WAPOWSKI Bernard Kroniki Bernarda Wapowskiego z Radochoniec, kantora katedr. krakowskiego część; ostatnia, czasy podługoszowskie obejmująca (1480-1535) / z rękopismu będącego własnością hr. Wiktora Baworowskiego wyd., życiorysem Wapowskiego i wyjątkami z spółczesnych historyków objaśnił J. Szujski. Kraków: nakł. Akademii Umiejętności, 1874. XXX, [1], 363, [2] s. : err.; 25 cm. (Scriptores Rerum Polonicarum ; t. 2) (Wydawnictwa Komisyi Histor. Akad. Umiej. w Krak. ; t. 2) Indeks. Przedm. pol., tekst łac, niem. i ros. BUW 03915 [2] WAPOWSKI Bernard Kroniki Bernarda Wapowskiego z Radochoniec, kantora katedr. krakowskiego część; ostatnia, czasy podługoszowskie obejmująca (1480-1535) / z rękopismu będącego własnością hr. Wiktora Baworowskiego wyd., życiorysem Wapowskiego i wyjątkami z spółczesnych historyków objaśnił J. Szujski. Kraków: nakł. Akademii Umiejętności, 1874. XXX, [1], 363, [2] s. : err.; 25 cm. (Scriptores Rerum Polonicarum ; t. 2) (Wydawnictwa Komisyi Histor. Akad. Umiej. w Krak. ; t. 2) Indeks. Przedm. pol., tekst łac, niem. i ros. BUW 03915 [2] - Typis impressorum collegii historici Academiae 1itt. Crac. T. II. SCRIPTORES REUM POLONICARUM. Tomus II. Confcinet: Chronicorum Bernardi Vapovii partem posteriorem 1480—1535. CRACOVIAE. Sumptibus Acad. litter. Cracov TYPIS UNIVERSITATIS. 1874. - Typis impressorum collegii historici Academiae 1itt. Crac. T. II. SCRIPTORES REUM POLONICARUM. Tomus II. Confcinet: Chronicorum Bernardi Vapovii partem posteriorem 1480—1535. CRACOVIAE. Sumptibus Acad. litter. Cracov TYPIS UNIVERSITATIS. 1874. Wydawnictwa Komisyi histor. AM. Umiej. w Krak T. II KRONIKI BERNARDA WAPOWSKIEGO Z RADOCHONIEC kantora katedr. krakowskiego CZęść; OSTATNIA czasy podługoszowskie obejmująca (1480-1535.) Z rękopismu będącego własnością hr. Wiktora Baworowskiego WYDAł życiorysem Wapowskiego i wyjątkami z spółczesnych historyków objaśnił Dr. J. SZUJSKI c. k. Prof. hist pol. na Uniw. jag. Sekr. gen. Akad. Um. KRAKóW Nakładem Akad. Umiej w Krakowie. W DRUKARNI C. K. UNIWERSYTETU JAGIEL. pod zarządem I. Stelcla. 1874. Wydawnictwa Komisyi histor. AM. Umiej. w Krak T. II KRONIKI BERNARDA WAPOWSKIEGO Z RADOCHONIEC kantora katedr. krakowskiego CZęść; OSTATNIA czasy podługoszowskie obejmująca (1480-1535.) Z rękopismu będącego własnością hr. Wiktora Baworowskiego WYDAł życiorysem Wapowskiego i wyjątkami z spółczesnych historyków objaśnił Dr. J. SZUJSKI c. k. Prof. hist pol. na Uniw. jag. Sekr. gen. Akad. Um. KRAKóW Nakładem Akad. Umiej w Krakowie. W DRUKARNI C. K. UNIWERSYTETU JAGIEL. pod zarządem I. Stelcla. 1874. Bernard Wapowski i jego kronika NAPISAł Dr. J. SZUJSKI. Gdy przed dwoma laty hr. Wiktor Baworowski powierzył komisyi naszej historycznej manuskrypt kroniki Wapowskiego, szczupłość; funduszów jej ówczesnych niepozwalała myśleć; o wydaniu całości, tem mniej, że tłumaczenie M. Malinowskiego po r. 1463 sięgające, wygadzało na razie potrzebie poznania tego autora a opatrzone notami i z tej strony polecało się uczonemu światu. Postanowiono też podówczas wydać; tylko tę część; kroniki, która podługoszowe obejmowała lata a której fragment część; rządów Zygmunta I obejmujący z mało dostępnej edycyi ks. Tomasza Płazy przy kolońskiej edycyi Kromera był znanym. l) Po przetworzeniu Tow. nauk. krak. na Akademiją, przy powiększonych funduszach, wydrukowanie całego łacińskiego tekstu było dla komisyi wprawdzie możebnem już przedsię- 1) Martini Cromeri Varmiensis episcopi Polonia sive de origine et rebus gestis Polonorum libri XXX etc. Coloniae Agrippinae. In Officina Birchmanica sumptibus Arnoldi Mylii A.1589. Przy tem od stronnicy 531 z osobnym tytułem: Bernardi Vapovii fragmentum Sigismundi Senioris regis Poloniae, res gestas, Cromeri descriptione posteriores, continuans. Nunc primum in lucern editum, z przedmowa Tomasza Płazy, proboszcza ś. Szczepana, kanonika wiślickiego. Bernard Wapowski i jego kronika NAPISAł Dr. J. SZUJSKI. Gdy przed dwoma laty hr. Wiktor Baworowski powierzył komisyi naszej historycznej manuskrypt kroniki Wapowskiego, szczupłość; funduszów jej ówczesnych niepozwalała myśleć; o wydaniu całości, tem mniej, że tłumaczenie M. Malinowskiego po r. 1463 sięgające, wygadzało na razie potrzebie poznania tego autora a opatrzone notami i z tej strony polecało się uczonemu światu. Postanowiono też podówczas wydać; tylko tę część; kroniki, która podługoszowe obejmowała lata a której fragment część; rządów Zygmunta I obejmujący z mało dostępnej edycyi ks. Tomasza Płazy przy kolońskiej edycyi Kromera był znanym. l) Po przetworzeniu Tow. nauk. krak. na Akademiją, przy powiększonych funduszach, wydrukowanie całego łacińskiego tekstu było dla komisyi wprawdzie możebnem już przedsię- 1) Martini Cromeri Varmiensis episcopi Polonia sive de origine et rebus gestis Polonorum libri XXX etc. Coloniae Agrippinae. In Officina Birchmanica sumptibus Arnoldi Mylii A.1589. Przy tem od stronnicy 531 z osobnym tytułem: Bernardi Vapovii fragmentum Sigismundi Senioris regis Poloniae, res gestas, Cromeri descriptione posteriores, continuans. Nunc primum in lucern editum, z przedmowa Tomasza Płazy, proboszcza ś. Szczepana, kanonika wiślickiego. wzięciem: gdy jednak praca nad podługoszowską częścią kroniki znacznie się posunęła, gdy lata 1480— 1507 kroniki szczególniej ponętnemi dla historyka się zdawały, postanowiono nie cofać; się wstecz, ale zostawiając wydanie partis prio-ris późniejszemu czasowi, część; drugą, drukować; i o ile możności tekstami spółczesnych pisarzy po rok 1507 wyjaśnić;. Postanowiono też przy tej drugiej części wywiązać; się z obowiązków względem Wapowskiego tak, aby nic prócz wydania pierwszej równoległej z Długoszem nie pozostawało, a więc przydać; jego życiorys, wiadomość; o jego kronice i dodać; dwa drobne zabytki literackie, które pod imieniem Wapowskiego za żywota jego się pojawiły. Wapowscy byli rodziną, która jak wiele innych na duchownym chlebie dorobiła się znaczenia. Osiedli w województwie ruskiem, w ziemi przemyślskiej, posiadali tam dwie wioski Radochońce i Wapowce 1) do których, zdaje się spadkiem po Rzeszowskich już w XVI wieku przybył Dynów przez dziekana Piotra na prawie niemieckiem lokowany. Już pod r. 1439 spotykamy w aktach kapituły krakowskiej 2) jako kanonika Jana de Radochonycze, profesora ś. Teologii który nie jest zapewnie inną osobą od zapisanego w metryce Uniwersyetetu 1408 Jana,promowowanego na Magistra podówczas dziekana ordinis philosophorum w r. 1416 a rektora w 1424 i 1431. 3) Umarł ten Jan w r. 1450, bo w tymże roku posiadł po nim sławny Jan. Długosz dom przy ulicy kanoniczej pod zamkiem, po prawej stronie drogi na zamek. 4) W drugiej połowie XV wieku 1465 zapisano w metryce uniwersytetu Jakóba, syna Piotra z Ra-dochoniec, który zapewne jest znowu późniejszym kanonikiem 1) Wapowce w powiecie przemyślskim, parafia 1. r. Ujkowice. Radochońce w powiecie mościskim, z kościołem parafialnym r. 1. Nagrobków Wapow-skich w kościele nie ma, jak o tem łaskawie nam doniósł ks. Fr. Pawłowski członek Akademii, któremu zawdzięczamy wiadomości z aktów kapitulnych przemyślskich. 2) Acta actorum Cap. cracoviensis T. I. Rozpoczyna się z r. i438 i mieści mnóstwo ciekawych wiadomości do XV wieku 3) Statuta seu liber promotionum Philosophorum Ordinis ed. J. Muczkowski Crac. 1849 p. 6, 10. Metryka Uniw. MS. 4) Acta actorum capituli T. I. wzięciem: gdy jednak praca nad podługoszowską częścią kroniki znacznie się posunęła, gdy lata 1480— 1507 kroniki szczególniej ponętnemi dla historyka się zdawały, postanowiono nie cofać; się wstecz, ale zostawiając wydanie partis prio-ris późniejszemu czasowi, część; drugą, drukować; i o ile możności tekstami spółczesnych pisarzy po rok 1507 wyjaśnić;. Postanowiono też przy tej drugiej części wywiązać; się z obowiązków względem Wapowskiego tak, aby nic prócz wydania pierwszej równoległej z Długoszem nie pozostawało, a więc przydać; jego życiorys, wiadomość; o jego kronice i dodać; dwa drobne zabytki literackie, które pod imieniem Wapowskiego za żywota jego się pojawiły. Wapowscy byli rodziną, która jak wiele innych na duchownym chlebie dorobiła się znaczenia. Osiedli w województwie ruskiem, w ziemi przemyślskiej, posiadali tam dwie wioski Radochońce i Wapowce 1) do których, zdaje się spadkiem po Rzeszowskich już w XVI wieku przybył Dynów przez dziekana Piotra na prawie niemieckiem lokowany. Już pod r. 1439 spotykamy w aktach kapituły krakowskiej 2) jako kanonika Jana de Radochonycze, profesora ś. Teologii który nie jest zapewnie inną osobą od zapisanego w metryce Uniwersyetetu 1408 Jana,promowowanego na Magistra podówczas dziekana ordinis philosophorum w r. 1416 a rektora w 1424 i 1431. 3) Umarł ten Jan w r. 1450, bo w tymże roku posiadł po nim sławny Jan. Długosz dom przy ulicy kanoniczej pod zamkiem, po prawej stronie drogi na zamek. 4) W drugiej połowie XV wieku 1465 zapisano w metryce uniwersytetu Jakóba, syna Piotra z Ra-dochoniec, który zapewne jest znowu późniejszym kanonikiem 1) Wapowce w powiecie przemyślskim, parafia 1. r. Ujkowice. Radochońce w powiecie mościskim, z kościołem parafialnym r. 1. Nagrobków Wapow-skich w kościele nie ma, jak o tem łaskawie nam doniósł ks. Fr. Pawłowski członek Akademii, któremu zawdzięczamy wiadomości z aktów kapitulnych przemyślskich. 2) Acta actorum Cap. cracoviensis T. I. Rozpoczyna się z r. i438 i mieści mnóstwo ciekawych wiadomości do XV wieku 3) Statuta seu liber promotionum Philosophorum Ordinis ed. J. Muczkowski Crac. 1849 p. 6, 10. Metryka Uniw. MS. 4) Acta actorum capituli T. I. krakowskim Jakóbem de Radochonycze, rezygnującym na rzecz krewnego Piotra kanoniję swoją w r. 1477. 1) ów Jakób był zapewne synem dworzanina Władysława III, Piotra, o którym kronika Wapowskiego opowiada, że go Władysław po posiłki na wojnę turecką do Polski z Węgier wyprawił, że wracając do Węgier w 2000 kopijników zaciężnych dowiedział się o klęsce Warneńskiej i przeczekawszy dni kilka nad Cisą, azali co pewniejszego o wypadku tej nieszczęsnej bitwy i o doli królewskiej dowiedzieć; się nie zdoła, odwrót do Polski rozpoczął. 2) Niesiecki daje mu z kom-putu lat wnosząc synów Piotra i naszego Bernarda, o Jakóbie1 wcale nie wiedząc, wiadomość;, która co do Bernarda jest zupełnie mylną. 3) życiorys owego Piotra, któremu Jakób kanonii r. 1477 ustąpił jest bezpośrednio z dziejami naszego Bernarda związanym. Był on jego stryjem i opiekunem. Jako krewny Jana Rzeszowskiego biskupa krakowskiego 4) (1477—1488) dużo znaczył Piotr w kapitule, ale też niejednokrotnie był z nią w zatargach. W r. 1482 jeździł do Rzymu 5) w swoich i kapituły sprawach i wtedy zapewne zawiązał stosunki, które go poleciły Fryderykowi Jagiellończykowi, gdy szło o wyjednanie potwierdzenia papiezkiego na arcybiskupstwo gnieźnieńskie dla królewicza (1488), że go do Rzymu w tej sprawie wysłał, którą też nad podziw w krótkim czasie bo w przeciągu miesiąca załatwił. 6) 1) Das alteste Matrikelbuch der Universitat Erakau. Ausziige mitgetheilt durch Dr. Heinrich Zeissberg. Innsbruck 1872 p. 56. Acta actorum Capituli 1477 t. II. 2) Wiadomość; w kronice Wapowskiego p. r. 1444, powtórzona ztamtąd przez Joachima Bielskiego. W kronice Marcina jej niema. 3) Herbarz. Wydanie lipskie J. N. Bobrowicza T. IX s. 226. 4) Avunculus parentis mei episcopus Crac.Joannes de Rzeszov (Kroniki część; niewydana). Był Piotr Wapowski exekutorem testamentu J. Rzeszowskiego. (Helcel: Starod. prawo pol. pom. II. p. 870). 5) Acta actorum Cap. T. II. 6) Quam electionem ut Alexander Rom. Pontifex ejus nominis sextus assensu suo ratatn faceret, Petrus Vapovski Radochoviensis dec. Crac. qui non po- stremum gratie locum apud electum principem obtinebat, in Italiara est krakowskim Jakóbem de Radochonycze, rezygnującym na rzecz krewnego Piotra kanoniję swoją w r. 1477. 1) ów Jakób był zapewne synem dworzanina Władysława III, Piotra, o którym kronika Wapowskiego opowiada, że go Władysław po posiłki na wojnę turecką do Polski z Węgier wyprawił, że wracając do Węgier w 2000 kopijników zaciężnych dowiedział się o klęsce Warneńskiej i przeczekawszy dni kilka nad Cisą, azali co pewniejszego o wypadku tej nieszczęsnej bitwy i o doli królewskiej dowiedzieć; się nie zdoła, odwrót do Polski rozpoczął. 2) Niesiecki daje mu z kom-putu lat wnosząc synów Piotra i naszego Bernarda, o Jakóbie1 wcale nie wiedząc, wiadomość;, która co do Bernarda jest zupełnie mylną. 3) życiorys owego Piotra, któremu Jakób kanonii r. 1477 ustąpił jest bezpośrednio z dziejami naszego Bernarda związanym. Był on jego stryjem i opiekunem. Jako krewny Jana Rzeszowskiego biskupa krakowskiego 4) (1477—1488) dużo znaczył Piotr w kapitule, ale też niejednokrotnie był z nią w zatargach. W r. 1482 jeździł do Rzymu 5) w swoich i kapituły sprawach i wtedy zapewne zawiązał stosunki, które go poleciły Fryderykowi Jagiellończykowi, gdy szło o wyjednanie potwierdzenia papiezkiego na arcybiskupstwo gnieźnieńskie dla królewicza (1488), że go do Rzymu w tej sprawie wysłał, którą też nad podziw w krótkim czasie bo w przeciągu miesiąca załatwił. 6) 1) Das alteste Matrikelbuch der Universitat Erakau. Ausziige mitgetheilt durch Dr. Heinrich Zeissberg. Innsbruck 1872 p. 56. Acta actorum Capituli 1477 t. II. 2) Wiadomość; w kronice Wapowskiego p. r. 1444, powtórzona ztamtąd przez Joachima Bielskiego. W kronice Marcina jej niema. 3) Herbarz. Wydanie lipskie J. N. Bobrowicza T. IX s. 226. 4) Avunculus parentis mei episcopus Crac.Joannes de Rzeszov (Kroniki część; niewydana). Był Piotr Wapowski exekutorem testamentu J. Rzeszowskiego. (Helcel: Starod. prawo pol. pom. II. p. 870). 5) Acta actorum Cap. T. II. 6) Quam electionem ut Alexander Rom. Pontifex ejus nominis sextus assensu suo ratatn faceret, Petrus Vapovski Radochoviensis dec. Crac. qui non po- stremum gratie locum apud electum principem obtinebat, in Italiara est śmierć; królewicza zmieniła położenie Piotra Wapowskiego ; z Janem Konarskim, następcą stosunki zrazu nie musiały być; dobremi, skoro za gorzkie i nieprzystojne słowa przeciw biskupowi utracił nawet w 1504 na jakiś czas wieś Bierza-nów, miejsce i głos w kapitule. 1) Nieposiadał też Piotr łask króla Alexandra, skoro gdy po Mikołaju Krzyckim (1505) dziekaństwo zawakowało, Alexander sprzeciwił się wyniesieniu aa tę godność; Piotra i nazwał starania jego w kapitule mianem: insolentia et temeritas. 2) Ale Piotr umiał przetrzymać; niełaskę dworu i biskupa, wybrany już z rozkazu kró- missus honestissimo equitatu. Qui Romam veniens Fredericum metropolitam Gnesnensem pronunciari et inter supremi ordinis antistites ascribi, cardina-lemque presbiterum creari obtinuit. In ea obeunda legatione tam solerti usus dexteritate ac celeritate, ut in tam arduorum negociorum expeditione, vix mensem unum absumpserit, eodemque fere autumno, quo ex urbe regia exiverat, in Poloniam redierit, etsi in finibua Italie apud Carcancam mony-tem in loco, cui Tervisico nomen est, subito Turcorum interventu, non sine vitae aut captivitatis periculo nonnihil sit remoratus. 