se babuisset, magnum afeera eorum fructum in suis expertus esset. His aiiisque auditis Rex confir-matus est magis in sua sentencia sed expectandum erat dum Episcopus id coneederet. Inde actum cum Episeopo Alberti Bolognetti auctoritate inter-posita addaetusque est eo senex, ut ex formula ad tabulas legati Pontifieii recognosceret cum honorifica mentioue Societatis assentiri se, ut eidem tem-plum S. Stephani et domus ad illum pertinentes traderentur eo iure quo Vilaensis Parochia ad S. Ioannem addieta esset. Cupiens inquit Patres So cietatis Iesu fawitas prosequi gratiosis ut eo comtnodius in vinea Domini 67. Cathari- nae regi- nae virtu- tes et alia pia ante mortem a Eleaemo- sina Nico- lai Mie- lecki 68. De tem- plo et de domo S. Stephani pro Novi- ciis agit cum Re- ge Posse ninus Thomas 1 laza ex- ponit cau- sas cur Nostris hoc vult dare la. 2a. 3a. Assenti- tur Epis- copus ur- gente Bo- logneto cum com- mendatio Annus 1583. Nostrae Societatis. 70. Privile- gium Re- gium de templo S. Stephani differtur in aliud tempus. Facultas absol-vendi le- gentes hereticos libros. Visitatio R. P. Frovin- cialis. 72. Bona im- plicata Collegii Polocen- sis Pe- trus Scar- ga elibe- rat. 73. Acta hu- ius anni in im-presiu an nuis per errorem ad sequen tem an- num rela ta. Causae erroris 74. Multa hoc anno in rem no- stram Cracoviae perfecta. 75. Episco-pus Cra-coviensis ante in- fensus. assidue laborantes gratissimum cum animarum salute exhibeant famulatum. Hae enim sunt verba in instrumento publico 24 Octob. hoc anno dato. Nihil superesse videbatur nisi, ut Privilegium a Rege haberemus, sed rursum ob-stabat V. Cancellarius Albertus Baranowski, quod nollet eam iuris Regii diminutionem fieri. Quare in aliud tempus differendum necessario erat negocium. Gregorius XIII Pontifex Maximus 6 Novemb. concessit. Nostris facul-tatem absolvendi a lectione librorum hereticorum in iis locis, in quibus ab haeresi possumus absolvere. Ioannes Paulus Campanus Provincialis visitans Domum Nostram Cracoviensem accepit rationes perceptarum et expensarum eleemosinarum a Februario anni 1582 ad Novembrem illius anni. Redditae vero rationes 18 huius mensis. Hoc eodem mense P. Petrus Scarga postquam intellexisset quendam Castellanum Smolenscensem mortuum, qui aliquot villas ad Collegium Polo-cense spectantes possederat, excurrit Brestum ad Regem Stephanum et effe-cit, ut Nostri Polocenses in earum possessionem venirent. Ex notabilioribus mensis Decembris eleaemosinis erant 50 floreni a R. P. Provinciali dati. Porro circa finem huius anni duo advertenda. Primum est, ea omnia quae circa templum S. Barbarae et domum adiunctam perscri-pta sunt et circa varia alia per errorem in annuis impressis ad annum se-quentem 1584 relata esse. Nam et privilegia templi ab Episcopo concessi et a Gregorio XIII confirmati et Domus templo adiunctae emptio eiusque iuri Ecclesiastico adscriptio hoe anno facta sunt, ut ex supradictis patet. Et p. Stanislaus Grodicius ea de interrogatus et p. Gaspare Sawicki Domus S. Barbarae moderatore 1603 3 Febr. respondit se in templo S. Barbarae nobis dato, primam concionem fecisse prima Dominica Quadragesimae, quae in 8 Februarii inciderat anni 1583. Et in historia Collegii lublinensis notatur hoc • anno Societati cessisse templum S. Barbarae in eoque per quadragesimam non raro concionatum P. Stanislaum Warsawicki cum ad aulam Regiam in negociis Collegii lublinensis Cracoviam excurrisset. Erroris in annuis impressis commissi causae poterant esse vel quia Nostri qui perscribebant locum sta-bilem in S. Barbara Nostris locum futurum nondum putabant, vel quia ab occupatissimis res gestae ab initio non acurate notabantur. Alterum est magnifaciendum esse hoc anno rerum Nostrorum Cracoviae. progressionem, etiamsi non valde apparere videretur. Episcopi enim animus obstinatus contra nos emollitur, Academiae invidia superata, Magistratus jur-banus non admodum nostra commoratione laetus et Sacerdotes atque etiam alii Religiosi, quod postea palam fuit, contenti redditi magna ex parte et obices in iure civitatis templi scholarum domus amoti sunt. Deus nempe ostendere voluit, qua ope res nostrae starent, ne si hominum alacritate, ac voluntate summa suscepti fuissemus, minus illi grati essemus, cum tamen ex altera parte magnis providentiae suae argumentis circa nos editis difficultatea omnes compensasset. Namque Episcopi animum in nos vel in ipso privilegio nobis dato videre est, cum ait idoneis Sacerdotibus non egere Cracoviam? Annus 1583., 1584. 57 opera scilicet Societatis non erat necessaria sed tantum ad decus quoddam et ornamentum opportuna cum tamen Cracovia sub id tempus et haeresibus infecta esset gravissime, nemine eas oppugnante, et in Senatu vir erat pri-marius Lutero aut Calvino magis addictus quam Catholicis, iuvantibus et praeeuntibus iis qui coercere debebant. Iam illae conditiones appositae, ne se Societas in templum Marianum vel in eius ordinem ac ritum ingeret etc. tales visae sunt ut de mutando privilegio cogitarent Nostri et maxime Pe-trus Scarga, dum curam domus postea suscepisset. Benignior tamen nobis postea factus Episcopus non solum Parochiam S. Stephani eonccdens, sed etiam censum quendam ex pago Iezow in stipem nobis ad vitam suam con-cedens. Ac ut praeteream alia, si pecuniam qua domus empta est, si templi supellectilem hoc anno sat copiose instructum, si reliquas ad vitam susten-tandam expensas computes, non vulgarem liberalitatem nos expertos dices. Minores quidem erant quam tempus illud postularet, ut etiam domus aes alienum contrahere debuerit, tamen magis mirandum fuisset, si id non acci-disset illis initiis quibus neque dum animi hominum nobis ut novis addicti essent, et quando tam multa simul erant comparanda. Benignior postea no-bis factus. Annus Domini 1584. Claudio Aquaviya Praeposito Generali, Ioanne Paulo Campano Praeposito Provinciali Stanislao Grodicio et postea illo alio misso Petro Scarga Residentiae Cracoviensis Superiore. Ut Nostri quando yersantur in Missionibus aut celebrant in iis templis in quibus Missale Romanum non habetur uti possint Missali Dioecesano con-cessit Gregorius XHI 30 Ianuarii istius anni. Ex notabilioribus Eleemosinis Residentiae S. Barbarae huius anni Mense Ianuario missi erant 100 floreni a P. Possevino dati. Gregorius XIII iterum nonnuila Nostris concessit 16 Martii. Ut videlL cet qui in Transalpinis provinciis ad nos recurrunt aut Nostris confitentur possint privatim ttti Breviario Romano a Pio V edito non obstante quod ipso-rum Breviarium dioecesanum ante ducentos annos approbatum fuerit. Ut prae-terea ii Nostri, qui in Castris Regis Catholici in Flandria versantur et ver-sabuntur possint citra periculum irregularitatis hortari et animare milites ad agendum fortiter in acie, arciumque expugnacione Item a Ducibus rogati, consilium dare, ne Ministros haereticorum, aut eorum fautores, aliosque nefa-rios e carcere dimittant. Item si intelligant, huiusmodi nefar.os a morte libe-ratum iri, hortari ut circa eoa fiat, quod iustitia postulat, etiamsi mors con-sequatur. Facultatem deinde absolvendi ab haeresi concessam nostris a lulio 1. Facultas pro Mis- sali Dioe- cesano Eleaemo- sinae. 2. Variae facultates a Grego-rio XIII nostris concedun- tur. 8 58 Annus 1584. 3. Horrenda mors loannis Basilii Ducis Mosco- viae. III idem Gregorius confirmavit 18 Martii et extendit ad reliquas orbis par-tes excepta Hispania de quo habetur in impressis nostris privilegiis v. Ab-solutio n. 3. Deinde vero tam ab haeresi quam a relapsu etiam in Hispania facultatem Nostris dedit, ut videre est ibidem n. 7. Insuper eadem die idem Pontifex declaravit nullas Societatis facultates revocatas per Bullam Coenae Domini, quod Privilegium uostra impressa ostendunt vel Bulla n. 2. tunc et data facultas absolvendi eos qui naufragantium bona aceipiunt. Paulo post Ioannes Basilides Magnus Moscoviae Dux ty-rannidis et vitae suae finem fecit, non tamen vulgari genere mortis absumptus de quo, ut ea quae Salomon Neugebauerus in sua Polonica historia refert hic etiam adferamus non abs re videtur. Paucis ante diebus quam e vita migraret ter lethalem sensuum stuporem et hebetudinem passus horas vigintiquatuor continuas mortuo similis iacuit. Prima vice expergefactus, ob-ducta et tristi fronte filium rogavit, ut quosdam in arctiori cu-stodia ad ultimum supplicium asservatos vinculis solveret, pro-fessus palam se in quodam loco tenebris tortoribusque infesto, propter cor gravissimis tormentis affectum esse. Quibus verbis permotus filius, carcerum istorum tecta demoliri iussit, per to-tam urbem supplicationes decrevit, captivis etiam largissima manu pecuniam et alimenta dedit libertatem ac honestam con-ditionem insuper pollicitus, ut brevis tantorum cruciatuum mi-tigatio parenti impetraretur. Sed ira Dei contra Tyrannum non desiit. Nam lethali pallore perfusus et horrendum in modum faetens, iterum exanimatus in conspectu circumstantium expers sensus decubuit. Inter haec magnum in urbe silentium, magna rerum expectatio. Nemo enim Principis fortunam serio flevit, nemo moriturum vivere cupivit, ostensam libertatem senes lau-dabant, patribus e carcere evasuris filii gratulabantur, meliorem rerum statum omnes sperabant Basilides cum velut ab inferis excitatus, iterum ad sese rediisset ad filium conversus: exactio-nes inquit ac vectigalia quae in provinciis ampliatis reditibus semper deteriora feci, abolebis eosque homines, quos bonis im-pofentes exui, tuis opibus sublevabis et captivis etiam ad unum omnibus missionem et libertatem dabis. Et has quidem ultimas praeces meas apud te valere volo. Nunc morior et Divos precor ut tibi terrarum omnium donent imperium. Haec cum dixisset Annus 1584 59 in tertium lethargum incidit, nec multo post cum gemitu et miserabili boatu 28 Martii (quanquam Ioachimus Bielscius id 8 Martii factum dicat) animam efflavit; diruptisque statim infra ventrem abscessibus tanto faetore ex profluente sanie totam eam habitationem implevit, ut adstantes qui a pestifera tabe infici nollent plenis passibus cadavere relicto diffugerent. Post duos dies ex aula, incredibili cum pompa cadaver fuit eductum, et exequiarum singulari magnificentiae in templo Michaelis maio-rum tumulis illatum. Haec Neugebauerus qui etiam addit, cor-pus mortui ipsa mortis die in feretro fuisse desideratum nec deinceps a quoquam visum aut inventum. Dicta erat dies 22 Marcii iis, qui consiliariis Regite in causa bonorum ad Collegium Polocense pertinentium assignatis restiterant sistendi se ad Tribunal Regis. Quo tempore id ad Collegium promovendum per Regem effectum est, ut ii qui nullo eerto iure niterentur decreto Regis bonis illis privarentur, Qui vero donationes Regias habebant sint iure vitalitatis sibi pro gratia Regia concesso contenti, perpetuitatem bonorum Collegio cederent. Hla etiam aeta Comissariorum anni praecedentis literis eorum autenticis comprehensa privilegio Regio eodem tempore fuere confirmata, quod quidem privilegium totius fundationis basis est. Missus insuper a Rege est D. Franciscus Zulius qui decreta Regia exponeret ademptaque bona illa nobilibus Collegio in possessionem traderet. Verum is pauca quaedam tantum aliquibus inferioris conditionis ademit, in aliis vero ob-sistente semper Palatino et nobilibus nihil effecit. Anna Iagellonia Regina Poloniae mense Aprili submisit Domui S. Bar-barae Jeleemosinae florenos 100 cum paulo ante 20 aureos misisset. Cum in fine Aprilis Samuel Zborowski captus fuisset et in arcem Cracoviensem delatus, ibique in arcta custodia positus, tandem mense Maio iussu Regis supplicio capitis affectus fuit Quae res quia magnarum turbarum in Regno longo tempore causa fuit, non erit alienum hoc etiam loco breviter eam per-stringere. Erat Samuel Zborowski frater germanus Petri Pala-tini Cracoviensis (qui tamen hoc tempore iam obierat) Ioannis Castellani Gnesnensis, Andreae Marsalci Curiae et Christophori. Sepultura eiusdem. 4. Rex Ste- phanus pro Colle- gio Polo- censi va- ria ad iudicat Eleaemo- sina do- mus. 5. De suppli- cio sum- pto ex Samuele Zborow- ski. 60 Annus 1584. Rex antea bene affe- ctus Zbo- rowiis. Postea illis offen- sus et maxime Samueli et Chri- stophoro. De offen-sa Regis significat Zainos-cius Zbo- roviis. 6. Samuel Zborow- ski dum prope Cra coviam venit, cum quibus fratribus egregiam operam praestiterat post electio-nem Regis Stephani, in eodem Rege ad Regnum adducendo, ideo etiam Rex sicut totam domum Zborovianam ita et Samu-elem magno amore prosequebatur et volebat omnino eundem ob caedem Andreae Wapowski Castellani Premisliensis sub tem-pus coronationis Henrici Valesii Regis patratam in exilium missum citra infamiam tamen, cum parte laesa convenire et at> exilio liberum esse communique ordinum decreto in integrum restituere. Interim hoc anno quae superiori iam inchoata erat offensio Regis contra Zhorovios et maxime contra Samuelem in apertum prorupit. Intercedebant Zborovii pro fratre Christo-phoro tempore nuptiarum Cancellarii apud Regem, ut quendam proventum 4 millia annua continentem concedere vellet. Rege id recusante valde male habuit Zborovius, se ita de Rege bene meritos, in re exigua repulsam esse passos. Brevi post quidam iuvenis ex aula Samuelis cum secretissimis literis profugit ad Regem Niepolomicios, literasque Regi dat ad Samuelem a Chri-stophoro, in quibus multa indigna contra Regem et Cancellarium aliosque erant scripta. His lectis Rex vehementer excanduit contra Samuelem et Christophorum. Qua re cognita Ioannes Zamoiski Regni Cancellarius et Supremus Exercituum Prae-fectus, Ioanni Zborowio Castellano Gnesnensi statim significa-vit, Regem gravissime offensum, Samueli et suadet, ut efficiat apud fratrem celerrimum ex Regno discessum, petiitque nomi-natim ne Cracoviam cuius Praefecturam Zamoscius iam habe-bat, adiret Diligenter monuit Castellanus Gnesnensis Samuelem, sed ille cunctabatur et suam vel in Grallias vel in Italiam pro-fectionem differebat, Rege interim in Lituaniam abeunte, dum Ioannes Zamoscius iudiciorum terrestrium peragendorum causa Cracoviam pergit et Prosoviciam venit, statim ibidem cognoscit Samuelem Zborowski medio tantum miliari in villa Piekary apud Wlodkowam viduam sororem adesse cum magno comitatu qui tamen per alios pagos distributus erat. Acerbe hoc accepit Zamoscius, iam enim magnae quaerelae in variis conventibus Regni imo et in Comitiis Generalibus erant de Samuele pro-scripto libere per totum Regnum vagante, et licentius multa peragente Praefectis arcium non prohibentibus, imo conniventi- Annus 1584. 61 bus. Recentem etiam monitionem per Castellanum Gnesnensem factam opera Zamoscii, omnino putabat Zamoscius contemptam; ac ob suum despectum Samuelem ita vicinum Cracoviae esse velle. Itaque Vicecapitaneum Cracoviensem Nicolaum Vroviecium eo mittit cum praesidiariis, qui facto in domum viduae impetu Zborovium captum Prosoviciam primum, deinde Cracoviam ad-duxit et custodiae tradidit. Zamoscius vero de toto hoc ne-gocio celerem ad Regem in Lituaniam mittit nuncium eius sen-tentiam exquirens. Manente Samuele in custodia plurima tentata sunt a Nobilitate, quae Cracoviam convenerat, et facto prius separato conventu, ex eo certos quosdam delegerat, qui apud Zamoscium eorum nomine ostenderent Samuelem immerito cap-tum deinde obnixe peterent, ne in sentencia contra illum ferenda acceleraret sed potius totum negocium ad Regni Comitia et ad ipsum Regem reiiceret. Idem longe potentioribus rationibus co-gnati Samuelis proponebant eius innocentiam declarantes, quod vim vi repellens in casu iustae defensionis Vapovius sit occi-sus, quod non ab ordinibus Regni sed a Rege privato et post-modum profugo insciis Senatoribus sit proscriptus adiecta in literis clausula citra infamiae notam et cuius vita in gratia Re-gis sit, quod non legum contemptu sed Regis potius auctoritate in Regno manserit, cum praecipuis Regni proceribus conversa-tus iuerit, imo etiam cum ipso Rege: quod illi fides pubtica, ut tuto in Regno versari, possit data fuerit: quod filium in Grer-maniam deducturus, nunc per Poloniam saltem transire consti-tuerit: quod Zamoscius non tam legum servandorum studio, quam privato odio eum comprehendere iusserit. Addebant insu-per praeces, ne inclita Zboroviorum domus turpissima infamiae macula aspergatur et omnes suas fortunas pignoris loco offer-rebant ne quid gravius statuatur donec Regis ac Reipublicae iudicio (ad quod provocabant) aliquid sit certi constitutum. Haec omnia Zamoscius partim refutabat, partim ad ea ita res-pondebat, ut ea supprimeret quae facienda sibi in hoc negocio iudicaret. Non multis post diebus regio accepto responso signi-ficat Zamoscius Zborovio domui suae ut disponeret, a Rege enim mandatum esse, ut cum ipso ex iustitiae lege ageretur. Cumque colloqui Samuel cum Zamoscio cuperet convenit eum iussu Za-moscii Captus. 7. Et post irritns No- bilium cognato- rumque pro illo liberando rationes et preces ac post colloqui- um cum Zamoscioj habiturum Iussu Re-gis 62 Annus 1584 Capite plectitur. 8. Congre- gatio No- strorum provincia- llis Calis- sii. 9. P. Grodi-cius per errorem in eo scri- ptus est Superior Domus probatio-nis. 10. Fundatio Collegii Calissieu- sis. ante vesperam tribus testibus adhibitis, ubi cum mitius secum agi rogasset, iubet Zamoscius mandatum Regium legi, ac dein-de ex fratris Christophori ad ipsum literis, de multis cum eo expostulavit. Postero die summo mane educitur cinctus militibus et substrato panno rubro, capite plectitur involutusque linteo imponitur feretro atque pannis eontegitur. Post aliquot horas cognati caesi corpus ex arce deportatum in aula quadam collo-carunt, ubi lotum et assuto capite, more militari ornatum, biduo videndum exponebatur, post per Andream Aulae Regiae Mar-salcum Cracovia evectum est Zboroviam. Ob rem hanc ingen-tes turbae et vivente Rege Stephano et eo defuncto per inter-regnum Rempublicam afflixerunt. R. P. Ioannes Paulus Campanus Praepositus Provincialis in Regno Po-loniae Congregationem Provincialem ob Procuratorem deligendum qui Romam mitteretur, ad diem Ascensionis Domini qui tunc in 10 Maii inciderat indi-xit. Locum vero pro ea Calissium assignavit id enim ut faceret magnis pre-cibus Stanislaus Karnkowski, qui non ita pridem ex Cuiaviensi Episcopatu ad Gnesnensem Archiepiscopatum promotus erat, et qui fundationem Collegii Calisiensis quam iam impetraverat, hac occasione perficere constituerat quod et fecerat. Convenerunt ergo Patres ius suffragii habentes ad diem assigna-tum in quorum Catalogo dum Stanislaus Grodicius dicitur esse Superior do-mus Probationis Cracoviensis per errorem omnino factum est. Nam et Domus Probationis Nostra non nisi post duos annos habuit Cracoviae initium nempe in Octobri anni 1586 et nostri qui antequam domus vicina S. Barbarae empta fuisset apud Parochum S. Stephani morabantur ad praedictam domum commigrarunt a S. Stephano illisque Superior praefuit P. Stanislaus Grodicius. Quia tamen aliqui ob iuvandum Parochum S. Stephani virum de nobis opti-me meritum in concionibus et eonfessionibus et quia iam variae pro futuro Nostrae Societatis tyrocinio praeparationes esse coeperant, quos strenue P. Grodicius promovebat, ideo per errorem hic titulus tunc P. Grodicio, forsan a solo Congregationis secretario dum acta describeret est datus. Electus vero in hac Congregatione Procurator Romam mittendus P. Iacobus Wagrowecius et substitutus illi erat P. Stanislaus Warsevicius. Post finitam Congregationem ob instantem Arehiepiscopi postulationem Collegio Calissiensi initium datum est, relictisque ibi cum P. Gaspare Sa-wicki V. Rectore constituto aliquot sacerdotes (iam enim Admodum R. P. Generalis pro fundatione huius Collegii consensum dederat) et nonnullis Ma-gistris Posnania evocatis Classes Grammaticae ac Syntaxis apertae. Subdita praeterea nobis utriusque Parochiae schola, ea videlicet, quae apud D. Vir-ginem et apud S. Nicolaum erat, ita videlicet, ut discipuli in iis more Nostro- Annus 1584. 63 rum docerentur ac iuxta Catalogum Collegii et ubi idonei essent aitioribus scholis nostris examinati a Praefecto promoverentur idque totum factum con-sensu Praepositorum utriusque parochiae et Magistratus civilis. Assignarat vero pro fundatione Archiepiscopus cum consensu Capituli Slawno, Cocanin Liskowo, Lychowo. Assignavit aulam suam, varias alias domos pro areis in quibus et templum et Collegium extrueret, quos coemit, successu vero tempo-ris auxit fundationem non paucis aliis pagis adiectis et coemptis et pago Siawno tanquam vicinis. Posnaniensibus ut commutationem pro pago Bochle-viensi Posnanienses haberent sicut Calisienses Bochlewo tanquam minus remo-tum effecit. Sed bis fusius in Collegii Calissiensis historia et fundatione. A Magnifica Castellana Czechoviensi Anna Kormanicka per P. Bernar-dum Golinium flor. 500 Domui S. Barbarae, hoc eodem mense Maio, qui valde commode in restaurationem domus ac templi varia ornamenta erant conversi. Varia erant variorum non tantum haereticorum, sed etiam Catholico-rum, eorumque Sacerdotum ac Religiosorum contra Societatem Nostram scripta ac dieta, sicut ab ipso Societatis initio ita et hoc tempore. Sed celebres qui-dam erant Doctores in Hyspania et alibi qui Nostrum institutum ex aliorum regularium ordinum communibus rationibus metientes, palam docere coeperunt nullum in Societate nostra posse esse verum religiosum nisi sit professus, et omnes qui vota simplicia tantum fecerunt, non esse religiosos sed mere saeculares et posse si non sint sacerdotes matrimonium inire etc. Cognita hac re Gregorius XIH Pontifex Maximus edidit hoc anno 25 Maii die Bul-lam cuius initium illud: Ascendente Domino, in qua inprimis Institutum So-cietatis Nostrae declarat. Deinde impugnantium obiectiones proponit ac solvit ac Institutum confirmat. Denique poenas varias et contra Apostatas Societa-tis et contra impugnantes Institutum Societatis decernit praecipitque sub excommunicationis et inhabilitatis poenis, eo ipso incurrendis, ne quis audeat Societatis institutum vel impugnare vel interpretari aut in controversiam vo-care, aut ea de re glossas legere docere, aliis tradere, vel apud se retinere, Multum profuit hoc Pontificis pro Nobis decretum, contra varios sciolos no-strum institutum persequentes et sinistre interpretantes ideoque haec Bulla illum titulum habet: Gregorii Papae XIII: Constitutio de nova instituti Socie-tatis Iesu confirmatione. In eadem Constitutione concessam antea facultatem a Pio Quarto, ut Domus Probationis reditus ex bonis habere possint idem Gregorius confirmavit. Finitam Congregationem mutatio Superioris Domus S. Barbarae secuta est. Evocato enim P. Stanislao Grodicio Iarolaviam successit P. Petrus Scarga qui antea Vilnensis Collegii Rectorem et pluribus annis ibidem concionato-rem agebat, multaque praeclara tam per Lituaniam, quam per Livoniam pro religione Catholica ac pro Societate Nostra fecerat, imo et scripserai, nam magnum volumen de vitis Sanctorum iam prima vice et contra Volanum pro Ecclesia multa soripserat, Vilnae ediderat. Hio ergo statim quod Grodicius 11. Eleemo- sinae Do- mus. 12. Nova Confirma-tio Insti- tuti So- cietatis lesu per Grego-rium XIII. 13. Succedit P. Grodi- cio P. Pe- trus Scarga, 64 Annus 1584. 14. Templum dealbatur et orna- tur. 15. Cristina Dembinia uxor Sapiehae multa or- namenta templo clam of- fert. 16. Frequen- tationem Sacra- mentorum a nonnul- lis oppu- gnatam ex invi- dia, No- stri pro- pugnant. 17. Prima do-natio bo- norum Stepo-ciensium et Prze- clawka Societati. 18. Facuitas pro Reli-giosis ad Scholas suscipien-di sive in habitu give sine eo, destinarat et coeperat tempore isto invitante perfecit, squalorem templi omnem abstulit et abstersit dealbatione, cathedram pro concionatore, subsellia pro auditoribus, confessionalia pro poenitentibus extruxit. Organa instaurare fenestras novas apponcre agressus est brevique novum templum excitatum videbatur. Omnia vero haec impensis piorum peracta, sicut et alia varia or-namenta templi a Benefactoribus profecta, maxime vero ab Andrea Sapieha et uxore eius Cristina Dembinia, quae ornamenta sua optime conservatum iri persuasa, si templum iis ornaretur, ex eo tempore illa destrahere coepit et occulte ad aram templi abiicere prudenter sibi ab inani gloria prospiciens. Libri rationum et templi plurima commendabunt plurimorum beneficia, quae nos aliqua saltem potiora ut opportunum fuerit commemorabimus, nam omnia infinitum esset et iuutile. Hoc exemplo excitati et alii sacerdotes ac religiosi pene omnia templa similiter renovarunt non sine laude Societatis. Vox enim erat omnium eius adventu cultum religiosiorem templorum quasi coelo lapsum extitisse. Templi cultus non ad famam tantum nostram, quod solum inane fuisset, verum etiam ad mores civitatis corrigendos quod optabamus magno-pere iuvit: tantique concursus fieri coepti mysteria exposcentes ut audiendis poenitentibus totos dies in templo detineremur et invidiam maximam apud caeteros ordines sacerdotum incurreremus: eoque deinde processit livor, ut palam pro concione illa mysteriorum frequentantio carperetur, tanto acrius quanto gravius est a cive quam ab hoste oppugnari. Unde fuit necesse no-bis itidem pro concione, frequentationem hanc commendare et obiecta diluere argumenta seu potius deliramenta. Consenuit tandem infelix invidia votis illius Deo negante successum, et quod impugnabatur olim, iam templis omni-bus magno Christianae rei incremento, summo cum splendore acceptum coli-tur, et civitas omnis longe alia quam fuerit effecta. Hic idem splendor templi, fundatitricem tyrocinii ad S. Stephanum alienatam eonciliavit. Iam enim dudum meditanti quod deinde fecit (id enim de ipsa Petrus Scarga referebat) linguae invidorum Societatis nomen ita exosum reddiderat, ut ambigeret, quid ageret, donec templum nostrum ingressa, ornatum eius celebritatemque conspicata, ita permota est, ut contemptis ma-levolorum obtrectationibus, accito ad se Petro Scarga Domus Superiore tabu-las donationis Stepniensium et Przeclawka fundorum Societati ad arbitrium eius scribi iusserit, ea conditione tamen, nisi sequentis anni nataii S. Ioan-nis Baptistae vicena millia numerasset, id tamen factum alii scribunt 29 Decembris huius anni. Claudius Aquaviva Generalis Societatis Nostrae supplicavit Gregorio XIII Summo Pontifici 14 Iulii, ut quoniam in plerisque locis Transalpinis multi religiosi ad nos confluerent, dignaretur concedere, ut liceret nobis eos sive sponte veniant, sive a suis Superioribus, sive conventus consilio mittan-tur,in scholas vel convictum admittere, non obstante Bonifacii constitutione, cum habitu vel sine habitu religioso, Quod eius Sanetitas Vivae vocis oraculo Annus 1584. 65 concessit. Addidit tamen P. Qeneralis, daturos Nostros pro sua parte ope-ram, ut commode illos inducant si possint ad habitum gestandum. Primus post ingressum nostrum Cracoviensem mortuus ex Nostris 22 Iulii P. Iosephus Fabronius Italus, qui linguam Polonicam ita didicerat, ut hominum utriusque sexus confessiones non incommode posset excipere. Ex modestia et humilitate et eximia ad Sanctissimam Eucharistiam devotione ob quam etiam in afflictissima valetudine Sacrificium Missae aegre relinquebat valde omnibus erat commendatus. Cum illi moribundo Petrus Scarga uti Do-mus Superior Eucharistiam attulisset, magno animi sensu pietatem suam tes-tatus oratione gravissima ad eum instituta quem tam longe itineris comitem et ducem sibi tum aliena tectum spacie credebat et adorabat. Mortuus est aetatis anno 36 et sepultus ad cancellos magni altaris. Nec plura de illo sciri poterant iam ob perdita, ut puto, illa quae erant de ipso annotata. Ita-que ex Italiae quando et qua occasione venerit in Poloniam, quando Socie-tatem fuerit ingressus et quot in ea annos consumpserit nihil certi inveniri potuit. Indixerat Rex Stephanus Lublini conventum Procerum in Augusto convenerantque eo Archiepiscopus Leopoliensis cum aliquot Episcopis, Palatini et Castellani non pauci. Aderat et Regni Cancellarius Zamoscius et Supremus Regni Marsalcas Andreas de Bnin Opalinski. Postquam Rex proposuisset varias contra se machinationes Zboroviorum et de iis querelam insti-tuens literas etiam Christophori ad Samuelem de quibus supra actum produxisset, petiit a Senatoribus modum quo cum iis procedere debeat. Archiepiscopus ergo Leopoliensis primus ora-tione sua declarabat Reges Poloniae fuisse a suis semper tutos subditis, provideque nec iam quidquid Regi metuendum, literas prodiictas non tanti faciendas. Adducebat exempla aliorum Re-gum et maxime Sigismundi Augusti, qui similes literas acqui-sitas vel non legebant et suis authoribus remittebant, vel de-nique ante mortem ne in alicuius manus venirent exurebant. Addebat denique nihilominus Zborovios ea de re commonefa-ciendos ac paterne reprehendendos, et si quid in posterum ten-tarent ulteriorem deliberationem contra illos instituendam. Pla-cuit haec sententia multis Senatoribus. Sed aliis ut Episcopo Cracoviensi Petro Myszkowski caeterisque visum est acrioribus mediis cum Zboroviis procedendum, litemque iis ad futura Re-gni generalia comitia intentandum. Citati igitur erant et An- 19. P. Jóse- phi Fa- bronii mores. 20. Rex in conventu Procerum contra Zborovios querelam ponit. Quid re- spondeat Archiepi- scopus Leopo- liensis et alii. 21. Citantur Zborovii ad futura Comitia. Scriptores rer. pol. Tom. VII. 9 66 Annus 1584. 22. Ioannes Kochano- wski Po- eta mori tur. 23. Exemptic Societa- tis. 24. Faculta- tesque aliae con firman- tur a Gre gorio XIII. 25. Datur ini-tium so-dalitatis Misericor-diae per Petrum Scargam. 26. Oblo- quuntur varii no- vae soda- litatati ir- rito cona- tu. dreas Marsalcus Curiae et Christophorus frater ad Regni Co-mitia, quae in lanuario sequentis anni celebranda erant Varsaviae. Durante eodem Conventu Lublinensi mortuus Lublini Ioan-nes Kochanowski primus ex arte poetica polonus Poeta, alii enim qui ante eum carmina Polonica scripserunt vix secundum Poesim veram quidquam norant. Et utinam tantus Poeta in suis praeclarissimis scriptis obscoena non intermiscuisset, quibus non exiguam maculam egregiis monumentis inspersit. Antiqua Societatis ac Personarum exemptio confirmatur a Gregorio XIH, decima Septembris et nova alia conceditur. Communicatio tamen (cum iis qui Societatis Privilegia participare solent) huius gratiae prohibetur. Hoc mense Brunsbergae ingreditur Societatem Ioannes Wielevicki. In Octobre etiam idem Pontifex nonnulla Nostris concessit. Nempe ut nulli de Societate liceat ad Carthusiam secundo transire nisi de licentia Prae-positi Generalis, quod decrevit 13 huius mensis. Ut ii qui nondum sunt pro-moti in Societatae ad Sacros ordines facultatem ante datam, iterum de novo concessam habeant quod 20 eiusdem mensis concessum est. Denique idem Pontifex vivae vocis oraculo 29 eiusdem Octobris declaravit per Bullas Cru-ciatas et Iubileorum nullo modo derogari privilegiis Regulis et Ordinationi-bus Societatis. Eiusdem mensis 21 (non enim hoc ad annum sequentem sed ad hunc spectat, quidquid in literis annuis ea de re adferatur) admittente Petro Scar-ga datum initium Sodalitati Misericordiae qui recepit in se, ut liberalitate tum communi sodalium, tum stipe opera suorum corrogata miseris opituletur, iis potissimum qui magna fortuna et honesta exciderunt et quominus opem alienam implorent verecundia prohibet, seu quos morbi vis affixit lecto ut sibi providere nequeant aut quos alienum aes compegit in carceres. Ioannes Paulus Campanus Provincialis Noster in hoc regno primus in eius arculam decem florenos iniecit cum illis verbis (ea enim ex ore eius Nicolaus Tara-nowski accepta referebat) quod brevi haec arcula decem millia sit habitura. Parvis initiis coepit, a prima enim eius commendatione septem tantum nomi-na dederant sed deinde ita crevit, ut viros politica et sacerdotali conditione in albo suo nobilissimos censeat, magno egentium subsidio, magno pietatis suae incremento et honore. Praeter hanc vero eius in ipso initio quasi soli-tudinem et numeri exiguitatem, multorum linguas in se armarat et parem cum Societate invidiam sustinuit. Aequis eam oculis videre non poterant di-caces ac invidi, novam inusitatam superstitiosam criminabantur sed Deo pio-rum animos obfirmante ad has procellas illa crevit et caeteras in eadem urbe Sodalitates peperit singulis ordinibus aut novas instituentibus, aut an-tiquas excitantibus, aut alibi institutas velut in colonias deducentibus. Ad in-crementum Sodalitii huius ut et Societati maximam post Deum praestitit ope- Annus 1584 67 ram Nicolaus Tarnowski singularis pietatis Sacerdos Canonicus deinde Craco-viensis qui ut Deo vacaret liberius hic domicilium fixerat. Is ut Societas Nostra Cracoviae esse coepit cum nostris vixit coniunctissime et liberalitate sua toto tempore vitae iuvit, aliisque ut idem facerent auctor fuit. Ille tem-pli nostri augebet celebritatem in eo quotidie sacrificando et illustres viros ac nobiles, tum ad nostrorum consvetudinem, tum ad mysteriorum frequen-tationem invitando. Is et Sodalitii Misericordiae Praefectus magno conatu illud promovit et sustentavit usque ad finem vitae. De legibus ac formulis huius Sodalitii abunde scripsit ipse eius institutor Petrus Scarga libro Polo nico hac de re edito et novissime in volumine suarum opellarum minorum anno 1610 Cracoviae editarum reposuit. Mortuus hoc anno Romae celeberrimus in Societate vir 21 Novembris Franciscus Turrianus cuius, ut etiam in nostra historia mentio fiat operae praecium videtur. Erat in natione Hispanus, patria Legionensis, vir omnium disciplinarum genere excellens. Philosophus et Theologus eximius Graecae linguae peritia atque exquisitarum et reconditarum literarum cognitione cum paucis conferendus, curiosus aniiquitatis indagator diligentissimus in biblio-thecis latentium, et cum lineis blattisque luctantium voluminum SS. Patrum acerrimus investigator. Itaque celeberrimas totius Italiae et maxime insignes bibliothecas pene omnes pervolutaverat, excusserat et quasi helluo librorum devorarat, praecipue vero Graecorum et vulgo ignotorum auctorum. Cum au-tem non vulgaris doctrinae opinione floreret, ac plurimis editis libris sui ad-mirationem commovisset et suam in Concilio Tridentino, missus a Summo Pontifice cum reliquis Theologis sententiam dixisset, praecipitata aestate ac senio pene confectus cervicem suavi Domini iugo iu Societate Iesu Romae subiecit Anno salutis 1566 ipso Natalicio Domini ac Redemptoris nostri die et veteranus iam, atque emeritus miles, novam tiro militiam suscepit et cum novitiis Nostrae Socieatis Christi vexillum sequi constituit: quod et fecit sin-gulari humilitatis modestiae atque obedientiae exemplo. Scripsit antequam admissus esset in Societatem libros pereruditos ex quibus sunt: De summi Pontificis supra Concilium auctoritate. De actis Nicenae Synodi deque Cano-nibus quae eiusdem Synodi esse feruntur et de septima ac multiplici octava Synodo. Dogmaticum. De electione divina. De Iustificatione. De residentia Pastorum. De dogmaticis characteribus verbi Dei lib. IV. De Commendatione perpetua administrationis Ecclesiarum vacantium et residuum Pastorum extra ovilia sua. Opuscula item varia: De votis monasticis. De inviolabili Religione votorum Monasticorum. De coelibatu. De matrimoniis clandestinis. Et haec quidem ante ingressum in Societatem. Post ingressum vero scripsit: Apologeticum pro libro de Residentia Pastorum. Libri de sola lectione legis et Prophetarum Iudeis permittenda. De hierarchicis ordinationibus Ministrorum Ecclesiae Catholicae adversus Schisraaticos vocationes Ministrorum et Superintendentium haereticorum. Ad-versus Magdeburgenses Centuriatores pro Canonibus Apostolorum, et pro Epi- 27. Nicolaus Tarno- wski Ca- nonicus Craco- viensis et societa- tem no- stram et sodalita- tem Mise- ricordiae promovet. 28. Francisci Turriani Societatis Iesu doc- trina in- signis. Ingressus eius in so-cietatem. Libri eius ante in-gressum in Socie-tatem et post in-gressum. Libri eius post in-gressum. Annus 1584. 29. Effecit doctrina sua ut Festum Praesen- tationis Bmae Virginis ex Bre- viario ex- puncta- tum ite- rum res- tituere- tur. et eodem festo po- stea mo- ritur. 30. Lutherani Calvini- santes ex stolis Decretalibus Pontificum Apostolicorum libri IV. Adversus capita dis-putacionis Lipsicae prioris posteriorisque Andreae Freyhubii de Ecclesia et de ordinationibus veterum Ministrorum Ecclesiae libri IV. Apostolicorum In-stitutionum de Catholica doctrina Clementis Romani lib. VIII. adiunctis ad finem XXCV Canonibus Apostolorum ipsemet Francisco interprete, e Graeco cum scholiis et observationibus ad confirmanda dogmata orthodoxa contra haereticos typis Plautinianis et Graece Venetiis cum Scholiis. Canones Con-cilii Niceni LXXX ex Arabico in Latinum conversi et recogniti. Sancti Dia-dochi Episcopi in vetere Epiro Illirici capita C. De Perfectione Spirituali in Latinum translatum ab eodem Turriano. S. Nili capita CII de Oratione ad Deum eodem interprete. Interpretatus est quoque Ioannis cognomento S.apien-tis Cyparissioti decades decem, continentes expositionem materiarum earum quae de Deo dicuntur, eaque Scholiis illustravit. Eiusdem Turriani Tractatus de sanctissima Eucharistia duo contra Andream Volanum Polonum Calvini discipulum. Apologeticus contra Boquinum Bituricensem sectae Zwinglianae qui nomen Societatis calumniabatur. De Ecclesia Catholica et eius Pastore Episcopo Romano, adversus nugatorias cavillationes Antonii Sadallis libri v. in quibus varii et multiplices errores illius refutantur. Epistola ad Episco-pum Laodicensem de reditibus ecclesiasticis et de ratione eis utendi. Epistola de definitione propria peccati originalis ex Sancto Dionisio Areopagita, et de Conceptione Beatissimae Marae Virginis. Epistola contra Ubiqueistas et Ar-rianistas. Responsio Apologetica pro domo Lauretana ad capita Petri Pauli Vergerii haeretici. Versio aliquot Graecorum Patrum e Graeco in Latinum quos partim in Annales Ecclesiastes Illustrissimus Baronius Cardinalis partim iu antiquas lectiones Henricus Canisius 1C. retulit. Optandum itaque maxime existere aliquem typographum diligentem, qui omnia Turriani ordine in clas-ses distributa bono Ecclesiae simul evulgaret. Denique cum ad extremam pervenisset aetatem Romae scribens, sancte mortuus est, ipso Beatissimae Virginis Mariae Praesentationis die, idque non sine aliqua ipsius Virginis in Franciscum Turrianum benevolentiae significa-tione. Nam cum Pius V Pontifex Maximus ex Breviario festum Praesentatio-nis tanquam minus antiquum expunxisset, Turrianus noster ex recondito illo suo Antiquitatis penu, vetustissiraos auctores et Graecos et Latinos deprom-psit eorumque testimoniis probavit Festum Praesentationis diem, veteribus atque Sanctissimis Patribus et olim cognitum et laudibus celebratum. Itaque exquisita conditione, industria, diligentia et maxima in B. Virginem devotione perfecit, ut festus dies iam abolitus, in usum denuo revocaretur, atque Eccle-siae Catholicae restitueretur. Quam eius pietatem Sanctissima Virgo gratam habuit, et (ut par est credere) in ipsomet festo die, quem ipse tauto conatu defenderat, ut ad feliciorem vitam commigraret, suis precibus impetravit. Ioannes Casimirus Palatinus Rheni Elector, edictum Ambergii tulit con-tra Lutheranos Calvinisantes, quorum iam plena erant omnia in eius Electo-ratu omnesque Calvinistae solum vertere sunt coacti. Latum autem predictum Annus 1584. 69 decretum 24 Novembris. Erectio Primariae Congregationis in Ecclesia An-nunciatae Collegii Romani Societatis Iesu, a Gregorio XIII. 5 Decemhris additis indulgentiis et facultate aggregandi quosvis alias congregaciones si-miles Generali Praeposito Societatis facta est. Eiusdem mensis 13 concessit idem Pontifex altare privilegiatum in omnibus Septentrionalibus Provinciis etiam in Gallia singulis Ecclesiae Nostrae Societatis, in quo anima liberetur a purgatorio etiam dicendo Missam de tempore aut de Sancto, modo inten-tio sit celebrare pro defunctis et addetur vera Collecta pro iisdem. Debet autem hoc altare designari a Provinciali. Hoc anno (nam quo mense id contigerit nihil constat) ex amicis ac benefactoribus Nostris mortua Cesarea Platnerka, de qua hoc etiam refertur singulare, viso quodam divinitus, de nostrorum adventu Cracoviam et comme-ratione ad S. Stephani edoctam esse. Cum enim esset pia faemina et quoti-die sacrificio matutino adesse in more haberet, accidit ut hyeme nocte quo-dam nimis maturaret excire familiam ad opus, rata horam statam advenisse. Dum sua munia et illa et ista agunt, visa audire signum solitum Sacrificii matutini. Ergo nihil morata cum ancilla pergit in templum, omnibus ubique conticescentibus admirans tantam solitudinem et potius alios somnii longio-ris, quam se pervigilii praematuri esse existimans, magis admirata cum tem-plum quidem apertum reperit et lumina pro more incensa, nullum vero ne-que Sacerdotem esse. Et sane mirum quomodo templum apertum fuerit alio-qui diligenter claudi solitum et sine custode ullo reliqui non solitum noetur-nis tenebris. Ut loco suo sedit, cum aliquandiu se in preces effudisset, ecce tibi ex vestiario sacro lintratus Sacerdos et stolatus, pileo minus usitato illo aevo, id est quadrato bireto tectus, quasi concionaturus pergit ad portam, ad quam suggestum situm est. Verum cum pervenisset ad portam exissetque non apparuit deinde. Stupere illa magis, tum insolito habitu vestis, tum illa abitione, nec sibi satis fidem habens, ancillam etiamne ipsa viderit, rogat, quae cum affirmasset, ignara mysterif post multam horam redit domum Id deinde visum intellexit, cum Nostri Possevino adducente ad S. Stephani con-sederunt, et sua munia obire coeperunt. Piam fuisse apparet vel ex eo fae-minam, et hoc illi vero incitamentum fuit ad Nostros venerandos et aman-dos. Quae donaverat templo nostro, annotata sunt, pro sacrificante Sacerdoti et pro altari ornandis in templi racionibus. Mortua reliquerat filiam haere-dem suae pietatis et erga nos liberalitatis, frequens enim eius est mentio in ra-tionibus domus. Eleemosynas huius anni 1400 florenos pervenisse quidam annotarunt coniunctis simul iis, quae et pro victu amictuque nostrorum et pro templi ornatu data sunt. Manseruntque Nostri apud S. Barbaram quinque, quibus plures sequenti anno sunt adiuncti. Post varios animarum fructus hoc anno per nostros procuratos singularis etiam fuit ille, cuius supra mentionem fecimus, de Novitiatu apud S. Stephanum susceptum consilium ab Illustri faemina Anna Hormanicka Castellana Cze- Palatina- tu Rheni eiiciuntur. 31. Erectio Primariae Congre- gationis. Et altare Privile- giatum Nostris conces- sum. 32. Cesarea Platnerka Nostro- rum ad- ventum Craco- viam an- tea divi- nitus praeno- scit. 33. Eleemo- synae hu- ius anni. 70 Annus 1584., 1585. choviensi suasu Petri Seargae. Et notant quidam 29 Decembris Stepocicos ac Przecslawkam inscriptam fuisse pro Novitiatu cum certa conditione, quae tamen in Iunio sequentis anni sublata fuit, ut suo loco patebit. Annus Domini 1585. l. Faculta-tes Gre-gorii XIII. De con-donendis censibus. et de ab- solutione ab Apos- tasia a fide. 2. In Comi- tiis Gene- ralibus Regni Varsa- viensibus. Actio contra Zboro- vios praesen- tibus Nunciis terrestri- bus. Interces- siones va- riae pro Claudio Aquaviva Praeposito Generali, loanne Paulo Campano Praeposito Provinciali, Petro Scarga Residentiae Domus S. Barbarae Superiore. Ut Nostri Confessarii iis, qui Regi Poloniae subiecti sunt et confitendi causa ad nos veniunt possint condonare deeimas, census, fructus, reditus, quos cum Ecclesiasticis deberent pendere sibi tamen retinuerunt, modo salntaris Poenitentia illis pro Confessarii discretione iniungatur ipsique parati sint Ecclesiis, quae debebunt, in posterum solvere concessit Gregorius XIII 4 la-nuarii. Idem 20 huius mensis supplicante R. P. Claudio Aquaviva Praeposito Generali dedit nostris facultatem absolvendi quoscunque ab Apostasia a fide, in locis ubi nostri possunt absolvere ab haeresi. Et has fere facultates post-remas in vita sua optimus ac Societati addictissimus Pontifex concessit. Nam in Aprili huius anni ut infra manifestum erit ex hac vita decessit. Hoc mense et sequenti Regni generalia Comitia Varsaviae peragebantur, ad quae Rex Stephanus cum ingenti comitatu Pro-cerum Lituaniae et Ducis Ostrogiae eiusque filiorum et Ioannis Zamoscii Cancellarii Regni venerat. Post propositionem etvota Senatorum, cum ad iudicia sese Rex accinxisset et iam non-nulla expedivisset, ad litem etiam Zboroviis intentatam ventum est. Ad eius initium Nuncii Terrestres petierunt a Rege, ut sine iis res haec non iudicaretur, quandoquidem involverat secum libertates Nobilitatis. Responsum erat eos nulla ratione ad Re-gia iudicia pertinere, ne tamen putarent Regem velle alicui in-ferre iniuriam admissi ad ea sunt ii Deputati, quos ipsi dele-gerant. Antequam actio iuridica initium haberet, assurexit Ar-chiepiscopus cum aliis Senatoribus, maxime Episcopis petentes a Rege, ut clementer in hoc negocio procedere dignaretur. Ad Senatum etiam veniens Ioannes Zborowski longam orationem instituit commiserationis plenissimam, qua Senatoribus lachry-mas excussit, et qua a Rege obnixe postulabat, ne Domum Zbo-rovianam et de aliis Regibus et de ipso optime meritam ad Annus 1585. 71 extremum exitium deduceret et ne res ista iudicio perageretur. Satis superque sumptam esse poenam Samuele fratre capite truncato, qui si reus erat, sine tanta acceleratione ad Comitia differri potuit. Ad Senatores etiam conversus rogabat, ut pro ipso et pro eius Domo intercederent. Non commotus his Rex iure iubet procedere, Advocata igiturcausa inprimis Christo-phori Zborovii, in cuius defensionem prodierunt Sandivoius Sta-nislaus Czarnkowski et Iacobus Nienioiewski viri eloquentes ac apud nobilitatem maximas partes habentes. Postquam Insti-gator Regni querelam contra Zborovium instituisset, petiit Nie-moievius a Rege, ne moleste ferret, se eum in locum prodiisse, non tanquam Procuratorem, sed tanquam amicum Christophori Zborovii, deinde ad querimonias Instigatoris non respondens varias exceptiones afferebat, quae omnes abiectae erant. Quod videns Castellanus Gnesnensis petiit pro fratre salvum con-ductum, ut secure ipse se sistat et rationem eorum, quae obii-ciuntur reddat. Respondit Rex per Supremum Regni Marsalcum se satis superque usum patientia, cui se ingxatum exhibuit Chri-stophorus obiiciens nobis (aiebat) Tyranidem et periurium in Comitiolis Prosoviensibus, quod totum dum haberemus cogni-tum, alium modum ulciscendi noluimus, praeter eum, quem ius praescribit. Cum igitur nulla hic vis inferatur, nullus etiam salvus conductus est necessarius. Sed cum nihilominus prae-dictum salvum conductum Castellanus Gnesnensis urgeret et post vota ea de re Senatorum, aliqui ex iis (nam maior pars non esse necessarium arbitrabatur) censerent esse dandum, tan-dem datus est ad solam tantum causam expediendam eumque fratribus suis deferre debuit Castellanus Gnesnensis et dilatam erat iudicium huius rei ad duos dies. His elapsis cum iterum Rex cum Senatoribus in hac causa consedisset, Castellanus Gnesnensis iterum petiit ad duos menses salvum conductum et Privilegium Alexandri Regis produxit, in quo de crimine lae-sae Maiestatis accusatum, ut Senatores iudicent et si eorum essent discrepantes sententiae, ut accusatus iuramento se pur-get ac ob securitatem a Rege salvum condnctum habeat, con-cedit. Dum ipse Rex explicaret hoc privilegium, nomine Nun-ciorum terrestrium petiit Sandivoius Czarnkowski dilationem Zboroviis reiiciun- tur. 3. Petitur pro iis- dem Sal- vus con- ductus. Qui pri- mo nega- tus est. Postea vero con- cessus, pro sola tantum causa. 4. De pri-vilegio Alexandri Regis contro-versia. Christo- phorns Zborow- ski ante finem ac- tionis dis- cedit in Mora- viam. 5. Obiecta Christo- phoro tria. Qua con-ditione concessa Niemoie-vio defen-sio Chri-stophori. Iuramen- tum con- tra Zboro- vium. 6. Ossolinii contra ac- ta protes- tatio. 72 Annus 1585. processuum ob expediendum diligentius hoc privilegium in quo tantum situm esse Nobilitas adverteret. Collata re cum Senatu decretum est, ut salvus conductus talis daretur, qualis erat prior, et si pars eum nollet, ut procederet directe. Misit ergo Castel-lanus Gnesnensis Christophoro et Andreae fratribus praedictum salvum conductum, qui advertentes in eo securum tantum ac-cessum dari idquc durante solum causa, deliberabant quod agen-dum esset, et Christophorus diffidens securitati tali modo con-cessae discessit in Moraviam. Post Instigator Regius tria Chri-stophoro obiecit. Quod contra vitam Regis nonnulla machina-retur. Quod cum legatis Moscoviticis dum essent Lubeci suas eo intelligentias haberet. Quod contra Regem literas pungen-tes scriberet. Suscepit Niemoievius purgationem obiectorum et defensionem Christophori cumque illi obiectum esset in re tanta quae involvit crimen laesae Maiestatis non sufficere Procurato-rem, sed ipsum Christophorum fuisse necessarium, respondit sicut alias causas criminales ita et hanc posse per Procurato-rem tractari, quamdiu iuramentis convictus non fuerit reus. Con-cessum igitur Niemoievio patrocinium hocce Christophori cum illa tamen conditione, ut Castellanus Gnesnensis qui Niemoievio assistebat declararet sese, quamdiu partes Christophori vellet tueri. Dum respondisset Castellanus se tamdiu tantum fratrem defendere velle, quamdiu ius permiserit, non ultra, datum ini-tium ipsi controversiae et per multos dies res haec agitata tum inter Terrestres Nuncios illaque tria potissimum efficere vole-bant plurimi: ne videlicet Rex ipse hanc causam tanquam pars iudicaret. Deinde ut Delator ostenderetur. Denique ut citato permitteretur longior dilacio pro se purgando. Sed omnia haec non successerant sicut et frequentes tam Senatorum quam alio-rum intercessiones. Tandem ventum ad iuramenta testium contra Zborovium Christophorum, quae fiebant coram Supremo Regni Marsalco, Vicecancellario et Secretario Magno. His expeditis dum dilatio ulterius decreti obnixe peteretur et Rex eam concedere nollet, prodiit Zbigneus Osoliński affirmans Christophorum Zbo-rovium suum cognatum haec negocia sua nulli commisisse, ideo-que protestacionem se facere per me contra haec omnia. Quo-niam vero arbitratus idem Christophorus causam hanc esse ci- Annus 1585. 73 vilem non criminalem, ideo quidquid hic factum est, non suo loco, non potest esse secundum ius nostrum validum, cum ea-que declaratione addebat Ossoliński: Imus ad Fratres Nostros seu Terrestres Nuncios, sicque abiit cum variis. Iratus vehe-menter Rex manu ad frameam extenta quaerit a Senatoribus, quid in eo negocio agendum et post varia utrinque dicta, misit Rex sequenti die ad Terrestres Nuncios, quaerens an cum eorum voluntate Osolinius huic causae interfuerit et ea quae supra allata sunt dixerit. Remiserunt Nuncii Terrestres ex suo ordine tres, qui significaverunt non ideo Osolinium adfuisse huie cau-sae, ut Decreta Regia in dubium vocaret, sed ideo, ut quamdiu ultimum decretum non intercederet et ius permitteret, suum co-gnatum defendere posset, nec suis verbis Regiam Maiestatem offendendam putabat. Quia tamen offendit, omnes Terrestres Nun-cios humillime pro eo intercedere, ut illi sua Maiestas velit ignoscere. Respondit nomine Regis V. Cancellarius, rem hanc tanti momenti et quae tam multa inconvenientia secum involvit, Suam Maiestatem cum Senatoribus expendere diligentius velle. Circa finem igitur Comitiorum decretum infamiae contra Chri-stophorum Zborowski latum est et publicatum. Contra quod protestati sunt nonnulli ex Nunciis Terrestribus, nempe Nicolaus Kasimierski, Sandivoius Czarnkowski, Ioannes Herburt Pruch-nalski, Procopius Pekoslawski. Horum autem nomine ex charta Kasimierski perorabat, quam quidem chartam dum eam Can-cellarius Regni vellet habere, lacerarat, aliam tamen similem, quam habuit, reddidit. Offensus inde erat Rex Kasimierski, eique in valedictione Nunciorum Terrestrium, dum ad manus osculum iret, manum subtraxit. Haec omnia summatim collecta ex Ioachi-mo Bielski. Porro actio contra Andream Zborowski Curiae Marsalcum in alia Comitia est dilata, sicque totum tempus Co-mitiorum unius Christophori Zborovii causa absumpsit. Circa finem Comitiorum Albertus Bolognettus in Senatu coram Rege peroravit pro bonis, pro iurisdietione et pro deci-mis Ecclesiarum non oceupandis a Saecularibus et non retinen-dis. Non magnum habuit suecessum eius oratio, eum ob alia, tum potissimum ob mortem Regis, qui sequenti anno, ut et vi- Quam Rex acer-be fert. Et quam Nuncii aliter ex- plicant apudque Regem pro Osso-linio inter- cedunt. 7. Declara- tur infa- mis Zbo- rovius. Contra quam in-famiam Protesta-tionem faciunt quidam Nuncii. Scripttores rer, pol. Tom. VII, 10 74 Annus 1585. 9. Confirma-tio Fun-dationis Collegii Polocen- sis. 10. Alphonsis Salmero- nis vita. 11. Tomi Operum eius in lu cem edi- ti 21. Praeter alia non- dum edita. debimus, contigit et ob Comitia causa Zboroviorum implicatis-sima. Sub illud etiam tempus, ut Historia Collegii Polocensis refert, Ioannes Paulus Campanus, Provincialis Noster, venit Varsaviam et petilt a Rege, ut curaret privilegium fundationis Collegii Polocensis ab universis Regni Ordi-nibus comprobari, quod efficaciter a Rege factum est. Obsistentibus enim plu-rimis, longa oratione inter alia dixit, sua vota, quae Deo obtulerat, non de-bere esse irrita, et prius vitam se sibi eripi passurum, quam praedictam fundationem. An vero Ordines approbaverint, nihil colligitur ex Constitutio-nibus praedictorum Comitiorum, quae vix aliud praeter causam Zboroviorum continebani Desiit in vivis esse 13 Februarii Alponsus Salmeron, unus ex decem Patribus. Hic natione Hispanus, patria Toletanus, a puero ad extremam se-nectutem omnem in litteris aetatem consumpsit. In Complutensi Academia par-vulus latinam graecamque linguas exacte didicit: inde in Academiam Pari-siensem profectus, Philosophicas ac Theologicas disciplinas diligenter exco-luit, omniumque sociorum natu minimus, sese ad S. Patrem Ignatium adiun-xit. Postea vero aetate iam confirmatus, ac rerum cognitione auctus, vitae suae cursum felicissime tenuit. Maximas ac celeberrimas totius Italiae civi-tates concionibus ac sacris lectionibus illustravit, plurimas ac laboriosas pere-grinationes Dei causa suscepit. In Superiorem et Inferiorem Germaniam, in Poloniam item et Galliam a Summis Pontificibus missus est, in Hybernia etiam Nuntii Apostolici munere fuctnus, Synodo Tridentino sub Paulo HI, sub Iulio iterum III et sub Pio IV ut Sedis Apostolicae Theologus interfuit, in qua et orationem habuit de S. Ioanne Evangelista, pereruditam et maximae eruditio-nis opinione audientiumque admiratione sententias dixit. Haereticorum per-petuus hostis, quos disputationibus, lectionibus et scriptis semper exagitavit et fregit: Catholicae fidei ubique propugnator accerrimus. Postremo cum viri-bus exhaustis voce non posset, stylo Ecclesiae Dei prodesse non destitit, seseque totum ad scribendum contulit. Locum huius laboris Collegium Nea-politanum delegit, quod ipse fundaverat, auxerat, ornaverat, et nobilissimam civitatem Neapolitanam, scintillis errorum sensim haereticorum fraude exci-tatis, eiusque opera oppressis atque extinctis, imminentis pestis calamitate ac periculo liberaverat, illamque Societatis Provinciam primus Praepositus Provincialis administraverat. Obiit Neapoli die praedicto, postquam sese ad mortem sanctissime comparasset. Eius vitam et obitum separato libello pro-secutus est diligenter Petrus Ribadeneyra, ad quem lectorem remitto. Operum eius Salmanticae et Coloniae Agrippinae editorum, extant tomi 21. Nempe, Prolegomenon in universam Scripturam tomus unus. In Evangelia tomi un-decim. In Acta Apostolorum, in epistolas S. Pauli et in alias septem cano-nicas ac in Apocalypsim, praemissis novis prolegomenis, tomi novem. Praeter haec scripsit Salmeron in decem priora capita libri Geneseos, et multa alia Annus 1585. 75 controversa contra haereticos, sed praecipue de Indulgentiis et de Purgatorio, quae tamen in lucem nondum prodierunt. Finitis Comitiis Rex Stephanus venit Cracoviam, quo simul advenerat Nicolaus Mielecki, Palatinus Podoliae et ante aliquot an-nos in expeditione Polocensi Supremus exercituum Dux. Hic sive ob itinerum, quae antecesserant gravia incommoda, sive aliunde in febrim lethalem incidit, ex qua etiam obiit, munitus prius consuetis Ecclesiae Sacramentis, de quo aliqua non iniu-cunda (tanquam de eo, qui postquam ab haeresi conversus esset, toto reliquo vitae tempore Societatis Nostrae erat amantissimus) hic referenda sunt. Cum per totum Regnum haeresis superiori tempore serperet in eoque triumpharet, eandem pestem Miele-cius hauserat, et modo huic, modo illi sectae adhaeserat. Ad hunc Petrus Scarga, dum ad Societatis nostrae tyrrocinium Leo-poli Romam tenderet, anno domini 1569 diverterat Grodecum (tunc enim Praefecturam Grodecensem Mielecius obtinebat et familiariter Petrum Scarga noverat). Post salutationem et varia colloquia, ferventer uti consueverat Petrus Scarga ab haeresi Mielecium coepit abducere, similibus fere illius Prophetae verbis 4 Reg. I. Numquid non est Deus in Israel, ut eatis ad consu-lendum Beelzebub Deum Accaron? Itane Ecclesia Catholica re-licta, Calvini et Lutheri deformatam reformationem amplectimini, quae nunquam mundo erit cognita? Itane perditissimis novorum dogmatum ministris aulae vestrae plenae etc? Non dubito o Palatine, quod post meum Roma reditum te ex haeretico Catho-licum sim inventurus, modo tantis fraudibus locum non des. etc. Exarserat vehementer ad haec verba Nicolaus Mielecius, parum-que abfuit, quin abeuntem monitorem suum e ponte arcis in fossam deiiciendum curasset. Postquam tamen sequenti die ad se rediisset, agnovit immerito se contra Petrum Scargam com-motum fuisse et facti poenitens, famulum cum literis et cum 100 aureis Iaroslaviam ad eum mittens, ab eo veniam petiit subsidiumque pro itinere, ut acceptaret, postulavit. Per eundem famulum rescripsit Petrus Scarga, ex animo se omnia condonare significans et aureos remisit, seque iam ea pecunia non indi-gere respondit. Non post multos annos, laborante Benedicto Herbesto, et ipse Mielecius detestatus haeresim, Ecclesiae Ca- 12. Nicolaus Mielecius moritur Nostri amantis- simus. In haeresi manens Petrum Scargam persequa-batur. Abducen- tem se ab haeresi Eius facti cum poe- nitet fitque Catholi-cus con- stans, cum sua coniuge catholica 76 Annus 1585. quae in Iudaeo- rum per- fidium erat prolapsa. 14. Ius Patro- natus templi et Parochiae S. Stepha-ni Nostris datur. 15. Legatio Regum Iaponio-rum ad Grego-rium XIII. 16. Literae Francisci Regis Bungi. tholicae manus dedii Et eius coniux Elisabetha Radivila, longe miserabilius ex uno praecipitio ad aliud ivruens et ab una secta ad aliam transmigrans, ad ipsam iudaicam perfidiam opera unius faeminae Iudaeae deveniens, tandem ad sese rediit, gemebunda tot insanias falsas agnovit deploravitque et fidei Catholicae ze-losissima cultrix ad mortem usque permansit, vita religiosis-sima praeteritos compensans errores. Atque ita quod praedixe-rat Petrus Searga, dum Eoma rediisset, non solum ipsum Mie-lecium, sed et eius coniugem in fide Catholica invenit. Hoc anno, 4 Martii V. Cancellarius Regni, Albertus Baranowski, ius Patronatus Paroehiae S. Stephani ac Templi simul, deinde tam Parochi quam Vicariorum domus, uti Rex iusserat, nobis in publieo Instrumento dedit: sic tamen, ut Parocho eiusque vieariis domus alia, nostra cura et sumptu para-retur; et fructus omnes Parochiae proventusque vicario perpetuo, quemadmo-dum ipsi petebamus, relinqueretur. Additur in historia S. Stephani, hoc ius fuisse nostris in Comitiis Regni datum, quod tamen aliunde non licuit cogno-scere. Post acquisitionem huius iuris Sacellum S. Mathiae instauratum est, et varia usibus tyronum necessaria accomodata, qui iam sequenti anno Cra-coviam erant Brunsberga venturi. Memorabilis toti orbi Christiano Legatio Regum Iaponiorum, subiectio-nem ac obedientiam Sedi Apostolicae deferentium, 23 Martii Romae peracta in aula Regibus admittendis eorumque legationibus destinata, talique modo transigebatur. Sedente Gregorio XIII Pontifice Maximo horis matutinis in am-plissimo S. R. E. Cardinalium consessu, et magna Principum Antistitumque frequentia, summo omnium ordinum studio et celeberrimo comitatu, introducti Regum praedictorum Legati duo, Mancius et Michael (qui idem Principis Omurae) et e legationis eiusdem comitibus Iaponiis praecipuae nobilitatis item alter Martinus nomine (nam alter Iulianus, gravi morbo implicitus tene-batur). Post solennem Summi Pontificis adorationem et beatorum pedum oscula, ab eodem eximia cum significatione benevolentiae et charitatis accepti, in locum a designatore praestitutum magna cum modestia secesserunt. Tunc alla-tae ab iis Regum literae publice recitantur, ex Iaponico in Italicum sermo-nem atque in latinum deinde conversae in haec verba: literae imprimis Re-gis Bungi. Summi Dei auxilio suppliciter implorato, magna cum humilitate ad Sanctitatem Vestram scribere aggredior. Dominus rector coeli terraeque, cuius imperium super Solem, Lunam et stellas, ignoranti mihi et profundis immerso tenebris, claritatis suae iussit splendescere, ac nostratibus praecipue popu-lis, reserans arcam suae misericordiae atque gemmarum, dignatus est ante annos amplius quatuor et triginta destinare in haec Iaponis Regna Patres e Societate Iesu, quorum e salutari ac divina semente, nonnihil in meum quo- Annus 1585. 77 que Dei bemgnitate cecidit pectus. Quod tam insigne beneficium aliaque multa, o Sanctissime totius Christiani populi parens, Vestrae potissimum prae-cationi meritisque accepta equidem refero. Ac proinde nisi me bella, senium et affecta valetudo impedirent, conferrem ipse me ad visenda ac veneranda sacratissima isthaec loca: ac simul obedientiam exhibens, pedes V. Sancti-tatis, post pia ipsorum oseula, capiti meo superimponerem et Sanctissima Vestra naanu pectus meum signo crucis muniendum curarem. Sed quoniam iis, quas dixi causis impeditus, sororis meae filium, Dnum Hieronymum, Re-gis Fiungae filium, cogitabam legare pro me. Verum, quoniam is in prae-senti longe abest, et P. Visitatoris instat profectio, Dominum Mancium, eius consobrinum, eodem nomine mittere visum esi A V. Sanctitate magni bene-ficii accipiam loco, si pro ea, qua in terris Dei vice, meque et Christianum hunc gregem, uti facit, fovere atque adiuvare perrexerit. Reliquiarum thecam per eun-dem P. Visitatorem, a Vestra Sanctitate mihi dono transmissam, accepi libens ac meo vertici venerabundus imposui, atque ob id V. Sanctitati gratias ago habeoque tantas, ut explicandis iis nullae neque linguae neque ora sufficiant. Non ero longior, quippe tum de Regni huiusce rebus, tum de me ipso, co-ram ex P. Visitatore et ex D. Mancio plura cognoscet Sanctitas V. quam ego vere et ex animo adorans, multo cum timore ac tremore hasce literas exaravi 11 die Ianuarii, anno post Domini adventum 1582. Subscriptio talis erat: Sanctissimis pedibus Beatitudinis Vestrae substratus, Franciscus Bungi Rex. Inscriptio vero talis: Adorando, coeli Regis locum in terris obtinente, Magno et Sanctissimo Papae. Iam Protasii Regis, Arimanorum, epistolae haec verba erant. Cum Dei gratia demisse et humiliter hasce literas offero Sanctitati vestrae. Ante hoc biennium, qui fuit annus ab adventu Domini 1580, per Quadragesimam, qui-bus maxime diebus pretiosa Passio Domini nostri Iesu Christi recolitur, in magnis belli tumultibus, magna mearum rerum familiaeque meae perturbatio-ne, denique in profundo gentilium tenebrorum iacenti mihi dignatus est Pa-ter misericordiarum, lucem veritatis et rectum ad salutem iter ostendere per Venerabilem Visitatorem aliosque verbi Dei praedicatores e Societate Iesu, qui enixe me adiuverunt, perque baptismi Sacramentum, super me meosque divinae gratiae rorem e coelo devocarunt. Pro quo tali ac tanto beneficio, mire laetus, infinitas Regi coelorum ago gratias. Cumque Sanctitas Vestra Christianum gregem universum moderetur et pascat, valde fuit mihi optatum, isthuc venire coramque humi stratus, magna cum submissione exhibere illi obedientiam; et post pedum oscula beatorum coronam meo capiti superim-ponere. Sed quoniam rebus variis impedito, id mihi non licet, mitto cum eo-dem Patre Visitatore, Patruelem meum D. Michaelem, uti pro me hoc mu-nere pietatis officiisque fungatur. Ex eo ipso mea vota et alia cognoscet Vestra Sanctitas: ac proinde non ero fusior, quam ego ex animo sincero et humili venerabundus adoro. Die 8 Ianuarii, anno post Dni adventum 1582. Subscriptio: Sanctitatis Vestrae substernitur calceis D. Protasius. Inscriptio; 17. Literae Protasii Regis Arimano- rum. 78 Annus 1585. 18. Literae Bartholo- mei Prin- cipis Omurano- rum. 19 Oratio nomine legatorum Gasparis Consalvi Societatis Iesu. 20. Nomine Summi Pontificis Antonius Buccapa- dulius respondit legatis. Reddatur epistola magno illi et sancto Domino, quem adoro Dei vices ge- rentem. Denique Bartholomeus, Princeps Omuranorum his verbis scripsit. Vereor, ne crimen audaciae subeam, attamem cum Regis coelorum gratia rudem hanc epistolam offero Sanctitati Vestrae. Quae cum in terris locum obtineat Dei, ac simul ex ipsius doctrina et magisterio Christianus populus pendeat uni-versus: aequum sane fuerat, memet maria transmittere, ipsumque ad Vestram Sanctitatem invisendam venire, sacrosque eius pedes, post pia illorum oscula, super meum caput imponere. Sed quo minus hoc fungar officio, multae me hoc tempore prohibent causae. Nuper ad haec tam remota loca lustranda P. Visitator e Societate Iesu contendit, multisque rebus pie ac laudabiliter institutis, iam nunc redit in patriam, qua ego tam praeclara occasione invi-tatus, deesse nolui, quin Fratris mei filium cum eo mitterem isthuc, qui licet muneri tanto sit impar, tamen gratissimum fuerit mihi, si eum Vestra San-ctitas ad beatorum pedum oscula admiserit. Interea V. Sanctitatem supplex oro obtestorque, ut mei memoriam conservare, meque et Iaponios hosce Chri-stianos fovere dignetur. Id unum in votis est mihi. Reliqua ex P. Visitatore et ipso D. Michaele coram cognoscet Sanctitas Vestra, quam ex animo ado-rans cum timore scripsi. Die 27 Ianuarii, anno post Dni adventum 1582. Subscriptio: Ego Dnus Bartholomeus Sanctis eius pedibus humi substratus. Inscriptio: Sublatis manibus adorans, offero haec Sanctissimo Dno Papae, ma-gni Dei vices gerenti. Recitatis literis et silentio indicto, ipsorum legatorum et Regum nomi-ne oratio esthabita a Gaspare Consalvo, Lusitano, Presbytero Societatis Ie-su, in qua et Legationis huius novitas et Regum Legatos mittentium in sanctam Christianam fidem et erga Sedem Apostolicam concitatus animus, et spes rei Catholicae in Iaponia propagandae declarata sunt. Ad hanc orationem ab Antonio Buccapadulio, Summi Pontificis nomine in haec verba responsum est. Sic me vestrae orationi iubet respondere San-ctissimus Dnus Noster, iuvenes nobilissimi, quod Franciscus Bungi Rex et Protasius Arimanorum, Protasiique Patruus, Bartholomeus Omurae Princeps, ab Iaponiorum insulis remotissimis, vos suos propinquos, huc ad se miserint, eius quam obtinet Dei benignitate potestatis coram venerandae causa, pie illos sapienterque fecisse. Esse enim unam fidem, unam Ecclesiam Catholi-cam, unum huic ipsi Ecclesiae Praesidem Christique gregis universi, hoc est, Catholicorum omnium, qui ubique terrarum sunt, Petri successione Pastorem Romanum Pontificem. Hoc illos una cum caeteris fidei orthodoxae mysteriis agnoscere et profiteri laetatur, immortalesque agit gratias Divinae bonitati Sanctissimus Dnus Noster, iudicatque hanc esse laetitiam verissimam a Dei gloriae atque animarum salutis studio profectam. Itaque libentissime una cum his Venerabilibus fratribus suis S. R. E. Cardinalibus, hanc illorum fidei obedientiae testificationem amplectitur. Optat atque orat, ut illorum exemplo, caeteri quoque illarum insularum, totiusque Orbis Reges et Princeps, omni Annus 1585. idolorum cultu atque errore abiecto, cognoscant Deum verum et quem ille misit, Iesum Christum, haec est enim vita aeterna. Hisce peractis Consistorium dimissum. Legati cum Summum Pontificem in aedes inferiores de more deduxissent, ab Illustrissimo Cardinali S. Sixti, fratris Summi Pontificis filio, amicitiae et honoris causa convivio primum excepti, deinde ad ipsius Pontificis Maximi, privatum ac familiare colloquium intromissi, multa cum eo de itinere, ac de religione per interpretes contule-runt. Inde S. Petri Basilicam adire ac sacris Apostolorum liminibus pie sa-lutatis, sub vesperam honorifiee domum reducti sunt. Addit non pauca scitu digna Antonius Cicarella, in suo ad Platinam additamento. Inprimis Visitatorem illum, cuius in suis literis Reges faciunt men-tionem, fuisse P. Alexandrum Velignanum, Societatis Iesu, cum quo dum ex Iapo-nia in Europam reditum pararet, quatuor praedicti Legati, Mancius Fiungae Regis nepos, Michael Cinguina, nepos Regis Arimanorum, Iulianus Naravira et Martinus Fara, nobilissimi iuvenes viginti duorum circiter annorum, e por-tu Nangaschae solverunt 20 Februarii, anno Dni 1582. Deinde post longas difficilesque navigationes, postquam Europam attigissent, a Regibus et Princi-pibus per Lusitaniam, Hispanias, Italiam, maximo applausu et splendidissimo apparatu excipiebantur. Romam tandem venerunt 22 Martii, anno 1585, cum tres annos, mensem unum et duos dies in itinere, cuius longitudinem 20 mi-lium miliarium fuisse aiebant, consumpsissent; et in Domo Professa Societa-tis Iesu hospitium habere veluerunt (quod et alibi in itinere, ubi Nostri com-morabantur, faciebant, et ad Nostros divertebant: cavendum enim erat, ne in aliis hospitiis, novi isti Christiani aliqua malorum Christianorum exempla adverterent). Pontifex vero Summus, toto illo tempore, quo Romae commora-bantur, omnia necessaria abunde iis suppeditabat eorumque legationem se-quenti post adventum die, iuxta ea, quae diximus, excepit. Sed non diu licuit optimo Pontifici eo gaudio, quod ex insolita illa legatione perceperat, in his terris frui. Fere enim decimo nono post die, nempe 10 Aprilis mortuus est, postquam 83 annis et tribus mensibus vixis-set, et Pontificatum 13 annis, mense uno ac tribus diebus administrasset, ac fere usque ad ipsam mortem laborasset. Septima enim Aprilis, quae in diem Dominicum inciderat, sacrum in secreto sacello celebraverat, deinde et sacro solenni interfuit. Octava Aprilis Consistorium habuit, iussitque etiam pro in-sequenti die signaturam publicari, at sub vesperam Ludovicus Blanchettus, qui Pontifici erat a cubiculo, videns Pontificem valde debilem, iusserat publi-cationem revocari, quod tamen Pontifici displicuit, qui varia negotia postri-die expedire decreverat. Tandem 10 Aprilis, praeter morem tardius paulo surrexerat: vestitus aliquandiu in cubiculo suo deambulavit, et post astanti-bus Cardinali S. Sixti, ac P. Iacobo Boncompagnio, more suo pransus est, quod videntes illi, ac nihil mali subesse putantes, abierunt. Post illorum abi-tum, duabus circiter ante meridiem horis, venerunt medici et ex pulsu nimis debili Pontificem morti vicinura iudicarunt, eumque periculi instantis admo- Exciphm- tur Legati convivio et ad pri- vatum collo- quium cum Pon- tifice ve- niunt. 21. Tres an- nos ex Iaponia in itinere consu- munt. 22. Gregorii XIII Pon- tificis mors. 80 Annus 1585 23. Corporis constitu- tio et mo- res eius. 24. Patria. Familia. Educatio. Gratus Doctori- bus. et varia alia munia ante Sum-mum Pon-tificatum. neri curarunt. Admonitus Pontifex, generosissimo animo illam denunciationem suscipiens, hoc tantum ab eo qui admonuerat, petiit, quantum vitae superesse censerent medici, cumque dictum illi esset, medicos duarum horarum spatium promittere non posse, statim se orationibus ferventissimis totus dedit, et Sa-cramentis consvetis perceptis, brevi post obiit. Vacavit sedes per dies qua-tuordecim, et mortuus Pontifex in sacello a se extructo sepultus est. Erat is Pontifex dum viveret, optima corporis dispositione, quam quia in cibo parcus et in potu sobrius erat, usque ad mortem salvam et integram con-servavit. Animo mansuetus erat et benignus, in eleemosinis erogandis erat liberalissimus iisque dandis mirum in modum obleetabatur. Largus etiam erat tum in privilegiatis altaribus, tum in indulgentiis coneedendis. Fundationem Collegii Romani et una Abbatia atributa et structura singulari auxit. Semi-naria exterarum nationum et in urbe et in variis Orbis partibus, ac etiam in hoc Regno, nempe Brunsbergae in Prussis, Vilnae in Lituania, excitavit. In egenos ingentem vim pecuniae, quam nonnulli ad duos milliones ascendisse computant, distribuit. Societati Iesu, quam summo amore complectebatur, ma-xima eaque plurima sive per bullas publicas, sive vivae vocis oraculo, privilegia concessit, uec plura hucusque nostra Societas ab ullo Pontifice obtinuit, ut interim taceam, quantopere opera hominum Societatis uteretur ad maximas quasdam legationes. In legibus eximie doctus fuit, studiis cum vo-luptate etiam in extrema senectute vacabat. Ac demum, quod colophonis loco ponitur, ob singularem erga Deum et gloriam eius promovendam ac haereti-cos convertendos animum, aeterna memoria dignissimus. Erat is ante Ponti-ficatum Hugo dictus, patria Bononiensis ex familia Boncampagnorum oriun-dus patre Christophoro, matre Agniola Merescalchi, anno Dni 1502 d. 4 Ianu-arii natus. Educatus nobili ac honesto modo, cum ad annos studiis aptos per-venisset, praeceptoribus traditus, qui eum humanioribus literis imbuerant. Adultior legibus et iuri ediscendo totum se dedit et Ludovici Muzzoli, Han-nibalis Caccianimici ac deinde Ludovici Gozadini et Caroli Ronini, qui illo tempore celeberrimi erant per totam Italiam Iurisconsulti, assiduus auditor fuit. Factus doctor iuris in Academia Bononiensi 28 aetatis suae anno, Sunt nempe reparatae salutis anno Dni 1530, 15 Septembris. Sequenti anno publice legebat Institutiones Imperiales eamque professionem tribus annis continuavit. Sub finem dictae professionis in Collegium Canonicorum est exo-ptatus et ad 1538 annum publicus ac ordinarius in Academia graviorum fa-cultatum Professor erat. Venit deinde Romam anno Dni 1539 et statim Se-natdris Capitolii collateralis constituitur. Deinde Abbreviator et utriusquae Signaturae factus est Referendarius. Sub Paulo tertio Tridentum ad Conci-lium Generale profectus erat et anno Dni 1549 Romam reversus, fit Vieat-rius civilis Auditoris Camerae. Tempore Iulii tertiii Secretarius Apostolicus efficitur et anno deinde 1555 octo mensibus Vicelegatus per territorium Ro-manuin sub Legato Cardinali Cicada mittitur. Anno sequenti Signaturae gra-tiae praeficitur, Post biennium in locum Vicegerentis Camerae assumptus est. Annus 1585. 81 Mon diu post Paulus IV eum veste Episcopum ordinavit. Anno 1562 ite-rum in Concilium Tridentinum mittitur ibique ad finem Concilii permansit. Cum Tridento rediisset a Pio IV Assessor in sacello designatus, et tandem ab eodem Pontifice anno Dni 1565, 12 Martii, quae dies S. Gregorio sacra est, Cardinalis cum titulo S. Sixti creatus. Eodem anno Legatus a latere in Hispa-panias mittitur, nec ex Hispania rediit nisi mortuo Pio IV et Pio V illi substituto. Post obitum Pii V. anno Dni 1572, 13 Maii Summus Pontifex est renunciatus, et sic praecipua quaeque tam civilia quam Ecclesiastica munia obiit, antequam supremi Pontificatus apicem conscendisset. Haec de Pontifice Gregorio XIII tantopere de Societate nostra merito paulo fusius. Iucunda res et nostra historia non indigna contigit nostris Derpatum non ita pridem introductis 21 Aprilis. Cum enim nostris ibi commo-rantibns efficaciter R. P. Provincialis commendasset linguae Estonicae edis-cendae studium, brevi eo res devenit, ut nostri eo idiomate et conciouaren-tur et Christianam doctrinam explicarent Poenitentiaeque ac Eucharistiae Sacramentum ministrarent adeo crescente auditorio, ut ex templo parvo S. Catharinae, ad templum Bmae Virginis amplissimum matutina concio Estonica transferenda esset idque ipso Paschatis festo, quod illo anno in 21 Aprilis inciderat. Auctum vero hoc auditorium tali occasione. Quidam ex Patribus cum mane aperiretur porta civitatis, diebus festis ibat ad Estones atque faventi-bus militibus Polonis Catholicis, estonice generalia Christianae doctrinae ca-pita, tum extra, tum intra civitatem docebat, quem Patrem turba sequebatur ad templum verba singula Catechismi cum Patre concinens. Hinc ingens multitudo ad nostrum templum veniebat (nulli enim Catholici Sacerdotes alii vel Derpati vel circa Derpatum erant a 30 annis) ob confessiones et com-munionem, ob baptismum parvulorum, ob matrimonia benedicenda et simul varia victualia. Dum et nostri ad pagos eorum excurrerent, aderant statim plurimi ad Sacrum audiendum, et simul obnixe petebant, ut eorum domus et agri benedicerentur lustralique aqua aspergerentur, ut illis Apostoli more vetusto tanquam Patroni distribuerentur. Incredibilis deinde in pagis eorum animarum fructus est secutus simplicibus illis colonis prae laetitia vix sese capientibus, dum fidem Catholicam, expulsam, tandem restitutam adverterent. Post mortuum Gregorium XIII postquam Cardinales 42, pro novo Pon-tifice deligendo Conclave 11 Aprilis fuissent ingressi, tandem 24 eiusdem Felicem Montaltum Cardinalem, Pontificem Maximum renunciarunt, qui Sixti V nomen sibi assumpsit, forsan ut memoriam Sixti IV Pontificis ex eodem Franciscanorum Conventualium ordine, in quo etiam erat ante Montaltus, as-sumpti, renovaret. P. Bernardus Golinius 18 Maii Cracovia ex domo S. Bar-barae in Sueciam missus est ad Principem Sueciae Sigismundum, qui post mortem Matris constantissime in fide Catholica perseverans (licet inter tot difficultates toto Regno et Rege Parente haeresi infectis ac etiam germana sorore a fide Christiana ad haeresim desciscente) aliquem ut Nostrum penes se haberet, qui a confessionibus et a concionibus illi esset, impetraverat ad 25. Postquam didicis- sent Nostri linquam Estoni- cam Dor- pati magnum animarum fructum faciunt. 