Observationes scitu dignae et necessariae de familia Austriaca. Ten dom poszedł ze Szwajcarskiej ziemie z Habspurku a z Friburku; dla tyraństwa stamtąd są wygnani. Na wieczną pamiątkę tego puste zamki dotąd tam stoją. Zemszczenie wojną nie zdarzyło się im, świadczą na pobojowi­skach kości pobitych z tych wojsk, kościoły co tam stoją. Rakuskiej ziemie, Czeskiego Królestwa, Hiszpanii małżeństwem doszli, co wszystko potym in ius haereditarium opanowali, także i insze do nich dominia. Ziemie Węgierskiej, dawszy za Lodwika Króla Węgierskiego siostrę potajemnie i przeciw protestacyi Perenni Palatini Ungariae kondycye włożyli, gdyby przez potomstwa zeszła, że na nich spaść miała Korona Węgierska. Tąż praktyką, za Króla Augusta dając Królową Katarzynę, do Polski nogę włożyć chcieli; lecz tego postrzegł i nie dopuścił z inszymi Tarnowski Kasztelan Krakowski i Kmita tegoż miejsca Wojewoda. W Rzeszy obrzydzili się Rakuszanie, gdy Carzeł V Cesarz, zwal­czywszy je wojskiem Hiszpańskim, wolności popsował i Książętom i miastom i ślachcie. W Inderlandzie prawa im połomał i to takie, które tam stąd Polacy wzięli: Nemi tem captivabimus nisi iure victum. Lecz do tego i ustawicznemi okrucieństwy i konfiskacyami je trapią. Czechom wolności pobrano, a libera electione ich odstrychniono; lecz i kto się oprze o wolność, ścinają i tę tyrannicam oppressionem sprawiedliwością przezywając pokrywają (zda mi się, że tego 1617 et sequentibus pod Mathiaszem i Ferdinandem wtórym przybyło). W Hiszpanii per inquisitionem za lada chłopa powieścią abo do­ktorską radą ludzie zacne bez słuchania sprawy okrutnie tracą. A jako zwykle per fas et nefas cudze majetności wydzierają, świadczy to wzięte Księstwo Barskie Królowej Bonie i skarby pobrane. W ich państwach multae species servitutis: Gdy kto bez męskiego potomstwa zejdzie, dziewkę Cesarzewi wolno wyposażyć, a majętność jej dać komu chce; gdzie bogata dziewka, nie może jej dać ociec za mąż komu chce, jeno komu Cesarz każe. Pod równym prawem chłop, mieszczanin, ślachcic. Imiona są oszacowane, z których ustawiczne podatki. Na wojnę, kiedy ją sobie sami uradzą, jedź albo się sowicie okup. Chłop na cię, kiedy chce, skarzy, przed Cesarzem, przed Biskupem Wrocławskim, przed Hetmanem, przed Książęty w Śląsku: kiedyć i przez kogokolwiek i przed kim każą, stawaj. 27