1) Acta act. Capituli 1504 16 Aug. Propter quedam verba parum honesta et exacerbatura, contra Rdum dnum Epum ibidem presentem per eum dicta, et pro eo quod lite pendente coram Judice aplico inter dictum Rmum Epum, super quibusdam decimis mense Eppalis Crac. recurrit ad eandem ipsam Regiam Mtem, Sermamque ejus matrem, et alios Consiliareos Regni summaque ibidem putam et publice contra ipsum Rmum D. Eppum deposuit querelam non sine gravi ignominia Scte Sedis Aplice et derogationem et contemp- tum clavium et ecclesiastice jurisdictionis item propter alias certas cau- sas Villa Byezanow (in contumaciam) praestimoniali quam nunc obtinet decreverunt privandum et privarunt a quotidianisque distribucionibus alias refectionibus per quinquennium suspenderunt ac loco et voce in Capitulo per tantumdem tempus privaverunt. 2) Acta act. Capituli 1505. Radom feria secunda Rogationum. Alexander dei gracia Rex Pol. Venerabilibus viris prelatis et canonicis toti-que Caplo eccl. Cath. Crac. . . Scripsimus nuper, ne quemque reciperetis in Ecclesiam ad decanatum Crac. Nam post mortem ultimi possessoris ad pe-tita Sme dne genitricis nostre carissime presentavimus Ven. Sigismundum Thargowyczki eo Jure Patronatus, quod ad idem beneficium habemus. Non est voluutatis nostre ut ad prefatum decanatum aliquis se temere ingerat. Nunc quum denuo intelleximus Johannem Salomonis se temerarie ingerere in prefatum beneficium at Petrum Vapowsky eciam impetere vos, ut eum ad illud recipiatis in nostrum et Serme Genitricis nre contemptum; manda-mus vobis ne vel eundem Petrum Vapowsky vel alium quempiam quoquo-modo audeatis ad Ecclesiam recipere, alioquin, si quod adversus hanc volun-tatem attemptare presumpseritis, sciatis pro certo eandem penam qua inso-lentiam et temeritatem dicti Vapowski et Salomonis compescere mandavimus nos in vobis eciam requisituros. śmierć; królewicza zmieniła położenie Piotra Wapowskiego ; z Janem Konarskim, następcą stosunki zrazu nie musiały być; dobremi, skoro za gorzkie i nieprzystojne słowa przeciw biskupowi utracił nawet w 1504 na jakiś czas wieś Bierza-nów, miejsce i głos w kapitule. 1) Nieposiadał też Piotr łask króla Alexandra, skoro gdy po Mikołaju Krzyckim (1505) dziekaństwo zawakowało, Alexander sprzeciwił się wyniesieniu aa tę godność; Piotra i nazwał starania jego w kapitule mianem: insolentia et temeritas. 2) Ale Piotr umiał przetrzymać; niełaskę dworu i biskupa, wybrany już z rozkazu kró- missus honestissimo equitatu. Qui Romam veniens Fredericum metropolitam Gnesnensem pronunciari et inter supremi ordinis antistites ascribi, cardina-lemque presbiterum creari obtinuit. In ea obeunda legatione tam solerti usus dexteritate ac celeritate, ut in tam arduorum negociorum expeditione, vix mensem unum absumpserit, eodemque fere autumno, quo ex urbe regia exiverat, in Poloniam redierit, etsi in finibua Italie apud Carcancam mony-tem in loco, cui Tervisico nomen est, subito Turcorum interventu, non sine vitae aut captivitatis periculo nonnihil sit remoratus. 1) Acta act. Capituli 1504 16 Aug. Propter quedam verba parum honesta et exacerbatura, contra Rdum dnum Epum ibidem presentem per eum dicta, et pro eo quod lite pendente coram Judice aplico inter dictum Rmum Epum, super quibusdam decimis mense Eppalis Crac. recurrit ad eandem ipsam Regiam Mtem, Sermamque ejus matrem, et alios Consiliareos Regni summaque ibidem putam et publice contra ipsum Rmum D. Eppum deposuit querelam non sine gravi ignominia Scte Sedis Aplice et derogationem et contemp- tum clavium et ecclesiastice jurisdictionis item propter alias certas cau- sas Villa Byezanow (in contumaciam) praestimoniali quam nunc obtinet decreverunt privandum et privarunt a quotidianisque distribucionibus alias refectionibus per quinquennium suspenderunt ac loco et voce in Capitulo per tantumdem tempus privaverunt. 2) Acta act. Capituli 1505. Radom feria secunda Rogationum. Alexander dei gracia Rex Pol. Venerabilibus viris prelatis et canonicis toti-que Caplo eccl. Cath. Crac. . . Scripsimus nuper, ne quemque reciperetis in Ecclesiam ad decanatum Crac. Nam post mortem ultimi possessoris ad pe-tita Sme dne genitricis nostre carissime presentavimus Ven. Sigismundum Thargowyczki eo Jure Patronatus, quod ad idem beneficium habemus. Non est voluutatis nostre ut ad prefatum decanatum aliquis se temere ingerat. Nunc quum denuo intelleximus Johannem Salomonis se temerarie ingerere in prefatum beneficium at Petrum Vapowsky eciam impetere vos, ut eum ad illud recipiatis in nostrum et Serme Genitricis nre contemptum; manda-mus vobis ne vel eundem Petrum Vapowsky vel alium quempiam quoquo-modo audeatis ad Ecclesiam recipere, alioquin, si quod adversus hanc volun-tatem attemptare presumpseritis, sciatis pro certo eandem penam qua inso-lentiam et temeritatem dicti Vapowski et Salomonis compescere mandavimus nos in vobis eciam requisituros. lewskiego Zygmunt Targowicki miał widać; wytoczony sobie przez Piotra proces i nie nosił tytułu dziekana, aż po kilko-letniej wakancyi r. 1509 vigore literarum executorialium si-gillo Rev. Patris domini Antonii de Trivulcis, causarum palacii apostolici auditoris, ex re judicata emanatis, dnia 14 lutego oddano Piotrowi upragniony dekanat, przy którym do śmierci pozostał. 1) Słynął Piotr swego czasu z awanturniczych poszukiwań srebra w Karpatach. Prowadzili je po nim insano sumptu 2) królowie Alexander i Zygmunt. Przerzucił się następnie Piotr do intratniejszych poszukiwań mineralogicznych, wyzyskując żupy ołowiu (plumbifodinas), które, jeżeli wierzyć; mamy epigram-mowi Krzyckiego, uczyniły go Krezusem. Raptowne podniesionie się rodziny po jego śmierci zdaje się to poświadczać;. To pewna, że jak Jakób Wapowski Piotra, tak Piotr pchał w świat Bernarda. Zjawia się on po raz pierwszy 1493 w metryce uniwersyteckiej, in semestre aestivali podrektora-em Jana z Staniszowic jako Bernardus Stanislai de Rado-rbonycze dioecesis Cracoviensis z dodatkiem: solvit IV gros-sos 3), był zatem prawdopodobnie kolegą Kopernika, wpisa-nego 1491. Zapisek ten usuwa mniemanie jakoby był synem Jana znanego z odparcia Tatarów pod Pacanowem w r. 1502,4) jak to chce Ossoliński 5). Ale też o tym Stanisławie nigdzie najmniejszej nie znaleźliśmy wzmianki. Młody Bernard ukończył studyja jako decretorum doctor 6). Wiadomości, że za młodu służył wojskowo niczem nie popiera Niesiecki, bałamutny i niepewny w wiadomościach o Wapow-skich. Byłby się tem w kronice pochwalił, jak w ogóle o ro-dzinie i sobie nie zapomina. W r. 1509 spotykamy Bernarda 1) Acta actorum Cap. i509. 2) Kronika w wyd. niniejszem str. 51. 3) Księga Metryki. Zwrócenie uwagi na zapisek zawdzięczamy czł. prof. Fr. Karlińskiemu. 4) Kronika w wyd. niniejszem str. 50. 5) Wiadomości histor. krytyczne. T. I s. 472. 6) Z tym tytułem występuje pierwszy raz w Aktach kapituły. lewskiego Zygmunt Targowicki miał widać; wytoczony sobie przez Piotra proces i nie nosił tytułu dziekana, aż po kilko-letniej wakancyi r. 1509 vigore literarum executorialium si-gillo Rev. Patris domini Antonii de Trivulcis, causarum palacii apostolici auditoris, ex re judicata emanatis, dnia 14 lutego oddano Piotrowi upragniony dekanat, przy którym do śmierci pozostał. 1) Słynął Piotr swego czasu z awanturniczych poszukiwań srebra w Karpatach. Prowadzili je po nim insano sumptu 2) królowie Alexander i Zygmunt. Przerzucił się następnie Piotr do intratniejszych poszukiwań mineralogicznych, wyzyskując żupy ołowiu (plumbifodinas), które, jeżeli wierzyć; mamy epigram-mowi Krzyckiego, uczyniły go Krezusem. Raptowne podniesionie się rodziny po jego śmierci zdaje się to poświadczać;. To pewna, że jak Jakób Wapowski Piotra, tak Piotr pchał w świat Bernarda. Zjawia się on po raz pierwszy 1493 w metryce uniwersyteckiej, in semestre aestivali podrektora-em Jana z Staniszowic jako Bernardus Stanislai de Rado-rbonycze dioecesis Cracoviensis z dodatkiem: solvit IV gros-sos 3), był zatem prawdopodobnie kolegą Kopernika, wpisa-nego 1491. Zapisek ten usuwa mniemanie jakoby był synem Jana znanego z odparcia Tatarów pod Pacanowem w r. 1502,4) jak to chce Ossoliński 5). Ale też o tym Stanisławie nigdzie najmniejszej nie znaleźliśmy wzmianki. Młody Bernard ukończył studyja jako decretorum doctor 6). Wiadomości, że za młodu służył wojskowo niczem nie popiera Niesiecki, bałamutny i niepewny w wiadomościach o Wapow-skich. Byłby się tem w kronice pochwalił, jak w ogóle o ro-dzinie i sobie nie zapomina. W r. 1509 spotykamy Bernarda 1) Acta actorum Cap. i509. 2) Kronika w wyd. niniejszem str. 51. 3) Księga Metryki. Zwrócenie uwagi na zapisek zawdzięczamy czł. prof. Fr. Karlińskiemu. 4) Kronika w wyd. niniejszem str. 50. 5) Wiadomości histor. krytyczne. T. I s. 472. 6) Z tym tytułem występuje pierwszy raz w Aktach kapituły. x już na kantoryi przomyślskiej 1) a 12 Września odstępuje hm Piotr kantoryją, krakowską drogą zamiany pro canonicatu et praebenda Cracoviensi którą zatem choć;by świeżo przedtem dostać; musiał. Były przytem jakieś nieformalności i nadużycia, bo siedział na kantoryi tylko do Października 1510 spokojnie, w którym to czasie wytoczył mu o nią z nieoznaczonych bliżej powodów proces kanoniczny Mikołaj Czepel, prae-positus vratislaviensis. 2) Kapituła odroczyła sprawę do zebrania swego in festo purificationis BMV. 1511, ale na zebraniu tem już Bernarda nie ma, i traci się o nim do 10 lutego 1515 roku wszelki ślad w aktach kapitulnych. 3) W ten to czas przypada pobyt Bernarda w Rzymie, dokąd zapewne stryj, pomny doznanego w sprawie dziekaństwa poparcia jechać; mu radził. Papież Juliusz II (de la Rovere) dobrze przyjął Bernarda, jak świadczą wywiezione z Rzymu tytuły cubicularii et protonotarii apostolici. Zwie go też Wa-powski, ku zgorszeniu niesłusznemu J. M. Ossolińskiego 4) 1) Z wypisów, które łaskawie udzielił czł. akad. ks. Fr. Pawłowski. 2) XII Sept. 1509. Venerabiles viros Dnos Petrum Vapovski de Radochonycze ad Canonieatum et prebendam Ecclesie Cathedralis Crac. et BernardumYa- powski Decretorum Doctorem ad Cantoriam ipsius Ecclesiae Crac. ex causa permutatiouis ipsius Cantoriae pro dictis Canonicatu et prebenda Craco- viensi, inter eos initae vacantes, Ven. viri Dni Nicolaus de Bedlno Scolasn cus, Bernardus Gallus Custos , Joannes Bothurzynski, Joannes Rzeszowski, Sig. Targowyczki, Joannes de Osswanczym, Joannes Sthuskowski, Joannes Carnckowski, Thomas Rosnowski et Jacobus de Erdzyeszow praelati et Ca- nonici ecclesie predicte, in vim litterarum provisionis Rmi in Chro Patris et Dni Joannis dei gracia Ep. Crac. eorum unicuiąue ex licentia Sedis Aplice specialiter concessarum, per honorabilem Dnum Jacobum Starski YJ- carium perpetuum ipsius Ecclesie Crac. ipsarum literarum vigore moniti el requisiti, in eorum propriis personis, almuciis et superpiliciis indutos, ad Ecclesiam predictam cathedralem induxerunt et receperunt et antę altnre maius ipsius Ecclesiae flexis genibus, orationibus consuetis legitime por- actis, iuramentum de obseivandis statutis et consuetudinibus ipsius Eccle sie ab utroque ipsorum, tactis ibidem sacrosanctis scripturis evangelii, pre- stitum, receperunt et per osculum pacis admiserunt in eorum gremium, stal lum.in choro et vocem in Oapitulo eis assignantes presentibus Dnis Matnia de Costen yicario perpetuo ipsius Ecclie Crac. Bartholomeo de Sandomiria, Valentino de Cracovia et Alberto de Luków clericis Crac. Dioec. notauu) publicis. 3) Acta actorum T. II. 4) Wiadomości kryt. Tom I. 468. x już na kantoryi przomyślskiej 1) a 12 Września odstępuje hm Piotr kantoryją, krakowską drogą zamiany pro canonicatu et praebenda Cracoviensi którą zatem choć;by świeżo przedtem dostać; musiał. Były przytem jakieś nieformalności i nadużycia, bo siedział na kantoryi tylko do Października 1510 spokojnie, w którym to czasie wytoczył mu o nią z nieoznaczonych bliżej powodów proces kanoniczny Mikołaj Czepel, prae-positus vratislaviensis. 2) Kapituła odroczyła sprawę do zebrania swego in festo purificationis BMV. 1511, ale na zebraniu tem już Bernarda nie ma, i traci się o nim do 10 lutego 1515 roku wszelki ślad w aktach kapitulnych. 3) W ten to czas przypada pobyt Bernarda w Rzymie, dokąd zapewne stryj, pomny doznanego w sprawie dziekaństwa poparcia jechać; mu radził. Papież Juliusz II (de la Rovere) dobrze przyjął Bernarda, jak świadczą wywiezione z Rzymu tytuły cubicularii et protonotarii apostolici. Zwie go też Wa-powski, ku zgorszeniu niesłusznemu J. M. Ossolińskiego 4) 1) Z wypisów, które łaskawie udzielił czł. akad. ks. Fr. Pawłowski. 2) XII Sept. 1509. Venerabiles viros Dnos Petrum Vapovski de Radochonycze ad Canonieatum et prebendam Ecclesie Cathedralis Crac. et BernardumYa- powski Decretorum Doctorem ad Cantoriam ipsius Ecclesiae Crac. ex causa permutatiouis ipsius Cantoriae pro dictis Canonicatu et prebenda Craco- viensi, inter eos initae vacantes, Ven. viri Dni Nicolaus de Bedlno Scolasn cus, Bernardus Gallus Custos , Joannes Bothurzynski, Joannes Rzeszowski, Sig. Targowyczki, Joannes de Osswanczym, Joannes Sthuskowski, Joannes Carnckowski, Thomas Rosnowski et Jacobus de Erdzyeszow praelati et Ca- nonici ecclesie predicte, in vim litterarum provisionis Rmi in Chro Patris et Dni Joannis dei gracia Ep. Crac. eorum unicuiąue ex licentia Sedis Aplice specialiter concessarum, per honorabilem Dnum Jacobum Starski YJ- carium perpetuum ipsius Ecclesie Crac. ipsarum literarum vigore moniti el requisiti, in eorum propriis personis, almuciis et superpiliciis indutos, ad Ecclesiam predictam cathedralem induxerunt et receperunt et antę altnre maius ipsius Ecclesiae flexis genibus, orationibus consuetis legitime por- actis, iuramentum de obseivandis statutis et consuetudinibus ipsius Eccle sie ab utroque ipsorum, tactis ibidem sacrosanctis scripturis evangelii, pre- stitum, receperunt et per osculum pacis admiserunt in eorum gremium, stal lum.in choro et vocem in Oapitulo eis assignantes presentibus Dnis Matnia de Costen yicario perpetuo ipsius Ecclie Crac. Bartholomeo de Sandomiria, Valentino de Cracovia et Alberto de Luków clericis Crac. Dioec. notauu) publicis. 3) Acta actorum T. II. 4) Wiadomości kryt. Tom I. 468. krytykowanego o to przez łętowskiego 1) omnium post Petrum Barionae Ponfcificum inaximus 2). Za wiele to, jeżeli się porówna Juliusza II z Grzegorzem VII i Innocentym III, ale nie podlega wątpliwości, że duszy Bernarda mógł zaimponować; starzec płonący miłością rzeczy wielkich, jak wyprawa Chrześciaństwa przeciw Turkom, jak uwoluienie Włoch z pod wpływu cudzoziemców, łączący z polityczną energiją i wojowniczem usposobieniem entuzyjastyczną miłość; dla sztuki i dla klasycznego świata. 