26. Sixtus V creatur Pontifex. 27. Bernar-dus Goli-nius in Sueciam discedit. 11 Ad Sigis-mundum Principem Sueciae. Eleemo- sinae Maii. 28. Inscriptio absoluta Stepoci- censium et Przec- slawkae bonorum. 29. Ioannis Demetrii Sulikow- ski et Andreae Bathorei Cardinalig iter Bo-manum. Eleemo-sinae. 30. Donatio templi S. Ma- thiae. 31. Organo- rum in nostro 82 Annus 1585. quam rem etiam Anna, Regina Poloniae, Principis Sueciae matertera, operam suam contulerat. Acceperat vero praedictus P. Bernardus pro socio unum novitium Brunsberga, Bartholomeum Tomaszewicz, cum quo tam diu in Sue-cia mansit, quamdiu Sigismundus Princeps in Regem Poloniae non fuisset electus. Post electionem enim cum eo ex Suecia rediit. Quia vero manens P. Bernardus apud S. Barbaram, Procuratoris vices obibat ac rationes acce-ptorum expensorumque adnotabat, ideo munus hoc P. Petro Scargae reliquit, qui ab anni huiusce Mqio ad Augustum anni 1582 diligenter et perceptae et expensae rationes scriptas reliquit. Notabiles huius mensis erant eleemo-synae a Dno Simone Przekupien flor. 70 et a Palatina Podoliae vidua, quando cum funere mariti mortui, Nicolai Mielecki, Cracovia discederat, floreni 35 praeter alias minutiores. Magnifica Dna Anna Kormanicka, quae 29 Decembris anni superioris conditionatam inscriptionem praediorum Stepocice et Przeclawka Domui S. Stephani fecerat, 21 Iunii huius anni suasu Patris Petri Scargae eo deducta est, ut donationem praedictorum praediorum absolutam et sine ulla conditione faceret, inscriptioque in Cancellaria Regia apud V. Cancellarium Regni, Al-bertum Baranowski facta est. Possessionem tamen Nostri post 6 menses seu in Decembri certas ob causas adierunt, ut infra patebit. Hoc eodem mense Ioannes Demetrius Sulikowski, Archi-episcopus Leopoliensis est Romam legatus ad exhibendam no-mine Stephani Regis obedientiam Sixto V Pontifici Maximo. Eodem fere tempore Andreas Cardinalis Batoreus, Regis Ste-phani ex germano fratre nepos, iverat, ut a Pontifice Maximo auxilium pecuniarium pro novo bello Moschovitico, de quo in-stituendo omnino Rex concluserat, impetraret. Submiserunt eleemosinas hoc mense Dnus Bużynski aureos 20, qui tunc faciebant flor. 32 grossos 10. Rmus Varmiensis Cromerus flor. 20, Dna So-kolowska flor. 10 praeter alia minutiora. Domus vicina Parochiae S. Stephani empta pro Novitiatu opera Petri Scargae 19 Augusti florenis 580. Eodem mense procurata donatio templi S. Mathiae pro eodem Novitiatu, et obtenta a Petro Myskovio, Cracoviensi Epi-scopo, facta translatione altariae primo ad templum S. Stephani ad altare SSmi Sacramenti cum beneplacito R. P. Bylina Wolski, in cuius possessione tunc sacellum S. Mathiae fuit. Deinde ad aedem Beatissimae Virginis per praedictum Dnum Bylina. Brevi postmodum exornato S. Mathiae templo, da-tum initium concionibus germanicis a P. Wolfango Schrekkio, ad quas inter caeteros Germanos, cerdones, ob quos potissimum instituebantur, conveniebant. In Septembri reparata organa templi S. Barbarae, in quorum restaura-tionem Dorothea Barzina Palatina Cracoviensis 160 florenos dedit. Sub-missa etiam eleemosina 80 aureorum, qui tunc 93 florenos grossos 10 a Annus 1585. 83 Mfico Dne Ioanne Koniecpolski. In Octobri viam prope domum, ut commodior esset in templum nostrum venientibus, munivimus, area etiam parva domus polito saxo strata est. Circa finem Novembris Sacerdotes Mansionarii, qui ex templo S. Barbarae ad certum sacellum Aedis Bmae Virginis translati erant, cum Petro Scarga, Domus Superiore egerunt, ut fas illis esset redire ad S. Barbaram, et usum altaris primarii, vestiarii sacri, odei ac sepulchri sub ara eadem ita liberum haberent ut antea; tum ut horas suas antiquitus statas, tempora et ritum in cantando retinerent, nec augendo nec minuendo quicquam: tum praeterea, ne ius ullum Societas in eos haberet et si aliquid harum conditio-num iis non praestitissemus, certum ut iis forum designaremus: denique, ut eius commigrationis ius nostra impensa et cura procuraremus ab iis, a qui-bus necesse esset. Non aspernanda res visa, idcirco in consilium vocata, mosne gerendus ipsis an non. Explicabo prolixius, ut si quando simile quid conti-gerit, hoc velut exemplar in promptu esse possit. Videri poterat omnino ne-gandum quod petebant, ne se templi dominos et moderatores factos iacta-rent: neve nostris operis impedimento essent suo cantu et psalmodia. Alia ex parte nihil nobis obfuturi videbantur, plurimum vero ad honestatem pro-futuri. Nam quod ad cantus illorum attinet, non magis illos nobis incommo-dare posse, quam quos ipsi admittimus et magno dispendio ac molestia con-quirimus. Magis autem concursuros homines in templum, ut sunt ingenia no-stratium, cantus dulcedine invitatos; quo sine mira de nobis in animis ipso-rum opinio, cognitumque ibi optime succedere nostris operis, ubi vel scholas habemus, vel in templis parrochialibus nostra munera obimus. Quantum com-pendium itaque esset, habere cantum et perpetuum et sine sollicitudine nostra ac Misericordiae sodalium, qui magna impensa procurant sacrorum suorum cantum, quod sine cantu nequaquam devotioni suae satisfacere sibi videantur. Accedit, quod invidiam, quam iis Saccrdotibus migrare iussis incurreramus, revocatis eandem amoliremus, ut et bonis tristitiam et malevolis ansam ca-lumniandi praecideremus, quorum illi dolerent, si criminarentur plusquam ab annis ducentis usurpata possesione templi immerentes sacerdotes privatos et solitudinem silentiumque pro piis eorum cantibus ac ritibus inductum. Quia ut sunt motus hominum, aegre ferunt in obscurum, angustum, et minime op-portunum locum compactos, ubi nec populus interesse possit eorum exercitijs, nec ulla sit inde in templo Mariano maiestas, dissonantibus hinc inde canti-bus, qui eadem hora diversas ad aras trahuntur. Si in vacuum aliud tem-plum inducti fuissent, non adeo grave videretur. Unde quidam ex Proconsu-libus Petro Scargae dixit, velle quidem se amicum esse Societati, cum eius mores et consvetudinem laudabilem intueatur, at ubi in templum Marianum ingressus est et perstrepentes illo in angulo Mansionarios audivit, omnino eam abhorrere. Haec omnia sopiremus, reductis iis ad S. Barbaram et eos facile sequeretur sodalitas S. Barbarae, viris primariis et potentibus et inter suos nobilibus, illustris, quae nunc nobis infesta nimium non gravate se no bis exemplo Sacerdotum dirigendam traderet. Atque hac occasione honestiore templo restaura- tio. Via ante domum nostrum accomo- data. 32. Mansiona- rii petunl ut rede- ant ad S. Barbaram cum certis conditio- nibus. Delibera-tio ea de re. Pro parte negante rationes. Pro affir-mante. 84 Annus 1585. 33. Concedit P. Pro- vincialis Mansiona- riis redi- tum. Sed eum illi iterum non refe- runt. 34. Claudio-poli Cur-sus Phi-losophi- cus et Theolo- accipit initram. 35. Posses- sionem bonorum Stepoci-censium nostri adeunt. formula conscribi iura nostra in templum hoc possent, expunctis illis non satis probatis conditionibus, quibus oblique saltem notari videmur, quasi upur-patores alieni iuris et importune ingerentes nos in alienam messem. Denique pomeridianae horae non silentio odiosae essent et proinde fructus concurren-tium maior, et sacerdotum accessione templum fieret augustius et nobis va-rias in partes excurrentibus salutis alienae causa, essent, qui Sacrorum ordi-nem interrumpi non sinerent. Denique, si olim, quod absit, locus is nobis re-linquendus esset, non maneret vacuus tutoribus ac procuratoribus. Atque id omnibus, qui consilio aderant visum, hoc et amici omnes nostri suaserunt, ora-runt, obtestati sunt. Ut si quidem uberiorem Dei gloriam et salutis alienae proventum cupere nos ac promovere profiteremur, eam rem, ex qua id copio-sissime profluit, non aspernaremur, et sacerdotes, quos vel rogari a nobis non indignum videretur, ultro a nobis petentes antiquis restitueremus sedibus etc. Hae cum ad Ioannem Paulum Campanum, Societatis Nostrae in hac Provincia Praesidem missa essent, perpensis rationibus fecit potestatem Petro Scargae, ut petentibus Mansionariis, ea quae proposuerant, concederentur. Quare scripserat iam ea, qua maxime illi vellent formula ius migrandi et utendi nostro templo, modo ne templum in suam potestatem vendicarent, et nostris operis aliqua vel immodestia vel indecentia officerent, aut usurparent, quae non concederentur, ut concionandi, Sacramenta administrandi autoritatem invito Moderatore templi et Domus S. Barbarae. Discolos denique ipsi more suo inter se coercerent castigarentque. Verum quia illi non expetierunt de-inde incertum qua causa, nec ms illis hoc traditum est, neque in templum nostrum cooptati sunt. Atque hactenus Crupconum sacello contenti haerent, Nobis ut fortasse nihil emolumenti consecutis, atqui etiam non multum in-commodi passis. Urgebat saepius Stephanus Rex tam apud Societatis Nostrae Genera-lem, quam apud nostrum Provincialem, ut Claudiopoli Academiae ac Univer-sitati initia darentur. Ideo hoc mense Novembri Scholis humaniorum literarum jam ante constitutis, praesente Sigismundo Principe et tota eius aula, Cursus philosophicus additus et una lectio theologica pluraque sequentibus annis addenda erant. Interim optimi Regis consilia tum eius morte, quae sequenti anno con-tigit, tum gravissima eiusdem anni peste, quae Nostros plurimos absumpsit, tum etiam Nostrorum ex Transylvania expulsione, de qua suo loco, dissipata sunt. Bonorum Stepocicensium et Przeclaviensium possesionem pro Novitiatu S. Stephani tandem Nostri 6 Decembris opera Petri Scargae adierunt, ad-hibitaque sunt omnia, quae de more patrio ad actum huiusmodi abhiberi solent et publicis tabulis in arce Cracoviensi eadem consignata. Huius etiam anni 7 Decembris, cum Reverendissimus P. Provincialis in Transylvaniam abiisset, P. Antonius Possevinus, postquam fundationis Collegii Derpatensis primas literas Rex Stephanus confecisset, Derpatum se contulit et ea bona, quae a Rege assignata erant pro Collegio recepit, sicut etiam et pro Collegio Polocensi sub idem tempus nonnulla recuperaverai Annus 1585. 85 Varadinensis praeterea Collegii fundationem R. P. Provincialis a Rege Nie-polomicis acceperat et cum ea in Transylvaniam iverat certosque nostros Varadini constituerat, sed haec morte Regis, quae sequenti anno contigit, et ob nostros peste sublatos non diu duravit. Sodales Misericordiae hoc anno insigne incrementum et in numero et in pietate sumpserunt, multos e vinculis aere alieno dissoluto, redemerunt, familias integras ad summam inopiam redactas statis largitionibus aluerunt. Et ne solius charitatis discipuli viderentur, eidem sui despicientiam adiunxe-runt pro foribus templorum diebus celebrioribus in usus pauperum stipem colligentes et ostiatim etiam alienam liberalitatem sollicitantes. Die Sacro acerbissimae Christi Passioni viridi concolori veste ora contecti, supplicatio-nem ad templa habuerunt, idemque in pompa Sanctissimi Panis Angelici fece-runt ante ferculum praeeuntes, quem morem deinde annis aliis tenuerunt, et omnium Religiosorum Sodalitates ad idem faciendum excitaverunt. Quare factum, ut invidia senescente, et haec ipsa Sodalitas et nostra Societas in honore esset. Laboribus enim Nostrorum pro salute aliena cognitis, tandem iniqui hactenus amplecti nos amantissime et liberalitate erga nos a nullo vinci velle contendebant. Quasi certamen esset pro nostris sustentandis ac ornandis domus nostrae et templi usibus congerebantur necessaria, tapetes, aulaea integra, panni velamina ad aram occulte iactabantur, ut liberati cura templi aliarumque necessitatum socii, tanto alacrius procurandae saluti pro-ximorum sese impenderent. Qui ab haeresi ad orthodoxam religionem nostrorum opera sese rece-perunt, hoc anno plus quam septuaginta animarum labem agnoscere abiicere-que. Duo quoque signiferi et novi Evangelii Praecones, Adamus Cosnitzius et Christianus Francken. Ille aunis triginta Calvini Synagogae dux erat, doctrina alioquin et annis insignis quippe sexaginta iam numerabat. Nuper huc vene-rat invitatu suorum, ut aegri ministri adiret munus. Adiit et pro potestate acriter mores Evangelicorum fictos simulationemque taxavit. Interea Noster quam occultissime agere cum illo, ne res vulgata facilius inveniret obicem, tam diu laboravit, donec misero Deus ut sese respiceret, aperuit oculos. Dicta deinde die, quoniam in tali homine ita necessarium erat, Noster concionem de veneno haeresum dolis atque fraudibus instituit, medicinasque monstravit. Ab hac ille publice male professam perfidiam, in templo Parochiali Mariano summo conventu hominum eiuravit. Sacerdotis nostri oratio utcunque vel ipsis haereticis probata est, sed Magistri ipsorum palinodia ingenti eos vul-nere afflixit. Recordabantur eius canitiem, literas, conciones, acerbitatem iu Religionis Romanae tutores et alumnos: cum ipso omnia decora sua deperisse moerebant et vulnere domestico prostrati, conciderant. Catholici contra magno exultarunt gaudio, tum eius ipsius bono, tum publico religionis, quod non esse sanam doctrinam apud hostes illius, vel ipsarum antesignanorum con-scientiam testis esset locupletissimus. 36. Sodalitas Misericor- diae in- cremen- tum capjt et speci- mina dat illu- stria. Invidia contra So- cietatem mutatur in amo- rem. Haeretici conversi hoc anuo. 37. Adamus Cosni- tzius Pseudo- Minister. Perfidiam publice eiurat. 86 Annus 1585. 88. Christia- nus Fran- cken con- vertitur ab haeresi Ariana. Literae eius ad Patres So- cietatis. 39. Publice haeresim eiurat. At Christianus Francken novum quoddam dogma ferebat, et quod lin-gua non poterat, literis ac libris inferebat, Poloniamque et deinde Transyl-vaniam impietate Ariana inficere contendebat. Stephanus Rex, ne malum glis-ceret latius, conquiri hominem et in carcerem compingi iusserat, sed ille rem subodoratus non tanti Cacangelium suum aestimans, ut periclitari vellet, fuga sibi consuluit. Ea occasione primum ad se et tandem in gratiam cum Ro-mana Ecclesia redire statuit, quod literis datis ad nostros Viennam Austriae et Claudiopolim testatus est, et quas hic adferre non abs re erit. Ita ergo in iis ait. Cum miser ego peccator, errorem tandem meum agnoscens dignum haeresi mea supplicium divinum expectarem, ecce omnipotens et misericors coeli terraeque Imperator Christus Optimus Maximus misertus mei etc. Rogo itaque vos o Patres et Fratres quondam mei in Christo charissimi, rogo vos plus etiam quam possum, ut me errantem oviculam, si non ad proprium ve-strum (scio enim per Constitutiones vestras, non licere in Societatem Iesu recipi hominem, qui semel fidem Catholicam abiecerit) saltem in commune Ecclesiae Catholicae ovile recipere velitis, ut ibi, si Dominus Iesus gravem mihi hunc lapsum ignoverit, habeam salutem, sin despexerit, peccatorem ha-beam saltem illic sepulchrum. Quod si precibus istis meis non contenti poe-nas quoque aliquas expetitis: satis ego multas hactenus tum corporis, tum animae dedi poenas. Corporis quidem, eo, quod mores Societatis Iesu mihi prorsus infixi haerentes, per multas ubique persecutiones pepererint; animi vero, quia horam moerore vacuam adeo habui nullam, ut dormiens etiam au-ditus fuerim, cum casum hunc meum deplorarem tanquam intermotuis voci-bus clamare: Miseremini mei, miseremini mei, vos saltem amici mei, quia ma-nus Domini tetigit me etc. Totum ego mundum, qui me hactenus extra ve-stram Religionem aluit, testem imploro me, nullas in hoc saeculo opes quae-sivisse, nihil contra votum castitatis fecisse, sed eandem, quam apud vos Deo promisi castitatem conservasse. Si post hac in eam in Religione Catholica eonstantiam requiritis, tum ita me iam affectum scitote, ut etiamsi mihi vi-tam condonandam non putaretis, multo tamen occidi malim a Catholicis, quam vivere apud Evangelicos homines, nulla nec solida charitate, nec virtute, nec doctrina praeditos. Et quantumvis nonnulli Catholici Doctores, quos Evange-lici nostri barbaros vocant, errarent, multo tamen malim cum ipsis tanquam cum ingeniosis et propter rerum quas tractant subtilitatem necessario lingua barbaris errare, quam cum his, qui non lingua et verbis, sed doctrina et moribus sunt barbari, verum sentire etc. Haec ille et multa alia similia in scripto suo, quod postea Vratislaviae in Silesia impressum erat. Is igitur Francken Cracoviam veniens, eadem Nostris repetebat. Audire libenter homi-nem etsi timide coepimus, ne ille videlicet nos ludum facere et periculum fingendo redimere vellet. Deinde re in consilium vocata, veriti ne nostra ter-giversatio desperationem afferret resipiscenti, receptum domi nostrae et insti-tutum, Deo favente eo deduximus, ut in maxima hominum et Academicorum corona, formula orthodoxa haereses omnes detestaretur, suoque chirogra- Annus 1585., 1586. 87 pho detestationem illam comprobaret. Editus hoc anno Cracoviae liber pre-carius Polonicus per P. Martinum Laternam Decachordum seu Polonico idio-mate Harfa dictus, qui tanta aviditate ab omnibus susceptus, erat ut iam dum haec scribimus plusquam sedecim vicibus impressus fuerit. Sacrum vestiarium et caetera supellex acessionem habuit calice uno et ferculo divini panis et ampulis donatis. Vestis etiam pro sacrificante dama-scena alba, cum duabus ministrantium, et non pauca alia minutiora submis-sa. Pro victu pariter vestituque Nostrorum fere decem, inter quos sex erant sacerdotes, non tantum sufficienter sed etiam abundanter omnia subministrata. 40. Liber praeca- rius polo- nicus P. Martini Laternae. Pro tem- plo et pro domo va- ria sub- missa. Annus Domini 1586. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Ioanne Paulo Campano Praeposito Provinciali, Petro Scarga Residentiae Domus S. Barbarae Superiore. Concesserat Gregorius XIII post erectam primariam Congregationem in Ecclesia Anunciatae Collegii Romani, Societatis Iesu Generali Praeposito facultatem aggregandi quasvis alias Congregationes Studiosorum Nostrorum cum certis indulgentiis, ut annotatum est anno 1584 n. 31. Eam igitur facul-tatem 5 lanuarii huius anni extendit Sixtus V ad alias etiam Societates non scholarium: tam in Collegiis, quam in domibus erigendas, ut fusius in ipsa Bulla perscriptum est. Circa initium huius anni duplicis novi Collegii Albae Iuliae videlicet et Varadinensis in Transylvania per Regem Stephanum ad finem fere deducta erat fundatio. Ac in primis Albae Iuliae, ubi Principis residentia esse solebat, cum Nostri antea in palatio penes eundem principem manere solerent, coeperant Nostri manere penes templum Nostris concessum in eoque et mane ac a prandiis conciones ad populum habebant et cate-chisticam doctrinam explicabant et duas scholas iam aperuerant, ac reliqua non solum nostrae Societati consueta munia, sed etiam omnia parochialia (nulli enim alii Catholici sacerdotes in illis partibus erant praeter Nostros) obibant, redditus etiam certi annui pro Nostris alendis fuerant assignati. Varadinensi similiter Collegio duos pagos integros et in aliis sex pagis cer-tas portiones Rex Stephanus donaverat, in eoque simili modo tum consueta Societatis ministeria, tum omnia parochorum Nostri expediebant. Sed utriusque huius Collegii, sicut et Claudiopolitani fundationes morte Regis, quae in fine huius anni contigit, dissipatae sunt. Inciderat Rex Stephanus in grave vitae periculum 21 Fe-bruarii Cum enim ad venationem sese contulisset et iter age-ret per lacum gelatum praecedentibus more consveto plurimis l. Extensio aggrega- tionis Congre- gationum ad Soda- litates alias praeter Studioso- rum. 2. Collegia Albense et Vara-dinense fundatur. 3. In ma-gnum pe- riculum vitae Rex adductus. 88 Annus 1586. 4. Emitur domus pro Paro- cho et Vicariis S. Stepha- ni a Petro Scarga. Eleemosi- nae sub- missae. 5. Qnerelae contra Nostros ob domum emptam. equitibus, glacies, quae satis firma videbatur et quae tot ante-cedentes sustinuit, sub equis vehiculum Regis trahentibus rum-pitur in extremum periculum et Regem et aurigam adducit. Ingens concursus ad Regem esse coeperat omnium, sed ipse Rex ex vehiculo desiliens, clara voce interdixit, ne ullus ad se accederet (ne videlicet tot accurrentibus magis frangeretur glacies) et super glaciem sese prosternens, ac per eandem ad aliquam loci distantiam devolvens, tandem se erexit, et incolu-mis relicta venatione domum rediii Equis nonnullis demersis, quorum lora statim erant abscissa, vix auriga periculum evasit. Mali ominis signum eum casum esse multi coniiciebant, aliqui non deerant, qui mortem brevi futuram Regis hac re praesi-gnatam arbitrabantur. Petrus Scarga diligenter curans, ut locus tyrocinii Societatis Cracoviae quamprimum statueretur 29 Martii emit domum dictam Straczkowska in Platea S. Stephani pro Parocho eiusdem templi eiusque vicariis, hac condi-tione, ut Nostris tyronibus antiqua parochialis domus cederet. Emit vero istam domum, ut ipsemet P. Scarga in rationibus domesticis manu propria annotavit, a Dno Urbankowicz, Consule Cracoviensi et cohaeredibus florenis 1450. Et postea addit: Restabunt floreni 100 census redimibilis in eadem domo, pro hospitali Cracoviensi S. Spiritus, qui non sunt dati. sed in eadem domo obligatio est solvendi florenos 5 in annum. Hu cusque F. Scarga, cuius verba ideo hoc loco posui, quia de numero huius summae in emptionem praedictae domus expensae valde discrepantes video sententias. Porro haec pecunia partim ex arcula S. Barbarae, partim a nonnullis mutuo accepta. Nam ut ipse P. Scarga annotat, 500 floreni a Mfico D. Andrea Sapieha Palatino Novogrodiensi et 313 ab aliis pro domo S. Barbarae collecti et 100 a P. Stanislao Varsevicio per R. P. Provincialem applicati, et 436 mutuo accepti in emptionem huius domus sunt conversi. Quanquam 500 flo-renis, quae Serenissima Anna, Regina Stephani coniux in subsidium huius emptionis miserat in Octobri, ut suo loco patebit, ea, quae mutuo accepera-mus, solutaest. Mense Aprili tum a Mfico D. Andrea Sapieha, tum a nonnullis aliis benefactoribus submissi nobis pro eleemosina floreni plus quam 90. Post emptam porro domum superiori mense invidens hostis eam com-moditatem, quae tyronibus Societatis parabatur, excitavit variorum malevolo-rum contra Nostros querelas, qui criminabantur pelli a nobis veteres posses-sores templaque et domicilia redimi. Ortum vero haec res habuit partim, quod Vicarii S. Stephani aegre ferrent mutationem domus, partim, quod is sacerdos, qui certam Procurationem Sacrorum ad S. Mathiae sacellum habe- Annus 1586. 89 bat, non libenter se in templum S. Stephani transferri pateretur. Unde etiam post in Marianum templum transierat, ne quid nobiscum commune haberet, cuius facta mentio anno praecedenti n. 30. Quos ergo proxime id afficiebat, locuti non pauca impudenter, vulgus autem temerarium multis mendaciorum accessionibus e culice elephantem videri volebat. Sed haec omnia post sopita. Gravius aliquid successit, quo nostri in hoc Regno atrocissime tradu-cebantur et de quo in Maio huius anni primo intelleximus, Editus enim contra nos famosus libellus, quem Petrus Myszkowski Episcopus a Gedanen-sibus editum arbitrabatur, in quo teterrima quaedam flagitia in aliquot homini-bus Societatis deprehensa et publico supplicio vindicata fingebantur. Res erat facta stolidissime, ut vel hostis figmentum esse adverteret, tamen haeritici et malevoli aliquod nobis creatum incommodi gaudebant. Rem totam, ut est narrata a Friderico Barscio, Sacerdote Nostro in speculo Iesuitico germanice edito, ut infamiae nobis gloriosae et calumniae haereticorum impudentissimae non inutilis esset memoria, reponam. Ac inprimis ipsum infame scriptum, de-inde vero tum Volfgangi, Archiepiscopi Moguntini, Principis Electoris ad Re-gem Stephanum, tura Stephani Regis, Episcopi et Capitanei et Consulum Cracoviensium responsiones, quas tamen in iis mensibus ponemus in quibus datae erant. Iam ergo libelli famosi et titulus et ipsa narratio talis erat. Nova certa et facinora miseranda a Iesuitis designata, qui Cracoviae capti et Nilo vecti, ibique mulctati gladio et rota anuo 1586. Anno 1585, 17 Octob. in Beati Lucae Natali conspiravit Rex cum Iesuitis eorum Religionem et Ritus constantissime promovere, Summum Pontificem eius-que dignitatem omni ope tueri nec solum in Polonia ac in Transylvania, Livonia Curlandia et ubi posset Iesuitas propagare, uti iam Rigae fecerat 11 Septemb. postea Vilnae, Gedani quoque, sed hic conatu non satis prospero. Itaque 28 Decemb. anno 1585 misit Elector Moguntinus Regiae Maiestati Iesuitas qua-tuor, qui Cracoviam delati, duo ex his provecta aetate, duo iuvenes erant, e qui-bus posterioribus alter nocte trium Regum peperit. Rex per aulae suae mo-deratorem hospiti Germano eos commendaverat et subministrabat omnia. Famulus hospitis haud magno intervallo ab iis cubitabat, is nocte infirmi gemitus primo, deinde infantis vagitum audire visus, orta luce rem hero suo retulit, quo Jlle audito cogitavit prandii horam expectandam. Ad prandium tres venere solum, quartum calculi doloribus cruciari finxerunt. Interea fama perfertur ad Regem, aliquem ex iis infirmari at longe diversa fama civitate tota vulgata, ut a famulo hospitis cognita erat. Rex mittit medicos suos, ut aegro opitulentur: illi recusant, instat Rex, detrectant isti et orant dies tan-tum aliquot patienter ferret, se in Sarnaniam in tempore expeditionem ador-naturos. Impetrata morae venia, ubi morbum ingravescere vident, occidunt hominem, et iutra vestes ipsius infantem insuunt, monentque hospitem, locu-lum ut curet, quoniam socius illorum obdormisset. Iam ad Regis aures per-venerant a famulo prodita, is confestim mittit medicos, ut conspiciant omni-no vel nudatum, hospitem vero et eius familiam ne elabi patiantur, antequam 6. Insignis famosus libellus contra Nostros. 7. 12 Annus 1586. certo constiterit, itane an secus res habeat; nihil enim eiusmodi in tam sanctis hominibus verisimile putabat. Altero die medici a Rege examinati, famulus ille datus in carcerem, deinde et reliqui tres Iesuitae ad Regem vo-cati, cum eos ingenti maerore affatus esset, obmutescentes nec hiscere ausi. Dati in custodiam separatim et examinati, publice confessi sunt verbum de verbo ut sequitur. Primo D. Gaspar senior annos 64 natus, confessus est sine tormentis, e ditione Moguntini Electoris ortum se esse, et annis unde-cim Moguntiae inter Iesuitas fuisse: Conradum vero mortuum, qui erat revera Clara, civis cuiusdam Moguntini filia, annis novem secum habuisse, et quatuor liberos ex ea suscepisse, quos omnes enecarit: petere se, ut ne per carnificem crucietur, spondere nunquam se rem cum foemina habiturum sed sanctissime victurum Solati hominem, qui Regis nomine aderant, secundum advocant. Se-cundo D. Henricus, annos 58 natus Darmstadiae sub Lantgravio Hessiae, libere confessus, patrem sibi fuisse Evangelicum Ministrum, ab eoque se studiorum causa Heidelbergum, deinde Monachium in Bavariam missum, ut concionibus idoneus esse posset, verum a diabolo deceptum, ut et P. Gasparum, octo annis inter Iesuitas vixisse: mulierculam vero suam pro studioso annis quinque apud se habuisse, Alexandrum a se appellatam, prolem ex ea nullam habu-isse: datam vero sibi a Praeposito Moguntino, postquam publice concubinam alere coeperit. Tertio Alexander, Catharina revera, civis Heiligenstadiensis filia ultro fassa, annis sex apud Praepositum Moguntinum se fuisse pro studioso, duosque ex eo genuisse liberos, qui etiamnum essent apud sororem Praepo-siti Coioniae, concubina vero domum inducta, se D. Henrico tradidisse. Quarto D. Gasparus tormentis subiectus, eadem quae prius asseruit, quodque infan-tes quatuor cum sua nunc vita functa muliercula, ex ea susceptos, occidisset, id magno dolori sibi esse, verum se consolari, quod quoniam nec dum Chri-stiano more abluti fuissent, nec scelere homicidii pollutus esset. Rogatus amplius, quomodo mulierem suam occiderit, respondit ab omnibus tribus cul-pam eam praestari oportere; suffocasse miseram nihil metuentes de iudicio, oravitque ut humari iuberent, quoniam illa inculpata esset. Praeterea nihil extortum ab eo, sed neqae amplius, ut Rex iusserat, quaesitum. Quinto D. Henricus cruciatus, priora repetiit: atque conspirasse in caedem miserae, cum nulla spes valetudiuis esset, ut quantocius iter Regium arriperent. Cumque illi dixissent quaesitores, nisi apud eum deprehensa fuisset muliercula, facile veniam consecuturum fuisse, respondit, si eo nomine reus capitis ageretur ipse, quotquot Romae ac tota Italia Monachii Treviris, Heiligenstadii, Duder-stadii et denique quotquot in Bohemia atque Polonia essent Iesuitae agi oportere. Imo nec Regem, Papam, Cardinales, Episcopos et reliquos Sacer-dotes deinde sine uxoribus esse velle, neque posse. Tum orans vitam sibi atque uxori suae obtestatus est Regem, ut memor Dei Iudicis in Regno suo permittat Evangelicam veritatem (quod verbum ipsi causa mortis fuit) per crucem, ascensionem Regis Regum. Haec, ut audierunt ingenti cum tristitia ad Regem retulerunt. Sed cum is de tertio requisisset, quem relin querant, Annus 1586. 91 e vestigio reversi cum tormentis reieceruni Alexander itaque (Catharina re-vera) ut antea, ita nunc fassus in tormentis Praeposito Moguntino se duos genuisse liberos, qui etiamnum sint Coloniae et quanto tempore cum D. Hen-rico fuerit, amplius nihil scire. Urgentibus illis iterum iterumque, fassa annis undecim ita vixisse, nec tamen ulli praeter duos, quos dixerat, cognitam. Quod vero ad Claram attineret (Conradum finxerant) coactam se eam suffocasse, infantem inter vestes insuisse, nec plura. De his Rex cum suo concilio sa-cerdotum pariter ac civili cum deliberasset, sententiam capitis pronunciavit. Mane sequenti vecti sunt Nilo cum occisa muliere in loculo iam reposita, ubi D. Gaspar et D. Henricus in rotam acti. Catharina vero (Alexander ab iis dicta) capite truncata, et cum Clara (Conrado scilicet) sub patibulo se-pulta. Altero die rursum cum ad Regem nuntii rediissent, infans interfectus magno cum honore conditur in sepulchro. Hactenus liber famosus, qui quam stolide et impundentcr sit scriptus, manifestissimum est, et tamen cum ingenti plausu per Germaniam et Poloniam sparsus fuit, quasi luce sempiterna dignissimus. Wolfgangus Archiepiscopus Moguntinus, ut fabulam inaudiit, qua pro sua dignitate, qua pro Religionis Catholicae incolumitate bonaque fama sollicitus ad Stephanum Regem 22 Maii tales dat literas: Serenissime Rex Domine et Amice Carissime. S. D. Vestrae deferimus omne obsequium nostrum etc. Noverit S. D. V, quod in lucem editus, et non solum in plebem, sed et in aulas Principum sparsus sit famo-sus libellus incerti auctoris et typographi, haud sine magno scandalo infir-morum de quatuor Religiosis Societatis Iesu, qui propter facinora Cracoviae extremo supplicio a S. D. V. post examen et confessionem publice affecti finguntur, quemadmodum ex adiuncto libello, et P. Possevino, vel Socolovio S. D. V. Theologo (cui Superior Collegii nostri scribet fusius) intelliget. Cum autem ad instaurandam et confirmandam Religionem Catholicam, et sub-ditorum obedientiam, plurimum conducat, ut famae consulatur eorum, qui verbo et institutione caeterorum a Magistratu praeficiuntur, ne, dum vita ho-rum Ecclesiae operariorum despicitur, etiam doctrina contemnetur, hisce literis nos consecuturos speramus ad S. D. V. ut veritatis et innocentiae publicum testimonium detur ad obstruendum os loquentium iniqua; omnesque intelli-gant etiam, qui in aulis Principum versantur, mendacium hoc non nisi men-tientibus et fingentibus obfuisse. Involuimur et nos huic fabulae, qui nullos unquam homines in Poloniam misimus. Si tamen simiiis aliquis casus acci-disset Cracoviae et inter facinorosos suppliciis affectos nonnulli ex subditis nostris fuissent vel Heiligenstadiani vel Moguntini, vellemus nobis id per S. D. V. perscribi et communicari eorum confessiones. In simili vel maiori ne-gotio nos habitura est S. D. V. ad gratificandum paratos et promptos. Deus Opt. Max. S. D. V. Ecclesiae S. Catholicae atque subditis suis servet quam diutissime incolumem. Moguntiae 22 Maii anno 1586. Wolfgangus Archiep, Moguntinus Sac. Romani Imperii per Germaniam Archicancellarius Princeps Elector. 8. Litterae Moguntini Archiepi- scopi ad Regem, quaeren- tis de hac fabula. 92 Annus 1586. 9. Transmi- gratio No- vitiorum Brunsber ga Cra- coviam ad S. Ste- phanum. 10. Collegium Nesvisen-se funda- tur. 11. Regis Stephani respon- sum ad literas Archiepi- scopi Mo guntini. Inscriptio vero talis fuit. Serenissimo et Illmo Principi ac Dno D. Ste-phano D. G. Regi Poloniae, Magno Duci Lituaniae, Russiae, Prussiae, Samo-gitiae etc. etc. Domino et Amico nostro Charissimo. Quomodo his literis Stephanus responderit Grodnae in lulio (nam tunc in Lituania morabatur) patebit infra. Hoc etiam mense Maio allatum Norinberga rotatum horologium cum quadrantibus pro domo. In lunio novitii Societatis qui in Collegio Brunsber-gensi, ad hoc usque tempus morabantur, Cracoviam ad S. Stephanum trans-migrarunt et in aede Parochiali collocati sunt. Venerat cum illis Robertus Albicrombius, Scotus eorum Magister. Nonnulli eos in Octobri huius anni commigrasse scriptum reliquerunt, quia tamen historia S Stephani ad Iunium eam transmigrationem reponit, ideo etiam nos hoc mense eam reponimus. A viginti fere anuis manserant ante novitii Brunsbergae satis incommode, et ob auram minus faventem Polonis et ob gravamen Collegii ideoque opti-mo consilio mutatio haec instituta est, et cum viginti novitiis, qui tunc ve-nerant tyrocinii Cracoviensis Societatis Nostrae fundamenta sunt iacta faelici successu, quem hucusque experimur. Eiusdem anni 26 Iunii fundamenta Collegii Niesvisensis (quod iam ab Admodum Patre Nostro Generali susceptum paulo ante erat) fodi coepta ligone et ab isto IJlmo Nicolao Christbphoro Radivilo Duce arrepto et ab eius con-iuge et a fratre Ducis germano Stanislao et ab aula tota, brevique post nempe post 6 dies in festo Visitationis Beatissimae Virginis solemni pompa primus lapis positus erat. Donaverat porro idem Dux pro Collegii fundatione ex bonis suis paternis oppidum Lipsko cum sex adiunctis pagis, octo a Nie-svisio milliaribus germanicis dissitum Dederat et alias duas prope Niesvi-sium villas cum parte sylvae et cum piscina. Assignaverat insuper pro ex-tructione Collegii aream commodissimam et certam summam pecuniae reser-vata sibi templi extructione. Quae omnia fusius in historia Collegii Niesvi-sensis habetur, Eiusdem mensis eleemosinae domui S. Barbarae missae in pecunia flo-reni 170 erant praeter varia victualia. Dum ille, qui ab Archiepiscopo Moguntino ad Regem Stephanum missus fuerat Grodnam in lulio venisset et literas quas n. 8 retulimus attulisset, tale ad eas responsum 13 eiusdem mensis accepit. Stephanus D. G. Rex Poloniae, Magnus Dux Lituaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniae et Transylvaniam Princeps etc. Reverendissimo in Christo Patri D. Wolfgango, Archiepiscopo Moguntino, S. Romani Imperii per Germaniam Ar-chicancellario et Principi Electori, amico nostro charissimo Salutem et omnis faelicitatis incrementum. Reverendissime in Christo Pater amice noster cha-rissime. Literas D. V. una cum figmento germanico de Patribus quibusdam Iesuitis, qui nescimus ob qua facinora supplicio a nobis affecti in eo fin-guntur, recte accepimus, fabulamque eam primum nos non sine admiratione legimus, deinde Senatoribus etiam nostris, qui tum circa nos erant univer- Annus 1586. 93 saeque aulae nostrae proponi iussimus, in qua nemo omnium extitit, qui non modo falsissime eam confictam, verum ab omni etiam similitudine veri non alienam agnosceret, sicque existimaret nulla refutatione opus eam habere, quae omnibus partibus seipsam labefactaret. Praeterquam enim, quod narratio ipsa nullo fere loco cohaereat, eo etiam tempore Cracoviae nobis praesenti-bus res gesta fingitur, quo nos modo Cracovia iam discesseramus, verum aliquandiu ante in Magnum Ducatum nostrum Lituaniae perveneramus. In Nilo deinde perfecta scribitur, quo quidem nomine celeberrimum in Aegipto fluvium esse scimus, in nostro autem Regno nullum vel obscurissimum locum exstare qui, eo nomine sit. Itaque is sensus fere omnium, qui eam agnosce-rent fuit: ut Catholicis quidem voluptatem tam aperte deprehensa vanitas haereticorum, hisce pudorem eadem sociorum suorum vanitas afferet: omnes autem poena dignissimum iudicarent auctorem, qui figmento tam manifesto hominum innocentissimorum famam traducere ausus fuerit. Verum natura ea pravitatis ut semper fuit, ita nunc etiam est, ut ubi veritate contra veritatem nihil possit, ad fabulas atque calumnias confugiat. Nos quidem, cum in Regno ac ditionibus nostris Societatis eius Patres ad iuventutem excolendam non paucos foveamus, testimonium hoc illis vere tribuere possumus, non modo ullum eorum unquam in Regno nostro ob facinus aliquod supplicio affectum, sed ne accusatum quidem aut minimam suspicionem facinoris alicuius un-quam in ullum eorum collatam: itaque omnes vixisse et vivere, ut cum Reli-gionis ipsius causa dignissimos eos clementia nostra iudicemus, ob singula-rem pietatem et vitae sanctimoniam multo etiam cariores nobis sint. Quod reliquum est Paternitatem V. quam optime valere cupimus. Grodnae 13 men-sis Iulii anno Dni 1586 Stephanus Rex etc. Inscriptio vero talis erat. Re-verendissimo in Christo Patri D. Wolfgango D. G. Archiepiscopo Moguntino et S. R. Imperrii per Germaniam Archicancellario Principique Eiectori etc. amico nostro carfssimo. Praeter has idem Rex Stephanus addidit alias publico testimonio futuras, regio sigillo munitas, quarum tenor talis 5 Stephanus, D. G. Rex Poloniae, Magnus Dux Lituaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniae etc. et Princeps Transylvaniae etc. Significamus praesentibus hisce, quorum interest universis et singulis, delatum ad nos fuisse libellum quendam germanicum, quo Patres quidam Iesuitae Cracoviae in facinoribus quibusdam a nobis deprehensi, deinde Nilo supplicio affecti finguntur. Quae res cum in Regno nostro gesta dicatur et a Principibus quibusdam, quibus negare id non debeamus, appellati de ea re fuissemus, ut, quod et sponte nostra non inviti facturi era-mus, testimonium veritati praeberemus, quomodoque et an omnino ita quem-admodum fingeretur, se res haberet, publice etiam testaremur, hisce literis faciendum id existimavimus. Ac quamvis namatio ipsa, ut quae et nullo loco cohaereat et falsissima sit, seipsam facile evertat: Regno etiam universo et aula nostra teste confutari possit: non minus tamen falsissimam et confictam eam esse Nos etiam literis hisce nostris testificamus, neque ullum unquam Aliae Stephani Regis literae pu- blicae iidei. 94 Annus 1586. Literae Petri Myszkow- ski Ep. Crac. Societatis lesu cuiusque criminis apud nos, aut magistratum nostrum accu-satum, nein suspicionem quidem ullam alicuius facinoris adductum, multo minus autem supplicio aliquem eorum in Regno unquam affectum fuisse aucto-ritate praesentium confirmavimus. In quorum fidem manu nostra subscripsi-mus. Datum Grodnae die 13 mensis Iulii anno Dni 1586 Regni vero nostri undecimo. Stephanus Rex Ioan. Gulczynski S. R. M. Secretarius. Hisce literis additae sunt aliae ab Episcopo Cracoviensi, Petro Mysz-kowski; a Generali Capitaneo, Nicolao Zebrzydowski et a Consulibus Civita-tis Cracoviensis, quorum singulorum copiae hic ponuntur. Petrus Myszkowski D. G. Epus Cracoviensis. Notum facimus omnibus scire volentibus, delatum esse huc Cracoviam in dioecesim nostram germa-nice impressum libellum, typographo et auctore incerto, cum insigni duarum crucium, quibus Gedanensis civitas in Prussia utitur, in quo viri religiosi Societatis Iesu ex Germaniae partibus Cracoviam vementes, propter quae-dam horrenda facinora in mense Ianuario anni huius 1586 a Regia maiestate Poloniae, Serenissimo et pientissimo principe nostro Stephano comprehensi et extremo supplicio affecti dicuntur. Quae impudens confictio et calumnia cum innocentiam oppugnat et famam eorum laceret, qui vitae probitate et sana catholicae veritatis doctrina ecclesiam Dei aedificant et exornant; ad-ferendum et innocentiae patrocinium et dandum veritati testimonium, ne aliquis credulus aut parum circa insidias haereticorum cautus patiatur scan-dalum, sic publice litteris nostris testamur et omnibus constare cupimus, nul-lum unquam ex viris religiosis Societatis Iesu in ullo crimine Cracoviae nec in tota dioecesi nostra apud ullum magistratum fuisse accusatum, multo mi-nus deprehensum aut supplicio affectum, nec rei huius, quae falso refertur, ullum hic Cracoviae et in tota dioecesi nostra vestigium extare aut indagari ab aliquo posse. Sed et locus iste Nilus, in quo affecti dicuntur supplicio, nullus esse scitur in tota vicinia et dioecesi hac nostra, imo et nec in toto regno, qui hoc nomine censeatur. Ut et regiae Maiestatis absentia, quae Cracoviae in Ianuario tulisse contra eos sententiam dicitur, cum multo antea in Lituaniam discessisset et alia multa non modo false sed et inconcinne et stulte conficta, produnt hoc falsissimum hostium veritatis commentarium. Quod in haereticorum, qui simi-libus adiumentis sui Evangelii assueverunt, confusionem simpliciumque et cre-dulorum cautionem Dominum conversurum confidimus. Nos testimonium pa-tribus Societatis Iesu et his, qui in dioecesi nostra et illis, qui in toto Regno Poloniae versantur, pro eo ac debemus veritatis ac virtutis damus, illorum vitam non modo ab Ulis facinoribus esse alienam, sed pietatis probitatisque ac eruditionis exemplis omnibus lucere, plurimisque in ecclesia Dei per con-tinuos felicesque labores in Domino prodesse. In cuius rei fidem, huic testi-monio nostro sigillum nostrum imprimi iussimus et manu nostra subscripsi-mus. Datum Cracoviae 2 Augusti anno 1586. Petrus Myszkowski Episcopus Cracoviensis mp. Annus 1586. 95 Iam Nicolai Zebrzydowski eiusdem argumenti litterae hae sunt. Nicor laus Zebrzydowski, generalis Cracoviensis et Boleslaviensis capitaneus. Signi-ficamus, quorum interest universis et singulis, pervenisse Cracoviam libellum quendam famosum, germanica lingua typographi et auctoris incerti nomine suppresso editum, habentem in titulo insignia duorum crucium, in quo refer-tur Patres Societatis Iesu ex Germania a Regia Maiestate Poloniae evocatos, in mense Novembri anni Domini 1585 huc Cracoviam pervenisse et in die Trium Regum sequentis anni facinora quaedam horrenda et turpia homici-diis duobus copulata perpetrasse, deprehensosque, tortos et convictos ab ea-dem R. Maiestate Poloniae tres extremo supplicio punitos ad locum quen-dam Nilum vocatum interiisse. Quae res cum hic Cracoviae, ubi nos nomine Regiae Maiestatis praesumus, penitus sit inaudita et falsam prorsus confictam-que habeat narrationem, Christique servis, Sacerdotibus Societatis Iesu ini-quissime detrahat et eorum optimum hic nomen et innocentiam laceret: hisce litteris nostris testamur et omnibus notum facimus, nullum unquam ex Socie-tate Iesu hic Cracoviae et in toto districtu Cracoviensi de aliquo crimine accusatum fuisse, multominus in tantis facinoribus convictum aut aliqua poena damnatum: totamque illara narrationem esse falsam, confictam et mali-tiose excogitatam. Nam nec eo tempore R. Mtas Cracoviae praesens aderat, cum in Septembri anni 1585 in Lithuaniam discessisset, hactenusque ad loca haec non venerat, nec Nili nomen ullum est in omnibus Poloniae locis, de quo cuipiam constaret et tota narratio nihil habet praeterquam insulsa men-dacia in viros religiosos, quorum virtutes et eruditio et conversationis san-ctae probitas omnibus hic adfert magnara aedificationem. In cuius rei fidem, sigillo nostro praesentibus impresso manu nostra subscripsimus. Datum Cra-coviae 2 Augusti a. D. 1586. Nicolaus Zebrzydowski mp. Denique a Magi-stratu Urbano Cracoviensi tales litterae datae: Nos Consules Civitatis Craco-viensis universis et singulis cuiuscunque status dignitatis vel praeminentiae existentibus officiorum nostrorum debita commendatione praemissa, significa-mus praesentibus litteris nostris, oblatum esse nobis a Veneralibus Patribus Iesuitis hic Cracoviae morantibus libellum quendam germanicis typis excus-sum, quo facinora quorundam Iesuitarum atque supplicia recensentur, quibus anno praeterrito hic Cracoviae affecti esse finguntur. Quae omnia cum non minus false quam inepte conficta sint, petierunt a nobis memorati Venerabi-les PP. Iesuitae, ut ipsis hac de re veritatis testimonium praeberemus, et an quid huius modi hic in civitate nostra patratum sit, publice testemur. Nos itaque, etsi minime dubitemur fabulam istam (quae nullo fide digno funda-mento nititur, neque ullam veritatis speciem praesefert, ad haec eo tempore hic Cracoviae in praesentia sacrae et serenissimae Regiae Maiestatis Domini nostri clementissimi gesta esse dicitur, quo eadem S. R. M. iam hinc disces-serat et aliquandiu ante in Magnum Ducatum Lithuaniae pervenerat), apud homines iudicii non expertes, nullum pondus habituram: attamen ut petitioni praedictorum Patrum satisfiat, hisce praesentibus testatura facimus commen- 14. Literae Nicolai Zebrzy-dowski, Capitanei Craco- viensis in eodem negocio. 15. Litterae Magistra- tus Urba- ni Crac. eiusdem argu- menti. Annus 1586. 17. Mors Re- gis Ste- phani et laudes. tum illud, quod in libello supra commemorato de facinoribus Iesuitarum hic Cracoviae patratis et suppliciis ipsorum continetur, omnino falsum esse, ne que quidquam eiusmodi hic Cracoviae commissum, aut aliquem Iesuitarum eo nomine accusatum, multo minus supplicium pubiicum de quopiam ipso-rum sumptum fuisse. In cuius rei fidem ac evidentius testimonium sigillum nostrum praesentibus est subappensum. Datum Cracoviae 2 Augusti anno Domini 1586. His talibus, tot, tamque certis testimoniis in Germaniam trans-missis, fabula omnis concidit vel invitis et quoquo modo eam stabilire volen-tibus adversariis nostris. Mense Octobre a variis nobis submissa pecuniaria florenorum 70 prae-ter alia victualia, sicut et in Octobre Serenissima Anna Iagiellonia Stephani Regis coniunx submiserat nobis florenos 500, quibus debita contracta in em-ptione domus Parochialis, de qua supra egimus, soluta est. Anno idem et mense Mathias, Cracoviensis arcis Mansionarius, ex legato sororis mortuae misit florenos 45 domui nostrae. Toti quidem Christiano orbi sed potissima ratione Poloniae Regno universo ac nostrae Societati luctuosa dies accidit 12 Decembris ob mortem pientisssimi Regis Stephani, qui epilepsiae paroxysmis prostratus, vitam cum morte commutavit Grodnae, anno aetatis suae quinquagesimo quarto, cum regnasset annos decem, menses septem, et Jies duodecim. Erat is princeps, re-ligionis Catholicae promovendae studio ferventissimus: pietate, virtute, sapientia, eruditione, magnitudine animi, ac belli arti-bus praestantissimus, iustitiae amantissimus, caedibus, libidini-bus, et aliis sceleribus infensissimus. Cum magis magisque in horas morbus invalesceret, et modica vitae spes superesset, unum Senatorem praesentem ita fertur allocutus: Annos quin-quaginta tres exegi, qui quales fuerint scio, sed quales reliqui sint futuri, nescio. Admonitus, ut Sacramentis Ecclesiae ad vi-tam futuram se praemuniret, quia putabat ad sequentem diem se supervicturum, et medici circa speciem morbi diversas ha-bentes sententias, spem aliquam videbantur facere, rem in se-quentem diem differri voluit. Interim ob morbi vim, prostratis iam viribus, et hora mortis instante animam Deo reddidit, illud psalmi usurpans: In manus tuas Domine commendo spiritum meum. Vir fuit tam in pace, quam in bello excelso et forti ani-mo, iudicio magno, in victu et amictu parcus et moderatus et ab omni iactantia et ostentatione alienus. Omnibus comis, adi- Annus 1586. 97 tu et alloquio facilis, intelligentia sagax, lingua ad responden-dum promptus, obtrectatoribus et adulatoribus infensus, iustitia tanta, ut vita prius, quam sententia recta decederet, nec ullius meritorum aut eonditionis rationem in iudicio haberet: nec de-nique publicorum munerum aut dignitatum mercatum ullum in-stitueret. Fuit corpore quadrato ac statura mediam paulo ex-cedente, facie dignitatis plena, capillo nigro, colore fusco simul et rubante, naso sublimo, nec desunt, qui descriptionem formae extremae Attilae Regis illi mirifice convenisse affirment. Non deerant, qui eum veneno sublatum putarent, quod sequentibus annis videbatur comprobatum. Nam anno Domini 1604 cum is, qui Stephanum Boczkai Transylvaniae tyrannum veneno sustu-lerat, comprehensus esset, dicebat falsum esse, quod idem ve-nenum Stephano Regi subministraverit, quod an sit verisimile viderint alii. Iam Rex Stephanus totus erat in expeditione Mos-covitica et Gomitia Regni generalia prosequentis anni Ianuario indixerat, iamque comitiola particularia, eum in finem in Pala-tinatibus expediebantur et auxilium pecuniarium a Sixto V Pontifice Maximo pro bello Moscovitico assignatum erat, in omnibus etiam comitiolis animi nobilitatis ad Regem in hoc bello omnibus modis iuvandum inclinabant. Sed haec omnia Deus suum effectum habere noluit magno et occulto suo iudicio et peccatis hominum tanta bona impedientibus. Quantum vero immaturus obitus pientissimi Regis Socie-tati nostrae in hoc regno vulnus inflixerit, multis agere necessum non est. Optimum enim parentem amisimus. Nam imprimis sex Col-legiorum fundator extitit: Polocensis in Lituania, Rigensis et Dorpatensis in Livonia, Claudiopolitani, Varadinensis et Albae Iuliae in Transylvania; Vilnensem deinde Academiam ut nostri haberent apud Grregorium XIII Pontificem Maximum effecit, eique varia privilegia attribuit. Templi nostri Lublinensis fabri-cam singulariter promovit. Ut Nostri Cracoviae et apud S. Bar-baram, deinde apud S. Stephanum sedem figerent autoritate sua effecit, et omnes difficultates in hoc negotio, quae erant vel ab Episcopo, vel ab Academia et a civibus, amovit. Sacram etiam vestiariam S. Barbarae, veste auro praeciosissime texta du-plici pro sacrificante et pro ara similiter, ac calice ponderis Scriptorea rer. pol. Tom, VII. 13 18. Statura corporis. 19. Quam multa So- cietati Ie- su fecerlt. 98 Annus 1586. Et adhuc facere vo- luerit. 20. 21. Fructus animarum varii. egregii auxit. Cogitabat insuper pro Collegio nostro Oracoviensi, ut in quorundam nostrorum scriptis invenio, quandam Abbatiam applicare Nostris, sive invidiam veritis, sive aliqua ex causa renuentibus (quod tum Nostrorum consilium Claudius Aquaviva Greneralis, dum illi praescriptum fuisset, dicitur improbasBe, quia forsan non satis instructus erat, id per leges huius Regni illicitum esse). Cogitabat etiam et fidem Catholicam in Mosco-viam inducere et haereses tam ex Regno Poloniae, quam ex Transylvania suaviter ac efficaciter exstirpare, idque maxime opera Nostrorum, quibus omnibus morte superveniente satisfa-cere non potuit Mortuum prosecuti sumus, qua tantum bene-factorem decuit, pietate ac benevolentia. Cumque iuxta leges nostras pro unius Collegii fundatore vivo tria sacra a sacer-dotibus et tres coronae ab iis, qui non sunt sacerdotes, deinde alia tria sacrificia et aliae tres coronae pro defuncto fiant, ideo pro vivo et defuncto Rege Stephano a singulis Societatis sacerdotibus 36 sacra et a fratribus 36 coronae tanquam pro fundatore sex Collegiorum per totum orbem sunt expedita6, raro omnino exemplo, quia valde rari maxime sub illud tem-pus et inter tot haereticos eiusmodi benefactores inveniebantur. Circumfertur elogium magni huius Regis, quod nonnulli Stanislao Socolovio eius quondam theologo et Canonico Cra-coviensi, nonnulli aliis attribuunt, quod etiam huc in nostram historiam ut reponatur dignum est. Est autem tale: In templo plus quam sacerdos. In Republica plus quam Rex. In senten-tia dicenda, plusquam senator. In iudicio plus quam iuris con-sultus. In exercitu plus quam imperator. In acie plus quam miles. In adversis perferendis iniuriisque condonandis plus quam vir. In publica libertate tuenda, plus quam civis. In amicitia colenda, plus quam amicus. In convictu plus quam familiaris. In re domestica plus quam oeconomus. In venatione ferisque domandis plus quam leo. In tota reliqua vita plus quam Phi-losophus. Quae hoc toto anno pro salute animarum variis mensibus ab iis, qui in domo S. Barbarae morabant facta sunt, liic breviter aunotanda. Tres et quinquaginta ab haeresi, septem a schismate a pellicibus totidem, ab invete-rato odio ac depravata vivendi consuetudine quam plurimi revocati. llifte Annus 1586. 99 quadrmgenti soluti peccatis omnibus, quibus se anteacta vita irretierant. Duo e coeno Anabaptistarum sacra usi aqua ad animos eluendos. Duo paro-chiae una 24, 30 annis altera, ab haereticis possessa sacrosanctis ritibus catholicis ingenti incolarum gaudio expiatae sunt. Prioris populus cum ab haereticis oppressus esset, omnem apparatum sacrum in tutum asportaverunt, futurum sperantes aliquando, ut postlimimo illis rediret lux veritatis ablata, cuius spei suae atque pietatis hoc anno demum fructum retuleruut maximnm, adeoque exultarunt eventu optato, ut sacerdoti nostro, quo omnibus fieret satis quateraas in die conciones, quamdiu isthic erat, habere necessum fuerit. Spiritualibus commentationibus exculti non pauci, inter quos erat A. R. Sta-nislaus Skarszewski e primario urbis huius sacerdotum Collegio, maximo exemplo aliis futurus. Magna vis pecuniae, in qua comparanda non bona intercesserat fides, aut relata, quibus poterat, aut si hoc non poterat, in pios usus conversa eaque aliquot millium. Captivi nonnulli redempti, profugi duo ad ordinem, quem deseruerant, reducti. Libri, quibus impie utebantur quidam ad daemones evocandos cum omni instrumento combusti. Edoctus quidam, ut cum sibi ex certa verborum formula unum ex Angelis vocatum apparere existimaret, eum spiritum nequam esse existimaret, quod exitus esse com-probavit. Coactus enim daemon invocatione divini numinis boni Angeli amisit simulationem et horribilis specie canis truculentus abscessit: magno stupore eorum, qui spectaculo intereraut et metu. Ad sodalitium misericordiae, quod anno Dni 1584 penes templum S. Barbarae opera Petri Skarga institutum erat, eiusdem cura accessit Mons Pietatis, unde mutua sumitur pecunia gra-tuito beneficio, quamquam hoc ad sequentem annum alii reservent. Insigne illud, quod sequitur et quo Deus tanquam argumento, quanta sit suorum vis servorum ostendere voluisse videtur. Quidam elinguis erat et mutus, sed lo-quacibus tamen nutibus, signisque, quidquid contra divinam legem admisisset, sacerdoti primum confessus, cum deinde Eum accepisset ore, qui aperit lingua mutorum, omni vinculo solutus, et explanate deinceps et clare prolocutus est, sine ulla causa, quae rem eximeret miraculo. Virgo quaedam sacra nobis antea saepius confessa, monasterio suo deinde lecta Antistita, consilio nostro-rum, veterem disciplinam restituit. Virgines ac viduae nobilissimae, quantum conditio ipsarum ferret, splendore omni contempto, nonnullo et templi nostri ornamento et subsidio domus, et aliarum exemplo in studia pietatis totas sese effudere. Ex eo numero fuit Virgo Barbara Firleia Palatinis, quae post haeresim abiectam, in qua erat educata, virginitatem constantissime adamavit, pompaeque inanis instrumenta, vestem suam pretiosam ac monilia templo deinde conservavit. Praeter hoc accesserunt Nostris amici non pauci isto anno sed potissimum Castellani Sandomiriensis, Iordani Sobek, relicta vidua Magda-lena, quae annonam domui nostro liberalissime submisit. Pecuniariae etiam elee-mosynae mense Decembre huius anni dati nobis floreni 67. Manserunt porro Nostri hoc anno apud S. Barbaram sacerdotes sex, et alli sex nou saeer-dotes, Duae pa- rochiae ab haeresi purgatae. 22. Visio ficta daemonis in specie Angeli detegitur. 23. MutusSS. Eucharis- tiarecepta loquelam requirit. 24. Barbara Firleja Deo se consecrat. 100 Annus 1587. Annus Domini 1587. 1. Michael Transyl- vanus no- vitius fu- git e novi- ciatu. Vulnera- tur graviter cum eo qui eum sedu- xerat. Seductus sine ani- mi mutati signo mo- ritur. 2. Hedvigis Padniew-ska Elee- mosyna. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Ioanne Panlo Campano Praeposito Provinciali, Petro Skarga Residentiae S. Barbarae Superiore et deinde in eius locum substituto Philippo Widmanstadio. Insignis hic annus fuit variis interregni tumultibus exci-tatis, et ob novi Regis electionem dissensionum plenissimam, et ob bella civilia factionesque periculosissimas, et ob Maxi-milianum Archiducem Austriae cum exercitu Regnum ingre-dientem ac obsidentem Cracoviam, de quibus singulis varia suis locis referenda erunt. Circa initium huius anni in Nostrorum S. Stephani domo Michael Transylvanus inter tyrones nostros, nescio quomodo cum Stanislao Fricher cive Cracoviense homine e faece lutherana collocutus, inductus ab eo est, ut mutaret religionis persequendae consilium. Infelix suique oblitus assensit, et domo nostra ad illicem suum velut e carcere ad asylum profugit. Ingen-tes laetitiae utrique quasi re magna perfecta et ut ostenderent, cuius id opus esset, e vestigio Baccho libare incipiunt: itur in popinam, strenue perpota-tur, nec taedium venit nec verecundia, in dies et noctes pocula siccantur. Tamque profecit Michael in arte scilicet pulcherrima, ut postero die si non eodem, cum forte in eum incidissent Nostri ad simile certamen publice arma-tus poculo invitaret. Si nostro arbitrio res aestimanda esset maiorem culpam seductoris, quam seducti iudicassemus, atqui Deus aliter tulit sententiam. Cum enim iam in tertium aut quartum diem helluarentur, sero domum rever-tentes a grassatoribus nocturnis ambo vulnerati divina ultione poenam pro-perante; sed gravius qui flagitio se feliciorem putabat. Impostor ille namque resipuit, et apud Nostrum sacerdotem eiuravit haereses et peccata confes-sione abstersit, et supervixit aliquantulum; transfuga nullo simili indicio animum in melius mutatum testatur, intra septem dies non totos flagitiosa fuga sibi laetos miserabili morte vitam flagitiaque abrupit. Tragoediam hanc nonnulli ad superiorem annum referunt, sed annales Domus S. Stephani hoc anno factum aiunt. Quocunque tandem fuerit, mira divinae clementiae in altero, iustitiae vero in altero exempla acciderunt. In fine huius mensis Domina Hedvigis Padniewska Dembinia, Castellana Oswiecimensis submisit domui nostrae frumenti varii generis coretos Craco-vienses 200, nempe tritici coretos 12, pisarum 10, milii 6, hordei 26, sili-ginis 80 ciceris 80, porcinae carnis duas partes, et butyri vascula duo, et simul praetiosam mappam pro altari. Sub idem tempus ex legato D. Lauren-tii Doctoris, medici Pontificii vasa triclinaria stannea, cochlearia 12 argentea, Annus 1587. 101 opera S. hieronymi et lexicon, pallium, florenos 20. Alii similiter ex pe-cunia submiserunt florenos 50 et pro templo pacificale argenteum cum cru-cifixo deaurato Mgfcus D. Andreas Sapieha donavit. Postquam in parlamento Anglicano Westmonasterii, habito atrocibus in Catholicos decretis iam pridem factis, atrociora multa fuissent addita in Fe-bruario anni istius, eiusdem mensis 18 die Maria Stuarta, Regina Scotiae Iacobi V Regis Scotiae filia, Francisci II Regis Galliae uxor, et deinde tam parente quam marito I ex hac vita decedentibus, Henrici Stuarti coniunx, ac mater Iacobi VI Regis Scotiae, fraudulentissimis litteris ab Elisabetha, Regina Angliae, in Angliam evocata, et per 19 annos in custodia detenta, fictis in eam variis criminibus, re vera autem ob religionem Catho-licam, contra omnia divina et humana iura iussu praedictae Elisabethae, ca-pite est truncata. Referunt totius huins rei seriem varii nostri temporis scri-ptores ideoque nos eiusdem tantum mentionem fecimus isto in loco. Pro Sanctissima Eucharistia ferculum argenteum, 16 argenti marcas continens cum pelvi et infusorio argenteis, et calice cum patena similiter deauratis, dedit nostro templo hoc mense Magnificus Dominus Andreas Sa-pieha, coniunx autem eius varia alia ornamenta eidem templo attribuit sub idem tempus per Margaretam Kozloviam, Adami Medici quondam coniugem accommodata. Multa contra Calendarii Gregoriani aliquot annos facti promulgaverunt tam haeretici quam schismatici per hoc tempus, falsa iactitabant per Prus-siam, Russiam et Lituaniam; ideo Stanislaus Grodicius, qui hoc anno Theo-logiam Scholasticam in Academia Vilnensi profitebatur, duplicem ea de re ad populum factam concionem in unum tractatum contraxit eamque typis edidit Vilnae 12 Maii valde commode. Res enim haec per totum regnum sparsa mirum est quantum momentum adtulerit ad varias vel imperitorum vel male-volorum obiectiones solvendas. Perillustris Virgo Barbara Firlei Palatini Cracoviensis filia, coronam ex auro et variis unionibus, florenis 340 constantem pro exornando SSmo Eu-charistiae ferculo donavit 28 huius mensis. Eidem vero coronae inserti erant duo sponsalii annuli Andreae Sapieha et eius coniugis et tertius Catharinae Koniecpolska in signum voti emissi hoc anno in nostro S. Barbarae templo. Sub idem tempus thuribulum argenteum plusquam quinque marcas argenti pondus habens, ex minoribus argenteis donariis pro eodem templo com-paratum. Die solemni Calixti in caelum abeuntis nobis pro Eegni necessitatibus in templo nostro supplicacionem producentibus, pueri scholares vetere ludicro larvam diaboli e turre praecipi-tarunt et quaerentibus quorsum illam diaboli larvam inquam eicerent, exclamat aliquis: ad Synagogam. Placet consilium, Et Lau- rentii Me- dici lega- tum. 3. Mariae Stuartae in Anglia Marty- rium. 4. Iterum Andreas Sapieha cum sua uxore va- ria templo dat. 5. Staniski Grodicii libellus pro cor-rectione Calen- darii. 6. Donum pro tem- plo Bar- rae Firle- iae et aliornm. 7. Synago-gae Cal-vinianae vastatae tragoedia. Annus 1587. 8. In Iesui- tas impu- denter conii- ciunt. 9. Congre- gatio Prov. Cra- cov. conclamant; itur extexnplo ad domum in platea S. Ioannis situm, ab annis viginti convitiis caelitum et sacrorum omnium nobilem, ideoque universis Catholicis execrandam. Et primum puerorum manus imbellis, deinde faex populi vim faoiunt, ex habitatoribus seu inopinato periculo, seu imparitate virium fu-gatis irrumpunt in desertam domum, diripiunt, denique iactant incendia. Quam vasta erat tota cum inferis et superis fornici-bus, nullo vicinorum, parietibus iisdem inter quos clades acct dit discretorum nec sacrarum statuarum in facie domus olim sitarum, incommodo conflagravit. Quod non temere a multis haereseos interiturae praesagium creditum est. Quid agerent miseri Calvinistae! Vulnus ingens, verecundia non levior! Quem auctorem deposuerent! Puerorum e plagis quod lucrum haberent! Par pari reddendum statuunt; et quoniam non possent in simili genere, ut maxime vellent: in dissimili, sed si succederet, longe graviori aliquid tentant. Iesuitas in crimen vocant, illos aucto-res privatim et publice calumniantur, ulturos minantur. Furor idem, qui suppeditabat calumnias, non reliquit facultatem dis-cernendi, quam apte ac verisimiliter fingerent. Obiciebatur illis, quidnam id factum esset a Iesuitis, cum constaret illos nec scholas habere Cracoviae, nec iuventutem ullam instituere! Illi hoc gradu moti, niti nihilominus et ementito habitu eos praei-visse aliis consilio, adhortationibus. Denique varie nos traducere non destiterunt. Sed non scio, an aeque fuerit illis confingere crimina, quam orthodoxis nostrorum patronis refellere. Itaque conticuerunt aeterno luctu stabuli sui ruinas respectantes: quas ad hunc usque diem mactatas hararum sordibus et retrimentis dignissima poena aras sacrosanctas detestantium cernimus. Sunt, qui hanc tragoediam in annum sequentem et in alios re-ferunt. Sed annuae impressae eam hoc anno ponunt. Indixerat Nostris conventum provincialem Iaroslaviam ad 12 Iulii R. P. Provinc. Iohannes Paulus Campanus, ad quam pro die assignata convenerant Professi quatuor votorum 15 et caeteri sive 3 votorum sive nondum in gra-dum constituti 8. Absentibus vero aliquibus ob legitima impedimenta, de uno presente, nempe de P. Iacobo Wagrovicio Viceprovinciali et Visitatore Transylvaniae mota erat quaestio, an ob praedicta officia Congregationi pos-sit interesse, et quemnam locum iu eadem habere debeat; cum visitatores Annus 1587. 113 cum P. Simonis Nicovii in Sueciam erant missi. Et quidem P. Bernardus confessarii regis munus usque ad annum Domini 1599, quo mortuus est, sustinuit. Mortuus est domi nostra ultima huius mensis P. Philippus Vidmansta-dius, natione Suevus, patria Ulmensis. Iniit Societatem Viennae 5 Martii anno Dni 1556. Ante eam humanioribus ac Rhetoricis 4 annos studuit. Philoso-phiae deinde Viennae et Theologiae scholasticae Romae operam dedit. Do-cuit in Societate Rhetoricam et physicum cursum. Magister Philosophiae cre-atus Viennae anno Dni 1563. Doctor Theologiae factus a P. Laurentio Ma gio Austriae Provinciali Brunsbergae anno Domini 1570. Ibidem eodem tem-pore professionem 4 votorum fecit. Fuit Confessarius Collegii et Praefectus Scholarum triennio. Et idem Collegium Brunsbergense rexit annis 12. Can-cellarium Academiae Vilnensis agit annis 4, Superiorem Residentiae S. Bar-barae non integris 5 mensibus. Ex annis aetatis 46 fere 32 in Societate consumpsit. Vir erat Deo perquam fa miliaris, sui despicientia, candore, cha-ritate et caeteris virtutibus ornatissimus : non de suis tantum, sed et de va-riis externis optime meritus, proindeque omnibus unice cbarus. Funus eius magno studio civitas frequentavit. Sepultus ad cancellos sub ara primaria templi nostri. Iam ea, quae ad certos menses vix reduci poterant et hoc anno conti-gerunt, ista sunt. Ab haeresibus variis abducti prope centum. Inter hos Fran-ciscus Vislicensis quondam Sacerdos et postea haereticus multis seriae resi-piscentiae argumentis palinodiam retractavit. Regiae etiam mensae Praefectus Hieronymus Philippovius insigniter haeresi imbutus ab erroribus expiatus et mysteriis ritu orthodoxorum procuratus vitam hanc cum altera commutavit Schisma Graecum eiurarunt quinque: totidem lenae proditionem alienae pudi-citiae detestatae. A concubinatu abstracti septem, totidem ab usuris absterriti. Captivi et vincti stipe emendicata redempti, inimicitiae non paucae diseissae, pecunia male parta iustis dominis restituta, duo profugi suis ordinibus resti-tuti. Libri et instrumentum magicum incendio absumptum. Vitam universam accusarunt fere mille. Erat, qui malum genium certis execrationibus advoca-verat: atque, ut mentiebatur advocatus bonum opinaretur, multis ei noster Sacerdos conatus hunc errorem extorquere, sed non erat tam felix. Abit homo in sua opinione firmus et postero die periculum facturus, verene malus genius esset ille, ut Sacerdos narrabat, consuetis formulis eum advocat: ubi adfuit, iteratis identidem exsecrationibus instat, fateatur, se esse malum dae-monem, nec ne. Luctatus diu, fassus denique est, et mutatus in canem tur-pissimum magno horrore adstantium spectantiumque profugit. Itum est foras tum Scepusium, tum Olcusium, nec penitenda messis in horreum Christi relata. Subsidium egentium mutua pecunia, nec sine usuris eam habere valen-tium hoc anno Sodalitas Misericordiae instituit, quod nomine Montis Pietatis vocari solet, auctaque haec res tam Sodalitatis quam aliena liberalitate, Scriptores rer. pol. Tom. VII. 15 Nostri duo ex Sueciave nientes. 33. Philippus Vidman- stadius moritur. Eius vita et laudes. 34. Fructus spiritua- les huius anni in proximis. 35. Malus ge-nius pro bono a quodam habitus, tandem se malum ostendit. 36. Mons pietatis 11. Cum va- riae mate- riae paci- fice tran- sigendi negotia in Comitiis non suc- cederent, maior pars eligit et nomi-nat Re-gem Si-gismun-dum III. Pars au- tem Zbo- roviana nominat Maximi- lianum Archidu- cem. 12. Visio cu- iusdam de Rege Sig. futuro. 104 Annus 1587. nibus cohibuerunt illum impetum furiosorum in perniciem patriae ruentium. Laborabatur interim strenue in modo inveniendo pa-cifice transigendi, tum ea, quae ad correctionem iurium et va-rios excessus tollendos, tum ea, quae ad ipsam novi Regis electionem pertinerent. Curabatur praeterea, ut et externi mili-tes et vel inferius notati vel exilio mulctati qui plurimi erant, tanquam nullum ius electionis habentes ex comitiis discederent, ut praeterea partes sibi adeo infensae saltem alternis vicibus, consultationibus publicis interesse possint, ne res ad proelium devolveretur si simul convenirent. Cum nihil horum succederet et una ex factionibus data opera tempus protrahere, omnia po-stulata eludere, idque solum, ut nobilitas morae pertaesa disce-deret, expectare videretur, ut sic videlicet facilius machinatio-nes designatae perficerentur: collata re cum ipso Regni Primate aliisque Senatoribus nobilitas, cum inter Regni Candidatos, Do-mus Austriaca, Sigismundus Princeps Sueciae, Magnus Dux Moscoviae, vel aliquis ex Polona gente numerarentur, ad nego-tium electionis descendit et feliciter Sigismundum Sueciae Prin-cipem, Catharinae Reginae Sueciae filiae Sigismundi Primi, filium elegit. Quem etiam Stanislaus Karnkowski Archiepisco-pus Grnesnensis ac Regni Primas (qui iam pridem spe abiecta, unam ex factionibus ad pacifica consilia deducendi, reliquae nobilitati sese adiunxerat) Regem Poloniae et Magnum Ducem Lituaniae solemniter 19 Augusti nominavit; coronationisque tempus 18 Octobris Cracoviae futurae designavit. Nominavit etiam factio Zborowiana eadem die iam nocte instante alium Regem Poloniae Maximilianum Archiducem Austriae, sicque duplicis Regis electio bellorum sequentium materiam suppedi-tavit ingentem. Utraque enim pars tam ea, quae Sigismundum, quam alia, quae Maximilianum delegerat ea agere, qua celeri-tate, qua consilio, qua viribus, quae ad electum suum in Re-gnum quam primum inducendum pertinere videbatur. Verum divina providentia Sigismundum III nobis destinaverat, quod et sacerdoti cuidam, pro felici Regis nuncupatione oranti, et se in religiosum institututum dare meditanti tali visione pate-fecit Deus. Vidit in aere iu summo Christum ipsum fulgentis-fsimum regalibus msignibus. Sub ipso Sigismuudum I et sub Annus 1587. 105 hoc Sigismundum Augustum adhuc inferiore loco Stephanum Battoreum: atque hoc per Angelum ad partem dexteram sub-ducto et conspici desinente, sub eius loco stetere duo quasi pari linea et propemodum coniuncti, sinistra Maximilianus Archidux, dextra Sigismundus III, qui et Maximiliani simulacro extincto perstitit solus. Hos autem ostensos fidem faciunt simu-lacra oris, habitus aetatis eiusdem prorsus, qua veri hominis ipsi fuerint, quod sequenti mane sacerdos ille, viro primario et Senatori Regni familiari secreto dixit: qui cum notasset diem et horam post 14 dies nuncium accipit illo ipso tempore duos fuisse electos et reges. Describit hanc visionem in suo de vita Annae Austriacae libro Fabianus Quadrantius, Societatis nostrae caput, capite 5 prioris partis libri et res erat multorum sermo-nibus postea celebrata. Postqaam ea pars, quae Sigismundum delegerat, hunc in modum Electionem expedivisset, variis interim conabatur ob-viam ire obstaculis, quae praedictam electionem impedire pos-sent. Ad Sixtum V igitur, Pontificem Maximum, ad Rodul-phum II Romanorum Imperatorem, ad ipsum Maximilianum Archiducem et ad multos alios christianos principes dat litteras, quibus et Electionem Sigismundi III significabat et ab ipso Maximiliano obnixe petebat, ut ab ingressu in Regnum absti-neret, et si id non impetraret, denunciabat se vim vi velle re-pellere, et contra eos, qui eum in Regnum deducerent tanquam contra hostes patriae velle consurgere. Duplices et legati in occursum novi Regis designati, alii in Sueciam ipsam iverunt, quorum praecipuus erat Castellanus Podlachiae Lesniowolski, alii Gredani adventum Regis operiebantur, quorum caput erat Hieronymus Comes a Rozrażew Episcopus Wladislaviensis. Denique ad facilius reprimendas eorum copias, qui Maximilia-num in Regnum inducere vellent, duplex Conventus nobilitati indictus, unus particularis districtuum in locis, in quibus comi-tiola Palatinatuum fieri solent ad 19 Septembris. Generalis alter totius Regni et Magni Ducatus Lituaniae Visliciam ad 5 Octo-6m, ad quem more militari tanquam ad castra omnes ut con-venirent, decretum. 13. Legafi ad Sigismun- dum elec- tum Re- gem. Conven-tus gene- ralis Provin-cialis in-dicitur. 14 14. Robertus Arbicrom- bius Sco- tia mitti- tur. 15. Philippus Vidman- stadius Petro Skargae successit. 16 *). 17. 106 Annus 1587 Hoc eodem mense Augusto, Robertus Arbicrombius Scotus, qui per multos annos Tyrocinio Societatis Brunsbergae praeerat, et eosdem nostros tyrones Brunsberga Cracoviam superiori anno deduxerat, iussu admodum Rev. P. Nostri Generalis in Scotiam missus est ad catholicos occultos, qui in illo Regno sub illud tempus non pauci erant iuvandos, et ad haereticos si se offerret occasio convertendos. Mansitque in Scotia bonus hic Pater in quo-tidianis fere vitae periculis et in perpetuis laboribus, annis plusquam octo-decim, tamdiu videlicet, quamdiu ab eo, qui eum miserat nempe ab admo-dum Rev. P. Nro Generali non fuisset iussus Scotia excedere, ob exiguum operae praetium, propter atrocissimos illius Regni Calvinistas haereticos. Suc-cesserat porro Cracoviae Roberto Arbicrombio Fabricius Pallavicinus Genu-ensis in cuia Novitiorum apud S. Stephanum. Missus etiam Cracoviam mense Augusto P. Philippus Vidmanstadius Suevus post finem Congregationis Iaroslaviensis, ut Superior Residentiae S. Barbarae esset loco Patris Petri Skarga, qui ideo hoc onere liberatus erat, ut commodius tum concionibus faciendis, in quibus rarum talentum a Deo acce-perat, tum variis aliis ob fructum animorum susceptis laboribus vacare posset. Ioannes Zamoscius vir litterarum aeque atque armorum peritissimus, Supremus Regni Cancellarius denique exercituum Regni Greneralis Ductor, Comitiis Varsaviensibus finitis, magna prudentia Cracoviam cum eo, quem tum habere potuit milite venit, circa initium Septembris, et Regni Metropolim sedemque Regum occupat, quem ei maior ac senior pars legisset custo-diturus, plurimaque statim disponere aggressus est, quae ad conatus hostium repellendos, (eos enim iam adventare cogno-verat) facere viderentur. Quia vero praeclare perspectum habuit Germanos Cracovienses sive in civitate sive in suburbiis mo-rarentur, clam magis favere Maximiliano Archiduci, quam Si-gismundo III, a praecipuis quibusquam, recognitionem manu propria subscriptam et obsignatam habere voluit, qua declara-rent sese cuius partes an Sigismundi, an Maximiliani se-querentur. Morem gesserunt cives et omnes Sigismundo sub-scripserunt, licet multi non libenter id fecerint, ii videlicet, qui nullum magis optabant, quam Maximilianum. Deinde cum ad-verteret, muros civitatis Cracoviensis, satis esse debiles, et machinis bellicis modernis sustinendis insufficientes: fossam ab una parte Vistulae ultra Lobzovum, ad aliam Mogilam versus ducendam designavit, eamque sequenti mense perfecerat, ac in *) Glosae in marginibus corrosae desunt. Annus 1587. 