3) Podaje też Wapowski w kronice interesujący szczegół, że Juliusz II w jego obecności zakładał jako najwyższy cel modlitw swoich uproszenie u Boga, aby w kościele ś. Zofii w Konstantynopolu mszę mógł odśpiewać;. 4) Najprawdopodobniej że Wapowski doczekał w Rzymie chwili, gdy Jan łaski arcybiskup gnieźnieński z S. Ostrorogiem kaszt, kaliskim przybył na koucylium lateraneńskie już do Leona X, w sprawach licznych podówczas między Rzymem i Polską się toczących a mianowicie wojny tureckiej, sporu o Prusy z Ma-ksymilijanem i zakonem krzyżackim, prawa patronatu królewskiego i własnej: otrzymania tytułu dla arcybiskupów gnieźnieńskich Legati nati. Niema przynajmniej śladu, aby z łaskim i Ostrorogiem z Polski przyjechał a powieść; jego o przyjęciu posłów i pomocy którą dawał łaskiemu w obronie sprawy polskiej przeciw Krzyżakom każe się domyślać;, że jako należący do dworu papiezkiego widział przybywających znakomitych rodaków i jako taki, z dobrej woli, nie z urzędu im pomagał (1513). 5) Tymczasem poselstwo łaskiego stało się właśnie dla Wapowskiego fatalnem. Król nie lubił arcybiskupa; gdy umarł Juliusz II pozostawił prawie woli jego, czy chce jechać; na lateraneńskie koncylium czyli niechce, 6) z prowadzenia rze- 1) łgtowski katalog biskupów etc. III. 2) Kronika p. 92. 3) Porównaj Rankę: Die rom.Pabste etc. 1844 I, 54. Audin.-Eistoire deLeonX. 189. 4) Kronika p. 92. 5) Kronika p. 113. 6) Acta Tomiciana II. 182. Sig. Joanni de Lasko Posnaniae XVIII Martii 1513. krytykowanego o to przez łętowskiego 1) omnium post Petrum Barionae Ponfcificum inaximus 2). Za wiele to, jeżeli się porówna Juliusza II z Grzegorzem VII i Innocentym III, ale nie podlega wątpliwości, że duszy Bernarda mógł zaimponować; starzec płonący miłością rzeczy wielkich, jak wyprawa Chrześciaństwa przeciw Turkom, jak uwoluienie Włoch z pod wpływu cudzoziemców, łączący z polityczną energiją i wojowniczem usposobieniem entuzyjastyczną miłość; dla sztuki i dla klasycznego świata. 3) Podaje też Wapowski w kronice interesujący szczegół, że Juliusz II w jego obecności zakładał jako najwyższy cel modlitw swoich uproszenie u Boga, aby w kościele ś. Zofii w Konstantynopolu mszę mógł odśpiewać;. 4) Najprawdopodobniej że Wapowski doczekał w Rzymie chwili, gdy Jan łaski arcybiskup gnieźnieński z S. Ostrorogiem kaszt, kaliskim przybył na koucylium lateraneńskie już do Leona X, w sprawach licznych podówczas między Rzymem i Polską się toczących a mianowicie wojny tureckiej, sporu o Prusy z Ma-ksymilijanem i zakonem krzyżackim, prawa patronatu królewskiego i własnej: otrzymania tytułu dla arcybiskupów gnieźnieńskich Legati nati. Niema przynajmniej śladu, aby z łaskim i Ostrorogiem z Polski przyjechał a powieść; jego o przyjęciu posłów i pomocy którą dawał łaskiemu w obronie sprawy polskiej przeciw Krzyżakom każe się domyślać;, że jako należący do dworu papiezkiego widział przybywających znakomitych rodaków i jako taki, z dobrej woli, nie z urzędu im pomagał (1513). 5) Tymczasem poselstwo łaskiego stało się właśnie dla Wapowskiego fatalnem. Król nie lubił arcybiskupa; gdy umarł Juliusz II pozostawił prawie woli jego, czy chce jechać; na lateraneńskie koncylium czyli niechce, 6) z prowadzenia rze- 1) łgtowski katalog biskupów etc. III. 2) Kronika p. 92. 3) Porównaj Rankę: Die rom.Pabste etc. 1844 I, 54. Audin.-Eistoire deLeonX. 189. 4) Kronika p. 92. 5) Kronika p. 113. 6) Acta Tomiciana II. 182. Sig. Joanni de Lasko Posnaniae XVIII Martii 1513. czy w Rzymie zadowolonym nie był, a dążeniom jogo ambitnym do tytułu legatus natus był razem z duchowieństwem przeciwny. 1) Polityka arcybiskupa i króla rozminęły się dawno; rosnący w łaski sekretarz a teraz podkanclerzy Tomicki wypierał go z dobrej opinii królewskiej. Trzeba było zbiegu okoliczności, że król -właśnie zamianował Tomickiego biskupem przemyślskim 2) a że biskupstwo było biedne, zażądał od posłów w Rzymie aby mu wyjednali zachowanie kilku dawniejszych beneficyjów. 3) łaski sprzyjający Wapow-skiemu a nieprzyjaciel Tomickiego, postanowił kilka z owych beneficyjów dla Tomickiego zachować; się mających, wyjednać; w Rzymie Wapowskiemu. 4) Pod pozorem zaś, że wyrażenia w listach królewskich sprawy Tomickiego się tyczących a i o sprawie pruskiej wspominających, zaszkodzą tej ostatniej u Papieża, zwlókł łaski oddanie listów królewskich przez kilka miesięcy, aby tem swobodniej Wapowskiemu kol-lacyję prebendy i kantorstwa gnieźnieńskiego zapewnić;. Oburzyło to do żywego króla Zygmunta, który w sprawie nadaw-stwa beneficyjów zachował dntźliwość; ojca. Odgraża się też w liście do arcybiskupa lekkiemu człowiekowi jak nazywa Wapowskiego, który się ważył podobnego zuchwalstwa. h) ^Oburzenie króla było tem większe, o ile że zgłosił się sam do Wapowskiego (2 lipca) w sprawie innej i obiecywał mu pierwszą 1) Acta Tomic. III 185. Ex synodo lanciciensi proxime preterita totius cleri nomine petiti sumus, ut prohiberemus Paternitati Vestre, ne quid istic apud Sed. Ap. expediat, quoć;l in ipsorum gravamen cederet; suspicantur enim, quod Paternitas vestra aliquid tale istic expedire debeat, quod libertati eo- rum et ecclesiastice obesse in futurum possit. Et ideo Ptem Vram horta- mur, velit hac in re bona ratione uti, et ab his abstinere, que sine fructu universalem controversiam excitarent. (Sig. ad J. de Lasko). 2) Acta Tomic. III. 27. 3) Ibidem III 33, gdzie wyliczono owe beneficyja. 4) Listy Piotra Tomickiego do łaskiego i Zygmunta I do Leona X i kardyna łów w tej sprawie. Acta Tomiciana III 73—78. 5) Bernardum vero Vapovski pro tanto excessu, quem commisit adversus nos pena debita castigare curabimus; tolerare enim id nequaquam volumus, ut aliquis ex subditis nostris audeat istic turbare res nostras et servorum no- strorum, presertim eorum, quos nobis et Reipublice regni nostri utiles esse cognoyimus (Acta Tom III 146.) czy w Rzymie zadowolonym nie był, a dążeniom jogo ambitnym do tytułu legatus natus był razem z duchowieństwem przeciwny. 1) Polityka arcybiskupa i króla rozminęły się dawno; rosnący w łaski sekretarz a teraz podkanclerzy Tomicki wypierał go z dobrej opinii królewskiej. Trzeba było zbiegu okoliczności, że król -właśnie zamianował Tomickiego biskupem przemyślskim 2) a że biskupstwo było biedne, zażądał od posłów w Rzymie aby mu wyjednali zachowanie kilku dawniejszych beneficyjów. 3) łaski sprzyjający Wapow-skiemu a nieprzyjaciel Tomickiego, postanowił kilka z owych beneficyjów dla Tomickiego zachować; się mających, wyjednać; w Rzymie Wapowskiemu. 4) Pod pozorem zaś, że wyrażenia w listach królewskich sprawy Tomickiego się tyczących a i o sprawie pruskiej wspominających, zaszkodzą tej ostatniej u Papieża, zwlókł łaski oddanie listów królewskich przez kilka miesięcy, aby tem swobodniej Wapowskiemu kol-lacyję prebendy i kantorstwa gnieźnieńskiego zapewnić;. Oburzyło to do żywego króla Zygmunta, który w sprawie nadaw-stwa beneficyjów zachował dntźliwość; ojca. Odgraża się też w liście do arcybiskupa lekkiemu człowiekowi jak nazywa Wapowskiego, który się ważył podobnego zuchwalstwa. h) ^Oburzenie króla było tem większe, o ile że zgłosił się sam do Wapowskiego (2 lipca) w sprawie innej i obiecywał mu pierwszą 1) Acta Tomic. III 185. Ex synodo lanciciensi proxime preterita totius cleri nomine petiti sumus, ut prohiberemus Paternitati Vestre, ne quid istic apud Sed. Ap. expediat, quoć;l in ipsorum gravamen cederet; suspicantur enim, quod Paternitas vestra aliquid tale istic expedire debeat, quod libertati eo- rum et ecclesiastice obesse in futurum possit. Et ideo Ptem Vram horta- mur, velit hac in re bona ratione uti, et ab his abstinere, que sine fructu universalem controversiam excitarent. (Sig. ad J. de Lasko). 2) Acta Tomic. III. 27. 3) Ibidem III 33, gdzie wyliczono owe beneficyja. 4) Listy Piotra Tomickiego do łaskiego i Zygmunta I do Leona X i kardyna łów w tej sprawie. Acta Tomiciana III 73—78. 5) Bernardum vero Vapovski pro tanto excessu, quem commisit adversus nos pena debita castigare curabimus; tolerare enim id nequaquam volumus, ut aliquis ex subditis nostris audeat istic turbare res nostras et servorum no- strorum, presertim eorum, quos nobis et Reipublice regni nostri utiles esse cognoyimus (Acta Tom III 146.) wakancyję przy katedrze krakowskiej. 1) Pisał król zagniewany do Papieża i Achillesa de Grassis kardynała protektora Polski w tej sprawie, okazując się mocno obrażonym, że tak małej i słusznej rzeczy wyjednać; nie może 2) Skończyło się wszystko na niekorzyść; naszego Wapowskiego, który ani kantoryi ani prebendy gnieźnieńskiej nie otrzymał, chociaż Piotr Tomicki w dwukrotnych do niego listach czynił mu widoki na prebendę gnieźnieńską. 3) Jakby w celu ubłagania zagniewanego o tę sprawę Zygmunta, wydaje łaski w Rzymie z listem dedykacyjnym dnia 22 Stycznia 1515 zbiorowy panegiryk na zwycięztwo Orszań-skie w roku zeszłym odniesione. Są to: Carmina de memora-bili cede Scismaticorum Moscoviorum per Serenissimum Regem Polonie M. D. Lituanie, Russie, Prussie, Sarmatieąue Europee dominum et heredem apud aras Alexandri Magni peracta. 4) Już to ostatnie wyrażenie arae Alexandri Magni czerpane z kosmografii Ptolomeusza a Wapowskiemu właściwe na oznaczenie okolic Smoleńska każe się domyślać;, że Wapowski był redaktorem tego rzadkiego dzisiaj zbiorku. List dedykacyjny pełny hipotez Wapowskiego historycznych o Słowianach a mieszczący ustęp: Carmina cjuedarn in laudem Majestatis Tuae et tanti triumphi edita: tum ex Polonia missa: tum etiam Mc ab dliąuibus conscripta — zdaje się także pióra Wapowskiego. Zbiorek mieści: Silva Joannis Dantisci (przyjaciela Wapowskiego), Valentini Ekii philyropolitani Hyra-nus — Christophori Suchtenii Gedanensis Silva — Bernar-di Vapovii de Radochonice panegyris, Andree Criczki nomine Regine ad Regem Polonie Epistoła — Ejusdem ad Regem Polonie epigramma — Jacobi Pisonis Epigramma — Ode T. Andronici in triumpho Rev. atąue amplissimi Domini Joannis de Lasko Archiepiscopi Gnesnensis de victoria Invictis- 1) Sigismundus Rex Bernardo Vapowski Vilnae II Julii (ibid. T. III 126.) 2) Acta Tom III s. 147, 148. 3) Acta Tom III s. 90, 126. 4) Wypożyczenie ciekawej tej i rzadkiej broszurki zawdzięczamy Dr. Z. Celi chowskiemu bibl. Kórnickiemu. wakancyję przy katedrze krakowskiej. 1) Pisał król zagniewany do Papieża i Achillesa de Grassis kardynała protektora Polski w tej sprawie, okazując się mocno obrażonym, że tak małej i słusznej rzeczy wyjednać; nie może 2) Skończyło się wszystko na niekorzyść; naszego Wapowskiego, który ani kantoryi ani prebendy gnieźnieńskiej nie otrzymał, chociaż Piotr Tomicki w dwukrotnych do niego listach czynił mu widoki na prebendę gnieźnieńską. 3) Jakby w celu ubłagania zagniewanego o tę sprawę Zygmunta, wydaje łaski w Rzymie z listem dedykacyjnym dnia 22 Stycznia 1515 zbiorowy panegiryk na zwycięztwo Orszań-skie w roku zeszłym odniesione. Są to: Carmina de memora-bili cede Scismaticorum Moscoviorum per Serenissimum Regem Polonie M. D. Lituanie, Russie, Prussie, Sarmatieąue Europee dominum et heredem apud aras Alexandri Magni peracta. 4) Już to ostatnie wyrażenie arae Alexandri Magni czerpane z kosmografii Ptolomeusza a Wapowskiemu właściwe na oznaczenie okolic Smoleńska każe się domyślać;, że Wapowski był redaktorem tego rzadkiego dzisiaj zbiorku. List dedykacyjny pełny hipotez Wapowskiego historycznych o Słowianach a mieszczący ustęp: Carmina cjuedarn in laudem Majestatis Tuae et tanti triumphi edita: tum ex Polonia missa: tum etiam Mc ab dliąuibus conscripta — zdaje się także pióra Wapowskiego. Zbiorek mieści: Silva Joannis Dantisci (przyjaciela Wapowskiego), Valentini Ekii philyropolitani Hyra-nus — Christophori Suchtenii Gedanensis Silva — Bernar-di Vapovii de Radochonice panegyris, Andree Criczki nomine Regine ad Regem Polonie Epistoła — Ejusdem ad Regem Polonie epigramma — Jacobi Pisonis Epigramma — Ode T. Andronici in triumpho Rev. atąue amplissimi Domini Joannis de Lasko Archiepiscopi Gnesnensis de victoria Invictis- 1) Sigismundus Rex Bernardo Vapowski Vilnae II Julii (ibid. T. III 126.) 2) Acta Tom III s. 147, 148. 3) Acta Tom III s. 90, 126. 4) Wypożyczenie ciekawej tej i rzadkiej broszurki zawdzięczamy Dr. Z. Celi chowskiemu bibl. Kórnickiemu. simi Sigismundi Polonie Regis contra Moscos habito. Wiersz Wapowskiego, pełen politycznej myśli jest może najciekawszym z tego zbioru i świadczy o gorącem dla Ojczyzny sercu odpychanego dotąd kapłana. Wkrótce po dedykacyi tego wiersza bo już 10 lutego 1515 zjawia się Bernard Wapowski na posiedzeniu kapituły krakowskiej. Ma on w ręku list Jana Konarskiego mianujący go kanonikiem kollegijaty wiślickiej, który kapituła przyjmuje. Niebrakło zapewne instancyi za naszym poetą a poezyj a łacińska, humanistyczne wykształcenie miało podówczas swój urok. łagodny król Zygmunt przeprosił się i przyjął Bernarda między Sekretarzy swoich. Odtąd życie naszego historyka, dosyć; burzliwe, nabiera jednostajności, właściwej ustaleniu losu. W 1516 otrzymał zaprzeczoną sobie niegdyś przez Czepela kantoryją l) w Maju tegoż roku dom przy ulicy kanoniczej z rezygnacyi Macieja z Miechowa, d. 10 lipca 1517 wieś Goszczę po Macieju Grodzickim z prebendą zwaną Dojazdowska. 2) a niebawem w zamian za Goszczę intratniejszy Grębałów. Bernard miał widocznie łaski w gronie kanoników: jemu polecono 6 Października 1515 ułożenie prośby do Rzymu, aby zwolnić; kanoników z przymusowej i karami obostrzonej obecności na sumie śpiewanej, skoro przez cały ranek dla dworu królewskiego służbę bożą o różnych godzinach pełnić; muszą. 3) Jego wysyłano kilkakroć;, aby przybywającego do stolicy króla witał w imieniu kapituły. Występuje Wapowski w charakterze oratora dnia 1 stycznia 1518, gdy król wracał z wojny moskiewskiej, w styczniu 1519, gdy wrócił z Brześcia litewskiego do żony w Krakowie, która mu świeżo córkę Izabellę powiła. Przez dwa lata następne do jesieni 1521 niema o naszym Bernardzie śladu w aktach kapituły, widocznie nie było go w Krakowie ale towarzyszył królowi w jego częstych po- 1) Pierwszy raz jako cantor zapisany 12 kwietnia między obecnemi na posie dzeniu kapituły. A. act. 1516. 2) Tamże. 