107 eius variis partibus custodiam et vigilias disposuit. Tum mili-tum stationes partim in campis ultra fossam, partim in foro civitatis, partim in arce ipsa collocavit. Non pauca etiam sub-urbanorum domicilia, quibus hostes occultare sese possent, igne subiecto exussit. Eodem mense dum legati in Sueciam venissent et a Io- anne Rege, parente Sigismundi Principis totius Regni nomine Sigismundum Electum suum Regem postulassent, variae inter- cesserant difficultates ob conditiones nonnullas, quibus Rex Io- annes assensum dare noluit, eoque res devenerant, ut legati iam reditum in Poloniam inciperent parare rebus infectis. Tan- dem post varia mutavit sententiam Ioannes rex, et post vale- dictionem factam parenti, Sigismundus III naves cum sorore conscendit Calmariamque venit 22 Septembris. Inde solvens brevi post portum Gedanensem tenuit, variosque tractatus an- tequam e navi exscenderet cum Regni proceribus ac iis legatis, qui eum expectabant, habuit, ac tandem exscensione facta ipso S. Michaelis Archangeli festo seu 29 Septembris ad Olivense monasterium venit magnoque metu multos liberavit, iam etiim varii sparserant eum nolle in Poloniam venire. Circa 5 Octobris conventu facto generali nobilitas Visliciae confirmans liberam electionem factam, nuntios ad coronationem futuram Regis Cracoviam mittens, varia iis prius tractanda commisit, negotium videlicet confoederationis inter dissidentes de religione, correcturam Iurium et articulos de Interregno Regisque electione. Eius praeterea suae voluntatis publicum testimonium praedicta nobilitas cum Senatoribus, qui tum erant Visliciae 8 huius mensis scriptum dedit. Sed quod coronatio Regis ob varias turbas succedentes non nisi circa finem De-cembris peracta est, ideo et tractatio praedicta tunc pnmum suum locum habere potuit. Interim non deerant etiam suisrebus, ii, qui Maximilianum in Regnum cum exercitu inducebant, cuius aliquot cohortes 12 Octobris comparuerunt in campis, quo tempore Ioannes Za-moscius cum Andrea a Tenczyn Palatino Cracoviensi alusque Regni Proceribus ac militum praefectis militares consultationes in aede S. Francisci peragebant. Hic igitur adventu praedicta- 18. 19. 20. Maximi- lianus su- orum con- siliis in- ductus, Craco- viam cum exercitu venit. Craco- viam cum exercitu venit. 21 *). 108 Annus 1587. rum cohortium cognito, eques in campum simul cum Palatino prodiit et fossas vel coeptas perficere, vel profundiores pa-rare civium variam familiam iussit, et ita fere in conspectu belli raptim et copiae auctae, et fossa urbi obiecta et portae clausae. Multis enim non videbatur credibile tam pertinaciter eo venturum Maximilianum, quo non invitaretur, nisi a paucissi-mis et retraheretur a plurimis. Quumque Zborowiani, qui eum deducebant, audebant coram eo affirmare, eum ab universis Regni Ordinibus, exceptis aliquot tantum capitibus Regem elec-tum esse et perpetuo Cracoviam ut venisset instigabant, credi-dit Prineeps alias pius, clemens et minime ambitiosus homini-bus faetiosis et ex haereticis potissimum congregatis, qui tem-pla, monasteria, thesauros templorum et varia ecclesiarum bona spe devoraverant. Venit itaque cum exercitu ipso festo S. Hed-wigis seu 15 Octobris, et versus Cracoviam recta contendens cum animadvertit nostrorum productas acies in campum, et tormenta contra se et suum exercitum explosa, quorum aliqua in patibulum muratum terra prius appletum inducta erant, et nostros nihil aliud nisi conflictum expectantes, potiusque mori, quam eum admittere optantes, substitit cum suis in pago Ra-kowice in Pradnik, et in aula suburbana Episcopali, ad quae tamen loca globi tormentorum pertingebant. Tertio igitur post adventum die perrexit Mogilam ibique plus quam per 4 hebdo-madas morabatur, varia tentans ac sperans, se clementia potius, quam violentia Cracoviam obtenturum. Iusserat etiam pontem per Vistulam parare, prope Mogilam, ut alia ex parte Craco-viam aggredi posset, sed id non successit. Ea enim re cognita Ioannes Zamoscius statim Ferensbachium cum peditibus eo mi-serat, qui praeparationem pontis impediverunt, et id, quod iam erat paratum per modum traiectus, lapidibus oppletum demer-serant. Perpetuae interim velitationes et Kosakorum et aliorum tum circa Mogilam, quam in aliis variis fiebant locis, in qui-bus aliquae copiae Maximiliani compararent non sine magna Germanorum, qui frigoribus non assueti et longioribus insom-niis erant, afflictione ac strage: multi enim moriebantur. *) Glossae marginales desiderantur. Annus 1587. 109 Cum ergo experiretur Maximilianus, nullum suae clemen-tiae respectum esse et intelligeret Sigismundum e Suecia Ge-danum appulisse et cum novo Polonorum exercitu Cracoviam tendere, omnia experiri Marte et de re universa alam iacere statuit. Egressus igitur Mogila cum instructo exercitu versus pagum Zielonki, insultum in Civitatem hac ratione instituit. Exurebantur nocte antecedente suburbia Krowodrze dicta a Za-moscio. Mane igitur peditatus Maximiliani ob ingentem fumum vix apparens, eam partem fossae, quae e regione oppidi cer-donum erat (adiuvantibus Germanis cerdonibus, haereticis iisque opulentis, cum quibus condictamen habebant ii, qui partes Ma-ximiliani tuebantur) transeunt et ad muros civitatis accedunt instructissimi. Advertens id Zamoscius, Martinum Kormanski cohortis suae praefectum cum aliis in eos immittit felicissimo successu et ex variis partibus alios insultum parantes aggres-sus, duo fere milia caesorum numeravit, tormenta multa et cur-rus tum cum pulvere sulfureo, tum cum variis bellicis machi-nis hosti eripuit, captivos multos cepit et equitatum Maximilia-ni, ut in pagum Zielonki retrocederet, adegit, nec eum tunc insequi voluit. Victoria hac potitus Zamoscius in cerdones pro-ditores graviter advertere constituit et eorum prius oppidum direptioni militum dedit, deinde in illud ignes iniecit 24 hora sicque incendium ad 15 horam duravit, quo non pauca vicina domicilia et ipsum templum PP. Carmelitarum Beatissimae Virginis suburbanum absumptum est. Antequam autem vel mi-lites diriperent vel ignes inicerentur, moniti erant catholici, qui inter cordones manebant, et alii proditionis non conscii, suas ut res quam primum in locum tutum deportarent, quod et fece-runt. Tota etiam civitas monita de incendio excitando tota nocte vigilabat in tectis ad arcendos et extinquendos volitantes ignes, a quibus nonnullae turres correptae erant, sed statim deinde extinctae. Ante incendium hoc post relatam victoriam supra-dictam Zamoscius ingressus est civitatem cum spoliis captis, nempe tormentis bellicis, et curribus maioribus, sclopetis plenis et cum variis captivis hacque voce multos perterrefecit ex iis, qui partes Maximiliani sequebantur. 22. 23. 24. Ingressus Zamoscii Craco- viam post victoriam relatam. 110 Annus 1587. 25. Maximi- lianus re- linquit obsidio- nem Cra- covien- sem et discessit. 26. Durante bello No- stri fre- quentes supplica- tiones et flagella- tiones in ducunt. Non sine fructu. 27. Tentatur Nostro- rum fides sed fru- stra. Litterae Maximi- liani ad P. Scargam. Maximilianus etiam Arehidux maxima parte peditatus amissa, et cerdonum oppidum, in quo suos fautores habebat, incendio sublatum advertens, Cracoviae potiundae omnem spem abiecit, novoque suorum consilio in Minorem Poloniam cum reliquo quem adhuc habuit exercitu abiit. Quem ut Zamoscius insecu-tus fuerit et quo eventu cum eo conflixerit, suo loco videbimus. Hoc rerum statu sicuti fere toto hoc anno latius sese ex-crebat Nostrorum industria et divinae circa nos providentiae maxima argumenta habuimus. Ad numen enim Regno nostro propitiandum singulis mensibus supplicationes quadragenarias et flagellationes publicas (utrumque genus vix auditum Regno toto nedum usitatum) magna approbatione et favore instituimus. Obsidente vero Archiduce civitatem decem dierum perpetuae precationes templo peragebantur. Fructus earum fuit tum faci-lior victoria, propter spem ex adversario, tum felix et auspica-tus Regis designati in regiam adventus, tum pericula longe minori incommodo, quam metuebatur, redempta, tum civium dissidentium pax et concordia. Imo non pauci prudentes ad-verterunt durantibus supplicationibus praedictis et Cracovienses et Prosovicenses coitiones pacis haudquaquam cupidas paci tandem manus dedisse. Nostra pericula partim erant communia cum caeteris, par-tim propria: communia a bello et rerum penuria, propria no-mme religionis propugnatae et animorum in fide erga Sigis-mundum retentorum. Haec enim lingua mendax parum fidorum Reipublicae et nobis malevolorum plus iusto exaggerabat, ea-que extra urbem in castris hostibus nuntiabat. Itaque et fides nostra tentata seu spe successus laetioris, seu nobis suspectis atque exosis apud populum reddendis. Destinati ad nostram do-mum internuntii, qui similitudine habitus et linguae communione facile custodias fefellerunt, ingentibus promissis si pareremus: minis atrocibus, si refragaremus, eo ducentes: ut Maximiliano benevolentiam conciliaremus et urbem aperire suaderemus. De-nique nobis nihil motis anus decrepita litteras ab Archiduce attulit, nominatim ad Petrum Skargam datas, orantes, ut quo-niam tantum polleret auctoritate et convictum concionibus suis frequentem haberet populum, daret operam, regnum ut Archi- Annus 1587. 111 duci oblatum obtineret, id illi et caeteris maximo honori ac emolumento futurum. Nostri, ut ex signo adverterunt, quae essent litterae, eas, ut erant clausae ad Zamoscium detulerunt, et col-laudati, ne quis in plebe motus inde fieret, apud concionem magno dolore haereticorum ac verecundia exposuerunt Non Maximiliano enim haeretici sed suae rabiei in orthodoxos re-gnum optabant, deferebant, consilia artesque varias commisce-bantur. Quamvis autem annona carior esset ac modica, tum ob vias a milite obsessas, tum longioris belli metu omnibus eam supprimentibus, nos tamen vix sensimus famem. Divinitus enim pii homines permoti, magisque pro nobis, quam pro se solliciti, ne incertum aliorum periculum nostra esset prima calamitas, liberaliter nobis necessaria ministrarunt; quodque magis suspi-ciendum non admodum locupletes. Et inter hos vidua pauper-cula unius vaccae fructum diurnum nobis seu debitum offere-bat. Domus etiam Novitiorum sub hoc tempus miraculose ad-iuta. Nam et ad portam eleemosynas adlatas, tam in pecuniis, quam in rebus, nostri non semel inveniebant nullo viso, qui eas adferret, et farina, quae erat exigua, per multas hebdomades mirabiliter nostris pistoribus sufficiebat, ut in historia Domus S. Stephani annotatum est. Maximus etiam per ea tempora animorum ad pietatem mo-tus in militibus plurimis apparebat. Aliquantulum enim tempo-ris nacti ad nos expiandi sui causa accurrebant, tantoque fre-quentiores, quanto propiora certamina fere quotidiana immine-bant. Ab equis nonnunquam desilientes in templum festinabant. et humi ut erant armati, ante aram procumbentes Deo suppli-cabant. Hoc eodem mense Novembri coniux Magnifici Domini An-dreae Sapiehae ad crates altaris nostri longam telam sericeam acu pictam et auro intextam clam iussit abicere, quod tum po-stea ex eius familia Nostri intellexerunt. Ingressus tandem summa gratulatione omnium Cracoviam 9 Decembris Sigismundus III cum multis Regni Senatoribus et plurima nobilitate, quae eum Gredano hucusque deducebat, post yarias in itinere superatas difficultates. Nam et Samuel Stadni- Delatae per no-stros ad Zamos cium et pro con-cionel ex-positae. 28. Eleemo- synae pro victu no- strorum variae. Miraculo-sa elee- mosyna in Novicia- tu. 29. Militum pietas. 30. Sigismun- dus III venit Cra- coviam cum oma Annus 1587. gratula-tione. 31. Tollit suo adventu Neutra- tistas. 32. Coronatui et quae contentio tempore eius co-ronatio- nis. Cives fi- delitatem iurant. cius, cum nonnullis tam suis, quani Maximiliani peditibus ac equitibus occurrerat ei Petricoviam appropinguanti et pedites Andreae Opalenii supremi Regni Malsalci, noctu dormientes invaserat, ac plurimos neci dederat, et varii alii nobiles, partes Maximiliani sequentes varias litteras a Maximiliano Regi Sigis-mundo adferebant, quibus adventum eius differe moliebantur. Omnibus tamen obstaculis remotis venit taudem Sigismundus die praedicto, et omnes Regni procerum ac totius Nobilitatis seu equestris ordinis in campis salutabat eum Laurentius Go-slicki Episcopus Camenecensis. Consulares deinde nostrae Ci-vitatis, sicut et Praelati in templo arcensi. Excitati aliqnot per plateas, per quas eundum erat arcus triumphales, ex quorum uno candida aquila artificiosa, alarum agitatione et capitis in-clinatione Regem novum excipiebat. Nec nisi hora secunda no-ctis civitatem ipsam Rex ingredi potuit ob moram tot saluta-tionum exceptionumque. Adventu eius sublata erat tertia factio eorum Nobilium qui sub interregno nec Maximiliano nec Sigismundo adhaerentes, Neutralistarum nomen et rem assumpserant eumque operieban-tur, qui primus Cracoviam ingrederetur ac rerum potiretur. Sublatae et aliae variae tricae, quae ante eius coronationem inter Regni Proceres nobilitatemque intercesserant, et non pa-rum Comitia, quae tum fiebant^ turbarant. Ventum deinde ad ipsam coronationem 27 eiusdem mensis cuius tempore non levis contentio erat orta inter Archiepisco-pum Gnesnensem Regnique Primatem et alios Senatores. Nole-bat enim nullo modo ad coronationem accedere Archiepiscopus si confoederationem Rex iuramento vellet confirmare, alii vero Proceres id omnino exigebant saltem conditionaliter. Sequenti die seu 28, denuntiatio Regis coronati facta. Litterae praestiti iuramenti confirmatioque pactorum ab eodem Rege datae. Cives etiam in foro solito more Regi in solio sedenti fidelitatem iurarunt et claves aureas porrexerunt. Quibus omnibus secutis statim Rex iudicia regia aggressus est, et durantibus comitiis ea, quae statum Reipublicae concernebant, diligenter curabat. Venerant duo ex Nostris cum Rege ex Suecia, nempe P. Bernardus Golinius et Bartholomeus Tomaszewic Lituanus, qui ante duos annos in lo- Anntis 1581 113 cum P. Simonis Nicovii in Sueciam erant missi. Et quidem P. Bernardus confessarii regis munus usque ad annum Domini 1599, quo mortuus est, sustinuit. Mortuus est domi nostra ultima huius mensis P. Philippus Vidmansta-dius, natione Suevus, patria Ulmensis. Iniit Societatem Viennae 5 Martii anno Dni 1556. Ante eam humanioribus ac Rhetoricis 4 annos studuit. Philoso-phiae deinde Viennae et Theologiae scholasticae Romae operam dedit. Do-cuit in Societate Rhetoricam et physicum cursum. Magister Philosophiae cre-atus Viennae anno Dni 1563. Doctor Theologiae factus a P. Laurentio Ma-. gio Austriae Provinciali Brunsbergae anno Domini 1570. Ibidem eodem tem-pore professionem 4 votorum fecit. Fuit Confessarius Collegii et Praefectus Scholarum triennio. Et idem Collegium Brunsbergense rexit annis 12. Can-cellarium Academiae Vilnensis agit annis 4, Superiorem Residentiae S. Bar-barae non integris 5 mensibus. Ex annis aetatis 46 fere 32 in Societate consumpsit. Vir erat Deo perquam familiaris, sui despicientia, candore, cha-ritate et caeteris virtutibus ornatissimus : non de suis tantum, sed et de va-riis externis optime meritus, proindeque omnibus unice cltarus. Funus eius magno studio civitas frequentavit. Sepultus ad cancellos sub ara primaria templi nostri. Iam ea, quae ad certos menses vix reduci poterant et hoc anno conti-gerunt, ista sunt. Ab haeresibus variis abducti prope centum. Inter hos Fran-ciscus Vislicensis quondam Sacerdos et postea haereticus multis seriae resi-piscentiae argumentis palinodiam retractavit. Regiae etiam mensae Praefectus Hieronymus Philippovius insigniter haeresi imbutus ab erroribus expiatus et mysteriis ritu orthodoxorum procuratus vitam hanc cum altera commutavit Schisma Graecum eiurarunt quinque: totidem lenae proditionem alienae pudi-citiae detestatae. A concubinatu abstracti septem, totidem ab usuris absterriti. Captivi et vincti stipe emendicata redempti, inimicitiae non paucae discissae, pecunia male parta iustis dominis restituta, duo profugi suis ordinibus resti-tuti. Libri et instrumentum magicum incendio absumptum. Vitam universam accusarunt fere mille. Erat, qui malum genium certis execrationibus advoca-verat: atque, ut mentiebatur advocatus bonum opinaretur, multis ei noste, Sacerdos conatus hunc errorem extorquere, sed non erat tam felix. Abit homo in sua opinione firmus et postero die periculum facturus, verene malus genius esset ille, ut Sacerdos narrabat, consuetis formulis eum advocat: ubi adfuit, iteratis identidem exsecrationibus instat, fateatur, se esse malum dae-monem, nec ne. Luctatus diu, fassus denique est, et mutatus in canem tur-pissimum magno horrore adstantium spectantiumque profugit. Itum est foras tum Scepusium, tum Olcusium, nec penitenda messis in horreum Christi relata. Subsidium egentium mutua pecunia, nec sine usuris eam habere valen-tium hoc anno Sodalitas Misericordiae instituit, quod nomine Montis Pietatis vocari solet, auctaque haec res tam Sodalitatis quam aliena liberalitate. Scriptores rer. pol. Tom. VII. 15 Nostri duo ex Sueciave- nientes. 33. Philippus Vidman- stadius moritur. Eius Ivita et laudes. 34. Fructus spiritua- les huius anni in proximis. 35. Malus ge-nius pro bono a quodam habitus, tandem se malum ostendit. 36. Mons pietatis institui-itur. 114 Annus 1587., 1588. Praecipuae eleemosynae vel domui vel templo nostro factae hoc anno, iam suis locis sunt relatae. Morabantur hoc anno in domo S. Barbarae ex Nostris 12 sicut et anno superiore. Annus Domini 1588. l. Invisit templum nostrum Rex. 2. Petrus fit Regius Conciona- tor. 3. Margare-tha Ko-zlovia be-nefactrix moritur. Prima ex nostris benefac- tricibus in templo nostro se-pulta. 4. Maximi- lianum Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Ioanne Paulo Campano Praeposito Provinciali, Stanislao Rozdrażewski Residentiae S. Barbarae Superiore. Ipso festo Circumcisionis Domini Sacro cantato et con-cioni interfuit Serenissimus Rex Sigismundus in templo nostro cum tota sua aula. Ad initium etiam huiusce anni in locum mortui P. Philippi successit Stanislaus Rozdrazewski Superioremque Domus huius egit ad Maium sequen-tis anni. Morabantur porro Nostri hoc anno tredecim in domo hac. Hoc mense Petrus Skarga Regius Concionator est factus in eoque munere ad finem vitae suae permansit, tantum enim aliquot menses ante mortem, ad quam se ut diligentius com-pararet, impetraverat ab aula liberationem, in qua 24 annis concionabatur. Nam 27 Septembris anni 1612 mortuus est, ut suo loco patebit. Mense Februario pie in Domino obiit magna illa nostra benefactrix Margaretha Kozlovia, uxor quondam unius Medici Doctoris, quae post tot beneficia etiam reliquos 200 florenos, quos habuit apud Magdalenam, Iordani Sobek, Castellani Sandomiriensis viduam nostrae Domui legavit. Quam tum pecuniam, R. P. Prov. 8 Augusti anni huius Novitiatui tunc valde indigenti applicaverat. Erat haec Margaretha nobilis Silesia, adhaeseratque Nostris ab initio adventus nostrorum. Apud foeminas nobiles et cives maximam habuit auctoritatem, ideoque plurimos Societati nostrae conciliaverat. Eleemosynis tam ex propriis bonis, quam aliunde collectis, egregie templum nostrum et domum iuvit. Plurima propter Societatem ab invidis et malevolis est per-pessa. Variis virtutibus sed potissimum charitate erga afflictos et pauperes excelluit. Anno aetatis 62 mortua in nostro templo prima inter externos se-pulta est, ad altare S. Crucis, quod sane erat in medio fere templo (et quod iam est altare R. P. Nostri) versus suggestum concionatorium. Postquam superiori mense Ioannes Zamoscius Cracovia discessisset, insecutus est cum exercitu Maximilianum Archi- Annus 1588. 115 lucem, qui Krzepicia Wielunum et ex Wielunio Byczynam se contulerat ac varias novas eopias acquirebat, Prussiamque ac Maiorem Poloniam ob multos in iis Provinciis fautores suos quamprimum possidere destinaverat. Itaque totum in celeritate positum esse advertens Zamoscius, brevi cum suis copiis prope Bv-czynam venit. Inter multa stagna positi erant aggeres iis in locis, in quibus nostris transeundum erat, et qui in latum vix tres equi-tes patiebantur; ac proinde nullo negocio prohiberi nostri trans-euntes poterant. Ideoque Maximilianus Archidux tunc, dum nostri eiusmodi angustiis transirent, censebat cum nostris confligen-dum, sed Poloni ipsi, qui in castris Maximiliani erant, id dis-suasisse dicuntur et aiebant omnino expedire, ut totus noster exercitus aggeres transeat, et se postea ita concludat, ne quo-quam tempore conflictus effugere possit. Superatis igitur agge-ribus utrinque acies ordinatae sunt, et commissum proelium atrox; longoque tempore Marte dubio decertabatur. Nam ex nostris et cohortes nonnullae velitum, quos Kozakos vocamus, quorum praefectus erat Holubek a sclopetariis Maximiliani con-tritae erant, ipseque Praefectus globo in caput immerso, statim deiectus errat in terram; et nostri hastati antequam variis ex partibus ordinem hostis exercitus dirumperent, magnum nego-cium habebant. Dirupta tandem acie hostili ad nostros victoria inclinavit et valde multi hostes caesi, quorum nonnulli 6, non-nulli 8 milia numerabant, multi etiam fuga elapsi, eoque res deducta, ut Maximilianus partim caesis, partim dilapsis suis, ex acie, in qua erat, Byczynam se contulerit, indeque ad Zamos-cium miserit, se captivum ei dans, cum rectis conditionibus, brevique post eques versus Zamoscium adyentare coeperit. Pro-diit obviam Archiduci Zamoscius et non parva ex equo dis-tantia prosiliens, pedes ad eum veniens honorificientissime ex-cepit, orationeque gravissima solatus est. Direptioni deinde mi-litum Byczyna permissa, Maximilianum deducit Lublinum, et inde Krasnostavum, ubi per aliquot menses morabatur, donec videlicet negotium eius, et totius Domus Austriacae transige-retur. Interim et venationi operam dare et ad vicina loca penes Krasnostavum sita discedere Maximilianus permittebatur, imo et Zamosciam eum, quod non multo Krasnostavo distat, pro cum exer- citu Za- moscius insequi- tur. Cum eo- dem proe- lium com- mittit. 5. Et eum vincit capitque. Krasno-stavum deducit. 116 Annus 1588. 6. Pro dila- tando No- viciatu domus emitur. 7. Refecto-rium cum aliis in Noviciatu extruitur. Academi-corum in-de variae coniectu- rae. Eleemo- bynae. 8. Pompa funebris Regis Stephani. diebus Bacchanalium Zamoscius invitaverat et more regio, uti Archiducem tractabat. In Martio domus lapidea dicta Salomonowska, nostrae per transver-sum apud S. Stephanum contigna, cura R. P. Ioannis Pauli Campani Pro-vincialis pro Novitiis coempta est florenis 1100. Sicque non solum spatia Noviciatus dilatata sunt, sed etiam maxima impedimenta clamorum, compo-tationum, chorearum, quae singulis fere diebus in eadem domo peragebantur, sublata. Vigesima quarta Aprilis ea fabrica, in qua est modo Refectorium apud S. Stephanum extrui coepta, quae postea anno sequenti est absoluta. Occasionem inde arripuerunt Academici cogitandi de nostris, quod scholas extruerent. Unde etiam in Synodo Provinciali, quae sequenti anno in Octobre celebrabatur Nos eo nomine coram clero accusarunt (ut in historia S. Ste phani scribitur), et ad Sixtum V scribere dicebantur, ut nobis scholae inter-dicerentur. An res ita se habuerit nec ne, aliunde sciri non potuit et in Sy-nodo Provinciali sequentis anni nihil eorum, quae dicuntur, invenitur. Per Martium et Aprilem Eleemosynae in pecunia domui nostrae sub-missae ad 200 florenos pervenerunt, quarum praecipua pars a Serenissimo erat, quam P. Bernardus Golinius identidem afferebat. Circa finem Mai Regis Stephani funus regio apparatu Cracoviae peragebatur. Sabbatho post festum Ascensionis Christi adductum Grodna cadaver Stephani Regis et collocatum Lobzo-viae. Feria 2 post prodierunt omnium templorum processiones, praeantecedebant atrati pauperes. Deinde equi varie ornati, tum vexilliferi Palatinatuum et districtuum. Feretra etiam varia materiis auro intextis cooperta portabantur. Musica post regia lugubris sequebatur. Non remote ab ipso curru Fran-ciscus Veselinus, cataphractus ibat eques cum stricto ense, quem comitabatur iuvenis cum hasta. Tum is procedebat equo ornatissimo insidens, qui ipsam Stephani Regis personam refe-rebat. Immediate ante currum ibant ii Senatores, qui regia in-signia praeferebant. Currus trahebatur duodecim equis atrato holoserico tractis, sicut et ipsum feretrum, auro intextae mate-riae crucem habens superpositam. Cinctus erat currus plurimis facibus, quas aula regia portabat. Comitabatur immediate funus Serenissimus Rex Sigismundus, quem deducebant legati prin-cipum exterorum. Post ibat Serenissima Anna Regina vidua, quam Battorei ducebant. Sequebantur demum varii Senatores et Annus 1588. 117 plurima nobilitas. Deducto cadavere ad templum catedrale su-perposita supra feretrum sunt regia insignia. Peractis sacro et Regis mortui lamentatione amplissima per Hieronymum Powo-dowski Canonicum Cracoviensem in sacello ultra maius altare sito (deiectis prius Regiis insigniis in terram, fracta hasta, con-eussis sigillis regni maiori ac minori iuxta consvetudinem in sepultura Regum Poloniae fieri solitam), sepulcro cadaver im-positum est. Sequenti die per septem Ecclesias funebres exse-quiae peragebantur, quae Rex et Regina pedes obibant magna cum devotione. Quidam ex equitibus, quos Haidones vocamus, sive vere mentis inops, sive ficte, ingressus in Iunio templum Beatissimae Virginis PP. Carmelitarum, graviter duos vulneravit et Sacerdote ab altari, apud quod Missae Sacrificium peragebat, metu periculi fugiente ad altare accessit et calicem ac suppositum corporale framea conscidit, Sanctissimam Christi hostiam intactam reliquit. Captus et ductus in praetorium, ibique examinatus morti denique adiudicatus initio sequentis mensis publice in foro exustus est. Eiusdem mensis 26 Synagoga Arrianorum in platea S. Spiritus sita, ignibus subiectis conflagravit secunda hora noctis, nec aliis vicinis aedificiis aliquod damnum illatum. Hippolitus Aldobrandinus Cardinalis S. Pancracii legatus a latere a Summo Pontifice Sixto V in Regnum Poloniae mis-sus ob negocium pacificationis inter Regem ac Regnum Polo-niae et Maximilianum Archiducem totamque Domum Austriacam venit Cracoviam 27 Iulii Cum variis turmis equitum et multis Senatoribus processit illi obviam Rex Sigismundus in campum ibique eum ipsemet Rex per se salutavit ac deinde in civitatem deduxit, in qua eum exceperunt omnium templorum processio-nes et ad basilicam arcensem deduxerunt. Sequenti die adiit Serenissimum in arce Aldobrandinus eumque vicissim visitavit. Ab Academicis deinde, quorum nomine Picus Academiae Rector orationem habuit et a variis aliis salutabatur. Idem Cardinalis templum S, Barbarae 5 Augusti invisit in eoque sacrum habuit ac Nostris omnem benevolentiam exhibuit. Hic est ille Cardi-nalis, qui post quinque annos antea, quos Sixtus V, Urbanus VHI, Gregorius XIV, Innocentius IX Summi Pontifices mortui erant, ad eundem Summum Pontificatum erectus Clemens VHI voca- Et Sepul-tura. 9. Violenter templum invadens PP. Car-melitarum supplicio affectus. 10. Synagoga Ariano- rum ex- usta. 11. Aldobran- dinus Cardinalis Legatus- que a la- tere venit. Rex illi in campos obviam procedit. Et a va- riis aliis excipitur. 12. Supplica-tiones 40 118 Annus 1588. horarum in nostro templo. Rex et Regina orationi- bus inter sunt. 13. Episco- pus et Nuntius Aposto- licus nos invise- runt. 14. Molda-viae sta- tus ex parte re-rum divi- narum. tus est Per sextam et septimam Augusti Quadraginta horarum supplicationes pro Regni necessitatibus et variis eiusdem peri-culis avertendis. Interfuit Serenissimus orationi per Summum Sacrum et concionem domumque nostram eleemosynis per ali-qnot menses sustentavit, Serenissima vero Anna Regina vidua integra die orans in templo nostro haesit ac plurima nobis be-nevolentiae beneficentiaeque signa exhibuit. Inter eos, qui Nos reliquo hoc mense officii causa inviserunt, erant Petrus Mysz-kowski Cracoviensis Antistes, qui domum nostram 17 huius mensis venit et Nuntius Apostolicus Annibal Capuanus, qui do-mui nostrae 21 eiusdem cibum sumpsit. Circa finem Augusti duo nostri Sacerdotes Iustus Rab et Ioannes Schonovianus religionis propagandae causa in Molda-viam sunt expediti, quorum missionem non abs re erit fusius explicare. Est Moldavia Valachiae pars Polonorum ac Turco-rum simul foederata. Ea perpetuis Principum mutationibus est infelix, sed longe infelicior tum inscitia rerum ad religionem pertinentium, tum schismate ac haeresibus, ob quas in perti-naci a Romana Ecclesia divortio eius indigenae maxime vici-nis Hungaris et Saxonibus atrocibus haereticis adiuncti in dies confirmantur. Nam etsi ingenium non aspernandum sit genti, quae coloniam romanam ob varia se fuisse testatur, tamen nul-lam scientiam ac eruditionem fere habet. Summum eruditionis est, ultra quod non aspirant, nosse legere et scribere idque cha-ractere sclavonico proprio. Quocirca pari inscitia popi ipsorum laborant, atque vulgus reliquum. Vix ex ritualibus libris lingua Sclavonica compositis obire sua ministeria norunt, nec ea satis intellecta sibi, multo minus vulgo. Namque etsi nee vulgus lin-guae illius ignarum sit: tamen ut sit in libris veteribus, verbis antiquatis et absoletis, quibus hac aetate usus non esi ita sunt aspersi, ut non satis ab omnibus inter audiendum percipi pos-sunt. Caeterum nulli Patriarcharum subsunt Haeretici aut ad-venae suos impostores habent, quorum naeniis in impietate con-firmantur. Catholici, si qui sunt, nec vires nec animum ad su-am religionem tuendam habent: ita profligatae causae facilius est invenire patronum quam optimae. In hanc igitur Provinciam post Ivoniam, quem sibi Moldavi Principem legerant, in proelio Annus 1588. 119 caesum, Petrus a Turcis erat induetus, homo non indignus illo Principatu et moderatus in imperio. Verum ut est Principum illorum conditio brevi Ianiculae armis Turcis stipato, impar tanto bello cessit. Ianicula, ut per scelus occupavit, ita non sanctius administrabat Regnum vicinae quoque Poloniae gravis. Stephanus Battoreus, Rex Poloniae Turcam admonet Ianiculae impositione foedera violari. Restituitur ergo Petrus favore Ste-phani, armis Turcae, Ianicula fugiens captus et Stephano Regi oblatus, tot flagitia uno capite luit. Eo nomine primum coepit amare Stephanum Petrus, deinde eius religionem suscipere, pie-tatemque venerari. Bartholomeo Bruto Albano, Cubiculi Prae-fecto conatum in religionis antiquae ritibus restituendis referente, mentem deinde subiit, cuius virtutem probaret imitari exemplum et in suo Regno orthodoxis templa restituere. Igitur scribit ad Ioannem Demetrium Solikowski Archiepiscopum Leopoliensem finibus suis proximum et ad Annibalem Capuanum Archiepis-copum Neapolitanum tum in Regno Poloniae Pontificis Nun-cium, ut aliquos e Societate Iesu homines rei Catholicae pro-movendae causa a Pontifice impetrent. Dum haec agitantur moritur Stephanus Rex, cui succedens Sigismundus, cum ad Pontificem Maximum more consueto certum misisset legatum, id quod per litteras egerat, coram apud Pontificem transigit, qui Supremo Nostrae Societati Antistiti Claudio Aquavivae im-perat, ut petitionem adeo aequam Principis Moldaviae per suos exsequatur. Itaque hoc anno Ioannes Schonovianus et Iustus Rab Mol-daviam prima Septembris ingrediuntur. Grratus eorum fuit ad-ventus, tum ob causam, quam propter revocant ipsi Pontifici expositam, tum ob commendationem Pontificiam ac Regiam ipsa-que munuscula. Pestis ibi iam grassabatur, ideo Princeps age-bat sub papilionibus. Cumque in conspectum eius venissent et litteras ac Sacrarum Reliquiarum munera reddidisent, causam adventus sui, quam ipse sciret optime, et cuius magna pars esset, exponunt. Libenti animo eos Petrus Princeps excepit. Litteras donariolaque gratissimas habuit, et Pontificis epistokm recepto more nostrarum partium capiti suo venerabundus impo-suit Librum vero postridie volvens cum in imagine Petri apo- 15. Petrus Princeps Moldaviae curaRegis Stephani et armis Turcicis Principa- tui resti- tutus. De Reli-gione Ca- tholica restituen- da cogi- tant. Nostri ut in Molda- viam ve- niant cu- rat. 16. Iustum Rab et Ioannem Schono- vianum eo venientes benigne excipit. 17. Petrus cum Grae- co sacer- dote de. 120 Annus 1588. Romani Pontificis auctorita- te collo- quitur. 18. Nostris Parochias Romani Bitus con- cedit et varia alia. 19. Nostro- rum suc- cessus il- lius mis- sionis non perscri- ptus. stoli haesisset, Calogerum sacerdotem Grraecum rogat (tunc enim aderat) quid de auctoritate Petri sentiat. Cumque is honore so-lum, non vero auctoritate caeteris apostolis eum anteivisse di-ceret; instat ille: Cui claves a Christo datae essent? Cum hic Petro fateretur et rursum, ubi obiisset, ubi sepultus esset quae-renti: Romae, respondisset; addidit Princeps necessarium esse, ubi vitam profuderit Petrus, ibi successoribus claves reliquisse. Cum ad haec obmutuisset Popus; quaerit iterum, an pro Christo vita defungi vellet, responderetque Calogerus, non ita aequo animo. Atqui ego libenter, Princeps ait, tanquam gloriam vitae iacturam mercarer. Tam luculenta suae pietatis edidit argu-menta. Primo etiam ingressu Nostris per interpretem cum ipso agentibus, aures attentissimas dedit, et quo animo acciperet dicta, oculi aegre continentes lacrymas indicarunt. Diebus novem cum eo Nostri morati in castris eundem ter adiere, quibus promisit nullum se velle in ditione sua religionis impostorem pati, omnesque Parochias Romani ritus Nostris li-benter permisit: quin etiam duos e pseudoevangelicis praeco-nibus quo modo nam essent mulctandi a Nostris quaesivit, pro-mittens ita omnino mulctandos, sicuti vellemus. Et fecisset sane nisi eiusmodi poenas a se Nostri ablegassent, non ad vindican-duip, sed ad expiandum animos hominum venisse se declaran-tes. Nihilominus ipse improbos homines a templo removit. Magnae messis erat spes in tanta propensione Principis, cuius exemplum facile secutura videbatur multitudo. Nec Nostri pro sua virili defuerunt omnibus ministeriis afflictam provinciam procurantes. Verum quamdiu ibi fuerunt morati, quae perfecerint, quando inde redierint, nihil omnino constat. Non dubium est, praedictos Nostros accurate omnia eius generis adnotasse, exactissimi enim erant eiusmodi rerum scriptores, sed quomodo hoc vel domum nostram non pervene-rint, vel perierint, nihil scitur. In ipso initio litterarum annua-rum totius Provinciae anni 1591 fit mentio huius missionis, sicut et in antecedentibus. Unde colligi potest tribus vel qua-tuor annis nostros in ea moratos. Constat etiam in hac mis-sione mortuum optimum patrem Ioannem Schonovianum. Licet po tempore et loco id fuerit, non potui invenire. Itaque sine Annus 1588. 121 loco et die mortis, ea quae de illo scire potui, hic adscribam ex Cathalogo Provinciae anni 1587 in quo ista habentur. P. Io-annes Schonovianus ex interiori Grermania annorum 47, sanus et fortis. Ingressus Societatem Coloniae anno 1562 circa ini-tium Iunii. Studuit ante ingressum partim in patria inferioribus disciplinis usque ad Rhethoricam quatuor annis, partim Lovanii in domo Standonica Philosophiae tribus annis. Ibidem theolo-giae operam dedit circiter unum annum, In Societate etiam theologiae, partim Coloniae partim Treviris studuit. Coloniae fuit adiutor Rectoris principalis artium cursus toto anno, si-militer et Treveris. Herbipoli dialecticam et historiam per me-dium annum. Erat magister novitiorum Treveris. Ad missiones ibat frequenter. Confessarius, consultor, admonitor, concionator fuit in variis Collegiis. Ante ingressum Lovanii factus Magister Artium. In Societate factus Baccalareus Theologiae, in eadem factus sacerdos anno 1566 et quatuor votorum professus anno 1572 Iunii 29. Sophia Mnichovia toties ante nominata 20 Septembris ad priorum be-neficiorum suorum in nos cumulum addidit lapideas duas, quas a morte ipsius et Dorotheae Barzynae caperemus. Alteram Zichlerorum in platea S. Flo-riani, alteram Schaderorum in platea Swincensi. Circa finem huius mensis pestis orta Cracoviae, quam Mi-chael Gladki obsonator cum esset, per forum res coemens in-caute primus contraxit, et domum non advertens detulit seque imprimis ac reliquos tres, de quibus infra, peste infecit, et so-cios reliquos domo abire compulit. Hoc etiam tempore Novitii ob idem periculum Stepocicos commigrarunt. Extinctus igitur peste 4 Octobris Michael Gladki annorum 21. Ingres-sus erat Societatem anno superiori 3 Maii et sic septemdecim tantum men-sibus in Societate erat. Erat artificio sartor, natione Ruthenus, scripturamque Ruthenicam non male calebat. Modestus fuit iuvenis et profectus spiritualis perquam studiosus, ob. idque a nonnullis (ut P. Rozdrazevius in quodam suo scripto notat) Angelus dictus. Sepultus est ante magnum altare. Circa finem Ianuarii huius anni A. D. Nicolaus Taranowski a Geor-gio Cyspar hortum quendam emerat et eundem nobis 22 Octobris donaverat, sed nunquam in eius possessionem venire poteramus, ob ius intricatum et contractum emphiteuticum non servatum, ideoque ad Monasterium Zwierzy-necense in cuius fundo praedictus hortus fuit, redire debuit. 16 20. Ioaunis Schono- niani in missione Moldavica mortui, vita. 21. Sophia Mnicho- via duas lapideas nostris dat. 22. Pestis Cra- coviae. 23. Michael Gladki peste ex- tinquitur. 24. Hortus Cypsaren-sis dona-tus nostris sed in possessio-nem non venimus, 25. Nostri peste mortui sunt posl Micha- elem Gladki Ioannes Roman. 26. Vence- slaus Bo binensis. 27. Ioannes Baptista. 28. Martinus Laterna convale- scit. 29. Donatio duarum lapidea- rum. 30. Eiectio Nostro- rum ex Transyl- vania. 31. Scriptuir RegisSte phani in testamen toad Prin 122 Annus 1588. Michaelem Gladki secutus est vigesimo fere post die Ioannes Roman nobilibus parentibus Masoviae natus. Ad Societatem recens venerat et proba-tionis biennium nondum expediverat. Coadiutoris temporalis officiis oecupa-batur. Mortuus peste 23 Octobris sepultusque ad altare maius. P. Rozdra-zewski in suo scripto affirmat eum 21 Octobris mortuum additque eum ma-luisse per triduum manere sub divo in pluvia et frigore, quam domum redire fratresque inficere. Venceslaus Bobicensis eadem lue sublatus 6 Novemhris. Erat is noster Polonus in pago Bobice Cracoviae vicino natus annos aetatis habuit 36, ex quibus in Societate consumpsit undecim, sartor erat artificio, quod etiam in Societate exercuit ac insuper vestiarii, sacristiani, emptoris munus obivit. Vir erat modestus, laboriosus, devotus, et tam nostris, quam externis ob iu-cundos mores valde carus. Denique 15 eiusdem mensis malo simili pestilentiae excessit e vita Io-annes Baptista, Cracoviensis patria, coadiutor temporalis (et ut coniicio No-vitius, nullibi enim de illo in cathalogis quidquam invenio). Hic postquam advertisset se pestis venenum hausisse, arbitrabatur cursu et agitatione ali-quod se remedium allaturum. Itaque ad campos exivit et cursu incitato dum se circa Monasterium Zwierzynecense exercet, deficit, atque ibidem in campo moritur et in coemeterio Salvatoris sepulturae traditur. Mirum est P. Roz-drazewski in huius anni diario nullam penitus huius Ioannis Baptistae fecisse mentionem. Ea vero, quae hic annotata est ex domestico mortuorum Cata-logo desumpsi. Mense Decemhri P. Martinus Laterna (qui Cracoviam circa finem anni superioris venisse videtur et concionatoris ac procuratoris domestici munus obibat valde male habuit pestemque etiam hausisse videbatur, quod etiam Pater Stanislaus Rozdrazewski in suo diario inscribit, sed tandem per Dei gratiam convaluit. Donationem duarum lapidearum a Magnifica Dm Sophia Mnichowska factam confirmavit Serenissimus Rex 24 Decembris Grodnae et utramque domum immunitati Ecclesiasticae ascripsit. Celebris hoc anno erat eadem die Decembris Nostrorum e tota Tran-sylvania eiectio, quae postea et ipso festo Natalis Domini, et sequenti Fro-tomartyris S. Stephani confirmata fuit, quam hic prosequi nullum videtur operae praetium, quia fuse in annuis impressis descripta est et cui Sigis-mundus Battoreus, qui vix pueritiam excesserat, metu amittendi Principatus iniecto, si Nostri in Transylvania essent, invitus subscribere debuit. Praesen-sisse videbatur istam Nostrorum ex Transylvania eiectionem Rex Stephanus qui ante mortem in extrema parte testamenti, quod sua scripsit manu, verso ad nepotem sermone sic eum ailoquitur: Ad te redeo carissime nepos Prin-ceps Transylvaniae Sigismunde Battoree, tibique imprimis Collegium Socie-tatis Iesu Claudiopolitanum et Albense lego et committo, quae collegia pater tuus et ego fundavimus propriis ex facultatibus nostris, sine cuiuscunque in- Annus 1588. 123 iuria, quae ita tuearis et defendas: quatenus animae tuae patriaeqne, cui praees, salus tibi cara est. Non deerunt puto Arriani, atque imprimis Colos-vatienses, Claudiopolitani qui eos eversos velint: favebunt iis Senatores tui omnes aut Calvinistae aut Lutherani, nec deerunt opportunitati iuvenes aut aulici pariter haeretici, qui tibi adulantes procaciter in eos invehentur* ani-mum tuum transversum capient* Sed si vir es, facile omnibus resistes sola constantia et fervore zeloque pietatis magis, magisque pro hominibus con-testata. 0 utinam potuissem vel in hoc solnm meae in te pietati satisfacere, ut si non omnes, saltem paucos tibi intimos consiliarios et cubicularios Ca-tholicos pios dare potuissem, tibi ornamento, mihi securitati fuissent. Sed ea ibi est temporis et morum perversitas; ut omnes declinaverint, variisque heresibus imbuti atheismum plerique spirent. Quo difficilior igitur tibi restat concertatio, eo maius tibi praemium et laus sempiterna. Hucusque Rex Ste-phanus, cuius verba tum haeserant Principi Sigismundo et licet violenter ad-actus Nostrorum eiectioni annuere debebat, brevi tamen post, fixum pedem in Principatu se habere sentiens Nostros revocaverat, ut suo loco patebit. Praefectus etiam ille, etiam Gubernator Principi puero a Stephano assigna-tus, tumultuum contra Nostros excitatorum praecipuus auctor, statim abire magistratu iussus, et nihil impetrans e Nostris bonis quae iam spe devora-verat, priusquam Nostri Claudiopoli discederent ipse in mortem incidit et ex vita discessit, vociferatus sero se miserum clamans, quod non servasset fidem Regi Stephano Iesuitis pulsis. Alii similiter ex praecipuis Nostrorum pro scriptionis vel auctoribus vel fautoribus miserabili exitu vitam terminaverunt et publice supplicio sunt affecti, Educta hoc anno specula supra templum plumbo tecta pro campanis sono ad templum homines convocantibus. Plumbum pro ea donatum erat a Rege, trabes a Nicolao Zebrzydovio. Operam ac suam sedulitatem in eius exstructione spectabilis Dominus Daniel Zailitz civis cracoviensis praestitit. Impensa praeter ea, quae donata sunt constitit plus quam florenis ducentis. Praeter varias eleemosynas, quarum iam mentionem fecimus, non dee-rant aliae hoc anno ab Andrea Sapieha et Nicolao Iazlovicio notabilis sup-pellex etiam templi variis et pro altari et pro Sacrificante ornamentis au-cta est. Quos fructus Nostri in proximis hoc anno praestiterunt in avertendis ab haeresi et aliis nihil omnino in particulari notatum invenio, illam videli-cet ob causam, quod ob pestem a mense Septembri Nostri dissipati ad ini-tium primum sequentis anni et alii posterius domum redierint. In impressis etiam annuis nihil reperitur, quia forte ob eandem causam nihil Romam erat scriptum. Insignis hoc anno Societatis nostrae vir ex hac vita discessit, quique dignus est, ut eum historia nostra non sileat. Erat is Franciscus Adornus, natione Italus, patria Genuensis. A prima adolescentia Societatem in Lusita-mia amavit, in eamque vivo adhuc S. P. Nostro Ignatio admissus est atque cipem Transyl- vaniae. 32. Poena eo- rum qui Nostrae proscri- ptionis erant auctores. 33. Specula in templo S. Barba-rae posita. Eleemo synae. 34. Francisci Adorni vita. 124 Annus 1588., 1589, Mors. Libri scripti. omnibus disciplinis feliciter eruditus. Erat in eo magna ingenii vis, rara me-moria, prudentia singularis. Itaque Romam evocatus, in Theologia docenda specimen ingenii dedit et concionibus ad populum habendis Christiani ora-toris partes diu sustinui, etiam domos et collegia et ipsam Lombardiae pro-vinciam gubernavit, excellentis prudentiae ac modestiae temperamento. Emi-nebat in eo cum dignitate corporis et nobilitate generis, humanitas, gravitas, recondita rerum ecclesiasticarum scientia, modus tractandi spiritualis. S. Car-dinali Boromaeo carissimus, cui fuit a confessionibus, a consiliis in peregri-nationibus comes, in exercitiis spiritualibus institutor ac paene Magister, in laboribus denique adiutor et socius. Postremo tam familiaris, ut etiam in caelum ab eo accersitus esse credatur. Obiit Genuae fractus missionum labo-ribus aetatis anno 56. Multa de eo scribit Carolus a Basilica Petri Episco-pus Novariensis in vita S. Caroli lib. 7, cap. 24. Et inter alia haec ait. Praesensit Franciscus obitum suum, quemadmodum vel de suggestu ipse pu-blice testatus est. Narrabat Caroli effigiem pulcherrimam ei per quietem ob-iectam; admiranti percunctantique, quid sibi vellet tanta pulchritudo, illum respondisse: Bene mecum agitur, Tu quoque brevi accerseris. Verum ille vi-sum reddidit neque multo post expectatam mortem Genuae abiit. Haec ille. Scripsit Franciscus Tractatum de cambiis, Monitionem eruditissimam ad Uber-tum Tolietum, Historiae Genuensium Scriptorem de ratione illustrandae Ligu-rum Historiae. Item rogatu Caroli: de Ecclesiastica disciplina lib. 7. Deni-que luculentam epistolam de Taurinensi pereginatione S. Caroli ad sindonem Domini Nostri visendam, cuius ipse pedes socius fuit, quae latine conversa typis edita est. Annus Domini 1589. 1. Quam multi fue- rint peste extincti Craco- viae. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Ioanne Paulo Campano Praeposito Provinciali, Stanislao Rozdrazewski Residentiae domus S. Barbarae Superiore et illo discedente in Bohemiam Iacobo Vuieco Vągrovicio Substituto. Quatuordecim ex Nostris per annum hunc Domum S. Barbarae inco-luerunt, submissis aliis in eorum locum, qui superiori anno peste fuerant ex-tincti et uno insuper addito, nam tredecim tantum anno antecedente haec domus aluit. Non statim in ipso anni huius initio fuimus a lue securi, quae ab autumno anni superioris initium sumpserat, et quae per quatuor menses 6300 homines sustulerat iuxta ea, quae admodum R. D. Archypresbyter et nonnulli alii P. Stanislao Rozdrazewio retulerunt ut ipse in suo diario anno-tavit. Dum autem ex illis, qui superioris anni acta scripserunt, alii nullam mentionem pestis faciunt, alii vero tantum saevisse asserunt, ut haec domus Annus 1589. 125 et tota provincia plurimis extinetis, magnam cladem aceeperit, videntur con-fudisse vel autumnum anni superioris cum initio huius vel certe aunum no-nagesimum primum, quo magna strages et per totius fere Provinciae domi-cilia est edita, cum isto. Quidquid tandem sit, illud notum est, pestem Cracoviae ad initium anni huius durasse donec acrioribus frigoribus, uti fieri solet, extingueretur. Postquam igitur pestis iam remisisset, rediit P. Stanislaus Rozdrażew-ski domum 13 Februarii, quem ex nostris qui domo ob pestem discesserant alii post secuti sunt. Postquam discessisset R. P. Prov. Cracovia in Augusto anni superioris (quo tempore domum S. Barbarae visitaverat, et forsan etiam Novitiatum) petierat ab eo per litteras P. Rozdrażewski, an organa, quae sunt iu templo S. Barbarae vel tolli debeant, vel reparari, cum essent mala. Ad hoc quaesitum tale responsum missum est 16 huius mensis. De organis ego nescio, quas facultates habeant alii, hoc tantum habeo dicere R. V. quandoquidem res tam ultra processit, permittat ea V. R. perfici, nam me-lins est habere bona, quam mala, dum habentur. Mihi sane non displicent organa, sed sunt praeter constitutiones nostras, nisi ubi impetrata sit facultas. Peragebantur quinta mensis Martii ad 23 Aprilis Comitia Regni generalia, in quibus inter varia Reipublicae negotia illud praecipuum fere erat, ut cum Domo Austriaca et Maximiliano Archiduce et cum Regno toto solida pax iniretur. Iverant Bę-dzinum et Bitomium tam nostri, quam Domus Austriacae Com-missarii cum plena potestate ineundae pacis ac statuendae. Omnibus autem nomine Summi Pontificis praeerat Hippolitus Cardinalis Aldobrandinus, Legatus de latere, protractaque erat ad sequentem mensem transactio, quo et feliciter erat finita. Officinae variae in foro, praecipue vero sutorum, cerdonum eorum praeterea, in quibus panis venditur quarta pars, et aliae multae circa praetorium igne sive iniecto data opera, sive per negligentiam relicto conflagrarunt in civitate Cracoviensi 7 Mar-tii. Conflagrassent et superiores illae officinae, in quibus multi-plex linea tela vendi solet, eo enim iam tribus in locis flamma penetrarat, sed magno labore variorum incendium sopitum. Anno Domini 1583 et a Rege Stephano et ab Episcopo libentissime id acceptante Parocho concessum Nostris erat templum S. Stephani, ut su-perius in praedicto anno 68 ostendimus: possessionem tamen eiusdem templi nonnisi undecima Martii hoc anno adiimus, cunque per Nostros in meliorem ordinem ac nitorem redactum fuisset, magis et ab omnibus frequentari coeptum est. Acquisitum sub idem tempus ius cathedrale eiusdem templi pro Nostris 2. Redeunt nostri do-mum post pestem. 3. De orga-nis in nostro templo rescri-ptum. 4. In Comi- tiis nego- cium Pa- cificatio- nis Maxi- miliani et Domus Austria- cae in Re- gno. 5 Officinae in foro Cracoviae exustae. 6. Posses- sionem templi S. Stephani nostri adeunt et ius Cathe- drale. Annus 1589. 7. P. Palla-vicino succesit P. Sa-wicki. Eleemo-synae. 8. Hierony- mi Go- stomski conversio, 9. Tricae de subselliis in nostro templo. 10. Citatus Rex Gal- liae a Sixto V Pontifice cum omnibus qui erant consilio vel auxi- lio. consensu illorum quorum intererat. In Comitiis Regni supradictis Collegium Niesvisense Societatis Iesu cum omnibus exemptionibus approbatum est. Hoc eodem mense invitato Romam P. Fabricio Pallavicino, successit in Novitiorum ac Domus Probationis S. Stephani curam P. Gaspar Sawicki; eamque felicissime per novem annos sustinuit postea; variosque errores antecessoris sustulit, qui irrepserant ex eo, quod mores nostrae gentis minus haberet perspectos. Erat enim Italus Genuensis. Eleemosynae pecuniariae huius mensis ad florenos 80 pervenerunt prae-ter eas, quae erant in victualibus. Hieronvmus a Leżenice Gostomski Castellanus sub hoc tempus Nakliensis (nam postea Palatinus Posnaniensis erat Nostrique Collegii Sandomiriensis fundator) inter praecipuos haereticos haeresisque promotores numerabatur, zeloque non secundum scientiam Ecclesiam Catholicam persequebatur. Sed insiliente in eum Spiritu Domini opera Nostrorum ac frequenti cum eo conversatione collocutioneque mutatus est in virum alterum, et tertia Aprilis huius anni totius vitae noxas coram P. Petro Scarga confessione abluens haeresimque abiurans, ex ferventi haeretico ferventissimus Catholicus usque ad finem vitae mansit. Video fuisse aliquas tricas in nostro templo ratione scamnorum et sub-selliorum. Adnotatum enim est in rationibus, eiectum subsellium quorun-dam, et solutum eius praecium a nostris. Submissi Nobis hoc mense in pe-cunia floreni 119. Submissa et victualia varia. Henricus Rex G-alliae ille, qui ex Polonia fugerat, cum su-perioris anni 23 Decembris Catholicissimum Ducem Guisium cum suo filio ad cubiculum suum evocatum, crudeliter mactari iussisset, deinde sequenti die Ltidovicum Cardinalem fratrem ducis Guisii horum omnium inscium ad se similiter vocatum occidisset, et Carolum Borbonium alium Cardinalem ac Petrum Archiepiscopum Lugdunensem in vincula coniecisset, 5 Maii a Sixto V Pontifice Maximo citatus erat ita, ut nisi intra 60 dies ; vel per se, vel per delegatum compareret rationemque factorum redderet, similiter omnes, qui consilio vel auxilio illi fuerant, si in propria persona Romam non venirent et se de obiectis in hoc negotio non purgaverint, denique si Rex Cardinalem Bor-bonium et Archiepiscopum Lugdunensem pristinae libertati non restituerit et triginta post liberationem factam diebus, id ipsum Annus 1589. 127 Sedi Apostolicae litteris propria manu subscriptis, regioque si-gillo munitis aut alio publico aut autentico instrumento non significaverit: Regem cum omnibus, qui consilio auxilioque erant excommunicatum iri, anathematis fulmine feriendum, aliasque censuras Ecclesiasticas incursurum, ab iisque a nullo prorsus nisi ab ipso Summo Pontifice, extra solum mortis periculum, in quo tamen illa cautio facienda de satisfaciendo Ecclesiae in omnibus quae iniunxerit, absolvendum. Non permoverunt ista omnia regem et eius asseclas, qui praecipui erant haeretici, quique hanc excommunicationem. in quam, cum nihil coram prae-stitissent quae Pontifex iniunxerat, inciderant, brutum fulmen appellare non sunt veriti. Sed non defuit poena Divina, per quam ille Rex, qui occiderat tot innocentes, ipse etiam mise-rabiliter occisus est tertio post mense, ut suo loco patebit. Postquam ad finem Comitiorum expedita transactione Be-dzinensi Ioannes Zamoscius Varsaviam venisset, et ea cum aliis, Regi ac Reipublicae. quae conclusa erant, retulisset, inter quae hoc etiam erat ut Rex noster, Imperator Rudolphus et Maxi-milianus Archidux mutuam pacem ac alia ibi constituta iura-mento testarentur: ideo coram legato Imperatoris Gerino, Epi-scopo Vratislaviensi Rex noster 24 Maii primus iuramentum praestitit; ut postea et Imperator coram legato Regio et Maxi-milianus Archidux, postquam extra Regnum deductus fuerit (dum enim in Regno morabatur non exquirebatur ab eo iuramentum, ne se ad illud adactum vi deinde dicere posset) idem facerent. Ingens incendium ortum in Clepardia 25 Maii, quo omnia fere conflagrarunt, quae e regione platearum S. Floriani et Slavko-viensi, erant posita. Venerat Rex Varsavia Lublinum sub idem tempus et Lu-blino cum magno comitatu venit Krasnostavum 28 Maii salu-tatoque Archiduce Maximiliano duabus fere horis seclusis aliis omnibus cum eo est collocutus: excepit deinde Archiducem Regio convivio et brevi post Krasnostavo Rex sese in Litua-niam contulit. P. Stanislaus Rozdrazewski qui hucusque Domus S. Barbarae superior fuit, hoc mense cum Georgio Radivilo Cardinali ad Imperatorem Rudolphum Legato Regis ac Regni Pragam in Bohemiam adiit. In cuius locum successit 11. Contem-nentem citatio- nem et inciden- tem in excommu- nicatio- nem, Deus pu-nit. 12. Rex iura- mentum praestat Imperato- ri. 13. Clepardia incendio absumi- tur. 14. Rex Krasno- stavi Ma- ximilia- num visi- tat et convivio excipit.... 15. P. Stani- slao Roz- draiewski suocedit Annus 1589. P. Iacobus Vągrovi- cius. Eleemo- synae. 16. Martinus Szysz- kowski libros su- os nobis legat. 17. Eius opti-ma erga Nos vo-luntas et obedien- tia. Eleemo-synae. 18. Regis in-gressus primus Vilnensis. Eleemo-synae. 19. Henricus Galliarum Rex occi- ditur. P. Iacobus Vagrovicius Vuiecus, qui antequam Nostri ex Transylvania fuis-sent eiecti, Vice Provincialis munus in illa Provincia obibat. Pecunia mensis Maii pro eleemosyna submissa erat 179 florenorum. Martinus Szyszkowski Canonicus Cracoviensis hoc tempore (qui postea Luceoriensis, Piocensis ac demum Cracoviensis erat Episcopus) gravissime infirmus et morti se vicinum putans libros omnes suos Nobis legaverat et in separata charta propria manu scripta ac sigillo munita idem declaraverat, quae in Archivio domus Nostrae extat et cuius verba haec sunt: Ultimam voluntatem meam testamento expressam, hoc scripto manu propria scripto et sigillo communito confirmo, librosque omnes philosophicos, theologicos, iuris-prudentiae et caeteros, quos Cracoviae, Bozentini et in aliis locis habeo Patribus Societatis Iesu, Praeceptoribus meis Cracoviae degentibus dol, lego, sacrifico, trado. Etiam hoc meum scriptum tantum, quantum testamentum valere volo. Cracoviae anno Dni 1589 die prima Iunii. Subscriptio vero talis est: Martinus Szyszkowski Canonicus Cracoviensis ac memor beneficii Patrum Societatis Iesu erga se scripsit manu propria. Haec ille quibus singularem suam in Nos voluntatem et tunc ostendit et postea usque ad finem vitae suae ostendere non intermisit, tot largitionibus quod libri Domus S. Barbarae proscriptas habent; et Collegia nostra Luceoriense, Pultoviense, Plocense, Cracoviense: tot deinde Nostrorum defensionibus et impressis, quibus con-fictum Equitem Nostros calumniantem acriter efficaciterque eum confutando egit, et variis aliis temporibus ac occasionibus et locis factis. Non defuerunt hoc mense etiam Domui S. Barbarae Eleemosynae sub-missae cum florenis 65. Ingressus Rex Vilnam 3 Iulii exceptusque est magnificen-tissime. Prima enim hac vice in Lithuaniam venerat. Et licet post Coronationem Regis 27 Ianuarii superioris anni Lituani Proceres, iam debitam subiectionem ac obedientiam cum reliqua nobilitate Regi exhibuissent (nam ante Coronationem cum Ra-divilo Cardinali et multis aliis Maximiliani partes tuebantur), iam tamen eandem magis ac magis testari conabantur. Secutus brevi post erat Vilnam Illustrissimus Nuncius Apostolicus Anni-bal Capuanus Archiepiscopus Neapolitanensis. Dominus Wielopolski 12 huius templo nostro calicem deauratum cum patena florenis 50 illo tempore aestimatum donavit. Dominus etiam Ioannes Rozyc civis Cracoviensis ex testamento affinis sui Valentini Węgrzyn civis Casimiriensis, aureos septemdecim attulit 15 Iulii: Ab aliis submissi floreni 67. Ipsa prima die Augusti (hoc enim tempus Antonius Cica-nella in suo ad ritus Pontificum additamento cum aliis assignat licet non desint, gui ad 18 huius mensis id referent) Henri- Annus 1589. 129 cus III Gralliarum Rex, dum in eastris esset a fratre Iacobo Clemente Sentiliano, Ordinis S. Dominici iuvene viginti trium circiter annorum, dum genu flectit Regique litteras offert anci-piti cultro in ventre non procul ab inguine lettaliter vulnera-tur, et quatuordecim post horis intestinis venenum, quo culter illitus erat, contrahentibus, postquam prius Henricum IV Na-varrae Regem sibi substituisset, moritur. Iacobus Clemens, qui ad ingentia tormenta tam atroci facto sese resolverat, prius oceubuit. Rex enim eodem cultro e vulnere educto graviter eum in vultu vulneraverat ministrique regis clamore accurrentes sta-tim eum occiderunt. Communis erat omnium opinio (ait Cica-rella) eum a nemine ad hoc factum subornatum, sed a se ipso postquam duobus aut tribus mensibus in hoc animi conceptu perseverasset ad hoc facinus horrendum instigatum, ad quod se etiam ieiuniis et orationibus dicitur comparasse. Ferunt praeterea ei certo persuasum fuisse, Regem nullius nisi suis manibus interficiendum et saepe Crucifixi effigiem manu tenentem illud dicere solitum: suam esse manum, quae Grallos Catholicos libe-ratura sit. Venit Rex septima Septembris Revalium cum multis Sena-toribus, quo eum antecesserat Ioannes Rex Sueciae parens eius, Sequenti die in festo Nativitatis Beatissimae Virginis, quia nul-lum templum erat Catholicum in tota haeretica civitate; sacra et conciones peragebantur in ipsa arce seu aula Revaliensi, sicut et aliis temporibus. Quia vero sparsum erat Regem nolle redire in Poloniam, praecipui quique qui Regem Revaliam deduxe-runt, caeperunt dilabi et Regem relinquere. Tales erant Palati-nus Vilnensis Radivilus Nicolaus cum suis, Castellanus Podlas-siae Leśniowolski; Marsalcus Lituaniae Albertus Radivilus Pala-tinus Calisiensis, D. Ostrorog, D. Wolski Capitaneus Posna-niensis, et multi alii. Etiam cum iis discessit et Illustrissimus Nuncius Apostolicus, qui Regem, Revaliam usque secutus erat. Etiam haec abscessio a Rege cum 13 huius mensis initium habuisset, ad finem usque eiusdem mensis est continuata: circa quem finem tumultuatum etiam est. Nam Dominus Weier unum ex servis Regis Sueciae occidit, ipse etiam vulneratur. Puer 20. Rex venit Revaliam. Quia vide- batur non rediturus in Polo- niam mul- ti ab eo dilabun- tur. Tumultus ibidera. Scriptores rer. pol. Tom VII. 17 Annus 1589. 21. In synodo Gnesnen- si Provin- ciali. P. Lau- rentius Arturus Societatis Iesu The- ologus orationem habet. Et P. An- tonius Arias con- cionem. 22. Rex in Sueciam discedere volens mutat senten- tiam. etiam Domini Piglowski occisus erat ex nostra parte et multi vulnerati. Magnifica Domina Marina Dembinska Succameraria Podlasiensis misit nobis hoc mense per Dominam Mnichowska aureos 15 eleemosynae, quod tum faciebant florenos 28 et quae addita ab aliis hoc mense summam flore-norum 71 effecerunt. Stanislaus Karnkowski Archiepiscopus Gnesnensis syno-dum Provincialem Gnesnensem ad secundam Octobris Petrico-viae indixit ad quam convenerant: Cardinalis Georgius Radi-vilus, Episcopus Vilnensis, Ioannes Demetrius Solikowski, Ar-chiepiseopus Leopoliensis, Hieronymus Comes a Rozdraszow Vladislaviensis etiam Pomeraniae, Bernardus Maciejowski Lu-ceoviensis, Laurentius Goslicki Chelmensis, Stanislaus Gomolin-ski Kamenecensis, Episcopi, Abbates varii novem et plurimi Praelati, qui vel loco absentium Episcoporum erant missi vel Cathedralium variarum Ecclesiarum ac earum Capitulorum erant procuratores ac mandatarii Cum his omnihus Stanislaus Karn-kowski, qui praeerat, multa praeclara ad cleri mores pertinen-tia et ad bonum spirituale huius Regni constituit, quae postea sequentis anni 11 Martii Sixtus V Pontifex Maximus approba-vit. In ipsa prima sessione huius synodi habuit elegantem et nervosam orationem P. Laurentius Arturus Fanteus Anglus, So-cietatis Iesu Theologus, de haeresum causa, et de via ac ra-tione, qua tandem reprimi et extinqui queant. Insecunda sessione quae 3 Octobris erat sub tempus sacrosancti Missae Sacrificii P. Antonius Arias Hispanus Societatis Iesu, Doctor Theologus ad totam synodum latinam habuit concionem super illa verba: Attendite vobis et universo gregi. Actorum c. 20 de duplici nimirum cura Pastorum, una quam debent habere circa se ipsos, altera quam circa gregem commissum gerere eos est, necesse. Et prio-ris Oratio et posterioris concio impressa est cum hac synodo Pragae sequenti anno. Eadem 3 Octobris cum Rex quibusdam Revaliae aperuis-set, se in Sueciam omnino iturum, et Rex Ioannes Sueciae se-nex, dum ei Poloni valedicerent, idem confirmasset, magis tu-multuari coeptum iamque etiam ipse P. Bernardus Groliiiski Regi Annus 1589. 131 non sine ingenti dolore valedixerat eo, quod illi discessum in Sueciam dissuadere non valeret. Vocaverat etiam Patrem Pe-trum Skargam ad se Rex, cui etiam Ligni Stae Crucis reliquias miserat. Sed quod P. Skarga tunc ex caleulo laborabat non venit ad Regem, nisi 5 Octobris. Ubi cum plurime dixisset de itinere in Sueciam nullo modo suscipiendo respondit Rex, se ca de re adhuc deliberaturum et valedictionem, quam P. Skar-ga facere inceperat, noluit admittere. Itaque posteriori die nempe 6 Octobris mutavit Rex consilium et quibusdam Senatoribus idem suasit ac statim tertia post meridiem hora reditus Regis in Poloniam 21 huius mensis futurus publicatus est. Itaque ea-dem die Revalia Rex discessit et Rigam 22 eiusdem venit, quo etiam brevi post et Palatinus Vilnensis et Marsalcus Regni et alii multi convenerant. Iam Augusto mense Commissarii Regii venerant Rigam: Bonar castellanus Cracoviensis et Leo Sapieha Cancellarius Lituaniae duosque ex Rigensibus Consularibus, qui excitatorum tumultuum erant convicti, publica poena afficere iusserunt. Sed ad restitutionem templorum nondum ventum erat. Itaque praesente Rege aliquid hoc negotio tendandum videba-tur. Sed tota res deinde ad Comitia Regni est dilata. Obtulit hoc mense ad altare nostri templi coniunx Domini Andreae Sapiehae papilionem integrum sericeum violacei coloris et quatuor partes ho-loserici nigri, quae in suppellectilem templi sunt conversa. Hedvigis Padnie-via Castellana Oswięcimensis etiam in Aprili mense anni huius et 23 No-vembris pro victu nostrorum 264 coretos varii frumenti nobis submisit. Nem-pe siliginis coretos 100, tritici 34, hordei 60, ciceris 60, pisorum 20. Insu-per quatuor butyri vasa, caseorum 4 sexagenas, porcinae carnis partes qua-tuor, vratislaviensis cervisiae tunnam unam. Sic ista domina iam aliquot vi-cibus tanta munificentia Domum nostram sublevavit. Pecuniae etiam nonnulli dederunt hoc mense florenos 50. Discesserat ex Rigensi civitate Rex et Regiomontum ve-nerat 17 Novembris, tandem Varsaviam rediit 5 Decembris post tres enim menses Comitia Regni generalia instabant. Quod Vilnae Cracoviae et nonnullis in aliis locis P. Skar-ga effecerat, idem ut Varsaviae fieret ultima huius mensis co-natus est et simul assecutus: Congregationem videlicet Miseri-cordiae Varsaviensem, ad templum S. Iohannis Parochialis con- Et Reva- lia disce- densvenit Rigam. 23. Commis-sarii Ri-gae duos turbulen-tos Con-sulares capitis damnant. 24. Dni Sa- piehae coniunx nostro templo et Hedvigis Padnievia pro victu insignem dant Elee- mosynae. VenitRex Var- saviam. 25. Congre- gatio Mi- sericor- diae Var- saviae in- stituitur a Petro Skarga. 132 Annus 1589. 26. Haeretici et Schis- matici conversi. 27. Varii alii animarum fructus. 28. Insigne facinus feminae et pudici- tia. 29. Variae eleemosy- nae. stituit 31 huius mensis, ex eaque sicut ex aliis et animarum et corporum emolumenta plurima decerpsit. Ex iis, quae ad certos mensium dies eommode revocari non poterant in hac domo per istum annum peracta haec sunt. Tam domi quam foris ab haeresi (additis decem qui a Schismate graeco) plusquam centum retracti. In his duae virgines invito Patre Anapabtista diu tentatae et probatae, quum constantes essent, ritu sacrosancto ablutae sunt. Coniunx etiam alterius Ana-baptistae magnis conatibus a suis propinquis imo a diabolo oppugnata vi-cit insiguiter. Pauperes duae iam prope naufragium fidei facturae, deligere tutiora doctae. Moscha adiuncta Catholicis. Quaternis consilium deferendae vitae re-ligiosae dissuasum, et quae iam ex monasterio profugerat, ut reverteretur in-ducta est. Turpis corporis quaestus denis, pellicatus quinis, duobus foenus exosum redditum: aliquot praestigiis diabolicis obnoxiae liberatae: magici libri exusti; in spem salutis quam desperarent ultro quinque erecti: tribus decimas ut templis debitas persolverent, persuasum est: denique universae vitae confessione expiati centum. Erat, quae lucelli causa tcr baptismo lu-strata est, haec tantum sacrilegium detestari persuasa. Altera chirographo se pellicam cuidam, et quidem sanguine suo tradiderat perpetuo in eius potestate futura, haec amorem insanum detestata consiliisque salutaribus instructa. Quaedam in ritus iudaicos prope transierat, nisi miseram Deus per Nostrum ab amentia revocasset. Sed vero his omnibus illustrior ut genere ita virtute foemina ex ordi-ne equestri extitit. Iuvenis impudicus insana libidine amens stuprum inferre voluit. Cum reiceretur vultu sereno et oratione gravi, impotens amator fer-rum distringit, vel mortis metu coacturus vicisse putabat, sed acuit virtutem contra se. Mulier enim huc reducta aucto periculo animos maiores sumit, in-yadit latronem cum clamore (quem huc usque partim suo, partim illius ho-nori consulens distulerat) ferrum improviso eripit, vulnus infligit. Nec spa-tium collegendi sui fuit misero, cum universa familia, ad clamorem herae concurrit et turpiter audacem in flagitia, confusum et sanguinolentum, herae pudicitiam admirans, felicitatemque gratulans, exturbat. Vidua haec erat nisi fallor, etiam a nonnullis in coningmm expetita frustra. Decem iam repudiati erant: hic vel tanta constantia irritatus, vel ab opibus exstimulatus hoc pacto voti se compotem non desperabat. Hoc anno censum quendam ex pago Ieseniensi a Petro Myscovio Epi-scopo Cracoviensi domui S. Barbarae ad vitam eius donatum, et a Rectore Lublinensi nobis transmissum in rationibus domesticis video. An hoc primum anno is census ab Episcopo sit donatus, an primo est missus, inquirendum esset accuratius. Anna vidua Sierptzii Medici, antiqua benefactrix et vivens nobis servivit et moriens quiedam testamento legavit. Similiter D. Malicki nonnullos libros nobis dedit, duo scilicet Missalia, Psalterium in regio folio, Annus 1589., 1590. 133 Bellarmini contra haereticos duos tomos, Conciones Bromi et alios. Eleemo-synas pecuniarias, si addantur 61 florenorum mensis huius Decembris, ad 827 florenos hoc anno accessisse video quosdam computare. In rebus vero non minus accessit. Novi etiam amici veteribus successere nempe: Gaspar Mexto Syndicus Cracoviensis, Sophia Franciskowa civis Cracoviensis, Ca-tharina virgo Conradi civis Cracoviensis filia. Erant scilicet semper, qui di-vino instinctu benefacere velint, modo nos ii simus, quos esse oportet. 30. Novi amici. Annus Domini 1590. Claudio Aquaviva Societatis lesu Praeposito Grenerali, Ludovico Masello Visitatore, Ioanne Paulo Campano Praeposito Provinciali, Iacobo Vuieco Vągrovicio Residentiae S. Barbarae Superiore. Aluit Domus Sanctae Barbarae ex nostris hoc anno quatuordecim sicuti et anno superiori. Prodierat hoc anno venenatus liber contra Nostros in hac provincia cum tali inscriptione: Equitis Poloni in Iesuitas Actio prima, sine nomine authoris et loco impressioris. In eo conatur fictus eques ostendere Societatis nostrae familiam ad perniciem multarum Rerumpublicarum esse institutam. Eam esse pestem, quae animadverti non possit, donec totum Reipublicae corpus inflammet. Eam natam ad Ecclesiae Romanae dogmata evertenda, ad excitanda seditionum incendia, ad bonos Reipublicae nostrae mores tollendos. Addit per eam inductam esse solitudinem in Academiam Cracoviensem, et ereptam aliis industriae laudem, nuncque eripi. Praeterea contendit probare, quod Nostri non sint comparandi cum eruditione aliorum, quod laborem li-brorum scribendorum ad tragoedias potius conferre deberent, quod libris suis gravem plagam Ecclesiae imponant, quod rationem docendi Reipublicae per-niciosam retineant, et plurima alia calumniis mendaciisque plenissima contra Nostros extulit. Quia vero per plurima loca iste fictus eques huncce famo-sum libellum impressum sparserat, ideo statim eodem anno refutarunt eum doctissimi ac pientissimi viri nempe: Petri Myscovii episcopi, Cracovien-sis Cancellarius et Canonicus Cracoviensis: Martinus Szyskowski cum tali inscriptione: „Pro religiosissimis Societatis Iesu Patribus contra ficti equitis Poloni actionem primam oratio." Deinde ut supra diximus Episcopatum Cra-coviensem adeptus, felicissime eundem per quindecim fere annos gubernavit. Stanislaus Rescius Abbas Andreioviensis qui libro suo ineptum equitem re-futante talem dedit titulum: Spongia, qua absterguntur convicia et maledicta equitis poloni contra Iesuitas. Nomen vero et cognomen suum seu illa no-mina Stanislaus Rescius tali anagrammate inclusit: Sanis recta salus. Deni- 1. Equitis Poloni fi cti contra Iesuitas actio edi- ta. Quae contineat. 2. Refutant fidum equitem. Martinus Szysz- kowski. Stanislaus Rescius. 134 Annus 1590. lohannes Laus, 3. Quis au- thor famo- si libelli equitis fu- erit. Sebastia-nus Acer- nus. 4. Sodalitas Misericor-diae in domo em-pta pro se, coii-ventus agere in-cipit. 5. Altare in templo S. Stephani. Eleemo-synae. 6. Contra Turcum bellum in- dicentem decreta contribu- tio singu- lorum ca- pitum et universa- lis expe- ditio. que unus ex nostris loannes Laus Belga, qui Doctor iuris factus Societatem nostram erat ingressus, suppresso nomine ita refutationem suam inscripsit: Equitis Poloni pro Societatis lesu Clericis oratio prima in ficti Equitis Poloni in Iesuitas Actionem primam. Ab his tribus viris doctissimis protrita et re-iecta erant solidissime omnia inepta equitis sive mendacia, sive convicia, nec amplius a prima actione ad secundam procedere fictus eques ausus est. Qui-dam tamen haeretici post aliquot annos omissis refutationibus, eandem actio-nem polonice versam ac nomine: Conterfecti Iesuitarum insignitam in lucem ediderant, quam fusissime Martinus Lascius sub nomine Nicolai Isiorae, Prae-positi Osmianensis libro Vilnae edito refutavit. Quis porro Actionis ficti equi-tis author fuerit, incertum erat. Nostri enim imprimis in quosdam Levarto-vienses tunc haereticos didascalos (antequam videlicet illud oppidum ad fidem Catholicam rediisset) id referebant. Alii tandem nostris retulerant authorem huius famosi libelli fuisse quendam Academicum Cracoviensem Sebastianum Acernum, qui postea civis Lublinensis erat satis opulentus, tandemque ad extremam devenerat paupertatem, quae illi oculos aperuerat et ad dolorem eiusmodi diffamationum stimulum addiderat. Sodalitas Misericordiae hucusque domi nostrae suos agebat coetus, nec suo magno commodo nec nostro minore incommodo. Hoc anno a viro nobili Martino Dobrosevio, uno ex ipsis et amico Societatis (qui S. Stephani tyro-nicio postea praedium suum donavit, usufructu sibi exiguo ad vitam relicto) domus in eorum usum, nostrae adversa, angularis, ibidem est coempta. Unde non solum in eam domum convenire, sed etiam, cum ampla sit multas, eius partes conducere indeque non mediocre lucrum pro pauperibus acquirere coe-perunt. Paraverant Nostri in S. Stephano manentes altare pro templo S. Mathiae opera fratris nostri Felicis Schipper egregii sculptoris, sed postquam superiori anno possessionem templi S. Stephani adiissent, ut n. 6. notavimus, mutato consilio ad idem templum altare praedictum transtulerunt non pa-rumque ornamenti templo addiderunt. Ianuario et Februario mense praeter varia victualia 79 floreni nobis submissi. Comitiis Generalibus Regni datum initium 7 Martii et ad 21 Aprilis durarunt. In iis praeter expeetationem id tractan-dum erat, de quo antea in Comitiolis perticularibus non erat cogitatum. Quia enim sub idem tempus Regium Legatum Tur-carum Imperator ignominiose exceperat contra iura gentium, eoque ibidem mortuo eius cognatos, famulos, equos omniaque, quae habebat, detinebat. Litteras bellum indicentes Regi nostro mittebat. Annuum tributum exigebat. Foedera nobiscum inita violabat. Responso nostro ad suas litteras duos tantum menses assignabat et Synam Bassam statim cum exercitibus in Polo- Annus 1590. 135 niae Regnum ablegabat. Ob adeo urgens Reipublicae periculum constituta erat statim praeter annuam omnium etiam capitum contributio, a maioribus personis maior, a minoribus minor, et praeterea communis totius Nobilitatis expeditio, si violentia hostis eam exigeret, decreta est. Et non sunt quidem haec ex-peditioni mandata, imo sequentibus Comitiis abrogata erant, sive quod Turea talem nostrorum resolutionem advertens tyrannicum illud propositum mutaverit, sive aliquam aliam ob causam. Ni-hilominus in Constitutionibus Regni eiusmodi contributio man-sit, ut videlicet sequentibus temporibus adeo resolutus Polono-rum animus contra Turcarum tyranniam perspectus esset. Vide fuse hanc Contributionem in Statuto Ianuszevii anni 1590. Hoc mense Magnificus Dominus Sapieha Pocillator Lituaniae domui Nostrae dedit aureos 50, qui tum constabant florenis 93. Dominus Castella-nus Podlasiae Lesniowolski florenos 50. Pater Puss a suis, alia 50, sicque huius mensis eleemosyna tota pecuniaria erat florenorum 342. In praedictis praeterea Comitiis assecuratio facta Regno voce Maximiliani Archiducis et eius nominatio ac electio de-clarata illegitima et abrogata, omnesque eius adhaerentes ac eum in Regnum hoc tempore vel sub interregno, si accideret, promoventes, declarati sunt rei criminis laesae Maiestatis et perduelles. Factum insuper decretum contra Rigenses in iisdem Comitiis 18 Aprilis pro restitutione Nostrorum et quinquaginta millium aureorum poena assignata, si de cetero non parerent; nihilominus tamen nonnisi in Aprili sequentis anni executio fieri potuit, ut suo loco videbimus. De reliquiis S. Catharinae sub finem huius mensis templo S. Barbarae dandis vide annum 1596 n. 31. In Maio visitationem Domus S. Barbarae instituerat R. P. Ioannes Paulus Campanus Provincialis et rationes domesti-cas perceptae ac expensae a die 9 Augusti anni 1588 ad hunc mensem us-que accepit subscripsitque 3 eiusdem mensis. Idem P. Provincialis nobilem quendam, qui Magnificum Dm Secigniewski, benefactorem nostrum, noctu in-vaserat, ac sclopo ad pectus admoto ad pecuniam totam, quae in aula erat, caeterasque res praetiosas ostendendas adegerat, iisque cognitis, omnia vio-lenter rapuerat; eidem Magnifico reconciliaverat mirantibus omnibus, homi-nem militarem tantam iniuriam in gratiam Reverendi Patris condonantem, quam aliis plurimis intercedentibus, nunquam voluit condonare. Hoc etiam mense celebrarunt Calvinistarum Ministri Vilnae Synodum et constitutiones Eleemo-synae. 7. Assecura-tio vocis Maximi-liani Ar-chiducis. Pro Colle-gio Ri- gensi de-cretum. 8. Reconci- liatio ma- gni mo- menti per R. Prov. facta. 9. Caivims- torum 136 Annus 1590. Vilnen- sium Sy- nodus ri- sui expo- sita. Eleemo-synae. 10. Congre gatio Pro- vincialis Niesvien- sis. 11. Ludovi- cus Masel- lus visita- tor. Magnus studiorum in hac Provincia promotor. Frustra Sixtus V vult tolle- re nomen Societatis Iesu. 12. Sixtus V moritur. 13. Succedit Urbanus VH sed post 13 dies mo-ritur. 14. Ioannis Puss vita et mors, ineptissimas oculte conscripserant. Nostri Vilnenses iis acquisitis, typis eas in lucem ediderant et ad quamlibet certas adnotationem adiecerant, risuique omnium vanissimam illam synodum, non sine maxima hostium Ecclesiae Dei confusione exposuerant. Author adnotationum praedictarum erat P. Stanislaus Grodicius, sub id tempus in Academia Vilnensi Doctor et Professor. Per Aprilem, Maium, lunium eleemosynae pecuniariae accepimus flo-renos 143 pro domo Nostra. Celebrata est Congregatio Provincialis Nieswisiis a 25 lulii sub Re-verendo P. Ioanne Paulo Campnno Provinciali. Electus in ea in Procurato-rem Romam mittendum P. Stanislaus Grodicius, et ei substitutus est P. Iacobus Vągrovicius. Venit in Augusto R. P. Ludovicus Masellus Visitator ab admodum Reverendo P. Generali in hanc provinciam missus, qui inter plurima egregie constituta, studia theologica, physica et humaniora singulariter promovit, ac Scholasticos nostros variis vel missionibus longioribus vel laboribus ex-ternis occupare, severe interdixit. Ante eius adventum non solum pro Scho-lastica Theologia ac Physica, sed etiam pro Casibus controversiae cum hae-reticis quaestionibus, Professores ex Italia vel Germania conquirebantur non sine dedecore ac sumptu nostrae Provinciae. Ostendit R. P. Visitator Nostranx Provinciam, si mature personas idoneas studiis applicaverit, non solum pro se, sed etiam pro aliis (eius enim verba sunt) tam superiorum quam infe-riorum facultatum Professores habere posse. Idque re ipsa ostendit, dum ex-pedita visitatione munus Provincialis Nostri iniit sequenti anno R. P. Ioan-ne Paulo Campano Romam discedente et toto sui Provincialatus tempore di-ligentissime Nostrorum studiis attendens, plurimos egregios Professores Pro-vinciae huic reliquit. Ea hebdomada, qua Sixtus V est mortuus, de quo statim dicemus, pro-mulgare voluit bullam, ne religio Nostra vocaretur Societas Iesu sed Ordo Iesuitarum. Verum mors superveniens id non permisit. Sixtus V Pontifex Maximus 27 Augusti moritur, postquam annos aetatis vixisset septuaginta. Pontificatum vero annos quinque, menses quatuor et dies tres administravit. iulio et Au- gusto mensibus eleemosynae pecuniariae 90 floreni nobis sunt dati. Mortuo Sixto Pontifice Urbanus VII (qui antea erat Car-dinalis S. Marcelli et voeabatur Ioannes Baptista e familia Castagnea Genuensi) illi substituitur 15 Septembris sed brevi post nempe 28 eiusdem mensis ex hac vita decedit et tantum tredecim diebus Pontificatum gessit, cum 70 vixisset. Moritur etiam domi nostrae P. Ioannes Puss 16 Septembris. Erat is Cracoviensis, annorum aetatis 35, ex quibus fere 16 Societati dedit, eam enim ingressus erat anno 1573. Studuit ante ingressum humanioribus litteris Annus 1590.. 137 Dialecticae et Rhetoricae. In Societate vero et Rhetoricae aliquanto tempore et cursui Phisico per triennium fere et Theologiae Scholasticae per ses-quiennium dedit operam. Docuit in Grammatica et Syntaxi per unum annum. Fuit concionator germanicus in Transylvania et Cracoviae fere integro anno, Socius Magistri Novitiorum Brunsbergae anno fere integro. Minister in Col-legio Vilnensi per medium annum. Constitutione corporis erat debili, devo-tione vero, animi modestia et mortificatione tam externa, quam interna sin-gularis. Sepultus ad cancellos maioris altaris non procul a foribus Ecclesiae. Attribuit ex paternis bonis Societati florenos fere quadringentos. Quinque post diebus maxima nostra benefactrix Sophia Mnichowska vivere desiit. Erat haec orta ex familia Comitum a Tarnow perillustri. In aula Serenissimae Annae Reginae Iagielloniae viduae multis annis versaba-tur. Haec Societati nostrae immediate post eius Cracoviensem adventum, in-time adhaesit et eandem omni officiorum genere constanter ad mortem usque coluit. Praeter varia insignia beneficia nobis exhibita duas lapideas nobis inscripsit, ut supra in anno 1588 n. 21 retulimus, quibus postea suo tem-pore venditis, coemptae sunt domus vicinae et dilatata S. Barbarae aedes, extructis ac adaptatis variis, ut suis locis videre erit. Erat matrona apud omnes maximae authoritatis, simulque pietate, aliis plurimis servitiis diviuo cultui addictis facem praeferebat. Singulari Divino munere primis initiis Cracoviae nostris concessa. Semper enim optimam Nostris opinionem conciliabat et templo nostro magno fuit ornamento ac simul magno aliis piis feminis exemplo. Eam enim secuta erat tum in consuetis pietatis exercitiis, tum in benevolentia ac beneficen-tia erga nostros Perilustris Dorothea Barzyna, Palatina Cracoviensis, cum multis aliis. Sepulta est in medio nostro templo sub lapide grandi ferreis circinis munito. Eiusdem mensis 23 hanc vitam mortalem cum illa immortali ac aeterna commutavit postremus ex illis 10 Patribus, qui in fundanda Societate S. P. Ignatium adiuverunt, eiusque primi comites fuerunt: P. Nicolaus Bobadilla, Hispanus, Palentinensis seu Palentinus. Is cum anno 1534 confectis iam Phi-losophiae spatiis, quam etiam Vallisoleti publice docuerat Parisios ad Theo-logiam ediscendam venisset et in egestate, quae eum urgebat, ad continuanda conficiendaque studia, pia Sancti Patris opera sumptus acquississet. Cuius adeo tempestivam expertus erat benignitatem eius institutum non dubitavit amplecti, et septimus in ordine illo denario ad S. Patrem accessit. De eius variis missionibus tum a S. Patre aliisque subsequentibus generalibus, tum a variis Summis Pontificibus impositis per Italiam et Grermaniam, de Epis-copatu a Rege Romanorum in Germania illi oblato et fortiter ab eo reiectc cum illa protestatione, quod non ad honorem et amplitudinem, sed ad pau-pertatis humilitatem obscuramque potius vitam fuisset vocatus, de Minorensi Dioecesi et Episcopatu Phalisiorum per eum lustratis, de eius laboribus Ful-ginii in Valletellina, in Illyrico, etiam per Dalmatiam, in Calabria et pluri mis aliis in locis fuse primus et secundus tomus historiae Societatis referunt et aliqui tomi, qui succedent referent, cum ab anno 1564, quo finis impo 15. Sophiae Mnichow- ska vita et mors. 16. Nicolai Bobadil- lae vita et mors. Varii la bores. Reiectus Episcopa-tusa Rege Romano-rum obla-tus. 18 138 Annus 1590. Eius aetas. 17. Petri Za toriensis vita et mors. Eleemo-synae. 18. Comitia Generalia 19. Tollitur infamia Christo- pbori Zborovii, Additis certis con ditioni- bus. nitur secundo volumini historiae Societatis *) vixerit adhuc 26 annis ad an-num videlicet modernum. Atque ita aetatis annos octaginta fere vel aliquan-tulum plus habuisse videtur, ex quibus 56 in Societate absumpsit. Exeurre-rat Loretum ante mortem, ibidemque supra scripta die vivere desiit. Denique 29 eiusdem Septembris Petrus Zatoriensis Minor Polonus ex Oppido Zator domi nostra moritur. Coadiutor is erat temporalis et R. P. Ioannis Pauli Campani Provincialis itinerum aliquot annis socius. Emptoris et alia adiutorum munia obibat, artem etiam tornariam in Societate exercuit. Homo modestus, exemplaris, et in suis officiis serius diligensque. Obiit fere quinquagenarius. Quantum autem in Societate vixerit, seu quando ad eam admissus fuerit, nihil potui invenire. Conditus est ante altare maius. In eleemosynam accepti hoc mense a P. Sedkowski floreni 100, qui illi ex bonis paternis missi erant. Ab aliis floreni 25. Per Octobrem etiam ac Novembrem a variis in pecunia submissi floreni 172. In rebus autem a D. Marina Dembinska, Succameraria 15 koreti tritici et alii 15 siliginis, duae sexagenae caseorum et duae ollae butyri. Comitia Regni iterum hoc anno habebant initium 2 De-cembris et ad 15 Ianuarii protracta sunt, ideoque comitia anni sequentis seu 1591 in Constitutionibus scribuntur. In iis de militum solutione omnino ad effectum deducenda, de disciplina militari aliisque id genus plurima sunt constituta. Infamia Christophori Zborovii sub rege Stephano anno 1585 in Februario facta, in his Comitiis ad petitionem cogna-torum eiusdem domus bene de Republica meritae et ad inter-cessionem Senatorum consensumque omnium Ordinum sublata est. Ne tamen odia occasione adventus Christophori Zborovii in Regnum inter varias personas intercedentia in publicum erumperent et pacem turbarent, talis conditio huius famae re-stitutioni addita erat, ut nulla ex causa nulloque praetextu ac ac modo ad 20 annos in sua persona Christophorus compare-ret, et nihil hostilitatis contra incolas Regni vel per se, vel submissas personas aggrederetur: alias ipso facto recidendum illi esset in poenas et executionem ante pronunciationem decre-torum. Hoc autem ideo factum erat, quia intra 20 annos utrius-que factionis odia, tum morte eorum, qui illa fovebant, tum *) Agitur hic de Historia Societatis Iesu auctore Francisco Sacchino, cuius pars secunda edita fuit Antverpiae anno 1620 seriem rerum gestarum Societatis ad annum 1564 continens. Annus 1590., 1591. 139 ipsius temporis diuturnitate extinguenda putabantur. Additum in-super hoc exemplo reliqua decreta Regis Stephani nullo modo in dubium vocari debere, sed tanquam sacrosancta ac inviolata servanda esse. Postquam mortuo Urbano VII sedes duobus mensibus et diebus novem vacasset, 5 Decembris Pontifex Maximus Grego-rius XIV antea Nicolaus Sfondratus Cardinalis Cremonensis dictus, maximo Cardinalium consensu renunciatus est et summa Romanae urbis laetitia, ob pietatem, doctrinam, et placidissimos mores huius pontificis. Magnificus D. Andreas Sapieha 24 huius mensis domui nostrae misit florenos 50, quibus alii 53 addiderunt. Totius vero huius anni eleemosynas pecuniarias nonnulli adnotarunt fuisse 986 florenorum. In salute proximorum labor domi ac foris usitatus erat. In particulari vero nihil prorsus hoc anno invenio notatum. Nam ea, quae annuae impressae habent ad sequentem annum pertinent. 20. Gregorius XIV etigitur Pontifex. Eleemo-synae. Annus Domini 1591. Claudio Aquayiya Praeposito Generali, Ioanne Paulo Canipano et eo Romam discedente Lucloyico Masello Praeposito Proyinciali, lacobo Vuieco Vągrovicio Residentiae S. Barbarae Snperiore. Manserunt hoc anno ex nostris apud S. Barbaram fere 15, ex quibus non pauci peste sublati, ut suo loco patebit. Funestus etenim fuit hic annus sicuti toti fere Regno, ita et Civitati Cracoviensi et nostrae domui. Post decretum pro nostris in Superioris anni Comitiis latum contra Rigenses, iterum 9 lanuarii in aliis Comitiis in frequentissimo Senatu causa nostra Rigensis agitata fuit et tandem finitis Comitiis 21 decretum pro No-bis latum assidentibus Regi duobus Episcopis, quinque Palatinis, quinque Ca-stellanis et 8 Officialibus astantibus. Secutaque etiam in Aprili executio hu-ius decreti. Accessit eleemosyna hoc mense florenorum 112 a variis. Laurentius Arturus Faunteus, Anglus de Regno Poloniae optime meri-tus moritur Vilnae 28 Februarii, dignus omnino, ut eius in nostra historia fiat mentio. Ingressus erat Societatem Lovanii anno 1567. Studuit Huma-nioribus et graecis litteris extra Societatem. In Societate Rhetoricae per ses-quiennium. Phisicae triennio, Theologiae denique Romae quadriennio dedit operam insigni profectu. Confectis studiis in Poloniam missus magnam in 1. Decretum iterum pro Col- legio nostro Rigensi. Eleemo- syna. 2. Laurentii Arturi mors. Vita. Annus 1591 Libri scripti. Aetas. 3. Antonii Arias vita et mors. illo Regno existimationem consecutus est, ob insignis vitae probitatis et prat-terea eruditionis opinione commotam. Posnaniae enim de iure conscientiae et controversis cum haereticis quaestionibus annis sex praelegens Professo-rem agebat. Ibidem Graecam linguam edocebat et Praefectum confessarium-que Sodalitatis B. Virginis agebat per triennium. Ad plurimos Regni pro-ceres et Episcopos identidem excurrens et modos varios convertendorum hae-reticorum quaerens in eorumque conversione mira dexteritate procedens. Lu-cubrationes, quae ab ipso litteris mandatae prodierunt in lucem hae suni. ,De Christi Ecclesia in terris, quaenam et penes quos existat, libri tres, contra Antonium Sadecleum Calvinistam". „ Tractatus de controversiis inter Ordinem ecclesiasticum et saecularem in Polonia suppresso nomine Authoris." Apologia item Thesium oppugnationis coenae Lutheranae et Calvinianae contra eundem Toscanum." ,,Oratio habita in Synodo Petricoviensi Provinciali de causis et remediis haereseon." „Theses de variis controversiis videlicet: de Christi Ecclesia; de D. Petri et Romani Pontificis Successoris eius in Eccle-sia Christi principatu, de Sanctorum Invocatione et veneratione, de coenae Lutheranorum et Calvinistarum oppugnatione et Catholicae Eucharistiae de-fensione." Ex annis 42, quibus vixit 23 in Societate nostra consumpsit, cum uno fere ante mortem anno et Professus 4 votorum factus esset et Theolo-giam Scholasticam docere coepisset. Magna-que vitae Sanctitas. P. Laurentium Arturum Vilnae defunctum, tertio fere post die secutus est P. Antonius Arias Hispanus Boieranus. Hic ante ingressum variis in lo-cis studuit humanioribus litteris. Compluti audivit Phisicam ibique in Bacca-lareum promotus. Ingressus Societatem anno Dni 1566, ad quam etiamsi sur-daster esset admissus ob raram pietatem et doctrinam. In Societate post ex-peditam Theologiam Occaviae, Placentiae, Romae: pluribus annis in variis locis Moralem Theologiam docuit. Missus vero in Poloniam plusquam octo annis Theologiam Scholasticam Vilnae profitetur ubi etiam Doctor Theologiae anno 1583 factus erat et Professus 4 votorum anno 1586 in Decembri. Admirabilem sanctitatem et interna cum Deo unione et externis moribus ei concionandi modo efficacissimo, ob Deum per illum ad cor loquentem prae-seferebat. Cumque coram Rege Stephano per medium annum latine concio-naretur, eum ita cum Martino Laterna, qui itidem multis annis coram eodem Rege latinas constituebat conciones, comparabat: hic, nempe Laterna eas quas didicit in Scholis nobis adfert conciones, Antonius vero eas, quas di-dicit in coelis. Etiam omnes eum passim in vita ut sanctum suspiciebant, ei post mortem Dux Radivilus Palatinus Vilnensis apud Admodum R. P. Claudium Aquavivam Generalem nostrum impetraverat, ut ossa eius ex com-muni nostrum sepulchro ad locum alium seiunctum transferri possent. Vixit annos 45, in Societate vero 25. Ingens luctus in templo conspecto eius ca-davere fuit, ingens etiam eius desiderium mansit: et nunquam moritura, si dolori crederes effuso in laudes, excellentium ipsius fama virtutum. Annus 1591. 141 Februario et Martio mensibus a Magnifico D. Andrea Sapieha Po-cilatore Lituaniae florenos 50 a variis aliis florenos 98 eleemosynae per-cepimus. Petrus Myszkowski Episcopus Cracoviensis ex hac vita deeessit 3 Aprilis cum ad hunc episcopatum anno 1577 assum-ptus fuisset, et eum 14 annis gubernasset. Vir erat rarae pru-dentiae et doctrinae, sed Nostris in ipso Cracoviensi ingressus initio satis infensus, ut supra videre erat, tandem tamen Nobis bene affectus esse coeperat et certam eleemosynam assignave-rat. Ferunt nonnulli eum a Summo Pontifice de quibusdam fuisse monitum, putassetque per Nostros apud eundem fnisse accusatum, ideoque Nobis parum affectum. Sed de eo coram Sede Apostolica accusando nunquam Nostri cogitarunt, com-munique multorum in hoc Regno Procerum, qui dum aliquid sinistri vel a Pontifice vel a Rege contingit, in Nos reicere solent, errore deceptus erat. Tandem post tot in duplicibus Comitiis lites et coram Re-giis Assessoribus ac Rege ipse decretum de nostro Collegio Rigensi restitnendo executioni mandatum est 26 Aprilis, qua in re egregiam praestitit nobis operam D. Mathias Leniek. Ex arce igitur Rigensi, in qua toto hoc turbarum tempore moraba-mur, hac die rediimus ad Collegium, eiusque possessionem, si-cut et duorum templorum S, Iacobi et S. Mariae Magdalenae imo et Monasterii Virginum monialium, quod iam defunctae essent (cum ad vitam tantum suam duae decrepitae sanctimo-niales, quas ad mortem aluimus, illud coenobium retinere debe-bant) repetiimus. Statimque in utroque templo res divina per-agi coepta et Polonicae, Germanicae ac Lotavicae conciones instituuntur. Et quod nostra Domus amplior erat facta acces-sione monasterii praedicti, ideo propter Collegium et tyronum nostrorum domicilium hoc anno a Reverendo P. Provinciali constitutum nihilo actum isto anno erat. Eleemosynae hoc mense tum a Serenissimo Rege, cum in templo nostro esset feria 3 Paschatis et ad Offertorium more consueto iniisset, tum ab aliis 150 florenorum accepimus. Varia et templi ornamenta, variae piae matronae sub iidem tempus Eleemo-synae. 4. Petri Myszkow- ski Epis. Cracov. mors. Cur no- stris fue- rit ante infensus. 5. Nostri Rigam restituun- tur. 6. Domus probatio- nis Rigen- sis initia. Eleemo-synae. 142 Annus 1591. 7. Często- choviense iter Sere- nissimi. 8. P. Scarga in arce manere incipit. 9. Devasta- tiones Sy- nagoga- rum Cra- covien- sium. Modus et causa. 10. Publicum exerci- tium hae- resis de- siit Cra- coviae. eompararunt. Oasulas duas, antepedia duo, dalmatieas duas, mappas et alia linea, quae octingentis fere florenis constiterunt. Postquam Serenissimus Rex Częstochoviam devotionis cau-sa 8 Maii iniisset Cracovia et cum eo simul Nostri P. Skarga et P. Bernardus Goliński discessissent, redierant iterum Craco-viam Ludovicus Masellus Visitator et Ioannes Paulus Campa-nus Provincialis. Sub idem tempus P. Skarga, cum antea ad conciones in templo arcensi coram Rege faciendas ex domo S. Stephani, vel ex domo S. Barbarae ire soleret satis longo itinere, irope-traverat a superioribus, ut in arce cum socio manere possit ac ideo 22 huius mensis in quadam domo templo arcensi contiguo manere coepit. In festo Ascensionis Dominicae, quod in 23 Maii inciderat tumultus ingens ortus, ex quo postea devastatio postremo tam Calvinistarum quam Arianorum Synagogae secuta est hoc mo-do. Post representatam more consueto in templo Parochiali Be-atissimae Virginis Christi in coelos ascensionem, et post lar-vam daemonis e templi fornice deiectam, Scholares varii cum adiuncta plebe larvam praedictam ad synagogam Calvinistarum in platea S. Ioannis sitam protraxerunt, ibidemque variis ludis ac iocis ac varia contra synagogam iactatione, cum se aliquam-diu occupassent, discesserunt. Tum vero impatientes ac teme-rarii haeretici in plebem inermem, quae adhuc circa synagogam plurima manserat, gladiis variisque armis instructi irruunt, non paucos occidunt, et ad 200 (ut Petrus Skarga in suo diario refert) vulnerant. Exacerbata plebs tanta iniuria, plurimos stu-diosos, aliosque varios iuvenes sibi adiungit et noctu synago-gam incendit ac diripit et magnam partem muri diruit, qua ru-ina non pauci erant laesi. Eodem modo et ad Arianorum synagogam itum est, quae etiam et incensa et diruta est. Utriusque autem huius synago-gae vastationem diximus esse postremam, quia post alias vas-tationes Cracoviae ante fieri solitas, reparabanttir praedictae blasphemiarum Calvinistarum Arianorumque sedes ac officinae. Hoc vero mense ita dirutae sunt, ut amplius ad priorem sta-tum non redierint, et exercitium publicum tam Calvinistae quam Annus 1591. 143 Arriani suae perfidiae ab lioc tempore habere desierint Insu-per 26 huius mensis ad locum sepulturae haereticorum extra civitatem plebs prorupit. lamque partem muri diesiecerat, cum immisso peditatu a Marsalco dispersi sunt, et multi ex circum-stantibus vulnerati ac fere 40 capti, qui tamen postea dimissi erant, qui non ob direptionem sed ob spectaculum et ob admi-rationem in campos fuerant progressi. Mortuus est Cracoviae 26 Iunii Dux Alexander Slucensis. Et 28 Greorgius Radivilus Episcopus Vilnensis nominatus est a Rege Episcopus Cracoviensis non obstantibus Polonis, quia Lituani ordinarie tam Ecclesias quam seculares dignitates in Polonia non solent obtinere, sicuti et Poloni in Lituania. A variis per Maium et Iunium allati ex pecuniari eleemosyna floreni 138. Matheus Olimpius Piskorzewski dictus Andreioviensis, qui olim in So-cietate erat, horrendum perpetrat homicidium, ait P. Skarga in suo diario 18 Iulii, occiso Branecki, cubiculario Regio. Haeretici ex nobilitate fere centum ob devastatas Craco-vienses synagogas convenerunt in Chmielnik 25 Iulii et post varias consultationes, nuncios ad Regiam Maiestatem Cracoviam miserunt petentes, ut iis liceat magis generalem conventum Radomiae ad 22 Septembris indicere et ut Rex assignet illis tutum locum Cracoviae, in quo suae religionis exercitia obire valeant. Addebant insuper nonnullas minas. Omnia illis, quae proponebant sunt negata: Responsum propterea est, iustitiam ad-ministrandam nullo negotio ex iis, qui rei sunt tumultuum, mo-do adsint ii, qui instigent et convincant. Erant autem nuncii D. Plaza, D. Rei, D. Kochanowski et nonnulli alii, omnes haere-tici. Discesserunt quidem male contenti, sedimmerito; namipsi-met haeretici armati in Catholicos inermes irruentes eosque occidentes ac vulnerantes potissimam causam devastationum supra expositarum dederant. Grregorius XIV Pontifex Maximus sicuti nomine, ita et re antecessorem suum Gregorium XIII sequi volens in amore et defensione Societatis 29 huius mensis Constitutionem edidit, qua Societatis institutum et ratio gubernandi confirmatur et ne quid contra hoc a quoquam tentetur, graviter interdicitur. 11. Alexan-der dux Slucensis moritur. Greorgius Radvilus Ecclesiae Cra- coviensis Episco- 3us nomi- natur. Eleemo- synae. 12. cleretieae Nobilita- is ad Re- gem lega- tio ob synago- gas ever- sas. 13. Conflrma-tio Insti-tuti So-cietatis a Grego-rio XIV aonfirma- tur, 144 Annus 1591. Eleemo-synae. 14. Ludovici Maselli visitatio et ordina- tiones quaedam nostrae domui. 15. Facultas dispen-sandi cum illegitimia restituitur a Grego- XIV. Eleemo- svnae. Nostro- rum ob pestem dispersio. 17. Consulta- tio Sena- torum de nuptiis Regis. 18. Paulo Campano in Provin- cialatu succedit P. Ludo vicus Ma- sellus. 19. Nostro- rum pest€ exstincto Bernardus Maciejowski Episcopus Luceoriensis, Martinus Lesniowolski Castellanus Podlachiensis et nonnulli alii mense Iulio submiserunt nostrae domui eleemosynae florenos 154. Et quidem D. Lesniowolski ab hoc mense singulis hebdomadis se in posterum ad vitae suae finem daturum unum flo-renum, quod etiam in rationibus domus annotatum est. Ludovicus Masellus Visitator in Augusto instituit Domus S. Barbarae visitationem et 21 eiusdem mensis accepit rationem acceptarum et expensa-rum eleemosynarum. Ordinavit etiam aliqua circa utramque domum Craco-viensem et S. Barbarae et S. Stephani ad conservandam charitatem et pa-cem utriusque. Nempe, ut delationibus tam Nostrorum quam externorum non facile credatur. Ut eleemosynae a S. Barbara non abducantur. Ut conciona-tor Germanicus, qui in S. Mathia concionabatur in S. Barbara resideat, ibi-que ordinarie confessiones audiat. Ut in solennibus festis, quando plures sa-cerdotes in Novitiatu aliquis in auxilium ad S. Barbaram mittat, ut No-vitios scholasticos Magister Novitiornm ad S. Barbaram mittatur. Quae omnia in Augusto anni sequentis confirmata sunt ab admodum R. P. Gene-rali Nostro et in 1 libro Ordinationum parte secunda sunt descripta. Iterum Gregorius XIV Pontifex Maximus 30 Augusti facultatem con-cessit et restituit nobis admittendi Novitios iuxta Constitutiones, et cum ille-gitimis dispensandi, nam Sixtus V per bullam contra illegitimos latam eam sustulerat. Contulerunt varii in pecunia per hunc mensem florenos 68 pro domo nostra. Mensis September funeribus Nostrorum insignis extitit. Cum enim toto Regno passim contagio saeviret, etiam Cracovia ab ea immunis non erat. Ad initium igitur huius mensis pars Nostrorum Lanckoronam ad Nicolaum Zebrzydovium sese contulit, pars domi more consueto mansit et ad custo-diendam domum et praecipue ad proximos in tali necessitate iuvandos. Utro-bique ternos mors abstulit, ut statim fusius dicetur. Convenerant varii Senatores Niepolomicios 2 Septembris (Cracoviam enim ob grassantem pestem venire non poterant) et ibidem de Regiis nuptiis consultarunt. R. P. Paulus Ioannes Campanus postquam provinciae Poloniae, quae tunc etiam Lituaniam et Transylvaniam continebat, per decem fere annos prudentissime ac felicissime gubernasset, Romam discedens, officium suum R. P. Ludovico Masello, qui iam Provinciae visitationem expediverat, resignavit 10 Septembris. Discessit cum P. Campano Romam P. Fabricius Palavicinus, et Albertus Kapusta Adiutor temporalis. Ex iis Nostris, qui domi tempore pestis manserant primus P. Simon Niconius peste exstinguitur undecima Septembris. Erat is Maior Polonus ex oppido Lobzenica Districtus Craiensis. Ex 50 fere aetatis annis consumpsit Annus 1591. 145 in Societate sedecim, ingressus enim eam erat anno 1575 12 Octobris. Stu-duit extra Societatem humanioribus litteris Posnaniae. Deinde in Academia Cracoviensi Phisicis disciplinis vacabat, ibidemque laurea magistrali donatus, scholarum moderator erat per annos octo. Ingressus deinde Societatem elapso tyrocinio, scholasticae Theologiae ac iuris conscienciae fere per triennium vacavit et studia Phisica repetiit. Docuit post Rhetoricam per sex annos Vil-nae et Posnaniae egit concionatorem, Confessarius etiam Nostrorum erat et infirmorum Praefectus. Domus etiam S. Barbarae Procuratoris munus obiit. Missionis Sueticae Stocolmiae erat aliquanto tempore superior et Catharinae Iagiellonicae Reginae Sueciae pientissimae catholicissimaeque matronae ad mortem usque servivit. Post cuius mortem in Poloniam redierat. Vertit in linguam polonicam: Martyrologium Romanum, Gregorii XIII iussu editum et Sanctorum vitas, quae extant in Breviario Romano, qui liber hoc anno in Iunio Cracovie erat editus. Vir erat prudens, candidus, humilis et religiosae disciplinae amans tumque, dum iis qui in domo S. Barbarae morabantur praeest et aliis diligenter prospicit, ipse veneno pestifero infectus e vita ex-cessit. Sepultus in medio templo. Secunda post die secutus P. Nicovium Stanislaus Svirnensis coadiutor temporalis. In saeculo artem sutoriam exercebat, et in Societate pariter ea-dem non raro occupabatur. Fuit Iaroslaviae cocus, ianitor, cellarius, dispen-sator. Erat devotae semper obedientiae studiosus. Ingressus erat Societatem Vilnae anno 1580 in eaque annis 11 consumptis 37 aetatis anno peste con-tracta obiit domi nostrae et sepultus est a regione maiorum subselliorum seu eorum, quae pro viris sunt parata, sub medium. Iam ex iis, qui foris erant, primus hausit pestem Ioannes Prionius. Erat is Maior Polonus Calisiensis, Scholasticus et Rhetoricae ex saeculo studiosus. Annum secundum tyrocinii sumebat, et dum in domo S. Barbarae lectoris ad mensam officio fungitur, Nostris Lackoronam discedentibus ad-iungitur, ibidemque infectus moritur 13 Septembris anno aetatis fere 20 et Lanckoronae in templo parochiali sepultus est. Iuvenis modestus et humili-tatis maxime studiosus. Nicolaus Wojtkiewicz Lituanus ex Civitate Vilnensi, Coadiutor tempo-ralis, iuvenis exemplaris, laboriosus et devotionis amans coquinam in Socie-tate exercuit. Anno aetatis suae 22 peste discessit 17 Septembris. Sepultus est prope Stanislaum Svirnensem. Quantum in Societate vixerit, nihil inve-nio, sed puto eum tribus aut quattuor annis vixisse vel circiter. Haeretici nobiles contra prohibitionem Regis conventum Radomiae habuerunt 24 huius mensis, ex eoque suos nuntios ad Regiam Maiestatem miserunt postulantes, ut quam primum Comitia Regni generalia indicat et nisi iudixerit, se iterum in eundem locum 2 Februarii anni sequentis conventuros denun-tiant Ita haeresis semper rebellionum mater est rum vita et mors. 20. Stanislai Svirnen- sis. 21. Ioannis Prionii. 22. Nicolai Wojtkie- wicz. Haereti-corum Conven- tus Rado- miae. 19 Annus 1591 23. Stanislai Varsevicii claritas generis. Ad hono- res accer- situs. 24. Ingressus in Socie- tatem. 25. Labores varii in Societate. Stanislaus Varsevicius 3 Octobris in domo S, Stephani manens (non enim sub tempus pestis Cracovia discesserat sed ob supremale proximorum obsequium, ut maneret apud Superiores obtinuerat) peste inficitur et moritur, uti Petrus Skarga in suo Diario annotavit. Erat is vir Senatorii Ordinis extra Societatem manens, Avum enim habuit Stanislaum Warszewicki Pa-latinum Mazoviae, patrem Ioannem Warszewicki, Castellanum Varsaviensem, fratrem Christophorum, secretarium Regium et Canonicum Cracoviensem, non solum peritia multarum linguarum sed rerum quoque gerendarum prudentia et libris conscriptis in lucemque editis insignem. Ipse etiam P. Stanislaus Warszewicki ob egregiam eruditionem et prudentiam Sigismundo Augusto Regi charus, regens Cancellariae Regiae factus erai, Scholasticusque Gnes-nensis, nihilque aliud nisi Episcopatus eum iam expectabat, quem etiam Rex illi obtulisse scribitur. In tali rerum statu dum est, paulatim vitam auli-cam ac omnia illi annexa coepit fastidire, brevique honoribus, ad quos vo-cabatur, abiectis reliquisque mundi illecebris, anno aetatis fere quadragesimo ad Christi vexillum convolavit crucisque ignominiam aulico splendori in So-cietate praetulit. Anno Domini 1567 Romae tyrocinium Societatis ingressus eo tempore, quo simul Franciscus Turrianus (de quo in anno Dni 1584 n. 28 multa scripsimus) vir 60 annorum, Franciscus Leonius et Hieronimus Olavius Doctores, Rudolphus Aquaviva postea Martyr et B. Stanislaus Kostka eidem tyrocinio se subiecerant. Vir vere religiosus ac maxime pius orationis-que apprime studiosus, in qua sic semper erat defixus, ut cum oraret extra se positus videretur. Extant eius non pauca manuscripta, in quibus oratio-num suarum fructus memoriae causa annotabat, maxime tunc, dum et a Patre Antonio Possevino ad Ioannem Regem Sueciae Gregorii XIII Pontificis Ma-ximi Legato, Lyncopiae exercitia S. Patris nostri (plurimum id ipso Patre Varsevicio expostulante anno 1580) tradita, perageret: id a Paulo Ioanne Campano Provinciali Brunsbergae anno 1582, eadem, ut sibi traderentur, im-petrasset. Horum autem, quos delegerat Magistrorum minimas etiam instructio-nes monitionesque diligenter scripto notabat, stupendam rerum eiusmodi avi-ditatem ostendens. Confecerat quoque pro se ipso librum satis magnum di-versarum meditationum manu propria scriptarum in plurimis devotis materiis ad vitam Christi et Beatissimae Virginis, ad Sanctissimam Eucharistiam, et Dominicam passionem spectantibus, ex quibus in reformatione vitae interioris maxima capiebat emolumenta. Ex tanta cum Deo unione maximus etiam ani-marum zelus promanabat, nam et concionibus, quas frequentissimas habere assueverat et variis cum haereticis susceptis disputationibus ac frequenti ac diligenti Sacramentorum poenitentiae Eucharistiaeque administratione plurimos proximos Deo lucri facere contendebat et ut alii nostri facerent idem tunc, dum iis praeerat, curabat. Agebat enim Rectorem et Vilnensis et Lublinensis Col-legiorum multis annis. Morabatur praeterea penes Catharinam Sueciae Re-ginam (quae totam fere aulam propriam ex Polonis constantem catholicam habebat, sicuti et ipsa erat catholicissima) fere per sex annos, maxima omnium Annus 1591. 147 aediflcatione ibidemque manens non Catholicis tantum sed etiam haereticis Suecis et ipsi Regi Sueciae loanni, Lutherana infecto labe, maximae erat veneratio-ni. Eius praecipue opera factum erat, ut ad Sigismundum Principem Sueciae (qui dum haec scribimus felicissime regnat in Polonia) non haberent accessum tam multi totius Regni vel pseudoepiscopi, vel proceres haeretici. Idem cu-raverat, ut praedicti Principis germana soror Catholicam fidem amplectere-tur, quam utinam post mortem matris pientissimae non mutasset. Donavit latinitate (erat enim graecae linguae peritissimus) decem libros Historiae Aethiopicae, quos Augusto Poloniae regi dicaverat. Librum praeterea Ludo-vici Granatensis, qui Dux Peccatorum inscribitur in Polonicam linguam con-verterat maxima legentium utilitate. Primus etiam scripsit historiam Vitae S. Stanislai Kostka Poloni, qui eius tempore in Noviciatu Romano sanctissi-me obierat, ut alia eius manuscripta, quorum supra mentionem fecimus, in-terim taceamus. Erat professus 4 votornm ab annis multis. Nam in prima Congregatione Provinciali Polonicae Provinciae post eins ab Austria divisio-nem, quae anno Dni 1576 18 Ianuarii Bossoviae in pago Pultoviensis Col-legii celebrabatur, invenio eum inter eos, qui similem gradum habuerunt. Vicinus morti, ad quam se diligentissime comparabat, unius diei noctis-que decursu continua lucta in rebus fidei ab humani generis hoste fatigatus fuit. (Nonnulli enim asserunt, eum Wittenbergae aliquando, temporibus Lu-theri et Philippi Melanchtonis discipulum fuisse et illo tempore nonnihil hae-resis novae hausisse, quam tum postea gemebundus abiecerat). Victor tamen post luctam in illa prorupit verba: De fide, o maligne spiritus, cum in omni-bus Ecclesiae authoritati me subiciam, nihil mihi deinceps obicito, ac pro-inde victus abscedito. Quibus dictis paulo post sancte, quemadmodum vixit, mortuus est et in sacello domestico S. Mathiae Apostolo dicato, sepultus. Vixit annis fere 63, ex quibus in Societate 23 consumpsit, vir immortalitate dignissimus, et qui suo ad Societatem accessu in nostra hae Provincia no-strae Religionis nomen, necdum eo tempore satis cognitum mirifice illustra-verat. Defuncto P. Varsevicio apud S. Stephanum, moritur etiam 5 Octobris peste P. Lucas Zielascius, qui Lanckoronam se ad eam evitandum cum aliis contulerat. Erat is Gnesnensis ex Maiori Polonia. In Societate humanioribus litteris studuit insigni cum profectu. Phisicae et Theologiae studia post feli-citer emensus, Magistri, Praefecti Scholarum et Concionatoris munus variis in locis obivit. Collegium etiam Plocense rexit. Missus deinde Romam fuit, ibique in Poenitentiaria per aliquot annos morabatur Polonis peregrinis et aliis in confessionibus operam navans. Roma dum redit et maximam sui expectationem in tota Provincia excitat, veneno pestis inficitur, et extingui-tur Brodis in pago ad Lanckoronam sito, ad quem dum Lanckoronae peri-culum compareret, sese contulerat. Vixit annis fere 42, ex quibus maiorem fere partem in Societate absumpsit. Erat vir gravis, prudens, zelosus, et in 26. Libri scripti. Gradus ir Societate. 27. Lucta in morte et victoria tentatio- nis. Mors. 28. Lncae Zielascii Vita et mors. Annus 1591, 29. Similiter Pauli Bolestae. 30. Pillulae [esuiticae unde. 31. Mors Gre-goriiXIV. 32. Electio Innocen- tii IX et mors. 33. Anna Ko-marnicka moritur astantibus Nostris. conversatione concionibusque faciendis maximis a Deo talentis exornatus. Sepultus est in templo S. Crucis in Suburbio Lanckoronensi. Sub idem tempus Petrus Kamocki iuvenis, egregiis viribus, P. Lucae ex tyrocinio socius fugae additus, peste corripitur, et venenato ulcere infra oculum enato, deformitate oculi mortem redemit. Paulus Bolesta tertius obiit Lanckoronae 10 Octobr. eadem pestis lue sublatus. Erat is Polonus, Coadiutor temporalis formatus. Inierat Societatem Vilnae anno 1572 aetatis vero suae 16. Praeter linguam latinam leviter cognitam Polonicam, Lithuanicam et Germanicam linguam calebat, In typo-graphica etiam arte nonnihil valebat. In Societate praeclare culinariam exer-cuit et fuit comes P. Francisci Sunierii Provincialis aliquanto tempore. Obiit Brodis ad Lanckoronam et sepultus ibidem in campo, in quo modo itinera Beatissimae Virginis obiri solent, cum fere 35 annos aetatis habuisset ex iisque 19 Societati dedisset. Post mortuos in domo S. Barbarae, quos supra recensuimus Matheus Zborowski, postquam cum charitate infectis aliis servivisset, grave apostema acquirit, sed eo postea superato, per Dei gratiam supervixit. Circa idem etiam tempus Gulielmus Anglus Frater noster Adiutortem-poralis formatus, egregius medicus plurimos tam ex Nostris, quam externis a contagione praeservavit pillulis a se confectis, quae deinceps in officinis Iesuiticae sunt vocatae. Per Octobrem et Novembrem 46 floreni pro Eleemosyna Nobis sunt missi, quod sub hoc tempus adeo difficile, quo omnes benefactores nostri ob periculum in varia commigrarant loca, non parum videri debet. Decima quinta Octobris inter sextam et septimam noctis lioram Gregorius XIV Pontifex Maximus hanc vitam miseram cum illa coelesti commutavit. Mansit in Pontificatu menses de-cem et dies totidem. Vacavitque post eius obitum sedes die-bus 15. Vixit annis 56. Post mortem Gregorii XIV eligitur in Pontificem 29 Octo-bris Innocentius IX ante Pontificatum Antonius Fadinettus ap-pellatus, Sanctorum quattuor coronatorum Cardinalis, sed sta-tim mense 29 Decembris ex hoc saeculo migravit, duosque tantum menses in Pontificatu permansit. Vacavit sedes illo mor-tuo mense uno et die uno. Sdb exitum huius anni Magnifica Domina Komarnicka, Castellana Cze-choviensis Domus S. Stephani fundatrix et Domus S. Barbarae insignis be-nefactrix peste extincta est in Rudnik oppido suo. Unus e nostris Stempo-cius missus ad extremum spiritum, non sine proprio periculo, nullo tamen nocumento, charitatis et gratitudinis obsequium exhibuit. Praedicavit illa mo- Annus 1591 149 riens se beatam, Deoque gratias agebat, quod se indignissimam filiorum excellentissimorum sine dolore matrem esse voluerit. Nunc, inquit, nunc ex-perior, quantome beneficio Deus per vos (Nostros intuens) affecerit. Quare o Pater misericordiarum, per merita dilectissimi filii Tui, Matrisque eius dul-cissimae, ac intercessionem optimorum horum filiorum, misertus mei, spiritum meum suscipe. Quibus dictis magna vultus hilaritate obdormivit in Domino. Matrona haec, admodum erat pia, devotioni, ieiuniis et corporis afflictionibus dedita, in pauperes liberalissima, Societatis nostrae vere pia mater, a cuius amore et observantia, nullis cuiuscumque suasionibus, vel adversis, quae Socie-tatem tum premebant, abduci avellique se passa fuit. In tantis huius anni cladibus nihilominus quinquaginta ad orthodoxum coetum aggregati, sex a pellicatu, duae a meretricio ac turpi quaestu, aliae ab incantationum arte retractae. Sed et una, quae propter virum et filios doloris impatientia se laqueo suspenderat, accursu ancillae deposita, ante-quam expiraret, confessa et tranquillata animo est. Sicque perierat, nisi Deus illi aequior, quam ipsamet fuisset. A simili feritate coniuges duo spe me-liore pleni absterriti, sex suspendiarii in morte firmati. Apparuit etiam, quam non semper utilis sit venia flagitiosis concessa. Nobilis adolescens capitale supplicium ob simile flagitium luiturus erat, Nostri exorari se passi ab eo, et impetrarunt a Magistratu noxae condonationem. Sed in male gratum tan-tum beneficium contulerunt. Non multo enim post ob simile flagitium, nul-lum amplius deprecatorem invenit. Foris etiam non defuit variis Nostrorum opera. In quodam monasterio ad Religiosos de exacta et legibus praescripta observatione diebus aliquot cohortationes institutae. In altero autem primarii tres, a quibus ad universos manavit fructus, S. Patris Nostri Ignatii commentationibus sunt perpoliti. Exornavit templum nostrum P. Bernardus Golinski, Serenissimi Confes-sarius imagine Deiparae gloriosissimae a Serenissima Anna Iagiellonica Re-gis Stephani olim coniuge sibi donata, argento, auro praetiosisque lapillis distincta. Magnifica etiam Domina Christina Sapieziyna casulam auream cum dalmaticis, et Magnifica D. Barbara Virgo Firleidwna mappam argento et auro pictam donarunt. Lanckoronae Nostris etiam manentibus per quatuor menses variae non defuerunt eleemosynae et ad victum et ad amictum vel etiam ad medicinas in tot morbis Nostrorum pertinentes. Pecuniarias enim video in rationibus annotatas easque ad florenos 183 pervenisse. Praeter aliorum liberalitatem fuit vir nobilis, qui nomine suo tacito, quingentos templo nostro in sacram vestem misit florenos. Novum omnino humanitatis genus, nempe volebat nos beneficio affici, et nemini debere ex hominibus, nisi soli Deo. Sub finem auni huius redierunt tandem Nostri, qui Lanckoronae vel in aliis locis erant, domum cum suo superiore P. Iacobo Vagrovicio peste iam penitus cessante, ut videbatur, sed sequenti anno ite-rum redierat malum aliquantulum. 34. Fructus in proxi- mis huius anni. 35. Eleemo- synae et pro tem- plo nostro et pro domo. 36. Occulta cuiusdam pro tem- plo elee- mosyna. 150 Annus 1592. 1. Nostro- rum au- ctus hoc anno nu- merus in S. Barba ra. 2. Eligitur in Ponti- ficem Ma ximum Clemens VIII. 3. Eleemo-synae. Bibliothe- ca Stani- slai Resc nobis data. 4. Conven-tus haere ticorum Radomi-ensis dis- solvitur. Annus Domini 1592. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Lnclovico Masello Praeposito Pro- vinciali, Iacobo Vągrovicio et illo aliis occupato Garsia Alabiano His- pano, Donius Professae Cracoviensis Praeposito. Coeperunt hoc anno Nostri manere octodecim apud S. Barbaram. Au-ctis enim laboribus, numerus personarum nostri templi et variarum missio-num occupationibus destinatarum, necessario augendus erat. Et praeter hoc Patres ii, qui in aula Serenissimi versabantur, eo communiter Cracoviae degentes, nobiscum ordinarie morabantur, nempe Petrus Skarga et P. Alber-tus Golinski cum suis sociis, quamvis P. Skarga in arce aliquanto tempore maneret. Trigesimo die post ingressum conclavis Hippolitus Aldo-brandinus ex Cardinale S. Pancratii et Summo Poenitentiario, magno omnium Cardinalium consensu Pontifex Maximus renun-ciatus est et Clemens VIII vocatus 30 Ianuarii, is qui anno 1588 in Iunio in Poloniam legatus a latere a Sixto V missus venerat ob negocium pacificationis inter Regnum Regemqne Poloniae ac Maximilianum Archiducem transactionique Bedzi-nensi ob eam rem institutae praeerat. Eleemosynae hoc mense accepimus florenos 279, ex quibus ducentos Serenissimus miserat. Sub idem fere tempus Stanislaus Rescius, Abbas An-dreioviensis bibliothecam suam, quam antea legaverat, misit ad Nos, arcu-lam quoque cum scripturis secretioribus obsignatam, asservandam, donec aliud ipse de ea statueret, aut de ipso Deus. Si enim obiisset, iam in ea relique-rat chirographum suum, quid vellet fieri de omnibus. Convenerant haeretici Radomiam iterum 2 Februarii, ut in Septembri anni superioris condixerant, sed et non frequentes venerant, et cum eorum confusione conventus ipse dissolutus est, egregie enim quidam Catholici in eo se gesserant, vani-tatemque haereticorum et rebellioni proximam audaciam in in-dicendis ac obeundis conventibus invito Rege, eoque ad iusti-tiam administrandam paratissimo confutarunt, idque tandem effe-cerunt, ut ipsimet haeretici suos nuncios Radomia hoc mense ad Regem miserint eius se iudicio in negocio eversarum Sy-nagogarum Cracoviensium subdentes. Illustrissimus Albertus Annus 1592 151 Radivilus Lithuaniae Maresaleus 21 Februarii Craeovia et Ma-gnificus Hieronymus Comes a Rozdraszew, Episcopus Cuiavien-sis 24 eiusdem mensis Volboria versus Pragam discesserunt et inde Graeciam pro sponsa Regis Anna Austriaca. Data hoc mense pecuniaria eleemosyna florenorum 161, ex quibus 60 erant a Magnifiea Domina Catharina Wapowska vidua. In Martio Nostri, quinon ita pridem ante duos videlicet menses do-mum ex dispersione redierant, brevi sex in lectum deciderunt magnamque omnibus formidinem iniecerant, sed per Dei gratiam convaluerunt uno excepto, qui sequenti mense pie obiit, ut statim dicetur. Annotat in suo diario Petrus Skarga 23 Martii datum initium Cra-coviae Confraternitati S. Lazari, in hospicio Reverendissimi D. Petri Tylicki tunc Magni Secretarii et postea Episcopi Culmensis, Varmiensis, Cracovien-sis etc. Finis huius Confraternitatis erat, iuvare eos pauperes, qui in plateis ulceribus et morbis aliis obruti decumbunt. Addit idem P. Searga 13 sequen-tis mensis primum fuisse sacrum Congregationis S. Lazari in templo S. Ma-riae Magdalenae. Et erant quidam praelati, Provisores huius Sodalitatis lon-go tempore, iam tamen, dum hoc scribimus, nempe in anno Dni 1631, vix extant vestigia praedictae Confraternitatis. Mortuus est in Aprili ipsa Dominica in albis domi nostrae Felix Schip-per. Erat is Pruthenus ideoque polonice et germanice gnarus, patria Vorm-ditensis. Inierat Societatem Brunsbergae anno Dni 1575. 33 aetatis anno. In Societate consumpsit annos 17, cum enim 50 aetatis annum attigisset finem vitae imposuit. Erat factus Coadiutor formatus temporalis anno 1586. Vir erat obedientissimus, patientissimus, quietissimus et laboriosissimus, magnoque sui desiderio relicto ex hac vita decessit. Sculptoriam et arculariam artem ante ingressum in Societatem exercebat, quam etiam in Societate non intefmisit in variis collegiis et praecipue Iaroslaviensi, in quo varia tam pro domo nostra, quam pro templo parabat. Cracoviae vero et in S. Barbara et in S. Stephani et in S. Mathiae templis maiora altaria ipsemet exstruxit. Sepultus in templo S. Barbarae sub Cathedra concionatoria. Venit R. P. Ludovicus Masellus Provincialis Cracoviam 21 mensis Maii, quem tertia post die nempe 24 secutus est ingressus in Episcopatum Cracoviensem Magnificentissimi Ge-orgii Radivili Cardinalis ex Episcopatu Vilnensi. Cum eo ve-nerat Garsias Akbianus, Professor Theologiae et postea Rector Academiae Vilnensis, Confessarius eiusdem Cardinalis, cui si-mul P. Iacobus Vuiecus gubernationem Domus St. Barbarae tradidit, aliis a superioribus impositis occupatus et maxime versione Bibliorum in linguam Polonicam. Sub idem etiam tem- 5. Legati Regii pro sponsa. Eleemo-synae. 6. Confra- ternitas S. Lazari. 7. Felicis Schipper mors et vita. 8. Cardinalis Radivili ingressus in Episco-patum Craco- viensem. 9. Iacobo Vuieco succedit- Garsias 152 Annus 1591 Alabianus primus Praeposi-tus Do- mus Pro- fessae S. Barbarae. 10. Anna Au-striaca Viennae sponsalia cum Re-gis Sigis-mundi le- gatis celebrat. Craco- viam ad- ventanti Rex ob- viam pro- cedit cum suis. 11. Excipit eam cum suis et in urbem et in arcem deducit. pus Domum S. Barbarae Admodum R. P. Claudius Aquaviva Domum Professam esse voluit et P. Garsias Alabianus Prae-positus Domus Professae vocari coepit. Postquam Annam Au-striacam Archiducissam, sponsam consciis praecipuis Regni Senatoribus Sigismundus III Rex sibi delegisset et Rudolphus II Romanorum Imperator, Ferdinandus Archidux Austriae, Gruiliel-mus utriusque Bavariae Dux in idem matrimonium consensum dedissent, Maria Archiducissa Mater, filiam praedictam Annam comitans, ipso festo S. Adalberti die, seu 27 Aprilis Graecio discessit, Viennam deinde ipsis Kalendis Maii venit, et spon-saliis inter Regem Nostrum per legatos ac Annam Austriacam in Basilica S. Augustini solemni ritu 4 Maii peractis, Craco-viam versus, septima eiusdem mensis iter ingressa, tandem 26 in campis Cracoviensibus comparuit. Obviam illi processit Rex inter secundam et tertiam horam pomeridianam peditatu equi-tatuque splendidissimo et amplissimo undique cinctus, quem non multo post Anna Iagiellonia, Regina senior cum Anna, Prin-cipe Sueciae, Regis sorore secuta fuit. Hi singuli in tentorio quisque suo opere magnifico exstructo (quinque illa erant) ad-ventum Reginae sponsae praestolabantur. Inter tentoria plani-ties erat, aurea umbella, quattuor columnis innitente intecta: ad quam Andreas Lorinus Episcopus Vratislaviensis et Geor-gius Stobaeus Episcopus Lavantinus Reginam sponsam pergen-tem comitati, deduxerunt. Rex, dum eo Regina sponsa fuisset deducta, per siium Procancellarium Ioannem Tarnowski Vladi-slaviensem postea et prius Posnaniensem Episcopum ac demum Regni Primatem Oratione eleganti ac diserta salutavit. Idem fecit Anna Iagiellonia Regina per suum Oratorem. Utrique Ge-orgius Stobaeus Episcopus Lavantinus facunda ornataque gra-tulatione nostrae Reginae sponsae respondit. Datis dextris Rex Reginaque sponsa ad tentoria distincta concesserunt: in iisdem paulis permorati, dum equites peditesque ad praedictum com-pararentur, et alia quae tali spectaculo usui forent, instrueren-tur. Quibus pulcherrimo ordine dispositis Rex sponsam in cur-rum sumptuosissimum, eum in usum mirabili artificio confectum levari curat, quem et Mater sponsae et soror Regis conscen-dissent antecedentibus Regni proceribus Senatoribusque ipse Annus 1592. 153 Rex eques immediate processit. Iucundum speetaculum fuit Cra-coviam ingredientibus, quendam in editissimae turris ad aedem Beatissimae Virginis in foro Cracoviensi sitae globo, liberis consistere pedibus fortique motu grandem vexillum, quod manu gestabat, in gyrum agere et sine ulla trepidatione concitato fle-xu varie circumducere. Durabat solemnitas nuptiarum per 15 fere dies, quo toto tempore domum nostram Serenissimus aluit. Eadem 26 mensis Maii, varia Clemens VHI Pontifex Maximus decre-vit circa reservationem casuum inter Regulares, quae postea inter ordinatio-nes Praepositorum Generalium sunt inserta; et simul adiuncta ea, in qui-bus idem Pontifex cum nostra Societate vivae vocis oraculo dispensavit. In festo Corporis Christi, quod in 28 Maii inciderat, dum Rex cum suis processionem comitaretur, tubicen quidam illum, qui sub tempus ingres-sus Cracoviensis Reginae sponsae globum eminentissimae turris cum vexillo con-scenderat, imitatur; in eodem turris fastigio fixis pedibus stans durante lon-gissimo processionis tractu identidem tuba recinit, ac omnium in se oculos convertit. Eadem die P. Melchior Ditius fecit Professionem 4 votorum, in templo S. Barbarae in manibus R. P. Ludovici Maselli Provincialis. Coronatio novae Reginae ultima Maii consueta pompa et magnificentia peracta est, circa quam nonnulli haec notarunt. Eandem videlicet diem fuisse mortis Vladislai Iagiellonis teste Cromero libro 20, et aliis, imo non remotum ob eadem obitum Sigismundi Augusti, quem ipsa prima Iunii quidam evenisse scribuni ut hoc videlicet novo Reginae coronatae connubio et Rex Iagello denuo revixisse et Iagellonia familia, quae ducen-tis fere annis Regni Poloniae habenas moderabatur in Augusto extincta: Regno denuo ressuscitata videretur per Sigismun-dum III ex Catharina Iagiellonia prognatum, ac Annam Au-striacam matrimonio sibi copulantem. Notatum etiam illud postea tot annis Reginam coronatam supervixisse in terris, quot dies inter primum eius in Civitatem Cracoviensem introitum et co-ronationem ipsam interesse, nam in Februario anni 1598, ut suo loco videre erit, ex hac vita decessit. Varii post coronatio-nem ludi et varia spectacula, tam in regio palatio, quam in foro exhibita fuere, tum a Rege ipso et eius aula, tum a variis Regni proceribus. 12. Decreta Clementis VIII de reserva- tione ca- suum. Processio in festo Corporis Christi. 13. Professio Melchio-ris Ditii. 14. Coronatio Reginae circa quam duo notata. 20 154 Annus 1592. 15. Exnuptiis Regiis aliqui mo-tus in Regno. Ioannis Zamoscii contraRe-gem sus-piciones. 16. Tarnovii Procan- cellarii earundem suspicio- num con- futatio. Celeberrimus porro Regiarum nuptiarum actus, quia invito Caneellario Regni Ioanne Zamoscio et aliis illi adhaerentibus factus erat (sive odio domus Austriacae ob bella cum ea nu-per gesta et Maximilianum Archiducem, ex Regno non depo-sito electi Regis Poloniae titulo abeuntem; sive, quod nonnulli opinabantur, quod non cuperet Zamoscius Regis potentiam tali affinitate stabiliri) ideo sine motibus non fuit. Ad primam enim Iunii conventus Andreioviensis erat, privato consilio coactus, non bono exemplo, cui interfuit Cancellarius, et in eo sparse-rat (ut in vita Mathiae Pstrokonski Stanislaus Lubinius asse-rit) Regem deserendi et ad Austriacos deferendi Regni consi-lia suscepisse, idque se probaturum in Regni Comitiis pollici-tus erat. Origo suspicionis (ait Lubinius) non aliunde erat, nisi quod Rex ex ea familia uxorem sumpsisset, quam in adeundo Regno potissimum sibi adversam expertus erat. Proferebantur Ernesti Archiducis litterae, quibus nonnullorum animos prae-hensabat, iisque confirmare videbatur Zamoscius, eum in spem Regni vemre non potuisse, nisi Rege consentiente, de eoque inquirendum esse aiebat. Tarnovius Procancellarius Regni con-tra, nequaquam ex dignitate Regni et Regis fore, in Regem nullius rei conscium levi ex suspicione inquirere, contendebat. Non se dubitare addebat Austriacos Regna desiderare, ita inter mortales comparatum esse, sibi, ut quisque potius quam alteri malit. Student Austriaci rebus suis fortasse, hominibus nostris rerum novarum cupidis flammas subdentibus. Regem vero, ut a deserendo Regno sic ab ineundis clandestinis transactionibus alienum semper gessisse animum et nunc nihil magis in votis habere, quam Regnum hoc divinitus ad se suffragiis liberis de-latum, quoad vita suppetet, pacate regere. In eam spem acce-pisse quidem uxorem ex Austriaca familia, sed publice consti-tutis more maiorum pactis, solemnibus legationibus praemissis, nihilque in eo suspectum videri posse. Denique ad abolendas veteres iniurias stabiliendamque inter Regna vicina amicitiam vetustas necessitudines nova affinitate firmandas fuisse, pacem exinde stabilem et constantem secuturam, nec relictum iri locum suspicionibus, quae in Regem temere hactenus coniectae fuis-sent Haec ultro utroque datis scriptis agitabantur, quibus tum Annus 1592. 155 non statim acquieverat Zamoscius, ut ex Comitiis anni huius constabit. Octava nuptiarum die Serenissimus cum Regina et Archiducissa Matre nostrum templum S. Barbarae imo et do mum nostram visitaverunt variaque benevolentiae ac beneficen-tiae argunienta exhibuerunt. Sub idem tempus Ioannes Zamoscius Regni Cancellarius nempe 7 Iunii Barbaram Tarnoviam Comitis a Tarnow Castel-lani Sandomiriensis filiam matrimonio sibi iunxit Responsum accepit Provincia ab Admodum Reverendo P. Nostro Ge-nerali ex parte decimarum 28 Iunii, ut videlicet iuxta privilegia, eas non demus et suaviter nostrum ius proponamur. Si vero turbae aliquae inde ti-merentur, ut idein ius nostrum ad certum tempus suspendamus. Eadem die et illam resolutionem ab eodem Patre habuimus, quod videlicet licitum sit dato frumento rasa (ut dicitur) mensura, accipere in m.esse cumulatam men-suram ob praetii aequalitatem. Nam quidam ea de re suas difficultates pro-posuerant. Acceptae praeterea sunt voces perceptae et expensae 29 huius mensis, domus huius ab ultima Iulii anni 1591 ad 17 Iunii huiusce anni a P. Lu-dovico Masello Provinciali, qui etiam expedita more consueto domus visitatio-nes Cracovia discessit initio sequentis mensis. Per Maium et lunium accepimus eleemosynae florenos 277 propter va-ria victualia, quae a Serenissimo per tempus nuptiarum suppeditabantur. Inter pecuniarium vero subsidium datum, quod supra pasitum est, reponendi floreni 120 ex villa Gowarzewo per manus P. Stanislai Rozdraszewski dati, quos puto fuisse nobis assignatos ab Episcopo Cuiaviensi Illu&trissimo Hie-ronymo Rozdraszewski ex bonis praedictae villae, nam quo alio more ex pago isto nobis deberent dari non invenio. Dum Pater Petrus Scarga cum P. Bernardo Golinio 3 Iu-lii arcem Cracoviensem conscenderent, quidam Porudinski Re-gius aulicus equo insidens, sive ebrius fuerit, sive sobrius im-petum in eos fecit et variis maledictis obruit. Eam rem dum Rex cognovisset, statim praedictum aulicum officio Vicepraefecti stabuli privatum ex aula ablegavit. Refert id ipsemet P. Skarga in suo diario. Sed postea P. Bernardus dum ad eum suppiex ac veniam petens venisset Porudynski, reconciliavit eum Regi. Clementis VIII Pontificis Maximi promulgatum Iubileum 8 Iulii et postea 12 eiusdem datum eidem initium fiebantque suppli-cationes pro felici gubernatione Pontificis et pro Regis Regni-que necessitatibus. Visitat templum nostrum Rex cum Regina et Archidu- cissa. Zamos- cius cum Tarnovia init matri- monium. 18. Ius deci- marum non dan- darum quomodo nostris usur-pandum. 19. Eleemo-synae. 20. Iniuria Nostris duobus il-lata et vindicata. 21. Iubileum ClementisVIII 158 Annus 1592. 22. Alberti Radivili mors. 23. P. Bernar- di Golin- ski disces- sus in Italiam. Eleemo-syna. 24. Circa Vir- gines no- stra tem- pla fre- quentan- tes ordi- nantur va- ria. 25. Comitia Regni In- quisitio- nis dicta turbulen- ta. Albertus Radivilus Romani Imperii Princeps et Magni du-catus Lithuaniae Marsalcus, qui Reginam sponsam ante duos menses ex Austria Cracoviam deduxerat et qui nostrae Socie-tatis insignis fautor ac benefactor ad mortem usque erat 13 huius mensis moritur olb potionem quandam alchimisticam auri, ut quidam dicunt potabilis, quod illi dederat quidam Cichowski Suecamerarius Arianus ut asserit P. Skarga in suo diario. Ante mortem tamen et consueta Ecclesiae Sacramenta percepit et res omnes suas optime disposuit. P. Bernardus Golinski accepto socio Matheo Zberowski 24 Iulii iverat Patavium valetudinis curandae causa, sed cum venisset Pontenam a praefecto Veneto prohibitus erat, ne Venetum dominium ingrederetur ob sparsos rumo-pestis grassantis per Poloniam. Itaque redire debuit in Styriam et Graecii per duos menses valetudini recuperandae vacabat, posteaque relicta Italia in Poloniam rediit. Submissa hoc mense eleemosyna domui S. Barbarae flore-nos 230 cuius Serenissimus dederat florenos 213. Varia admodum R. P. Noster Generalis 14 Augusti anni huius ordi-navit pro tota Societate circa virgines templa nostra frequentantes et in ca-stitate viventes: lmo Ne nostri ullo modo admittant votum earum sibi factum. 2do Ne ad alia vota inducantur. 3tio Ne permittantur vota sua publice in nostris templis emittere, ac ne secreto quidem coram ullo ex nostris Sacer-dotibus. 4to ut indiscrete devotiones istarum feminarum foventes ab earum confessionibus amoveantur. 5to Ut ingressus monasteriorum illis per per No-stros nec suadeatur nec dissuadeatur. 6to Ne habitum illis certum assigne-mus et maxime talem, qui nostro sit similis et non patiamur, ut illae ipsae vocent se Iesuitissas, nam si ab aliis ita vocentur tolerandum est, modo ipsae id non promoveant. 7mo Ne Nostri curent, ut eiusmodi virgines simul habitent, vel nostris collegiis aut domibus sint vicinae. Datum initium Generalibus regni Comitiis Varsaviae 3 Se-ptembris quae durarunt ad 19 Octobris et satis turbulenta erant ob ea, quae de Rege sparsa temere erant et quae in Iunio huius anni retulimus n. 15. Vocabantur autem Inquisitionis Co-mitia ista, quod in iis inquireretur, an Rex Regnup deserere velit et illud ad Austriacos transferre, tumultuatumque est non parum a credula nobilitate, quae dum aliquid contra Regem audit etiamsi nunquam probari possit, statim certissimam veri-tatem esse affirmat. Eo ,vero res processit, ut equestre consi-lium in campis agitaretur duce Szafranecio heretico, quod ta-men dissipatum fuit. Occasione enim eiusmodi rumoris contra Annus 1592 157 Regem sparsi omnibus modis heretici res suas promovebant maxime Confoederationem. Agitabatur res ista tam inter nuncios quam in Senatu diligentissime, non deerant enim et imo lon-ge plures erant, qui honorem ac innocentiam Regis fortissime defenderent, importunitate tamen adversariorum extorta erat pa-rum decens et minime necessaria (ita enim eam appelat Lubi-nius in vita Pstrokonii n. 187) a Rege confessio, qua se ab Austriacis de Regno illis tradendo appellatum fuisse fateretur. Neque enim, ut postea compertum est, unquam Austriaci eius-modi quidpiam palam a Rege postularunt. Sed cum alii quie-turi se esse aliter non paterentur, parum cauto quorundam consi-lio, cuius author erat Andreas Opalenius, Regni Marsalcus, Rex ut schedam hoc modo confectam subscriberet sibi per-suaderi passus est 28 huius mensis. Non intererat Senatui hoc tempore Tarnovius, Regni Vicecancellarius gravi morbo tunc in hospitio detentus, qui maxime erat contrarius cum multis aliis eiusmodi confessionis sive exactioni sive subscriptioni, Consultus admodum R. P. Noster Generalis de funeralibus ex iis ex-ternis qui in nostris templis sepeliri solent, respondit 13 0ctobris, ne ex iis pro nostro usu quidquam accipiamus. Impositus finis Comitiis Varsaviensibus 19 eiusdem men-sis, in quibus, ut P. Skarga in suo adnotat diario, reiecta in-quisitio contra Regem instituta et confusi sunt ii, qui eamur-gebant vel contra Regem tot incerta afferebant. Reiecta prae-terea multa alia, quae extorquere inquieti constituerant et ma-xime confoederatio ab haereticis et imperitis seu pseudopoliticis catholicis ferventer saepius proposita, ferventissime etiam esi reiecta a prudentioribus catholicis, cum prius in Senatu a ca-tholicis Senatoribus varie fuisset exagitata. Publice vero contrs eam Dominus Garwaski, Capitaneus Grostinensis declamationen instituerai Post Comitia, facta reconciliatione inter Cardinalem Radi-vilum et Hieronymum Comitem a Rozdraszew, Episcopum Vla-dislaviensem 20 huius, inter quos non leves intercesserant si-multates, Nuncius Apostolicus Petrum Skargam ad Palatinun Lublinensem mittit, qui ei de Regis animo alieno a Zamoscic Rex in iis certam schedam subscribit persuasus a non- nullis. 26. De fune- ralibus respon- sum ge- neralis. 27. Infine Co- mitiorum reiecta Confoede- ratio in- ter alia. Reconci-liatoreB inter Car-dinalem Radivi-lium et Rozdra-szevium. Annus 1592. 28. Et inter Regem e Zamos-cium Can cellarium 29. Stanislau G6rka haereticu moritur ultimus suae fami liae. 30. Quae dui ex bonig Ecclesia rum crescit. Cancellario referret et simul ab eo intelligeret, an cuperet, ut Nuncius negotium reconciliationis huius tanti momenti suscipe-ret, quam tamen an Regi persuadere posset, non parum dubi-tabat. Cum Palatinus nihil magis optaret et a Nuncio, ut hoc negocium aggrederetur, maximopere urgeret, adiit 21 huius sum-mo mane Regem Nuncius eique efficaciter praedictam reconci-liationem suasit ac tandem persuasit, statimque Petrum Skar-gam mittit ad nonnullos proceres, ut ab iis modum reconcilia-tionis inquirat. Statim ii, quos P. Skarga adierat, qui erant tres ad Nuncium hora sexta pomeridiana conveniunt et le modo concludunt. Tum iterum P. Skarga a Nuncio ad Regem mitti-tur, qui ei referat ea, quae circa modum erant conclusa. Assen-sum dedit Serenissimus et diei sequentis certam horam huic assignat negocio, Itaque 22 huius mensis Ioannes Zamoscius, Cancellarius Regni cum suis venit ad Regem et eidem est re-conciliatus, eaque re feliciter confecta Varsavia discessit. Circa finem huius mensis Stanislaus Comes a Grorka Pa-latinus Posnaniensis nempe 29, dum Varsavia in Minorem Po-loniam rediret, in itinere in Blonie oppido moritur, haereticus isque ultimus ex hac familia, de qua operae praetium est, illud expendere, quod Lubinius Stanislaus in Monitis domesti-cis de recte gerendo Episcopatu adnotat n. 109 ubi sic ait: In oculis nostris nuper extincta est Glorcana domus, cuius ille omnis, qui tantopere splendere videbatur fulgor ex Ecclesiae sacris crevit, eleemosynis, sacrilego ausu ad augendas opes familiae conversis. Duo erant episcopi eius cognominis: Uriel primus Posnaniensis, qui prima iecit domus eius fundamenta, qui tamen moriens testamento obstrinxit successores, ne un-quam a fide Catholica, desciscerent. si secus fecissent, domui stirpique suae exitium imprecatur. At Lucas Grorcanus Palati-nus Posnaniensis potissimum avaritiae notatur, quod relicto sta-tu saeculari, ambitiose primo Episcopatum Cracoviensem con-cupiverit, mox ea spe deiectus, ut Episcopatus Vladislaviensis sibi deferretur, magna contentione, factionibus etiam privatis extorserit; quem nec ad utilitatem Ecclesiae gregisque sibi con-missi salutis curam, sed ad parandas immensas opes ditandos-que filios et nepotes suos iam tum haereticos gessit Sed quo Annus 1592. 159 successu? Nepotes eius perpetua damnati sterilitate nulla relicta stirpe e vita excesserunt, haereditas eorum, ut Prophetae la-mentantis utar verbis, versa est ad alienos et quasi quodam damnata exitio nec hos quoque ditavit, sed iterum ad alios translata dominos, certum stabilemque non habent possessorem. Haeret videlicet in ea culpa, usurpatae et in profanos usus versae rei sacrae, quae vix in quarto haerede expiari potest. Hucusque Lubinius *). Moritur praeterea 26 Novembris Ioannes III Rex Sueciae Sigismundi III Regis Poloniae parens, quem occultum catho-licum fuisse et sacramenta ritu Cctholico clam usurpasse non pauci testantur. An vero palam religionem Catholicam non va-luerit per Regnum Sueciae ob turbas quas imminere censebat, restituere, viderint alii. Varia hoc Decembri mense perscribenda restant, quae ad certum huius anni mensem reduci non poterant. Haeretici triginta haeresim abiecerunt. Ex his virgines duae Ariani Ministri filiae impietatem, in qua genitae et educa-tae erant, detestatae, cum profugissent ad Catholicos, a Nostris dogmata ortho-doxa didicerunt et Regina suscipiente e sacro balneo ritu solemni sunt ab-lutae. Erat et alia virgo e simili faece, quae pari consilio et fortuna lucem aspexit et orthodoxis aggregata est. E tribus ordine equestri insignibus duo consenuerant in haeresibus, ii easdem in nostrorum manus abiurarunt et alte-rius exemplum fuit saluti nonnullis, qui ex ipsius familia hoc veluti stimulo admoniti et ipsi haereses sunt detestati. Alii item adulti iuvenes e parenti-bus Arianis sacro fonte sunt abluti. Scotus quidam civis Cracoviensis Calvini e schola peste occulta infectus, sacerdotem nostrum advocavit. Is mali ignarus, animae sanandae intentus, hominem a noxis absolvit ac coetui orthodoxo restituit, qui etiam eodem die sacro pane pastus vitam conclusit. Eum postridie secuta uxor eadem lue pe-stilente quam maritus extincta. Noster vero Deo propitio evasit periculum, nec ipse solum, verum et tota nostra domus. Et licet hoc anno ob pestem fuerint Nostri dispersi (quo tum mense id factum fuerit, non est annotatum) aliquot domi relictis sive pro custodia domus, sive pro iuvandis proximis nullus tum illorum desideratus est. Mulier nobilis haeresi depravata, ad annum aetatis 30 morbo percussa medicinam necessariam animae primum quaesivit ab iis, quos antea aspicere aequis oculis non poterat. Confessa igitur sacerdoti nostro reliqua vita im« postores suos nec alloqui dignata est. 31. Mors Sue- ciae Regis Ioannis ni. 32. Haeretici conversi. 33. Peste in- fectis No- stris ser- viunt in laesi. *) Opera posthuma: Monita de gerendo Episcopatu p. 283. Annus 1592. 34. Varia alia circa ani- marum curam peracta. Sacerdo-tes adiuti. Fructus varii mis- sionum huius an- ni. 35. In conver- sione variorum. 36. Abusus rustica- norum sublati. Mulierculae aliae a veneficiis, aliae a quaestu corporis inhonesto abs-tractae, concubinatus aut honestis nuptiis aut necessariis divortiis sanati. Car-ceres saepius visitati non sine fructu, damnati ad supplicia fortiter perferen-da animati. Moribundorum ac peste infectorum passim confessiones auditae nullo nostro damno. Conciones ita efficaciter peractae, ut statim iis finitis auditores ad genua sacerdotum se advolverent et vitam serio in melius im-mutarent. Puella vigesimum annum nondum ingressa, dilationem nuptiarum cum certo adolescente, laqueo faucibus iniecto ulcisci constituerat. Verum deo eam perditam nolente, venit in mentem, ut a sacerdote consilium eius faci-noris peteret: nostrumque adiens intempeianti amori temperare didicit, et quale illud esset immanitatis genus edocta resipuit, ut si aeternum caelebs viveret, tale nunquam susciperet consilium. Nonnullo sacerdoti concubinatus extortus. Alteri persuasum, ut e duo-bus, quas habebat parochiis alteram remitteret: et qui trium altarium pro-curationem susceperat cum non esset par omnibus, ut unius curam alteri concederet in animum nostrorum consilio induxit. Haec fere Cracoviae de-gentium operarum messis fuit. Nec dissimilis labor exulantium domo extre-mis mensibus ob luem urbe tota grassantem. Concionibus paene quotidianis suscitabant animos ad curam caelestium: rudibus elementa doctrinae Christia-nae exponebant: et reliqua, quae nostri sunt instituti, magno studio prae-stiterunt. Ex honoraria familia quemdam nobilem, quem pridem obhtum sui, nul-lae sacerdotis cohortationes ad se reducere poterant, religiosa socii nostri convicit simplicitas, ita ut statim iudicium contra se poposcerit, et maiore cura vitam instituere coeperit. Duo alii nostrorum cousuetudine capti religio-sae vitae consilium inierunt. Erat, qui victurum se negabat, si unquam esset non ebrius, sed Deo favente sacerdotis nostri opera ad accusandam vitam ad-ductus didicit, inanem fuisse illam Diaboli ludificationem, factusque admira-tioni omnibus, quicunque hominem noverat. Non minus periculose virgo no-bilis sponsione castitatis facta annis aliquot ante contempta: voluptatis in gynecaeum sese ingerebat. Hanc oratio nostri deterruit a stulto scelestoque consilio, et fidem Christo datam integre servare, compos sui facta, sancte promisit. Perditi abusus rusticanorum impediti, in uno pago coniugiorum male sociandorum, in altero festorum male observatorum et perpotationum producendarum. Foedera coniugalia nullis legibus Ecclesiae inibant more barbaro dissimulantibus, ad quos pertinebat. Hoc pro concione cum iterum iterumque accusatum esset, statim corrigebantur, statam formam in hoc genere usurpantes. Ab hero quoque fundi nostro suadente poena sancita in eos; qui festis diebus, sacro missae sacrificio non interfuissent, concionemque negle-xissent, idemque vetuit oenopolas ultra primam horam noctis propinare com-potoribus. Ut autem monita nostra acceptantibus recte, ita repudiantibus male succedebant, Vicarius parochi cuiusdam male audiebat, monitusque ab aliis 38. Bubulcus suavitate uuius no-stri doci- lis factus. Annus 1592 161 37. Vicarius quidam suo malo resipiscit. primum, denique a nostro conatu irrito. Sed non defuit poena contemptae admonitionis. More suo dum in popinam redrty eum rusticis helluatur, et ecce reverentia sacerdotali deperdita, iurgio coorto male acceptus sudibus occi-dit semianimis. Ut ad se rediit, exclamat: 0 si saeerdos ile (nostrum intel-ligens) adesset! Vocatus ergo Noster accurrit, opportunam medieinam adhi-bet et multis difficultatibus hominena explicat, faeientem frugis melioris spem. Diaconus quidam annis multis concubinam alitam, denique palam matrimonio sibf iungere constituerat, nisi ipso die Saerilegarum nuptiarum authoritate Vicarii Episeopi fuisset impeditus, demuui a Nostris retractare male coepta persuasus. Quantum porro fit momenti in modo instituendi homines uno exemplo patuit. Bubulcus magno conatu a piis hominibus precem Dominicam doceri non potuit. Cum Nostri eo venissent, eos exhorruit et in silvas fugam minabatur. Verum postea benevola comitate nostri hominis captus, non solum orationem Domiuieam sed etiam alia christiana rudimentar brevi in-tervallo didicit ac magister priorum suorum magistrorum effeetus est. 39. Residen-tia Leo- poliensis hoc anno Provin-ciae ac-[ cessit. Accessit hoc anno Provineiae Residentia Leopolienisis, cum superioribus annis missiones in eodem lom antecessissent. Eam potissimum promovit Ioannes Demetrius SoIIkowsM, Archi-episopus Leopoliensis cum vicina nobilitate, nam cives longo tempore omnem lapidem movebant, ne Nostri sedem Leopoli figerent, ut fusius ex iis constat, quae in Mstoria Collegii Leo--poliensi habentur. Non erat quidem tanti Arebiepiscopus Leo-poliensis, ut Collegium Leopoliense fundare posset, cum eliglios terrestres proventus, quibus vix Senatoriam dignitatem post Primatem Regni praeeipuam, tueri poterat; quia tamen speis erat nonnullos ex proceribus regni eam fundationem ad effectum deducturos (quod postea factum est) ideo adinodum Keverendus P. Noster Greneralis ex missione Leopoliensi Residentiam iara esse (permisit?). Computatji hoc anno pro eleemosynia nobis submissi in universum floren 1265, ex quita maximam partem Serenissimus dedit, qui hoc anno nuptias celeferavit,. ut suo tempore relatum est. 21 162 Annus 1593, 1. Martinus Leśnio- wolski Castella- nus Podla siae mori tur. 2. Negotium Canonisa tionis St. Hyacyn-thi pro-movetur. 3. Iacobi Si lesii Mar tyris. Virtutes. Annus Domini 1593. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Ludovico Masello Praeposito Pro- vinciali, Garsia Alabiano Domus Professae S. Barbarae Praeposito et discedente Romam Ludovico Masello Prov. per aliquot menses. Manserunt ex nostris apud St. Barbaram 18 sicut et anno superiori. Martinus Lesniowolski Castellanus Podlasiae 17 Ianuarii huius anni moritur, magnus Domus nostrae benefactor. Hic ab ipso Sigismundi III Eegis initio, cum maxima Regis gratia flo-reret, ex eadeni, uti fit in rebus humanis, exciderat et aulam, in qua antea perpetuo fere morabatur, reliquerat, imo domum su-am, quae arci vicina erat, vendiderat, in eius frontispicio duo-bus prius sertis depictis, in quorum uno illa verba erant. Sola tibi virtus. In altero vero illa: Et meruisse sat est. Cum advertisset Clemens VIII Pontifex Maximus negotium Canonisationis Beati Hyacynthi sine causa protrahi, mandavit hoc mense Cardinalibus, ut quamprimum ad finem deduceretur. Nec inane mandatum fuit. Ita enim isto anno ea in re labora-tum est, ut sequenti, quod suo loco videre erit, ultima eidem manus sit apposita. Eodem mense floreni 53 pro eleemosyna nostro domui submissi. Duo ex nostris in Gallia Iacobus Silesius et Gulielmus Santemonchius pro fide ab haereticis occisi, fortiter occubuerunt 8 Februarii anni huius. Quocirca rem, uti gesta est, ac in annuis litteris impressis descripta, summatim adfe-ramus. Erat Iacobus Silesius a puero in Societatis disciplina educatus, lati-nis, graecis, hebraicis, chaldaicis etiam litteris eruditus, ac insuper Phisica, Theologiaque insigniter instructus, mentem et pectus omni virtutum genere compleverat. Eximia in illo modestia, mansuetudo, contemptio sui, ingens perfectae vitae studium, praecipuus divini amoris ardor, quem ex flosculi alicuius, aut bestiolae aspectu identidem inflammabat. Collocutionis tempore, quoties in sociis ageret sermonem, semper aliquem inferebat de Deo et re-bus divinis. Ubicunque versaretur, idoneum aliquem ex domesticis sibi com-parabat admonitorem, a quo diligenter observaretur et libere admoneretur libentissimeque monitionem suscipiebat. Sanctissimum Christi corpus eximia pietate colebat, ardentissime de eodem colloquebatur et frequentissime ad SS. Eucharistiae aram se se proiciebat singulis fere horis illud pie sancteque colore gestiens Creber eius de martyrio sermo, praecipuo honore martyrum reliquias prosequebatur, B. Edmundi Campiani epistolam ad se missam habe- Annus 1593. 163 bat carissimam, insuper profectionem indicam diligenter petebat, ut esset ei facultas plurima pro Christo et faciendi et patiendi. Sed aliam illi Deus In-diam destinarat et ipse iam maturo martyrio appropinquabat. Oppidum est in Helviis in Dioecesi Vivariensi Albenacum nomine, avita religione olim in-clytum sed Calviniana peste contactum nuper, veteris laudis non parum ami-sit. Huc tuendae eatholicae rei causa alii alias ex Collegio Turnovio commeabant, sed Silesium coeleste martyrii donum manebat. Is Turnovii iam alterum annum Theologiam docebat, cum nobiiissimi viri rogatu Albenacum cum socio Guli-elmo Santemochio, antiquae simplicitatis, eximiae pietatis et obedientiae viro, proficiscitur. Albanaci toto adventus Dominici temporis, ita verba fecit ad populum, ut magnae Catholicis esset utilitati, Calvinianis admirationi, pla-cuitque primoribus oppidi eum ad ferias Paschatis in suscepto munere per-manere, necquicquam frementibus Calvinianae sectae magistris. Per id tempus Chiambandus quidam haereticus, perfidia nobiles Alba-nacenses per pacis fiduciam incautos, opprimere statuit. Rem subodoratus Silesius et privatim Praetori et publice pro suggestu populo denunciat, ab haereticorum insidiis ut caveant et pro communi salute diligentius excubent. Verum sive minus creditum, sive minus constanter in oppidi custodia per-severatum, dies praenuntiatas insidias aperuit. Octava enim Februarii Chiam-bandus oppidum sine ullis pene stationibus nactus cum magna latronum ma-nu ad portas noctis silentio advolat et a proditoribus haereticis intromissus idem oppidum occupat. Diversabantur Nostri in aedibus Varenici Iurisconsulti paulo ante demortui, quas cives Collegio Societatis destinabant, ibique a Ca-rolo Boyromio uno e Magistratibus publice alebantur. Audito igitur strepitu armorum, id quod erat suspicantes et nullum sibi patere effugium videntes eflfusi in praeces totos se Deo permittunt et orant, ut sibi animorum virium-que tantum addat, ne quid ipsius Societate ac nomine indignum aut dicant aut faciant. Prima luce hostes oppidum diripiunt. Tres Calvinianae impieta-tis ministri Labatius Beor, Raillecius Mairas, Verinus Valsius, spolia sibi e Nostris deposcunt. Horum ergo instinctu intromissi in tecta sicarii nostros, quos Deo snpplicantes invenerunt maledictis atrocibus proscindunt, crnme-nam deposcunt, omnia excutiunt arculasque scrutantur. Nec mora parvam crucem inauratam, in quam sacrae reliquiae erant inclusae, Patri e collo de-trahunt et triginta asses sudario involutos domi ad necessarios usus datos auferunt, valde male contenti ob maiorem spe ac opinione praedam. Itaque furore incitati, in Silesium impetum faciunt et argentum flagitant. At ille placido, uti solebat vultu ita respondet: Si de nostri peculii tenuitate quae-rimini, nos quidem propterea pecuniae omnino nihil habemus, si autem nos velut bello captos in vinculis habere vultis, dum redimamur, nullum vobis pretium pro nostris capitibus paciscimur. Quod si religionis causa haec pati-mur nihil moramur, parati sumus non aequo solum sed etiam libenti animo vitam et sanguinem pro avita religione et Romanae Ecclesiae authoritate profundere. His illi vocibus incitati utrumque comprehendunt, nec sine con- 4. Missio Al- benacen- sis. 5. Haeretici per pro-ditionem. Albena- cum ca- piunt. Silesium cum socio captos spoliant. Annus 1593. Et in cer-tum locum deducunt. 