3) Tamże. simi Sigismundi Polonie Regis contra Moscos habito. Wiersz Wapowskiego, pełen politycznej myśli jest może najciekawszym z tego zbioru i świadczy o gorącem dla Ojczyzny sercu odpychanego dotąd kapłana. Wkrótce po dedykacyi tego wiersza bo już 10 lutego 1515 zjawia się Bernard Wapowski na posiedzeniu kapituły krakowskiej. Ma on w ręku list Jana Konarskiego mianujący go kanonikiem kollegijaty wiślickiej, który kapituła przyjmuje. Niebrakło zapewne instancyi za naszym poetą a poezyj a łacińska, humanistyczne wykształcenie miało podówczas swój urok. łagodny król Zygmunt przeprosił się i przyjął Bernarda między Sekretarzy swoich. Odtąd życie naszego historyka, dosyć; burzliwe, nabiera jednostajności, właściwej ustaleniu losu. W 1516 otrzymał zaprzeczoną sobie niegdyś przez Czepela kantoryją l) w Maju tegoż roku dom przy ulicy kanoniczej z rezygnacyi Macieja z Miechowa, d. 10 lipca 1517 wieś Goszczę po Macieju Grodzickim z prebendą zwaną Dojazdowska. 2) a niebawem w zamian za Goszczę intratniejszy Grębałów. Bernard miał widocznie łaski w gronie kanoników: jemu polecono 6 Października 1515 ułożenie prośby do Rzymu, aby zwolnić; kanoników z przymusowej i karami obostrzonej obecności na sumie śpiewanej, skoro przez cały ranek dla dworu królewskiego służbę bożą o różnych godzinach pełnić; muszą. 3) Jego wysyłano kilkakroć;, aby przybywającego do stolicy króla witał w imieniu kapituły. Występuje Wapowski w charakterze oratora dnia 1 stycznia 1518, gdy król wracał z wojny moskiewskiej, w styczniu 1519, gdy wrócił z Brześcia litewskiego do żony w Krakowie, która mu świeżo córkę Izabellę powiła. Przez dwa lata następne do jesieni 1521 niema o naszym Bernardzie śladu w aktach kapituły, widocznie nie było go w Krakowie ale towarzyszył królowi w jego częstych po- 1) Pierwszy raz jako cantor zapisany 12 kwietnia między obecnemi na posie dzeniu kapituły. A. act. 1516. 2) Tamże. 3) Tamże. dróżach podczas wojny pruskiej. Mówi za tem obszerniejsze i bardziej szczegółowe opisanie tej wojny w kronice; mówi ciekawy ustęp listu A.Krzyckiego, podówczas kolegi sekretarza a kolegi nieprzychylnego. Krzycki był kreaturą Tomickiego, prześladowcą dowcipnym arcybiskupa łaskiego wierszem i prozą. Wapowski miał już z Tomickim przykre zatargi, czem był, zapewne łaskiemu zawdzięczał. Tymczasem łaski i jego obóz nie mieli łaski u dworu, trudnem też było i Wa-powskiemu pozyskać; ją stale. Dnia 16 Marca 1521 pisze Krzycki z Torunia Tomickiemu: Mitto vestre rev. Dominationi articulos cum. quibus profecti sunt ad magistrum orator es. Que addidit secretissime Majestas regia, ref er et dominus Castellanus poma-nieńsis, guamguam nescio, ąuomodo id secretum appellem, quum dominus Raphael domino Vapovski retulit, de quo Majestas regia est pessime contenta. l) Najprzykrzejszy to zarzut dla sekretarza: gadatliwość;! przykre też jego położenie gdy król niezadowolony. Opuścił też Wapowski dwór w jesieni r. 1521 i powrócił do grona kapituły, gdzie go niebawem przykra czekała przeprawa. W Czerwcu 1522 poddać; się musiał sądowi kapituły 2a jakieś przekroczenia, które dosyć; srogo, bo cofnięciem t. z. refectiones ukarano, grożąc na przyszłość; odebraniem nawet domu. Z zniszczonych wilgocią kart nie można wyczytać; całego przebiegu sprawy, która zajmowała posiedzenia kapituły w czerwcu i lipcu, wyraźniejsze dopiero pismo w protokóle 18 lipca odkrywa nam, że chodziło o trzymanie w kamienicy lokatora, który się nieprzyzwoitym wydawał i jakiegoś księdza Macieja jako kapelana, którego obyczaje niebyły nieskazitelnemi. Lokatorem owym nieprzyzwoitym był Szymon Prokurator (rodzaj adwokata owych czasów) do którego liczne strony schodziły się po pomoc prawniczą. Kara na Wapowskiego była srogą; odebrano mu wieś Tonie i odsądzono od możności otrzymania innej. 2) Kilka charakte- 1) Acta Tom. T. V 369. 2) Wszystko z Acta act. Cap. T. II s. a. 1523. dróżach podczas wojny pruskiej. Mówi za tem obszerniejsze i bardziej szczegółowe opisanie tej wojny w kronice; mówi ciekawy ustęp listu A.Krzyckiego, podówczas kolegi sekretarza a kolegi nieprzychylnego. Krzycki był kreaturą Tomickiego, prześladowcą dowcipnym arcybiskupa łaskiego wierszem i prozą. Wapowski miał już z Tomickim przykre zatargi, czem był, zapewne łaskiemu zawdzięczał. Tymczasem łaski i jego obóz nie mieli łaski u dworu, trudnem też było i Wa-powskiemu pozyskać; ją stale. Dnia 16 Marca 1521 pisze Krzycki z Torunia Tomickiemu: Mitto vestre rev. Dominationi articulos cum. quibus profecti sunt ad magistrum orator es. Que addidit secretissime Majestas regia, ref er et dominus Castellanus poma-nieńsis, guamguam nescio, ąuomodo id secretum appellem, quum dominus Raphael domino Vapovski retulit, de quo Majestas regia est pessime contenta. l) Najprzykrzejszy to zarzut dla sekretarza: gadatliwość;! przykre też jego położenie gdy król niezadowolony. Opuścił też Wapowski dwór w jesieni r. 1521 i powrócił do grona kapituły, gdzie go niebawem przykra czekała przeprawa. W Czerwcu 1522 poddać; się musiał sądowi kapituły 2a jakieś przekroczenia, które dosyć; srogo, bo cofnięciem t. z. refectiones ukarano, grożąc na przyszłość; odebraniem nawet domu. Z zniszczonych wilgocią kart nie można wyczytać; całego przebiegu sprawy, która zajmowała posiedzenia kapituły w czerwcu i lipcu, wyraźniejsze dopiero pismo w protokóle 18 lipca odkrywa nam, że chodziło o trzymanie w kamienicy lokatora, który się nieprzyzwoitym wydawał i jakiegoś księdza Macieja jako kapelana, którego obyczaje niebyły nieskazitelnemi. Lokatorem owym nieprzyzwoitym był Szymon Prokurator (rodzaj adwokata owych czasów) do którego liczne strony schodziły się po pomoc prawniczą. Kara na Wapowskiego była srogą; odebrano mu wieś Tonie i odsądzono od możności otrzymania innej. 2) Kilka charakte- 1) Acta Tom. T. V 369. 2) Wszystko z Acta act. Cap. T. II s. a. 1523. rystycznych zapisków dalszych, pozwalają wnosić;, że wytoczony ten Wapowskiemu proces, nie był zupełnie wolnym od namiętności. Skorzystano najprzód z nieobecności stryja Bernar-iłowego Piotra a kapituła w bardzo szczupłym była komplecie. W Październiku już zaczęto się cofać; z obostrzeń: pozwolono Bernardowi zatrzymać; kapelana, posuwano termin opuszczenia domu Szymonowi prokuratorowi. Dnia 29 listopada polecono witać; króla wracającego z Litwy nie komu innemu tylko Bernardowi, coby zapewne miejsca nie miało, gdyby cześć; jego bardzo ucierpiała. 1) Nareszcie 28 Sierpnia 1523 zwolniono nareszcie penitenta od wszelkich kar na dwukrotne biskupa Jana Konarskiego żądania. Protestował przeciw temu Mikołaj Bedleński, scholastyk krakowski, wskazując na mały komplet kanoników. 2) Bedleński jest przyjacielem i korespondentem Krzyckiego i Tomickiego w Actach Tomicyjanach. Sprawa Wapowskiego zyskuje przez to światło z innej strony. Schodzi się ona z śmiercią Jana Konarskiego archidyjakona, po którym Wa-powski dążył do arehidyjakonatu. Krzycki w liście Tomickiego bez daty 3) narzeka, że Tomicki nieobecny w Krakowie, nic z jego spuścizny nie dostanie, że Wapowski impro- 1) Witanie to wyszło z druku i523 u Floryana Unglera w ozdobnem wydaniu. Przedrukowaliśmy je całe w niniejszym tomie, 2) Acta Actorum. 28 Aug. Rmus in Chro. P. Dnus Joannes Dei gratia episco-pus Cuac. sua sponte ut dicebat petivit existens in capitulo propria in persona illud residuum temporis Yen. Bern. Vapovski, Oantori Crac. pro agenda penitencia dati ac concessi, iam tandem dimitti. Domini infrascripti in presencia suae paternitatis ex pluralitate votorum residuum tempus indulse-runt abilemąue ad villas praestimoniales optandas et obtinendas deinceps esse voluerunt — Ven. viro Nic. Bedleński, schol. Crac. in aliud tempus, quo forent plures domini hoc negocium differendum esse dicente. 8) Molesta est mihi plurimum mors domini archidiaconi crac. (Joannis Konarski) cum ob veterem sodalitatem et ingenium hominis, tum quod eo tempore inciderit, quo vra. Ema Dtio. nihil, ut puto, pro sua modestia ex ejus sacerdotiis aucupari volet ad suum arbitrium et hi, qui votis suis frustra-buntur, omnem culpam in illam, quam et omnia posse et disponere pro libito autumant (reiieient?). Noster dnus Vapovski, nescio quibus fatis, agitur ad istas cantorias, improbus alioquin cantor. Ejus litteras mitto Rme. Dtioni vre. quam obseero, dignetur me impartiri eorum aliquibus, que scri-buntur illi per dnum Bedleński ac alios, quod ad rem meam pertineret. nam rystycznych zapisków dalszych, pozwalają wnosić;, że wytoczony ten Wapowskiemu proces, nie był zupełnie wolnym od namiętności. Skorzystano najprzód z nieobecności stryja Bernar-iłowego Piotra a kapituła w bardzo szczupłym była komplecie. W Październiku już zaczęto się cofać; z obostrzeń: pozwolono Bernardowi zatrzymać; kapelana, posuwano termin opuszczenia domu Szymonowi prokuratorowi. Dnia 29 listopada polecono witać; króla wracającego z Litwy nie komu innemu tylko Bernardowi, coby zapewne miejsca nie miało, gdyby cześć; jego bardzo ucierpiała. 1) Nareszcie 28 Sierpnia 1523 zwolniono nareszcie penitenta od wszelkich kar na dwukrotne biskupa Jana Konarskiego żądania. Protestował przeciw temu Mikołaj Bedleński, scholastyk krakowski, wskazując na mały komplet kanoników. 2) Bedleński jest przyjacielem i korespondentem Krzyckiego i Tomickiego w Actach Tomicyjanach. Sprawa Wapowskiego zyskuje przez to światło z innej strony. Schodzi się ona z śmiercią Jana Konarskiego archidyjakona, po którym Wa-powski dążył do arehidyjakonatu. Krzycki w liście Tomickiego bez daty 3) narzeka, że Tomicki nieobecny w Krakowie, nic z jego spuścizny nie dostanie, że Wapowski impro- 1) Witanie to wyszło z druku i523 u Floryana Unglera w ozdobnem wydaniu. Przedrukowaliśmy je całe w niniejszym tomie, 2) Acta Actorum. 28 Aug. Rmus in Chro. P. Dnus Joannes Dei gratia episco-pus Cuac. sua sponte ut dicebat petivit existens in capitulo propria in persona illud residuum temporis Yen. Bern. Vapovski, Oantori Crac. pro agenda penitencia dati ac concessi, iam tandem dimitti. Domini infrascripti in presencia suae paternitatis ex pluralitate votorum residuum tempus indulse-runt abilemąue ad villas praestimoniales optandas et obtinendas deinceps esse voluerunt — Ven. viro Nic. Bedleński, schol. Crac. in aliud tempus, quo forent plures domini hoc negocium differendum esse dicente. 8) Molesta est mihi plurimum mors domini archidiaconi crac. (Joannis Konarski) cum ob veterem sodalitatem et ingenium hominis, tum quod eo tempore inciderit, quo vra. Ema Dtio. nihil, ut puto, pro sua modestia ex ejus sacerdotiis aucupari volet ad suum arbitrium et hi, qui votis suis frustra-buntur, omnem culpam in illam, quam et omnia posse et disponere pro libito autumant (reiieient?). Noster dnus Vapovski, nescio quibus fatis, agitur ad istas cantorias, improbus alioquin cantor. Ejus litteras mitto Rme. Dtioni vre. quam obseero, dignetur me impartiri eorum aliquibus, que scri-buntur illi per dnum Bedleński ac alios, quod ad rem meam pertineret. nam bus alioquin cantor godzi na nią, że należałoby jemu (Krzyc-kiemu, donosić; o tem, co Bedleński Tomickiemu pisze. Nie-brak zatem podejrzenia, że Wapowski padł ofiarą stronnictwa, które go prześladowało, czy był sekretarzem królewskim, czy kanonikiem, do którego należący Krzycki nieprzepuścił nawet jego astrologicznym zamiłowaniom, przedrwiwając, że nic z nich niema, a okrywa się śmiesznością,. 1) Tymczasem zaledwie ta burza minęła, zaledwie Bernard (8 października 1523) odzyskawszy prawo ad villas praesti-moniales otrzymał Smogorzowice; dnia 6 Kwietnia 1524 wjeżdżał po śmierci Jana Konarskiego, nieprzychylny Bernardowi Piotr Tomicki. Niema go też przez cały 1525, 1526 i 1527 rok na posiedzeniach kapituły; być; może, że znowu sekretarzował. Wskazuje to uchwała kapituły z początku 1527 zezwalająca kanonikom sekretarzom królewskim bawienia na służbie, byle się stawili w ważnych wypadkach na kapituły wezwanie. 2) W aktach Tomicyjanach niema śladu tego se-kretarstwa, z wyjątkiem, że w r. 1526, gdy Mazowsze do korony wróciło, nasz Bernard, secretarius et historiographus polonus wygotował wiadomość; historyczną, na podstawie Długosza, jak Mazowsze oderwało się od państwa i z jakiej przyczyny znowu się z nim łączy. 3) Przemawia za sekretarzo- mihi nihil scribitur. Acta Tom. T. VI pod r. 1523 zapewne fałszywie bo Konarski nie żył już w Październiku 1522, a 28 listopada wybrano jego następcą, Jana Chojeńskiego. 1) Znany epigram Krzyckiego na Piotra i Bernarda Wapowskich, pierwszego jako mineraloga drugiego jako astrologa: Summa nepos coeli, terrae dum patruus ima Scrutatur, nummos hic habet, ille jocum, Quam melius coelo terra est scrutanda vel isto, Quod facit haec Croesos, sidera ridiculos. Nie tak lekko ważył Bernarda Kopernik, który właśnie w roku 1524 dnia 3 lipca, gdy nasz kantor był jeszcze w ciężkiem położeniu wywołanym procesem 1523 r. wystosował do niego list: De octava sphaera contra Werne-rum, odpowiadając na przesyłkę, dzieła Wernerowego i zapytanie co o niem myśli. Przemawia tam do niego poufnie optime Bernardę. Kopernika Dzieła. Wyd. Warszaw. 574. Spicilegium Copernicanum Hiplera p. 172. l) Acta Act. III. 1527. 2) Acta Tom. T. VIII p. 172 tuż po innych wywodach w tym przedmiocie, tak ** bus alioquin cantor godzi na nią, że należałoby jemu (Krzyc-kiemu, donosić; o tem, co Bedleński Tomickiemu pisze. Nie-brak zatem podejrzenia, że Wapowski padł ofiarą stronnictwa, które go prześladowało, czy był sekretarzem królewskim, czy kanonikiem, do którego należący Krzycki nieprzepuścił nawet jego astrologicznym zamiłowaniom, przedrwiwając, że nic z nich niema, a okrywa się śmiesznością,. 1) Tymczasem zaledwie ta burza minęła, zaledwie Bernard (8 października 1523) odzyskawszy prawo ad villas praesti-moniales otrzymał Smogorzowice; dnia 6 Kwietnia 1524 wjeżdżał po śmierci Jana Konarskiego, nieprzychylny Bernardowi Piotr Tomicki. Niema go też przez cały 1525, 1526 i 1527 rok na posiedzeniach kapituły; być; może, że znowu sekretarzował. Wskazuje to uchwała kapituły z początku 1527 zezwalająca kanonikom sekretarzom królewskim bawienia na służbie, byle się stawili w ważnych wypadkach na kapituły wezwanie. 2) W aktach Tomicyjanach niema śladu tego se-kretarstwa, z wyjątkiem, że w r. 1526, gdy Mazowsze do korony wróciło, nasz Bernard, secretarius et historiographus polonus wygotował wiadomość; historyczną, na podstawie Długosza, jak Mazowsze oderwało się od państwa i z jakiej przyczyny znowu się z nim łączy. 3) Przemawia za sekretarzo- mihi nihil scribitur. Acta Tom. T. VI pod r. 1523 zapewne fałszywie bo Konarski nie żył już w Październiku 1522, a 28 listopada wybrano jego następcą, Jana Chojeńskiego. 1) Znany epigram Krzyckiego na Piotra i Bernarda Wapowskich, pierwszego jako mineraloga drugiego jako astrologa: Summa nepos coeli, terrae dum patruus ima Scrutatur, nummos hic habet, ille jocum, Quam melius coelo terra est scrutanda vel isto, Quod facit haec Croesos, sidera ridiculos. Nie tak lekko ważył Bernarda Kopernik, który właśnie w roku 1524 dnia 3 lipca, gdy nasz kantor był jeszcze w ciężkiem położeniu wywołanym procesem 1523 r. wystosował do niego list: De octava sphaera contra Werne-rum, odpowiadając na przesyłkę, dzieła Wernerowego i zapytanie co o niem myśli. Przemawia tam do niego poufnie optime Bernardę. Kopernika Dzieła. Wyd. Warszaw. 