6. Ministri instituunt disputa- tionem. De cibo- rum de- lectu et libero ar- bitrio. 7. Secunda die dispu- tant de Euchari- stia. Dum mi-nistri con-futantur. 8. Quos sin- ductos pu- blicum. iumeliis in Ludovici cuiusdam Calvjniani domum iraducunt. Hic tres illi mi-nistri, quos diximus, septi armaiis, armati ipsi paeaia primum ,ae blauda ora-tione captos salutant. Inde ducto in longam diem sermone vade conantur ad se pellicere, atque aliera post meridiem hora, cum adbuc ieiunos perstare cognovissent, homines videlieei humani, ciborum aliquid iubent afferri. Dies erat Safobathi, celeriter apponitur ex carne iusculum ita, ut epeeie fallere posset. Iam Silesius sorfoere parabai fraudis ignarus, sed socius opportune admonet de iusculo ex carne. Abstinet statim a eibo Silesius, negans se eo, salvis Ecclesiae legifous uti posse. Hac occasione ministri iam saturi, ieiuno Silesio quaestionem de cifoorum deleciu et simul de lifoero hominis arfoitrio proponunt. Certatur utrimque acriter ab inermi et pacato cam armatis ei iratis. Sed capta et inermis virtus non erat, quae acerrime pro seipsa pugna-bat. Itaque ministri causa et vocibous inferiores ad verfoorum contumelias et maledieta sese convertunt. Id advertens Silesius, lifoeHum de haeretieis ab se olim scriptam, quem penes se habefoat eis offert additque: cum in tantis cla-moribus etconvitiis, nullus sit veritati loeus, si cognoscere velint, quid ipse sentiat, et eur ita sentiat, eum libellum perlegant, ut videant, ecquid hafoeant quod opponant. Arripit lifoellum Railletius (quem ob multiplieem eruditionem carissimum habuisse et diligenter servasse dicitur) et cum reliquis Ministris repente eonsurgit, victisque similes omnes se e conspectu proripiunt et Sile-sium sub noctem perfrigida tempestate, seminudatum et ieiunum sine strato militum petulantiae inludendum ac vexandum relinquunt. Postero die (is erat Dominicus) minlstri cibo ac somno refecti ad oppugnationem inedia vigilia-que confecti Silesii revertuntur, acris de Eucharistia disputatio instituiiur. Urgent, instant et argumentis et clamoribus, Refellit omnia forti et pacato animo Silesius hostesque gravissime rationibus ita confudit, ut ipsi hostes erectiorem malis animum mirarentur. Iamque suae illos pudebat inseiciae, cum Labutius admonitus instare tempus eoneionis, suggestum eonseendit in Papistas, Iesuitas et in ipsum Silesium debachatus, ae Eliae exemplo, qnod proferebat, qui Baalis prophetas interfecerat, imperitam multitudinem, ad Si-lesii eiusque socii caedem impellit. Illum igitur e concione digressum viginti circiter armati sequuntur et in tecta irrumpunt, in quibus Silesius adhuc re-liquis duobus ministris de religione respondebat. Tum Sergentius latronum illorum dux, minaciter Silesium adpellans: Exi foras! inquit, sceleste, quid cessas! in publico tibi moriendum est! Et Silesius praesenti animo: Ego vero exeo, inquit, Deo duee, cuius causa mori paratus sum. Conversus ad Guli-elmum socium eum bono animo iubet esse. Paululum ex loco progrcssus iubetur eonsistere. Paret ille et suspicatus id, quod erat illum ab hostibus destinatum supplieio loeum, orat, ut liceret sibi et sua et ipsorum causa pau-lisper Deo supplicare. Brevi spatio aegre impetrato Apostoli Iacobi, cuius nomine appellabatur, memor, in genua provolatus magna voce (etsi impuri homines eius os luto compleverant) veniam inimicis iam Christi Domini, iam Stephani Protomartyris verbis orabat a Deo et eidem se ipsum commenda- Annus 1593. 165 bat. Interim Sergentii iussu miies a tergo Silesium seiopo appetit, quo ille fetu afflictus corruit pronus ac paene exauimatus. Cum Iesu nomen inclama-ret, ferro confoditur ac paulo post ad Eum, quem moribundus implorabat evocatus in coelum. Gulielmus porro nihil eius casu territus, complectitur morientem, rogatque, ne socium comitem suum deserat sed eadem, quam ipse ingressus esset via, eundem sequatur. Ad has voces circumsistant milites, elamoribus territant, et quo gravior ac diuturnior sit cruciatus, pugionibus configunt illo interim aeternum sibi proemium proponente et doloris acerbi-tatem, dulcissimo Iesu nomine leniente ac illis verbis: Patere caro, patere ad tantillum temporis. Demum confectus vulneribus, exsanguis in terram colla-bitur, bracchiisque ad pectus in crucis modum conformatis extinquitur et victoriae socium Silesium pari cum palma subsequitur in coelum. Nec imma-nis rabies haereticorum sanquiue ac caede satiari potuit. Silesium plane nu-dum, Gulielmum vero cum eonciso vulneribus indusio ex via in plateam per coenosa protrahunt loca, et funebrem Catholicorum pompam per lasci-viam illudentes, vestimenta caesis detracta, pullarum vestium instar militari-bus supericiunt sagis, et solennes exsequiarum precationes inconditis vocibus imitantur. Ubi illudendi ac irridendi finem defatigatio ac satietas attulit. Sergentius severe edicit, ne quis eos occisos sepeliat, tandem post aliquot dies, expletis oculis cruento illo spectaculo in ruinosi templi angulum cada-vera eaptari et humari iubet, sicque beati Martyres ipsorum inimicorum ope-ra sacrato in loco adepti sunt sepulturam. Hic fuit istorum martyrum glo-riosus exitus, quem singulari Dei munere sua sibi virtute pepererunt. Uter-que erat patria Arvernus. Et quidem Iacobus Silesius ex oppido Lesson tri-gesimum septimum agebat annum, initae vero Societatis vicesimum. De se-ptem opus sibi conscripserat Sacramentis quod acceptum pestilentis Cathedrae Ministri nec prece nec precio restituere voluerant. Gulielmus Saltamochius opificio erat sutor, annos octo et triginta natus, e quibus duodecim Societati dederat. Nicolaus Radivilus Palatinus Vilnensis haereticus 13 Februarii duxit quartam uxorem Elisabetham Ducis Ostrogiae filiam, Kiszczynam viduam, quae erat germana, soror prioris eius uxoris. Admirabatur facinus hoc totum Regnum, sed nulla poena imposita haeretico ob temporum iniquitatem et sum-mam nobilium ac procerum in hoc Regno licentiam. Sicut superiori mense ita et hoc submissi pro eleemosyna floreni 53. Andreas de Bnin Opański. supremus Regni Marsalcus et Maioris Poloniae Generalis, ipso die Cinerum, qui in tertiam Martii inciderat moritur, vir magnus in Republica et Societatis nostrae amantissimus. Erat is aliquando heresi infectus, sed errorem gemebundus agnoverat et ferventissimum Catholicum ad finem vitae sese exhibuerat, De bonis Ecclesiasticis cum 9. Deinde occisis va- rie illu- dent. 10. Et post aliquot dies sepe- liuntur. 11. Nicolaus Radivilus uxoris so- rorem gernaa- nam in matrimo- nium im- pune ducit. Eleemo- gyna. 12. Andreas Opalinski moritur. 166 Annus 1593. 13. Stanislaus Socolo-vius The- ologus Regis Ste-phani si- militer. 14. Henrico Valpolii marty- rium. Eleemo-synae. Episcopo Posnaniensi Luea Kościelecki tum nonnullis Abbati-bus maioris Poloniae illi ultro concedentibus non parum ad mortem usque retinebat, sed instante morte errorem adverterat, et omnia Ecclesiasticis, quae illorum erant, restituere iusserat. Nec desunt, qui eius filiorum ac nepotum vel brevem vitam vel sterilitatem vel bonorum a parente reliquorum amissionem ac in alienorum manus devolutionem in hunc bonorttm spiritu-alium usum referant Summa eleemosynae nobis per mensem Martium immissae erat flore-norum 146, ab Abbate Tinecensi R. D. Mielecki, a Palatino Cracoviensi Zcbrzydovio, a Dno Gnej Italo et ab aliis nobis datae. R. D. Stanislaus Socolovius Regis Stephani quondam Teo-logus et Canonicus Cracoviensis, vir pius ac doctus nostraeque Societatis amicus 7 Aprilis vitam hanc mortalem cum illa im-mortali commutavit. Feruntur manibus Doctorum praeclara eius ingenii monimenta nempe; Annotationes in D. Matheum et D. Lucam Evangelistas, Epithalamion Spiritualium Nuptiarum Epis-copi cum sua sponsa Ecclesia seu de consecratione Episcopi sermo. In consecratione Ioannis Andreae Caligarii Brittonanensis Episcopi S. Saedis Apostolicae NuntiLad Stephanum Poloniae Regem; Ultima Responsio Protestantium ad Censuram Patri-archae Constantinopolitani de articulis Confessionis Augustanae cum Socolovii in margine annotationibus. Responsio eiusdem Socolovii ad Wirtembergiensium Teologorum invectivam et non p^uca alia. Henricus Walpolus Societatis Iesu martyrium subiit in Anglia 17 Apri-lis huius anni (situm in anno error non est, nam in centuria Martyrum no-strorum cum in margine annus 1593 ponatur, in ipsa descriptione annus 1595 ponitur). Equuleum aliaque id genus tormenta non minus quam quat-tuordecim vicibus incredibili animi constantia Londini est perpessus. Eboraci deinde, ubi fuerat comprehensus, non suscepta commodissima e carcere dila-bendi occasione, quam avidissime illi obtrudebant nobiles quidam et Catholici amici, pro Catholica fide fuit suspensus et sectus intestinis extractis. De qua re fusius Episcopus Tiral lib. 5. Historiae Anglicanae Ultima Apriiis Ioannes Iordanus Hungarus Scholasticus Cracoviae e Societate est dimissus. In rebus et pecunia domui nostrae Mense Aprilis datis erant floreni 148, ex quibus ab Hieronymo Rozdrazevio Episcopo Vladislaviensi florenos 60 accepimus. Annus 1593. 167 Datum initium Comitiorum 4 Maii eaque ad 16 Iunii du-rarunt Varsaviae, in quibus de discessu Regis in Sueciam post mortem Ioannis HL Sueciae Regis, parentis Regii, actum. Eranl haec comitia satis perturbata, tum ob varia alia, tum ob nun-tiorum terrestrium indiscretas contentiones, quas in quatuorde-cem dies protraherunt nec salutarunt Regem nisi 18 eiusdem mensis, quia de exclusione quorundam electorum tractabant. Ob hanc causam ipsa primum 19 huius mensis propositio per Can-cellarium Regni facta. Tanto tempore etiam Rex et Senatus nec sine dedecore Nuntios expectare debebant. Postquam etiam a Senatu et a Nuntiis petitum esset a Rege, ne in Sueciam discederet et Rex ostendisset sui discessus maximam necessi-tatem, tum coronationis propriae, tam pacificationis Regni Sue-tici ac dispositionis causa, concessus discessus utrinque seu ex utraque parte facta obligatione. Deinde varia decreta pro bono Regni: contra tumultus in gratiam haereticorum concessa erat quaedam constitutio ad annuus duratura. Assignata Reformatio Reginae in bonis Regiis et trecenta milia florenorum pro iti-nere Regi. Universalis expeditio contra hostes, si aliqui in Re-gnum sub tempus absentiae Regiae erumpere tentarent, decreta et multa alia pro pace Regni constituta. Advertit etiam Petrus Scarga in suo diario hunc ex triginta Senatoribus, qui comitiis intererant unicum tantum haereticum fuisse, nempe Castellanum Vielunensem Dominum Mecinski. Anna Austriaca Sigismundi III. Regis Poloniae coniunx 23 Maii Varsaviae peperit primogenitam filiam hora secunda pomeridiana, quae postea in Baptismo 4 Iulii suscepto Anna Maria (Matris videlicet et aviae nomina coniungeus) vocata est, mirantibus Regni proceribus, quod videlicet in Polonia ho-noris causa sicuti nomen Sanctissimum Iesu nulli viro, ita no-men Mariae nulli feminae imponi soleat. Accessit eleemosynae hoc mense et in rebus et in pecunia florenorum 137. Summa sicut et sequenti mense Iunio florenorum 69. Ipsa prima die Iulii ingens pluvia Cracoviae et circa vicina loca esse coepit et integris 48 horis sine intermissione duravit, statimque tertia vide-licet die maxima facta est Vistulae eluvies, qualem a memoria hominum vi-sam non fuissemulti putabani Monasteria et templum PP. Bernardinorum 15. In Comi- tiis Regni discessus Regi in Sueciam permit- titur. 16. Anna Ma- ria primo- genitaRe- gis filia nascitur. 17. Vistulae ingens eluvies. 168 Annus 1593. 18. Baptis- mus filiae regis. 19. Congre- gationis 5 Genera- lis indic- tae. Quae causae. ita aqua occuipavit, ut ateia duobus cubitk superaret, Patresqoe Bernardi-nos ad Monasterium S. Franeisci migrare coegit. Moniales S. Agnetia vix ab evidenti ex aquis periculo ad fenestras noctu adductis navibus sunt ere-ptae. Stradomia navigabilis facta. Pons Casimiriensis et Scavinensis vi aqua-rum sublatus. Brevi tamen post aquae decrescere coeperant. Solemiri ritu 4 Iulii filia Regie primogenita 23 Maii nata baptismatis Sacramentum suscepit Imperatore Rudolpho et Ar-chiducissa Matre patrinis per Legatos et Anna Iagiellonia Re-gina Seniore ex fonte levante ac Georgio Cardinali Radivilo Sacramentum praedictum administrante. Indicta erat anni superioris 21 Decembris per Provincialem R. P. No-strorum Claudiam Aquavivam Congregatio generalis totius Societatis iussu Clementis Octavi Pontificis Maximi. Multi enim ex nostris in nonnullis Pro-vinciis varias calumnias et criminationes Societati nostrae imposuerant, atque zeli communisque boni pallio se contegentes, id sibi arrogare ausi sunt, ut iudicio totius Societatis immo et ipsiusmet fuudatoris S. P. Nostri Ignatii se perferrent, nee dubitarent libellis scriptis, atque ad Summos Pontificis trans-missis, subscribere his verbis: Ita petit tota Societas. Cum tamen ipsi pauei essent et degeneres filii nostrae Religionis, eaque postularent, quae substan-tialia instituti nostri labefactarent rationemque gubernationis in constitutio-nibus expressam immutarent, ac novam prorsus formam et rationem indu-centes, universam Societatis structuram dissolverent, atque a fundamentis everterent. Inter caetera vero, quibus hi perturbatores eversionem Societatis procurarunt, erat etiam illud, quod etiam mendacibus calumniis apud Catho-licam Philippi Hispaniarum Regis Maiestatem traduxerint, et artifieiosis suis commentcs contendentes, ut piissimi Regis auctoritate Societatis innocentia op-primeretur, et ipsa Societas in summum naufragii discrimen adduceretur. Quo factum est, ut religiosissimus Rex pro sua eximia in Deum eiusque Ecclesiam pietate et in nostram Societatem propensa voluntate vehementer exoptavit, ea omnia huius congregationis opera examinari et veritate omnino patefieri. 20. Congre- gatio Pro- viueialis Pultoviae celebrata, Haec omnia, quae hucusque diximus, ex Decretis 54 et 55 seu iuxta manuscripta, ex decreto 70 et 71. Congregationis 5 generalis desumpta sunt. Communis vero rumor tum erat, istos homines et duos generales a se independentes et invisitationem frequentiorem Generalis et multa alia in Societatem inducere voluisse per Pontificem Maximum, per Regem Hispaniae et plurimos alios, tam Saeculares, quam Ecelesiasticos principes. Quoniam vero ante generalem Nostrorum Romanum conventum, alii partiticulares in singulis Provniciis obeundi erant, ideo Ludovieus Masellus ProviucMis ad 15 Iulii Pultoviae Provincialem Congregationem itidixit, quo cum tempore praescripto convenissent, ii, qui ius habebant P. Iacobum Vuie- Annus 1593. 169 cum et P. Stanislaum Grodicium ituros Romam cum Reverendo P. Provin-ciali delegerunt et in eorum locum, si aliquo casu illi impedirentur, P. Pau-lum Boxam et P. Fridericum Barscium substituerunt. Profectis brevi post Romam P. Ludovico Masello cum P. Iacobo Vuieco Vagrovicio et P. Stani-slao Grodicio P. Garzias Alabianus Domus Professae S. Barbarae Praepositus Viceprovincialis, munus obiit ad adventum usque novi Provincialis, qui non nisi in Septembri sequentis anni ex Italia Cracoviam venit, ut suo loco patebit. Hoc etiam meuse Iulio magnus ille noster benefactor Thomas Plasa, Parochus S. Stephani, qui tantopere in nostris Cracoviam inducendis laboravit, qui eosdem postquam advenis-sent, tamdiu domi suae fovit, et suam domum parochialem cum aliis aedibus Vicariorum Novitiatui Societatis per commutatio-nem pro alia domo concessit et tam multa alia, de quibus su-perioribus annis plurima sunt annotata, fecit, mortuus est, cum annos 81 vixisset, vir immortali memoria dignissimus. Accepit domus nostra per Iulium mensem eleemosynae florenos 296 ex quibus ab ipso Serenissimo rege submissi erant floreni 200. Rex cum Regina Varsaviae 3 Augusti naves conscende-runt Gedanum versus et inde in Sueciam. Postridie vesperi seu circa primam a solis occasu horam, crinita stella horribilis apparuit, imminentium malorum, quae postea successerunt prae-sagium. Dum ventum esset Torunium Regina Moniales S. Be-nedicti invisit magno et suo et Sacrarum Virginum gaudio, quas et liberali eleemosyna recreavit. Iucundum erat Reginae aspicere illas virgines, quae solae in civitate perfidiae luthera-nae calvinianaeque veneno imbuta et deformata, in fide Catho-lica suique ordinis professione illibata constanter permanserunt. Ventum deinde Gcedanum 14 Augusti, ipso Beatissimae Dei Grenitricis ad coelos assumptae pervigilio, obviam more consueto tota civitate procedente et Regem Reginamque cele-bri pompa excipiente. Laboratum tunc fuisse (ait Fabianus Quadrantinus in Vita Annae Austriacae cap. 7) ut insignis Basilica Mariana ab haereticis civibus memoria nostra occupata suo Episcopo catholicisque sacerdotibus longo intervallo resti-tueretur: sed maiore conatu quam fructu, periculum enim erat tumultus a plebe haeretica excitandi. 21. Thomas Plasa moritur. 22. Rex cum Regina versus Gredanum discedunt. Invisit Regina Moniales Torunien- ses. 23. Ingressus Regis Ge- danum. Detemplo restituen-do frustra laboratur. 22 170 Annus 1593. 24. Petrus Scarga concioni- bus scri- bendis se- dat. 25. Tumultus Gedanen- sis. 26. Sed sedatus. 27. Rex cum Regina naves con-scendunt versus Sueciam. 28. Helae pias depictas tabulas quibus abuteban- tur Mini- stri secum accipit. Sub hoc vero tempus Regii in Sueciam discessus Petrus Scarga Iaroslaviam sese contulit et concionum scriptioni, quas postea typis mandavit ac Regi dedicavit, totum se penitus de-dit, partim Pawlowosioli, quod est praedicti Collegii praedium, partim in Collegio ipso manens. Dum Rex cum Regina aliquot hebdomadis manent, ecce sibi 3 Septemhris inter quartam et quintam horam pomeridianam in foro Gredanensi, atque adeo in oculis Regis Reginaeque inter Regios milites ac cives oritur seditio, et a principio satis levi in tantum excrevit, ut statim totum forum armis compleretur explosionibus, lapidum ictibus, confusissimis clamoribus omnia plena essent, in aedes ipsas, in quibus Rex cum Regina mora-bantur, quattuor vicibus sclopeta explosa, occisi utrinque vi-ginti tres, saucii ac vulnerati plus quam quinquaginta. Conabantur quidem Proconsules Gedanenses Grerhardus Brandes et Henricus Schwatizwalt tumultum sedare et coniuncti Regiis nonnullis, ne magis illa flamma excitata serperet, effe-cerant, contra eos etiam, qui sclopos in domum Regiam exone-rarant, inquisitionem instituerant, et certum praemium ei, qui illos manifestaret publice proposuerant: apud multos tamen vi-ros eorum diligentia in praecavendis ante huiusmodi tumultibus desiderabatur, et variis de se ac de suis occasionem suspicio-nibus dederant. Brevi post Gedano discedens Rex ad maris ostium licet inquietum hominibus tamen turbulentis mitius, aliquanto tempore substitit, dum in naves omnia necessaria imponuntur. Cum au-tem 14 Septembris Rex cum Regina ac omnibus suis, autequam tumentibus maris fluctibus sese committerent, Sanctissimae Eu-charistiae epulum adiissent; sequenti die nempe 16 eiusdem mensis naves conscendit ac in altum provectus est, etsi vento minus idoneo. Cum autem in oppido Hela octidui fere mora trahenda esset ob exspectationem ventorum meliorum, iucunda res ibi contigit. Advertit Rex in sedibus Ministri haeretici an-tiquo sed egregio artificio pias duas depictas tabulas, quarum altera patientis Christi effigiem, Nascentis altera representabat et quarum una pro mensa, altera pro sedili Minister utebatur, templo cuipiam catholico detractas et abreptas. Dolore ergo Annus 1593. 171 tacti Rex Reginaque utramque illam effigiem per vim a tnmcis revulsam in Sueciam secum asportarunt, et forsan ob eam Re-gis Reginaeque pietatem post superatas ingentes difficultates ac naufragiorum pericula, Deus felicem iis in Sueciam ingre-osum coneessit, ut suo loco patebit. Clemens VIII Pontifex Maximus 17 Septembris Franciscum Toletum (qui anno Domini 1558 Societatem nostram maturus iam ingressus erat, et Phisicae ac Theologiae tam scholasticae quam Moralis Professorem in Col-legio Romano per multos annos agens sub Pio V, Gregorio XHI, Sixto V, reliquisque Pontificibus ab anno Domini 1569 usque ad praesentem annum in sacro Palatio Concionatoris munus obibat) m Cardinalium numerum retu-lit, magno moerore Societatis extimescentis, ne aliis hoc exemplo ad ambitio-nem fenestra aperiretur, quam tantopere a nostris S. Ignatius fundator ab-esse voluit. Per Augustum et Septembrem eleemosynae florenos 93 accepimus. Venit Rex cum Regina Stocholmiam salvi et incolumes 10 Octobris cum quadraginta navium classe. Excepti splendide tormentis maioribus in signum laetitiae in arce, in civitate, in navibus plurimis explosis. Ipse Sudermaniae Dux, Carolus Regi Reginaeque propinquantibus obviam processit, et ad litus maris consalutavit. Vidua Regina Ioannis III defuncti uxor cum fili-olo, dum Rex Reginaque succederent tectis, ad gradus arcis subsistens adventantes praestolabatur deindeque salutavit. Effusa et civitas omnia laetitiae et gratulationis signa ostendebant et per aliquod tempus omnia pacifice procedebant. Regina porro in civitate haeretica a consuetis pietatis humilitatisque suae exercitationibus non cessavit. In singulas enim hebdomadas duodecim pauperes stipem quaerentes, a plateis nosocomiisque collectos ad se evocari iussit: quibus ipsa insigni cum mode-stiae demissique animi testificatione serviens eorumque animos sensim ad catholicae fidei veritatem amplectendam disponens author extitit, ut recitata oratione Dominica, angelicam quo-que salutationem, more a Christianis omnibus recepto subice-rent, cuius salutationis usum iam pridem in hoc Regno sepul-tum sciebat. Contigerat Stocholmiae quendam Polonum catholicum mori, cui cum sepultura a haereticis negaretur, mandavit Rex ut in templo Monasterii, quod olim S. Francisci fueratetquod 29. Francis- cus Tole- tus flt Car- dinalis. 30. Ingressus Regis Stocchol- miam. 31. PietasEe- ginae in Civitate haeretica. 32. Ob sepul- turam uni- us Catho- lici dum Annus 1593. Sueci hae- retici tur- bantur. Et inter-dictum ponunt. Cohiben-tur. Idem fit in sepul- tura musi- ci Regii. 33. Congre-gatio 5 Generalis Romae peragi coepta. in insula, quae etiam hodie voctur Gramunksholm seu insula gris-corum monaehorum, situm est, sepeliretur. Effertur funus, eunt quamplurimi catholici aulae Regiae, deducunt octo sacerdotes ami-cti superpelliciis, praecedente cruce facibusque feretrum cingen-tibus. Regii Musici psalmum quinquagesimum voce lugubri con-cinunt. Sacellanus Reginae funebrem habet concionem ad rem accomodatam, ipsa Regina vim magnam eleemosynarum inter egentes distribui iusserat. Haec advertentes Pseudoministri hae-retici furore conciti, per civitatem currentes ingentia convitia iactant et eorum princeps, quem Superintendentem vocitant, in-terdicit comblateronibus suis exercitium ministerii, non solum in aede sepulturae praedictae sed etiam in cunctis totius civi-tatis synagogis seu templis violatis. Utinam vero execrandum ministerium nunquam repetiissent, sed haec omnia ideo facie-bant, ut vulgus in pientissimum Regem concitarent. Sed post-quam iis Rex significasset, non defuturos sibi, quos in eorum locum sufficere posset et de eiusmodi tumultibus graviter mon-uisset, demiserunt spiritus illos altos. Iterum vita excesserat musicus regius. Huic acrius etiam, quam superiori sepulturae beneficium negatum fuit, sed Rex iussit eodem in templo, quo prior, ut sepulturae mandaretur. Obstruxerant ministri cathe-dram templi, eamque conscendere volentes, unum e nostris pro-hibere conati sunt, sed malo suo. Nam blatero quidam a Regiis male acceptus multatusque, ictibus caeteri, sibilo, convicioque explosi. Per mensem Octobrem 127 florenorum domui S. Barbarae eleemosyna est submissa. A quinta Novembris ad 18 Ianuarii anni sequentis peragebatur Romae Congregatio generalis Societatis Nostrae et constitit actionibus 40, in quibus multa praeclare constituta, ut ex decretis et Canonibus eiusdem Congregatio-nis edictis constat. Licet autem haec Congregatio ordine quinta numeretur, prima tamen est, quae a Praeposito Generali vivente indicta fuit, nam reli-quae antecedentes ob Greneralem novum deligendum institutae erant." Cum ergo a 21 Decembris anni 1592 ad 2 Novembris (qui dies pro eonventu assignatus erat) anni moderni plus quam decem menses effluxissent, omnes designati convenerunt uno dempto P. Petro a Quercu, Dolani Collegii Re-ctore, Provineialis Lugdunensis comite electo, qui in ipso itinere Mediolani Annus 1593. 173 febribus est extinctus. Poiro die 3 Novembris celebratus fuit primus con-sessus in domo nostra professa Romana et ad dextram admodum Reverendi Patris Nostri Generalis sederunt patres Assistentes et Provinciales ordine antiquitatis suarum professionum servato, ad sinistram vero eodem plane ordine caeteri Patres omnes ius suffragii habentes, qui omnes erant numero sexaginta tres, quibus deinde extraordinarie accessit P. Iosephus Acosta, qui ante aliquot menses in urbem venerat ex Hispania a Philippo rege missus, cum quibusdam mandatis, quae Congregationi proponeret. Et eiusdem Regis nomine per ipsius oratorem, qui Romae residet, cum Summo Pontifice actum fuit, ut idem P. Acosta in Congregationem admitteretur cum iure suffragii, Summusque Pontifex id tandem Regi concesserat mandaveratque sublatis im-pedimentis omnibus, quae huic admissioni refragari poterant, ut id fieret. Qua re cognita omnes Patres unanimi consensu et submissione responderunt Vicario Christi sine excusatione obtemperandum esse. Sic igitur P. Acosta ex dispensione in Congregationem admissus est et loco sua inter alios sedit, eiusque accessione numerus Cogregatorum ad 64 auctus est. Postquam de-inde plenam ac legitimam censendam esse Congregationem declaratum es-set: electus est Secretarius Congregationis primo scrutinio pater Laurentius Magius. Electi deinde duo ad suffragia numeranda et decreta conficienda iuxta formulam Congregationis Genoralis §. 61: Pater Fabius de Fabiis et Robertus Belarminus. Electi insuper 4 Novemhris quinque Patres diversa-rum nationum, qui ea viderent ac secernerent, quae Congregationi propone-rentur et quae ad Generalem Praepositum reiicienda essent. Et hi erant pro Germanica natione P. Paulus Hoffeus: pro Italica P. Benedictus Palmius: pro Gallica P. Iacobus Tyrius, pro Hispanica P. Aegidius Gonzalez, pro Lusi-tanica P. Petrus a Fonseca. Denique decretum fuit, ut deputationes Patrum fierent ad expedienda varia, quae illis committerentur, ut facilius negotia conficerentur, visumque est omnibus, ut ipsemet R. P. Generalis pro sua prudentia eiusmodi deputatos decerneret more solito iuxta §. 70 formulae Congregationis Generalis. Sequenti post die, seu 5 Novembris proposita erant varia diversarum materiarum capita distribuenda in deputationes, a quibus deinde relatio fieret ad Congregationem. Et haec erant duodecim. Primum de Superioribus instituendis vel corrigendis. Secundum de substan-tialibus instituti. De voto Paupertatis. De formula votorum et de recognos-cendis formulis congregationum. Tertium de Spiritus ac disciplinae renova-tione. Quartum de Concionatoribus, Confessariis ac Missionibus. Quintum de Scholasticis in spiritus primitiis conservandis et promovendis. Sextum de No-vitiis admittendis et instituendis. Septimum de Coadiutoribus temporalibus bene instituendis. Octavum de directorio exercitiorum recognoscendorum. No-num de ratione studiorum recognoscenda. Decimum de recognoscendis Gene-ralium ordinationibus. Undecimum de Nostris in Indiarum regionibus degen-tibus. Duodecimum de aere alieno in provinciis Hispaniae dissoluendo. Quae omnia Congregatio Generalls probavit, et ut tractarentur censuit. Et sequenti 34. Pater Io- sephus Acosta ex dispen-sione illi interest cum iure suffragii. 35. Electus Secreta- rius et de- putati va- rii. 36. Capita materia- rum in de- putatio- nes distri- buenda- rum erant 12. 174 Annus 1593. 37. Separata deputatio de iis, quae passa sit Societas vel passu-ratimetur. 38. Crux in tholo S. Petri Ro- mae po- sita. 39. Georgio Tyszkie- wicz in- gresso So- cietatem mater schisma-tica pa-rentare curat ut mortuo. 40. Novitii Cracovi enses no- vaedomus usum ha- bere inci- piunt. Eleemo- syna. 41. Iis qui ex Iudaeis et Saracenis procedunt aditus ad Societa- tem inter cluditur. 42. Et consti- tuitur hoc impedi- mentum indispen- sabile. die assignatae erant particulares personae pro singulis istis deputationibus, et insuper peculiaris deputatio Patrum decreta, ad quos deferendum esset, an aliquid detrimenti vel passa sit iam Societas vel deinde passura timea-tur. Additum denique, ut haec deputatio ad quinque illos diversarum natio-num Patres et ad ipsum Admodum R. P. Generalem spectaret. Quibus omni-bus ita transactis felicissimum progressum reliquo tempore Generalis Con-gregatio tenuit et turbatorum machinationibus egregie obviam ivit, imo con-tra eos non leves poenas decrevit, ut sequenti mense attingemus, nam ut alia decreta eiusdem Congregationis, quae iam sunt impressa hic ppnamus, nullum est operae praecium. Romae in Vaticano tholo seu cupulae templi S. Petri loco colophonis Crux tantae structurae egregiae respondens, maximo totius urbis gaudio 18 Novembris imposita est. Ingressus erat Romae Societatem nostram Georgius Tyszkiewicz 21 huius mensis, Palatini Brestensis filius. Eius mater Schismatica, quae tum vivebat, postquam id cognovisset, inter varia, quibus ostenderat se acerbe et perinique eam status mutationem in filio perferre, hoc etiam addidit con-vocatis suis Sacerdotibus, quos communiter popos vocamus, ut eis omnino lu-gubres lithurgias indixerit, quibus de filio iam civiliter mortuo lamentarent. Ultima huius mensis Novitii nostri Cracovienses usum novae domus quam ante aliquot inchoarant annos habere coeperunt, et quae refectorium cum culina, aulam communibus tyronum exercitationibus destinatam et com-mune dormitorium continebat. Missi hoc mense pro eleemosyna Domui S. Barbarae floreni 56. Contra perturbatores Societatis in Congregatione Generali in mense Decembri varia sunt statuta. Ac imprimis, quia diuturna experientia com-pertum erat, plurimos et offendiculi et detrimenti attulisse eos Societati, qui ex Iudaeorum et Saracenorum linea, licet iam Christianos parentes haberent, descenderent, et ex iis, quae Societatem iam perturbarunt, plurimi huius ge-neris essent, ideo decrevit Congregatio 23 Decembris, ut nullus in posterum ex eiusmodi hominibus in Societatem recipiatur, et si quis aliquo errore admissus fuerit, cum primum de hoc impedimento constiterit, admonito prius Praeposito Generali et eius expectato responso, dimittatur. Quanquam enim Societas pro communi salute omnibus omnia fieri optet, ut quos poterit Chri-sto lucrifaciat, non tamen necessarium est, ut suos ministros ex quovis ho-minum genere desumat, sed ut eos habeat operarios, qui omnibus aliis na-tionibus, in toto orbe gratiores sint et fidentius iis hi utantur, quorum vo-luntas bene aut male in nos affecta multum habet momenti, ut aditus ad di-vinum obsequium et animarum auxilium aperiatur, aut praecludatur. Decla-ravit insuper congregatio hoc decretum non essentialis sed indispensabilis impedimenti vim obtinere debere, ut ne ipse quidem Praepositus Generalis in eo dispensare possit. Et cum 27 Decembris tres intercessiones a diversis patribus factae fuissent: prima, ut cum iis, qui bona fide in Societatem in- Annus 1593. 175 gressi essent a Praeposito Generali dispensari possit in iis retinendis; secun-da, ut in casibus perraris integrum esset Praeposito Generali dispensare, ut cum aliquis verbi gratia ex eo quidem esset sanguine sed tamen nobilissi-mus in Societatem recipi petit; tertia, ut hoc impedimentum non solum in-dispensabile sit, verum etiam inter essentialia impedimenta numeretur: cum inquam, ita intercessum fuisset: Congregatio magna animorum consensione priores duas intercessiones reiecit, et quod decreto superiori statuerat, de indispensabili non de essentiali impedimento, idem iterum hoc decreto stabi-livit. Deinde in perturbatores tum hos, de quibus iam diximus, quam reli-quos haec sancita; ut quoniam gravissimae divisionis in Societate auctores erant, a tota Societate velut pestis quam primum separentur, permittendo iudicio Praepositi Generalis, utrum eos peculiaribus poenitentiis an dimissio-ne castigari conveniat. Praeterea, ut si aliquam ob causam non possint sta-tim eici, inhabiles interim sint ad omnia officia cum privatione vocis activae et passivae, Insuper, ut qui vehementer suspecti de eiusmodi machinationibus reperti fuerint, vel iurent, se humiliter amplexuros constitutiones et decreta Congregationum Generalium ac Bullas Summorum Pontificum, quibus insti-tutum declaratur et confirmatur, praecipue vero Iulii III, Gregorii XIII, Gre-gorii XIV nec unquam se acturos, quocunque praetextu contra illas, et ut quidpiam quocunque praetextu contra illas aut de instituta ratione immute-tur curaturos per quoscunque: vel si hoc iuramentum praestare noluerint, aut post illud praestitum non servaverint, etiamsi professi et antiqui fuerint, de Societate omnino eiiciantur. Denique praecepit Congregatio in virtute S. obedientiae, ut authores et complices eiusmodi machinationum sive certa scientia, sive fide digna auditione deprehensi fuerint ad Praepositum Gene-ralem fideliter deferantur, qui eos poenis afficiat et a Societate dimittat; additque Congregatio Praepositum nisi id viriliter exsequatur, nec bono So-cietatis pro qua sanguinem fundere paratus esse debet nec propriae conscien-tiae satisfacturum. Praeterea a Clemente VIII Pontifice Maximo nomine to-tius Religionis petendum esse, ut praedecessorum suorum exemplo nostrum institutum confirmet et potestate illi sua assistere dignetur ac ita ea, quae in hos perversos homines sancita sunt, sine impedimento executioni mandentur. Quia vero praedicti perturbatores etiam coram Hispaniarum Rege Philippo falsis criminationibus Societatem traduxerant, ideo et per communes litteras et per certos Patres, ut idem Rex instrueretur et de fraudibus istorum per-versorum cognosceret, statutum est. Ante istam Congregationem interdixerat admodum R. P. Generalis in virtute s. obedientiae et sub poena excommunicationis latae sententiae P. Henrico Henriquez, ne ullum librum deinceps vel scriberet vel in lucem ede-ret, neque in eo, quem iam scriptum habebat edendo ulterius progrederetur donec ipse P. Praepositus plenam de modo procedendi, quem ille circa obe-dientiam vel inobedientiam in suis libris imprimendis servavit, informationem consequeretur, non obstante quacunque vel Provincialis vel Visitatoris alias. 43. Perturba-tores So-cietatis pelhmtur e Socie-tate. 44. Suspectis machina-tionibus iuramen-tum prae-scriptum. Eiectio ex Societate. 45. Iidem per- turbatores et compli- ces pro- dendi Ge- nerali ut puniantur et a Socie- tate di- mittantur. 46. Rex Hi- spaniae de fraudibus horum in- struen- dus. 47. Interdicta sub poe-nis libro-rum editio P. Henri-quez. 176 Annus 1593. 48. Proponi- tur hoc factum Congre- gationi. 49. Litterae Congre- gatonis ad eundem. 50. Et iudices pro eius-dem causa constituti. 51. Haeretici conversi. 52. Haereti- cus in Deiparae statuam saeviens subito montur, concessa facultate. Pater vero Henriquez supradicto praecepto sibi legitime intimato obedire recusans, non solum ad Congregationem appellavit, verum etiam (quod nullo modo ferendum est) ad regium consilium per viam gra-vaminis seu violentiae appellare novo prorsus pernicioso exemplo praesum-psit. Idcirco R. P. Generalis commendavit, ut aliquot Patres pro suo iudicio deputaret, qui hanc casum gravissimam accurate considerarent et suum iu-dicium ad Congregationem referrent. Deputati igitur patres haec iudicarunt et Congregationi retulerunt. Ut videlicet nomine Congregationis P. Henriquez Romam evocaretur causam suam acturus coram tribus vel quatuor Patribus per ipsam Congregationem ante dissolutionem designandis atque adeo man-daretur ei sub praecepto obedientiae et poena excommunicationis latae sen-tentiae, ut spatio trium mensium a die intimationis huius praecepti numeran-dorum se Romam conferret. Quod si id facere detrectaret, habendus esset tanquam contumax et rebellis, et procederetur contra ipsum omnibus iuris et facti remediis. Approbavit hanc sententiam Congregatio et iussit in eodem sensu litteras scribi suo nomine ad dictum Patrem, quarum tenor erat talis. Congregatio Generalis Societatis Iesu Romae coacta Henrico Henriquez sacerdoti eiusdem Societatis salutem. Accepimus litteras tuas ad nos scriptas cum appellatione e quodam praecepto R. P. Praepositi Generalis sibi inti-mato, ut in virtute s. obedientiae et sub poena excommunicationis latae sen-tentiae nullum scriberes librum aut ederes, neque in eo quem iam scripseras edendo ulterius progredereris. Re igitur considerata te Romam evocare sta-tuimus, ut causam tuam agas coram tribus vel quatuor Patribus per nos an-te dissolutionem Congregationis assignandis. Quare sub iisdem praecepto et poena tibi mandamus, ut spatio trium mensium a die intimationis praesen-tium numerandorum te Romam conferas. Alioqui si obedire detrectes, tan-quam contumax et rebellis habeberis et procedetur contra te omnibus iuris et facti remediis. Datum Romae die 20 Decembris 1593. De Mandato Ge-neralis Congregationis. Laurentius Magius Secretarius Congregationis. Fuerunt vero signatae hae litterae sigillo Praepositi Generalis. Deputati vero erant Patres ad examinandam et iudicandam causam hanc P. Henriquez a Congre-gatione, quatuor; nempe: Assistens Hispaniae et Lusitaniae, Provincialis Ro-manus et P. Ioannes Baptista Costa, in quorum locum si contingeret eos non posse P. Praepositum Generalem alios posse subscribere censuit eadem Con-gregatio. Iam ex iis, quae ad certum tempus referri non poterant et hoc anno a Nostris in domo S. Barbarae manentibus perfecta sunt, haee recen-sentur. Ad catholicam fidem accessere plus quam 70. Non pauci ex his viri insignes haeretici et schismatici. Et ex Arianis quidem solis adulti decem Christiano more abluti. Miles quispiam Argentorati stipendia dum mereret, aliquando cum commilitonibus in templum catholicum pervenit et caeteris pe-tulantior, malo suo docturus alios sapere, statuam Deiparae aufert et egres-sus templo in terra figit, lepidum quid facturus. Heus, inquiens, quam beile Annus 1593. 177 scelestam hanc decapitabo. Sed mentitus est. Frustra feriit, frustra iterum ac tertio ictum repetiit, denique destitit. Nec longe abfuit ultio. Ibat exultans caecus scelere, alios sceleris sui conscios reddere cupiens. Interea forte col-labitur ac moritur e vivisque ad inferos defertur. Commilitonum e numero unus, seu sagitta confixus ad se redire et iam tenere manibus, quam certum sit, quod pontificii doceant sacris iconibus reverentiam deberi exindeque me-ditari, se quomodo a tam irreligiosa religione ad orthodoxam transferre, coe-pit. Et mox in Poloniam rediens (erat enim Polonus) consilium perfecit Ec-clesiaeque catholicae manus dedit. Iuvenis nobilissimus contempta parentum ira, detestatus haereses con-fessionem peccatorum coram Nostro fecit, et ne a parente Genevam ablega-retur cum avunculo illustri sacerdote transactum, ut in Italiam illum expe-diret. Parens aegre ferre factum, filiumque eum suum dici nolle. At ille tanto certior ait se Deum habere Patrem, cuius causa iras paternas et minas veritus non est. Aliquos mala sua ad frugem compulere. Ex his sicarius haereticus sectas omnes abiecit et forti animo debitas dependit poenas. Parricida aliquis, effracto carcere accurrit Cracoviam, et recta ad sacerdotem nostrum flens abicit sese incusans errata sua et negligentiam, qua annis viginti a confes-sione abstinuerat. Alius annos natus septuaginta duos, quarum fere dimidium inter latrunculos Kosacos Turcis et Tartaris infensissimos, exegerat, neque ab anno aevi sui 16 confessum se meminerat, cum Deo amicitiam rescissam instauravit. Mulierem sacrilegii silentii crimine implicatam caecitas emendavit. Quoque magis eius causa constaret, ut expiare tantum nefas constituit, visum recepit. Adulterum ita brevi nervi contracti depresserunt, ut vix sacerdotem nostrum adire potuerit. Duae ob egestatem malo genio ultro devotae, spe infelici ereptae, tanto e malo et Deo se permittere edoctae. Anus veneficiis longo aevo familiaribus ut valediceret, a nostro persuasa. Duobus sacerdotibus concubinae abstractae. Lupae tres ad matrimonium adductae, plures obscoena vita reiecta ad honestam accesserunt. Qui sibi pectus ferro heri metu per-foderat, ne animum quoque perderet, effectum est, peccata enim sua confessus est, morte iam errante in oeulis. Compluribus persuasum, ut probrosa coniugia in decentia et honesta commutarent. Erat grandis natu, qui cum parvulo filio iudaicum in morem circumcidi sustinuit, is agnovit errorem et coetui orthodoxorum restitutus est. Ad vestiarium sacrum Dorothea Barzina donavit e serico attonso tres vestes, unam pro sacrificante, gemina cruce distinctam, duas pro ministran-tibus inter sacrificandum. Item vela pro calice, alterum ex albo panno attalico, alterum ex lineo, utrumque operose filis aureis argenteisque pictum, Domui etiam eleemosynae dati floreni 115. Liber vitae S. Patris Ignatii- per P. Ribadeneiram conscriptus ac editus prodiit polonice hoc anno Cracoviae interprete P. Iacobo Szafranio Societatig nostrae. 23 53. Iuvenis parentum iram sper- nens hae- resim ab- iuravit. 54. Variis ma- lasuacon- versionis occasio- nem de- derunt. 55. Variis ma- lis itur ob- viam. 56. Eleemo- syna pro templo et domo. 178 Annus 1593 57. Benedicti Herbesti mors. 58. Conversio per eum Elisabe- thae Radi- vilae. Mortuus hoc anno Iaroslaviae (ita enim in Catalogo Scriptorum Socie-tatis invenio impressum, licet in annuis forsan per errorem nulla eius rei fiat mentio) vir sanctitate et proximorum iuvandorum zelo in provincia nostra celeberrimus ideoque, ut huic nostrae historiae inseratur, dignissimus Bene-dictus Herbestus, Ruthenus patria Novomiastensis, quae civitas duobus fere miliaribus Przemyslia distat. Maturus iam et annum quadragesimum agens, Canonicatum Posnaniensem et altiora Ecclesiae beneficia, quae illum expec-tabant abiiciens ingressus est Societatem anno 1571 Roma 31 Martii in eaque vixit annis fere 22. Professus quatuor votorum ab anno 1585. Totum fere in Societate tempus consumpsit in perpetuis missionibus maxime in Russia, Podolia, Pocutia cum admirabili animarum fructu et plurimorum hae-reticorum, schismaticorumque conversione, quos non tam doctrina (quam ta-men habebat sufficientissimam in his praesertim partibus) quam vitae inte-gritate, exemplo ac perpetua cum Deo unione curaque diligentissima, ne minimum quid temporis inaniter absumeret. Nunquam eum invenire erat, nisi vel orantem, vel Sacramenta Poenitentiae Eucharistiaeque administrantem vel concionantem vel aliquid aut legentem, aut scribentem. Duabus ordinarie horis ante alios surgens, orationi se dabat eamque partim flexis genibus par-tim pronum in terram se abiciens expediebat. Humilitatis, obedientiae, pau-pertatis omnibus facem praeferebat, omnibusque suspiciendus erat tam nostris quam externis. Elisabetham Radivilam, Nicolai Mielecii Palatini Podoliae et Supremi in Regno Poloniae exercituum Praefecti coniugem, prius Calvinianam, Arianam, postea, et demum in Iudaismum collapsam, foeminam sciolam, curiosam ac peritiam scripturae sacrae (cuius omnes libros ab stupendam memoriam vi-debatur tenere) sibi attribueutem, omnesque doctores catholicos contemnentem, suavissima et optimi exempli plenissima conversatione ac modestissima oppor-tuno loco et tempore suscepta disputatione ita devicit, ut multis cum lacrimis tot errores abluerit, ad Catholicam fidem accesserit, totamque se postea ad finem vitae suae pietatis operibus dederit ex instructione P. Benedicti. Ale-xander etiam Dux Ostrogiae, licet Schismaticus, cum P. Benedictum ob Du-cissam Coniugem suam feminam catholicissimam suorum itinerum comitem haberet aliquando tempore, et illius vitae sancitatem adverteret ac pia col-loquia identidem audiret, ordinarie sanctum eum appellabat et admirabatur. Iam cum Episcopo Leopoliensi Ioanne Demetrio Solikowski et cum Bernardo Maciejowski Episcopo Luceoriensi (postea vero Cracoviensi, et simul S. R. E. Cardinali) dioeceses proprias lustrantibus, dum iter agerat, mirum est, quam multorum bonorum author eis antistitibus fuerit ad cleri malos mores corrigendos, adbona ecclesiastica vel ab haereticis vel a schismaticis occu-pata, recuperanda, ad summam variorum Ecclesiasticorum ignorantiam per litteras et lectionem casuum conscientiae tollendam. Effecerat inter eaetera apud Archiepiscopum praedictum, ut vicariis et variis clericis in uno sacello Annus 1593. 179 templi Cathedralis Leopoliensis de iure conscienciae lectiones institueret, quas avidissime frequentabant ii, qui ad illud templum spectabant. Non raro etiam cum haereticis utilissimas instituebat disputationes, Deo felicissimum successum eius piis conatibus tribuente; maxime Cameneci, quo Ariani eum ad publicum colloquium provocarant, ad quod ille veniens et per aliquod horas modeste quidem .sed efficacissime obiecta diluens, ac simul pro divinitate filii Dei argumenta proponens cum maxima satisfactione adversarios confutavit. Passim a variis, iam vir potens verbo et opere, iam Apostolus Russiae, Podoliae, Pocutiae vocabatur. Et sicuti laborum in Christi vinea obeundorum erat avidissimus, ita etiam a Deo obtinuit, ut non nisi laborans moreretur. In extremo enim morbo puncta meditationis, ut fratribus nostris tam scholasticis quam Coadiutoribus singulis diebus dare ac eos in rebus spiritualibus instituere posset, apud Superiorem obtinuerat, egregieque ea in re operam suam collocabat. Cum vero interiorem experiretur debilita-tem consuetis Ecclesiae Sacramentis se muniens ab infirmario petiit, ut eum solum relinqueret et non nisi post horam ad se rediret. Quod dum infirmarius facit, eum post horam adit et in media infirmaria flexis genibus in terram inclinatum libro precario (qui ex manibus, ut apparet exciderat) in terra iacente invenit mortuum. Unde coniciebant non male varii eum et mortem praescivisse et post sumpta omnia sacramenta consueta ob humilitatem desi-derasse, neullus illi morienti assisteret. Scripsit varia in aetate iuniori nam Magisterii laurea in Cracoviensi Academia ornatus fuit, in eademque non parvo tempore docuit. Nempe: Institutiones scholae Cracoviensis apud B. Vir-ginem. Explicationes Orationis M. Tulli Ciceronis ad Quirites post reditum. Explicationes selectarurti Ciceronis Epistolarum. Vitam Ciceronis ex eiusdem scriptis collectam. Periodicam disputationem, natam ex quaestione proposita cuiusdam Magistri Academiae. An Grammatici periodos membra et inci-sa sententia et syntaxi distinguant, oratores autem multitudine pedum ac numero. De eadem quaestione libellum inscripsit Dialogi forma illo titulo: „Aequus iudex." Item periodicarum responsionum libros quinque. Computum Ecclesiasticum libris duobus ante emendatum. Calendarium Gregorianum, Arith-meticam linearum, Explicationem Eclogae Gregorii Samboritani. Iam dum Concionatorem et Canonicum Posnaniensem ageret edidit: Precationes Latino-polonicas, Orationem Synodicam in synodo dioecesana Posnaniae habitam, Epistolas aliquot, quibus suum quendam amicum in Ecclesiam Romanam ini-quum eidem Ecclesiae restituit. De Iubileo epistolam latinam. Librum de Doctrina Christiana per Dialogum. Confutationem Confessionis fratrum haere-ticorum, qui Valdenses seu Picarditae dicuntur. Ceremoniarum Baptismi et Rosarii Beatissimae Virginis expositionem. Prodromum adversus scriptum Iacobi Niemojewski sacramentarii Picarditae, quod edidit contra confutatio-nem Confessionis Picarditicae, polonice. Epitomem Computus Ecclesiastici, cum quibusdam Grammaticae rudimentis. Horarum Canonicarum Rationarium. In Societate dum esset scripsit ob auxilium Ruthenorum Schismaticorum 59. Disputa- tiones cum hae- reticis. 60. Mors eius- dem. 61. Libri scripti in variis ma- teriis. Annus 1593., 1594. Graeci Schismatis demonstrationem chronologicam polonice. Et haec de Be-nedicto Herbesto breviter, quae habere potui, nam in annuis litteris impres-sis nihil penitus de eo habetur, vel quia litterae ea de re missae ex hac Provincia non fuerint, vel quod si missae fuerant aut in itinere aut aliquo alio casu perierint Annus Domini 1594. 1. Mandat Pontifex Cougre-gationi Generali, Ut similis conventiis post" sex annos fiat. 2. Oratio Pontificis ad nostros in Con- gregatio- ne gene- rali. Claudio Aquaviva Praeposito Grenerali, Ludovico Masello Provineiali et postea eo in Assistentem electo, Bernardino Confalonerio nmnus Provin- cialis obeunte, Garsia Alabiano Domus S. Barbarae Praeposito. Manserunt nostri apud S. Barbaram hoc anno octodecim sicut et su-periori. Significaverat Admodum R. P. Generalis Congregationi eam esse Summi Pontificis voluntatem referente id Cardinali Toleto, ut post sequens sexen-nium congregetur denuo Congregatio Generalis. Ac praeterea, ut fiat mutatio trium Assistentium Italiae, Hispaniae, Lusitaniae propterea, quod diuturno sa-tis tempore in eo officio ii perseverarint, nam quartus Assistens pro Tran-salpinis partibus non ita pridem suum officium inchoaverat. Congregatio igi-tur 13 huius mensis ea re cognita, quoad primum, nempe de Congregatione post sexennium celebranda statim obtemperandum esse suae Sanctitati cen-suit. Quantum autem ad mutationem Assistentium spectat, humiliter et cum reverentia, quae ostendant hanc mutationem non esse necessariam et nostris constitutionibus adversam, et ex ea non pauca incommoda promanare. Desi-gnatique sunt statim Patres duo P. Benedictus Palmus et P. Aegidius Gon-zalez, qui postridie eo in negotio Pontificem Maximum adirent. Sed cum 14 eiusdem mensis Summus Pontifex ea, quae in Congregatione acta fuissent hesterna die cognovisset et per Cardinalem Toletum omnino iterum mandas-set, non ut solam Congregationem post sex annos, sed etiam statim mutatio Assistentium fieret: Congregatio morem gerens, quatriduum, ad capiendas in-formationes pro eligendis dictis Assistentibus indixit ita, ut 18 Ianuarii electio fieret, quod et factum est, ut statim patebit. Ante finem vero Congregationi impositum ipsemet Pontifex Maximus cum Toleto Cardinali ad Domum Professam venit et in loco Congregationis omnes, qui aderant Patres hisce verbis est allocutus 4 Ianuarii: Etsi sciam nihil me novi dicturum, quod vos non solum melius etiam nobis sciatis, ve-rum etiam alios doceatis, tamen quia sum in cursu visitationis, quam prae-teritis mensibus incepimus vosque huc isto tempore convenistis, voluimus vo-bis quaedam dicere non in sublimitate sermonis sed ut consolemus in vobis Annus 1594 181 sicut D. Paulus in adventu Titi. Habemus enim oeoasionem consolationis es tot et tam bonis operariis, totque hominibus literatis, qui etiam in illis par-fibus, ubi vigent haereses (prout ipsi vidimus) aliisque infidelibus Evangelium praedicant et hic in Italia alibique mores Apostolicos et disciplinam Eccle-siasticam multis persuaserunt. Ita, ut de vobis illud dici possit: Quae regio est in terris, vestri non plena laboris. Inde igitur causa est gratulandi, sed tanto maius periculum elationis. Scientia enim inflat, ut dicit Apostolus. Ti-menda est itaque vobis, utaperte dicam superbia, cavenda diligentius. Qua de re aliqua dicturi sumus. Rem Chrysostomus tractans de hac materia et ponderans illa verba: Deus superbis resistit,. vult nobis significare superbos adeo adversari Deo, ut non sit satis eos in suis malis derelinquere, ut alios peccatores, sed opus etiam sit resistentia. Alia praeterea, ut docent patres in malis versantnr, superbia vero etiam in bonis. Quare cum in vobis multa sint bona, facile diabolus de superbia vos tentabit, praesertim cum ipse in se sit expertus, tantam esse vim huius tentationis, ut illum de coelo deiecerit. Ideo libenter ille tentat in alto positos. Vitium hoc in effectibus vultum induit charitatis, nam ut docet D. Augustinus, charitas tribuit esurienti, superbia tribuit esurienti, illa ut laudetur Deus, haec ut laudetur ipsa. Charitas ieiu-nat, superbia ieiunat. Quare difficile est illam discernere. Id tamen commodi est, quod sancti relinquerint nobis quaedam signa ad eam cognoscendam, inter quos D. Bernardus 12 gradus superbiae numerat, contrarios 12 gradi-bus humilitatis. Nos aliquot tamen prosequamur. Quorum primus sit curiosi-tas, inordinatus appetitus sciendi, cum quis, si illi est aditus ad aliquam familiam vult agnoscere patrem, matrem, sorores, ancillas, denique omnes domesticos, et omnes audire confessiones, nec vel unum velle permittere, ut apud alios confiteatur. Item in confessionali tenere duabus tribus imo etiam quatuor horis mulierem, quae tertio quoque die confitetur, donec dicat nonnunquam ianitor adesse tempus templum claudendi: quod certe non videtur fieri ad cognoscenda peccata eorumque circumstantias, sed potius ad inquirendum, quae aguntur in tota domo atque etiam in vicinia. Unde scitur orta fuisse interdum, quod melius fuisset non accidisse. Eadem ratione cum quis ingreditur domum alicuius Principis velle omnia pervestigare ac dirigere ac omnia ne-gotia suo iudicio submittere, nec permittere, ut quid praeter ipsius volunta-tem fiat. Quasi putetis sine vobis non posse gubernatores fieri. Probe qui-dem novi esse inter vos viros praestantes et ad quodvis grave negocium per-agendum aptos, unde etiam nos vestra opera usi sumus et utimur sed tamen duxi monendos. Secundus gradus superbiae est singularitas. Hanc in doctrina indicat illud, profiteri se nulli doctori velle subiici, nec restringi, nec velle esse homines qui iurarint in verba Magistri, sed velle doctorem quemlibet eximium ut D. Thomam, Scotum et alios censura notare cum magna libertate, hoc est velle sibi assumere praelationem supra omnes autores et persuadere sibi res tantum nostras esse irreprehensibiles, reliqua vero esse monachismos et fraterias et quasi nugas putare respectu rerum nostrarum. Tertius gradua Duo im- primis es Nostro- rum conventu suam os- tendit consola-tionem. 3. Deinde monet no-stros ut caveant super- biam. 4. Et maxi-me certos gradus superbiae lmo curiosita- tem in confes-sionibus, in visita-tionibus et nego- tiorum alienorum tractatio- nibus. 2do singulari- tatem. 182 Annus 1594. 5. 3tio De-fensionem errorum in ea opi- nione, quod nul la egea-amus re-formatio-ne. Quodmul- tis refu- tatur. 6. 4to Alios gradus su- perbiae a S. Gre-gorio enu- meratos. Conclusio ad Patres Congre- gatos. superbiae est errores velle defendere, omnia excusare, nolle reprehendi, quasl homines, qui in rebus suis non possint errare. Si monueris, statim ad defen-siones et iustificationes recurrere: sicut contingere solet aliquibus, cum offer-tur aliqua Praelatura, dicunt se indignos, plenos defectibus. At post habitam praelaturam, si ab aliquo reprehenderetur de particulari errore, statim acriter omnia volunt defendere. Et si quis pro suo officio vult remedia adhibere et auxilia, inveniuntur illico excusationes, argumenta, probationes usque ad illa verba, possit ne id de potestate ordinaria fieri, an requiratur absoluta; quod certe est ingredi quasdam vias. Peius autem est, cum qui debent emendare defectus ipsimet defendunt. Ego egi saepe etiam in particulari cum aliqui-bus ex Vobis et cum capitibus, nunquam conceditur esse aliquid, quod mu-tatione aut correctione indigeat. Et tamen non est Respublica, status, aut Re-gnum (legatur historia) in quo progressu temporis non fuerit opus aliqua mutatione legum aut ordinationum, ut sese temporibus accomodarent. Reli-giones etiam ipsas licet a sanctissimis viris fundatae, sub quibus militarunt multi alii sancti eorundem ordinum, opus fuit successu temporis nunc rela-xare nunc restringere. Vos solos nec mutatione nec emendatione indigere, durum et mirum est. Nullus unquam profectus, nulla perfectio in Ecclesia fuit, cui nihil prorsus addi posset. Horologium reperiri ita bene compactum, quoad omnes partes, ut ne ipse quidem artifex scire posset aliquod quod aut addat aut mutet, mira res est. Nunquam convenire simul, nec se invi-cem videre, non visitari Provinciales aut alios nec velle audire, si quid a particulari proponatur, nec curare Reges, Imperatores, Principes, quae res perfectio singularis est et inaudita. Adhuc peius esset ad illas quatuor par-tes superbiae declinare, quas ponit D. Gregorius, quarum prima est, quae quis habet a se habere existimare, quasi iustitiam et progressionem a sua pru-dentia et iustitia agnoscere. Scitis vos ipsi unde omnia vestra habeatis. 2do peior suis etiam meritis tribuere quae quisque habet. 3tio laetare se de iis, quae non habet. 4to Contemnere alios. Non haec dico, ut vos contristem sed cum D. Paulo, ut meum erga vos amorem ostendam. Hanc enim Socie-tatem adeo utilem orbi Christiano supra eos habemus et prope novimus, quantum illi debeat tota Christianitas propter tot operarios doctrina et veri-tate praestantes. Sed displicere sibi aliquando utile est, et illud procurari ab alio, nascitur ex amore. Unde ipsemet Deus Optimus Maximus permittit nonnunquam suos in graves errores cadere, ut sibi ipsis displiceant et inde magis placeant Deo. Unde de Petro quidam ait plus eum placuisse quando flevit, quam quando praesumpsit. Quare, ut concludam, cum hic congregati 1 sitis videlicet, ut adhibeatis remedia, quae sunt varia, et quae utilia futura sint et illas ordinationes facere, quae a viris tantae virtutis et insignibus exspectamus, abiectis omnibus humanis respectibus et affectibus inordinatis si quid in vobis est, spectato tantum bono communi et ea mente suscepta, ut serio id perficiatur. Si enim vos ipsi id feceritis, et nobis et vobis erit consolatio. Quod si facere omiseritis, nos certe, quibus gratiam Pei ea in Annus 1594. 183 re non defuturam speramus, et ad nos id pertinet, oculos habere apertos supra vos ex officio, cogemus manus operi admovere. Admovebimus sane manus et tamen admovebimus, sed tamen speramus id non futurum. Dixi. Susceperunt Nostri cum omni reverentia Pontificis adhortationem sed tamen senserunt eam ex falsis contra nos relationibus fuisse profectam. Imo Cardinalis Toletus, qui partes illorum perturbatorum Societatis sequebatur et de praedictis nos coram Pontifice falso accusasse et eandem orationem Pon-tifici scripsisse putabatur. Cum decima octava Ianuarii mane convenissent Patres ad locum con-suetum ob eligendos assistentes iuxta mandatum Pontificium, primo loco ac primo scrutinio pro Italiae et Siciliae provinciis electus est P. Ludovicus Masellus Provincialis Poloniae. Secundo loco pro Hispaniarum et Indiarum Occidentalium Provinciis electus P. Antonius Mendozius primo scrutinio. Ter-tio denique loco pro Lusitania et Indiis Orientalibus electus primo similiter scrutinio P. Ioannes Alvarus Lusitaniae Provincialis. Statimque novi Assi-stentes post electionem suam iuramentum iuxta 85 art. formulae Generalis Congregationis coram Crucifixo in omnium conspectu fecerunt et cum illis P. Iacobus Tyrius Transalpinarum partium assistens, qui hactenus illud non praestiterat eodem die post prandium lectis omnibus actionibus et decretis Congregationis et ab eadem approbatis, communi omnium sensu finis Con-gregationi in nomine Domini impositus fuit, atque habita ab Adm. Reveren-do P. N. Generali exhortatione, qua omnes ad animorum unionem et virtu-tum perfectionem adhortatus est; et dicto alternatim hymno „Te deum lau-damus" post mutuos fraternae charitatis amplexus discessum est. Postquam Stanislaus Minski Palatinus Lenciciensis Sigis-mundi III Poloniae Regis ad Clementem VIII Pontificem Ma-ximum legatus, tum ob praestandam Regio nomine obedientiam, tum ob urgendum Canonisationis B. Hyacinthi negoeium, im-primis 15 huius mensis in suburbiis Romanis substitisset et 25 uti Legatus publice Romam ingressus esset, tandem 27 obe-dientiam praestitit Pontifici perorante Laelio Peregrino publico Sapientiae Romanae seu Academiae Professore. Eodemque die cum Summo Pontifice legatus prandium sumpsit mensa distincta. Hoc etiam mense Ianuario P. Hieronymus Stephanowski in Collegio Romano publice Magister Philosophiae creatus est per P. Ioannem Azor ce-lebrem scriptorem, non sine magno nominis Polonici honore. Eleemosyna huius mensis erat florenorum 90. Circa finem Februarii Rex Sigismundus III Parenti suo mortuo Ioanni III Sueciae Regi parentabat et Stocholmia Upsa-lam funere deducto eo ordine pompa funebris procedebat. Ante- 7. Eiecti As- sistentes in Con- gregatio- ne Italiae. Hispa-niae. Lusi-taniae. 8. Finis im- ponitur Congre- gationi Generali. 9. Stanislaus Minski le gatus Re-gis Polo-niae. 10. Hieroni-mus Ste-phanow-ski crea-tur Ma- gister Philoso- phiae. 11. Pompa funebris 184 Annus 1594. Ioannis III Regis Sueciae mortui. 12. Post fu- nus per- actum ante Coro nationem. cedebant tum quadringenti Hungari ex polonico peditatu, tum peditatus Sueticus et 240 equites Caroli Ducis; tum 500 mi-nistri Lutherani seu Calvinistae cum suo Pseudoarchiepiscopo Upsaliensi et aliis duobus Pseudoepiscopis singuli faces mani-bus gestantes. Ministros sequebantur tibicines et Marsalci, post hos ducebantur equi singuli a singulis aulicis suetieis, in quibus depicta erant insignia Regni Suetici ac eius provinciarum. Ante singulos etiam equos vexilla magna nigra cum insignibus, tri-ginta duo deferebantur. Ibat post eques cataphractus armis, quibus indutus totus erat inauratis splendens, qui videbatur regem mortuum praeseferre, insidebatque equo toto armato. Alius insuper ducebatur equus, qui Regi mortuo in deliciis fuit. Immediate ipsum regium cadaver antecedebant quatuor Senatores suetici, coronam, sceptrum, globum aureum et gla-dium praeferentes. Sub umbella deinde nigri holoserici, corpus Regium deferebatur feretro simili holoserico tecto ac cruce ex tela argentea insignito, ad latera dependentibus insignibus Re-gis mortui argenteis deauratis. Tunc primum sequebatur funus paternum Sigismundus III Rex filius et Carolus Regis mortui frater attrati cum Comitibus et Senatoribus Regni Suetici. Se-quebatur post uxor Regia vidua cum parvo filiolo et Anna filia germana soror Sigismundi Regis cum Ducissa Mecelbur-gensi et Saxoniae cognatis. Hos demum comitabatur Anna Re-gina Poloniae, cum Caroli coniuge caeterisque Senatorum Su-eciae vel coniugibus vel filiabus. Quos omnes demum comita-batur ingens turba utriusque sexus variarum ordinum. Ad tem-plum postquam ventum esset sarcophagus in Regum sepulcro depositus appensis vexillis, quae ante erant praelata, secuta concio Pseudoarchiepiscopi et varii cantus ministrorum accen-sas faces gestantium. Actum totum clausit latina oratio Typo-cii, quae laudes et Regni Suetici et Regis mortui et denique Sigismundi Regis Poloniae continebat. Paterna sepultura sic expedita coepit Rex Sigismundus in arce Upsaliensi manens ea disponere, quae ad Coronationem spectarent. Et optabat quidem modis omnibus Catholicam Re-ligionem a tot annis e Suecia pulsam, restituere, sed a toto Regno haeretico vehementer huic negocio reclamatum erat de- Annus 1594 185 buitque Rex optimus iniquitati temporis cedere. Quia vero Rex benevolentia subditos sueticos volens devincere inermis fere in Sueciam venerat, nempe cum sua tantum aula; ideo Carolus, Patruus Regis id advertens cum ceteris proceribus Suetiae ini-quissimis legibus et conditionibus Regem circumscribere et ad occupandum Regnum suo tempore viam sibi sternere constitu-erat. Cum vero die quadam clam cum consciis conspiratione facta, magno comitatu in arcem Upsaliensem iret, ut Regi in-iustissimas conditiones ferret et nisi eis assentiretur obedientiae eius nuntium remitteret, Tarnovius Vicecancellarius Regni (qui Regem trans mare Secutus erat euntem) longe ante quid moli-retur Carolus sagaciter odoratus, Rege praemonito, omnes quot quot erant Poloni, qui cum Regio comitatu non ultro mille erant, in armis esse iubet, portas arcis arcta sed non aperta custodia circumdat, Carolo cum suis ingredienti potestatem facit, caetera turba, quae confuse arcem ingredi volebat, exclusa. Indignantem propterea Carolum ac nescio quid contumacius proloquentem minaciter interpellat Tarnovius, ipsi et Suecis in-gratum eorum erga Regem animum exprobrat, se non ignorare cuius rei causa venerint, prius cum universis Polonis para-tum esse vitam profundere, quam pati quidquam indignum Regia Maiestate fieri, Carolum primum exitio capitis sui per-fidiae suae litaturum. Haec vehementi vultus et totius corporis concitatione dum proferet Tarnovius, simul Carolo nunciatur portas arcis custodiri. Ille scelere vecors, pallere primo, mox, in cuius criminis suspicionem vocetur, se ignorare simulare. Actum eo die fuisset facinus memorabile provisumque iis tem-pestatibus, quae a Carolo postea concitatae et Sueciam inter-verterunt et Regno Poloniae maxima incommoda intulerant, nisi Rex sinistras suspiciones veritus Tarnovii impetum reti-nuisset. Regina quoque tum partui vicina ad sedandam eam concertationem se interponebat. Id tamen tum eflfectum fuit, ut Carolus multum de iis, quae animo conceperat, remittens, lon-ge faciliorem se praeberet, seu, ut verius dicam, cum aperte obsistere non auderet, se Regiae voluntati obsequi velle simu-laret, clam tamen res suas ageret, Carolus cum Sue-cis certis volunt Regi ini- quas dare conditio- nes. 13. Occurit huic rei magno animo Tar-novius. Et Caro-lum in an- gustias redactum acriter obiurgat. Mitiorem- que postea reddidit. Scriptores rer. pol. Tom. VII. 24 186 Annus 1594. 14. Nostri Rdma dis- cedunt post Con- gregatio- nem. 15. Coronatio Regis et Reginae in Suecia. Eius coro- nationis processus. Post finitam superiori mense Congregationem Generalem Patre Ludo-vico Masello Romae relicto ob munus Assistentis, reliqui Nostri, qui eius erant socii nempe P. Iacobus Vągrovicius et Pater Stanislaus Grodicius, se-cum assumpto Patre Hieronymo Stephanowski, qui iam cursum philosophi-cum et theologicum Romae expediverat et Magisterii laurea, ut supra dixi-mus ornatus erat, ad initium Februarii Roma discesserunt, nominationem vero novi Provincialis Poloniae in aliud tempus admodum R. P. Generalis reiecerat, nempe ad lunium. Submissa eleemosyna Domui S. Barbarae hoc mense florenorum 179 a variis, inter quos erat Serenissimus licet sub id tempus in Suecia maneret. Postquam varia Rex de Regno Sueciae cum Proceribus eiusdem Regni constituisset et illa conscripta fuissent, quae mreiurando incolis Sueciae a Rege promittenda erant, in diem primam Martii Coronatio indicta fuit. Et summopere quidem conabatur Rex cum Regina, ut Coronationis caere-monia ab Episcopo Catholico imo a Nuncio Apostolico, qui cum Rege in Sueciam venerat, perageretur, sed nullo modo id proceres Sueciae et Pseudoepiscopi ac Pseudoministri per-mittere volebant. Die igitur constituta, ex arce Upsaliensi ad templum eiusdem Civitatis processit Rex et Regina et iam Pseudoarchiepiscopus mitratus, baculatus, chirotecatus, ocreatus, annulatus, planetatus et dalmaticatus cum Pseudoepiscopis et Pseudoministris ante portam templi exspectabant. Ita nimirum simiae istae repudiatis atque irrisis Catholicorum praesulum antiquissimis caeremoniis eas, ut populo imponant quando pla-eet, ob fines politicos repetere non dubitant. Ingredientibus postea omnibus templum, postquam Rex cum Regina ad altare constitissent, aliquandiu ornamenta Regia, quae iam parata erant, induit et iis indutus ad altare maius venit, ubi post varias ora-tiones Pseudoepiscoporum et Pseudoministrorum et post certos articulos, quos in scripto habebat Vicecancellarius Regni Sue-tici iuramento Regio confirmatos, accinsit imprimis Pseudoepis-copus Regi ensem, deinde balsamo inunxit in fronte, colo, manu, deinde corona aurea caput, unam manum sceptro, globo aureo alteram insignivit ac in throno Regio collocavit. Similiter et Re-gina coronata et in sede penes Regem sita consedit. Variae interim in templo acclamationes, musicorum concentus, bellico-rum tormentorum et aliorum explosiones extra templum fiebant Annus 1594. 187 Quibus nonnihil interruptis Carolus Dux elatis in coelum digi-tis fidelitatem Regi iureiurando pollicebatur. Idem fecit par-vulus frater Regis cum Comitibus et Senatoribus Sueciae variis. Deductus postea Rex ita coronatus cum Regina in arcem cum maximo triumpho, eoque die regio epulo patruum Carolum aliosque Regni proceres excepit. Transacta porro coronatione, cum et Rex Carolo merito parum fideret et Carolus non obs-cure, quid animo moliretur, ostenderet, Tarnovius, ut securum Regi e Suecia discessum, deque rebus Sueticis disponendi libe-ram facultatem provideret, cum solo tantum Mathia Pstroconio communicato consilio, demandat Stanislao Lubieftski (qui dum haec scribimus Episcopum Plocensem agit) ut ad eertos proce-res Polonos litteras Regis nomine scriberet, quibus scribebatur, quo in periculo Rex esset. Res haec adeo secreto transacta tractataque est, ut non modo Sueci, sed ne nostri quidem, qui cum Rege erant, prius ea subsidia in Polonia parari praesen-tire possent, quam circiter tria millia lectissimorum virorum Dantisci naves conscenderent ac sequentibus mensibus prospera usi navigatione in portum Stocholmensem appulerint, ut suo loco patebit. Hoc etiam mense Romae Stanislaus Minski Legatus Re-gius superatis maximis difficultatibus, quas circa canonicatio-nem B. Hyacinthi nonnulli obtrudebant et confutatis aliquibus ex Cardinalibus, qui censebant Pontifices canonizantes brevi morituros, ideoque ab hoc negotio Pontificem Maximum abdu-cebant, rem eo deduxit, ut 31 huius mensis decerneretur dies finiendae Canonicationis nempe 17 Aprilis. Allati nobis hoc mense floreni 48 pro eleemosyna. Quod decretum erat ultima superioris mensis et in concio-nibus promulgatum, tertia Aprilis Romae indicto simul triduano ieiunio et indulgentia , plenaria id felicissime ad effectum de-ductum 17 eiusdem mensis, qua in Basilica S. Petri consueta solemnitate et caeremonia canonizatio S. Hyacinthi est expe-dita magno nominis polonici honore, magno etiam incremento opinionis de sanctitate huius Sancti. Porro legatus Regius in templo Patrum Dominicanorum, quod Minervae vocatur, primo 16. Evocan- tur ex Polonia in Sueciam non Bulli proceres ob Regis perieu- lum. 17. Indicitur dies Ca- nonisatio- nis S. Hy- acinthi Romae decernen- dae. 18. Canonisa- tio S. Hy- acin thi Romae. Annus 1594. 19. In Ima festivitate habet orationem P. Nigro-nusnoster de S. Hy-acyntho. Bleemo-syna. 20. Novum testamen-tum polo-nicum P. Vuieci. 21. Nascitur Regi filia Cathari- na. 22. Ordinatio- circa con- vivia. Eleemo- syna. 23. Provin- cialis Po- loniae no-minatur Romae P Bernar- Confalo- nerius. 24. Varii ex Polonia in Sue-ciam ad Regem veniunt. solemni sacro de S. Hyacintho cum viginti quattuor S. R. Ec-clesiae Cardinalibus apud P. Dominicanos interfuit, 24 huius mensis, in quo etiam de laudibus huius Sancti unus e Societate Jesu orationem habuit, Julius Nigronus, quae extat tum in Horto gloriae S. Hyacinthi per Abrahamum Bzovium Ordinis Praedicatorum edito Venetiis anno 1598 tum inter Orationes praedicti Patris Nigroni. Adiungit varias aliorum orationes prae-dictus Bzovius in eodem Horto, quem vide. Accepimus in domo S. Barbarae eleemosynae per mensem Aprilem florenos 211. Prodiit 3 Maii in lucem novum testamentum polonicum P. Iacobi Vu iecii Cracoviae impressum, cuius postea impressio variis temporibus repetita fuit. Iam vero sub hoc tempus Roma praedictus P. Vuiecus redierat cum suis sociis. Stanislaus Miński Palatinus Lenciciensis expedita feliciter legatione Romana valedixit Pontifici Maximo 15 Maii ab eoque varias indulgentias pro Polonia obtinuerat. Et postea 17 eiusdem mensis Roma discessit per postam, iam enim antea familiam suam praemiserat, obpericulum tamen banditorum qui vias ob-sederant, milites Pontificii eum comitabantur aliquanto tempore. Nata Stocholmiae filia secundogenita Regi Catharina 19 Maii et sequenti mense defuncta, ut statim dicetur. Circa convivia et ea, ad quae Nostri invitantur et illa, ad quae ex-ternos nostri invitant, varia ordinata sunt ab admodum R. P. N. Generali et a Patribus ad id deputatis in Congregatione Generali praeterita. Quae omnia 28 Maii in Provinciam sunt missa et in librum primum Ordinatio-num relata. Submissae hoc mense eleemosynae florenorum 338, ex quibus Magni-ficus D. Bobola Andreas dederat florenos 186. Admodum R. P. Generalis noster in locum P. Ludovici Maselli Assi-stentis in superiore Congregatione electi, nominavit Provincialem Poloniae P. Bernardinum Confalonerium quarta Iunii. Evocati varii Poloni Proceres in Sueciam, ut in Martio significavimus, iam Stocholmiam venerant. Erantque ex iis illi praecipui: Andreas Czarnkowski, Castellanus Naklensis et eius frater germanus Joannes. Stanislaus Warszycki Cobrinensis tunc Capitanens, postea etiam Supremus Regni Thesaurarius, et Palatinus Podlasiae. Adamus Stadnicki ab Hieronymo Gos- Annus 1594 189 tomski Palatino Posnaniensi socero suo missus. Stanislaus By-kowski, Castellanus tunc Lanciciensis, post palatinus Siradien-sis, Ernestus Weiher et multi alii. Invitabat Rex Carolum ad levandam de sacro fonte recens sibi natam prolem pro 14 die huis mensis et simul de consti-tuendis rebus Sueticis se cum illo consilia communicare velle ostendebat. Sed ille suspectum habens Regis apparatum, et ex conscientia sceleris sinistrum aliquid de Rege suspicans, excu-satione usus, venire renuit. Solennitas interim baptismi Regis filiae, sequenti die post baptismum defunctae, luctu terminata est. Cuius corpus postea ex Suecia in Poloniam translatum in Regio sacello Cracoviae conditum est. Prodiit 19 Iunii Bulla Clementis VIII contra munera et largitiones Religiosorum omnium exceptis solis Religionibus Militiae, in qua varia continentur scitu digna. Primo, ut nulli Religiosi possint largitionem aliquam facere ex bonis et pecuniis quomodocunque acquisitis, nisi id consensu Ge-neralis Capituli fuerit approbatum. Secundo, ut ipsa esculenta et poculenta et ad devotionem spectantia munuscula communi nomine non particulari ubi Superiori de consensu conventus videbitur, tradantur. Tertio, ut nulli externo liceat aliquid mittere, imo nec alteri Religioso dare, praeter res minimas easque de scientia Superioris in scripto obtenta. Quarto, ne liceat Regulari-bus erogare pecunias quomodocunque ad honorem exhibendum Benefactori vel Protectori ad convivia laute paranda vel spectacula etiam pia iisdem exhibenda, nisi re ipsa pro divino cultu et veris indigentiis pauperum ser-vato charitatis ordine, et habita necessitatis voce, habitoque consensu Supe-riorum sumptus huiusmodi fiant. Quinto, non tamen prohibet haec bulla nec imminuit hospitalitatem erga pauperes et peregrinos. Tractationem in refecto-rio etiam ditiorum, vel aliorum communi mensa ac talimodo, qua frugalitas et paupertas religiosa eluceat. Sexto, ut omnes cuiuscunque status et conditio-nis, qui aliquid a Religiosis contra prohibitionem hanc acceperint, ad resti-tutionem teneantur in utroque foro, nec in foro conscientiae absolvantur nisi ea realiter facta. Debet autem restitutio fieri non privatis sed domui, aut monasterio cuius erant. Septimo, assignantur gravissimae poenae transgres-soribus, nempe omnium officiorum ac dignitatum privatio, inhabilitas ad ea-dem perpetua, infamia ipso facto incurrenda. Denique contra tales, tanquam contra reos furti ac simoniae procedendum. Haec est summa Bullae prae-dictae, per quam, ut tum observat Azor tom. I, lib. 125, 9, 9 et cap. 12 p. 4 non pauca sunt sublata religiosis, quae ante erant licita, quae etiam ibi numerat. 25. Baptisma filiae Re-gia et se-quenti die mors. 26. Bulla Cle- mentis VIII con-tra largi-tiones va-ria conti-net. 190 Annus 1594. 27. Consecrat idem Cle- mens alta- re supra sepul- crum Apostolo- rum. Eleemo- syna. 28. Consalvi de Tapia marty- rium. 29. Missa Bulla Cle- mentis pro Pro- vinciis. Cum de- claratio- nibus pro Nostris. Et a the- ologis ac iure peri- tis. 30. Et ab ipso Pontifice. Idem Clemens VIII 26 Iunii altare novum supra sepulcrum SS. Apo-stolorum exstmctum in nova Ecclesia ritu solemni consecravit, praesente Collegio Cardinalium omni clero et ingenti populo. Eleemosynam domus nostra hoc mense accepit florenorum 44. Consalvus, quem alii vocant Gondisalvum de Tapia His-panus, dum viriliter in salute Indorum procuranda occupatur in Sinalea Mexici provincia, ethnici hominis Donropaei opera exstinctus est. Is enim odio Christianae fidei, quam suis ritibus vitiisque adversam videbat, quatuor inducit Indos ad necem Consalvo iuferendam, ratus eo mortuo Christianam simul fidem interituram. Captato Indi tempore sub vesperam Consalvum cum se in cubiculum recepisset ac Beatissimae Virginis coronam cantasset aggrediuntur, caputque eius ac brachum abscindunt, brachium quoque dextrum cuius in manu duos digitos crucis in modum conformatos habebat conati abscindere, non potuere. Postero die inventum est a Christianis corpus verso in terram pectore , eodem brachio, quod rescindi nequiverat, quasi ad tum etiam sustinendum crucis vexillum e terra sublato. Mittens in Provinciam Poloniae 23 Iulii Claudis Aquaviya Praeposi-tus Generalis bullam Clementis VIII de largitione munerum varia eirca eam declaravit talibus verbis scribens. Constitutionem Sanctissimi de largitione, munerum, quam mittimus licet nemini dubium sit, omni reverentia suscipien-dam e,t pari diligentia observandam esse in iis, quae praecipit (quod No-stris omnino apprime commendatum esse volumus) attamen pauca quaedam melius explicanda censuimus, ad removendas dubitationes, quae circa eius praxim forte incidere possent, quae partim ex ore ipsius Sanctissimi accepi-mus, partim ex consilio peritorum iuxta regulas iuris et usum Romanae Cu-riae, tum etiam ex Theologorum sen tentia. Ea vero sunt haec: A iuris pe-ritis et theologis primo, satis esse Superioris domus vej Collegii licentiaui habere iuxta morem Societatis ad donanda munuscula in bulla permissa, uec esse necessarium aliorum consensum. Secundo in donandis munusculis utan-tur Nostri nomine Superioris nec fiat donatio nomine proprio aut aljcuius particularis. Iam a Sanctissimo haec sunt declarata: Primo pro minimis, quae inter Religiosos in bulla donari permittuntur, non est necessaria licentia in scriptis apud Nos, sed satis est in voce. Secundo, praeter esculenta et po-culenta et ad devotionem pertinentia cum dicta licentia possunt etiam donari quaedam alia, ut sunt remedia alia, quae ex Indiis adferuntur pro infirmis, ut aliquid ex Bezoar, libelli de Indiarum statu, libelli pii a nostris editi. Tertio, superiores donare possunt aliqua subditis benevolentiae causa puta Breviarium, Diurnum, Reliquiarium. Quarto, non prohibentur Nostri invitare Annus 1594. 191 ad prandium, qui sunt ex alia domo vel Collegio in renovatione votorum, in promotione ad gradus Societatis, in festis Nostrarum Ecclesiarum, dum-modo consueta Societatis moderatio fiat in apparatu. Haec autem Nostri secularibus aut aliis Religiosis non significent, ne illis detur occasio trans-grediendi bullam, cum praesertim voce declaravit Sanctissimus pro Nostra Soeietate tantum. Transierunt hoc mense multa millia Tartarorum per Pocu-ciam in Transylvaniam et Hungariam, ut auxilio essent Turcis contra Christianos non sine ingenti nominis Polonici dedecore; maxime cum exercitus esset paratus ad impediendum Tartaro-rum iter. Quis in causa tanti erroris fuerit, non est nostrum divinare, hoc tamen certum est, ignominiosissimarum fabularum de nostris militibus et eorum auctoribus confingendarum, quae etiam imprimebantur et depingebantur, acceptam fuisse inde oc-casionem. Sub finem huius mensis Rex in Suecia, summa rei certis gubernatoribus commissa, summa omnium Polonorum et eorum, qui superiori anno cum Rege discesserant et eorum, qui recens venerant, laetitia e Stocholmensi portu solvit versus Po-loniam admirantibus Suecis polonae gentis erga Regem fidem et amorem, qui eos maris tanta spatia metiri coegerat Accepimus eleemosynae hoc mense florenos 44 in S. Barbarae domo. Missa est Roma Ordinatio 18 Augusti admodum Reverendi Patris No-stri Generalis de annuis litteris plene ac integre scribendis non per sola capita, ut antea fiebat, relataque est in primum librum ordinationum. Postquam serenissimus Rex Stocholmia in fine superioris mensis navibus discessisset et Elsnabi, ubi adverso vento deti-nebatur, complures dies in anchoris stetisset, medio Augusto solvit et vigesima eiusdem mensis Gedanum feliciter appulit, exceptusque est maximis variorum gratulationibus. Praescripsit praeterea R. P. N. Generalis 27 eiusdem mensis omnibus scholasticis, qui tyrocinii biennium expediunt, modum subscribendi vota emissa talem, ut fateantur vota scholasticorum approbatorum se fecisse et insuper se clare intellexisse illis verbis in formula: Promitto me ingressurum etc. contineri quartum votum obligans ad acceptandum quemcunque gradum, prout Praeposito Generali videbitur. Celebris etiam hic mensis fuit Urbi Cracoviensi ob solem-niter illatum et advectum vexillum S. Hyacinthi per Stanislaum 31. Tartaro- rum tran- situs per Pocuciam in Hunga- riam igno- miniosus Polonis. 33. Ordinatio de annuis litteris. Venit Ge- danum Rex. 34. Modus subscri- bendi vo- ta post biennium Novitia- tus. 35. Vexillum S. Hya- 192 Annus 1594. cynthi Craco- viamso- lemniter ad-veetum. 36. Regis et Reginae adventus Posna- niam. Eleemo-syna. Et postea Craco-viam. 37. Laurinum seu Raa- bum per deditio- nem Tur« ciae tra- ditur. Minski Palatinum Lanciciensem, Legatum Regium ad Sedem Apostolicam, Roma redeuntem, qui illud ad templum SS. Trini-tatis detulit, ubi exceptum est admirabili celebritate et concursu. Concionatus in tanto festo est apud PP. Dominicanos noster P. Stanislaus Grodicius magna omnium approbatione. Missa nobis Eleemosyna hoc mense florenorum 30. Venit Roma R. P. Bernardinus Confalonerius 10 Septembris Cracoviam et statim munus Pro-vincialis obire coepit. Serenissimus porro Rex cum Regina Gedano per Prussiam in Maiorem Poloniam sese contulit et Posnaniam 16 huius men-sis venit, nostrumque templum et Collegium Posnaniensem una cum Serenissima invisit ac varia consuetae benevolentiae ac beneficentiae argumenta nostris exhibuit. Venerat ad eum ex Russia P. Petrus Skarga eo ipso Regii ingressus die Posna-niam. P. Bernardus vero ad 25 diem venit, dum Rex Vieluni esset ex minori Polonia Cracoviam contendens. Eleemosynam hoc mense florenorum 35 habuimus. Post tot itinera tandem Rex cum Regina 2 Octobris vene-runt Cracoviam et omnes bonos sua praesentia exhilarunt. Ve-nerunt etiam cum eo P. Petrus Scarga et P. Bernardus Goli-nius, qui non erant secuti Regem in Sueciam, sed pro illis P. Iustus Rabus missus erat, totoque tempore commorationis Sueticae et concionatorem et confessarium Regis egit. Circa idem tempus Laurinum (vulgo Raab) singulare in Hungaria contra Turcos propugnaculum duobus mensibus a Tur-cis gravissime obsessum et oppugnatum a Ferdinando Comite Hardeeio, arcis praefecto, permissa sibi et suis vitae incolumi-tate, una cum omni apparatu bellico Sinani Bassae traditur. Laurino dedito Pappa quoque a praesidiariis Ungaricis incensa et deserta in potestatem Turcarum venit. Tunc etiam fugatur exercitus Imperatoris Christiani, cui Mathias Austriacus germa-nus frater Imperatoris praefuit et etiam castris Christiani sunt exuti. Brevi post Comes Hardecius coram Commissariis Impe-ratoris accusatus Laurini proditi, et capitis ac manus abscissio-nis Viennae damnatus erai Annus 1594. 193 Accepit domus 8. Barbarae per mensem Octobrem florenos 124 ele-mosynae. Sub hoc fere tempus ingens in Transylvania excitata est tragoedia. Cum enim Sigismundus Battoreus Transylvaniae priaceps convocatis Albam Iuliam ordinibus defectionem a Tur-eis et societatem cum Imperatore Romano bellum adversus Turcas apertum gerente publico Jecreto in Iunio promulgasset, et deinde 12 Septembris Balthasarem Bathoreum patruelem suum et Andreae Bathorei Cardinalis fratrem germanum una cum aliis praecipuae dignitatis proceribus Claudiopoli in custo-diam dari iussisset: tandem hoc mense proceres praedicti incar-eerati capite sunt truncati et Baltasar Battoreus cum Cancellario Konaczovio in arce Molossunar strangulati sunt. Admirabiles rerum conversiones deinde in Transylvania sunt secutae et longo tempore durarunt. Per Novembrem et Dedembrem aliquoties Rex Serenissimus cum Re-gina nostris in S. Barbara festivitatibus interfuerunt. Cardinalis etiam Radi-vilus sacrum in nostro templo aliquot vicibus habuit. Funesta res Parisiis etiam nostrae Societatis hominibus acerba, 27 De-cembris huius anni contigit, cuius videlicet occasione Nostri nonnuUi capti, unus supplicio affectus et omnes decretis iudicum non solum Lutetia sed etiam ex tota Gallia sunt pulsi; non abs re igitur erit rem tanti momenti ex variis impressis libris in hanc nostram historiam inferre, et ita, uti facta est, proponere. Ioannes Schattelius (quem alii Castellum vocant) filius cuiusdam civis Parisiensis natus annos circiter viginti duos, Philosophiae apud Patres So-cietatis Iesu operam dedit una cum aliis, qui ab ipsis frequentes Parisiis erudiebantur. Philosophiae curriculo confecto alio sua studia transtulit, eaque omuino iurisprudentiae addixit: in qua perdiscenda septimum iam mensem praeceptoribus in Academia Parisiensi iurisconsultis utebatur. Hic postquam animo obfirmato decrevisset Henricum IV Regem Galliarum e medio tollere, oceasione iam semel frustra captata, tandem ipso festo die S. Ioannis Apo-sfcoli et Evangelistae consertae famulorum turbae se immiscens penetravit in eas aedes, in quibus tum Rex qui paulo ante e Picardia Lutetiam Parisio-ram advenerat commorabatur: seque mox inservientium ordinibus audacter adiungens, non aliter ibi ac alii versabatur. Porro septima hora noctis, cum Rex in eum locum venisset, in quo frequens famulitium aulicum praestola-batur eum, cum securus et nuilas insidias timens laetus colloqueretur et in-ter colloquendum, ut expueret paululum sese inclinaret, ecce sibi Schatelius m Regem de repente vehementissiraum ictum librat, cultrum quo oblongo 38. Sigismun-dus Batto- reus in Transyl- vania. Patrue- lem suum Baltasa- rem et alios praecipu- os Sena- tores ne- cat. 39. Parisiis. Ioannes Schatte- lius prius Societatis studiosus. 40. Eenricum IV Regem Galliae volens occidere. Aggredi-tur. Et vulne-rat. 25 41. Captus. Et variis modis examina- tur. Petenti Confessa- rium fic- tus sacer- dos sub- mittitur ob inda- ganda va- ria. 42. Quia ali-quando noster erat disci-pulus. 194 Annus 1594. armatus erat immersurus iugulo: sed ictus violentia fallente dextram, laforo dextro tantummodo convulnerato et perfosso dentem unum excussit, simulque cultrum abiecit et habitu ad dissimulandum composito una cum aliis admi-rabundus, velut insons factique insciens circumspiciebat, quasi demiraretur quid a quonam patratum esset. Rex ipse inopinato ictu attonitus non peni-tus animadvertit, quis ille a quo sauciatus, quin ipsi circumfusi famuli, novi-tate rei perculsi, audito quidem ictus fragore non tamen discernebant faci-noris auctorem. Duo qui proximi tum Regi assistere videbantur, comprehensi sunt sed facti ignorantiam et suam innocentiam facile probaverant. Com-prensus et Schattelius, quia plerisque ignotior, atque illius praesentia inso-lita importunaque visa erat. Sed hic ultro necdum subiectis tormentis fassus est, se illum esse, qui facinus tale aggressus erat. Rex igitur imperat ne praecipiti sententia supplicii tolleretur, sed omnibus modis pius extorqueren-tur ab eo conscii, impulsores, suasores. lussu praeterea Regis in omnium celebriorum templorum turribus festo pulsu aera personabant, universam ci-vitatem excitantia ad decantandum hymnum: „Te Deum laudamus" eo quod Rex praesentissimo mortis periculo subductus esset. Mox aliqui ex proceribus iuvenem captum variis modis examinarunt de suasoribus et impulsoribus et aliquo modo consciis tanti facinoris. Inter alia, quae frustra sunt experti, humo illum allidunt, stricto in pectus gladio comminantes fore ut iam crudelissime cor transfigatur, nisi illico verum effer-ret. Ad quae respondit se nullius hominis suasu vel impulsu id fecisse et sui consilii vocem nulli mortalium aperuisse ideo ne a coeptis retardaretur, solumque sibi ipsi fuisse auctorem et consultorem. Petiit deinde (quando-quidem certa mors immineret) copiam sacerdotis cui peccata possit confiteri. Concessuros se, quod petiit responderunt, interim unum ex plebe, qui se sa-cerdotem ementiretur subornant, qui habitu sacerdotis ad Schattelium acce-dit, ut videlicet hac ratione certo explorarent, quae tantopere scire deside-rabant. Schattelius vero coram illo, quem sacerdotem existimabat graviter conquestus est de perturbatione mentis suae nimio angore, quo ita se op-primi aiebat, ut non posset peccatorum meminisse: proinde rogare se, ut possit ad se perferri scriptum, in quod ante paucos dies totius anteactae vitae peccata coniecerat idque in parentis aedibus in certo angulo a se re-conditum latere. Hoc a libentibus impetratum est et confessio illa generalis loco indicato reperta, in qua nullum verbulum est repertum de aliquo mor-talium, qui aut causam aut consilium ea in re suggessisset. Abreptus deinde Schattelius in publicum maleficorum carcerem et cum quaestionibus subiectus esset a suprema curia Parlamenti intellectum inter caetera, Schattelium apud Patres Societatis Iesu Philosophiae studuisse, licet his studiis omnino abso-lutis per septem menses doctores alios audivisset. Quare illico quidam Do-mini e Parlamento suspicionem animo conceperant conscios et suasores fuisse Patres Societatis. IHa ipsa igitur nocte circa horam nonam miserunt quos-dam cum valida armatorum manu, ipsi Nostros quotquot erant in Collegio Annus 1594 195 (erant autem circiter quadraginta) convocatfs comprehensos et in cuiusdam senatoris aedes abductos conclusere. Solum Rectorem illa nocte in Collegio detinuerunt, quod et milites diligenti custodia insedere. Sequenti die nempe 28 Decembris praesente et inspectante Rectore in omnibus cubiculis et habitationibus omnes libri, scripta, schedae curiosissime perquirendo excussa sunt et tandem in cubiculo P. Ioannis Guinardi Theo-logiae Professoris perbrevis tractatus repertus est, quo illa quaestio conti-nebatur a doctoribus passim in scholis tractata et agitata: Utrum tyrannum, qui se palam gerit Reipublicae hostem liceat privato occidere, de qua quae-stione argumenta in utramque partem erant congesta. Addita insuper erat in eodem tractatu eius facinoris quod Clemens Dominicanus Monachus in Henricum III Regem patravit narratio. Statim ergo ob hoc scriptum P. Ioanues Guinardus in vincula compingitur et P. Ioannes Gueretus, qui olim in Philosophia Schattelii praeceptor erat, in carcerem etiam poni-tur diversum tum ab eo, in quo erat Guinardus. Postea P. Alexandrum Georgium Collegii Rectorem una cum aliis quinque e Societate, in singulis carceribus singulos collocant fame aliisque incommodis affligentes et arctis-sima custodia tenentes. Insuper omnes fere poenitentes P. Ioannis Guereti omnesque discipuli et minis et variis illecebris accuratissime examinabantur an quicquam a P. Guereto percepissent, quod vel umbram praeseferret con-silii vel causae quam Schattelio praebere potuisset, sed nihil penitus inven-tum est. Denique P. Gueretus adeo atrocibus tormentis subiectus est, ut omni vitae sensu destitutus dolorisque vi exanimatus esse videretur: quin etiam a tortoribus iam animum efflasse inter poenas putabatur. Omnia tum haec et hilariter et patientissime toleravit ita, ut adstantibus sui admiratio-nem et reverentiam commoverit, cuius etiam et innocentiam postea publico iudicio probata fuit, ut videbimus 10 Ianunrii anni sequentis. Ultima Decembris Ioannes Schattelius talem sententiam capitis subiit, qualis multa contra Societatis Iesu Patres atrocia contineret, eaque clare pronunciata, in Patrem nimirum Clementem Puteanum et reliquos omnes re-os seductae iuventutis Parisiis commorantes Iesuitas (praeterquam eos, qui diutius in carcere videbantur esse retinendi) ut videlicet bona Collegii fisco sint addicta, ut intra 24 horas Lutetia Parisiorum et intra dies 15 ex toto Galliarum Regno excedant. Quare illico R. P, Provincialis cum omnibus suis discessit iis exceptis, qui in vinculis detinebantur. Eadem die Schattelius extremo supplicio affectus est. Cui primo manus dextra rescissa, deinde admotis forcipibus candeutibus femori et toris bra-chiorum excruciatur, deinde quatuor equis in diversa agitatis alligatus fru-stratim discerptus est. Priusquam tum id fieret, augendi terroris et acuendi doloris causa, equi incitati iu primo impetn subito inhibiti sunt, ita ut omnium compages membrorum cum fragore cruciarentur, quod iteratum est. Interea gravissime enim quidam allocuti sunt ut fateretur, quisnam conscius, quis auctor, quis suasor fuisset. At ille saepius elata clarissima voce, ut ab omni- 43. P. Guinar- dus ob scriptum de Tyran- no in utramque partem in vincula conicitur. Etiam P. Gueretus. 44. P. Guere-tus tor-mentis subicitur. 45. Sententia contra Schatte-lium fer- tur et contra No- stros. 46. Extre- mum sup- plicium Schattelii. 196 Annus 1594. 47. Hedvigis Zabrzeska mors. 48. Unus ex Patribus Dominica- nis dum in nos in- vehitur ex Dioecesi abire ius- sus. 49. Varii ani- morum fructus. 50. Sub tem- pus incur- sionis Tartari- cae variae supplica- tiones, quibus Eex inter- est. 51. Eefutatio libri fa- mosi con- tra nos. 52. P. Ioannis Cornelii marty- rium, et P. Abracha- mi Geor- gii Maro- nitae. bus commode exaudiri potuerint exelamavit, nullum mortaltem sibi ullum incitamentum aut consilium ad hoc dedisse, seque nemini smquam hac de re suam mentem aperuisse: scire se sin aliud dicat fore, ut iam iam tartara tanquam mendacissimum exciperent In cuius sententiae repetitione ab equis discerptus et mortuus est. Hedvigis Zabrzeska, dives in domum nostram meritis et variis bene-ficiis hoc anno exeunte et vitae et de nobis bene merendi finem imposuit, digna tamen est, ut a nobis perpetua grati animi significatione recolatur, Eleemosynae per Novembrem et Decembrem accepimus florenos 274. Inter hos, qui eam submiserunt erat Hieronymus Gostomski a Lezenice Pala-tinus Posnaniensis, qui dedit florenos 100. Unus ex Patribus Dominicanis, (quem nonnulli Severinum nominant il-lum videlicet, qui tantopere in Canonisationem S. Hyacinthi laboravit) eum pro concione contra Societatem acerrime invehitur, a Cardinali Radivilo ex hac dioecesi dum vixit exulare est iussus, nostris omnino tacentibus. A schismate et haeresi ad Ecclesiam Catholicam reducti triginta se-ptem. Ob diligentiam praeterea operariorum Domus nostra non Cracoviensis tantum civitatis, sed aliorum vicinorum oppidorum et pagorum commune per-fugium facta censebatur et increbrescebat opinio non unquam felicius, quam apud Societatis praesbiteros onera conscientiae deponi. Quo etiam tempore huius anni (si tamen id in sequentem annum non est referendum) Tartaros fines Regni vastare rumor vulgaverat, publice per templa supplicationes indictae fuerunt. Magna populi agmina praecipue vero sodales a Misericordia nomen adepti e prima nobilitate collecti, habitu et vultibus tecti processerunt. Rex quoque tectus aliquot senatorum consciis eodem venit et eodem habitu cum caeteris ingressus, humi ut alii stratus magna hominum admiratione et approbatione iacuit. Prodierat insuper hoc anno Equitis Poloni ficta actio (de qua initio anni 1590 egimus) polonice versa cum tali titulo: „Conterfet nowych Mni-chów Jezuitów," quam egregie refutavit P. Martinus Lascius sub nomine Ni-colai Isiorae Paepositi Osmianensis. In hunc annum denique refertur P. Ioannis Cornelii martyrium (quod quonam mense contigerit, non invenio). Hic cum in Anglia concionandi laude ce-lebris esset Dorcestriae pro fide Catholica suspensus ac sectus intestinis ex-stractis. Hoc eodem anno P. Abrachamus Georgii Maronita in aditu Regni Abassinorum pro fide occisus. Vide Catalogum Martyrum. 197 Annus 1595. Annus Domini 1595. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Bernardino Confalonerio Praeposito Provinciali, Garsia Alabiano Domits S. Barbarae Praeposito, Numeravit hoc anno Domus S. Barbarae ex nostris octodecim, praeter sex, qui in aula Regia versabantur, nempe P. Scargam Concionatorem et P. Golinium Confessarium Regium et P. Fabianum Quadrantinum, qui Reginae fuit a confessionibus et alios tres fratres coadiutores praedictorum patrum socios, qui non raro dum Rex Cracoviae moraretur nobiscum in aede S. Bar-barae manebant. Post nostros Parisiis in fine anni superioris pulsos, septima die Ianu-arii in P. Ioannem Guinardum Theologiae Professorem ob tractatum in eius cubiculo repertum (de quo superioris anni Decembri n. 43 diximus) senten-tia mortis lata est, ut in patibulo suspenderetur. Qui cum more Gallis re-cepto omnibus vestibus denudatus sola interula male tectus ad patibulum iam iam abripiendus, prius sisteretur ad fores templi B. Virginis ibique interrq-gatus esset, an peccatorum veniam a Deo efflagitaret, respondit: Probe scio me miserum esse peccatorem, et supplex oro te Deus, ut peccatis absoluto mihi suam misericordiam non deneges. Interrogarunt item, utrum a Rege ve-niam peteret. Regem, ait, in nullo unquam offendi. Denique cum quaesitum esset ab eo, utrum iudicibus sententiam mortis vellet demittere ita exclama-vit: Dimitte illis Domine Iesu omnia peccata, quia nesciunt, quid faciunt. Cum iam patibulum a longe conspexisset, cui appropinquabat S, Andreae Apostoli exemplo et verbis illud pie alacriterque consalutavit et laeta mente ac fronte scalas conscendit, e quibus allocutus circumfusam spectantium mul-titudinem, quod supplicii hoc genere enecaretur aliam nullam subesse cau-sam, quam quia ante annos quatuor vel quinque perbreve tractatum conscri-psisset, nullius iniuria, nullius incommodo, in quem collegisset opiniones et sententias Sanctorum Patrum variorumque auctorum, quas ipse ante monu-mentis commendaverat de hac quaestione: Utrum liceat privato homini occi-dere manifestum tyrannum? tractatum illum se neque typis in lucem editum evulgasse, quin in aliorum manus eum nunquam pervenisse. Regem ibi ne-que verbulo laesum, aut offensum. His dictis mortem forti animo subiit magna commiseratione in universo circumstante populo excitata. Et sane ob iniquis-simam Parlamenti illius Parisiensis (quod illo tempore totum fere ex atro-cibus Calvinistis et Pseudopoliticis ac nostri ordinis hostibus capitalibus con-stabat) contra P. Guinardum latam sententiam non solum commiserationi lo-cus erat propter infame supplicium innocentissimo homini illatum, sed etian admirationi ob stultissimam crudelitatem et crudelissimam stultitiam dict Parlamenti. Si enim ob praedictam quaestionem de tyranno manifesto a pri 2. In Ioan-nem Oui-nardum nostrum sententia capitalis fertur. 3. Quae ad populum e scalis patibuli sit locu- tus. 4. Quam ini- qua eoa- tra eum sententia. 198 Annus 1595. 5. Caedes Begum docent haeretici. 6. Knoxus Pseudo-minister in Scotia. 7. Good- mannus Knoxi Conmini- ster. 8. Zwin-glius. 9. Occisa Maria Stu- arta Sco- tiae Regi- na ob re- ligionem a Calvi- nistis. 10. Falsum est Ioau- nem Gui- nardum a vato occidendo P. Guinardo subeundum erat patibulum, omnes Theologi Schola8tici, et Positivi et Morales imo et iuris utriusque Doctores, imo ipsi-met Calvinistae eodem supplicio essent afficiendi, quia hanc quaestionem tractant, imo atrocius defendunt, quam ullus Catholicorum. Nam Knoxus prae-cipuus Evangelii Calviniani in Scotia praeco in libello cui titulus est: „Ap-pellatio ad nobilitatem et populum Scoticum" ita ait: Illud audacter affirma-verim, debuisse Nobiles, Rectores, Iudices populumque Anglicanum non mo-do resistere et repugnare Mariae illi Jezabeli (ita haereticus rabula serenissi-mam Mariam Angliae Reginam appellat) quam vocant Reginam suam, verum etiam de ea et de sacerdotibus eius et aliis omnibus quotquot ei auxilium attulerunt, mortis supplicium sumere, ut primum coeperunt aperte Christi Evangeliam (id est Calvinisticam) supprimere: Addit insuper Knoxus neque promissum neque iuramentum obligare potest populum Christianum, ut obe-diat tyrannis contra Deum et manifestam eius veritatem. Goodmannus etiam symmysta Knoxi in libro qui inscribitur. „Quando Superioribus magistrati-buso bediendum sit", ita ait: Toti populo incumbit ut animadvertat in idolo-latram quemcunque; nemo excipitur, sive Rex, sive Regina sive Imperator. Et paulo post factum illud (loquitur autem de caede Amalec ex praecepto Dei per Israelem facta Exodi 17) perpetuum est exemplum in omnem aeter-nitatem et certa denunciatio populo, ut in simili defectione a cultu Dei Recto-res suos, qui a Deo ipsos abducunt (id est a Calvinismo) ad furcas abri-piant et suspendant et tum Deus ipse giadium iu manus populi tradit, et Deus ipse efficitur immediate eorum caput eosque defendet et benedicet. Idem ait Zwinglius in explanatione articulorum suorum actorum 4 his verbis: „Quando Rex, Princeps, Magistratus perfide et extra Regulam Christi egerint possunt cum Deo deponi. Calvinus etiam in caput 6 Danielis ita ait: Abdi-cant se potestate terreni principes, dum insurgunt contra Deum, imo indigni sunt, qui censeantur in hominum numero. Potius ergo conspuere oportet in illorum capita, quam illis parere, ubi sic proterviant. Id quod docent Calvi-nistae re ipsa praestiterunt in Scotia cum Maria Stuarta Regina, quam ob fidem Catholicam deiectam e solio in carcerem abdiderunt cum tali clamore omnium Evangelicorum teste Buccanano 18 historiae scoticae, ut meretrix et parricida cremaretur. Quam postea Reginam Angli Calvinistae post multo-rum annorum carcerem praecisis cervicibus neci dederunt nullam aliam ob causam, nisi ob fidem Catholicam. Haec pauca ex plurimis occasione suppli-cii innocentissimo Guinardo illati ab illis Calvinistis et Pseudopoliticis, quo-rum Pseudoministri et Reges Catholicos occidendos ob fidem Catholicam do-cuerunt et re ipsa Mariam Stuartam Scotiae Reginam occiderunt. Quanquam istum virum, ut tum aliqui notant, non crimen sed tempus malum, in quod inciderat peremit. Licet autem eum innocentissimum libenter fateamur, nun-quam tamen eum ob necem praedictam inter martyres nostros numeramus, quod impudenter nonnulli haeretici nobis imponunt. Manifeste enim eos no-strorum martyrum et picti et scripti Cathalogi mendacii convincunt inter Annus 1595. 199 quos nunquam Ioannes Guinardus ponitur. Post sublatum ita e vivis Ioan-nem Guinardum P. Rector et P. Ioannes Gueretus, Schattelii quondam in Philosophia praeceptor, et alii quinque socii sunt liberi dimissi e vinculis 10 Ianuarii, qui 28 Decembris antecedentis anni erant capti. Et hi nullo modo evasissent praesentem mortem, si vel pertenuis umbra causae ullius apparuisset. Statim vero egressi e carcere ut satisfacerent decreto exilii con-tra nostros lato, illo ipso die nec viso prius Collegio associati per medium civitatis egressi sunt. Post nostrorum ex urbe Parisiensi egressum in perpetuam uti haeretici cum Pseudopoliticis optabant nostrorum infamiam erecta saxea pyramis iam-bis et aliis contumeliosissimis carminibus contra nos repleta, in quibus et iu-ventutis corruptores et mactandorum Regum ac Principum instructores et plurimis aliis atrocissimis cognominibus vocabamur. Non multos tamen post annos, ut suo loco patebit tantam ignominiam Deus sustulit. Amurathes III Turcarum tyrannus paroxismis epilepticis 18 Ianuarii exstinctus est. Successit ei Muhametes III, filius natu maximus 31 aetatis annum habens, qui imperii auspicio pro immani ac detestando more gentis octodecim fratrum caede consecravit et iugulatos cum patre sepelivit. In arce Cracoviensi Rege ac Regina praesentibus incen-dium casu ortum. Cum enim repararentur camini et quaedam foramina versus trabes nondum fuissent obstructa ignis lente easdem trabes absumebat per aliquot dies et tandem 29 Ianuarii in flammam erupit hora tertia post meridiem magnamque par-tem arcis eamque praecipuam absumpsit et non pauca damna intulit Regem cum Regina Cardinalis Radivilus ex arce de-ductos in suam domum, in qua tunc morabantur et quae inter aedes Canonicorum sitae erant induxit, ubi tantisper manserunt, quamdiu videlicet post incendium commodae in arce habitatio-nes non fuissent accommodatae. Eleemosynae hoc mense accepimus florenos 125, inter quos erant 68 a Rege, qui etiam superiorum annorum mensibus et consequentium maxime tunc, dum Cracoviae degeret ordinarie domui nostrae vix non quolibet men-se certas summas iam per P. Scargam, iam per P. Bernardum Golinium submittebat. Datum initium Comitiis Greneralibus Regni sexta Februarii quae durarunt ad 21 Martiij in quibus de modo Reipublicae defendendae sub hoc tempus, quo bellis Grermania, Transylvania Valachia ardebant, et cum Turcarum maximis copiis conflige-bant vicinique nostris finibus tam Tureae, quam Germani cum nostris in-ter marty-res poni. 11. loannes Gueretus cum aliis liberatus a vincu-lis. 12. Pyramis infamis contranos erecta Parisiis. 13. Amurathi mortuo succedit Mohame- des. 14. Incen- dium ar- cis Craco- viensis. Eleemo-synae. 15. Comitia Regni Ge- neralia Craco- viae, 200 Annus 1595. 16. Contra Confoede-ratumem ferve Catho-res Catho-lici agunt. 17. Roberti Lottnelli marty- rium. 18. Deereti ppo tem- plo Geda- nensi exe- cutio di- lata. Transylvanis ac Valachis essent tractabantur, constitutaque oc-culta ea de re commissio et Primati Regni, Cancellario ac Vi-cecancellario ac Thesaurariis Regni, Marsalco insuper Nuncio-rum Terrestrium ad conservandum data, contributio pro tantis Regni necessitatibus decreta, et nova Comitia generalia pro sequenti anno Varsaviae indicta, simulque expeditio generalis si esset necessaria. Varia haeretici in his Comitiis sicut et in aliis posterio-ribus tentabant circa promovendam confoederationem illam in-famem, in qua pretextu libertatis, religionis atroces direptiones et impietates concluduntur. Multi frigidi Catholici ac Pseudopo-litici haeretieos iuvabant, non deerant tamen ferventes Catho-lici, qui hostium Ecclesiae eonatibus ibant obviam et fraudes Confoederationi involutas ostendebant Sub id etiam tempus nempe 24 huius mensis P. Petrus Skarga editum libellum po-lonicum, quem Processum Confoederationis inscripsit suo no-mine suppresso et in quo absurda illa recensuit, quae ex Con-foederatione sequerentur. Multis hic liber aperuit oculos et eo lecto antiquas opiniones, quas de Confoederatione habebant deposuerunt, eamque fortiter oppugnarunt. Contra Nostros etiam in hisce Comitiis per haereticos et Pseudopoliticos non pauca dicta et acta, sed non defuerunt. qui nos ferventer defenderunt maxime inter nuncios terrestres, inter quos praecipuus erat Magnificus D. Stanislaus de Lesko Stadnicki. Submissi domui hoc mense tum a Rege tum ab aliis floreni 123 prae-ter varia victualia. P. Robertus Sotvellus Anglus cum plurimum concionando in patria profecisset multisque utilissimis conscriptis libris rem Catholicam promovis-sefe set ab haereticis tandem comprehenditur et post diuturaos carceris squa-lcres ae saeva saepius repetita tormenta Londini 3 Martii pro fide catholica suspeusus et sectus est. Pro restitutione templi Parochialis Gredanensis ad instan-tiam Episcopi Vladislaviensis Magnificentissimi Hieronymi co-mitis a Rozdraszew, datum decretum in comitiis 17 Martii, eius tamen executio ad hoc usque tempus, dum haec scribimus nempe ad anntim Dm 1631 nondum est secuta ob temporum iniquitatem et haereticorum rebellionem. Annus 1596. 201 19. Bulla Cle-mentis de muneri-bus licet non rece-pta ab ex-ternis No-stros ob-ligat. Finis Co-mitiorum. 20. Petro Skargae datur fa- cultas ma- nendi in arce cum socio. Eleemo- syna. 21. Henrici Walpoli marty- rium. 22. Mansfel-dius Prin-ceps fit Romani Imperii. 23. Nostri ex Transyl- vania eie- cti reno- . vantur in eadem, Quaesierant nonnulli ab admodum Reverendo Patre Nostro, an Cle-mentis VIII Bulla de largitione munerum nostros in Polonia obliget, quan-doquidem a Praelatis nec promulgata sit nec admissa. Respondit ad id 18 Martii Provinciali Noster Generalis hisce verbis. Novit V. R. in huiusmodi rebus varias esse opiniones. Caeterum Nostris satius est tutiorem partem sequi, pro reverentia quam Sedi Apostolicae debemus, praesertim cum de Sanctissimi voluntate constet eam esse, ut ab omnibus observetur. Quod per-spicue nuper declaravit, cum de Hispania quaestio esset, in qua cunctari non-nullos acceperat. Impositus finis Comitiis 21 Martii, ad quae etiam ab Im-peratore Rudolpho Reverendissimus Pawlowski Episcopus Olo-mucensis cum Dno Venceslao Berka Marsalco Bohemiae legati venerant, et Ordinum Imperii nuncii, petentes, ut contra com-munem hostem Turcarum tyrannura Poloni quoque sese coniun-gerent, sed haec res effectum non habuit. Petierat ab admodum Reverendo Patre Nostro P. Petrus Skarga, ut ob magnam distantiam Domus S. Barbarae a templo arcensi posset in arce cum socio manere propter conciones, quas coram Rege ibidem faciebat. Per-misit id Reverendus Pater Noster 25 huius mensis, utebaturque eadem facul-tate idem P. Skarga, quamdiu domum apud S. Petrum non habuimus. Dati pro eleemosyna hoc mense tum a Rege, tum ab aliis floreni 194. Henricus Walpolus martyrio functus est in Anglia 7 Aprilis equuleum aliaque id genus tormenta non minus quam quatuordecim vicibus incredibili animi constantia Londini perpessus. Eboraci deinde, ubi fuerat comprehensus (non accepta commodissima e carcere dilabendi occasione, quam avidissime illi obtmdebant nobiles quidam et catholici amici) pro catholica fide fuil suspensus gladioque sectus intestinis exstractis. Hunc in scala iam strangu-landum orationem Dominicam recitantem et salutationem Angelicam inci-pientem non permiserunt eandem impii iudices finire sed de scala deiicere iusserunt. Carolus Mansfeldius Pragae a Rudolpho Caesare Equitis aurati digni-tate et titulo Principis Romani Imperii insignitus est 28 Aprilis ac insupei vicarius constitutus Mathiae Archidueis, qui Supremus Caesarei exercitug contra Turcas Imperator erat. Accepimus hoc mense eleemosynae florenos 187 et in Maio 107. Postquam 16 Maii Albae Juliae in Comitiis Generalibus ordinis Transylvaniae de restituenda nostra Societate conclu-sissent, statim 7 Junii litteras revocatarias Nostrorum ad no- 26 202 Annus 1595. 24. Ladislaus Princeps Poloniae nascitur. 25. Usus Bul-lae crucia-tae sine scitu Su-periorum Nostris in-terdicitur. 26. Hardeciua supplicio afncitur. stram Societatem Princeps Transsylvaniae dedit, quarum tenor est talis: Nos Sigismundns Battoreus Dei gratia, Transylvaniae, Moldaviae, Vallachiae, Transalpinae et sacri Romani Imperii Princeps, Partium Regni Hungariae Dominus et Siculorum Co-mes etc. Recognoscimus et testamur per praesentes litteras nostras, fideles nostros speciales Magniiicos, Nobiles, ceteros-que status et ordines trium Nationum Regni nostri Transylva-niae et Partium Regni Hungariae ditioni nostrae subieetarum, in generalibus eorum Comitiis in hac civitate nostra Alba Iulia ad diem decimum sextum Mensis Maii novissime elapsi ex edicto nostro congregatos, unanimi consensu (id quod nos quoque summis votis expetebamur) de revocandis Patribus Societatis Jesu ad pristina iiiorum loca et domicilia in hoc Regno nostro Transylvaniae ab ipsis antea possessa conclusisse. Quo circa Reverendissimum ac Reverendos Patres P. Claudium Aquavi-vam Praepositum Greneralem caeterosque Societatis Iesu Prae-positos ac Superiores requirimus, rogamusque benevole, ne nonnullos ex suis in hoc Regnum nostrum quamprimum mittere graventur, certosque sibi persuadeant ipsis Patribus, neque collegia ac domicilia, neque sufficientes reditus defuturos, nos-que eosdem, eo quo par est favore, benevolentia ac benignitate complexuros. Datum in praedicta civitate nostra septima die Iunii Anno Dm 1595. Subscriptiones erant. In una parte Sigis-mundus Princeps. In altera Stephanus Iosica Cancellarius. Natus est Cracoviae in Suburbana Regia Lobsoviensi Ladis-laus Princeps 9 Iunii hora tertia pomeridiana, quam ob rem et illa ipsa die et posterioribus in variis templis ac locis actae Deo gratiae. Clemens VIH Pontifex Maximus per suum breve 14 Iunii interdixit hominibus Societatis absque Superiorum suorum licentia usum bullae Cruciatae, quoad eligendum confessarium et obtinendam absolutionem a reservatis, quod etiam ante Gregorius XIII anno 1575 3 Mai interdixerat et habetur hoc in privilegiis nostrae Societatis tum v. absolutio §.11 tum §. 2 Gratiarum usus. Ferdinandus Comes Hardecius qui, ut superiori anno n. 37 diximus Laurinum Turcis dediderat 15 Iunii Viennae Austriae perfidus Caesari de-claratur, dextra prius ferro amputata, truncatur una cum Nicolao Berlinio Lotharingo, Vigilum Laurinensium Praefecto. Annus 1595. 203 30. Vladicae Rutheni de sua ad summum Pontifi-cem lega- tionem Regem instruunt. 31. Petrus Skarga pro iis flore- nos 600 impetrat. Venit Cra-coviam R. P. Pro- vincialis. 27. Religio-sos sine . patenti-bus quo-modo No-stri susci-pere pos-sunt. 28. Baptis- mus Ladi- slai Prin- cipis. Quaesitum erat ab admodum Reverendo Patre Nostro, an omnino ser-vanda sit a nostris constitutio Sixti V de non admittendis religiosis sine patentibus, cum plerumque illorum Superiores eos subditis non dent. Respon-dit R. P. Generalis 24 lunii, nuper se adiisse ea in re Summum Pontificem et intellexisse satis Nostris futurum, si id observent quoad aliorum exigendas patentes attinet, quod ab aliis observari vident. Et ab Rege et ab aliis accepti hoc mense eleemosynae floreni 134. Initiatur Baptismatis Sacramento Ladislaus Princeps per Georgium Radivilum Cardinalem, Episcopum Cracoviensem in basilica Cracoviensi St. Stanislai 9 IuliL Levarunt ex sacro fonte tum Anna Jagiellonia, Regina senior, quae accepto de nato principe nuncio Varsavia Cracoviam venerat, tum Ferdinandus Archidux Austriae, modernus Imperator per Franciscum Fer-mandinum, legatum, tum denique Catharina Guilielmi Ducis Mantuae filia, Ferdinandi alterius Archiducis Austriae demortui vidua, per Annam, Radivili Alberti ducis quondam coniugem Ducissam Curlandiae, tunc etiam orbam marito. Concluserant huius anni superiori mense inter se Vladicae Rutheni de instituenda ad Clementem VIII legatione, qua et se obedientiae eius subderent tanquam supremo Ecclesiae capiti et per eum ab obedientia Patriarcharum Constantinopolitanarum liberarentur, ac simul ritus graeci ceremoniae iis conservaren-tur. Itaque 17 Iulii missi ab eis Hippatius Prototronio Pociej Vladica Vlodzimiriensis et Brzestensis ac Cyrillus Terlecki, Vladica Luceoriensis et Ostrogiensis venerunt Cracoviam et suum animum Regj serenissimo apernerunt. Cognito pio eorum proposito serenissimus Rex non solum illud vehementer collau-davit et ad illud prosequendum cohortatus est, sed etiam inter-cessorias pro illis litteras ad Sedem Apostolicam dedit strenue conatus Vladicarum adiuvantibus piis Regni Proceribus et Patre Petro Skarga. Accepit domus 8. Barbarae hoc mense eleemosynae florenos 70. Impetravit P. Skarga 1 Augusti pro Vladicis Ruthenis a Serenissimo Rege florenos 600, qui sequenti die Cracovia ad suos discesserunt, ut se brevi ad iter Romanum comparare possent. Idem P. Scarga hac die suarnm concionum Cracoviae impressarnm tomum Regi obtulit. Venit Cracoviam 5 huius mensis R. P. Bernardinus Confalonerius Pro-vincialis et visitata domo S. Barbarae accepit etiam rationem more consueto acceptae et expensae a 1 Iunii anni superioris ad ultimam Iulii anni huius. Annus 1595. 32. Varia or- dinata cir- ca fictos et recidi- vos. 33. Carolus Mansfel-dus Tur- carum exercitum profligat. 34. Varii No-stri susci piunt gra- dus. 35. Michael Brilmae- ckus ve- neno ab haereticis perimitur. Eadem die varia misit admodum R. P. Noster Generalis ad provincias observatu digna circa eos, qui ficte in religione procedunt, vel in peccata gravia ordinarie recidunt. Quomodo videlicet in his Superior et tanquam Pater et tanquam iudex procedere debeat. Quomodo in eiusmodi casibus ad purgandam Societatem ianua claudi non debeat. Quomodo ad consultationem eiusmodi res spectent vel non spectent si sint occultae vel cum complice. Quid denique agendum si peccatum, in quod quispiam re incidit sit cum scandalo, cum damno Collegii cum alterius ruina. Quae omnia sunt relata in primam partem Ordinationum libri primi. Cum Muhametes Graeciae Belerbegus Sinanis Veziri Bassae filius, se-lectissimo quindecim millium Turcarum exercitu, obsessis Strigoniensibus la-turus opem 4 huius mensis a Carolo Mansfeldio prope Strigonium fortiter profligatus et in fugam compulsus esset, ita ut Turcarum (inter quos Osma-nes Bassa Laurinensis cum sex Begis fuit repertus) quinque millibus cae-sis, signis militaribus 27 una cum duobus Begis captis, Turcica castra cum opimis spoliis Caesarianis ducibus et militibus remanserint. Cum, inquam, hoc factum fuisset 14 huius mensis Mansfeldus Commoram ex castris ad Strigo-nium filii ob morbum delatus, praeclari Ducis datis indiciis, diem extremum clausit non sine maximo totius exercitus Christiani moerore. Operante sacris P. Bernardino Confalonerio in templo S. Barbarae P. Gaspar Sawicki 20 Augusti Professorum quatuor vota, P. Mathias Szamo-tuliensis vota Coadiutorum Spiritualium formatorum, Michael Samarzewo et Ioannes Berent temporalium formatorum vota emiserunt. Hos secuti 24 eius-dem mensis eodem Patre Provinciali in eodem loco celebrante: P. Gaspar Moraris, P. loannes Jankowski, P. Gaspar Pentkowski, qui Professionem 4 votorum emiserunt et P. Martinus Bilducius, qui formatus Spiritualis Coad-iutor factus erat. Pater Petrus Michael Brilmaeckus, natione Germanus patria Coloniensis cum in Societate ab anno Domini 1568 versaretur post varia studia, quibus vel ipse instruebatur vel alios instruebat; post munus Rectoris Spirensis per sex annos et per alios sex Monasteriensis in Vestfalia quod egregie obiit; post multos libros contra baereticos (qui in cathalogo Societatis nostrae scripto-rum recensentur), scriptos, plurimosque haereticos Ecclesiae Dei redditos, tandem anno aetatis 53, 25 Augusti huius anni, ab haereticis, per speciem amicitiae ad mensam invitatus, venenum porrectum (odio sine dubio religio-nis) incautus hausit et Moguntiae extinguitur, quod refert Petrus Ribadeneira nostrorum scriptorum texens Cathalogum. Mirum vero est eum in Cathalogo martyrum nostrorum positum non esse, cum constet odio Catholicae fidei peremtum. Nam licet aliquam partem veneni per efficacia antidota ab ami-cis subministrata eiecisset, haesit tamen hoc malum etiam identidem eum affligens graviter? tandem absumpsit. Annus 1595 205. 40. Vladicae Rutheni Romam dis-cedunt. 41. Commu- nes eorum litterae. 42. Causae ob quas unionem expete-bant. 86. Nicolaus Zebrzy-dowski contra Tartaros in Vala- chiam profieisci- tur. 37. Strigo- nium a Christia- nis Tur- cae eripi- tur. Hoc eodem Augusto mense Nicolaus Zebrzydowski tunc Palatinus Lublinensis et Capitaneus Cracoviensis cum duobus fere millibus in auxilium Ioanni Zamoscio tunc contra Tartaros exercitum in Valachia administrante, profectus est duosque nostros sacerdotes pro spirituali militum auxilio P. Grasparem Grentkowski et P. Ioannem Brzozoviensem secum abduxit Eleemosynam huius mensis erat florenorum 198 quam partim Rex partim alio submiserunt. 38. Haeretica pravitas contra sa- cras ima- gines. Post tertium obsidionis mensem receptum a Christianis Strigonium in Pannonia seu Hungaria 1 Septembris postquam 53 annis sub Turcarum potestate essei Memorabilis porro tunc haereticorum, qui in castris caesareis erant contra sacras ima-gines furor apparuit. Cum enim in arcensi sacello variorum sanctorum effigies, quas Turcae tanto tempore intacta servarunt conspexissent, eas statim confregerunt frementibus Catholicis et maxime Italis, qui ibi erant remque adeo atrocem vindicare cupientibus, nisi periculum tumultus intercessisset. 39. Maria Ar-chiducis-sa in Po-loniam venit. Maria Arcbiducissa, mater Annae Austriacae, Reginae Po-loniae venit Cracoviam 5 Septembris ob invisendum Regem Reginam filiam eiusque filiolum recens natum ac insuper Re-ginam seniorem Annam Iagielloniam, quae ad hoc usque tempus Cracoviae morabatur et non nisi 13 huius mensis Varsavian discesserat. Rebus cum suis constitutis Hipatius Pociej et Cyrillus Terlecki, Vladicae Rutheni, quorum in Iulio fecimus mentionem, venerunt iterum Cracoviam 16 huius mensis et pro itinere Ro-mano postquam se optime comparassent, 26 eiusdem mensis Romam versus iter sunt ingressi, cum litteris ad Pontificem oni-nium Vladicarum, quas in Iunio adhuc paraverant, et quas etiam Cardinalis Baronius tomo suo septimo Antverpiae anno 1597 impresso in fine posuit earumque tenor est talis: Sanctissime Pater Domine et Pastor Supreme Ecclesiae Christi, Domine clementissime etc.! Repetentes memoria consensum in omnibus atque unionem Orientalis et Occidentalis Ecclesiae, quam ma-iores nostri sub obedientia et regimine sanctae Sedis Aposto-licae Romanae coluerunt; ex altera vero parte perpendentes Annus 1595. 43. Quid a Pontifice petant. animk dissensiones et schismata, quae hodie invaluerunt, non potuimus propterea non maximo dolore affici: deprecamurque assidue Dominum, ut nos aliquando in unitatem fidei aggrega-ret; exspectantes si forte Superiores et Pastores nostri Orien-talis Ecclesiae, sub quarum obedientia hucusque fuimus de iu-cunda unitate et concordia, quam in liturgiis quotidie a Deo efflagitant cogitare serio atque diligenter in eam rem et curam incumbere vellent. Sed cum videremus frustra tale quippiam sperari ab illis, non tam malevolentia et temeritate fortasse eorum, quam quod sub gravissimo servitutis iugo crudelissimi tyranni et a religione Christiana alieni gemunt, tentare id, quod maxime vellent, nullo modo possunt. Nos nihilominus qui in his partibus sub dominio Serenissimi Poloniae et Sueciae Regis et Magni Ducis Lithuaniae constituti sumus liberisque nobis propterea esse licet, attendendes officium nostrum, neque nobis ipsis et ovibus gregis Christi, quarum cura ad nos spectat obesse, conscientiasque has in parte nostras tot animarum in-teritu, qui ex dissensionibus his provenit, gravare nolentes, ad-iuvante Domino ad unionem, quae antea inter Orientalem et Occidentalem Ecclesiam viguit inque Florentina Synodo ab autecessoribus nostris constituta est, accedere decrevimus, ut vinculo huius unionis adstricti sub obedientia atque regimine Sanctitatis Vestrae uno ore et corde glorificemus et laudemus omnes divinissimum et Sanctissimum nomen Patris et Filii et Spiritus Sancti. Ac proinde sciente volenteque Domino Nostro Si-gismundo Tertio, Dei gratia Poloniae et Sueciae Rege magnoque Duce Lithuaniae, cuius etiam singulare ac sapientissimum studium in hac re enituit: mittimus ad Sanctitatem vestram charissimos fratres nostros Reverendos in Christo Hippatium Pociej Pro-tothronum atque Episcopum Luceoriensem Ostrogiensemque, quibus mandavimus, ut Sanctitatem Vestrum adeant ac (siquidem Sanctitas Vestra administrationem Sacramentorum ritusque et cae-rimonias Orientalis Ecclesiae integre ac inviolabiliter, atque eo modo, quo tempore unionis illis utebamur, nobis conservare con-firmareque pro se et successoribus suis, nihil in hac parte innovaturis dignetur) suo et omnium nostrum Archiepiscopi et Annus 1595. 207 Episcoporum totiusque Eeclesiae nostri status et ovium com-missarum nobis divinitus nomine Sedi S. Petri et Sanctitati Vestrae uti Summo Pastori Ecclesiae Christi debitam obedien-tiam offerant. Quae omnia petita a nobis si obtinuerimus, Sanctitati Ve-strae cum omnibus successoribus suis nos et successores no-stri dicto audientes subque regimine Sanctitatis Vestrae sem-per esse volumus. In quorum maiorem fidem litteras praesentes manibus nostris subscripsimus, atque munivimus sigillis. Data ex Regno Poloniae et magno Ducatu Lithuaniae die 12 Iunii anno 1595 iuxta Calendarium vetus. Sanctitatis vestrae humil-limi apud Deum Oratores et servi: 1. Michael Dei gratia Archiepiscopus, Metropolita Kiowiensis Haliciensisque ac totius Russiae mppr. 2. Hippatius Dei gratia Protothronius, Episcopus Vlodomi-riensis Brestensisque mppr. 3. Cyrillus Terlecki Dei gratia Exarcha Episcopus Luceo-viensis Ostrogiensisque mppr. 4. Grregorius nominatus Archiepiscopus Vladica Polocensis Vitepcensisque mppr. 5. Gedeon Balaban Episcopus Leopoliensis mppr. 6. Dionisius Zbirujski Episcopus Chelmensis mppr. 7. Michael Kopistinski Episcopus Premisliensis Samborien-sisque mppr. 8. Ioannes Pelczicki Episcopus Piascensis Turoviensisque mppr. 9. Ionas Hohol Archimandrita Cobrinensis Ecclesiae Salva-toris manu propria subscripsit. Idem Ionas Hohol nominatus Episcopus Pinscensis Turo-vensisque mppr. 44. Subscri-ptiones omnium Vladica-rum. Huc usque litterae Vladicarum ad Pontificem Maximum quas praedicti duo Romam secum ferebant. Hoc etiam meuse appetente autumuo Petrovius Episcopus Ebroicensis (postea inter purpuratos Patres meritissimo numeratus) gratiam Apostolicam Regi Galliarum Henrico IV a Poutifice Maximo impe-trat: ubi Rex vinculo anathematis solemni ritu solutus est, et maximo urbis applausu Christianissimi titulo more maiorum decoratus. 45. Henricus IV Rex Galliae ibsolvitur ab excom- munica- tione, 208 Annus 1595. 46. Initia fundatio- nis domus professae futurae Societa- tis. 48. Cuius cu-ram Car- dinalis Radivilus iam depo- suerat. 49. Suscipit Rex fun-dationem domus professae 50. Deligitur locus do-mus Ocie aiana cun aliis. Quae 17 Octobris de fundatione Domus Professae Craco-viensis Rex serenissinras Sigismundus III constituerat hic bre-viter annotandum. Manentibus in aulica missione P. Petro Skarga et P. Bernardo Grolinio et Illustrissimo Cardinali Geor-gio Radivilo in spe, quam praebuerat etiam Reverendo Patri Nostro Generali fabricandi pro Societate templi et domus lan-guescente, Petrus Skarga communicato cum socio P. Bernardo consilio, inflagitante et urgente Magnifico et Generoso D. Andrea Bobola, intimo Regis et Societatis integerrimo ami-co, invocato Domini auxilio, adiit Regiam Maiestatem circa fi-nem Septembris ac fervore quo potuit maximo proposuit meritum apud Deum et aeternam ac temporalem Davidi similem bene-dictionem, si ad fundandam Domum Professam ipsius Maiestas animum adiecerit, praesertim cum tanta erga Societatem nostram minimam, clementiae suae ediderit argumenta. Non fuit ingratus sermo Regi, illud tantum quaesivit, num Cardinalis deposuerit hanc curam, et num sit aegre laturus, si ad alium transferatur. Pater Scarga securam fecit Regiam Maiestatem, non modo ni-hil Cardinalem passurum offensionis sed etiam ipsum id a sua Maiestate petiturum, et libenter hunc honorem in eam trans-laturum. Egit ergo Grenerosus Dnus Bobola eum Cardinali et eo produxit rem, ut ipse coram hoc se munere exueret. Tandem 2 Octobris die anni eiusdem interpellata Regia Maiestas a P. Skarga respondit, se intra 14 dies daturam responsum, quam primum ex villa redierimus (petieramus enim animi gratia Stepocitium nostrum ut adiremus.) Postquam ergo rediissemus et P. Skarga 17 Octobri modeste a Rege responsum postula-ret, in Dei nomine cum devotione quadam mentis erga Deum, suscepit Regia Maiestas fundationis eius honorem. De loco tandem consilia sunt suscepta. Aliqui ex Nostris suadebant multis rationibus, ut templum S. Stephani dilataretur et novitii alio transferrentur. Sed aliis visus est locus magis commodus in domo perillustris Ioachimi Ocieski, si venalis esset. Discepta-tum est diu et missa fuerat ad R. P. Nostrum Generalem de-liberatio. Regia vero Maiestas ad aream Ociescianam coniicie-bat oculos. Nam et ex arce spectare domum illam potuit. Vicit Annus 1595. 209 ergo sententia Regis, qui etiam iussit P. Skargam tentare ani-mum Dni Ioachimi Ocieski et suo nomine non Regis facere contractum, et si fieri posset cito finire et concludere. Verum protracta res est ad 20 Maii sequentis anni. Cur vero postea et coemptis variis aedibus pro domo professa et sumptuosis-simo elegantissimoque templo ibidem exstructo apud S. Barba-ram domus professa manserit, ac in loco pro ea designato. Collegium institutum sit, suo loco dicetur. A 18 huius mensis ad 21 ingens exercitus Tartarorum plusquam 70 millium, qui per Valachiam in auxilium Turcicum contra Christianos contendere volebat, opera et industria Ioan-nis Zamoscii Cancellarii, Supremique Exercituum Praefecti (qui ad Ciecioram castris positis hostem expectabat) repressus est et impeditus. Variae etiam conditiones a Tartaris cum honore Regni acceptae et Valachia a Bassa Turcico tunc liberata, magnaque ex parte in Regis nostri potestatem redacta. Demum Sinan Bassa cum exercitu Turcico adventu Tartarorum despe-rato Moldaviam reliquit et Danubium traiecit. Eum post terga Princeps Transylvaniae insecutus plurimos neci dedit. Per Septembrem et Octobrem menses, accepimus a Rege et aliis elee-mosynam florenorum 253. P. Nicolaus S§dkowski 7 Novembris Cracoviae apud S. Stephanum (eo enim maioris commoditatis causa in morbo translatus erat Domo S. Bar-barae omnia necessaria suppeditante) moritur. Equestris is erat ordinis iam-que maturus Societatem erat ingressus, in qua (nam in saeculo humanioribus studuerat) Philosophiam Vilnae et aliquam Theologiae partem audivit. Docuit etiam Pultoviae in Grammatica et in Syntaxi, imo ut alii addunt, etiam in Poetica. Collegia Vilnense et Polocense in ipsorum initiis egregie officio Procuratoris iuvit. Coucionatus horis pomeridianis in aliquot locis matutinum etiam concionatorem egit Polociae, ubi etiam munus Rectoris obiit et in aliis locis Superior erat. E suo patrimonio florenorum 500 Societati attribuit. Senior factus in aliorum confessionibus excipiendis nunquam fatigabatur. Vir spectata virtute et magni animi ad labores tolerandos et pericula subeunda. Annos aetatis habuit 60, ex quibus in Societate consumpsit 30. Professus trium votorum. Ingressus erat Societatem anno 1564. Sepultus in templo S. Mathiae. Publicae deo actae gratiae pro felici successu nostri exer- citus in Valachia contra Tartaros 17 Novembris. Nunciusetiam Tartaricus Cracoviam venerat cum iis conditionibus, quae erant in castris conclusae 14 eiusdem mensis, Seriptores rer. pol. Tom. VII. 27 51. Tartari per No- stros re- primun- tur ne in Hunga- riam ire possent. 52. P. Nicolai Sedkow- ski mors et vita. 53. Pro felici successu in Vala- chia actae Deo gra- tiae, 210 Annus 1595. 54. Rosvanus a Polonis victus et postea a suis in palum actus. 55. Vladicae Rutheni in publi- cum audi torium Romae admissi. 56. Professio nem fide faciunt. Stephanus Rosvanus Moldayiae Voivoda dum regionis illius dominatum, quo multo ante a Polonis pulsus fuerat, recu-parare conatur, ab iisdem Polonis duce Potocki Hieremiae Mohylae, Moldavorum Principis partes tuentibus, exercitu eius partim caeso, partim in fugam acto, superatus est 12 Decembris. Post ab Hieremiae militibus in fuga captus est Rosvanus et palo infixus. Unde non leves ortae erant contra Polonos offen-siones et ipsius Pontificis Maximi et Imperatoris Rodulphi, quibus persuasum erat, Rosvani exercitum contra Turcam fuisse comparatum. Maxime vero Sigismundus Transsylvaniae Prin-ceps contra Polonos exarserat, quia multi Transsylvani castra Rosvani secuti, erant caesi. Res tamen ista, postquam uti se habuit cognita erat, sopita est. Vladicae Rutheni qui Cracovia Romam versus 26 Septem-bris discesserant ac omnia illis ad habitandum et ad victum necessaria toto tempore commorationis Romanae munificentissime suppeditata essent, tandem 23 Decembris in aula Constanti-niana Palatii Vaticani coram ipso Summo Pontifice, et S. R. E. Cardinalibus, aliisque plurimis in publicum auditorium sunt admissi, legationis munus, quod obirent, exposituri. Tum igitur ingressi, ut a longe conspicati sunt Romanum Pontificem vene-rationis ergo prostraverunt se in terram, surgereque iussi atque accedere ad thronum Pontificis, ad eiusdem pedes rursum eodem humillimo cultu strati, eosdem sunt deosculati. Hisque peractis, cum quod peterent, recitassent litteras quas supra nu-mero 41 retulimus Summo Pontifici legendas obtulerunt, quae Ruthenice primum, uti scriptae erant, perlectae, eaedem rursus latinitate donatae ex scripto sunt repetitae. His auditis Silvius Antonianus, Praefectus cubiculi Pontificis et eidem Summo Pon-tifici a secretis, praeclaram iussu Pontificis ad eos habuit ora-tionem, qua explicabat gaudium Pontificis ex eorum ad Eccle-siam Catholicam Romanam reditu. Denique rogabat Pontificem eos benignissime ad communionem admittere et eorum obe-dientiam suscipere. Tum legati Vladicae singuli fidei Catholicae professionem scriptis editam suoque manu subscriptum coram ipso Pontifice recitarunt, quam quidem Hipatius primum latinis verbis conceptam, quod eam linguam calleret. emisit et iurameato Annus 1595., 1598. 211 tactis Sacris Evangeliis comprobavit. Mox ab altero Legato Cy-rillo eadem professio lingua Ruthenica ab illo et latina per interpretem est recitata repetitaque iuramento confirmata. Qui-bus finitis uterque Legatus iterum ad pedes Sanctissimi acces-sit eosque deosculatus est. Tum ipsos summus Pontifex voce submissiore, quae a propinquis exaudiretur ita allocutus est, ut et gaudium suum ex eorum eiusmodi processu deduceret, et ad agni-tionem divinae clementiae, ad obedientiam ad humilitatem cuius defectu misera Graecia in iugum Turcicum incidit, cohortatus est ac iis benedictionem impertiit, tandemque facta est dimissio sacri conventus. In Novembri et Decembri a Rege et aliis dati eleemosynae floreni 210. Ex iis, quae ad certum mensem reduci non poterant haec sunt. Ab haeresi ad Catholicam Religionem reducti 30. Inter hos insignis erat Proco-pius Sieniawski, Curiae Regiae Marsalcus, vir in Republica magnus, in quo convertendo egregie P. Petrus Skarga laboravit. Missio Nostrorum Bieczum erat instituta magno cum fructu. Templo accesserunt non pauca ac inprimis campana media de novo fusa. Pixis cristalina a Serenissimo donata, cui sa-phyrus auro inclusus a Domina Koniecpolska Chnstina additus est. Crux argentea deaurata, pelvis et urceoli similiter argentei deaurati. Candelabra argentea duo, cassulae varii coloris et pretii decem, ex quibus una ex altem-bas columnam rubram variis praetiosis lapillis bullisque aureis distinctam habens. Antependia quatuor et non pauca alia, tam in rebus ipsis, quam in pecunia. 57. Quibus de rebus eos Pontifex alloqua- tur. 58. Haereti- corum conversio, 59. Templo quae ac- cesserunt. Annus Domini 1596. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Bernardino Confalonerio Praepo-sito Provinciali, flarsia Alabiano Donms Professae Praeposito. Numeravit Domus S. Barbarae totidem nostros hoc anno, quod et su-periori nempe octodecim, sacerdotes videlicet novem, et alios novem fratres adiutores, praeter eos sex, qui in aula Regia versabantur et cum Rege ac Regina manentibus Cracoviae ipsi etiam domi nostrae ordinarie manebant. Expediti Romae Vladicae Rutheni acceperunt confirmatio-nem a Summo Pontifice unionis suae, cuius post praefationem et descriptionem processus totius huius negocii haec verba sequuntur. 1. Nurnerus Nostro- rum. 2. Confirma-tio Ponti-ficia unio-nis Vladi-carum Ru-thenorum, 212 Annus 1596. 3. Permit-tuntur il-lis caeri- moniae non repu- gnantes Ecclesiae. 4. Benedic- tiones va- riae illo- rum. Ut igitur de Ruthenorum ad Romanorum ecclesiam reditu et reconciliatione ad posteritatis memoriam, certa et perpetua esset testificatio, hac nostra perpetua constitutione fratres Mi-chaelem Archiepiscopum Metropolitam et ceteros Episcopos Ru-thenos supradictos, qui decreto consenserunt et litteris ad nos missos subscripserunt, tam praesentes, quam absentes una cum omni clero et populo nationis Ruthenae seu Russiae, quae ad temporale dominium et ditionem charissimi filii nostri Sigis-mundi Poloniae et Sueciae Regis pertinet, ad laudem et glo-riam sanctae et individuae Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti ad incrementum et exaltationem fidei Christianae intra gremium Ecclesiae Catholicae et unitatem S. Romanae Eccle-siae uti membra nostra in Christo Iesu recipimus, unimus, ad-iungimus, annectimus et incorporamus, atque ad maioris chari-tatis nostrae erga ipsos significationem, omnes sacros ritus et caerimonias, quibus Rutheni Episcopi et clerus iuxta sanctorum Patrum Grraecorum instituta in divinis officiis, et sacrosancto Missae sacrificio caeterorum Sacramentorum administrationem, ali-isque sacris functionibus utuntur, dummodo veritati et doctrinae fidei Catholicae non adversentur, et communionem cum Roma-norum Ecclesia non excludant, eisdem Ruthenis Episcopis et Clero ex Apostolica benignitate permittimus, concedimus et in-dnlgemus. Non obstantibus constitutionibus et ordinationibus Apostolicis caeterisque contrariis quibuscunque. Omnes igitur unanimes, uno spiritu benedicimus Deum coeli et patrem mise-ricordiarum, qui facit mirabilia magna solus a saeculo, qui cor-da filiorum ad Patrem convertit, omnes Christi ad ovile reduxit, membra capiti conglutinavit. Benedictus Deus, qui semper co-gitat cogitationes pacis et vult omnes salvos fieri et ad agni-tionem veritatis venire. Benedicti sunt fratres nostri Michael Archiepiscopus Metropolita et Episcopi eius Rutheni, qui aures suas non obturaverunt ad vocem Domini, sed illi ad ostium cordis stanti et pulsanti aperuerunt per ipsius gratiam, qui dat velle et perficere. Pro bona voluntate det illis Deus abundan-tiam coelestium donorum et conservet et corroboret in hoc san-cto proposito cum omni Clero et fideli populo, ut permaneant in charitate et obedientia sanctae Romanae Ecclesiae Matris Annus 1596. 213 suae, ut agnoscant et perpetuo confiteantur magnitudinem divi-nae misericordiae erga ipsos et ambulent in via Domini con-servantes unitatem Spiritus in vinculo pacis nobiscum, ut filii nostri dilecti, quos singulari nostro cum gaudio suscepimus in Domino. Ita Christus Dominus pro sua immensa clementia, Ruthenorum exemplo Graecos omnes, ab Orthodoxae fidei tra-mite aberrantes et qui eos in erroribus sequuntur permoveat, qui Ruthenis ipsis in hac reconciliatione praeire debuerunt, qui diu duplici gravissimo iugo animae et corporis premuntur, quorum calamitatem dies et noctes lugemus; ut et ipsi secten-tur unitatem et pacem in erroribus ac tenebris reiectis ample-ctantur veritatem et lucem et revertantur ad nos, qui intra eos nostrum in visceribus Iesu Christi cor recipere optamus, ut in omnibus glorificetur Deus et Pater Domini Nostri Iesu Christi et fiat unum ovile et unus Pastor Amen. Volumus autem, ut praesentium litterarum transsumptis et im-pressis, notarii publici manu subscriptis et sigilio personae in dignitate Ecclesiastica constitutae obsignatis eadem prorsus fi-des in iudicio et extra illud ubique locorum habeatur, quae eisdem praesentibus haberetur, si forent exhibitae vel ostensae. Nulli ergo omnino homini liceat hanc paginam nostrae receptio-nis, unionis, adiunctionis, annexionis, incorporationis, permissio-nis, concessionis et indulti infringere vel ei ausu temerario con-traire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignatio-nem Omnipotentis Dei ac Beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius, se noverit incursurum. Datum Romae apud S. Petrum. Anno Incarnationis Dominicae 1696, 1 Ianuarii. Pontificatus No-stri Anno quarto. Andreas Rumieniewski Posnaniensis cum ab anno 1572 Societatem iniisset, in qua a Grammaticis usque ad annos tres Theologiae studuisset. docuisset etiam annos aliquot in variis scholis et sacerdotio initiatus esset, nunquam contentus vixit in Societate, ideoque gravis erat maioribus aeque ac minoribus. Denique cum mutare nollet animum, dimissionem petere maluit Itaque 16 huius mensis dimissus est et statim expertus est ea, quae nor timuerat, qui enim nunquam se in Societate comedere satis quaerebatur, lau-tissimi instar obsonii iecur habebat cum contigisset, eoque reductus, ut men-dicos inter, publico in nocosomio egentissimus moreretur. Societatis nomei ubique honestissime extulit, sanctos viros in illam coiisse, neque se paren Petitio ad Christum ut item omnes Graeci fa- ciant. 5. Andreas Rumie- niewski dimittitur ex Socie- tate. Annus 1596. Eleemo-syna. 6. Saraceni et Iudaei etiam ex materna tan-tum linea excludan-tur a So- cietate. 7. Comitia Regni Ge- neralia. 8. Quae in iis acta. 9. Oratio Nuntii Apostoli ci pro so- ciandis armis con- tantae sanctitati ac disciplinae ferendae esse potuisse aiebai Cum moribundo oleum sacrum afferretur, negabat esse tempus. Verum audito Societatis no strae homines censuisse iam esse tempus, assensit continuo. Accepimus eleemosynae hoc mense florenos 131. Mensis Fehruarii 22 procurata a nostris revisio iuridica parietis in cellario, per quem a vicino defluebant sordes, huiusque rei itum obviam. Eleemosyna huius mensis erat florenorum 291. Qui eam contulerant praecipui erant Magnificus Dominus Palatinus Gostomski, qui florenos 57. Magnificus Dominus Palatinus Lublinensis Nicolaus Zebrzydowski qui flore-nos 91 et Domina Agnes Schopkowna, quae florenos 79 contulit. Quaesitum erat ab admodum Reverendo Patre Nostro occasione Ca-nonis 3 Congregationis 5 Generalis, quo prohibetur, ne ullus exiis, qui ex Hebreorum aut Saracenorum genere descendunt, deinceps in Societatem ad-mittantur, utrum qui maternam duntaxat originem ducit ab Hebreis pater-nam vero a Christianis excludantur a Societate. Et respondit litteris ad R. P. Provincialem 8 Martii datis omnino excludi, nec penes P. Generalem po-testatem esse in ea re dispensandi; quanquam addit, si quis admissus fuis-set ad solum etiara novitiatum ante promulgationem huius legis et canonis in hac Provincia, hunc non indigere dispensatione et ad vota admitti posse. Datum initium Greneralibus Regni Comitiis 26 Martii Var-saviae, quae durarunt ad 8 Maii. In iis plurima acta et dicta pro unione Regni Poloniae cum Imperatore Christiano, et aliis regibus ac principibus Christianis in bello contra Turcam. Et assignati erant tam ex Regno Poloniae, quam ex magno Du-catu Lituaniae Commissarii, qui cum Principum Christianorum legatis ad ultimam usque Augusti ita ea de re agerent, ut ta-men nihil concluderent, sed ad conclusionem omnium Ordinum in sequentibus (quae ob hoc tantum negotium indicantur et in quibus nihil aliud tractari licebit) omnia reiicerent. Conclusum etiam erat in Comitiis tum de Valachia ad certum tempus re-tinenda, tum de variis aliis. Confoederatio similiter, quam hae-retici summopere urgebant fortiter est impedita. Insuper Pala-tinus Kijoviae Dux Ostrogiensis volens impedire unionem Vla-dicarum Ruthenorum cum Ecclesia Romana, quam ob causam haereticis se adiunxerat, nihil effecit. Habuit in iisdem Comitiis ad Ordines Regni Orationem pro eodem bello contra Turcas suscipiendo Germanicus Mar-chio Malaspina Episcopus S. Severi, Nuntius Apostolicus 30 Martii. Et frequens cum variis toto Comitiorum tempore ea de Annus 1596 215 re colloquium instituebatur, sed nullus secutus effectus ob va-rias in ipso negotio difficultates, ut suo loco patebit. Submissa Domui S. Barbarae mense hoc Martio florenorum 132 ele-emosyna. Quinta mensis Aprilis venerunt Varsaviam legati Imperato-ris Episcopus Vradislaviensis Gerinus. Omnes hi de liga contra communem hostem Turcarum tyrannum tractabant irrito conatu. Accepimus eleemosynae florenos 420 in Aprili, solus enim Magnificus Dominus Stadnicki Adamus dedit nobit florenos 300. Pro domo Professa et pro templo eiusdem emit Serenissimus 20 Maii domum Domini Ocieski cum areis duodecim millibus florenorum, emptae brevi post aliae domus adiunctae nempe Domini Stadnicki et aliorum 5 millibus et statim materia pro fabrica futura et pro fundamentis sequenti anno iacen-dis convehi coepta. Eodem mense in finibus Podoliae, Moschoviae et Tartariae exercitus Kosacorum non sine nostrorum sanguine prostratus est et sub iugum missus duce vigilantissimo Stanislao Zol-kiewski. Captus ipsemet supremus praefectus Kosacorum Na-levaico cum 12 aliis praecipuis. Vastaverant hi Kosaci anno superiori per Septembrem et Octobrem partem Lithuaniae et Sluckum occupaverant, ac multa alia animo destinaverant, nisi illis obviam itum fuisset. Eleemosyna mensis Maii erat florenorum 41. Circa initium Iunii tres nuncii Turcici venerant, quos Czau-sios vocant, pacem offerentes et eiusdem confirmationem facere volentes. Omnes sunt brevi post expediti. Venit Cracoviam 16 Iunii legatus a latere pontificius Ca-ietanus Cardinalis, qui ex Nostris tres comites habuit P. Bene-dictum Iustinianum, P. Ludovicum Zaraboni et fratrem Caesa-rem Masoleni. Saepius in templum nostrum venit iam solus iam cum Cardinali Georgio Radivilo, et aliquoties in eodem templo sacris est operatus. Finis eius adventus erat, ut nomine pontificio Poloni ad arma socianda contra Turciam adducerentur. Serenissima Anna Poloniae ac Sueciae Regina pro sex adolescenti-bus, qui iam Rhetoricae, Philosophiae vel Theologiae dent operam educan-dis in Universitate Oraecensi fundationem fecit 20 Iunii, ut videlicet postea Ecclesiae in haeresi expugnanda servire possent. Datae eleemosynae hoc Iunio Doraui S, Barbarae floreuorum 86. tra Tur-cas. Eleemo-syna. 10. Pro domo Professa et templo emitur do- mus. 11. Nalevaico cum Ko- sacis pro- fligatur et capitur. 12. Czausii Turcici tres. 13. Caietanus Cardinalis legatus a latere. 14. Fundatio sex ado- lescentum Graecii a Regina. 15. P. Samue-lis Musculi mors subi-ta et vita transacta. 216 Annus 1596. Decima quarta Iulii P. Samuel Musculus sacerdos egregitts, cum sanus et alacer cubitum se contulisset, exanimis repertus non sine suspicione ve-neni a quodam haeretico porrecti, cum quo longum colloquium pridie habu-erat. Erat is natione Germanus patria Misnensis, parente pseudoministro haeretico natus. Ingressus Societatem Brunsbergae anno 1585. Extra Socie-tatem studuit humanioribus. In Societate Rhetoricae, Philosophiae, casibus conscientiae et controversiis dedit operam. Docuit etiam Grammaticam Bruns-bergae per triennium. Concionatoris germanici munus ferventer ac feliciter Posnaniae et Cracoviae apud S. Mathiam obivit. Acer erat et vehemens in confutandis haeresibus, qua publice, qua privatim domos adiens plurimos ab haeresi abduxit et in zelo animarum excelluit. Vixit in Societate annis eir-citer undecim, cum aetatis habuisset annos 37. Sepultus apud S. Barbaram ad altaris cancellos magno nostrorum et externorum dolore ac sui relicto desiderio. 16. Domui pro- bationis inscripta 11 millia. Inscripserat 16 Iulii Magnificus D. Bartholomeus Zebrzydowski Domui probationis apud S. Stephanum undecim millia in villa Peperzyk, quarn obli-gaverat fratri suo patrueli Castellano Sremensi. Plurimae vero intercesserunt post obitum Domini Bartholomei difficultates cum successoribus de hac sum-ma, ut in historia S. Stephani videre est. Accepimus eleemosynae hoc mense florenos 328, cuius Generosus D. Andreas Bobolo florenos 190 dedit. 17. P. Gaspa-ris Mahaii professio. Quarta Augusti P. Gaspar Nahaius Scytha admissus erat ad professio-; nem quatuor votorum per R. P. Bernardinum Confalonerium Provincialem in nostro S. Barbarae templo. Quia enim ante Congregationem quintam, in qua ex Iudaeis et Saracenis (in quibus etiam Mahometani ac Scythae continentur) prognati arcentur a nostra Religione Societatem erat ingressus, ideo in eo lex praedicta locum non habuit. 18. Nalevaico cum so- ciis ad- ducti Var- saviam vincti. Nalevaieo in Maio ut diximus bello victus, 13 Augusti vinctus cum 12 sociis Varsaviam ad Serenissimum Regem ad- 19. Commis- sarii unio- nis belli contra Turcas petunt a Legatis Imperiali- bus. . ductus est et cum 18, tormentis maioribus acsimulcum vexillis Maximiliani Archiducis et Battorei Transylvaniae Principis ob quae variae erant suspiciones, Nalevaicum cum praedictis Prin-cipibus aliquid contra Regnum fuisse machinatum. Post aliquod tempus subiectus prius quaestionibus cum suis sociis extremo supplicio affectus est Varsaviae. Mortuus 19 huius mensis Perillustris Nicolaus Jazlowiecki insignis nostrae Societatis amicus et benefactor. Adnotat in suo diario Petrus Skarga hoc mense a Commissariis in superioribus Comitiis designatis tractatum fuisse de unione et societate belli contra Turcas cum legatis Imperatoris et praesente Caietano Annus 1596. 217 Cardmali Legato a Latere Clementis VIII Pontlficis tunc Cra-coviae commorante. Ac imprimis propositum erat a Polonis: lmo. Ut pactis Będzinensibus, antequam haec belli societas in-eatur, omnino satisfiat. Responsum erat ab Imperatoriis, ea de re se nihil habere In commissis. 2do. Ut coniunctim et non sepa-ratim bellum geratur. Responderunt Imperatorii sibi potius vi-deri, ut separatim bellum inferatur. 3tio. Ut conventa et pacta tamdiu durent, quamdiu bellum ipsum duraret. Responderunt praedicti, se velle ut id tantum per duos annos duret. 4to. Ut subsiditim pecuniarium daretur in tertiam partem exercitus sive esset futurus 60 millium, sive 40. Ad haec legati nomine suo ducenta millia et nomine aliorum trecenta millia proponebant. 5to. Petebant Nostri, ut Valachia in ius Polonorum cederet. Responderunt ad id legati negative penitus. 6to. Denique pe-tierunt Poloni cautionem pro Imperatore a Statibus imperii. Sed responsum est eam ab iis non posse fieri et pro aliis petitis ad festum S. Martini exspectandum esse responsum Imperato= ris censuerunt. Princeps porro Transylvaniae, qui ad hanc armorum so-cietatem inter alios multas ob causas pertinebat, nullos legatos miserat, nec quidquam in hoc negocio significaverat. Ex tali pro-cessu in hoc tractatu, totam fere spem Poloni abiecerant, licet plurima alia fuissent proposita, unde etiam in sequentis anni Comitiis nihil conclusum erat. Inter varia porro, quae pro hac unione adferebantur, erat etiam Grulielmi Brusii Scoti oratio hoc anno edita, in qua cohortationis ad arma contra communem hostem capienda illa summa erat: Arma eiusmodi capere est utile, honestum, necessarium. Nummi, milites, duces non desunt. Ratio certa, via facilis, annona non difficilis, praeda ingens, gloria immortalis, victoria haud dubia rem apparet Graecia monet, Hungaria petit, Grermania dat, Italia promittit, Polonia deliberat, Veneti exspectant, Hispania vult, Grallia non impedit, Anglia cavet. In medio est Hollandia, Hibernia festinat, Scotia non moratur, Dania consentit, Suecia non recusat. Et alia mul-ta. Quid moramini! Responsum oppositum datum est ab uno ex praecipuis Senatoribus tali cohortationi his verbis: Diu appa-randum est bellum ut celerius vincas, Bellum, quod proponitur 28 20. Summa orationis Gulielmi Brusii Scoti pro liga con- tra Tur- cas. 21. Respon-sum oppo-situm da- tum ei- 218 Annus 1596. dem ora-tioni. 22. An so- cianda arma Po- lonis cum aliis con- tra Tur- ciam. Pro parte affirmati-va voces: utile, honestum, neeessarium est, si adesset effieiendi facultas: Nummi, milites, duces non desunt hosti: Ratio eerta, via faci-lis, annona non difficilis, praeda ingens, gloria immortalis, victo-ria haud dubia non desunt hosti. Graecia monet, ne in spem externorum auxiliorum irritemus hostem; Hungaria petit, dum desperat; Grermania dat verba; Italia promittit, non multum praestat; Polonia deliberat consulto; Veneti exspectant. Sero sapiunt Phryges; Hispania vult Gallias occupare; Grallia non impedit Turcae conatus; Anglia cavet, ne Catholicis caedat vi-ctoria. In medio est Hollandia inutilis; Hybernia festinat ad confoederationem; Scotia non moratur contra Hispanum; Dania consentit ad pocula in otio exhaurienda; Suecia non recusat pacem cum Moscho. Et alia multa in Christianis Principibus deploranda. Idem Senator, qui hoc responsum dederat, proposita illa quaestione utrum socia arma capienda sint Regno Poloniae cum Christianis Principibus adversus Turcarum imperatorem necne? Ac quis modus ineundae ligae ? posuit anthitheses seu pro af-firmativa et negativa parte rationes tales. 1mo. Pro affirmativa parte. Omnis coniunctio armorum con-tra haereticos ob augmentum et dilationem honoris et gloriae Divinae pia et gloriosa est, uti testantur ligae Pontificum, Im-peratorum, Regum, Principum Christianorum, quae ex fervore pietatis contra Saracenos et Turcas, magna cum gloria susce-perunt Sumi possunt tot exempla ex historiis sacris. 2da. agitur pro sacrosancta religione et fide Catholica, pro tem-plis, pro eliberandis Christianis ex manu Ethnicorum, pro recuperatione Terrae sanctae et aliorum Dominiorum Christia-nitatis. 3tia. Inducit immortalis gloria et remuneratio amplissi^ ma divina iis, qui se devovent pro nomine Christi 4ta. Ad-monet temporis opportunitas, quandoquidem ex certis praedictio-nibus Imperii Turcici ultima periodus instare dicitur. 5ta. Urget ipsa necessitas. Qui enim hosti repellendo non est sufficiens, auxilium ah aliis quaerit: quod hic invenitur. Nullus enini adeo potens est, qui par sit Turcicae poteutiae solus, et fortior est virtus unita, quam dispersa. 6ta. Urget propinguum et violen-tum periculum iuxta illud: Nam tua res agitur, paries dum pro- Annus 1596. 219 ximus ardet. 7ma. Urgent Valachia et Moldavia feudatoria Re-gni ab isto hoste avulsae. 8va. Urgent depopulationes et de-vaBtationes terrarum et bonorum et abductiones in servitutem tot Christianorum cum tanta maledictione, quae imperio Cae-saris Turcici vel dissimulatione fiunt 9na. Induciis et pactis cum Turcia innitendum non est, nam ea servat, cui vult, et quamdiu placet. lOma. Expedit Reipublicae, ut ea iuventus, quae est per bellicosum Regem Stephanum in re militari exercitata, otio et torpori non se dedat. llma. Equestris ordo ita multi-plicatus est, ut possint coloniae deduci aliqua oblata occasione, quod fieri facile posset nacta victoria ex hoste. 