574. Spicilegium Copernicanum Hiplera p. 172. l) Acta Act. III. 1527. 2) Acta Tom. T. VIII p. 172 tuż po innych wywodach w tym przedmiocie, tak ** waniem w tych czasach także obszerniejsze w kronice tych lat traktowanie. Odtąd i z akt naszych niewiele o Wapowskim posiadamy wiadomości, Tomicyjana zaś drukowane urywają, się z końcem 8go tomu (1526). Był obecnym na posiedzeniach kapituły 8 Maja, 9 Października 1528, w Styczniu i Październiku 1529, w Lutym i Październiku 1530, w Lutym, Maju i Październiku 1831, podobnież 1532; w Maju i Październiku 1833, w Październiku 1534. W 1524 dała mu kapituła Witowice w posiadanie, w 1528 odstąpił mu stryj ogrodu i domu pod zamkiem, za kościołem Bernardynów. W 1535, ostatnim życia, obecnym jest Bernard na wszystkich posiedzeniach, a gdy 29 Października umiera Piotr Tomicki biskup krakowski, wyliczono Bernarda między kanonikami, którzy towarzyszyli 13 listopada jego pogrzebowi. 1) Tymczasem już 27 listopada otrzymuje po zmarłym Bernardzie kantoryją Jan Wilamowski, dom Rozborski, Piotr Konarski Witowice. Umarł zatem Bernard po krótkiej chorobie, zapewne 21 listopada, jak podaje przytoczony przez Starowolskiego nagrobek. W rok prawie po nim, 3 Października umiera stryj Piotr Wapowski. W 1522 jeszcze, odstąpił on swoim synowcom Piotrowi, Mikołajowi i Hieronimowi swoje kopalnie ołowiu. Kościołowi katedralnemu darował 1524 posąg ś. Marcina zo srebra, pozłacany. Bernardowi miał czas jeszcze w kaplicy położyć; napis grobowy, gdzie się w ocenieniu jego wartości jako historyka, do sądu przyszłości odwołał. 2) fałszywych, że np. Vladislaus dictus Krzywousty rex post interfectionem S. Stanislai genuit octo filios etc. p. 171. Widocznie, nie mogąc sobie dać; rady z temi fałszami, zawezwano pomocy Wapowskiego, który zwięźle i poprawnie rzecz z Długosza przedstawił. 1) Wszystko wedle Acta act. T. III. Vratislaviae 1733). 2) Nagrobek ten dziś nie istniejący wedle Starowolskiego (Sim. Starovolsci tractatus tres III scriptorum polonicorum brzmiał: Bernardo Vapovski J. U. D. Cantori cracoviensi, cubiculario apo-stolico et regio secretario, viro erudito, carmine et prosa excellenti, pa-truus posuit. Scripsit historiam Polonorum, ex qua ąuantum ingenio value-rit, posteris iudicandum reliąuit. Obiit XXI Novembris. A. 1535. Przytaczamy ten napis, bo go ks. Lętowski (katalog T. IV p. 198) źle z Starowol- waniem w tych czasach także obszerniejsze w kronice tych lat traktowanie. Odtąd i z akt naszych niewiele o Wapowskim posiadamy wiadomości, Tomicyjana zaś drukowane urywają, się z końcem 8go tomu (1526). Był obecnym na posiedzeniach kapituły 8 Maja, 9 Października 1528, w Styczniu i Październiku 1529, w Lutym i Październiku 1530, w Lutym, Maju i Październiku 1831, podobnież 1532; w Maju i Październiku 1833, w Październiku 1534. W 1524 dała mu kapituła Witowice w posiadanie, w 1528 odstąpił mu stryj ogrodu i domu pod zamkiem, za kościołem Bernardynów. W 1535, ostatnim życia, obecnym jest Bernard na wszystkich posiedzeniach, a gdy 29 Października umiera Piotr Tomicki biskup krakowski, wyliczono Bernarda między kanonikami, którzy towarzyszyli 13 listopada jego pogrzebowi. 1) Tymczasem już 27 listopada otrzymuje po zmarłym Bernardzie kantoryją Jan Wilamowski, dom Rozborski, Piotr Konarski Witowice. Umarł zatem Bernard po krótkiej chorobie, zapewne 21 listopada, jak podaje przytoczony przez Starowolskiego nagrobek. W rok prawie po nim, 3 Października umiera stryj Piotr Wapowski. W 1522 jeszcze, odstąpił on swoim synowcom Piotrowi, Mikołajowi i Hieronimowi swoje kopalnie ołowiu. Kościołowi katedralnemu darował 1524 posąg ś. Marcina zo srebra, pozłacany. Bernardowi miał czas jeszcze w kaplicy położyć; napis grobowy, gdzie się w ocenieniu jego wartości jako historyka, do sądu przyszłości odwołał. 2) fałszywych, że np. Vladislaus dictus Krzywousty rex post interfectionem S. Stanislai genuit octo filios etc. p. 171. Widocznie, nie mogąc sobie dać; rady z temi fałszami, zawezwano pomocy Wapowskiego, który zwięźle i poprawnie rzecz z Długosza przedstawił. 1) Wszystko wedle Acta act. T. III. Vratislaviae 1733). 2) Nagrobek ten dziś nie istniejący wedle Starowolskiego (Sim. Starovolsci tractatus tres III scriptorum polonicorum brzmiał: Bernardo Vapovski J. U. D. Cantori cracoviensi, cubiculario apo-stolico et regio secretario, viro erudito, carmine et prosa excellenti, pa-truus posuit. Scripsit historiam Polonorum, ex qua ąuantum ingenio value-rit, posteris iudicandum reliąuit. Obiit XXI Novembris. A. 1535. Przytaczamy ten napis, bo go ks. Lętowski (katalog T. IV p. 198) źle z Starowol- Synowców spotykamy w aktach ziemskich krakowskich, jako dziedziców Radochoniec, Wapowiec, Pacanowa, Dynowa, Harty, Chodorówki. Piotr, podczaszy sanocki 1) ożenił się z Beatą Tęczyńską, 1539 już po nim owdowiałą, matką dwóch synów Andrzeja i Stanisława. Andrzej 1565 podkomorzy sanocki, ożeniony z Katarzyną, córką Stanisława Maciejowskiego, marszałka nadwornego i kasztelana sandomierskiego, zginął jak wiadomo, jako kasztelan przemyślski z ręki Samuela Zborowskiego. Stanisław, ożeniony z córką Spytka Jordana kasztelana krakowskiego, w r. 1568 już nie żył. 2) Z samych tych koligacyi widać;, że skromna niegdyś rodzina dobrze wyszła na chlebie duchownym i mineralogicznych badaniach dziekana Piotra. 3) Aby powrócić; do naszego Bernarda, powiemy, że z pism pozostałych, z kolei życia policzyć; go należy do zastępu lu-dzi, których humanistami nazywa historyja, a których studyja klasyczne, nowy ruch naukowy z końcem XV wieku, odbiły daleko od generacyi średniowiecznego typu. Historyk, mówca panegiryczny, poeta, astrolog i atronom, kosmografii skiego odpisał. Dziwna też rzecz, że autor katalogu, przy źródłach siedzący, jednej rzeczy nowej o Bernardzie nie podał, poprzestając na powtórzeniu, co Ossoliński o nim powiedział. 1) Temu to Piotrowi poświęcił Mateusz Franconius wydanie: Oratio Michaelis Nagonii, civis Romani ad Rev. Patrem dnum Petrum Vapovski a Rachoni-nicze (!) patricinm polonum, cantorem et canonicum Grac. Illustrissimi ac Rev. Dni. Dni Frederici divina favente clementia Cardinalis, Archiep. Gnesn. et Crac. Ep. Secretarium et Oratorem gravissimum. Impr. Oacoviae p.Hier. Vietorem AD. 1537 mensę Maii. Panegiryk bez wartości i bez szczegółów historycznych pisany roku 1493, gdy Piotr w Rzymie bawił. Cf. Ciampi: Bibl. crit. III, 123. Przesłanie tej rzadkiej broszury z bibl, kornickiej zawdzięczamy p. Z. Celichowskiemu. 2) W listach Antoniego Veranciusza wydanych przez Szalaya w XIII. T, Monum. . Hungariae historica znajdujemy kilka pisanych do tegoż Stanisława z 1546 i 1547 r. Odsyła mu przy jednym Commentariolum comitiorum Leopolien-sium (kokoszej wojny) w drugim spomina o przyjaźni u Alexandra Myszkowskiego zawartej, zowiąc nobilissimum doctissimumąue juvenem. W innych Myszkowski, Wapowski, Remigiusz Chełmski i Jakób Przyłuski okazują się z Weranciuszem związani przyjaźnią i humanistycznem wykształceniem. Kto wie, czy jak komentarz o rokoszu, tak i kronika Wapowskiego zawędrowawszy na Węgry, gdzieś się tam nie ukrywa. 3) Wszystkie szczegóły z aktów ziemskich krak. z łaskawie wynotowanych przez p. Bohdana łuszczyńskiego zapisków. Synowców spotykamy w aktach ziemskich krakowskich, jako dziedziców Radochoniec, Wapowiec, Pacanowa, Dynowa, Harty, Chodorówki. Piotr, podczaszy sanocki 1) ożenił się z Beatą Tęczyńską, 1539 już po nim owdowiałą, matką dwóch synów Andrzeja i Stanisława. Andrzej 1565 podkomorzy sanocki, ożeniony z Katarzyną, córką Stanisława Maciejowskiego, marszałka nadwornego i kasztelana sandomierskiego, zginął jak wiadomo, jako kasztelan przemyślski z ręki Samuela Zborowskiego. Stanisław, ożeniony z córką Spytka Jordana kasztelana krakowskiego, w r. 1568 już nie żył. 2) Z samych tych koligacyi widać;, że skromna niegdyś rodzina dobrze wyszła na chlebie duchownym i mineralogicznych badaniach dziekana Piotra. 3) Aby powrócić; do naszego Bernarda, powiemy, że z pism pozostałych, z kolei życia policzyć; go należy do zastępu lu-dzi, których humanistami nazywa historyja, a których studyja klasyczne, nowy ruch naukowy z końcem XV wieku, odbiły daleko od generacyi średniowiecznego typu. Historyk, mówca panegiryczny, poeta, astrolog i atronom, kosmografii skiego odpisał. Dziwna też rzecz, że autor katalogu, przy źródłach siedzący, jednej rzeczy nowej o Bernardzie nie podał, poprzestając na powtórzeniu, co Ossoliński o nim powiedział. 1) Temu to Piotrowi poświęcił Mateusz Franconius wydanie: Oratio Michaelis Nagonii, civis Romani ad Rev. Patrem dnum Petrum Vapovski a Rachoni-nicze (!) patricinm polonum, cantorem et canonicum Grac. Illustrissimi ac Rev. Dni. Dni Frederici divina favente clementia Cardinalis, Archiep. Gnesn. et Crac. Ep. Secretarium et Oratorem gravissimum. Impr. Oacoviae p.Hier. Vietorem AD. 1537 mensę Maii. Panegiryk bez wartości i bez szczegółów historycznych pisany roku 1493, gdy Piotr w Rzymie bawił. Cf. Ciampi: Bibl. crit. III, 123. Przesłanie tej rzadkiej broszury z bibl, kornickiej zawdzięczamy p. Z. Celichowskiemu. 2) W listach Antoniego Veranciusza wydanych przez Szalaya w XIII. T, Monum. . Hungariae historica znajdujemy kilka pisanych do tegoż Stanisława z 1546 i 1547 r. Odsyła mu przy jednym Commentariolum comitiorum Leopolien-sium (kokoszej wojny) w drugim spomina o przyjaźni u Alexandra Myszkowskiego zawartej, zowiąc nobilissimum doctissimumąue juvenem. W innych Myszkowski, Wapowski, Remigiusz Chełmski i Jakób Przyłuski okazują się z Weranciuszem związani przyjaźnią i humanistycznem wykształceniem. Kto wie, czy jak komentarz o rokoszu, tak i kronika Wapowskiego zawędrowawszy na Węgry, gdzieś się tam nie ukrywa. 3) Wszystkie szczegóły z aktów ziemskich krak. z łaskawie wynotowanych przez p. Bohdana łuszczyńskiego zapisków. i geografii starożytnej, jak zobaczymy z zamiłowaniem oddany, ma on właściwą humanistom wielostronność; , ruchliwość; umysłu, którą podziwiamy n. p. w Erazmie Rotterdamoayku, nieśmiertelnym typie humanisty. Jak humanistów, tak i Ber-narda pali gorączka zaszczytów i tłustego kawałka chleba, śladem Piotra idzie w kortezaństwo, szuka służby dworskiej, ma do walczenia z zręczniejszemi od siebie, jak A. Krzycki i przepada w tej walce, niedoprowadziwszy daleko. Gorąca miłość; ojczyzny, zapał i bogactwo myśli politycznej wygląda tak z kroniki jak z pozostałego poematu. śliskiego, jak po Krzyckim, moralnie plugawego, nic po nim nie pozostało, chociaż tak łatwo o to u humanistów, nawet w Rzymie ówczesnym, gdzie przed duchownemi widzami przedstawiano Mandragorę Macchiavella. Godzi się wreszcie podnieść; jeden rys Wapowskiego, nie wszystkim humanistom właściwy. Gorliwy on katolik, herezyi zacięty nieprzyjaciel. Rzymskie wyobrażenia przyniósł do Polski, w Julijuszu II widział ideał papieża. Gorących uczuć; dla ojczyzny, nie tracił z oka całości interesów Chrześcijaństwa. Z pozostałością jego rękopiśmienną los obszedł się po macoszemu: w: Libri archivi kapituły, listy mieszczących, nie znaleźliśmy po nim ani strzępka. Mają być; jego listy do Dan-tyszka w biblijotece Uniw. upsalskiego. 1) Dziwny spotkał los historyczną Bernarda Wapowskiego pracę. Jakaś fatalność; zawisła nad nią i wisi po dziś dzień, aby się zawsze ukazywała w postaci fragmentu. Część; jej tylko Zygmunta I czasy do 1535 obejmująca, ogłosił Tomasz Płaza przy kolońskiej edycyi Kromera, manuskrypt jedyny z którego tłumaczył Malinowski i z którego my czasy podługo-szowe wydajemy, jest tylko fragmentem rozpoczynającym się od r. 1380. I tego fragmentu nie wydał w całości Malinowski a i komisyja historyczna tylko część; jego wydaje. W XVI już wieku mówią o kronice Wapowskiego w sposób rozmaity. Kromer w liście dedykacyjnym swego dzieła 1) Analecta varmiensia v. Hipler. Braunsberg 1873 p. 115. i geografii starożytnej, jak zobaczymy z zamiłowaniem oddany, ma on właściwą humanistom wielostronność; , ruchliwość; umysłu, którą podziwiamy n. p. w Erazmie Rotterdamoayku, nieśmiertelnym typie humanisty. Jak humanistów, tak i Ber-narda pali gorączka zaszczytów i tłustego kawałka chleba, śladem Piotra idzie w kortezaństwo, szuka służby dworskiej, ma do walczenia z zręczniejszemi od siebie, jak A. Krzycki i przepada w tej walce, niedoprowadziwszy daleko. Gorąca miłość; ojczyzny, zapał i bogactwo myśli politycznej wygląda tak z kroniki jak z pozostałego poematu. śliskiego, jak po Krzyckim, moralnie plugawego, nic po nim nie pozostało, chociaż tak łatwo o to u humanistów, nawet w Rzymie ówczesnym, gdzie przed duchownemi widzami przedstawiano Mandragorę Macchiavella. Godzi się wreszcie podnieść; jeden rys Wapowskiego, nie wszystkim humanistom właściwy. Gorliwy on katolik, herezyi zacięty nieprzyjaciel. Rzymskie wyobrażenia przyniósł do Polski, w Julijuszu II widział ideał papieża. Gorących uczuć; dla ojczyzny, nie tracił z oka całości interesów Chrześcijaństwa. Z pozostałością jego rękopiśmienną los obszedł się po macoszemu: w: Libri archivi kapituły, listy mieszczących, nie znaleźliśmy po nim ani strzępka. Mają być; jego listy do Dan-tyszka w biblijotece Uniw. upsalskiego. 1) Dziwny spotkał los historyczną Bernarda Wapowskiego pracę. Jakaś fatalność; zawisła nad nią i wisi po dziś dzień, aby się zawsze ukazywała w postaci fragmentu. Część; jej tylko Zygmunta I czasy do 1535 obejmująca, ogłosił Tomasz Płaza przy kolońskiej edycyi Kromera, manuskrypt jedyny z którego tłumaczył Malinowski i z którego my czasy podługo-szowe wydajemy, jest tylko fragmentem rozpoczynającym się od r. 1380. I tego fragmentu nie wydał w całości Malinowski a i komisyja historyczna tylko część; jego wydaje. W XVI już wieku mówią o kronice Wapowskiego w sposób rozmaity. Kromer w liście dedykacyjnym swego dzieła 1) Analecta varmiensia v. Hipler. Braunsberg 1873 p. 115. De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX mówi 1568, że Zygmunt Stary namawiał Stanisława Hozyjusza, aby tenże amarłego przed dwudziestu laty Wapowskiego kronikę, quam is imperfectam atque rudiusculam reliquit zbadał i wygładził, czego się Hozyjusz podjąć; nie chciał, już to dla braku czasu, już to że własne wolałby pisać; dzieło. 1) Herburt w przedmowie do krótkiej kroniki swojej nazywa pracę Wapowskiego krokiem naprzód od Długosza i Miechowity. Politiore quidem eloquio et veritatis indagandae stu-dio usus ale śmierć; czyli sprawy Rzeczypospolitej odwołały go od rozpoczętego dzieła, pozostawił tylko fragmenta, nie doprowadził rzeczy do dojrzałości. 