12ma. Neces-sum est, ut caveamus, ne aliquam infamiam et maculam generi nostri inferamus, si vicinos et fratres nostros in tali periculo relinqueremus. 13ma. Magnum amorem nobis conciliabimus apud totam Christianitatem et praecipue apud Serenissimam Domum Austriacam, Regibus nostris cognatam et nobis in vicinitate pro-ximam imo contiguam. Iam pro parte negativa non pauciores praedictus Senator attulit rationes: lma. Fides hosti servanda est et maxime, ut id a nobis Christianis fiat, convenit. Foedera enim iuramentis confirmata violare, quae maiores nostri sancte ac inviolabiliter observarunt est contra Deum, eamque violationem quantopere Deus ulciscatur clades Vladislai Regis ad Varnam, manifesto est documento. 2da. Nulla est iusta causa rumpendi foederis, quandoquidem ad hoc usque tempus dominia Regni in pace maneant, nec Turcia foedus nobiscum initum manifeste dissol-vit, imo incursiones Kosacorum Nizoviensium in Valachiam dis-simulat. Quod vero Tartarus per extremos fines praeter opi-nionem nullo antecedente rumore et more furtivo transierit, id consuetudine magis latrocinantium, quam belligerantium, id so-lita sua elatione fecit. Quoniam vero Palatini Valachiae, Mol-daviae, Transylvaniae rebellionem contra Turcam instituerint, hoc ex levitate et desperatione praestiterunt. 3tia. Temerarium est in pace bellum quaerere, ante tempus illud procurare et ultro periculum in caput suum accersere. 4ta. Eiusmodi ligae sunt subiectae multis casibus, ob quos dissolvuntur et abrum-puntur, quod facile est ex historia sacra probare, nempe pesti 23. Pro parte negativa voces. Annus 1596. in exercitu exorta, defectui commeatus; morti eorum, qui inter se contrahunt, discordiae praefectorum exercitus: disparitati di-versarum nationum et militum et aliis innumeris. 5ta. Nulla do-minia huic periculo ita sunt exposita, sicut Eegnum Poloniae, ideoque cavendum, ne Turcia relicta Grermania in Polonia se-dem belli constituat. 6ta. Nobis Polonis in campis late paten-tibus ad praedam hosti expositis (ut Iovius affirmat et res ipsa declarat) periculosissimum est exspectare longinqua auxilia. Idem lovius scribit, Nander - Albam, Ehodum insulam, hanc solam ob causam seu ob exspectationem auxiliorum periisse. Grraecia etiam, quae 600 annis obsistebat, quia multum ab aliis Christi-anorum Eegnis distabat, et quia tempestive auxilia non sunt data, in manus Ethnicorum abiit. 7ma. Eeges et Eegna sua curant, non aliena. 8va. Begnum Poloniae non solum Turciam hostem habet sed alios multos ex gentibus ferocissimis, ac to-tum adeo Septentrionem se ipso fulcit, estque ut propugnacu-lum interioris Europae. Advertendum igitur diligenter est, ne, si Poloni ex Regno suo contra Turcam progrediantur, alii hos-tes tunc illos a tergo adoriantur. 9na. Liga haec nullo modo durare potest inter gentes, animis, moribus, natura ipsa dispa-ratis. Experientia nuper ostendit, qualis concordia inter Grer-manos et Hungaros, quomodo Laurini contenti fuerint Itali ex Grermanis, qualis etiam apud nos transactionis Bedzinensis ef-fectus fuerit. lOma. Dissensio in religione maximam discordiam et disiunctionem non tantum inter Eeges ac Principes, sed etiam inter civitates effecit, unde quilibet advertere potest, quantum impedimentum eiusmodi Ligae inde sit futurum. llma. Nihil hucusque certi habemus, an Caesarea Maiestas in Comitiis Im-perialibus concluserit ac constituerit de bello sociali movendo, quibuscum Eegibus et Principibus, quibus conditionibus, quis modus belli gerendi, itera quis auctor ligae et executor, si pars aliqua pactis non staret. Videnda etiam necessario sunt in scripto pacta conventa, subscriptiones, iuramenta. Nihil enim liga aliud est, nisi contractus societatis de consensu partium factus ac iuramento confirmatus. 12ma. Illud etiam necdum scimus, qua-lia auxilia nobis promittantur pro Eegni defensione, si forte in nos belli moles converteretur, et quali assecuratione id confir- Annus 1596. 221 mandum, ut certi esse possemus, quandoquidem contractus iste sit stricti iuris et si quid in eo non exprimitur pro amisso ha-betur. 13ma. Verum quidem est, pium esse fidem Christianam etiam sanguinis effusione in Regionibus Ethnicorum augere ac dilatare, sed ad id sunt necessaria ardens fervor pietatis (qui modo in hominibus est exstinctus) unitas fidei, concordia, mutuus amor inter Principes Christianos, ordo, obedientia, perseverantia, copia magnorum exercituum terra marique, non pro uno anno, sed ad finem belli, non unius aut alterius Regni, sed totius Christianitatis. Optanda haec magis sunt, quam spe-randa. His rationibus utrinque datis, talem etiam iis praedictus Senator adiunxit sententiam. In rebus dubiis tutissimum consi-lium est cunctari. Licet enim cunctatio statim non tollat peri-culum sed dispositis et comparatis omnibus mediis ad victoriam intenta est ad occasionem rei bene gerendae. Exemplum habe-tur Fabio Maximo, qui cunctatione sua, extremis laborantem Rempublicam Romanam in pristinum statum restituit. Talis apud nos erat cunctator celebris Sigismundus I Rex,- qui a Carolo V bellicoso ac fortunato Caesare et a Ferdinando I Rege Roma-norum aliisque Principibus Christianis ad ligam huiusmodi sol-licitatus, cunctabatur exspectans concordiam et praeparationem Christianorum Principum, pollicitus in eo certamine sua prae-paratione non se futurum ultimum. Hinc et Regnum Poloniae toto tempore vitae ac Regni sui integrum conservavit et eam laudem confirmatae fidei et pactorum obtinuit, ut eum Solima-nus pro fratre et patre reputaret. Ne igitur aliquid indelibe-rate et praecipitanter fiat, quo et nos ipsos et Regnum in pe-riculum imo et in ruinam (quod Deus avertat) inducamur, sine ulla Reipublicae Christianae utilitate amplius deliberandum censeo. Accepit Domus S. Barbarae per mensem Augustum eleemosynae flo-renos 146 cuius pars magna fuit a perillustri Barbara Firlejówna Palatini-de, nempe floreni 50. Anna Iagiellonia, Stephani Battorei Regis quondam coniunx, soror Augusti germana, filia Sigismundi I patruos tres, avum cum fratre germano, abavum Iagiellonem Reges Poloniaehabens,inma- 24. Sententia de liga suscipien- da certi Senatoris. In ea vi- delicet re cunctan- dum ac magis de- liberan- dum. 25. Annae Ia- gielloniae Reginae mors. 222 Annus 1596. 26. Catholi-cae fidei amor et defensio. 27. Quam for- tis eius animus in adversita- tibus. Bona Sfortia veneno sublatur. nibus Sigismundi III sui ex germana sorore nepotis Varsaviae moritur, religiosissime 9 Septembris hora prima, pomeridiana cum omnibus Saeramentis Ecclesiae ad mortem sese comparasset. Annotat P. Skarga in suo diario (aderat enim morienti) quod ei oculos clauserit. Iagiellonia stirps per rectam lineam in ea Regina desiit. Magna illa virtutum, ieiunii, preeum, patientiae, fiduciae in Deum, pudicitiae, largitionis ac eleemosynarum in pauperes laudibus enituit. Religionis Catholicae semper fuit te-nacissima, non paucasque illustres feminas a Lutheri insania avocavit. Difficillimo interregni tempore Palatino cuidam haere-retico Varsaviae synagogam instituere conanti, acriter restitit et pseudoministros, quos adduxerat exegit, liberamque ab hoc labe civitatem Varsaviensem servavit. Quam ferventer sororem suam Catharinam Sueciae Reginam a Catholicis quibusdam im-peritis sacerdotibus et ab ipso Rege marito ad utramque speciem inductam ab hoc errore abduxerit in anno 1583 n. 55 fecimus mentionem. Spoliationem in interregno post mortem Augusti tantam sibi illatam, ut unicum tantum poculum argenteum sibi relictum esset, generosissimo animo pertulit et illud poculum usque ad mortem libenter aspiciens orphanum nominabat. Sub illud tem-pus tanta inopia premebatur, ut etiam deesset, quo culinae pro-videri possit, ut interim taceam alias, quae tunc ingruebant cSa-lamitates; quas illa dum constantissime tolerat, Deus effecit, ut omnia ablata ei restituerentur, non sine ingenti dedecore eo-rum, qui eiusmodi direptionis vel authores vel complices fue-runt. Ante mortem etiam Regis Augusti, discedente Bona Sfor-tia parenteeius in Italiam anno Dni 1556 et thesauros non contemnendos, quorum haereditas ad Regem Augustum et so-rores redire debebat, asportante ac brevi post Laurentio Papa-goda eius aulico venenum propinante et supposititio testamento condito Ducatum Barensem a Rege Augusto ac eius sororibus alienante, mortua; similiter in Sueciam abeunte Catharina so-rore, quae Ioanni Duci Finlandiae et postea Regi Sueciae nu-pserat, ac in stupendas calamitates cum marito iniecta erat per multos annos, de quibus aliqua in anno 1585 an. 56 diximus; tum moriente Rege Stephano marito et cruentis interregnis Annus 1596, 223 ac bellis civilibus gliscentibus: his inquam omnibus adeo acer-bis casibus, affligebatur quidem optima Regina, sed non per-turbabatur, ob regium illum animum suecumbere adversitatibus insuetum et ob admirabilem propria voluntate, in divinam resi-gnationem ob quam totam sese sacris precibus ac variis carnis mortificationibus dabat. Ordinarie quolihet die mane et a pran-diis octonas horas orationibus impendebat. Feriis esuriali-bus et supplicationibus biduanis vel triduanis diem et noctem aliquando et alteram perseverabat in precibus ad brevem tan-tum morulam exiens. Triduo ante Pascha severissime ieiunabat efe occulta inter mendicas perstabat in templo, usque ad virium defeetionem, maxime Varsaviae in templo PP. Bernardinorum. Feriam quartam tota vita sua, cum tota aula abstinentia car-nium obibat. In aliis ieiuniis, maxime, dum SS. Eucharistiam susceptura erat, vel dum publicae calamitates Regnum preme-bant, vel dum Rex Stephanus eius maritus bellis occuparetur, frequens valde erat et exacta. Regem Sigismundum III illi de-bemus; de quo in Regem Poloniae eligendo censebat quidam quod divinam revelationem habuerit. Post multas preces et car-nis asperitates ob hanc rem obtinendam susceptas et eleeino-synas exp^nsas, dum in Oomitiis Electionis unius Magni Re-gis Legatus ab ea petiisset, ut ex Serenissima domo Austriaca deligi Regem Poloniae pateretur, respondit se id nullo modo facturam. Dum adderet Legatus non esse possibile Sigismun-dum Principem Sueciae posthabito Regno paterno aeceptaturum, denique dum idem legatus adderet intempestivam per mare na-vigationem ac periculosam, ac proinde non posse cum tempore debito advenire: respondit, se certo scire nihil fore periculi e navigatioite et eum in tempore adfuturum. Exortas deinde in Regno tempestates, ob eos, qui Sigismundi electioni sese oppo-suerant et belli civilis flammas excitarant, nunquam tales futu-ras censebat, ut adventum Sigismundi impedire possent, quae omriia, uti praedixit evenerunt. Tum Regia dignitate constituta mirttm est, quam diligentem mortis meditationem et ad ean-dem praeparationem frequentavit. Sepulchrum Cracoviae sibimet extruxerat et in eo libenter orabat. Funebrem pro corpore ve-stiendo apparatum sub lectulo habebat? secumque in itineribus 28. Quanta eiusdem devotio. 29. De Rege Poloniae futuro Si-gismundo III vide-tur reve-lationem habuisse. 30. Mortis meditatio et ad eam praepara- tio. 224 Annus 1596. 31. Eleemo- synae eius. 32. De manu S. Catha- rinaeMar- tyris ab ea templo nostro data. 33. Quomodo Strzala nobilis Polonus veritatem huius ma- nus con- firmavit. 34. Francisci Toleti Cardinalis mors et vita. circumferebat, sicut et testamentum rite confectum asservabat, quod postea morte instante in manus Regis cum certis clavi-bus ad ea, in quibus varia erant inclusa, in manus dedit, prius tota sua familia praeclare expedita et ne uno quidem ex ea relicto. Eleemosynas eius plurimas Religiosorum domicilia, tem-pla, plurimi sacerdotes, Academia Cracoviensis, hospitalia ex-periebantur, et nostra utraque domus S. Barbarae et S. Ste-phani saepius est experta. Exstat huc usque apud S. Barbarae templum imago praeciose adornata, Reginae praedictae donum sicut et manus Sanctissimae Martyris ac Virginis Catharinae, de qua manu per Reginam Annam Iagielloniam templo S. Bar-barae donata nobis hic nonnulla breviter sunt adnotanda. Haec igitur manus integra ab humero usque ad extremos digitos car-nem exsiccatam supra retinens, per Orientales Ecclesiasticos e ditionibus Tur-cicis in Regnum Poloniae fuit apportata et pro singulari munere Serenissi-mae praedictae Reginae, dum eam in certis negociis demereri vellent, per eosdem oblata, et a sua Reginali Maiestate debita cum reverentia suscepta. Postea vero eadem Regina tam pium munus, Reverendo Patri Bernardo Go-linski Societatis nostrae Sigismundi III Sueciae ac Poloniae Regis Confes-sario ex speciali gratia ac favore donavit, qui illud in templo S. Barbarae anno Domini 1590 circa finem mensis Aprilis deposuit, quodque ei per R. P. Ioannem Paulum Campanum Provincialem Poloniae, eidem templo in per-petuum attributum applicatumque fuit. Et imprimis quidem privatim per an-nos aliquot super aram maximam in Ecclesia S. Barbarae manus haec in quodam armario decenter servabatur, postea vero anno Dni 1603 n. 27, ut suo loco patebit, conscio loci ordinario publicej omnium venerationi fuit ex-posita. Quomodo vero eiusdem manus brachium Ecclesiae S. Petri et non-nullae eiusdem manus partes non paucis remotis locis fuerint attributae, ex-sequentibus annis manifestum erit. Quod porro haec manus cum brachio, non alterius sit, quam illius S. Martyns Catharinae, per manus Angelorum, in monte Sinai mirabiliter sepultae, testis erat luculentus Generosus Hiero-nymus Strzala nobilis Polonus Palatinatus Cracoviensis Hierosolimitanus eques. Hic enim religionis causa, dum montem Sinai adiisset, affirmavit, se corpus S. Catharinae altera manu mancum vidisse. Huius etiam Septembris mensis 14 die obiit Romae Franciscus Tole-tus S. Romanae Ecclesiae Cardinalis e Societate nostra. Erat is natione His-panus, patria Cordubensis, vir doctissimus et cum aliis tum vero Philosophi-cis ac Theologicis litteris ornatissimus. Hic postquam Philosophiae Cathedram Salmanticae tenuisset et publice Aristotelem interpretatus esset, anno salu-tis 1558 saeculo nuntium remisit et in Novitiorum Societatis domum Siman-eam commigravit, ubi probatus est et ad nostrae religionis normam formatus, Annus 1596. 225Venit post Romam et per multos aunos in Collegio Romano docuit primum Aristotelem, deinde D. Thomae Theologiam: tum varias et multiplices de mo-ribus quaestiones, magna sapientiae opinione explicavit. Postremo a Pio V Pontifice Maximo anno Dni 1569 accersitus est, ut in Sacro Palatio Concio-natoris munus obiret, quod tanta cum laude praestitit, ut per totos 24 annos apud Pium V et reliquos succedeutes Pontifices, in Apostolico Palatio ma-ximo Cardinalium, Praelatorum, Oratorum, et clarissimorum virorum concursu verba fecerit et auditorum animos in admirationem adduxerit, non ulla ver-borum elegantia, sed sententiarum gravitate, reconditae doctrinae excellentia, ordinis dispositione, ingenii prespicuitate ac magnitudine. Quo etiam tempore Poenitentiariae, sic enim vocant, sive casuum conscientiae Praetorii et Sanctae Inquisitionis Consiliarius fuit. In Poloniam et in Grermaniam tum superiorem tum inferiorem cum Cardinali Commendono a Sede Apostolica misso iter peragebat et ad ea, quae ad causas publicas Ecclesiasticas spectabant, salu-taria suggerebat cousilia. Extat epistola Antonii Mariae Gratiani Cardinalis Commendoui Consiliarii, de colloquio eo, quod habuit Franciscus Toletus cum Iacobo Niemojewski et quodam Drojewski, Calvinistis coram Ioanne Chodkiewicio Castellano Vilnensi, Administratore Livoniae et Capitaneo Sa-mogitiae, praesentibus Palatinis haereticis Sandomiriensi, Inovladislaviensi, Brestensi, Andrea Zborovio, Ioanne Liesnovolscio et multis aliis. Hoc vero colloquium ideo haeretici procurarant, ut non ita pridem conversum ad fidem Catholicam Ioannem Chodkiewicium iterum ad suam haeresim (ad quam iu-venis illius saeculi more in his partibus multorum fallaciis adductus erat) revocarent. Proposita vero erat quaestio a Iacobo Niemojewski de verbo Dei scripto, quod solum fundamentum fidei volebat esse Niemojewski, tradi-tum verbum Dei reiiciens. E contrario Franciscus Toletus gravissima ora-tione ostendebat, nullo modo solum Dei verbum scriptum posse esse Catho-licae fidei fundamentum, sed simul verbo Dei tradito coniunctum. Durabat ea disputatio horis quinque et ultra, eiusque talis erat exitus, ut Ioannes Chodkiewicius, ob quem erat suscepta, gratiis inprimis actis iis, qui laborem disputationis subierant, publice testatus sit, se quidem antea relictis novarum opinionum erroribus ad Ecclesiam Catholicam rediisse, illo tamen sermone, se in sententia plurimum confirmatum esse, atque ideo iterum se expressis verbis omnibus sectis renuntiare. Dederat hanc epistolam Antonius Maria Gratianus ad Nicolaum Tomicium (qui antea etiam in Germauicis Scholis haeresi erat imbutus et postea agnito errore Ecclesiae Catholicae manus de-derat) Varsavia 2 Aprilis anno Dni 1572. Et quia Iacobus Niemojewski more haeretico sparserat, se de Francisco Toleto tryumphum egisse, ideo tota haec epistola postea anuo Dni 1580 18 Augusti et latine et polonice typis mandata fuit, et illi triumphi Niemoievii evanuerunt. Anno deinde Dni 1593 17 Septembris Franciscus Toletus a Clemente VIII in Collegium Cardinalium est cooptatus non sine Societatis moerore, de quo in eodem anno diximus. Scripsit Toletus antequam esset Cardinalis: Introductionem in logicam, in 36. Coram Proceri- bus Regni Poloniae. 37. Cardinalis factus. 29 226 Annus 1596. Libri ab eo editi varii. 38. In supre-mo morbo invisit emu Pon- tifex. 39. Eius se- pultura et Epitaphi- um. logicam Aristotelis, In libros 8 Phisicorum, libros de generatione et corru-ptione, libros de anima, In Evangelium D. Ioannis. Reliquit Commentarios post mortem, in 12 capita Evangelii D. Lucae. In epistolam ad Romanos. Summam Casuum Conscientiae, sermones 15 in psalmum 31. Tractatus in duo Epistolae ad Romanos loca. Reliquit insuper Concionum tomos aliquot sed impolitos et quibus extrema desit manus et in universam D. Thomae Theologiae Summam sua ipsius manu exaratos commentarios, quae in Ro-mani Collegii bibliotheca asservantur. In extremo morbo Clemens VIII Pon-tifex Maximus e Pallatio Montis Quirinalis, in quo tunc morabatur, ad Vati-canum, ubi Toletus decumbebat venit eumque humanissime invisit. Quia vero duabus horis ante solis occasum erat mortuus, ideo noctu eius cadaver, ad templum Domus Professae Societatis nostrae delatum fnit. Die sequenti eo-dem publice exposito in praesentia omnium, qui Romae erant Cardinalium a Nostris officium defunctorum fuit decantatum. Delatum postea cadaver ad S. . Mariae Maioris aedem, quam ipse haeredem instituerat et honorificentissime est sepultum. Epitaphium illi tale suprapositum: D. 0. M. Francisco Toleto Cordubensi S. R. E. Presbytero Cardinali, Summo Theologo, verbi Dei Prae-dicatori eximio, in rebus magnis agendis consilio et prudentia singulari, qui ob excellentem virtutem et merita praeclaro Clementis VIII Pontificis Maxi-mi iudicio primus in Societatem Iesu Cardinaliam amplissimam dignitatem intulit. Vixit annos 63 menses 11, dles 10. Obiit anno Dni 1596 die 14 Septembris. Sancta Dei Genitrice haerede instituta, presbyteris, quod ad eius altare missas celebrent censum perpetuum attribui iussit. Benedictus Iusti-nianus et Petrus Aldobrandinus Cardinales executores testamenti Collegae optimo; et Capitulum et Canonici huius Basilicae viro amplissimo et de se optime merito posuerunt. 40. Adventus Cardinalis Varsa- viam. Venit Caietanus, Cardinalis Legatus a Latere Pontificis Maximi Varsaviam 22 Septembris moreque consueto pro tantae personae dignitate honorificentissime exceptus est. Quarto post adventum eius die, ipse Serenissimus eius hospitium adiit, eum- Filia regi nascitur. que invisit lionoris causa. Nata est 26 huius mensis Catharina secunda (nam illa, quae in Suecia fuit nata, est mortua idem nomen habuit) filia Regi hora tertia pomeridiana. Accepimus eleemosynae pecuniariae hoc mense apud Sanctam Barba-ram florenos 59. Synodus Bresten- sis indici- tur pro unione Rutheno-rum cum Roma. Postquain superiori anno in Decembri Vladicae Rutheni obedientiam suo et suorum nomine Pontifici Maximo, uti scripsi-mus, exhibuissent, et confirmationem unionis suorumque rituum initio huius anni ab eodem Pontifice accepissent, indixerunt Sy-nodum Provincialem Brestam ad 6 Octobris, in qua (praesen- Annus 1596. 227. tibus Legatis Pontificiis Ioanne Demetrio Solikowski Archie-piscopo Leopoliensi, Bernardo Maciejowski Episcopo Luceoriensi, Stanislao Gomoliński Episcopo Chelmensi et Legatis Regiis Nicolao Christophoro Radivilo, Duce in Olika et Meswiei; Pa-latino Trocensi, Leone Sapieha Cancellario et Demetrio Cha-lecki Thesaurario magni Ducatus Lithuaniae Capitaneoque Bres-tensi, conscio praeterea Regni Primate Stanislao Karnkowski Archiepiscopo Grnesnensi) et ea, quae Romae praestitissent so-ciis signifieare et unionem in Regno executioni mandare possent. Antequam vero haec Synodus congregaretur, Dux Ostrogiae Pa latinus Kijoviensis homo schismaticus et inconstans, qui antea a Rege petierat, ut Vladicae Brestam in negotio unionis con-venire possent et pacifice coram Pontificiis ac Regiis Legatis omnia transigere; sive haereticorum impulsu, qui plurimi cum eo venerunt, sive mobilitate animi motus, cum multis copiis militum, non ut ad synodum, sed ut ad bellum venerat et iam duos Vladicas partim terroribns, partim blanditiis nempe Ge-deonem Balabanum Leopoliensem et Michaelem Kopystyiiski Przemysliensem in suas partes pertraxerat et cum iis ingentem numerum Poporum accerserat, eo animo, ut unionem a Pontifice approbatam disturbare et Schisma suum stabilire posset. Haec legati Regii advertentes Palatinum Kiioviae adeunt de eoque coram eo ipso conqueruntur, quod et contra mandatum regium et contra priorem suam voluntatem, qua synodum hanc pacifi-cam habere volebat, copias militares, Poporum et haereticorum tantam turbam, ex quibus nulli vocem in synodo habere possunt, insuper et homines externos, proscriptos ac Reipublicae sus-pectos Brestam adduxerit. Haec obiccta volens mitigare Pala-tinus, paratum se esse aiebat ad pacificam transactionem et pe-tiit a legatis, nt de conditionibus pacatis Synodi tractarent. Re-deunt Legati Regii ad Episcopos nostros et Vladicas, et dum se ad certas conditiones tractandas accingunt, statim illis significatur eos nobiles tam haereticos, quam schismaticos, qui cum Palatino venerant post quaedam comitiola facta cum suo Marsalco, suos nuncios ad Metropolitam Ruthenum cum certa legatione misisse, eamque iam in hospitio Vladicae Vlodimiriensis expedivisse. Statim legati Regii ad Metropolitam veniunt ibique inventis 42. Dux Ostro- giensis Palatinus Kijovien- sis ad eam armatus venit ut deterrere possit. 43. Repre- hensus a le- gatis Re- giis simu lat se pa- cificum. 228 Annus 1596. 44. Varia Pa- latino obi- iciunt le- gati Re- gii. 45. 46. Osten- dunt quae in nego- tio Syno- nunciis contenta legationis, quae illi ex charta legerunt illa esse intellexerunt, nempe reprehensionem Metropolitae, quod Roma-nis adhaeserit, quod sine iis synodum indixerit et eis aditum ad eum percluserit (ideoque se de hoc synodo nolle scire aie-bat) renunciationem obedientiae eidem metropolitae et tandem comminationem excpmmunicationis et depositionis de sede Me-tropolitana. Rebus his auditis legati iterum adeunt Palatinum Kijoviae et quaerunt ab eo, an de ea legatione contentisque eius sciverit nec ne, cumque fassus est omnia illa cum eius volun-tate facta esse et dicta, eaque se tueri velle, plurimas querelas contra Palatinum instituerunt. Quod cum assensisset ante tracta-tioni conditionum pacificarum in synodo, iam synodum tali lega-tione disturbare contendat eamque contemnat. Quod prius minas Vladicis intentet, antequam rem audiat. Quod conventus contra-rios faciat tales, qui communi iure sunt prohibiti, sicut et eo-rum Marsalci, qui non conceduntur nisi in Comitiolis districtuum ante generalia Comitia: quod id sit cum violatione S. Regiae Maiestatis, a qua missi legati, qui Marsalcorum munere funge-rentur et paci huius synodi prospicerent. Quod homo saecu-laris regimen spirituale usurpat et synodos regere velit, quod nec Regi facere licet, cum ad eas spirituales tantum personae spectent. Quod Metropolitanum deponere tentet, quod nec Rex ipse, qui est supremus Patronus Vladicarum, sine Spiritualium iudicio nunquam audet, neque id solum est contra Deum et omnia iura sed etiam contra Regem, Ad haec omnia Palatinus nihil respondens, spem tantum pacificae transactionis faciebat. Itaque non omnino adhuc desperantes Regii Legati conscio eo-dem Palatino, sequenti die Ruthenos nobiles et Vladicas, inpri-mis illos, qui ab unione resilierant, quibusse adiunxerant multi popi et haeretici, longa oratione allocuti sunt, qua uniohem per-suadere nitebantur. Exprobrabant inprimis Vladicis inconstan-tiam, quod cum antea ultro cum aliis suis collegis unionem con-clusissent et ad Pontificem Maximum eius confirmationem pe-tiissent subscriptis nominibus et sigillis appositis, iam eam im-pugnent. Ostendebant Palatinum Kijoviae ante multos annos a Regia Maiestate Synodum, pro unione petiisse et postea pro ea concessa per Mathiam Malinski et Laurentium Drywiński, Annus 1596. 229 non ita pridem gratias egisse illaque quatuor petiisse: Imo. Ut nullus more militari ad hanc Synodum veniat. 2do. Ut ad eam liberum esset venire hominibus diversae religionis, 3tio. Ut eis possit interesse Mcephorus Graecus, qui cum Rozwano in Va-lachia captus ex arce Chocimensi profugerat. 4to. Ut si in hoc Synodo convenire non possent, ex ea ad Regni Comitia gene-ralia refugium habeant. Secundum negavit ideo, quia Synodus ob concordiam Graecorum cum Catholicis indicta est, ideoque haereticos ibi interesse nulla est neeessitas. Nicephorum etiam nullo modo interesse Synodo voluit, cum ille Rozwanum in Va-lachiam induxerit et cum Turcis condictamen habeat in detri-mentum Reipublicae ideoque etiam conversari cum illo nulli licet. Ultimam etiam conditionem non potuit Serenissimus con-cedere, optime sciens aliam esse rationem Synodi, aliam Comi-tiarum. His ita expositis demonstrabant legati Regii absurda ab illa nobilitate, quae armata convcnerat et a Vladicis ac Po-pis commissa, dum ii, qui Synodum petierunt a Synodo ante Synodum resilierunt; dum conventum bellicum non synodalem instituerunt, dum Nicephorum, hominem Regi ac Regno adeo suspectum principem conventus sui esse voluerunt. Multa alia absurda, quae hinc sequantur iidem legati proponebant fuse et exagerabant falsitatem eorum, quae contra Vladicas unitos iactabant, et eorum quae, ut Catholicos exosos reddant, con-fingunt. Addebant tot mala facta per Patriarchas Constantino-politanos, tot incommoda ex eo profluentia, dum se Rutheni, ma-xime Vladicae, relicta unione Catholicorum, haerefcicis adiungunt, unde postea tot ex iis in Calvinistas et Anabaptistas degene-rant, dum nobiles cum Palatino venientes contra Deum et con-tra Regis obedientiam Synodum perturbare volentes tot dissen-sionum authores sunt. Post haec omnia legatorum dicta nihil responderunt schismatici cum haereticis, sed tantum postularunt tempus, ut conferre possent cum aliis de eo, quod esset legatis respondendum. Tandem vespere eius diei tale responsum attu-lerunt: Tractationem de unione Ecclesiae graecae et latinae, magnam et profundam rem esse, sua vero capita esse debilia, magnos Reges eam unionem tentasse irrito conatu, ideoque se tanto negotio non satisfacturos. His auditis legati omnem spem di a Rege petierit Palatinus. 47. 48. 230 Annus 1596, 49. 50. 51. Intersunt latini Episcopi liturgiae postquam conciona- tur P. Skarga. 52. Agria a Turcis ex- pugnatur. abiecerunt de hominibns istis ad pacem reducendis. Itaque se-quenti die monuerunt Vladicas, ut in negotio unionis, quod pro manibus habebant, pergerent sine ullo respectu partis adversae magis haereticae, quam schismaticae. Vladicae statim suis orna-mentis sacris vestiti cum Archimandritis Protopopis et caetero suo clero campanarum pulsu praemisso cum variis Eegni pro-ceribus ingentique populo templum S. Nicolai sunt ingressi et sacris praecibus ob rei optimum successum peractis, ex una parte Pontificii ac Kegii Legati, ex altera parte Metropolita cum Vladicis suis in sedibus consederunt. Moxque egressus Her-mogenes, Archiepiscopus Polocensis, locum superiorem conscen-dens et litteras unionis in pergameno cum subscriptionibus si-gillisque manu tenens, clara voce legit causasque eiusdem unio-nis ac simul expeditionem suorum ad Romanum Pontifipem re-censuit, ac post professionem fidei exhibitamque Pontificii obe-dientiam litteras praedictas legatis Pontificiis reddiderunt. Sta-tim post proripuerunt sese Episcopi nostri occidentales in am-plexum et osculum Episcoporum orientalium et inde in iisdem sacris indumentis cum toto populo aliisque, qui aderant ad Ecclesiam latini ritus Beatissimae Virginis processerunt ibique Hymnum: Te Deum laudamus, decantarunt cum incredibili pio-rum gaudio, qui Deo dispersos congreganti et humiles exal-tanti ingentes egerunt gratias. Sequenti die, qui in diem Domi-nicum inciderat, legati Pontificii cum Latinis Episcopis in tem-plo Ruthenorum S. Nicolai liturgiae intererant ibidemque con-cionator Eegius P. Petrus Skarga de unitate Ecclesia Dei et de hac, quae tunc facta erat felici unione, concionem habuit. Quibus omnibus finitis in charitate et pace omnes discesserunt. Hanc rem adeo memorabilem ex Scriptoribus Synodi desum-ptam, hoc loco ponere operae praecium visum. Agria arx et propugnaculum Hungariae superioris fortissimum et Epi-scopali sede nobilitatum, cum a Muhamede III Turcarum Imperatore trium hebdomadarum intervallo, exercitu centum quinquaginta millium graviter ob-sessum et indesinenter tormentis maioribus concussum, post frequentissimas impressiones et aliquot propugnacula pyrio pulvere subdito disiecta et post 20 millia Turcarum interfecta a praesidiariis militibus, reclamantibus Turciae Praefectis post promissionem incolumitatis vitae 12 Octobris traditum est Annus 1596, 231 Sultano. Verum praesidiarii a Turcis contra fidem datam plerique cum libe-ris et uxoribus crudelissime trucidati. Praefecti autem capti, postea miris modis liberati sunt. Catharina filia Regis superiori mense nata, sacro fonte abluta est 26 Octobris eamque ex baptismo suscepit Cardinalis Caetanus legatus a latere Pontificius. Archidux Maximilianus Caesariani exercitus Imperator, adiunctis sibi Transylvanorum et Hungarorum copiis cum Mohamede III praelio ad ru-dera pagi Kerestesch non procul ab Agria 26 Octobris dimicavit. In quo etsi victores primo congressu exstiterunt Christiani, qui multis Turcarum millibus trucidatis, reliquos secundo conflictu, una cum suo duce primario in fugam cornpulerunt, et usque ad castra Muhametis penetrarunt: attamen cum plerique militum contra severissimum Archiducis edictum ruptis ordinibus ra-pinis incumberent et in castris Turcicis praedas agerent, terrore perculsi in fugam subitam, ex qua nec minis nec praecibus revocari potuerunt, sese effu-derunt sicque maxima victoriae spes evanuit. Eleemosyna hoc mense erat florenorum 195, cuius partem nempe 50 florenos misit Serenissima Regina. Sepultura Annae Iagelloniae 12 Novembris Cracoviae per-acta regio apparatu. Sepulta in Regio sacello, cuius illa teetum laminis deauratis dum viveret exornavit et quod sacra supellec-tili egregie instruxerat. Concionatus in eius funere P. Petrus Skarga, ex cuius concione varia desumpsirnus, quae de eius vita in mense Septembri annotavimus. Submissa eleemosyna hoc mense florenorum 665. Nempe a Magnifico Domiuo Stadnicki floreni 500 quos accepimus pro domo ab eo douata, sic enim invenio in rationibus huius mensis. Ex fnnere Reginae floreni 50, reli-qui ab aliis. Hoc etiam mense nostri Torunium ab Illustrissimo Petro Tylicki, Episcopo tunc temporis Culmensi advocati, penes tem-plum parochiale, sedem fixerunt et statim concionari ac Sacra-mentum Sanctissimae Eucharistia ac Poenitentiae administrare coeperunt, frustra impedire conantibus civibus haereticis ac pseudoministris. Erat tunc Superior Nostrorum Torunii manen-tium P. Petrus Fabricius, qui minitantibus varia haereticis ca-thedram parochialem ingressus, magno animo concionari coepit et postea conciones continuabat reliquo tempore. Iam pridem Petrus Kostka a Stemberk, Episcopus Culmensis nostros Toru-nium vocaverat et fundationem ex donatione pagi Kowroz et 53. Baptis- mus Ca- tharinae filiae Re- gis. 54. Exercitus Christia- norum in media victoria a Turcis su- peratur. 55. Sepultura Annae Ia- giel- loniae. 56. Nostri To- runii se- dem fi- gunt. 232 Annus 1596. 57. Emuianu- elis Sa vita et mors. 58. Libri eius. 59. Quanti fecerit de- votionem B. Stani- slai Kost- ka erga SS. Vir- ginem. 60. Fructus animarum huius an- ni. Ostaszewsko Venerabilis Abbatissa Culmensis Magdalena a Mor-tang instituerat, ut ex litteris fundationis Torunensis Collegii anno Dni 1595, 9 Iulii in euria Plowzynensi, Episcopi Cul-mensis factis patet, sed ob varias difficultates eo usque res di-lata fuit. Trigesima Decembris magnus vir in Societate Emmanuel Sa vivere desiit, cuius etiam in nostra historia non conveniebat oblivisci. Erat is na-tione Lusitanus patria Interamnensis ex oppido Villa de Conde. Venit ad Societatem anno 1546 in ipso flore adolescentiae: quo ex tempore per totos 50 annos mirabiles in virtute et in litteris fecit profectus, bonitate naturae, ingenii magnitudine, animi contentione, assiduitate studii. In omni discipli-narum genere diligentissime versatus est. Aristotelicas disciplinas Gandiae et Romae exposuit. Quaestiones Theologicas D. Thomae in Collegio Romano profitebatur. Divinas litteras est interpretatus. Et sicut ex cathedra discipu-los docuit, ita de superiori loco ad populum verba fecit. Libri eius extant: Scholia in 4 Evangelia brevia et erudita, ex selectis Doctorum sacrorum sententiis collecta, quae auream catenam vocare possumus. Notationes in to-tam scripturam sacram, quibus omnes fere loci difficiles, et variae hebreae, chaldeae, graecae lectiones mira brevitate explicantur. Opus concisum et con-tractum sed magnis laboribus perfectum. Aphorismi casuum conscientiae, in quibus ea, quae sunt difficiliora in minus obvia resolvit. Deniqne Arronae Mediolanensis dioecesis in probationis domo (quo se ut Deo liberius vacaret abdiderat) sanctissime, uti vixit, mortuus est septuagenario maior. Diem mor-tis eum praescivisse et eidem morienti Beatissimam virginem ac S. Ignatium apparuisse, fama est. Iste praeterea ille est Pater, qui tantopere delectabatur devotione erga sanctissimam Dei Matrem et in se et in aliis maxime vero in Beato Stanislao Kostka, a quo (ut in eius vita legimus) dum quaereret an sanctissimam Virginem amaret et ipse illis verbis respondisset: Quid quae-ris Pater, Mater mea est; ea verba tanquam ab Angelo profecta, miramque internam dilectionem adferentia, non potuit satis praedicare. A varia haerese abducti hoc anno 52. Ex Arianorum caeno quidam gravi morbo laborans, dum sacro fonte abluitur, quem expetierat, praeter omnem spem convaluit. Sex a consilio inferendae sibi necis, unus ex iis, qui chirographo daemoni se addixerat, revocati. E Kosacis praedonibus duo ad sinceram poenitentiam atque ad frugem sese receperunt. A quaestu corporis nonnullae abductae. Una, quae se daemoni devoverat, cum se ei in monstro-sa specie videndum obiecisset et chirographum ab illa petisset, territa ad templum sese contulit et vitae anteactae sordes detestata per poenitentiam salutem suam in tuto collocavit. In monasterio Virginum S. Clarae ad aedes S. Andreae sito, Georgius Radivilus Cardinalis, Episcopus Cracoviensis opera Nostrorum ratione disciplinae restaurandae usus est, non levi fructu, quem etiam posterioribus hisce annis videmus, Quatuor ex iis7 quae nostra opera Annus 1596, 1597. 233 ad curam suae salutis usae in monasterium virginum sese recepere et voto rum sponsione Deo conseeravere. Iniuste parta non pauca abdieata. Unus 30C aureos foenore collectos restituit. Cum diversis temporibus quater hoc ann( supplicatum fuisset ob publicas Reipublicae Chrristianae calamitates, coetm Misericordiae attratus nudis pedibus, flagris novo more in se animadvertem processit longo agmine. Magna pars in eius principum virorum, tum e Sacer dotibus, quam ex equestri et Senatorio ordine. Itaque praeter scudum, quen Publicae rei optabant et sibi quaesiverunt, illud etiam consecuti sunt, ut aliac sodalitates exemplo excitatae religiosas hasce verberationes sint amplexae e hucusque eas laudabiliter retinent. Praeter elemosynam mensis Decembris florenorum 173 templo hoc ann( dati floreni 440, opera potissimum Patris Bernardi Golinii, Regii Confessarii Supellectili sacrae accessit pixis argentea deaurata. Antependium et Dalma ticae et non pauca alia. Sed praecipue sacrarum reliquiarum variae notabiles particulae a P. Benedicto Iustiniano, qui cum Cardinali Caietano Roma vene rat templo nostro sunt attributae, nempe SS. 40 Martyrum, S. Soteris Ponti ficis Martyris, S. Mauritii Martyris, S. Petri Martyris, S. Marcellae Martyris S. Andreae Martyris, S. Theodori et Felieis Martyrum, S. Gaudentii Marty ris. Ex veste S. Patris Nostri Ignatii. Prodiit etiam hoc anno et Cracoviae recussus est liber Polonicus P Martini Smiglecii de usura et contractibus retrovendendi, censu societath aliisque usitatioribus non sine maximo fructu iegentium. 61. Sodalitas Misericor- diae fla- gella usurpans alias So-dalitates ad idem compulit 62. Eleemo- synae do- inus et templi. SS. Reli- quiae a P. Benedicto Iustinia- no. Liber de usura is recuditur. Annus Domini 1597. Claudio Aquaviva Praeposito Gcnerali, Bernardino Confalonerio Praepo-sito Provinciali, Garsia Alabiano Domus Professae S. Barbarae Prae- posito. Commorati hoc anno Nostri in domo S. Barbarae 20, sacerdotes vide-licet decem, reliqui Fratres Coadiutores, cum duobus novitiis primae et se-cundae mensae lectoribus. Ipso Christi Circumcisi sacro die Illustrissimus Cardinalis Radivilus Episcopus Cracoviensis solemni apparatu summum sacrum cecinit. Accepimus hoc mense florenos 62 eleemosynae. Martyrio trium Nostrorum Fratrum Iaponiorum Iacobi Ghisai, Pauli Michi et Ioannis Geto, Nangasachi suscepto ex decreto Taicosamae Tyranni Iaponii, celebris est 5 Februarii huius annL Et quidem Paulus Michi nobili parente Faidnidono Michi natus, cum undecim esset annorum, Patri Organtino erat datus, ut in Seminario Augustiano apud Patres nostrae Societatis pietati Scriptores rer. pol. Tom. VIT 30 1. Nostro- rum nu- merus in S. Barba- ra. 2. Trium Ia-poniorum Nostro rum mar- tyrium. 234 Annus 1597. 3. Capitur cum Ioan- ne Goto et Iacobo Ghisai. ac litteris operam daret. Post mortem deinde parentis ingressus erat Socie-tatem et ob linguae famam praeclaram concionatoris munere egregie fnnctus est undecim fere annis, quibus in Societate vixit, Meaci, Osacae, et in aliis Iaponici Regni partibus cum admirabili Iaponicae nobilitatis aliorumque mul-torum spirituali fructu et simul cum ingenti desiderio mortis pro Christo subeundae. Cumque circa finem anni undecimi religionis cum Iacobi Ghisai 4. Et post praecisam sinistram aurem in crucem cum sociis agitur et lanceis transfigi- gitur. 5. Comitia Regni pro unione contra Turcas irrita. et Ioanne Goto et cum sex Patribus ex ordine sancti Francisci et aliis 17 christianis captus fuisset et latam sententiam in se ac in suos socios, ut omnes in crucem agerentur, intellexisset (erat vero tunc triginta trium anno-rum) summas Deo gratias agens in illa verba prorupit: Trigesimo tertio aetatis anno, o bone Iesu, vitam tuam pro me in cruce profudisti, trigesimum tertium annum similiter dum ago, nuncium accipio de morte pro nomine Tuo in cruce abeunda. Crastinus dies primus Ianuarii (nam post decretum latum supplicium eorum ad 5 Februarii dilatum erat) consecratus est nomini tuo sanctissimo et quidem in feriam, quartam, qua tu a Iuda venditus eras, inci-dit: sis in aeternum benedictus, qui me undecim annis sub vexillo nominis Tui sanctissimi militantem hac ipsa die in manus eorum tradis, a quibus brevi sum crucifigendus. His et similibus vocibus Iacobum Ghisai sexagesi-mum quartum aetatis agentem et Ioannem Goto novemdecim annorum ado-lescentem, non ita pridem in Societatem receptos, per se satis incitatos, magis ac magis ad supplicia illa pro Christo obeunda sicut et alios, qui aderant incitabat. Post carcerem ergo duorum fere mensium et post praecisam sini-stram aurem, et post iter 27 dierum, quibus per varia loca ad terrorem Christiauis incutiendum circumducebantur Nangasachi in crucem acti sunt cum viginti tribus sociis et transversis lanceis confixi. Vide ea de re fusius litteras Petri Gomez, Provincialis ad Admodum Reverendum P. Nostrum Generalem. Coraitiis Regni Generalibus, quae superiori anno propter solam de armis contra Turcam sociandis cum principibus Chri-stianis deliberationem indicta erant, datum initium 10 Februarii et ad 23 Martii durarunt, nihil tamen in iis est conclusum et nullae extant horum Comitiorum constitutiones, ob illas voces, quas superiori anno a numero 22 attulimus. Venerat Varsaviam iterum Caetanus Cardinalis d. 21 Februarii in hoc negotio co-ram Rege et Senatu peroravit, sed nihil effecit. 6. Palatinus Kijoviae unitosRu- thenos Submissae eleemosynae hoc mense florenos 148 habuimus, cuius plus quam dimidiam partem, nempe florenos 110 Nicolaus Zebrzydowski Supre-. raus Regni Marsalcus dedit. Varii nuncii Palatinatuum Russiae instructi a Palatino Ki-joviensi in Comitiis Regni Greneralibus magno conatu urgebant Anmu 1597 235 Metropolitae et Vladicarum unitorum depositionem, sed non deerant alii nuncii Catholici et ex Senatoribus Cancellarius Lithuaniae Leo Sapieha cum Palatino Novogrodensi, qui ini-quam hanc postulationem egregie et refutarint et reiecerint 7 Martii. Cum et Nos et templa nostra sint exempta ab Episcoporum iurisdictio-ne cumque nonnulla templa nostra sint simul parochialia, quaesitum erat ab Admodum Reverendo Patre Nostro, an permittendi sint visitatores visitare templa eiusmodi. Respondit Reverendus Pater Generalis 8 huius mensis, quod cum eiusmodi templa sint parochialia et vicarios habeant ordinariis subiectos nullomodo negandum sit visitatoribus legitimis, quominus in illis munere suo fungantur, dummodo in Societatis personas eiusque iura nihil agrediantur. Nuncius Palatini Valachiae 9 Martii auditus in Senatu a Rege, qui vocem sui domini et omnium ordinum spiritualium ac saecularium subiectionem Regi ac eius successoribus red-didii Adactus termino tacto Palatinus Kijoviae tradere debuit 11 Martii Nieephorum Graecum, proditorem, qui se legatum a latere Patriarchiae Constantinopolitani falso asserebat et cuius litterae ad Sinanum Bassam contra Regnum Poloniae datae, erant lectae. Ob datum praedictum terminum iratus Palatinus sequenti statim die Varsavia discessit, et Nicephorus carceri mancipatus. Eleemosyna huius mensis erat florenorum 142. cuius pars magna fuit a Magnifica Domina Padnievia, Castellana Oswiecimensi, a qua in rebus, quae erant submissa florenis 50 sunt vendita. Nalevaico ille Cosacorum Ductor qui superioris anni 13 Augusti Varsaviae vinctus adductus erat, ut numero 18 retuli-mus, 11 Aprilis capite truncatus est et in quatuor partes sectus. Tamdiu detinebatur in carcere, cum iam ante varii eius socii supplicium subissent, ut proderet varios complices. Accepimus eleemosynae hoc mense florenos 98. Intellexerat R. P. Noster Generalis nostros pro recreatione ad praedia et villas externorum ire consuevisse, ideo 12 Maii ob varia incommoda, quae inde sequebantur id interdixit. Data nobis per mensem Maium eleemosyna florenorum 40. Per Iunium mensem morabatur P. Bernardinus Confalonerius Provin-cialis Cracoviae et Domum S. Barbarae Sanctique Stephani visitabat. pro-seauenai reicltur. 7. Visitatio nostrorum templo-rum paro- chialium ordinariis quomodo permit- tenda. 8. Palatinus Valachius Regi se subdit. 9. Nicepho-rus Grae-cus pro-ditor in-carcera-tur. 10. Nalevaico supplicio afficitur. 11. Ad prae-dia exter-norum pro recreatio-nem non eundum. 236 Annus 1597. 12. Lituani non per- mittunt Polono Episcopa-tum Vil- nensem. 13. Mors Ca- tharinae filiae Re- gis. 14. Ponitur primus la-pis in fun- damenta templi SS. Petri et Pauli cum solemni-tate. 15. Inscriptio lapidis. Prima huius mensis nominaverat pro Episcopatu Vilnensi Serenissimus Rex Bernardum Maciejowski Episcopum Luceo-riensem, sed huic nominationi fortissime Lituani Proceres resti-terunt asserentes id contra suas leges esse, ut primus Lithua-niae Senator, qualis est Episcopus Vilnensis, non sit Lituanus. Cum tamen eodem tempore Georgius Radivilus Cardinalis Li-tuanus Episcopus esset Cracoviensis non contradieentibus Polo-nis, quod etiam non raro in Poloniae Regno fiebat, in quo Po-loni vanas dignitates Ecclesiasticas tenere Lituanos patieban-tur. Ob hanc Lituanorum cum Rege concertationem aliquot annis Vilna Episcopo caruit non sine magno rei Ecclesiasticae detrimento. Moritur 4 Iunii Varsaviae Catharina altera Regis filia et postea Cracoviae in sepulchro Regum sepulta est. P. Valenti-nus Mathiae et P. Ioannes Brzozoviensis in templo S. Barba-rae vota Coadiutorum Spiritualium formatorum remiserunt 8 huius mensis celebrante R. P. Provinciali. In perviligio S. Io-annis Baptistae seu 23 Iunii primum lapidem in fundamenta templi SS. Petri et Pauli Apostolorum Illustrissimus Georgius Radivilus Cardinalis magna celebritate et hominum concursu posuit, ibidemque litatum est sub dio et concionatus est P. loannes Conarius, tum R. P. Provincialis comes et labornm socius. Auxerunt celebritatem tormentorum explosiones, tubarum variorumque buccinarum cantus plaususque maximus. Suppedi-tavit apparatum P Bernardus Golinius, Serenissimi confessa-rius in hunc finem Varsavia missus. Perturbavit nonnihil festum res inopinata et per se periculi plena. Dum enim Antistes pon-tificalibus indutus de more caerimonias perageret, fossamque iacendis fundamentis paratam subintrasset, pons trabibus non bene fultus imminens fossae, hominum ad rei novitatem multi-tudine congregata pressus, fracto uno fulmento, supersedit ac intremuit, sed tamen non corruit aliis sustentaculis nixus et quod miraculi loco habitum, neminem laesit. Titulus templo SS. Petri et Pauli Apostolorum datus. Lapidis vero primi iacti in-scriptio haec inscripta: „Sigismundus III, Poloniae et Sueciae Rex potentissimus ac suae erga Deum religionis erga Principes Apostolorum ve- Annus 1597. 237 nerationis, erga, Societatem Jesu liberalitatis, firmum et constan-tem voluit esse testem et nunc, cum terra obruor, cunctis tes-tabor inferis, dum vero veniente Christo e tumulo prodibo meo cunctis testabor superis: Sigismundum DI, neque erga Deum religione, neque erga Divos veneratione, neque erga Societatem Iesu liberalitate cui quam concedere voluisse. Credent Superi et Inferi, quia sa-xuiti dicit Anno a partu Virginis Deiparae MDXCVII mense Iunio die XXIII, Regnorum eiusdem Sigismundi III, Poloniae X, Sueciae IV. Numismatis iacti tale erat exemplar. Effigies Regis cum inseriptione: Sigismundus III, Poloniae et Sueciae Rex anno Regni Polouiae X, Sueciae IV. Verso: Ad maiorem Dei gloriam Societati lesu a. D. 1597. Deus Regi tribuit regnum, Rex Deo statuit templum. Sic Deus in coelis honorat regem, sic Rex in terris honorat Deum. Per mensem Iunium floreni 180 eleemosynae nomine nobis submissi, cuius magnam partem nempe florenos 60 Serenissimus per P. Bernardum nobis dedit. Circa finem mensis Iulii nempe 27 eiusdem moritur domi nostrae vir magnus virtute, eruditione, muneribus obitis et editis libris P. Iacobus Vuie-cius. Erat is Maior Polonus Vągroveei (quod oppidum septem fere milliari-bus Posnania distat) piis et honestis parentibus natus, unde etiam Vagrove-censis vel Vagrovecius a nonnullis scriptus et vocatus; sumptaque inde oc-casio erroris apud non paucos qui Iacobum Vuiecum et Iacobum Va.grovecium di-versos ponebant. Hinc celebris Societatis nostiae scriptor P. Petrus Ribadeneira in suo Cathalogo Scriptorum Religionis nostrae Antverpiae anno 1613 edito in eodem errore fuit, ab iis sine dubio deceptus, qui hinc in Hispaniam de una hac persona, tanquam de duabus scripserant. His obiter annotatis cum prae-dictus P. Vuiecus extra Societatem prius in patria litteris trivialibus, postea tum in Silesia, tum Cracoviae in Academia altioribus studiis operam dedis-set, ibidemque primo auctoramento eruditione ornatus, Baccalaureus et Vien-nae in Austria Magister artium creatus fuisset, anno Dni 1565 Romae So-. cietatem nostram ingressus est. In ea exacto tyrocinio Theologiae Schola-sticae in Collegio Romano auditor fuit non toto biennio, in eodemque Colle-gio publice spheram explicavit postea. Missus deinde in Poloniam Graecas litteras Pultoviae in Rhethorica professus est et simul concionator lectorque sacrarum lectionum erat. In eodem Collegio manens iussu admodum Reve-rendi Patris Nostri Generalis Theologiae Doctor factus fuit. Ad instantiam post Stephani Regis Poloniae in Transylvaniam abierat et Sigismundum Ba-thoreum eiusdem Regis ex fratre germano nepotem, litteris ac pietate instru-ebat. Vota quatuor solemniter professus, Anno Dni 1575, 12 lulii Pultoviae 16. Inscriptio numisma- tis. 17. Patris Ia-cobi Vu-iecii mors. Error ex eius du-plici co-gnomine. 18. Eius stu- dia extra societa- tem. Variae functio- nes in scholis. 19. Et in gu- bernatio- ne. 238 Annus 1597. 20. Libri ab eo varii scripti. Et praeci-pue Po-stilla Po-lonica ma-ior et mi-nor. Et sacra-rum litte- rarum omnes co-dices Po- lonice conversi. Collegii Posnaniensis primus Rector fuit per annos septem, quibus simul con-cionatorem ordinarium agebat. Gubernavit praeterea Collegium Vilnense anno uno, Collegium Claudiopolitanum non integris quinque annis. Domum S. Bar-barae Cracoviensem annis fere tribus. Totidem fere etiam annis in Polonia et Transylyania vices Provincialis sustinuit. Inter tot labores gubernationis et multas missiones, quas ad varios Regni Proceres, a quibus saepe evoca-batur, necessario suscipere debebat, plurima reliquit posteritati librorum mo-numenta ita, ut a nonnullis vix aliis rebus, quam libris scribendis totam vitam dedisse iudicaretur. Singularis enim eius cupiditas animarum (quae per hae-resim hoc tempore gravissime serpentem seductae erant) ad Ecclesiam Ca-tholicam reducendarum id ab illo exigebat, eique satis per se incitato ad tot labores calcar addebat. Scripsit itaque contra Franciscum Stancarum vaferri-mum haereticum librum de sacrificio Missae non solum annuente, sed etiam postulante Nuncio Apostolico tunc in Regno Poloniae manente. Deinde librum de purgatorio et Dialysim assertionum Iacobi Niemojewski. De Ecclesia doc-trinam Catholicam cum responsione ad obiectiones eiusdem Niemojewski. Librum praeterea pro Divinitate Christi Domini Nostri et Spiritus Sancti contra nostri temporis Arrianos edidit. Quia vero adverterat non sine dolore passim omnes Parochos rudiores (quorum tunc plena erant omnia) Postillam Polonicam Nicolai Rei, teterrimi haeretici, pulchris typis editam e suggestu in templis passim usurpare ac haeresim incautis instillare, quia praeterea experiebatur Sacrorum Bibliorum codicem eum tantum idiomate polonico impressum in hoc Regno exstare, qui vel ab ipsis haereticis editus erat non sine maxima depravatione vel a nonnullis Catholicis, qui vulgatae editionis nullam curam habebant: ideo utrique huic rei obviam ire constituit. Itaque . imprimis Postillam maiorem seu conciones pro Dominicis et festis diebus totius anni nativo sermone in lucem edidit, cumque a prima editione nono anno, Gregorius Turnovius Sacramentarius Pseudominister eam refutare ten-tasset, iterum altera vice cum Apologia ac refutatione obiectorum illam im-primi curavit. Deinde scripsit Postillam minorem seu breviores Dominicarum . et festorum dierum per totum annum conciones. Utraque ista Postilla bre-vi tempore excussit e manibus et Parochorum et multorum saecularium postil-. las haereticas. Converterat post in linguam Polonicam tum vitam doctrinam-que Christi Salvatoris nostri ex quatuor Evangelistis a Iansenio collectam, tum horarias preces Beatae Mariae Virginis. Denique summo labore totam veteris et novi Testamenti scripturam sacram patrio sermone convertit iuxta vulgatam editionem et ante mortem iam Novum Testamentum ac Psalterium Davidis lucem aspexerat. Post mortem vero eius ex Congregatione Provin-ciali hoc anno in Augusto celebrata 5 Patres Theologi nempe Stanislaus Grodzicki, Adrianus Radziszewski, Iustus Rabus, Ioannes Brantus, Martinus Lascius designati erant, qui eius versionem reviderent. Itaque Posnaniae praedicti patres, dum semestri spatio accurate Bibliam praedictam recognoscunt iuxta praescriptum Concilii Tridentini, et eandem edi posse ac debere signi- Annus 1597. 239 ficant, liberalissimi Principis Stanislai Karnkowii, Fundatoris Collegii Calisien-sis, Archiepiscopi Gnesnensis impensa edita sunt magno fructu omnium Cra-coviae anno 1599, 25 Augusti, ut suo loco videbimus. Non autem solis libris scriptis sed etiam concionibus et religiosa con-versatione ac moribus suavissimis, assiduitate praeterea in excipiendis poe-nitentium confessionibus proximomm saluti servire rolebat; primusque passim sed potissimum Domui S. Barbarae dum praeesset, ad confessionale sese conferebat, ut tanto efficacius alios convocaret. Quos gubernabat, eos ita re-prehendebat, ut omnino verborum asperitatem fugeret. Obviis quibusvis etiam minimis caput aperiebat honoris causa. Tempore refectionis ad mensam atten-debat sedulo, saepe lachrymas, pietatis indices, praesertim in Sanctorum historiis fundens. In aegritudine postrema S. Augustinum imitatus Psalmos Davidis nonnullos, caute, ne quis interveniret praelegi curabat sensim, ma-gnamque vim lacrymarum eos audiens ac meditans profundebat. Pridie quam obisset, audito diem extremum sibi instare ac praeces illico versus, et sacro unctus est aleo: inde cum illum solaretur sacerdos, magnam spem Divinae bonitatis faciens magno sensu pietatis eadem ipsemet repetebat. Noctem ulti-mam totam fere mauibus iunctis orando et Christi e cruce peudentis imagi-nem intuendo consumpsit, albescente deinde coelo, et sociis omnibus signo dato concurrentibus placidissime ex hac vita migravit non sine magna san-ctitatis opinione, ob quam non deerat unus ex nostris, qui eum nullis iam precibus vivorum indigere assereret. Qui tamen tertio fere ab obitu Patris Vuieci die visus est in somnis in templo quodam se esse in eoque multos nostros simul cum P. Vuieco aspicere. Ibi quispiam Vuieco socium hunc in-dicavit illis verbis: En tuum amicum Pater! At Vuiecus: Iste bonus est inquit sed sibi, non mihi et ad eum conversus illis polonicis verbis usus est: ,,Po-prawze mi się." His verbis arbitratus uoster P. Vuiecum preces pro se mor-tuo exposcere easdem in annum integrum produxit. Sepultus biduo post mor-tem. Ubi quanti fieret ab hominibus, ostenderunt lachrymae profusae et sa-cerdotum externorum ad litandum pro ipso frequentia. Adfuit summo sacro funebri Nicolaus Firlei, Palatinus Lublinensis bisque sponte sua, ut mos est gentis nostrae, pro mortuo eleemosynam obtulit. Vicecapitaneus Cracoviensis cum iam in fossam condendum esset corpus, quoniam non noverat ex facie hominem (licet ex fama publica satis novisset) videre voluit. Aspexit et la- chrymans pro mortuo se dedit. Bernardinorum Cracoviensium ultra arcensem portam manentium custos commendans eundem mortuum suorum praecibus hoc elegio usus est: Una columna Ecclesiae Dei cecidit. Vixit annis 57, ex quibus in Societate consumpsit annos 32. Sepultus erat ad subsellium minus virorum, unde post aliquot annos ossibus in cistulam collectis in se-pulchro sub magno altari est depositus. Post mortem eius nihil inventum aut ex imaginibus aut ex aliis huiusmodi reculis praeter corollam et unam thecam sacrarum reliquiarum. Utrumque simplicissimum, quod sicut in vita, ita et post finem illi impositum egregium paupertatis amorem in eo demonstrayit, 21. Variae eius vir- tutes. Praepara- tio ad mortem. Mors eiusdem. 22. Post mor- tem in somno quendam obiurgat qui pro eo non esse oran- dum pu- tabat. Annus 1597. 23. Casus gravis ex alto ruen- tis Gar- siae Ala- biani. 24. Congre-gatio Pro- vincialis Pultoviae. 25. Mors be- nefactoris Octaviani Guci. Et Agne- tis Pacos- czancae. 26. Rex cum Regina Często- choviam eunt, Accepimus hoc mense Mio eleemosyuae florenos 207, cuius non exiguam partem, nempe florenos 91 Marsalcus Regni Nicolaus Zebrzydowski nobis dederat. Post funus absolutum P. Iacobi Vuieci intra unam hebdomadem nempe 3 Augusti fere, aliud funus celebravimus. P. Praepositus Domus nostrae Garsias Alabianus, dumi ter Pultoviam versus ob Congregationem provincia-lem peragit, Kielcos (quod oppidum est Cracoviensis Episcopi) eiusdem Epis-copi invisendi causa et ob nonnulla negotia ibidem expedienda diverterat. Dum quaedam aedificia ibi lustrat, ex pergula cum forte sepimento ad margi-nem pontis addito innititur, eo collapso ipse etiam P. Garsias ex alto ruit horrendumque in modum concutitur et diu exanimis fere mansit. Adhibita statim varia medicamenta Kielcis concusso, sed et nostri, postquam hunc casum intellexissent, curriculo sacerdotem et medicum ad ipsum expediverunt. Eius ergo valetudinis cura maxima habita et postquam utcumque iam agitationem itinerariam ferre poterat Cracoviam relatus est ac Deo volente ad initium Septembris pristinae valetudini est restitutus. Convenerunt ad 10 Augusti ad Congregationem Octavam Provincialem Professi 4 votorum 32 et alii non Professi 4, quam iam ante more consueto P. Bernardiuo, Confalouerius iudixerat et postquam sequenti die P. Alphonsi Pisani et P. Benedicti Herbesti absentiae legitima causa fuisset ostensa, nempe senium ac vires debiles, similiter Patris Garsiae Alabiani ex casu praedicto periculose tunc decumbentis, decreta est legitima Congregatio. Quia vero nullus in locum P. Garsiae tam cito mitti poterat, ideo huius Congregationis nec Praepositus Domus S. Barbarae, nec ullus alius eius loco interfuit. Electo post secretario P. Paulo Boxa et eius substituto P. Friderico Barscio, electis praeterea deputatis P. Stanislao Grodicio et Patre Adamo Broco: P. Paulus Boxa 13 Augusti Procurator Romam mittendus est renuntiatus; eique sub-stitutus ad plura medietate suffragia P. Gaspar Sawicki. Mortuus est 20 huius mensis D. Octavianus Guci amicus noster et Benetactor domus. Inveni a nonnullis eius mortem ad 20 Martii, nescio quo errore relatam. Eleemosyna huius mensis erat florenorum 45. Mortua similiter 2 Septembris Agnes Pakosczanka vidua, magna itidem benefactrix nostra, quae etiam vocabatur Baptiscianka. Civis erat haec Cra-coviensis parentibus inter suos primariae conditionis nata. Ad initium nostrae Cracoviensis residentiae nostris adhaeserat, semelque affectum erga nos con-ceptum ad exitum vitae suae retinuit. Multa tam domui, quam templo nostro est largita. Multis virtutibus, praecipue in adversis patientia et in egenos munificentia excelluit. Vixit annis 36. Sepulta in nostro templo sub confes-sionali ad altare S. Ignatii sito. Venerat 22 lulii Varsavia Cracoviam Serenissimus, et 1 huius, religionis causa cum Regina simul Czestochoviam per-rexerat comitantibus Nostris, qui in aula erant. Annus 1597. 241 Submissi nobis eleemosynae nomine per Septembrem floreni 325 in-clusis simul florenis 60, quos a Serenissimo R. Bernardus tulerat. Tam haereticos, quam schismaticos valde male habuit unio Vladicarum Kuthenorum cum Ecclesia latina anno superiori facta, de qua a numero 41 fuse egimus plurimaque contra illam et scripta et facta ab adversariis. Itaque eius Apologiam susce-pit P. Petrus Skarga, quam 6 Octobris huius anni edidit ad-iuncto ei imprimis toto processu Synodi Brestensis. Vide fuse propositam eandem Apologiam inter opera praedicti P. Skargae. Empta domus pro Nostris Varsaviensis a Magnifico Dno Zaliwski Capi-taneo Varsaviensi florenis 5500. 14 Octobris et facta eiusdem domus in-scriptio Nostris. Collecta erat haec eleemosyna per P. Scargam et P. Ber-nardum Golinium in aula regia manentes. Persoluta plene domus haec 23 Decembris, quo tempore in eius possessionem venimus, non nisi tamen in Ianuario sequentis anni illa uti coepimus. Per Octobrem et Novembrem accepimus eleemosynae flor. 161. Petrus Canisius non tantum in Societate, sed etiam in tota Christiani-tate vir pietate doctrinaque celeberrimus ipso festo S. Thomae Friburgi Hel-vetiorum moritur, cuius ut etiam in nostra historia mentionem faciamus, ma-gnum videtur operae praecium. Erat is natione Belga seu ex Geldria Belgii Provincia, patria Noviomagensis. A puero totum se dederat studiis pietatis et litterarum. Cum nondum nata esset Societas, matertera eius pientissima foemina (quae Petrum ob singulares virtutes tanquam partum proprium unice diligebat) animadvertens eum in diligendo vitae genere fluctuantem, divino instinctu afflatuque, tale ante Societatem cognitam oraculum edidit: Tu, in-quit, fili, cooptaberis in novum quendam Sacerdotum ordinem, quem in Eccle-sia sua multorum in salutem parat Deus. Eos ergo per visum vidi et te se ad eos adiungi, graves erunt, viri docti, modesti, Deo pleni et animarum cari-tate praediti. Bono igitur fac sis animo, et spe huiuscemodi te susteuta, nam brevi a Deo potieris hoc dono. Non multo post tempore instituta so-cietate cum Petrus Faber unus ex primis decem in Germaniam missus, Mo-guntiae, Spirae. Aschafenburgi et Coloniae felicissime contra haereses pu-gnaret et Catholicam religionem promoveret, fama eius permotus Canisius Moguntiam se contulit, ibi dum Petrum Fabrum cognoscit et degustat animi sui laetitiam, talibus ad amicum testatus est litteris: Secundis ventis Mogun-tiam veni. Virum, quem quaesivi, si tamen vir est et non potius Angelus Domini, meo magno bono reperi: quo nec vidi, nec uudivi doctiorem profun-dioremque Theologum. Statim deinde atque spiritualia exercitia attigit, pe-nitus se Societati addixit: primus ex Germanica natione ipso die suo natali, seu in festo Apparitionis S. Michaelis Archangeli, quod octava Maii celebrari solet, anno Domini 1545, quo tempore iam aetatis 23 auspicabatur anuum. Quae postea vir tantus in Societate manens fecerit Romae, in Sicilia. Bono- 27. Unionis Rutheno-rum cum Catholicis Apologia Petri Skargae. 28. Domus empta pro nostris Varsavia. 29. Petri Ca- nisii pa- tria. 30. Primus ex Germanis opera Petri Fa-bri addi-cit se So- cietati. 31. Varia in variis lo- 31 242 Annus 1597 cis gesta Canisii. 32. Varii libri a Canisio scripti. 33 Epitaphi- um tumu- lo patris Canisii imposi- tum. niae, ubi Doctoris Theologiae lauream suscepit; Florentiae, Coloniae, Ingol-stadii, ubi Magistrum sententiarum explanabat et Academiae Rectorem agens praeclara quaeque aggrediebatur, perficiebat et Procancellarius electus erat; Viennae cuius urbis Episcopatum, fortiter rem promovente Ferdinando Im-peratore fortius reiecit, Monachii et alibi. Quae perfecerit, dum primus Su-perioris Germaniae Provincialis a S. Ignatio creatus fuisset, dum Romam post obitum S. Petris ad Congregationem Generalem venisset, dum Vorma-tiam ad Colloquium cum haereticis evocatus esset, dum cum Argentoratensi Episcopo et cum aliis plurimis in negocio religionis varia conficit, dum opus Hosii Cardinalis contra Brentium recognoscit: dum in Poloniam missus et cum Academicis Cracoviensibus et cum Archiepiscopo Gnesnensi, primate Regni plurima contulit Rempublicam Catholicam concernentia; dum ad Concilium Tridentinum evocatus inter Doctores Theologos sententiam dicit et ibidem Cardinalem Hosium infirmum periculose, praecibus valetudini resti-tuit: de his inquam omnibus et plurimis aliis, quae pro Christiana Republica et pro nostra Societate vir tantus gessit, tum in duplici tomo historiae So-cietatis nostrae, tum in tribus libris, quos de eius vita P. Matheus Raderus noster perscripsit fusissime legi potest. Non solum autem lectionibus, dispu-tationibus, praedicationibus, Sacramentortim Poenitentiae et Eucharistiae plu-rimis profuit sed et scriptis litteris. Edidit enim adversus Magdeburgenses Centuriatores Commentariorum de verbi Dei corruptelis tomos duos. Primum de venerando Praecursore Domini Ioanne Baptista, secundum de sanctissima Virgine Maria Deipara, in quibus omnia, quae haeretici contra gloriam Be-atissimae Matris Dei et S. Baptistae adferebant vel depravabant, luculenter, graviter, et erudite confutavit. Scripsit et Catechismum seu summam Doctri-nae Christianae brevem quidam illam, sed praeclarissimam et quae copiosae Bibliothecae instar sit et quam Petrus Busaeus nostrae Societatis Theologus integre ad verbum adductis sanctorum Patrum testimoniis, quae Canisius in margine annotaverat in magnum tomum prodire fecit. Scripsit deinde Mar-tyrologium, Concionum tomos duos seu notas aureas in Evangelia Domini-corum et festorum per totum annum, deinde Exercitamenta Christianae pie-tatis et Manuale Catholicorum, Selectas Divi Hieronymi epistolas et Leonis Papae opera omnia evulgavit. Germanice deinde scripsit conciones in qua-tuor Dominicas Adventus et in Natalem Domini: Librum Precationum: Li-brum de Confessione et Communione: Vitas SS. Fridolini, Mauritii et socio-rum Thebaearum. Vitam et exercitamenta pietatis B. Nicolai eremitae. Pa-rabat novum volumen de Christo, et aiiud de S. Petro, sicuti scripserat de Beatissima Virgine et de S. Baptista, sed vires tot laboribus absumptae non permiserunt. Vocabant haeretici P. Canisium Canem Austricum per ignomi-niam, quod videlicet saepius in Austria versaretur, sed non erat canis mu-tus, verum latratu et morsu lupos a Christi ovili arcebat. Obiit B. Pater Friburgi apud Helvetios 21 Decembris huius anni, eiusque tumulo tale Epi-taphium impositum. D, 0. M. Venerandus in Christo Pater, Petrus Canisius Annus 1597. 243 Theologus Noviomagi natus, Societatem Iesu, tertio a confirmatione illius an-no ingressus ac sacerdotio insignitus, ob magnum simul ac placidi animi praestantiam a Coloniensi Ecclesia ad Carolum V Imperatorem, ab Othone Cardinali Augustino ad S. Concilium Tridentinum, a Ferdinando Imperatore Vormatiam contra Melanchtonem haereticum, a Pio IV Pontifice Maximo ad Principes Germaniae in fide confirmandos missus. Postquam Romae, in Sici-liae et Germaniae Academiis docuisset, diu apud Ferdinandum Imperatorem et passim summa cum laude verbum Dei praedicasset. Primus Provincialis Societatis eiusdem in Germania ab ipso Societatis ductore S. P. Ignatio da-tus fuisset, scriptisque fidem Catholicam egregie illustrasset auspiciis R. P. D. Ioannis Episcopi Vercellensis Nuncii Apostolici Friburgum sexagenarius venit, Collegii Societatis fundamenta iecit, multa praeclara documenta dedit et quasi quidam Friburgensium patronus, Ecclesiae per Helvetiam Patriar-cha, Religionis Catholicae sui temporis columna, toto Christiano orbe notis-simus, fide, prudentia, indefesso scribendi labore, abstinentia, gravitate, ani-mi puritate, flagrantissimo Dei amore, multaque sanctitate clarissimus migra-vit ad Christum festo S. Thomae Apostoli 1597. Anno aetatis 77. Data eleemosyna mense Decerribri florenorum 158. Reducti hoc anno ad ovile Christi ab haeresi triginta. Plures in fide confirmati. Templi supellex aucta multis, quae plusquam mille florenis con-stiterunt. Peristromata viridia a Cristina DeJbinska Sapiehae uxore Palatina Polocensi 100 florenis aestimata. Ab eadem duo candelabra argentea mar-carum 12: Cochlearia argentea 124 marearum, a Susanna Pachosczyna Vir-gine. A Dorothea Barsina serici attonsi aureis floribus desuper texti ulnae 30. Vestis de Tebet a Domina Veselina et velum opere Turcico ulnarum 10. A Domina Debiiiska Castellana Cracoviensi vestis pro ara et pro sacerdote e tela aurea et mappa florenis 150. R. D. Taranowski materiam Turcicam varii coloris misit et D. Montelupi casulam de altenbas caeruleam et duas de telet viridi et ulnas 24 zlotoglow rubri. A Cristina Koniecpolska Castel-lani Siradiensis filia Virgine floreni 400 pro serico rubro et flavo ad tegen-dos parietes templi. Mortuus,etiam hoc anno, sed non inveni, quo mense, D. Ioannes merca-tor opulentus, nostri ordinis amantissimus. Editus praeterea hoc anno Cracoviae liber P. Ioannis Vuchalij Leopo-liensis, Societatis Iesu de vita Beatissimae Virginis polonice, cum antea ab eodem anno 1592 eodem idiomate edidisset vitam Christi. 34. Templi supellex aucta. 35. Liber P. Vuchalii. Annus 1598. Annus Domini 1598. l. In circutn- cisione Cardinalis Radivilus sacrum in nostro templo habet. 2. Domus Varsa- viensi3 usum No- stri habe- re inci- piunt. P. Iungiuj fit profes- sus. 3. Annae Austria- cae Regi- nae mors, 4. Mors illi divinitus ante prae- nunciata. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Bernardino Confalonerio Praepo-sito Provinciali, Garsia Alabiano Domus S. Barbarae Praeposito. Totidem nostri manserunt in domo S. Barbarae, quot anno superiori, nempe viginti. In festo Circumcisionis Georgius Radiviius Cardinalis et Epis-copus Cracoviensis sacrum lectum apud nos habuit et interfuit solemniter operanti Archidiacono suo Stanislao Krasinski, amico ac Benefactori nostro. Adfuit et Nicolaus Zebrzydowski Regni Marsalcus, qui etiam nobiscum pran-dium sumpsit cum nonnullis aliis. Eius domus, quam nostri iu Octobri anni superioris emerant Varsaviae, usum habere coeperunt 14 Ianuarii anni huius P. Petrus Skarga et P. Ber-nardus Golinius cum suis sociis et ut annotavit P. Skarga in suo diario se-quenti die felicem ingressum celebrarunt, invitatis ad prandium nonnullis ami-cis et benefactoribus. P. Adrianus Iungius admissus ad Professionem quatuor votorum per R. P. Bernardinum Confalonerium Provincialem Cracoviae in templo S. Bar-barae 18 huius mensis. Anna Austriaca Regina Poloniae Sigismundi III Regis eoniunx 10 Fefouarii in vivis esse clesiit Varsaviae, hora 12 seu in ipsa meridie astantibus nostris P. Petro Skarga et P. Bernar-do Golinski et P. Fabiano Quadrantino, qui illi a confessio-nibus erat cum ingenti luctu Regis et aulae totius. Videtur porro divinitus mors illi praenunciata. Cum enim recepta in eius aula pia consvetudine sortitionis sanctorum initio cuius-libet mensis, circa primum Februarii dum forte sanctum delegit, sancta Scholastica virgo, cuius annua memoria 10 Februarii editur (ea ipsa die, qua Regina mortua) illi contigit cum ad-iuncta illa scripturae sanctae sententia: „Memento homo, quia pulvis es et in pulverem reverteris". Adiunctum simul exer-citium mensis, nempe Meditatio mortis et Oratio iniuncta pro fidelibus defunctis. Porro regina acceptam schedulam et in ora-torio ob oculos positam, quotidie intuebatur et ad diem 10 Fe-bruarii, singulari aliquo devotionis genere abeundam sese com-parabat. Cum autem octava eiusdem mensis devote cum tota aula communicasset, eamque totam fere diem in orationibus aliis- Annus 1598. 245 que piis exercitiis consumpsisset, sequentis diei nocte extraor-dinarie languere coepit, angustiis corporis anhelitum remoran-tibus maioremque in modum constringentibus. Foetus etiam utero inclusus ob tantam respirationis difficultatem, angustias ipse etiam sentiens .... deque in corpore ferebatur. In tantis an-gustiis constituta, dum P. Fabianus Quadrantinus eius confes-sarius, qui iam distributa eleemosyna in pauperes ab illa mis-sa rediret, et ab ea quaereret, an aequo animo ex hac vita a.l nutum supremi Imperatoris Dei, tanquam etheatro excederet, in illa verba prorupit: Libenter, libenter moriar. Domine tu scis, me nihil in mundo velle neque concupiscere praeter scriptum: ,,Fiat voluntas Tua". Quia vero consueverat hebdomadatim vel 12 pauperes vel 24 interdum pascere et ipsa manibus propriis ex apprehensis cacabis nigris, cibos quos antea condiebat ex-quisiteque parabat, simplici cochleari culinario, praecincta lin-teo eximere ac singulis per portiones distribuere nec sibi ab tali genere humilitatis, ab alio proripi patiebatur, (solum tan-tum Confessarium itidem linteo procinctum aliquid adiumenti fere permittens), quia inquam, cuius consvetudinis recordaba-tur et nona dies Februarii tunc erat, in qua pium hoc obse-quium exhibere debebat ita allocuta est confessarium: Non te praeterit, hodiernum esse diem, quo pauperes de more pascere debueramus. Puto vero languore prohibente me id hodie prae-stare non posse. Sane, si placet proferamus opus in crastinum. Quod enim hodierna die perficere nequeo, id postero opitulante Deo maiore cum diligentia sum compensatura. Ita Regina. Sed coelestis Pastor Christus Iesus, quem illa in pauperibus pas-cere consueverat, ad illum panem de quo scriptum est Luc. 14. Beatus, qui manducabit panem in Regno Dei, sequenti die, illa ipsa hora, qua pauperes reficere consueverat nempe 12 seu in meridie, eam ex hac vita evocavit, ut statim dicemus. Decima ergo Februarii die, quae illi postrema erat, in summa imbecil-litate sedens in sella, duo sacra audivit et confessione lterum (nam ante duos dies alias fuerat) humillima ac devotarum lachry-marum plenissima coram suo Confessario facta conscientiam pur-gavit. Eundemque Confessarium et ad Nuncium Apostolicum Grermanicum Malaspinam pro ultima benedictione ac indulgentia- Resigna- tio ud Dei vo- luntatem. 6. Pauperum hebdoma- datim alendo- rum con- suetudo. 7. A Nuneio Apostoli-co bene-dictionem accepit. 246 Annus 1598. 8. Ultima eius cum Rege ma-rito collo- cutio. 9. Post mor- tem exci- sus infans vivus. 10. Paulus Celari cum con- iuge mo- ritmyNo- stri bene- factores. rum nomine Sumnii Pontificis largitione et ad Sanetissimum altaris Saeramentum e templo adferendum misit, qui tamen pri-mum tantum confecit non secundum ob acceleracionem mortis. Cum vero discessisset P. Fabianus Quadrantinus, ita ultimo Regem maritum afflictissimum allocuta est: Siccine ergo separandi su-mus! siccine ad invicem distrahendi! Quando igitur visum est Ei, qui totius orbis habet imperium, ut morte mea interveniente ad tempus seiungamus (etsi spes mihi est fore, ut in coelesti domo brevi coniungamus denuo) principio me ipsam animam-que meam, devotis orationibus vestris, quae vestra pietas est commendatam habebitis, deinde carissimos filiolos meos vestrae paternae fidei amorique committo; post etiam familiam meam, quam nostis maiore ex parte ex orphanis collectam patriaque terra carentem, vestrae tutelae patrocinioque in manus trado. His dictis cum parum conticuisset Regina, non multo post ca-put ad dextrum humerum leviter deflectens illa verba prolocuta. Orate Deum pro me, et statim spiritum suum Ei, a quo eum acceperat reddidit Scissa deinde est ob infantem in utero in-clusum, vitae signa dantem, qui masculus, Christophorus in baptismo nominatus, excisus est membris omnibus perfeetissi-mis. Cumque initio nullum vitae indicium dedisset et Pater Fa-bianus Quadrantinus, aquam manibus gestans baptisare non auderet, non multo post manifestissima vitae signa in eo sunt animadversa nempe iterata oris apertio, quae et ante Baptis-mum et post Baptismum erat notata. Mater etiam paulo ante obitum infantem in utero vivere et valde inquietum esse affir-mabat. Multa alia, quae de pientissima hac Regina scitu digna sunt videre licet in speculo pietatis Fabiani Quadrantini Star-gardi, seu in libello de vita eiusdem Reginae Brunsbergae edi-to anno Dni 1605. IUustrissimus Georgius Radivilus 15 Februarii excepit nos epulo et ipse nobiscum est pransus. Dominus Paulus Celari 29 eiusdem mensis in vivis esse desiit, quem sexto post die coniunx eius phtysi consumpta, secuta est. Veteres hi erant nostrae Societatis amici, quique ab ipso Nostrorum in Civitatem Cracoviensem ingressu eam sunt complexi et variis beneficiis cu-mularunt. Annus 1598. 