2) Stryjkowski, cytując jakieś zdanie z Wapowskiego dosłownie, powiada, że niewy-dawszy ani dokonawszy odumarł swojego dzieła. 3) Warszewicki poświadcza, że kronika była całą; toż samo twierdzi ważny świadek ks. Tomasz Płaza wydawca fragmentu. 4) W XVII wieku wiadomości mącą się: Starowolski każe Wa-powskiemu kończyć; Jana Tarnowskiego kronikę. 5) Chwał-kowski każe mu być; późniejszym od Kromera, 6) aż Braun sprostował wiadomości i poganił Polaków, że historyka dobrego i starannego dzieło z lenistwa zagubili. 7) Odkrył też Braun właściwem sobie bystrem okiem przyczynę tych mętnych o Wapowskim wiadomości. Nieliczne jej odpisy rozlazły się między ludźmi, wyzyskiwano ją, zatracano a nie ratowano drukiem. Płazie n. p. przysłał Kromer exem-plarz, w którym brakowało quaedam, quae tamen Cromerus ipse viderat a który Płaza zaledwie z pomiędzy plam odczytał. Był w niemałym kłopocie, pytał między ludźmi i wydostał fragment podługoszowskich czasów Mikołaja Firleja, 1) Polonia etc. Ad Sig. Aug. epistoła nuncupatoria. 2) Herburt in praef. Chroń. Bas. a. Oporin. 1571. 3) Stryjkowski. Wyd. Daniłłowicza 101. 4) Extant veno etiam Bemardi Vapovii annales conscripti, qui longius (od Kro mera) nempe ad tricesimum eius ipsius Sigismundi annum progressus est. u. s. 53. 5) 6) Exercitia de jure publ. Pol. 7) De scriptorum Poloniae etc. yirtutibus et vitiis. Coloniae 1723. De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX mówi 1568, że Zygmunt Stary namawiał Stanisława Hozyjusza, aby tenże amarłego przed dwudziestu laty Wapowskiego kronikę, quam is imperfectam atque rudiusculam reliquit zbadał i wygładził, czego się Hozyjusz podjąć; nie chciał, już to dla braku czasu, już to że własne wolałby pisać; dzieło. 1) Herburt w przedmowie do krótkiej kroniki swojej nazywa pracę Wapowskiego krokiem naprzód od Długosza i Miechowity. Politiore quidem eloquio et veritatis indagandae stu-dio usus ale śmierć; czyli sprawy Rzeczypospolitej odwołały go od rozpoczętego dzieła, pozostawił tylko fragmenta, nie doprowadził rzeczy do dojrzałości. 2) Stryjkowski, cytując jakieś zdanie z Wapowskiego dosłownie, powiada, że niewy-dawszy ani dokonawszy odumarł swojego dzieła. 3) Warszewicki poświadcza, że kronika była całą; toż samo twierdzi ważny świadek ks. Tomasz Płaza wydawca fragmentu. 4) W XVII wieku wiadomości mącą się: Starowolski każe Wa-powskiemu kończyć; Jana Tarnowskiego kronikę. 5) Chwał-kowski każe mu być; późniejszym od Kromera, 6) aż Braun sprostował wiadomości i poganił Polaków, że historyka dobrego i starannego dzieło z lenistwa zagubili. 7) Odkrył też Braun właściwem sobie bystrem okiem przyczynę tych mętnych o Wapowskim wiadomości. Nieliczne jej odpisy rozlazły się między ludźmi, wyzyskiwano ją, zatracano a nie ratowano drukiem. Płazie n. p. przysłał Kromer exem-plarz, w którym brakowało quaedam, quae tamen Cromerus ipse viderat a który Płaza zaledwie z pomiędzy plam odczytał. Był w niemałym kłopocie, pytał między ludźmi i wydostał fragment podługoszowskich czasów Mikołaja Firleja, 1) Polonia etc. Ad Sig. Aug. epistoła nuncupatoria. 2) Herburt in praef. Chroń. Bas. a. Oporin. 1571. 3) Stryjkowski. Wyd. Daniłłowicza 101. 4) Extant veno etiam Bemardi Vapovii annales conscripti, qui longius (od Kro mera) nempe ad tricesimum eius ipsius Sigismundi annum progressus est. u. s. 53. 5) 6) Exercitia de jure publ. Pol. 7) De scriptorum Poloniae etc. yirtutibus et vitiis. Coloniae 1723. kasztelana bieckiego, w którym także były braki. Ale najciekawszym jest koniec przedmowy Płazy: Czy lepiej (rectius) czynią ci, którzy prawie wszystko pożyczają a przepisawszy innemi słowy bezwstydnie i nieuczciwie (impudenter et inju-ste) za swoje wydają, przemilczając autora, niechaj to inni sądzą. 1) Gdzie mierzył Płaza tym zarzutem? W Bielskiego nie, bo się ten widocznie do wypisów z Wapowskiego przyznaje. Może z daleka, ostrożnie, w Kromera samego, który z Wapowskiego jak zobaczymy nie jedno czerpał, krasząc go innemi słowy a w przedmowie do Zygmunta Augusta niezbyt pochlebnie się o nim wyraził. Musiano o to napierać; na Kromera, jak napierano o bojaźliwe milczenie o Zygmunta I i Zygmunta Augu-sta czasach, skoro w dedykacyi do Stefana Batorego edycyi kolońskiej 1586 zapowiada fragment Wapowskiego, którego przy poprzednich nie było a który należy ad relictam a me D. Sigismundi Augusti vitae prosecutionem. 2) Chcąc się też wywiązać; z przyrzeczenia, powierzył Płazie wydanie fragmentu Wapowskiego; o prosecutio vitae Sigismundi Augusti zginęła wszelka wiadomość;. 3) W wyrażeniu Płazy, że od Kromera dostał pomazany i defektowny exemplarz, że musiał szukać; innego i niemały ztąd miał kłopot, zdaje się także tkwić; pewien zarzut. Janocki (Janociana III, 251) twierdził nawet, że Kromer wcieliwszy Wapowskiego do swojej historyi, zniszczył jego autograf. Do użytkującyah z manuskryptu Wapowskiego, należał przedewszystkiem Marcin Bielski, przyznając się do tego otwarcie. Na karcie 159 edycyi in quarto kroniki Marcina Bielskiego r. 1554 1) czytamy: 1) Przedmowa Płazy do fragmentu przy edycyi kolońskiej. 2) Epistola ad Steph. Bat. przy kolońskiej edycyi. Czemu Wapowski ma nale żeć; ad relictam S. A. vitae prosecutionem trudno się domyśleć;. 3) Cf. Hipler Literaturgesch. Ermlanda 1873 p. 142 Eichorn: Martin Kromer 1868 p. 445. 4) Exemplarz biblijoteki Jagiellońskiej, ile sie, dało przez p. K. Estreichera wypełniony. kasztelana bieckiego, w którym także były braki. Ale najciekawszym jest koniec przedmowy Płazy: Czy lepiej (rectius) czynią ci, którzy prawie wszystko pożyczają a przepisawszy innemi słowy bezwstydnie i nieuczciwie (impudenter et inju-ste) za swoje wydają, przemilczając autora, niechaj to inni sądzą. 1) Gdzie mierzył Płaza tym zarzutem? W Bielskiego nie, bo się ten widocznie do wypisów z Wapowskiego przyznaje. Może z daleka, ostrożnie, w Kromera samego, który z Wapowskiego jak zobaczymy nie jedno czerpał, krasząc go innemi słowy a w przedmowie do Zygmunta Augusta niezbyt pochlebnie się o nim wyraził. Musiano o to napierać; na Kromera, jak napierano o bojaźliwe milczenie o Zygmunta I i Zygmunta Augu-sta czasach, skoro w dedykacyi do Stefana Batorego edycyi kolońskiej 1586 zapowiada fragment Wapowskiego, którego przy poprzednich nie było a który należy ad relictam a me D. Sigismundi Augusti vitae prosecutionem. 2) Chcąc się też wywiązać; z przyrzeczenia, powierzył Płazie wydanie fragmentu Wapowskiego; o prosecutio vitae Sigismundi Augusti zginęła wszelka wiadomość;. 3) W wyrażeniu Płazy, że od Kromera dostał pomazany i defektowny exemplarz, że musiał szukać; innego i niemały ztąd miał kłopot, zdaje się także tkwić; pewien zarzut. Janocki (Janociana III, 251) twierdził nawet, że Kromer wcieliwszy Wapowskiego do swojej historyi, zniszczył jego autograf. Do użytkującyah z manuskryptu Wapowskiego, należał przedewszystkiem Marcin Bielski, przyznając się do tego otwarcie. Na karcie 159 edycyi in quarto kroniki Marcina Bielskiego r. 1554 1) czytamy: 1) Przedmowa Płazy do fragmentu przy edycyi kolońskiej. 2) Epistola ad Steph. Bat. przy kolońskiej edycyi. Czemu Wapowski ma nale żeć; ad relictam S. A. vitae prosecutionem trudno się domyśleć;. 3) Cf. Hipler Literaturgesch. Ermlanda 1873 p. 142 Eichorn: Martin Kromer 1868 p. 445. 4) Exemplarz biblijoteki Jagiellońskiej, ile sie, dało przez p. K. Estreichera wypełniony. Poczyna się kronika polska Bernarda Wapowskiego niegdy kantora krakowskiego kościoła. do karty 291 v. tj. r. 1536, od którego Bielskiemu podstawy Wapowskiego zabrakło. Nie naznacza jednak tego przejścia ód Wapowskiego do swoich wiadomości. Przypuściwszy do czego mamy prawo, że Wapowski zestawił całość; dziejów polskich, mamy w Bielskim po r. 1380 ślady jego zaginionego textu, od 1380 do 1536 sposób przekonania się, jak z kroniki jego korzystano. Otóż zestawienie kilku bodaj textów przekona, że Bielski wydania pierwszego bardzo wiele z Wapowskiego opuszczał traktując jedno obszerniej, drugie ledwie notując; że w przerobieniu Joachima (z r. 1597) znacznie obszerniejszy i dokładniejszy podano excerpt, że jednak nigdzie go nie tłumaczono, ani lepszych jego stron, jak pragmatycznego przedstawienia wypadków, przejąć; nie umiano; przeciwnie sprowadzono go na kronikarską nizinę, na ton szlachecko popularny, po nad który nasz Wapowski w swojem traktowaniu historyi się podniósł. Wapowskiego rękopism zastępował Marcinowi Długosza, którego nie miał, łatał on jednakże Miechowitą i poda-wał tu i ówdzie własne wiadomości. Nie można zatem sądzić; zaginionej części Wapowskiego, wedle tego, co z niej Bielski podał a wykrycie jej manuskryptu byłoby pożądaną dla nauki rzeczą. Pierwszy rzut oka na znany tekst Wapowskiego przekonywa, że oparł swoją pracę o Długosza, że z niedostępnego ogromnego manuskryptu tego najpierwszego z polskich dziejopisarzy chciał zrobić; ozdobniejszą łaciną (politiore jak mówi Herburt eloquio) skreśloną całość; dziejów polskich. Humanistę rażą barbaryzmy Długoszowe, chciałby historyję narodu w przy-zwoitszą i modniejszą przyoblec szatę. Dwa wszakże ustępy są w jego pracy samodzielne: czasy podługoszowe, gdzie miał przed sobą tylko Miechowitę i Decyjusza, pierwszego po rok 1506, drugiego po rok 1516 i czasy pogańskie, początek narodu traktujące, gdzie jako uczony XVI wieku nie mógł się godzić; na wywody Długosza, ale obok tego, co mówili Miechowita i Decyjusz swoje rozumowania chciał postawić;. Poczyna się kronika polska Bernarda Wapowskiego niegdy kantora krakowskiego kościoła. do karty 291 v. tj. r. 1536, od którego Bielskiemu podstawy Wapowskiego zabrakło. Nie naznacza jednak tego przejścia ód Wapowskiego do swoich wiadomości. Przypuściwszy do czego mamy prawo, że Wapowski zestawił całość; dziejów polskich, mamy w Bielskim po r. 1380 ślady jego zaginionego textu, od 1380 do 1536 sposób przekonania się, jak z kroniki jego korzystano. Otóż zestawienie kilku bodaj textów przekona, że Bielski wydania pierwszego bardzo wiele z Wapowskiego opuszczał traktując jedno obszerniej, drugie ledwie notując; że w przerobieniu Joachima (z r. 1597) znacznie obszerniejszy i dokładniejszy podano excerpt, że jednak nigdzie go nie tłumaczono, ani lepszych jego stron, jak pragmatycznego przedstawienia wypadków, przejąć; nie umiano; przeciwnie sprowadzono go na kronikarską nizinę, na ton szlachecko popularny, po nad który nasz Wapowski w swojem traktowaniu historyi się podniósł. Wapowskiego rękopism zastępował Marcinowi Długosza, którego nie miał, łatał on jednakże Miechowitą i poda-wał tu i ówdzie własne wiadomości. Nie można zatem sądzić; zaginionej części Wapowskiego, wedle tego, co z niej Bielski podał a wykrycie jej manuskryptu byłoby pożądaną dla nauki rzeczą. Pierwszy rzut oka na znany tekst Wapowskiego przekonywa, że oparł swoją pracę o Długosza, że z niedostępnego ogromnego manuskryptu tego najpierwszego z polskich dziejopisarzy chciał zrobić; ozdobniejszą łaciną (politiore jak mówi Herburt eloquio) skreśloną całość; dziejów polskich. Humanistę rażą barbaryzmy Długoszowe, chciałby historyję narodu w przy-zwoitszą i modniejszą przyoblec szatę. Dwa wszakże ustępy są w jego pracy samodzielne: czasy podługoszowe, gdzie miał przed sobą tylko Miechowitę i Decyjusza, pierwszego po rok 1506, drugiego po rok 1516 i czasy pogańskie, początek narodu traktujące, gdzie jako uczony XVI wieku nie mógł się godzić; na wywody Długosza, ale obok tego, co mówili Miechowita i Decyjusz swoje rozumowania chciał postawić;. Należałoby zatem odpowiedzieć; 1) jak się ma text Długosza do textu Wapowskiego, czyli jak Wapowski z Długosza korzysta, 2) jak się ma text Wapowskiego do Miechowity i Decyjusza a do Wapowskiego Kromer i Bielski 3) co nowego Wapowski do badań początku narodu wnosi i na czem to opiera. Na pierwsze z tych zapytań odpowiedzieć; można, że Wapowski zręcznie i z zachowaniem ważnych, tu i ówdzie malowniczych rzeczy, zawsze prawie wiernie textu Długoszowego używa. Tak w opisie bitwy grunwaldzkiej żadnego z rysów długoszowych nie omija, pozwalając sobie na zmianę tylko tam, gdzie u Długosza dowolność; przypuszcza. Wylicza za Długoszem chorągwie polskie i krzyżackie, tylko bez szczegółów, kto pod niemi z znaczniejszych stał: heroldowie ofiarujący miecze Jagielle, otrzymują jednak u niego zupełnie inną, jak u Długosza odpowiedź. Oprócz tej samodzielnej fikcyi, znajdujemy jeszcze w końcu uwagę, że to była za pamięci ludzkiej największa w Europie bitwa i zredukowanie 40,000 jeńców Długosza na skromniejszą i prawdopodobniejszą cyfrę 14,000. 1) Pozwolił sobie także włożyć; Jagielle w usta mowę do wojska, na wzorach klasycznych osnutą. W obec długiej, niedbale stylizowanej, kilka razy jedno powtarzającej, miejscami sprzecznej charakterystyki Jagiełły u Długosza, Wapowski pomijając starannie ujemne strony, zestawił dodatnie w sposób zręczny i dobrze obmyślany. 2) Wybitne odmiany wprowadzone na tle textu Długosza spotykamy, gdy się toczą sprawy pomiędzy Litwą i Polską o sporne ziemie. Tak mowa Zbigniewa Oleśnickiego na zjeździe Parczowskim (1453) interpolowaną została, aby wykazać; prawo Polaków nie już do Podola, ale do Wołynia. U Długosza brzmi zarzut posła litewskiego, Onacza: terram Podoliae, in ąuadraginta milhbus latorum grossorum, per Vladislaum Re- 1) Długosz. Wyd lipskie T. II 227 r n. z Wapowskiego tłum. Malin. T. I, 204 i n. 2) Cf Długosz Wyd. lipsk. II 656. Wapowski w tłum. Mai. II, 219. Należałoby zatem odpowiedzieć; 1) jak się ma text Długosza do textu Wapowskiego, czyli jak Wapowski z Długosza korzysta, 2) jak się ma text Wapowskiego do Miechowity i Decyjusza a do Wapowskiego Kromer i Bielski 3) co nowego Wapowski do badań początku narodu wnosi i na czem to opiera. Na pierwsze z tych zapytań odpowiedzieć; można, że Wapowski zręcznie i z zachowaniem ważnych, tu i ówdzie malowniczych rzeczy, zawsze prawie wiernie textu Długoszowego używa. Tak w opisie bitwy grunwaldzkiej żadnego z rysów długoszowych nie omija, pozwalając sobie na zmianę tylko tam, gdzie u Długosza dowolność; przypuszcza. Wylicza za Długoszem chorągwie polskie i krzyżackie, tylko bez szczegółów, kto pod niemi z znaczniejszych stał: heroldowie ofiarujący miecze Jagielle, otrzymują jednak u niego zupełnie inną, jak u Długosza odpowiedź. Oprócz tej samodzielnej fikcyi, znajdujemy jeszcze w końcu uwagę, że to była za pamięci ludzkiej największa w Europie bitwa i zredukowanie 40,000 jeńców Długosza na skromniejszą i prawdopodobniejszą cyfrę 14,000. 1) Pozwolił sobie także włożyć; Jagielle w usta mowę do wojska, na wzorach klasycznych osnutą. W obec długiej, niedbale stylizowanej, kilka razy jedno powtarzającej, miejscami sprzecznej charakterystyki Jagiełły u Długosza, Wapowski pomijając starannie ujemne strony, zestawił dodatnie w sposób zręczny i dobrze obmyślany. 2) Wybitne odmiany wprowadzone na tle textu Długosza spotykamy, gdy się toczą sprawy pomiędzy Litwą i Polską o sporne ziemie. Tak mowa Zbigniewa Oleśnickiego na zjeździe Parczowskim (1453) interpolowaną została, aby wykazać; prawo Polaków nie już do Podola, ale do Wołynia. U Długosza brzmi zarzut posła litewskiego, Onacza: terram Podoliae, in ąuadraginta milhbus latorum grossorum, per Vladislaum Re- 1) Długosz. Wyd lipskie T. II 227 r n. z Wapowskiego tłum. Malin. T. I, 204 i n. 2) Cf Długosz Wyd. lipsk. II 656. Wapowski w tłum. Mai. II, 219. gem duci Withawdo inscriptam fore. U Wapowskiego: Nonne, inquit, Poloni cum Vladislao Jagellone rege vestro bellis im-pliciti prutenicis, Luczko cum terra Volhinia pro quadraginta millibus aureis Vitoldo oppignorastis? 1) U Długosza chodzi zatem o Podole, u Wapowskiego o sporny do jego czasów Wołyń. Podobnie w opisie burzliwego zjazdu w Piotrkowie (1459) wyzyskuje Wapowski na korzyść; pretensyi polskich mowę Rytwiańskiego, gdy bowiem Długosz mówi o Wołyniu i Podolu, dodaje Wapowski aż po Dniepr i morze czarne gdy Długosz wspomina o Goniądzu i Węgrowie, Wapowski każe żądać; Rytwiańskiemu drohickiego i brzeskiego zamku. Przebija się zatem w Wapowskim ta polemiczność; i tendencyjność; w sprawie litewsko-polskiej, która właściwą jest także Kromerowi i obudziła przeciw temu ostatniemu narzekania Litwinów na sejmach o unii traktujących 2) Podobnie bierze Wapowski sprawę Polski z zakonem pruskim za Kazimierza Jagiellończyka, goręcej, niż Długosz, narzekania nad upadkiem obyczajów w Polsce, tuż po zakończeniu trzynastoletniej wojny u Długosza umieszczone opuszcza, unika gorzkiego humoru, któremi poprzednik dzieje około 1561 zaprawił. Spór o biskupstwo krakowskie między Lut-kiem z Brzezia, Janem Gruszczyńskim i Jakóbem Sienieńskim traktuje przedmiotowo. 3) To stanowisko łagodniejsze względem Kazimierza Jagiellończyka zachowuje Wapowski wszędzie, zapewne podejrzywając u Długosza rozdrażnienie, nieodważa-jąc ssie wszakże na żadną króla charakterystykę, oprócz jego potęgi i dynastycznych dążeń. I W podługoszowyoh czasach Wapowski stojąc pośrodku I między Miechowitą i Kromerem zasługuje na tem pilniejszą I uwagę, że samodzielniej mógł występować;. Jakoż porównywu-jąc go z Miechowitą widzi się, że go wprawdzie używał, ale i miał własne, pewne i z lepszych, niż Miechowita źródeł czer- l) MSS. Wapowskiego. 2) Radziwiłła czarnego r. 1564 (źródłopisma do dziejów Unii.) 3) Cf. Długosz. Wyd, lipsk. II. gem duci Withawdo inscriptam fore. U Wapowskiego: Nonne, inquit, Poloni cum Vladislao Jagellone rege vestro bellis im-pliciti prutenicis, Luczko cum terra Volhinia pro quadraginta millibus aureis Vitoldo oppignorastis? 1) U Długosza chodzi zatem o Podole, u Wapowskiego o sporny do jego czasów Wołyń. Podobnie w opisie burzliwego zjazdu w Piotrkowie (1459) wyzyskuje Wapowski na korzyść; pretensyi polskich mowę Rytwiańskiego, gdy bowiem Długosz mówi o Wołyniu i Podolu, dodaje Wapowski aż po Dniepr i morze czarne gdy Długosz wspomina o Goniądzu i Węgrowie, Wapowski każe żądać; Rytwiańskiemu drohickiego i brzeskiego zamku. Przebija się zatem w Wapowskim ta polemiczność; i tendencyjność; w sprawie litewsko-polskiej, która właściwą jest także Kromerowi i obudziła przeciw temu ostatniemu narzekania Litwinów na sejmach o unii traktujących 2) Podobnie bierze Wapowski sprawę Polski z zakonem pruskim za Kazimierza Jagiellończyka, goręcej, niż Długosz, narzekania nad upadkiem obyczajów w Polsce, tuż po zakończeniu trzynastoletniej wojny u Długosza umieszczone opuszcza, unika gorzkiego humoru, któremi poprzednik dzieje około 1561 zaprawił. Spór o biskupstwo krakowskie między Lut-kiem z Brzezia, Janem Gruszczyńskim i Jakóbem Sienieńskim traktuje przedmiotowo. 3) To stanowisko łagodniejsze względem Kazimierza Jagiellończyka zachowuje Wapowski wszędzie, zapewne podejrzywając u Długosza rozdrażnienie, nieodważa-jąc ssie wszakże na żadną króla charakterystykę, oprócz jego potęgi i dynastycznych dążeń. I W podługoszowyoh czasach Wapowski stojąc pośrodku I między Miechowitą i Kromerem zasługuje na tem pilniejszą I uwagę, że samodzielniej mógł występować;. Jakoż porównywu-jąc go z Miechowitą widzi się, że go wprawdzie używał, ale i miał własne, pewne i z lepszych, niż Miechowita źródeł czer- l) MSS. Wapowskiego. 2) Radziwiłła czarnego r. 1564 (źródłopisma do dziejów Unii.) 3) Cf. Długosz. Wyd, lipsk. II. pane wiadomości. Tak u Miechowity na sejmie elekcyjnym piotrkowskim 1492, sprawa toczy się między Janem Olbrachtem i Zygmuntem jako kandydatami, u Wapowskiego jest czterech: Alexander, Jan Olbracht, Zygmunt i Janusz książę mazowiecki a interwencyja zbrojna królowej Elżbiety przeciw hufcowi mazowieckiemu wysłana, zupełnie innego nabiera znaczenia. Tak opis wojny z Stefanem u Wapowskiego i obszerniejszy i dokładniejszy, podobnież dyplomatyczne stosunki ilekroć; o nich mowa. Kromer idzie też krok w krok za Wapow-skim, przejmując aż do wyrażeń text jego, tu i owdzie zaledwie potrącając o Miechowitę. Nieopuszczają zalety dobrej informacyi, wdzięcznego przedstawienia rzeczy dla Wapowskiego i wtenczas, gdy już żadnych niema poprzedników. Na szczególniejszą uwagę zasługują czasy, gdy jako sekretarz był na dworze królewskim i o wszystkiem mógł się sam dowiedzieć;: opis wojny pruskiej 1520—1, dzieje 1525 i 1526 roku. W myśl Długosza, historyi ościennej niespuszcza z oka i trafne okazuje zrozumienie zachodnio-eu-ropejskich stosunków. Opisy bitew niezwykłern tchną życiem, chociaż widocznie na wzorach łacińskich je osnuwał. W sądzie o ludziach i wypadkach skąpy, nieprzygania doświadczonym swoim nieprzyjaciołom, po gorętszych słowach pochwały po-znać; zaledwie, czyim jest przyjacielem. Dla króla Zygmunta ma szczery podziw bez pochlebstwa, wyobrażenia polityczne dworu, jakie przebijają z korespondentów w Acta Tomiciana i on podziela, z tym może dodatkiem, że jest gorliwszym Rzymu stronnikiem. Od wspomnianej powyżej urzędowości Wapowskiego, od owego unikania sądu o ludziach i wypadkach, zaczynają sie jego błędy. Ma ich więcej. Porządkiem chronologicznym kroczyć; zamierzywszy, często unosi się opowiadaniem, przekracza grą-nice roku o którym pisze, aż zmiarkowawszy się dodaje: sed haec aliquantulum postea. Z tąd kilkakrotnie często jedna i taż sama wraca wiadomość;, raz natracona, drugi raz obszerniej, sprawiając zamęt w toku rzeczy. Czasami brak imienia przed nazwiskiem a puste miejsce w texcie czeka tu owdzie na pe- pane wiadomości. Tak u Miechowity na sejmie elekcyjnym piotrkowskim 1492, sprawa toczy się między Janem Olbrachtem i Zygmuntem jako kandydatami, u Wapowskiego jest czterech: Alexander, Jan Olbracht, Zygmunt i Janusz książę mazowiecki a interwencyja zbrojna królowej Elżbiety przeciw hufcowi mazowieckiemu wysłana, zupełnie innego nabiera znaczenia. Tak opis wojny z Stefanem u Wapowskiego i obszerniejszy i dokładniejszy, podobnież dyplomatyczne stosunki ilekroć; o nich mowa. Kromer idzie też krok w krok za Wapow-skim, przejmując aż do wyrażeń text jego, tu i owdzie zaledwie potrącając o Miechowitę. Nieopuszczają zalety dobrej informacyi, wdzięcznego przedstawienia rzeczy dla Wapowskiego i wtenczas, gdy już żadnych niema poprzedników. Na szczególniejszą uwagę zasługują czasy, gdy jako sekretarz był na dworze królewskim i o wszystkiem mógł się sam dowiedzieć;: opis wojny pruskiej 1520—1, dzieje 1525 i 1526 roku. W myśl Długosza, historyi ościennej niespuszcza z oka i trafne okazuje zrozumienie zachodnio-eu-ropejskich stosunków. Opisy bitew niezwykłern tchną życiem, chociaż widocznie na wzorach łacińskich je osnuwał. W sądzie o ludziach i wypadkach skąpy, nieprzygania doświadczonym swoim nieprzyjaciołom, po gorętszych słowach pochwały po-znać; zaledwie, czyim jest przyjacielem. Dla króla Zygmunta ma szczery podziw bez pochlebstwa, wyobrażenia polityczne dworu, jakie przebijają z korespondentów w Acta Tomiciana i on podziela, z tym może dodatkiem, że jest gorliwszym Rzymu stronnikiem. Od wspomnianej powyżej urzędowości Wapowskiego, od owego unikania sądu o ludziach i wypadkach, zaczynają sie jego błędy. Ma ich więcej. Porządkiem chronologicznym kroczyć; zamierzywszy, często unosi się opowiadaniem, przekracza grą-nice roku o którym pisze, aż zmiarkowawszy się dodaje: sed haec aliquantulum postea. Z tąd kilkakrotnie często jedna i taż sama wraca wiadomość;, raz natracona, drugi raz obszerniej, sprawiając zamęt w toku rzeczy. Czasami brak imienia przed nazwiskiem a puste miejsce w texcie czeka tu owdzie na pe- wniejsze wiadomości. Byłby to zapewne usunął, gdyby był mógł przystąpić; do ostatecznego wykończenia swojej pracy. Figuruje Wapowski pomiędzy historykami XVI wieku, jako badacz przedchrześciańskiej epoki dziejów Polski. Zamiłowanie w tem badaniu było cechą jego czasów. Poświęcali mu się Miechowita, Deciusz, Kromer, Orzechowski, Bielscy, Stryjkowski, Sarnicki i inni. Część; kroniki poświęcona tym czasom zginęła, zapatrywania jego znamy tylko z tęgo, co podał Bielski, co przytoczył Kromer i Stryjkowski a po części z przedmowy do Carmina r. 1515, którą niezawodnie sam napisał. Prócz tego po całem dziele rozprószone są jego w tej mierze zapatrywania, bo każdy kraj i miejscowość; starał się odnieść; do znanego jakiegoś w starożytności nazwiska. Zestawiając przedmowę do Carmina z tem , co Marcin Bielski: 0 wywodzie narodu polskiego (k. 154) i pod tytułem: Poczyna się kronika polska Bernata Wapowskiego napisał, można dojść; do jego w tym przedmiocie wyobrażeń. Wedle Bielskiego 1) zgodnie z przedmową do Carmina Słowianie naszli państwo rzymskie po przejściu wandalskiej i ostrogockiej nawały, zajmując dawne Wandalów siedziby 2). Pierwotnem ich gniazdem były okolice jeziora Słowionego pod W. Nowogrodem, z kąd wzięli nazwisko 3). Zajęli w walce z ce- sarzami wschodniemi całą Sarmacyją, dwie Mizyje, Dardaniją, oraz wielką część; Germanii, Pannonii, Macedonii i Tracyi 4). Grecy zwali ich Sporami, to jest rozprószonemi, bo wiele cu dzych królestw posiadali. Przyjmując Lecha i Czecha, każe im Wapowski z Illiryi udawać; się na zachód, gdzie się między Wisłą, Elbą i Wezerą rozgaszczają, zakładając miasto Brzemię (Bremen 5). Tam wal-czą szczęśliwie z Niemcami a pod Wizy mirem jednym z na- 1) Wyd. 1554, 2) Antiqua Vandalorum sedes obtinuerunt. (Carmina). 3) Bielski, wyd. 1554 str. 156 Stryjkowski Wyd. Daniłł. 101. Odmiennie Kromer Polonia 16. 4), Bielski 159. Carmina. 5) Nescio quem authorem seąuutus, mówi Kromer. Tymczasem Boguchwał a za nim Długosz mówią, o Brżmie i od brzemienia nazwę wywodzą,. wniejsze wiadomości. Byłby to zapewne usunął, gdyby był mógł przystąpić; do ostatecznego wykończenia swojej pracy. Figuruje Wapowski pomiędzy historykami XVI wieku, jako badacz przedchrześciańskiej epoki dziejów Polski. Zamiłowanie w tem badaniu było cechą jego czasów. Poświęcali mu się Miechowita, Deciusz, Kromer, Orzechowski, Bielscy, Stryjkowski, Sarnicki i inni. Część; kroniki poświęcona tym czasom zginęła, zapatrywania jego znamy tylko z tęgo, co podał Bielski, co przytoczył Kromer i Stryjkowski a po części z przedmowy do Carmina r. 1515, którą niezawodnie sam napisał. Prócz tego po całem dziele rozprószone są jego w tej mierze zapatrywania, bo każdy kraj i miejscowość; starał się odnieść; do znanego jakiegoś w starożytności nazwiska. Zestawiając przedmowę do Carmina z tem , co Marcin Bielski: 0 wywodzie narodu polskiego (k. 154) i pod tytułem: Poczyna się kronika polska Bernata Wapowskiego napisał, można dojść; do jego w tym przedmiocie wyobrażeń. Wedle Bielskiego 1) zgodnie z przedmową do Carmina Słowianie naszli państwo rzymskie po przejściu wandalskiej i ostrogockiej nawały, zajmując dawne Wandalów siedziby 2). Pierwotnem ich gniazdem były okolice jeziora Słowionego pod W. Nowogrodem, z kąd wzięli nazwisko 3). Zajęli w walce z ce- sarzami wschodniemi całą Sarmacyją, dwie Mizyje, Dardaniją, oraz wielką część; Germanii, Pannonii, Macedonii i Tracyi 4). Grecy zwali ich Sporami, to jest rozprószonemi, bo wiele cu dzych królestw posiadali. Przyjmując Lecha i Czecha, każe im Wapowski z Illiryi udawać; się na zachód, gdzie się między Wisłą, Elbą i Wezerą rozgaszczają, zakładając miasto Brzemię (Bremen 5). Tam wal-czą szczęśliwie z Niemcami a pod Wizy mirem jednym z na- 1) Wyd. 1554, 2) Antiqua Vandalorum sedes obtinuerunt. (Carmina). 3) Bielski, wyd. 1554 str. 156 Stryjkowski Wyd. Daniłł. 101. Odmiennie Kromer Polonia 16. 4), Bielski 159. Carmina. 5) Nescio quem authorem seąuutus, mówi Kromer. Tymczasem Boguchwał a za nim Długosz mówią, o Brżmie i od brzemienia nazwę wywodzą,. stępców Lecha, Syward król Danii staje się podwładnym Słowian 1). Migracyja Lecha miała wedle Wapowskiego przypaść; na r. 550 monarchija Krakusa na r. 700. Zgodnie z Długoszem każe on Krakusowi rządzić; i w Czechach. Nie zapomina o wyliczeniu dwudziestu synów Leszkowych 2). Poszukując źródeł zestawienia Wapowskiego, w którym! tylko wywód Słowian, boje z Duńczykami i Wizymir po Le-ehu postawiony, nowo do bajecznej historyi Polski wprowadzone zostały, nasuwają się przedewszystkiem M. Antoniego Sabellika Enneades seu Rhapsodia historiarum ab O. C. 3) Blondusa: Historiarum decades in ab inclinatione imperii ro-mani4). Alb. Krantzii Vandalia i Saxonia 5) Saxonis Gramma-tici: Danorum regum historiae 6). Pierwszych to trzech wiadomości starali się nasi pisarze zestawić; z podaniami kronikarzy polskich, czynili to zaś w sposób mniej lub więcej dowcipny ale nie naukowy. Czynił tak Decyjusz, czynił Wapowski, Kromer i Stryjkowski. Znalazłszy w Długoszu czerpanego z Boguchwała Wizy-mira, przyszył go Wapowski bardzo naiwnie do ustępu Krantzą gdzie tenże mówi o wojnie Izmara, króla Wandalów z Syg-wardem, królem Danów; skoro wyrzeczeniem, że Słowianie a Wandalowie to jedno, zdawał się go do tego upoważniać; 1). Natomiast wywód o zjawieniu się Słowian, jest głównie z Sabellika czerpany. Charak tery s tycz nem u Wapowskiego jest przytaczanie nazw starożytnej geografii przy miejscowościach lub nawet podawanie ich bez wyjaśnienia. Stiria et Carinthia Noricorum terrae Camenecensis in Tagris episcopus Massagetae (Ma-sovii) Tyrangetae (Naddniestrzanie), Scythae, Tauroscythae, 1) Kromer wedle Wapowskiego zgodnie z Bielskim. 2) Kromer i Bielski. 3) Pierwsze wydanie w Wenecyi 1498, 1504. 4) Pierwsze wyd.: w Wenecyi 1483, 1484. 5) W Kolonii 1519, 1520. 6) Pierwsze wydanie w Paryżu 1514. 7) Krantz u. etc. Wandalia. Francof. 1580. 11. 12. cf. A. Sabeliei: Opera omnia. Basil. 