247 Eleemosynae in Februario accepimus florenos 160, cuius maiorem par-tem dedit Nicolaus Zebrzydowski Marsalcus Regni, nempe florenos 90. In Ianuario autem florenos 99, quibus erant inclusi 30 a P. Bernardo Goli-nio missi. Comitiis Greneralibus Regni datum initium 2 Martii Var-saviae et durarunt ad 12 Aprilis pacateque sunt transacta. Prin-cipalis in iis erat tractatio de secundo Regis in Sueciam dis-cessu. Nam ob varia pericula Regno imminentia multis visum erat non expedire tali tempore Regiam Maiestatem discedere, vel alio modo rebus Sueticis providere. Itaque nomine Senato-rum Albertus Baranowski, Episcopus Plocensis et nomine Nun-ciorum Magnificus Dnus Orzechowski longis orationibus et non paucis argumentis dissuadebant hoc iter, ac varia proponebant quibus occurri posset difficultates Regni Sueciae Rege manente in Polonia Sed respondit Rex per Petrum Tylicki Vicecancelia-rium nullo modo se posse iter Sueticum vel intermittere vel in aliud tempus differre. Decretum ergo est Regi subsidium et variae constitutiones pro bono Regni factae. Laurinum seu Ra-bam fortissimum propugnaculum 29 Martii Adolfus Schwar-tzenbergius 4500 equitum ac peditum diversarum gentiuiu se-cum habens, stratagemate militari nempe petarta portae princi-pali admota et accensa per Vabacurcium nobilem Latharingum et eadem porta disiecta, post acerrimam 4 horarum dimicatio-nem Tnrcis eripuit. Caesi tum Turcae 1600, capti 400, equi 700 et 185 tormenta bellica reperta. Ex Caesarianis 700 tru-cidati, 500 vulnerati. Occisus ibidem fuit Mahumetes Bassa, qui bis sclopo traiectus fortiter pugnans a Vabacurtio lancea trans-fossus psppe portam occubuit, cuius caput a cervice resectum et hastae suffixum, publicum omnibus spectaculum praebuit. Sicque Laurinum (ait author historiae Augustae tomo 7 in anno 1598) sicut ante quadriennium a Germano et Lotharingo proditum fuit ita iam a Germano et Lotharingo recuperatum est. Quis tum praeter Comitem Hardecium germanum qui de-diderat Rabam, fuerit ille Lotharingus, non annotat. Caesar po-stea Vabacurtium Equitis aurati iure donatum. praeciosisque aliis muneribus et honoribus ornatum dimisit 11. De Regis discessu in Sue-ciam in Comitiis concludi-tur. 12. Laurinum eripitur Turcis. Annus 1598. 12. Nicolaus Kazimier- ski con- vertitur. 13. Eleemo- syna. 14. Rex per Istulam Varsa-viam ve-nit Marie-burgum. 15. Vistulae inundatio. Olivae ha-bet Lega-tos Vala-chiaeRex. 16. Manet 10 dies in castris ad portum Gedanen- sem. Data Eleemosyna mense Martio domui nostrae florenorum 109. Nicolaus Kazimierski magnus quondam haereticus et Catholicorum ad-versarius in Comitiis aliisque locis publicis acerrimus, paulo ante mortem per P. Petrum Skargam conversus in eiusdem manibus Varsaviae post finem Comitiorum nempe 22 Aprilis ex hac vita excessit. Eodem mense accepimus eleemosyuae florenos 551. Legati enim 500 floreni a Regina mortua, nobis sunt redditi, et 51 ab aliis additi. Eex iter in Sueciaru aggressurus 19 Maii circa horam pomeridianam tertiam Varsaviae navem arci applicatam moesto vultu laehrymisque suffuso conscendit, atque inde secundo flu-mine Istula versus Prussiam navigat et 26 Marienburgum venit, ibidemque, tribus fere septimanis commoratus est. A Domina Celara mortua legati floreni 200 redditi nobis mense Maio, cui eleemosynae ab aliis additi floreni 57. Itaque eleemosyna huius mensis florenis 257 constitit. Ingens Vistulae eluvies 3 Iunii prorumpens maximam stra-gem domorum, hortorum, camporum secum advexit et damna ingentia attulit. Marieburgo 17 Iunii Rex discedens, sequenti die in Oli-vense monasterium Ordinis Cistersiensis venit dumque ibi sub-sistit Legatos a Principe Valachiae habuit, qui nomine sui Do-mini felicissimum iter illi praecabantur et duo tentoria elegan-ter acupicta ac serico intertexta donarunt. Bechesius etiam cum peditatu venerat Hungarico. Germani similiter pedites ad-erant, comeatus et omnia navigationi necessaria praeparabantur. Eleemosyna huius mensis domui S. Barbarae missa erat florenorum 116. Ne miles moras nectere possit. Rex Olivensi Monasterio 20 Iulii relicto in stationem Hungarorum (quae ad portum Ge-danensem ultra Istulae ostium sita erat), sese contulit atque ibidem sub tentoriis dies decem egit. Accidit vero sub idem tempus, ut navis, qua D. Dziafynski, D. Krakaw, D. Eembow-ski et nonnulli alii Regii aulici vehi debebant per iniuriam pul-vere tormentario incensa et disrupta sit, magnamque iacturam hominum, aliarumque rerum eidem impositarum ediderit Die vero 30 mensis eiusdem postquam Dominus Samuel Laski ad Ducem Carolum in Sueciam missus tribus vel quatuor diebus ante rediisset et summa eeleritate ad res perficiendas opus esse Annus 1598. 249 17. Helam ve-nit. 18. Calmar iam capit per dedi- tionem. retulisset. Rex navicula usque ad elassem, quae medio fere milliari ultra propugnaculum Gedanense in alto mari disposita erat vehitur, et nave maiori, quae a Rigensibus missa erat, con-scensa, donec equites Germani navibus imponuntur, aliquot die-bus praestolatur. Aceepimus per Iulium mensem pro nostra domo eleemosyae florenos 241, cuius non exiguam partem dedit Magnifica Domina Padniewska, Castellana Oswię-cimensis, a qua frumentum, quod nobis missum florenis 67 erat venditnm. I 19. Consulta-tio de pro-gredien-r do. Die tertia Augusti cum iam exercitus regius navibus es-set impositus, et tota classis, quae octoginta fere navibus con-stabat ordinata, solutis anchoris et velis explicatis Helam Rex cum suis venit. Ibi ad quintam eiusdem mensis commorantibus, altum maris petiit et 6 Augusti insulam Borholm Regis Daniae, circam occasum solis insulam Oland Regis Sueciae attigit, ibi-que ob ventum aquilonarem vehementiorem tota die ac nocte in anchoris haesit. Decima die, dum circa Calmariam Rex cum exercitu comparuisset sive terrore divinitus incusso, sive ali-quam aliam ob causam, omnes, qui in arce munitissima erant, in qua bellica tormenta 80 numerabantur, deditionem fecerunt. Ingressus igitur Rex arcem undecima huius, varia in eadem disposuit et relicto praesidio in campis penes civitatem castra ponere iussit. Legati quorundam principum Imperii, qui Calma-riam ante Regem venerant, quamvis nulla ad suam Maiesta-tem habuerint mandata, dominorum tamen suorum nomine 14 huius Regem salutarunt et se ob motus inter S. R. M. ac Du-cem Carolum componendos in Sueciam esse missos significa-runt. Nocte, quae diem 16 Augusti secuta est, tumultus in ca-stris, quasi ob hostem adventantem ortus est, omnesque armis instructi in acie hostem expectabant. Id tamen explorandi mi-litis causa confictum fuisse eventus docuit. Decima octava vero die conventus Smolandornm et Ostrogothorum Calmariae cele-brabatur, cui non parva pars Ministrorum Lutheranismo infec-torum interfuit. Dederant fidem Proceres Sueciae, ut primum Rex litus Sueciae attigisset, se equestribus copiis Regis exer-citum suppleturos, venerantque non infrequentes ad Regem post Calmariam captam. Suadebant nostri, ut coniunctis viribus Rex terrestri itinere, penetralia Regni peteret, praeventurus hostem Scriptores rer. pol. Tom. VII. 32 250 Annus 1598. 20. Dispersae naves Regiae. 21. Stochol- mia per nostros a Bege ca- pta. 22. Sigismun- dus Bat- toreus ex Silesia in Transyl- vaniam rediit. 23. Rex Stech- burgum venit. plane eo tempore imparatum ac facile omnia in suam potesta-tem redacturus. Sed Sueci veriti, ne si Rex terra iter faceret, militari insolentia, cum sub id tempus messis esset, agri vasta-rentur; dum maturis suis frugibus parcunt, Regem in maximum discrimen coniecerunt, ut postea manifestum erit. Calmaria igi-tur Stegburgum versus 21 Augusti Rex cum suo aulico comi-tatu mari se committit (equitum tamen nonnullae turmae ter-restri itinere progrediebantur) sed ob malitiam usque ad 24 secundi venti erant expectandi, quo die quatuor fere milliaria confecta et sequenti die hora secunda pomeridiana promonto-rium, quod a nautis Virginis vocatur praetervectum. Varias de-inde tempestates Rex expertus, quibus vix eum 30 naves comi-tabantur, quinquaginta reliquis misere avulsis et dispersis. Quod etiam tempore duodecim naves in portum Stocholmiensem im pulsae ex necessitate, ut aliquid nostri milites, qui in iis erant, aggrederentur, occasionem dederunt. Nam congregati in unum et Civitatem Stocholmiensem et arcem ipsam pro Rege acce-perunt per deditionem. Huius mensis 21 Sigismundus Battoreus qui in Aprili Principatum Transylvaniae Rodulpho Imperatori concesserat Albae Iuliae in Conventu Ordinum, praesentibus legatis Imperatoriis et ab Imperatore Ducatum Oppoliensem ac Raciboriensem cum 50 millium talerorum annua pensione acceperat, duos vix menses in Silesia commoratus praeter omnem exspectationem statione deserta per Poloniam ac Scepusium ce-lerrimis itineribus contendens in Transylvaniam Claudiopolim rediit et suspicionum inconstantiae de se occasionem dedit. Secunda die Septembris Rex Stechburgum venit circa ho-ram nonam antemeridionalem et prandio prius in navi per-acto, arcem, in qua eum soror, Sueciae princeps exspectabat ingressus est, a qua etiam tanquam desideratissimus hospes humanissime exceptiis erat. Miles vero regius ultra pontem arcis loco admodum amoeno castra posuit. Quarta post die et equitum turmae, quae Calmariam per terram iverant et duae naves, quae Germanos pedites vehebant, ad Regem redierunt. Quinta ibidem die tertia navis, in qua Haidones erat, advenit, qua etiara die litterae a Magnifico Domino Laski allatae sunt, qui-bus de Stocholmiae in potestatem Regis redacta nunciabatur. Annus 1598. 251 Sequenti die Carolus Sudermanus et ipsum Serenissimum Re-gem et Ferensbachium, supremum Regii exercitus Praefectum per litteras monuit, ut copias externi militis diraittant, quod et aliis posterioribus diebus factitavit. Tam audacter vero proce-debat, quia disiecti regii exercitus et navium dispersarum non erat ignarus. Die 9na 20 naves regiae, quae summa tempestate circa littora Gothlandica afflictae oberrabant ad portum Stech-burgensem appulerunt aliisque sunt adiunctae. Eadem etiam die ab exploratoribus cognitum ducem Carolum sesquimilliari ab arce castra posuisse. Philippus Hispaniarum Rex huius nomine II desiit esse inter vivos 13 Septembris in regia, quam Escuriale vocant, insigni et pietate princeps et zelo erga Dei Ecclesiam, uti eius vita ac suprema monita testantur, qui-bus ille Regnorum caducarum spem et periculosum esse mundi fastum testa-tur, suos, ut in Ecclesiae gremio constanter haererent, graviter est hortatus. Tandemque Christiano orthodoxoque more, expiatis culpis, mortalitatem reli-quit anno aetatis 72. Huic successit Philippus III, filius unicus, Rex Hispa-niae, cui pater vivus adhuc regium diadema imponi curaverat. Regi nostro ad Stechburgum manenti venerunt aliquot cen-teni equites Ostrogothi 15 huius mensis; sed in iis exigua spes auxilii erat, quod artibus Caroli corrupti suspectae essent fidei, palamque ostenderunt postea, se contra Suecos alios non pugnaturos. Eodem die Cracoviae Stanislaus Karsnicki Archidiaconus Cracoviensis magnus et constans noster benefactor moritur. Decima octava Dux Carolus exercitum (qui duodecim fere vel ut alii sedecim millibus constabat) in aciem produxit et itinere, quod inter illum et nostros erat nocte emenso, ipso ferme diluculo, dum castris appropinquat, ab excubitoribus con-spicitur et progressu prohibetur. Sed dum hostis paucitate illo-rum, qui prohibebant contempta, summa vi rem aggreditur et collem natura munitissimum nostris admodum vicinum trans-cendere conatur, Bekesius cum exigua suorum militum manu advolat, hostem colle deturbat et magnam eo in loco hostium stragem edit. Qua spe cum se frustratum Dux Carolus adver-tisset et nostros iam in aciem progredi sensisset, nulla mora et ipse aciem instruere et omnes occasiones contra nostros Litterae Caroli ad Regem. 24. Philippus II Hispa- niae Rex moritur Philippo III suc- cessore relicto. 25. Stani- slaus Karsnic- ki bene- factor moritur. 26. Carolus contra no- stros aciem in- struit. 252 Annus 1598. Circum- venitur a Regio exercitu. 27. Sed Rex etiam ob Caroli praeces et Suecorum procerum instan- tiam si- gnum bel- li dare vetuit magno suo in- commodo. 28. Orator Reginae Angliae male con- tentus discedit. 29. Raebwicz ad Caro- lum trans- fugit. quaerere coepit. Et quia Carolus elassi, quam sub idem tem-pus appulsuram credebat, appropmguare optabat incaute pro-gressus, non ante errorem agnovit, quam a regio exercitu Du-cibus ea opportunitate egregie usis circumveniretur. Planicies erat mari adiacens septa montibus. In eam regii Duces Caro-rolum descendere passi subito angustias omnes occuparunt, ab altera parte regiae naves dispositae, ad litus latera suetici exercitus tormentorum ictibus quatiebant. Et licet tot millia Carolus habuerit militum, ut supra diximus, Rex vero noster, nonnisi tria millia peditum, et non multas equitum cohortes, nam plurimi in mari disiecti necdum ad eum pervenire pote-rant, tamen nostris tantum animi fuit, ut ad expugnandum ho-stilem exercitum loci opportunitate adiuti suffecturi putarentur. Et sane debellatum eo die fuisset, ni Rex mitiorem secutus sententiam, signum belli dare vetuisset. Nam Sueci, qui cum Rege erant, appellati eo nomine a Carolo, conditionibus rectis rem se composituros pollicebantur. Fraudene id fecerint, an a Carolo decepti fuerint, illi viderint. Illi se postea veritos asse-rebant, ne si flos iuventutis Sueticae sub ictum daretur, vires Regni enervarentur. Plerique tum suspicabantur, eos nequa-quam Regem potiri victoria voluisse, ut eo ipso suam quoque potentiam stabilirent, quod postea confirmatum est. Induciis ergo factis Carolus copias suas ex acie reducere coepit, quod etiam nostri fecerunt decedente hostili exercitu. Induciis interim du-rantibus 20 Septembris Carolus exercitum in litus arci oppo-situm intra teli iactum, qua iter terrestre Stocholmiam versus patebat transtulit, simulque tormenta bellica in collibus arci adversis collocavit nec non fossas et corbes terra infectos su-bito, erexit ne fidem tamen induciarum fallere videretur, nihil hostile ab eo tentatum fuit. Orator Reginae Angliae D. Geor-gius Care 22 huius mensis ea, quae Regina commiserat, Regi exponit. Qui cum Reginae in litteris titulum Defensoris fidei non esse attributum aegre admodum ferret, et absque litteris dimissus est. Transfugit ad Carolum 23 quidam Rachwicz La-zari pellionis et civis Posnaniensis filius, consiliorum Ferens-bachii Ducis exercitus, in cuius familia erat non expers, quam Annus 1598. 253 ob rem consilium de suscipiendo illa nocte versus Stocholmiam itinere dilatum putabatur. In 30mam Septembris incidit mors illata ab haereticis Suecis beatae me-moriae Patri Martino Laternae cuius vitam tanquam illius quidvi Missione aulica (quae sub hoc tempus ad domum S. Barbarae pertinebat) tum versa-batur cum P. Beruardo Golinski penes Regem, et per annos plus quam qua-tuor nempe ab anno Dni 1588 usque ad 1592 Oracoviae domi nostrae Con-cionatoris et simul domestici Procuratoris munus obibat, breviter hic descri-bemus. Erat is natione Roxolanus, patria Drohobicensis ab ineunte aetate ad virtutum studia et ad litteras propensus. Itaque postquam trivialibus Droho-biciae aliquantulum vacasset, brevi post ad Albertum Mroscovium Calisii illo tempore in aula Archiepiscopi humaniora, maxime Rethoricam et Cate-chisticam contra haereticos doctrinam egregie profitentem cum nonnullis aliis sese contulit. Ibique manens ob assiduitatem et insignem memoriam non multo tempore ita profecit, ut suos condiscipulos facile superaret, cuius rei non parvum inter caetera illud erat indicium, quod eum Stanislaus Hosius in Germaniam ex Prussia pergens casu Calissium divertisset, ad eum ex tem-pore oratione latina salutandum Martinus Laterna a Mroscovio designatus esset, cui rei maxima Cardinalis approbatione et admiratione egregie satis-fecit. Quia porro scholae Calisienses Mroscovii post mortem (Archiepiscopi, successor enim non tanti eas faciebat) dissipatae erant, ideo et ipse Mros-covius rebus huius mundi valere iussis nostram Societatem ingressus erat, et cum brevi post Martinus Laterna secutus. Imo non paucos egregios viros illa schola Calisiensis Societati dederat, ut Adamum Almanium, Martinum Lascium, Ioannem Leopoliensem, Simonem Annium et alios non paucos. Ex hac igitur schola Martinus Laterna ad Societatem veniens tyrocinium Socie-tatis Brunsbergae anno Dni 1571 sub Rectore Philippo Vidmanstadio et Magistro Novitiorum Roberto Arbicrombio Scoto expediebat. Studuit in So-cietate Philosophiae ac Theologiae annis quatuor sed satis interrupte ob va-rias missiones, ad quas identidem applicabatur, magna enim illo tempore no-strorum paucitas hoc requirebat et sicuti tempore probationis Sacristiani, Ia-nitoris, Infirmarii, Vestiarii aliaque non pauca Fratrum Coadiutorum munera obibat, ita et tempore studiorum laboribus concionum et missionum frequen-ter occupabatur. Docuit in Syntaxi, in Poetica, in Rhetorica annis tribus. Factus deinde sacerdos concionatorem potissimum (ea enim in re valde ex-cellebat) variis in locis agebat Bransbergae, Vilnae, Cracoviae, Leopoli, ubi etiam Superior Residentiae per tres annos erat. Magnas etiam missiones obi-bat, per varia loca, sed illae erant celebriores Moscoviticae quae triennio belli Moscovitici durabant. Et imprimis anno 1579 cum Nicolao Mielecio Palatino Podoliae ac Supremo Exercituum Praefecto cum exercitu Polociam versus iverat. Ibique dum in castris manet ac Stanislaus Socolovius Regis Stephani Theologus identidem male valeret, eius vices conciones coram Rege 30. P. Martini Laternae vita et mors. 31. Ingressus in Socie- tatem. 32. Labores eius in Societate. 33. Et missio- nibus praecipue Castren- sibus sub Rege Ste- phano, cuius erat 254 Annus 1598. tor fere septem annos. 34. Cum binis concioni- bus die- busque festis confes- siones di- ligenter excipit. 35. Romae fit professus. 36. Post mor- tem Regis Drohobi- censem missio- nem suscipit. 37. Cracoviae conciona- torem agit. latina lingua habens obibat. Cumque non multo post in dies morbus Socolo-vh cresceret et eam ob causam missionem ab aula impetrasset, successit in eius locum Martinus Laterna et usque ad mortem Stephani Regis coram eodem Rege latinas et coram aula Regia polonicas conciones instituebat, perpetuusque interim in excipiendis confessionibus manebat. Ordinarie enim praeparationem concionum diebus ferialibus dabat dies aut festos totos et in concionibus et in administrationem sanctorum Poenitentiae ac Eucharistiae sanctorum consumebat, et recta a confesslonali suggestum templi conscen-debat, idque non solum tempore triennalis belli Moschovitici sed etiam re-liqua Regis sive in Polonia, sive in Lituania commoratione. Maximo vero fructu illo tempore, quo haeresibus omnia plena erant et in Regno et in ca-stris, et in aula, conciones de rebus fidei controversis instituebat. Iverat Ro-mam conscio Rege anno 1586 et ibidem 4 votorum Professionem fecit 25 Augusti. Post reditum in Poloniam Magister Phiiosophiae et Theologiae, Doctor Vilnae 26 Novembris creatus, rediit ad Regem Stephanum Grodnam cuius mors paulo post nempe 12 Decembris successerat. Penes funus Re-gium deinde (nam ob interregnum luctuosissimum nonnisi anno 1588 circa finem Maii sepultura Regis Cracoviae peracta *>st) longo tempore mansit, consuetisque excipiendarum confessionum et faciendarum concionum pro aula, ac pro civitate Grodnensi occupabatur. Inde Cracoviam venerat, cum prius Drohobiciam patriam suam iubente Reverendo P. Paulo Campano Provin-ciali iuvisset. Ibi 10 fere septimanis moratus totum tempus confessionibus excipiendis (in iis enim erat infatigabilis) et diebus festis ac matutinis ac pomeridianas insuper addebat conciones. Referebat bona fide Ioannes Wie-lewicki, qui anno Domini 1587 eius fuerat in missione Drohobicensi comes et socius, talem illum ordinem in laboribus illius missionis servasse. Mane expedita meditatione caeterisque orationibus deducebat eum socius ad tem-plum eiusdemque sacro inservivit. Hoc expedito remittebat socium ad hos-pitium et ipse affixus confessionibus ad meridiem usque in templo manebat, donec videlicet socius ad eum rediret et horam prandii instare significaret. Idem fiebat post prandium usque ad horam coenae. Ita enim totam civita-tem, seu omnes Catholicos, qui erant in illa adultiores disposuerunt, ut va-riis varios dies pro totius vitae exomologesi assignaret, nec prius Drohobicia discessit nisi omnium eiusmodi confessionibus expeditis. Totis aut hisce 10 septimanis non tam propter se, quam propter socium semel vel bis in cam-pum est egressus. Ex hac missione de aliis similibus eius laboribus dum aliquo ob proximorum fructum exureret facile est coniicere. Drohobicia post-quam rediisset Cracoviam iussus est abire et in domo S. Barbarae concio-nibus confessionibusque excipiendis operara dare, quod utrumque per qua-driennium fere, maxima omnium satisfactione peragebat et simul Procura-torem domesticum agebat accurate percaeptam expensamque singulorum die-rum annotans. Inter caeteros eius paenitentes fuit et illa sanctitate vitae et tot miraculis in vita ac post mortem clarissima Barbara Langa, quae eius Annus 1598. 255 saluberrimas instructiones iucunde identidem recolebat. Cracovia deinde mis- sus est Leopolim ibidemque illius Residentiae superiorem egit per tres annos et postea hane Provinciam P. Ioanni Vuchalio relinquens, ibidem consuetis laboribus vacabat ab omnibusque mirum in modum et amabatur et observa- batur. Quantum temporis vel in commoratione aulica, vel in Cracoviensi illi ex consuetis laboribus superfuit dabat scriptioni. Edidit librum illum (qui perpetuo manibus teritur et qui dum haec scribimus iam sedecim vicibus Cracoviae est impressus) praecationum Polonicarum in decem partes distri- butarum, quasi quoddam Decachordum, Arfa dictum, in quo cum precationi- bus, egregio artificio piurima contra haereticos in praecipuis de religione controversiis ex Sacra Scriptura et ex sanctis Patribus breviter et efficaciter proposuit, Ut videlicet simul cum Oratione in fide mysterii Catholici inter haereticos confirmarentur. Scripserat etiam antea Orationes duas funebres quae typis sunt vulgatae. Unam de praeclaris in Ecclesiam et Rempublicam meritis Valeriani Episcopi Vilnensis, Collegii nostri fundatoris. In exequiis Stephani Regis alteram. Aggressus etiam erat opus Concionum totius anni ita ut quaternae Conciones pro qualibet Dominica apponerentur, sed morte praeventus finem non imposuit. Dum vero, uti diximus Leopoli commoratur, Bernardinus Confalonerius, Praepositus Provincialis illum in Sueciam cum Serenissimo Rege abire per litteras mandat. Rem hanc, dum Ioannes Deme- trius Solikowski Archiepiscopus Leopoliensis et civitas cum eodem cognos- cnnt, multis modis curarunt iter hoc eius impedire. Sed dum ille ut filius religionis obedientissimus morem gerit Superioris mandatis, resoluta in la- ehrymas Civitas Leopoliensis cum suo Archiepiscopo ita illi valedicebat ac si nunquam postea eum esset visura sicuti et factum est. Ad Regem ergo dum iter Sueticum apparat, in Prussiam venit et postea post tot tempestates in Sueciam abiit. Vera cum ex iactatione maris valetudine incommoda uti cepisset consilio medici petitaque data a Rege venia cum septem Polonis qui se llli adiunxerant navem Stegburgo 30 Septembris conscendit. Sed ea dem die navis illa, quae hostiles naves declinare volens ad certam partem deflexerat a piscatoribus sueticis prodita in manus Caroli militum haeretico- rum venit. Cumque omnes captos frementibus animis ac vultibus terrificis spoliarent ac mortem minitarentur, simulque contra Pontificem Romanum ac Papistas non pauca contumeliosissima proferrent, Martinus Laterna suum esse ratus Orthodoxam religionem in tam praeclara occasione profiteri, omnes ad constantiam in eadem hortari coepit. Advertentes hostes eum esse Ca- tholicum sacerdotem, et multo magis cum accepissent eum esse e Societate Iesu, varie illi illudunt, et paene ad os admodo comedere iubent, brevi enim satis mnltum pro potu futurum moxque spoliatum manibus prius truncatis in mare Balticum proturbant. Cum aquis obrutum Deus laetissima victoria cohonestavit, eiusque gloriam coelestem quomodo quarto post anno declara- verit Laurentio Biskowski per eum e vinculis Tartarorum miraculose liberato dicetur suo loco nempe in Iunio anni 1602. Quoniam vero a nonnullis spar- 38, Superior fit Resi- dentiae Leopo- liensis. 39. Libri quos edidit. 40. Cum Re-ge dum in Sue-ciam ab-iisset ex ea dum ob mor-bum re- dit. Capitur a Caroli mi- litibus haereticis cum navi. 41. Truncatis manibus in mare demergi- a tur. 256 Annus 1598. 42. Nostri non sta-tim tan- quam martyrem obser- vant. 43. Stanislai Niegosze- vii liber de morte P. Later- nae. 44. Quantum obfuit Ee- gi, quod inducias cum Ca- rolo fecis- set. 45. Stegbur- go Rex noctu dis- cedit Sur- copiam. gebatur cum a Suecis non odio religionis, sed odio nominis Polonici occi-sum, ideo omnes nostri tunc consueta pro eo suffragia expediebant, licet plurimi externi, eum verum Christi martyrem et agnoverint et coluerint. Eius caede truces Suecorum animi expleti, abstinuerunt a reliquis Polonis spolia varia pro vita auferre contenti. Nuncius eius mortis postquam Leo-polim venisset, tota civitas solemniter illi parentavit, et ipse Archiepiscopus praedictus insignem de eius laudibus instituit concionem. Ex 45 aetatis an-nis dedit Societati annos fere 27, tot enim ab anno 1571, quo Societatem ingressus est ad hunc 1598, quo occisus est, nusneratur. Sepultus quidem magno maris sepulchro, sed ei in coelis regnanti nihil inde diminutum, imo potius incrementum advenit, sicut et aliis tot sanctis aquis suffocatis. Memo-ria fuit insignis, ingenio praeclaro, iudicio ad res gerendas idoneo. In sacris libris apprime versatus, in congressibus hominum amabilis et simul venera-bilis, maioribus dicto audiens, aequalibus mansuetus, minoribus aequalis. In mortem eius anno insequenti scripsit lacrymas, quem librum Laternam Po-loniae appellavit Stanislaus Niegoszevius secretarius regius oratione libera. Per mensem Septembrem accepta pro domo S. Barbarae eleemosyna florenorum 111. Ut autem prosequamur reliqua in Suecia, quae Nostris ac-ciderunt, ille dies 18 mensis superioris, quo Eex signum belli contra Carolum dare vetuerat, partes Regias vehementer affli-xit: nam paulo post classis Caroliana, plenis in portum invecta velis Regias naves disiecit, partemque eam, qua Regius exer-citus tutus erat ac ipsammet Regis stationem infestare coepit et brevi in summas redegit angustias. Advertit tandem Rex pessima fide Carolum procedere et omnem lapidem movere, ut Regem interclusum et omni commeatu destitutum in potestatem posset redigere. Itaque 1 Octobris noctu silenti agmine Steg-burgo Surcopiam Rex discedit, cui se adiunxit soror germana crudelitatem Oaroli Patrui fugiens. Pauci e comitatu Regio equos habebant, quibus terrestri itinere faciendo uti possent. Itaque multi abiectis sarcinis, nisi si quid auri et argenti in promptu erat, quod commode apportari posset, iter pedibus sunt aggressi. Ubi Carolus Regem castra movisse didicisset, mox flumine, qui eum a regio exercitu distinguebat, cum suis tra-iecto Stegburgum occupat et spoliat, regios musicos interci-pit eorumque Praefectum non paucis millibus aureorum exuit. Eius etiam milites praedae avidissimi dominum suum imitati in eos, quos assequi poterant, horrendum in modum saevierunt, Annus 1598. 257 vel vestibus omnibus ablatis nudos relinquendo vel penitus trucidando. Venit Rex ad oppidum Surcopiense hora tertia po-meridiana. Et quia hostis nunciabatur adesse, licet miles ex iti-nere fatigatus esset, tamen instructa acie hostem expectabat. Vidit eos animose signum certaminis expectare Carolus, ideo-que illa die nihil tentavit. Sequenti ergo die Rex Lincopiam pervenit, ibique inter pontes ex ea parte, qua oppidum respi-ciunt, castra locavit. 3 Octobris cognitum fuit hostem cum exer-citu satis numeroso fere 18 millium uno tantum milliari dis-tare. Itaque Rex 4 Octobris ipso videlicet S. Francisci die, post-quam hora fere tertia a media nocte sacrum missae sacrificium devote audivisset et postea armis indutus trans pontes versus castra hostilia exercitum produxisset, hostem ad meridiem us-que exspectat. Sed nec tunc hostis comparuit. Denuo itaque Rex 5 Octobris summo diluculo cum exercitu ad eundem lo-cum egreditur. Sed Carolus, fraude consueta usus, mittit ad Re-gem eum, qui diceret, se non bellum sed pacem quaerere non ad resistendum, sed ad supplicandum Regi venisse. Non omni-no quidem hosti toties in fraude deprehenso fidem dabat Rex, tamen ut aliquid illi concedere videretur, militem ex acie ca-stra repetere iubet. Ecce vero dum nostri quieti in castris ma-nent, statim Carolus suas copias in pontes immittit, volens re-gios circumvenire ac celeritate ac multitudine opprimere. Statim etiam pedites regii ad unum pontem se conferunt, et hostem a transitu arcent plurimosque trucidant, alterum vero pontem cum mola illi adiuncta igne supposito exurunt, ne videlicet vi-res nostrorum distraherentur. Interim a reliquis nostris ad arma conclamatur et acies, quantum temporis brevitas patiebatur, in-struitur. Fit ingens pugna utrinque, in qua sicut eorum, qui ex Poloniae Regno Regem erant secuti fidelitas, ita ingens per-fidia eorum Suecorum equitum 1200, qui penes Regem erant apparuit. Nam in ipso conflictu Ferensbachio exercitus Prae-fecto et postea ipso Rege eos monente ac rogante, ut manus cum hoste consererent, manifeste recusarunt dicentes, se reli-gione prohiberi, ne pugnent contra suos. homines videlicet ni-mium religiosi, qui pro Rege pugnare, cui tot nominibus erant adstricti noluerunt, et coniuratis regiis hostibus adhaerere ac Seriptores rer. pol Tom. VII. 33 46. Expectat Carolum instructa acie qui retroces- sit. 47. Rex pro- ducta bis acie hos- tem ex- pectat. 48. Cum eo-que ad Linco- piam con-fligit. 258 Annus 1598. 49. Cessatur utrinque a pugna et post tractatus instituti. Rex cum Carolo in colloqui- um venit Utrinque exercitus dimittitur. 50. Rex ob Caroli et Suecorum perfidiam in Polo- niam re- ditum concludit. tot periuriorum sceleribus contaminari non timuerunt. lis ergo ita in acie relietis, ne hostis eorum rebellionem adverteret soli, qui ex Polonia venerant, pugnam continuarunt, quae fere ad vesperam usque durabat. Et res quidem regiae in angustum erant redactae non paucis centenis ex nostris caesis, hostium tum longe plures oecubuerunt, oecisorumque alii duo., alii tria millia numerabant. Quod advertens Carolus iterum sub tempus proelii mittit ad Regem petens, ut receptui canere iuberet, se etiam a bello iam iam cessare. Petiit deinde sibi dari aliquos Sueciae Senatores, qui cum Rege erant. Utrumque Rex praesti-tit, nec enini post adeo recentem periidiam digni erant illi Su-eciae Proceres, ut ob eos proelium continuaretur. Itaque utrin-que pugna desiit. Et cum tribus sequentibus diebus tractatus varii intercessissent, 9 Octobris Rex cum aula sua, quae aliquot centenis peditum ad locum a se deputatum ob colloquium cum Carolo processit, Carolus ex adverso cum paucis occurrit et Regem adventantem conspiciens ex equo desiliit, cumque Rex idem facere voluisset, alta voce petiit, ne descenderet accedens-que ad Regem equo insidentem humillime (ut exterius appa-rebat) pedes regios amplexatus et manus deosculatus saluta-vit. Iussus deinde equum conscendere solus cum solo Rege ad partem secessit multaque per mediam fere horam invicem collo-cuti et tandem ita inter eos convenerat, ut dimissis utrinque copiis Rex navibus Stocholmiam proficisceretur et indictis Co-mitiis de mutuis iniuriis istic transigeretur. Finito colloquio Carolus Regem cum perpaucis suis ad Palatium Lincopiense deduxit ibique fere media hora mansit, et simul Infantem Su-eciae Regis sororem salutavit, ac post valedicens discessit, et postridie seu decima Octobris exercitu dimisso ad suum Duca-tum sese contulit. Rex etiam undecima Octobris Lincopia Sur-copiam discessit ibique ad 16 substitit ob curam militum ma-xime vulneratorum, quam tum Rex, tum eius soror maximam declaravit. Postquam vero 16 die Stegburgum Rex venisset et naves, quibus Stocholmiam eundum esset circumspexisset, fa-cile advertit, maiores et melius instructas a Carolo in suum Ducatum abductas abiectioresque Regi relictas» His et aliis multis Caroli teclmis sicuti et Suecorum perfidia motus, com- Annus 1598. 259 pertoque tam a Carolo, quam a Suecis sibi fucum fleri et insi-dias eomparari, reditum in Poloniam concluserat, in animo de eoque duobus tantum, quibus fidebat, significaverat. Navim ergo nactus Rex Scoticam, decem millibus talerarum emptam, 21 Octobris ingreditur Stegburgo solvens, et ad quinque milliaria subsistens alias, quae erant secuturae naves expectabat. Se-quenti die e scopulis sese expediens, mare altum ingreditur et versus Gedanum vela dare iubet, mirantibus inprimis, postea vero laetantibus iis, qui ex Polonia venerant et cum Rege in navi erant. Ecce vero sibi atrox et saeva tempestas 23 Octo-bris oboritur quae aliquot diebus et noctibus duravit et per quam omnes naves disiectae. Et quidem aliae naves intra sco-pulos denuo abdiderant sese, mitigationem tempestatis expectan-tes, ea vero, qua Rex vehebatur maiorem in modum procellis con-cussa fuit, iamque omnes in ea spem omnem vitae abiecerant, solo Rege excepto, qui fractas aliorum mentes sublevabat. Inter 25 autem et 26 noctu ob magnitudinem procellae etiam Rex ipse iam nullam spem vitae habere coepit et m illa verba coram intimis suis prorupit: Non dolemus, quod mors subeunda sit, quam sive in mari, sive in terra Deo et naturae exsolvendam esse certo scimus, sed illud nos afficit, quod ita mortem simus oppetituri, ut de ea nemo scire possit. Die 26 iliucescente au-rora, dum ex nauclero Rex intellexisset, se Calmaria sex tantum milliaribus distare, iubet cursum eo deflectere, licet antea non fuisset propositum Calmariam proflciscendi, cui iam antea tum a Rege prospectum erat, et quia toto fere quatriduo iactati ac sine cibo permanentes, parari enim adeo undis saevientibus non poterant, quiete et alimento maximopere indigebant. Dum vero iam medio tantum milliari Calmaria distant, in scopulum horri-biliter navis impingit, nullo tamen damno accepto, sed brevi post tam valide scopulo est allisa, ut et in eodem haereret et ab imo rupta aquam hauriret, in unamque partem depressa maneret, non sine ingenti omnium, qui in ea erant periculo. Demissa statim vela et Rex in scapham navi adiunctam de-ductus, quae iam hominibus repleta erat, quos dum nonnulli non admitterent et ut locum Regi darent clamarent, mansuetis-simus Rex illud tum dixit: Sinite illos, quilibet enim consiilit Stegbur-go solvit. 51. Maximis tempesta- tibus agi- tatur. 52. Et navis in scopulo haesit. 53. Unde Rex scaphae se com-mittens nou sine maximo periculo. Annus 1598. 54. Venit Cal- mariam. 55. Discedit Calmaria Gedanum versus. Iterim maxima tempesta- te affligi- tur. 56. Appulsa navi ad litus Po-meraniae Ingredi-tur Rex oppidum Loben. vitae suae. Interim dum scapha altum mare cum Rege aliisque qui in ea erant, sulcat: ob sui exiguitatem periculosioribus longe procellis erat opposita. Divina tamen protegente dextera per-ventum ad litus, sicque Rex cum suis egressus pedes Calma-riam se contulit statimque plurimas scaphas submisit, quae sub-sidio venirent navi in scopulo haerenti, unde et personae et res omnes cum 50 tormentis bellicis maioribus ad litus deductae. Statim etiam unum e fidelioribus occulte Rex misit Stochol-miam, qui Polonos caeterosque regios tempestate eo delatos moneret, ut quam primum Regem Gedanum proficiscentem se-querentur. Soror Regis sub idem tempus nempe 29 huius Cal-mariam venit e scopulis, inter quos haeserat, navi egressa. Op-portune vero naves Anglicanae undecim non procul a portu Calmariensi anchoris fixis haerebant, quae nisi adiumento fuis-sent, non tam facile Rex, navibus idoneis destitutus, nec tam cito Gedanum pervenire potuisset. Data eleemosyna Octobre mense domui S. Barbarae florenorum 119. Rebus Calmariae dispositis Rex prima Novembris sacris mane auditis, secundo afflante vento navem conscendit in eaque prandium sumpsit. Caeteri quoque Regii comites in aliis navi-bus Regem comitabantur laeti, sed non diu laetari licuit, sta-tim enim 2 Novembris iterum maxima tempestas cooritur, et naves longissime disicit, ut una alteram videre non posset. Re-gia etiam navis maioribus quam antea procellis noctu et inter-diu concutiebatur. Cum ergo ex nauclero 3 huius Rex intelle-xisset terram non multum distare, sed in quonam loco versa-retur navis, se prorsus nescire, iussit ad terram navim appli-care. Adeo enim insolitis maris agitationibus vitam Regis diu-tius concredere non erat tutum. Appulsa ergo navis ad litus Pomeranicum, ex qua Rex cum viginti personis egressus, quar-tam partem milliaris pedes conficit et oppidum ducis Pomera-niae Loben dictum, Gedano 16 milliaribus a finibus vero Re-gni Poloniae 6 tantum distans personam Regiam dissimulans et supprimens ingreditur, nec agnitus est, nisi postquam fines Regni attigisset. Ingens incommodum ob hospitem ebrium tota nocte Rex expertus, nec ullam partem quietis cum suis capiens Annus 1598. 261 licet post tot noctes insomnes duetas maximopere quiete indi-geret, curru conductitio 4 Novembris Zarnovicium pervenit, quo ob sacrum faciendum sacerdotem praemiserat. Audito sacro et hymno „Te Deum laudamus" a monialibus decantato (ad tem-plum enim earum venerat) atque eleemosyna iisdem Virgini-bus relicta, ad nobilem Crakau cum suo toto comitatu Rex di-vertit, qui tantum tamquam rarum hospitem, qua maxima potuit et demissione et liberalitate tractavit et excepit. Ab isto nobili discedens 6 Novembris Olivense Monasterium ingressus est, ubi postquam cognovisset et suae sororis et aliorum naves sal-vas ad portum Gredanensem appulisse, mirum in modum laetus ad sororem se contulit, quae in quodam hospitio extra civitatem Regem expectabat ibidemque triduo, qiio Gredani et hospitia et alia necessaria parabantur, haesit. Tandem tot perfunctus peri-culis 9 Novembris cum sorore et variis, qui convenerant Geda-nensibus honoris causa procedentibus, magna omnium gratula-tione Gedanum est ingressus. Quam accepit hoc mense domus S. Barbarae" eleemosynam, erat flore-norum 95. Circa annuas litteras ordinavit Admodum Reverendus Pater Noster Generalis 4 Decembris, ut litterae domus ex singulis Provinciis latino ser-mone diligenter confectae Romam mittantur, nec sint vel indigestae vel con-fusae, vel sola capita rerum tradentes, vel diffusae in supervacaneam longi-tudinem. Idem admodum R. P. Noster, cum ab eo quaesitum esset, quomodo in Visitationibus Collegiorum vel a Visitatoribus vel a Provincialibus proceden-dum esset in dauda Indulgentia nostris circa finem Visitationis, quia variis modis in variis Provinciis ea in re proceflebatur propter uniformitatem ubi-qne servandam talem modum praescripsit 14 eiusdem mensis. Ut videlicet Provincialis vel Visitator absoluta unius loci visitatione omnibus qui in eo degunt, sive in ultima exhortatione, sive in alio congressu de hac facultate ac Sede Apostolica provinciis concessa significet et moneat, ut ad conse-quendam indulgentiam se disponant, quam singuli postea, in prima sui con-fessione vel Missae sacrificio, vel prout illis melius videbitur praemissa SS. Sacramenti visitatione aliave id genus praeparatione, consequi cum divina gratia studeant. Allata 29 Decembris Norimberga duo candelabra orichalcea fusili ope-re et raro artificio elaborata, tricubitalibus maiora, pro nostro templo et ante Inde Żar-novicium. Et Oli-vam. Ac tan- dem Ge- danum. 57. Ordinata a Reve-rendo P. Generali circa mo-dum dan-dae indul-gentiae in fine visi- tationis. 58. Candela-bra Ori- chalcea plusquam tricubita- lia. Eleemo- syna. 59. Ab haere- si abso- luti. 60. Anaba- ptistae filius et duae filiae baptisa- tae. 61. Cuidam qui metu- ebat no- stris con- fiteri ani- mus addi- tus. 62. Supplica-tiones 40 horarum in nostro templo. 262 Annus 1598. maius altare suut collocata, constiteruntque 400 florenis, qui ex variorum liberalitate erant collecti. Accepimus per mensem Decembrem pro domo S. Barbarae florenos 321 cuius magna pars nempe floreni 155 a Nicolao Zebrzydowski, Regni Marsalco et nomine legati a Reverendo Domino Krasinski mortuo, floreni 93 dati erant. Inter sex et viginti, qui hoc anno ab haeresibus abstracti sunt, fuit unus septuagenarius a filio catholico ad nostrum sacerdotum perductus, qui cum multa de religione contulisset eonvictus, tandera agnovit, qua parte ve-ritas staret, et quantum circa eum divina providentia extitisset. Sive vero ob probationem eius constantiae, sive ut melius in dogmatis Catholicis insti-tueretur, differebat eum eius magister a mysteriorum usu, donec ipse non ferens tantam moram supplex expetiit, ut liceret gravissimo onere conscien-tiam liberare. Datum hoc eius precibus. A peccatis rite absolutus et mysti-co epulo pastus, pacem et tranquillitatem animi, quam sibi pollicebatur con-secutus est. Neobaptistae cuiusdam filius et duae filiae paternos errores detestati orthodoxo ritu se cuto in templi nostri sacello baptisati sunt ad vitandam ali-quantisper offensam paternam. Cumque una ex his virginibus, haud multis post mensibus in morbum lethalem incidisset, Divinumque Christi corpus magnopere cuperet, suggessit Deus modum, quo sancto eius desiderio satis-faceremus inscio Patre. Ita iam tanto hospite freta laetior obiit mortem. Non pauci ab annis decem, viginti, triginta, quadraginta intermissa Poenitentiae ac SS. Eucharistiae sacramenta repetierunt. Quidam confes-sionis causa saepius ad templum nostrum veniens, semper inepta formidine perculsus re infecta abibat. Suboddratus rem sacerdos noster, aliquando de industria rogat, vellet ne confiteri, dum is respondisset, se velle et factus animosior esset, statim exomologesim peccatorum instituit eaque peracta ma-gno est perfusus gaudio, fassus tum est, etiam tunc abiturum se fuisse abs-que confessione, si a sacerdote animus illi additus non fuisset. Ex vicinis et remotioribus oppidis multi sponte sua, partim a parochiis remissi ad eno-tandas conscientiae difficultates ad nos convenerunt. Ab illicitis amoribus et maleficiis abducti aliquot, a vitae solutae turpitudine complures foeminae re-vocatae, aliquae etiam a diuturno pellicatu ad leges matrimonii transierunt. Inimicitiae multorum sopitae, nosodochia pauperum et custodiae publicae visitatae, extremo destinati supplicio adiuti. Ter hoc anno in templo nostro supplicationes pro felici Regis in Sue-ciam expeditione et feliciori ex ea reditu institutae per 40 horas maxima populi frequentia, potissimum vero a confraternitatibus variis cohonestatae cum publicis verberationibus, quae praesentes ad lachrymas et poenitentiam commoverunt. Et non est quidem eum finem s ortita Regis expeditio, quam precabamur, quia tamen incolumis ad suos rediit et a perfidis Suecis post Annus 1598. 263 tot tempestates ad Regnum Poloniae venit, maximum erat Divinum bene-ficium. Congregatio Misericordiae, cuius dirigendae in spiritualibus Nostri non-nullam curam habent ad consveta pietatis officia, suscepit in se novum onus sub patrocinio S. Nicclai, honestas virgines in matrimonio collocandi, quibus dos aut nulla aut exigua a parentibus relicta esset. Tanta effioacia unus ex nostris concionatoribus (erat autem is P. Martinus Lascrus) hoo pietatis ge-nus pro concione commendavit, ut eadem die 4 millia florcnorum in arcam eius sodalitatis fuerint imposita. Et Nicolaus Zebrzydowslu Regni Marsalcus tria millia in fundis suis eidem sodalitati addixit et fructum quotannis reddere constituit. Ad impensas templi in pecunia dati plusquam 350 floreni, ad orna-tum vero, quae sunt collata plusquam 1100 florenis constittrunt, nempe pal-lium safrum cx veste argento supertexta a Marina Dejbinska Succameraria Podlasiensi. A Dvrothea Lezenska, Stolnikowa Sendomiriensi antependium reticalato opere, et 40 ulnae serici Damasceni. Ab Andrea Celari serici panni argentei ulnae 10. A Virgine Christina Zlotniczanka vestis pro sacrificarte ex panno candido argenteis filis et floribus distincto et columna gemmis ad-ornata. Casula Dalmaticae et antependium ex aitenbns e piorum elemosy-nis. Tautae rubrae ulnae septem ab Andrea Celari et non pauca alia. lnscriptus etiam hoc anno, Domui probationis hortus suhurbanus a Magnifico Domino Gawronski, sicut et pagus Zielenice a Domino Dobroszew-ski, sibi ac uxori relicta advitalitate. Prodiit etiam hoc anno liber Polonicus contra Latos, Academicnm sub illo titulo : Prolatia proby na minucie Latosowe, editus a Felice Zebrowski et revisus per nostros in quo correctio Kalendarii Gregoriani circa celebra-tionem Paschatis defenditur. Mortua hoc anno (Iicet mensem annotatum non invenerim) et in nostro templo ante medium eiusdem templi sepulta Domina Anna Januszewska, no-bili familla orta, vidua. Haec Perillustri Dorotheae Barzinae, Palatinae Craco-viensi, annis fere sedecim, divino cultui addita, cohabitavit. Haec ad pri-mum nostrum Cracoviensem adventum nobis optime affeeta, eundem affectum ad mortem usque conservavit, et pro rerum suarum tenuitate non raro ex-terius eundem est contestata. Mortificationis, humilitatis et charitatis erga afflictos aliarumque virtutum praeclara reljquit exempla. Magni etiam duo viri Nostrae Societatis unus in Polonia. in Italia alter Alphonsus Pisanus et Benedictus Palmius hoc anno ex hac mortali ad illam immortalem vitam transierunt, licet quo mense id factum fuerit non invenio ; quorum, ut in nostra historia mentionem faciamus operae praetium arbitror. Et quidem Alphonsus Pisanus. natione Hispantis, patria Toletanus, maturus iam et Philosophicis excultus disciplinis, imo Magister artium et Medicinae. Licentiatus ad Societatem venit. Romae deinde anno 1553 vivente adhuc S. Paire Ignatio Aristotelem praeclarc est interpretatus. Missus post in 63. Congre- gationi Misericor-diae addi-ta S. Ni-colai fra- ternitas cum bona eleemo-syna. 64. Templo varia ac- cesserunt. 65. Novitiatui hortus et pagus in- scriptus. 66. Libercon-tra Latos felicis Że- browski. 67. Anna Ja- nuszew- ska in no- stro tem- plo se- pulta. 68. Alphonsi Pisani. 264 Annus 1598. Labores. Libri scripti. Mors. 69. Benedicti Palmii. Ingressus in Socie- tatem. Labores in variis locis. 70. Primus e Societate Conciona- tor Ponti- ficius. Primus ex Italis Pro- fessus et Provin- cialis Longo- bardiae. Assistens duorum Genera- lium. Germaniam et Poloniam fere post annos quadraginta Scripturam sacram, Theologiam scholasticam, casus conscientiae et controversas cum haereticis quaestiones magna cum laude docuit. Addunt nonnulli Romae factum fuisse Doctorem Theologiae, antequam in Germaniam ivisset. Acta et Canones sa-crosancti primi Oecumenici Concilii Nicaeni ex graeco in latinum convertit appositis sanctorum Patrum testimoniis ad eorundem Canonum commenda tionem et interpretationem pertinentibus, addita etiam responsione ad capita Humonis Chies. Scripsit et „De continentia ac coelibatu Apostolico" „De Ieiunio" et alios varios tractatus,de quaestionibus fidei controversis. Ordi-narie confessarius solebat esse fratrum et externorum, eorum, qui latius confitebantur, maxime horum, qui in sodalitate Beatissimae Virginis erant et in nostris scholis litteris operam dabant. Erat Professus quatuor Votorum ab anno Domini 61. Hispanicam, Italicam, Latinam, Graecam et Hebream calens linguas plurimum studia et humaniora et phisica ac theologica pro-movebat. Et in Dilingana et in Ingolstadiensi Academiis latinas conciones non paucis annis faciens, non exiguum animarura colligebat fructum. Circa initia Collegii Posnaniensis, Posnaniam missus erat ex Germania et postea Calisium anno Dni 1584 migraverat, ubi etiam legendi scribendique labori-bus confectus in senectute bona post 4 fere annos morbi translatus est ad meliorem vitam in autumno. Iam Benedictus Palmius natione Italus patria Parmensis honestis pa-rentibus natus mense Iulio anno salutis 1525 "adoleseens Bononiam se con-tulit, ubi cum litterarum studiis incumbit a Patre Hieronymo Domenechio exercitationibus spiritualibus expolitus et ad nostram Societatem animum ad-iecit. Inde Romam venit et a S. Patre Ignatio susceptus ad nostrique insti-tuti formam excultus est. Et anno 1548 cum aliis ad Messanensis Collegii initia missus erat, ubi simul et litteras humaniores docuit et de superiore loco ad populum verba fecit, sacris nondum initiatuS maximo cum fructu. Reversus Romam anno Domini 1553 sacerdotium suscepit, et praeconis evan-gelici praeclare functus est, nobilissimasque totius Italiae civitates concio-nibus illustravit, potissimum Romanam, Venetam, Genuensem, Mediolanensem, ubi a Carolo Boromaeo in honore habitus anteaque eo advocatus assiduis concionibus per quadriennium illam Ecclesiam excoluit. Ipse a Pio V Pon-tifice Maximo, ut in sacro Palatio Vaticano concionaretur primus ex Socie-tate electus est. Ipse Venetae Reipublicae persvasit, ut Partheno instituto puellarum periclitantium pudicitiae consuleret. Ipse iussu Gregorii XIII cum Hieronymo Morono Cardinali Legato Genuam ivit, ut ad componendas Ge-nuensium disoordias vocem consiliumque conferret. Primus Italorum Profes-sus, Primus Longobardiae Praepositus Provincjalis. Duorum Praepositorum Generalium, Francisci Borgiae et Everardi Mercuriani sibi succedentium As-sistens. Principibus viris et Ecclesiae Proceribus carissimus fuit, quos tamen ita coluit, ut non palparet nec adularetur, nihil sibi aut suis ab illis pete-ret vel acciperet. Cum per aetatem concionari non posset, gubernationemque Annus 1598., 1599. 265 defugeret Patrum testimonia, quibus populos fuisse commotos experientia di-dicerat in locos communes redegit. Quod opus in Collegio Ferrariensi ser-vari testis est Ribadeneira in suo scriptorum Societatis Iesu Catalogo. Plu-rima alia de hoc viro vide in historia Societatis. Vixit annis 75 et Ferra-riae appositus est ad Patres suos. Eius scri-pta et m ors. Annus Domini 1599. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Bernardino Confalonerio et eo disceiente Garsia Alabiano ad aliqnot menses et tandem Hieronymo Dandino Praeposito Provineiali, Garsia AlaMano et eo discedente flaspare Sawicki, Domus S. Barbarae Praeposito. Aluit hoc anno Domus S. Barbarae sacerdotes novem, totidem labo-rum domesticorum adiutores ac duos e S. Stephano tirones pro lectione ad utramque mensam et pro aliis mitti solitos. In festo Circumcisionis Illmus Georgius Radivilus Cardinalis lectum sacrum in templo nostro habuit, ordines nonnullis contulit et summo sacro a R. D. Mojecki habito interfuit cum fratre suo germano Stanislao Radivilo, Litua-niae Marsalco, Idem Cardinalis decimo post die solemnitati et cancato sacro a R. D. Taranowski Confraternitatis Misericordiae adfuit, lecto prius in no-stro templo sacro et simul cum Nicolao Zebrzydowski Regni Marsalco ad Offertorium pro collecta Sodalitatis processit. Mundari coepta cloaca 20 istius mensis et usque ad 23 labor hic du-ravit noctibusque tantum peragebatur more consveto. Extracta vasa seu tun-nae in universum 160. A qualibet tunna dati illo tempore grossi 6. In sin-gulas praeterea nodes pro candelis grossi 4, pro cremato alii quatuor, pro stramine similiter quatuor custodibus ad portam grossi 15, illi qui demitte-batur in cloacam grossi 12, Czech Magistro ad praetorium grossi 12, et famulo praetoriano grossus unus dabantur. Carnifici autem pro toto opere dati erant floreni 22 et pueris duobus, qui numerum extractarum tunnarum adnotabant, grossi 12. Periti harum rerum ostenderunt nostros non parum deceptos. Nam quia prope portam et fluvium manemus, sufficiebant grossi 4 a quolibet vase et carnifex ex praecio sibi dato providere debebat ligna, candelas, stramen, crematum et custodibus ad portam, iisque, qui in praetorio erant ac demum illi, qui in cloacam demittebatur, solvere. Iubente Admodum Reverendo P. Nostro Generali inspecta est 22 huius a P. Paulo Boxa S. Barbarae domus. Eo fine haec extraordinaria visitatio erat instituta, ut rerum omnium circa personas, constitutionum observantiam, curam rerum spiritualium ac in iis progressum, cum externis conversionem, 1. Numerus Nostro- rum. 2. In mun- danda clo- aca. 3. Visitatio Provin- ciae extra- ordinaria, 34 266 Annus 1599. 4. Adventus R. P. Pro- vincialis. 5. Examina post stu- dia Ro-mam se- paratim mittenda. 6. Anniver- sarium Reginae defun- ctae. 7. Ieiunium incidens in feiiam tertiam Baccha- nalium transla- tum. 8. Robertus Bellarmi- nus fit Cardina- lis. notitiam maiorem Generalis habere possit, sed res ipsa edocuit vix eiusmodi visitationem fuisse necessariam, cum ordinaria tum Provincilium, tum eorum Visitatorum, qui interdum mittuntur, abunde sufficiat. Ideo etiam postea est intermissa et semel hoc anno tantum est facta. Porro duobus Patribus eius-modi visitatio erat ita assignata, ut unam Provinciae partem P. Paulus Bo-xa et P. Petrus Fabricius alteram inspiceret. Venit R. P. Bernardinus Confalonerius cum P. Gaspare Sawicki 29 Ianuarii domum nostram circa vesperam et brevi post ad Novitiatum transiit inde visitationis ordinariae sumens initium, quam usque ad Martium con-tinuavit. Hunc enim socium superiori anno acceperat, qui antequam ad eum venisset, per sex menses fere P. Ioannem Wielewicki, qui tunc Theologiam finiverat, penes se habebat loco socii. Eleemosyna huius mensis erat florenorum 113 cuius bonam partem nempe florenos 50 dedit Andreas Sapieha Palatinus Polocensis. Sicuti per alias Provincias, ita etiam per nostram indictae erant tam orationes, quam mortificatienes variae pro nostris in Gallia vehementer afflictis. Ordinavit Reverendus P. Generalis 6 Februarii anni huius, ut iudicium de examinatis post studia, separatis litteris Romam mitteretur, tum ab ipso Provinciali, tum ab examinatoribus. Quia enim tales litterae seorsim debent servari, ideo non parvum esset incommodum, si alia negotia praeter hoc so-lum amplecterentur. Annae Austriacae Reginae Poloniae ante annum defunctae cenotaphio insigni extructo 10 Februarii parentavimus decantante funebre sacrum ipso Patre Praeposito et reliquis omnibus sacerdotibus sacra ac fratribus coronas pro Regina Deo offerentibus. Pro iis, qui in certo gradu non constituti apud S. Barbaram manebant more consueto instituta est votorum renovatio, cele-brante R. P. Bernardino Confalonerio Provinciali 14 Februarii, qua in Do-minicam Sexagesimae inciderat. S. Mathiae pervigilium inciderat hoc anno 23 Februarii in feriam 3am Bacchanalium. Ob periculum igitur, ne maxima pars hominum Catholicorum ieiunium hoc violaret, Georgius Radivilus Cardinalis habito Doctorum con-silio, ieiunium in diem Cinerum et in feriam quintam, festum etiam quo ad populum transtulit, idque ab omnibus observatum fuit. Per Februarium eleemosynae in pecunia accepimus pro domo nostra florenos 193, cuius bonam partem nempe florenos 60 miserat Częstochovia Serenissimus per P. Bernardum Golinski In rebus praeter alia miserat vas vini Cardinalis Radivilus. Romae tertia Martii Robertus Bellarminus reluctans, sed suprema Pon-tificis Maximi auctoritate reluctari vetitus Cardinalis est creatus a Clemente VIII, cum inde usque a die sexta Iulii anni 1572 professus quatuor solemnia esset vota, aetatis suae anno sexto et quinquagesimo, Societatis octavo et Annus 1599. 267 trigesimo. Postquam et multa multis locis per annos septemdecim docuerat e sacris litteris, e Theologia, e controversiis, atque haec maxime, nunquam abunde laudatis voluminibus iussus emulgaverat, denique Romanum Colle-gium duos annos et duos alios Neapolitanam Provinciam rexerat. Plura de viro tanto et in anno 1621, quo mortuus est dicentur, et in libro de eius vita edito legere licet. Venit R. P. Provincialis a S. Stephano domum nostram 6 Martii eius-que visitationem statim est aggressus et ad 16 eandem continuavit. Violatum templum Parochiale Beatissimae Virginis 10 Martii ob irrum-pentes quosdam Gawronscios in illud et unum civem in eodem graviter vul-nerantes. Clausum et interdictum templum fuit ad 17 huius mensis diem, clausa et civitas die ipso violationis, inquisitique diligenter ii, qui vulnera-verant et inventi ad praetorium ducti. Sicuti 9 huius mensis ordinaverat R. P. Noster Generalis, ut novus liber studiorum induceretur veteri combusto, ita 12 eiusdem praescripsit, ut libri omnes edendi prius Romam mittantur, ibique recognoscantur, atque ita securius et cum maiori omnium satisfactione postea evulgentur. P. Iacobus Szastarnius 14 Martii in templo S. Barbarae admissus est ad professionem 4 votorum per R. P. Bernardinum Confalonerium Provin-cialem. Eodem etiam die Laurentius Sebastianowicz vota Coadiutorum tem-poralium formandorum emisit. Brevi post praedictus P. Bernardinus Confalonerius videlicet 16 huius mensis in Italiam discessit Ioanne Fontanino socio secum ex hac provincia accepto. Antequam autem novus Provincialis ab Admodum Reverendo Patre Nostro designaretur substituit ad tempus in locum suum P. Garsiam Ala-bianum, qui simul Domus S. Barbarae erat Praepositus. Porro ante disces-sum suum, diligenter omnes sacerdotes, qui apud S. Barbaram degunt, mo-nuerat, ut sine necessitate devotas non visitent et apud easdem a cibo et potu abstineant, colloquia longa ad portam non faciant, domo non frequen-ter exeant, nec quidquam sine facultate ab externis accipiant, neve paeni-tentes frequentius quam octavo die ad sacram Synaxim admittant. Fabricae templi apud S. Petrum (quae liberalitate Serenissimi egregie procedebat) constitutus est Procurator P. Valentinus Ruscovius 17 eiusdem mensis, qua etiam die templum parochiale 10 huius mensis ut adnotavimus violatum re-conciliatum est. Hoc vero modo violatio praedicta intercesserat. Quidam Ga-wronski famuius Palatini Lenciciensis (qui tunc Dominus Minski videtur fuisse) cum suo germano fratre ebrii cremato transeuntem sartorem ad templum in-vitant ad crematum. Ille gustans gratias egit, et cum cogeretur ab illis, ut plus biberet, noluit sed templum fugit Beatissimae Virginis. Statim Gawron-scii eum insequuntur et in templo caput eius concidunt, procidentemque in terram immanissime sauciant. Capti quidem erant illi, templo et civitate clausis et permissu Paiatini Lenciciensis in carcerem praetorianum coniecti, qualis tamen poena ex iis sumpta fuerit non invenio. Mortuus est vigesima 9. Visitatio Domus a R. P. Pro- vinciali. Violatio templi Pa- rochialis Beatissi- mae Vir- ginis. 10. De libris edendis prius mit- tendis Ro- mam. Professio P. Iacobi Szastarnii et vota Laurentii Sebastia- nowicz. 11. Discedens P. Confa- lonerius ex Pro- vincia substitit P. Alabia- num. 12. Reconci-liatio tem-pli violati. Modus quo erat violatum. 268 Annus 1599. 13. Mors Do-mini Sta- nislai Szembek. 14. Sacerdos factus P. Gajewski. 15. Ioannes Maria praefici- tur fabri- cae. 16. P. Ioannis Lochocki mors. Eleemo- syna. 17. Morbus Patris Go linski Bernardi. Mors de- inde secu ta. Martii D. Stanislaus Szembek, vir consularis, qui cum tota vita Calvini as-secla fuisset tandem pridie mortis opera P. Martini Lascii ad orthodoxam fidem reductus et Sacramentis more Catholico munitus pie defunctus est ei-que morienti praedictus P. Lascius adfuit. Accepimus mense Martio eleemosynae florenos 148, cuius partes non exiguae nempe 30 floreni ab Andrea Sapieha Palatino Plocensi, et 24 a P. Bernardo erant missi. Paulus Gajewski cum 10 subdiaconus et l5 Aprilis Diaconus et 17 Presbyter factus fuisset per R. D. Dembinski Suffraganeum 18, quae in Do-minicam in Albis inciderat primum sacrum solemniter cecinit, qui postea circa finem huius mensis nempe 27 eiusdem ad thermas missus erat vale-tudinis recuperandae causa. Dati hoc mense domui nostrae floreni 231, quorum maior pars nempe floreni 179 erant a Rege. Circa initium Maii nempe 4 eiusdem venit Cra-coviam Niesvisio Ioannes Maria Bernardonus Italus Comensis Noster, arte murarius, Commissa illi erat fabrica templi. Nam Iosephus Buccius, qui fun-damenta huius templi posuerat et non parum iam parietes templi erexerat in Martio cum Patre Confalonerio simul in Germaniam iverat. Utinam vero statim cognitum fuisset fundamenti vitium, tot annorum impensae, ut suo loco videbitur, non periissent. Supponens igitur Ioannes Maria fundamentum omni vitio carere, pergebat in fabrica, annis fere sex, nam anno Domini 105 in Novembri mortuus est, sed ante mortem primum coeperat advertere mala esse fundamenta et nonnulla remedia adhibere, quae postea longe ma-iora esse debebant, ut postea dicetur. Eleemosyna Maii erat florenorum 142 cuius partem nempe florenos 48 miserat R. D. Rescius Stanislaus. Mortuus apud S. Stephanum 16 lunii P. Ioannes Lochocki socius Ma-gistn Novitiorum, qui sicuti toto vitae tempore, ita in morte singulare probi leligiosi nobis exemplum reliquit. Expedita domi praemissis iis, quae ante-cedere solent votorum renovatio 29 Iunii. Missi hoc mense eleemosynae floreni 250, nempe a Domina Hedwige Dziewecka post mortem mariti flo-reni 100. A Domino Hieronymo Gostomski, Palatino Posnaniensi floreni 49, pro cicere vendito, quam Castellana Oswiecimensis misit, floreni 33, reliqua ab aliis. In Iulio similiter habuimus ex eleemosyna florenos 273 nempe a Serenissimo per P. Bernardum, qui 12 huius Varsavia venerat Cracoviam floreni 78 et pro siligine a Magnifica Domina Castellana Oswiecimensi missa florenos 59 et alios ab aliis. Postquam 22 Iulii a nobis P. Bernardus Golinski discessit Varsaviam . et inde ob iunandam valetudinem abiisset Sendomiriam significatur nobis nihil tale suspicantibus 4 Augusti eum periculosissime Sendomiriae decum-bere. Itaque statim sequenti die expedivimus Sendomiriam P. Venceslaum Szamotuliensem cum Excellentissimo D. Doctore Pipano, qui venerunt qui-" dem 7 Augusti Sendomiriam sed eum iam animam agentem invenerunt, qui etiam tertia hora post adventum ipsorum vivere desiit. Erat is parentibus Annus 1599. nobilibus in Palatinatu Culmensi natus. Ante initam Societatem variis in locis litteris operam dedit postea etiam nonnihil in Societate Brunsbergae Minister et proeurator fuit annis pluribus Iaroslaviae, Pultoviae, ut in S. Barbarae domo. Comes item Provincialis aliquanto tempore. Missus erat in Sueciam ad Sigismundum Sueciae Principem anno Domini 1585, uti ibidem n. 27 annotavimus, et eodem Principe iu Regem Poloniae eleeto redierat cum eodem in Poloniam ac per 13 annos Regi a confessionibus erat, cum-que maxima gratia et auctoritate poterat, apud Serenissimum modestissime semper ea usus est. Ea tamen Serenissimi in eum propensio causa fuit, ut tam in Societatem, quam in eum maxima excitarentur odia, falso sibi per-svadentium ipsius directione et consiliis ea a Rege fieri, quae ipsis displi-cebant. In conversatione admodum erat felix et gratus, in rebus agendis in-dustrius. Mortificationis et vocationis religiosae amantissimus ac mandatis Superiorum libentissime morem gerens. Maximam curam et domus et templi S. Barbarae semper habuit et utriusque plurima supellex eius potissimum opera procurata. Mortuus est anno aetatis suae 53, cum in Societate vixis-set annis 29. Professus trium votorum ab anno 1585. In Ecclesia Colle-giata Sendomiriensi (nondum enim Nostri sedem Sendomiriae fixerant) ante maximum altare S. Virginis magno concursu cleri et saecularium sepultus est. Magnus noster amicus et benefactor D. Georgius Bibliopola 18 Augusti ex hac vita migravit, cui successit eius socius Dominus Baltazar itidem Bibliopola, qui ordinarie eleemosynae duplo plus nobis dare constituit, quam ipse eius ante Dominus dabat, et non tantum affectu sed etiam effectu be-neficentiam hanc continuabat. Edita Biblia Polonica P. Iacobi Vuieci per nostros quatuor diligenter remissa et Regi sunt dedicata 25 huius mensis. Vide, quae de re hac dixi-mus anno 1597 no. 20 ubi etiam mentionem fecimus. Illustrissimi Stanislai Karnkovii Archiepiscopi Gnesnensis et Primatis Regni, qui pro typo libera-lissime impensas suppeditaverat. Eleemosyna huius mensis erat florenorum 191, quae tota fere procu-rante P. Bernardo ante mortem missa fuit et post mortem eiusdem. Christophorus Marcinowicz Samogita temporalis adiutor 7 Septembris desiit esse in vivis aetate viridi et ad praestandas operas maxime idonea. Obsonatoris mtinus tyrocinio peracto egit annis tribus, pistoris uno anno, re-liquo tempore munus aedili obivit, homo modestits, exemplaris et in officiis assignatis peragendis serius. Vixit annis 36, ex quibus inter nos consumpsit annos decem. Ingressus enim erat Societatem anno 1589 2 Februarii. Se-pultus in nostro templo ante magnum altare. Post mortem fratris huius nostri pestis contagio brevi post Craco-viensem civitatem invasit, ideo non solum cives et incolas urbis per varia loca dilabi, sed etiamNostros alio atque alio secedere necessum erat Tres tamen sacerdotes cum totidem fratribus, ut possent esse peste languentibus auxilio domi relicti fuerunt, iidem incolumes servati Deo nimirum providente, 18. Vita eius. 19. Domini Georgii Bibliopo- las mors. 20. Biblia Po- lonica a nostris edita. 21. Christo- phoriMar- cinowicz vita et mors. 22. Dispersio nostro- rum ob pestem. Annus 1599. 23. Indicta Congre- gatio Pro- vincialis a P. Garsia. 24. Procura- tor elec- tus P. Mrosco- nius. 25. Quod io- loni So- cietatis non solum ab exter- nis sed etiam a suis regi possint proponi- tur in Congre- gatione. ut eorum corporibus pestilentia parceret, qui multarum animarum saluti pro-curandae invigilarent. Inter tot mortes et pericula, quae alios coenobitas et parochiales sacerdotes ita terruerant, ut vix in aliquo urbis templo aliquis confessionibus aures daret, tota fere plebs ad nostrum templum sese conver-terat, ubi non solum verbi Dei pabulum singulis diebus festis habuere, sed etiam, ad quos conscientiae suae maculas quotidie deponerent, illis non defuerunt Unus ex tribus nostris sacerdotibus, qui concionibus habendis occupabatur duorum millium hominum confessiones excepit, hinc colligere est, quid alii duo divini verbi praedicatione non detenti in hoc genere fecerint. In pagis etiam ac oppidis, qui erant ex nostris, concionibus et rudimentorum explica-tione tenebant et attrahebant auditorem. Unde a multis milliaribus ad eos non solum plebis sed etiam nobilitatis concursus fiebat. Indixerat R. P. Garsias Alabianus Viceprovincialis Congregationem Provincialem pro eligendo Procuratore ad 14 Septembris Posnaniae. Et quia Georgius Radivilus Cardmalis, Episcopus Cracoviensis significaverat se circa idem tempus Romam discessurum eius vero itineris comes P. Garsias assignatus erat, ideo putans praedictus P. Garsias, se Congregationi interesse non posse, substituit in locum suum R. P. Fridericum Barscium, qui sub idem tempus iam coeperat agere Viceprovincialem in Lituania .post discessum P. Bernar-dini Confalonerii. Itaque cum Patre Barscio convenerunt Patres Posnaniam ad Congregationem spectantes 34 in universum, aberat enim P. Garsias Ala-bianus, P. Skarga, P. Michael Becanus, P. Iacobus Szafarnius, quorum ab-sentiae legitimae et sufficientes causae sunt indicatae 15 Septembris. Post electum deinde eadem die secretarium Congregationis P. Gasparem Sawicki et ei substitutum P. lustum Rabum, electis praeterea duobus deputatis P. Stanislao Grodzicki et P. Adamo Broco, ad electionem Procuratoris ventum est 18 Septembris et secundo scrutinio ad plura medietate suffragia delectus est P. Albertus Mroscovius, cui proximo scrutinio P. Gaspar Sawicki est substitutus. Post varia in hac Congregatione consultata, cum rumor per provinciam constans fuisset, aliquos nostros Admodum Reverendum P. Nostrum infor-masse, Polonos Societatis nonnisi ab externo Provinciali gubernari debere sicuti ab initio Societatis in hoc Regno ad hoc usque tempus gubernabatur; maior pars Congregationis sensum de ea re Provinciae per P. Procuratorem hoc modo significare iussit 21 Septembris. Quod videlicet sicuti omnes nostri in hac Provincia parati sunt subesse cuicunque Superiori ab Admodum Re-verendo Patre Nostro constituto ex quacunque natione sit, ita non minus promptos esse ad parendum etiam ei, qui ex propria natione daretur. Haec res modo primum in Congregatione Provinciali proposita (nam hucusque, sive ne externis Provincialibus, qui praeerant Congregationibus aliqua con-temptus suspicio et tristitiae occasio daretur, sive quia personas non adeo multas Provincia habebat, ab ea proponenda abstinebatur) varios motus et Annus 1590. 271 Romae apud Admodum R. P. N. eiusque Assistentes, in hac Provincia apud quosdam antiquiores hanc sententiam mordicus tuentes, quod nostris semper externus Provincialis esset necessarius, excitavit. Inde post hanc declaratio-nem per Procuratorem factam, duo nihilominus Provinciales externi sunt nobis: dati P. Hieronymus Dandinus et P. Decius Strinerius, et postea post Polonos concessos iterum P. Ioannes Argentus interpositus erat, ut suis locis patebit. Nullum etiam responsum ad hanc propositionem in scripto da-tum in Actis Congregationis extat; unde multi colligebant, eam ab Admo-dum R. P. Generali non bene acceptam fuisse, imo id in vitium, quod aiunt nationalitatis, relatum esse videbatur. Eleemosynae huius mensis florenos 69 accepimus. Discessit cum Georgio Radivilo Cardinali P. Garsias Alabianus et so-cius eius Albertus Czerniakowski Romam versus 3 Octobris, nec amplius P. Garsias rediit in Poloniam, quia mortuo Romae Cardinali Radivilo in Ianu-ario anni sequentis; non institerunt ex hac Provincia apud R. P. Nostrum, ut rediret ad nos ideoque remissus erat in Hispaniam. Non adverterant tunc nostri quantum expediverit, ut vir tantus et tam praeclare de ista Provincia meritus iterum revocaretur, maxime cum multi non dubitarent, illum ab eius-modi in Regnum hoc reditu non fuisse alienum. Post lectam Theologiam in Academia Vilnensi erat multis annis eiusdem Academiae Rector fere ab anno Domini 1585. Postea primum Domus S. Barbarae agebat Praepositum, ab anno Dni 1592 per septem fere annos. Discedente praeterea P. Ludovico Masello et postea P. Bernardino Confalonerio Viceprovincialis munus obibat. Multis insuper annis confessarius Radivili Cardinalis manens res Societatis in hac Provincia egregie promovebat. Redierunt ex Congregatione Provinciali P. Gaspar Sawicki P. Marti-nus Lascius et P. Hieronymus Budzwil 7 Octobris et tum Zielenicis, tum in aliis vicinis locis morabantur, quamdiu pestis Cracoviae durabat. Pater vero Sawicki, qui in Augusto anni superioris domum Probationis P. Stanislao Krzywokolski reliquerat gubernandum post discessum Patris Garsiae Domus S. Barbarae coepit esse Praepositus, tum prius fere per annum socius esset itinerum et consiliorum Reverendi Patris Bernardini Confalonerii Provincia-lis. Regio apparatu funus peractum Cracoviae in templo arcensi, 16 Octo-bris Annae Austriacae Reginae Poloniae et Sueciae et filii eius Christophori ex utero mortuae excisi, de eius morte quia aliqua 10 Februarii superioris anni diximus et P. Petrus Skarga in concione eius funebri ac P. Fabianus Quadrantinus tam multa et de vita et de morte retulerunt, ideo nihil am-plius hoc loco repetendum est, sed ad hos praedictos remittendum. Advectum erat cadaver Reginae mortuae Varsavia Cracoviam et depositum Lobzoviae 5 huius mensis. Et adveniente Archiducissa Matre Reginae, quae 15 eius-dem mensis venerat Balicios, sequenti die sepultura peracta, qua expedita ob pestem, quae in Civitate Cracoviensi erat sub id tempus, Lobzoviam Rex $um suis divertit et 17 Niepolomicos cum Archiducissa discessit, Varios- motus haec pro- positio excitavit et Romae et in Pro- vincia. 26. Erratum a Nostris in non revo-cando Ro- ma P. Garsia Alabiano. Eius me-rita de hac provincia. 27. P. Sawic- ki succe- dit in lo- cum P. Garsiae. 28. Sepultura Annae Austria- cae Regi- nae Polo- niae et Sueciae. 272 Annus 1599. 28. Battoreus Cardinalis profliga- tur et oc- ciditur. 30. Novus Provin- cialis Ilie- ronymus Dandinus. 31. Ab haere- si absolu- ti et alii animarum fructus. 32. Benefac-tores hu-ius anni. Atrox spectaeuluni Reipublicae Christianae 28 Octobris exhibitum. Andreas Battoreus Cardinalis Regis Stephani ex fratre germano nepos, occupata Transylvania bellum cum Mi-chaele Moldavo (qui partes Imperatoris cui Sigismundus Batto-reus Transylvaniam subdiderat tuebatur) iniit et in ipsa acie fraude suorum Hungariorum proditus profligatus est, ac post aliquod dies ex proelio fugienti, dum nonnihil quieti propter fatigationem se dedisset et dormiret, caput est amputatum, ac Michaeli 13 sequentis mensis delatum. Advecto deinde corpore praesente Michaele et funus prosequente Bialogrodi terrae man-datum honorifice 23 eiusdem mensis. Per mensem Octobrem submissi nobis pro eleemosyna floreni 110 cu-ius partem nempe florenos 35 Palatinus Cracoviensis et P. Skarga dederant. Quarta Novembris venit prope Cracoviam novus Provincialis noster P. Hieronymus Dantinus, nam ipsam civitatem ingressus non est, habuitque so-cium P. Ludovicum Ruggierium. Evocatis ergo Nostris ad campum varia cum iis contulit, et inde Zelenicos discessit, ubi nostri ob pestem dispersi morabantur. Ibique cum P. Sawicki et P. Lascio collocutus Lublinum postea discesserat prius tum Niepolomicos iverat et 7 huius Regem salutaverat. Accepit Domus S. Barbarae per mensem Novembrem Eleemosynae florenos 42. Postquam Serenissimus 26 Novembris discessisset Niepolomicis 16 De-cembris venit Varsaviam ibique moratus est usque ad Comitia quorum 9 Februarii sequentis anni erat initium. Ab haeresi hoc anno avocati 24. Tri-nitarius inter hos ultra 20 annos hac insania dementatur, audito Nostro colloquium eius expetiit et brevi magno gregalium suorum dolore, ad ortho-doxum coetum additus est. Calvinianus alter disputavit et victus reperit sa-lutem. Alii duo eiusdem sectae victi similiter veritati et Deo manus dedere. Erat, quae matre frustra increpante publice serviret flagitiis: huic frequentia funerum iniecit metum. Itaque a nostro sacerdote expiata, postridie in lectum, et brevi post in sepulchrum illata est. Adductae ad frugem annis pluribus in sordibus putrescentes. Corporibus etiam provisum per nostrum qui tenv pore pestis Cracoviae manserant, et plusquam trecentis inopia laborantibus alimenta caeteraque necessaria in dies singulos data. Agricolae in mysteriis Christianis rudes instituti. Decimae Parocho restitutae, odia et simultates sublatae. Aliquae foeminae rebus omnibus valere iussis ad curam salutis con-versae Christo sese consecrarunt in vita religiosa. Qui eleemosynam hoc anno tam in rebus quam in pecuniis nobis sub-ministrarunt praeter Serenissimum Regem et alios fere singulis mensibus nominatos erant, Nicolaus Firlei Palatinus Cracoviensis, Georgius Radivilus Cardinalis, Nicolaus Taranowski Canonicus Cracoviensis, Hieronymus Go- Annus 1599. 273 stomski, Palatinus Posnaniensis, Andreas Sapieha Palatinus Polocensis, Sta-nislaus Reska, Abbas Andreioviensis, Nicolaus Taranowski, Canonicus Craco-viensis et alter similiter Canonicus Thomas Oborski, Zarot medicus, Barbara Firleia virgo, Christina virgo, Hedwigis Padniewska, Castellana Oswie^cimen-sis, Hedvigis Dziewecka. Templo nostro accessit pelvis parva argentea cum duobus urceolis et vasculum pro aqua lustrali. Casula ex albo telet a Magnifico Domino Go-stomski. Casula ex altembas albo cum columna figuram continente a D. Taranowski. Casula e tela damascena rubra a Susanna virgine. Casula ex altembas floribus aureis et ceruleis distincta pecunia templi comparata et alia non pauca. Eleemosyna porro domus Decembris mensis tantnm erat florenorum 7. Hoc anno scribunt nonnulli mortuum P. Fabianum Quadrantinum, qui ratione missionis aulicae illo praesertim tempore ad domum S. Barbarae per-tinebat, licet mensem in quo sit mortuus, non inveniam. Erat is natione Pru-thenus, patria Stargartus. Natus et educatus in haeresi, adolescens humanio-ribus litteris in patria studuit. Maturior opera nostrorum Brunsbergae con-versus, librum causas suae conversionis continentem non indoctum conscri-psit. Post Romae in Collegio Germanico Philosophiam Theologiamque emen-sus Societatem erat ingressus et in Poloniam remissus, Posnaniae contro-versias fidei publice est professus et simul Germanicum per tres annos con-cionatorem egit. Hic tentatione victus, a Societate dimissione obtenta aliquo tempore in Livonia Parochum egit, magna commendatione, reversusque ad se instantissime iterum Societatem petiit et obtinuit. Missus Cracoviam exacta consueta probatione. Ministri Domus, socii Magistri Novitiorum, concionato-ris Germanici ultra quinquennium magna satisfactione munus obivit. Bruns-bergae etiam aliquo tempore concionatus est et confessiones in templo ex-cipiebat. Vocatus post ad aulam Serenissime Reginae Annae Austriacae, ut ei a confessionibus et concionibus esset, egregie utroque officio ad mortem usque Reginae perfunctus. Post mortem Reginae iterum Brunsbergam rever-8us postquam aliquanto tempore confessionibus excipiendis concionibusque faciendis vacasset, dum Cracoviam iussus ire apparat iter, gravi morbo cor-ripitur, ex quo etiam vivere desiit omnibus prius Ecclesiae sacramentis mu-nitus et ad mortem optime dispositus. Vir erat humilis, affabilis et ob iu-cundos mores amabihs. Praeter eum librum, quem extra Societatem, scripsit et alium de vita et obitu Annae Austriacae, Poloniae Sueciaeque Reginae. Sed quia hic liber ab ilio viro editus est Brunsbergae anno Dni 1605 et dicatus Ladislao Principi iam decenni, apparet eum non hoc anno mortuum, hic tamen eius mentionem facere voluimus. Templi supellex. 33. Fabiani Quadran- tini. Vita et mors. 34. Certum est eum non hoc anno ob- iisse ideo- que ea, quae hic sunt scri- pta in suum lo-cum erant referenda. Scriptorea rer. pol. Tom. VII.