1560. IV. 231, II. 330. stępców Lecha, Syward król Danii staje się podwładnym Słowian 1). Migracyja Lecha miała wedle Wapowskiego przypaść; na r. 550 monarchija Krakusa na r. 700. Zgodnie z Długoszem każe on Krakusowi rządzić; i w Czechach. Nie zapomina o wyliczeniu dwudziestu synów Leszkowych 2). Poszukując źródeł zestawienia Wapowskiego, w którym! tylko wywód Słowian, boje z Duńczykami i Wizymir po Le-ehu postawiony, nowo do bajecznej historyi Polski wprowadzone zostały, nasuwają się przedewszystkiem M. Antoniego Sabellika Enneades seu Rhapsodia historiarum ab O. C. 3) Blondusa: Historiarum decades in ab inclinatione imperii ro-mani4). Alb. Krantzii Vandalia i Saxonia 5) Saxonis Gramma-tici: Danorum regum historiae 6). Pierwszych to trzech wiadomości starali się nasi pisarze zestawić; z podaniami kronikarzy polskich, czynili to zaś w sposób mniej lub więcej dowcipny ale nie naukowy. Czynił tak Decyjusz, czynił Wapowski, Kromer i Stryjkowski. Znalazłszy w Długoszu czerpanego z Boguchwała Wizy-mira, przyszył go Wapowski bardzo naiwnie do ustępu Krantzą gdzie tenże mówi o wojnie Izmara, króla Wandalów z Syg-wardem, królem Danów; skoro wyrzeczeniem, że Słowianie a Wandalowie to jedno, zdawał się go do tego upoważniać; 1). Natomiast wywód o zjawieniu się Słowian, jest głównie z Sabellika czerpany. Charak tery s tycz nem u Wapowskiego jest przytaczanie nazw starożytnej geografii przy miejscowościach lub nawet podawanie ich bez wyjaśnienia. Stiria et Carinthia Noricorum terrae Camenecensis in Tagris episcopus Massagetae (Ma-sovii) Tyrangetae (Naddniestrzanie), Scythae, Tauroscythae, 1) Kromer wedle Wapowskiego zgodnie z Bielskim. 2) Kromer i Bielski. 3) Pierwsze wydanie w Wenecyi 1498, 1504. 4) Pierwsze wyd.: w Wenecyi 1483, 1484. 5) W Kolonii 1519, 1520. 6) Pierwsze wydanie w Paryżu 1514. 7) Krantz u. etc. Wandalia. Francof. 1580. 11. 12. cf. A. Sabeliei: Opera omnia. Basil. 1560. IV. 231, II. 330. (Tatarzy), Modoca (Moskwa), arae Alexandri magni (okolice Smoleńska), Borystenes (raz Berezyna to znowu Dniepr) terra Prussiae ubi olim Gytones et Phynni erant; Kiovia (in Ama-docis), Busko (in Peucinis, Vilna (apud Sudinos), Petricovia (apud Sindones) itp. Wszystko to czerpane z jednego z wydań Ptolomeusza kosmografii, z objaśnieniami spółczesnemi i mapami nieudolnemi, jak np. wydanie Wawrzyńca Friziusza, Griesingera nakładem 1522, z którego Wapowski, jako znajdującego się w biblijotece kapitulnej zapewne korzystał. Z tego też źródła bierze redukcyją mil na kroki. Geografija była jedną z specyjalnych Wapowskiego zajęć;. świadczą temu dwie mapy, obejmujące Polskę południową i Węgry jedna, Prusy i Litwę druga, na których wydanie dał Zygmunt I, 18 Października 1526 Floryjanowi Unglerowi przywilej. W przywileju stoi wyraźnie nazwisko autora: Wapowskiego. (P. Mappografia dawnej Polski przez E. Rastawiec-kiego. Warsz. 1846) Mappy te dotąd nieodszukane. Wiszniewski w Historyi literatury pol. (T. VI s. 471) podaje nareszcie Wapowskiego jako tłumacza trzech psalmów 100, 127, 50 na język polski, z tych dwa ostatnie wierszem, pierwszy prozą (u łazarza Andrysowicza 1554, 1556). Przypuszczenie to opiera na literach B. W. których nawet brak na psalmie 100. Dowolność; przypuszczenia sama tu w oczy wpada, tem bardziej, że psalmy w dwadzieścia prawie lat po śmierci Wapowskiego wychodzą. Kończymy wiadomością o manuskrypcie hr. Wiktora Ba-worowskiego, niegdyś Stronczyńskiego własności. Jest on in folio w pergamin niezapisany oprawny 1080 stronnic liczący. Papier czerpany, ma trzy różne znaki wodne, wytworniejszego rysunku topór do str. 409, dwuramienny krzyż do 441, odtąd gorzej narysowany topór aż do końca. Pismo jest jednej ręki, chociaż nie jednostajne, drobniejsze lub większe, niedbal-sze, to znowu staranniejsze, włoskie. Skrócenia nieliczne, opuszczenia i poprawki na marginesie dopisywane. Manuskrypt rozpoczyna się od słów: ut primum apud principem gracie locum fuerit assecutus, Olgerdo vita functo Jagellonis filii vi-dejicet Olgerdi aulam secutus etc. Kart dwóch brakuje przy (Tatarzy), Modoca (Moskwa), arae Alexandri magni (okolice Smoleńska), Borystenes (raz Berezyna to znowu Dniepr) terra Prussiae ubi olim Gytones et Phynni erant; Kiovia (in Ama-docis), Busko (in Peucinis, Vilna (apud Sudinos), Petricovia (apud Sindones) itp. Wszystko to czerpane z jednego z wydań Ptolomeusza kosmografii, z objaśnieniami spółczesnemi i mapami nieudolnemi, jak np. wydanie Wawrzyńca Friziusza, Griesingera nakładem 1522, z którego Wapowski, jako znajdującego się w biblijotece kapitulnej zapewne korzystał. Z tego też źródła bierze redukcyją mil na kroki. Geografija była jedną z specyjalnych Wapowskiego zajęć;. świadczą temu dwie mapy, obejmujące Polskę południową i Węgry jedna, Prusy i Litwę druga, na których wydanie dał Zygmunt I, 18 Października 1526 Floryjanowi Unglerowi przywilej. W przywileju stoi wyraźnie nazwisko autora: Wapowskiego. (P. Mappografia dawnej Polski przez E. Rastawiec-kiego. Warsz. 1846) Mappy te dotąd nieodszukane. Wiszniewski w Historyi literatury pol. (T. VI s. 471) podaje nareszcie Wapowskiego jako tłumacza trzech psalmów 100, 127, 50 na język polski, z tych dwa ostatnie wierszem, pierwszy prozą (u łazarza Andrysowicza 1554, 1556). Przypuszczenie to opiera na literach B. W. których nawet brak na psalmie 100. Dowolność; przypuszczenia sama tu w oczy wpada, tem bardziej, że psalmy w dwadzieścia prawie lat po śmierci Wapowskiego wychodzą. Kończymy wiadomością o manuskrypcie hr. Wiktora Ba-worowskiego, niegdyś Stronczyńskiego własności. Jest on in folio w pergamin niezapisany oprawny 1080 stronnic liczący. Papier czerpany, ma trzy różne znaki wodne, wytworniejszego rysunku topór do str. 409, dwuramienny krzyż do 441, odtąd gorzej narysowany topór aż do końca. Pismo jest jednej ręki, chociaż nie jednostajne, drobniejsze lub większe, niedbal-sze, to znowu staranniejsze, włoskie. Skrócenia nieliczne, opuszczenia i poprawki na marginesie dopisywane. Manuskrypt rozpoczyna się od słów: ut primum apud principem gracie locum fuerit assecutus, Olgerdo vita functo Jagellonis filii vi-dejicet Olgerdi aulam secutus etc. Kart dwóch brakuje przy xxx końcu części, która na Długoszu była opartą. Przy słowach Eo anno Idruntum i t. d. rozpoczynających część; podługo-szową, dodano po lewej na marginesie: Post Dlugossium sequentia. W roku 1528 urywa się manuskrypt na słowach: In Podolia estatis inicio satis letum fiuit, Jaslovecius et Iscri cius Regiarum copiarum Widać; że wydarto kart siedem po szczątkach papieru pozostałych w oprawie. Zdaje się nie podlegać; wątpliwości, że rękopism jnż jako fragment oprawiony został. Text przez kopistę z innego nie zawsze, widać;, czytelnego rękopismu odpisywany poprawiała inna ręka, spiczastą i ogoniastą kursywą z końca XV i początku XVI wieku pisząca. Możnaby mieć; pokusę, przysądzić; tej ręce nawet część; kopii, szczególniej od str. 203 do 301, tak podobnem jest tam pismo do gloss kolacyjonującego, który czasem nawet poprawia na boku dodając melius już nie z tekstu widać;, ale z głowy. Wodne znaki pisma, jak mnie objaśnił Dr. Piekosiński, posiadający największy zbiór filigranów w Krakowie, wskazują lata między 1540 a 1555. xxx końcu części, która na Długoszu była opartą. Przy słowach Eo anno Idruntum i t. d. rozpoczynających część; podługo-szową, dodano po lewej na marginesie: Post Dlugossium sequentia. W roku 1528 urywa się manuskrypt na słowach: In Podolia estatis inicio satis letum fiuit, Jaslovecius et Iscri cius Regiarum copiarum Widać; że wydarto kart siedem po szczątkach papieru pozostałych w oprawie. Zdaje się nie podlegać; wątpliwości, że rękopism jnż jako fragment oprawiony został. Text przez kopistę z innego nie zawsze, widać;, czytelnego rękopismu odpisywany poprawiała inna ręka, spiczastą i ogoniastą kursywą z końca XV i początku XVI wieku pisząca. Możnaby mieć; pokusę, przysądzić; tej ręce nawet część; kopii, szczególniej od str. 203 do 301, tak podobnem jest tam pismo do gloss kolacyjonującego, który czasem nawet poprawia na boku dodając melius już nie z tekstu widać;, ale z głowy. Wodne znaki pisma, jak mnie objaśnił Dr. Piekosiński, posiadający największy zbiór filigranów w Krakowie, wskazują lata między 1540 a 1555. TREść;. Str. B. Wapowskiego: Czasy podługoszowe 1 Macieja z Miechowa: Waryjanty wydania r. 1519 257 Z pisarzy pruskich do lat 1480 — 1506 286 Z latopisców ruskich do tychże lat 302 Z pisarzy węgierskich 316 TREść;. Str. B. Wapowskiego: Czasy podługoszowe 1 Macieja z Miechowa: Waryjanty wydania r. 1519 257 Z pisarzy pruskich do lat 1480 — 1506 286 Z latopisców ruskich do tychże lat 302 Z pisarzy węgierskich 316 Eo anno Idruntum Apulie in extrema Italie parte civitas per Machometi Turcorum Regis classem aliquandiu expugnata post infinitas hominum cedes die ultima Augusti vi captum ac 8poliatum est. Capte urbis antistes in potestatem redactus palo suffixus miserabili per viscera cruciatu periit. Turci Idrunto capto valido militari presidio firmato, Regnum Neapolitanum irrequietis excursionibus fatigarunt: oppida et pagos complures solo equarunt, ferro et igne vastarunt omnia. Terror ingens et trepidacio Italiam longo ocio et armorum desuetudine tunc imbellem invasit. Actum de nobilissima fuisset provincia, ni Machometes tyrannus perpetuo victoriarum cursu terribilis post captam per eum Constantinopolim anno octavo et vice-simo die Maii tercia vita excesisset. Cujus mors universam Christianitatem incredibili affecit leticia. Machometo Paiazetus filius natu major Seliabo juniore regno pulso successit. Selia-bus, quem alii Sizimum vocant, apud Prussam Asie minoris metropolim magno prelio a fratre victus, fugiens Rodum tunc Christianorum se recepit: quem Rodiane milicie Magister in po-testatem redactum in Galliam transmisit. Processu temporis Ro-mam translatus in Alexandri Pontificis venit potestatem: po-stremo Seliabus tot adversantis fortune casibus iactatus in Ca-roli Francorum Regis (dum per Romam cum exercitu iret ad Neapolim) rediit servitutem, obsidis loco traditus a Pontifice. Quo tempore in Campania anno exilii sui quarto decimo incer-tum an veneno periit; sed haec aliquanto postea. Eo anno, quo Seliabus Turcus ex Asia victus profugit erat octuagesimus secundus supra millesimum ac quadringentesimum. Feda pesti-lentia ex Ungaria progressa Poloniam in Visburgis superiorem quam minorem vocant, invasit. Duravit id malum mensibus esti-vis tribus. In regia urbe Cracovia supra centum homines die- Eo anno Idruntum Apulie in extrema Italie parte civitas per Machometi Turcorum Regis classem aliquandiu expugnata post infinitas hominum cedes die ultima Augusti vi captum ac 8poliatum est. Capte urbis antistes in potestatem redactus palo suffixus miserabili per viscera cruciatu periit. Turci Idrunto capto valido militari presidio firmato, Regnum Neapolitanum irrequietis excursionibus fatigarunt: oppida et pagos complures solo equarunt, ferro et igne vastarunt omnia. Terror ingens et trepidacio Italiam longo ocio et armorum desuetudine tunc imbellem invasit. Actum de nobilissima fuisset provincia, ni Machometes tyrannus perpetuo victoriarum cursu terribilis post captam per eum Constantinopolim anno octavo et vice-simo die Maii tercia vita excesisset. Cujus mors universam Christianitatem incredibili affecit leticia. Machometo Paiazetus filius natu major Seliabo juniore regno pulso successit. Selia-bus, quem alii Sizimum vocant, apud Prussam Asie minoris metropolim magno prelio a fratre victus, fugiens Rodum tunc Christianorum se recepit: quem Rodiane milicie Magister in po-testatem redactum in Galliam transmisit. Processu temporis Ro-mam translatus in Alexandri Pontificis venit potestatem: po-stremo Seliabus tot adversantis fortune casibus iactatus in Ca-roli Francorum Regis (dum per Romam cum exercitu iret ad Neapolim) rediit servitutem, obsidis loco traditus a Pontifice. Quo tempore in Campania anno exilii sui quarto decimo incer-tum an veneno periit; sed haec aliquanto postea. Eo anno, quo Seliabus Turcus ex Asia victus profugit erat octuagesimus secundus supra millesimum ac quadringentesimum. Feda pesti-lentia ex Ungaria progressa Poloniam in Visburgis superiorem quam minorem vocant, invasit. Duravit id malum mensibus esti-vis tribus. In regia urbe Cracovia supra centum homines die- bus singulis feda lue extinquebantur, que etiam Simonem Li-pnicium Franciscane relligionis de observantia divinf verbi con-cionatorem eximium, nunc opinione sanctitatis et miraculis clarum absumpsit. In sequenti anno Poloniam in Corcontis in-feriorem, que major vocatur nec non Masoviam (ubi) olim Omani et Phrugundiones erant, ac terram Prussiam in ora maris Ve-nedici, ubi olim Rucidij Gytones et Phinni, citra et ultra Vi-stulam flumen irrupit et eas terras multo mortalium interitu vastavit. Casimirus rex in Lituania tunc agebat, ubi Casimirus natus secundogenitus ptisi confectus in humanis esse desiit Vilne apud Galindos in Lituanorum metropoli honestissima exequiarum pompa sepultus, stupendis hodie, quod satis con-stat aperte sanctitatis claret miraculis. Per id tempus in Cra-coviensi Satrapia casus accidit miserabilis. Cristoforus Safra-necius vir preclara nobilitate et opibus potens Cracoviensibus hostis ob privatam iniuriam factus, plerosque ex eis ad nun-dinas Lublinenses euntes opressit ac etiam tracidavit: qui ob patratum facinus mandato Regio in protestatem redactus, gladio est percussus. Eo tempore Paiazetus Turcorum imperator emulis, qui in Asia, Macedonia et Epiro contra eum consurrexerant resque novas moliebantur opressis pace usquequaque domi foris-que parta in omne voluptatis genus se immersit ociumque se-gnis agitabat. Turci satrape fera gens eam hominis molliciem ac ignaviam detestati quotidianis exhortacionibus veluti stimu-lis ad sumenda arma Valachiamque iuvadendam eum impulere. Ipse ingenti comparato exereitu septemplicis Istri ostia trans-gressus in Moldaviam irrumpit et maximam ejus regionis par-bem atrocissime pervastavit. Nec eo contentus Kiliam et Al-bum Castrum cum adjacentibus oppidis validas arces ad Istri et Tyre amnium ostia sitas ac aliquamdiu oppugnatas expug-navit ac valido presidio firmavit. Anno humane salutis 1484 magna erat Paiazeti potentia et major, quam ut Stephanus Moldavie palatinus ei posset ire obviam magnus alioquin bel-lator: qui antea ingentibus preliis Turcos straverat et citra [strum consistere non permittebat. Tunc animo fractus viri-busque suis diffisus ad opes et potenciam Casimiri Polonia Etegis confugit legatisque citra ultroque missis hoc inter eo» bus singulis feda lue extinquebantur, que etiam Simonem Li-pnicium Franciscane relligionis de observantia divinf verbi con-cionatorem eximium, nunc opinione sanctitatis et miraculis clarum absumpsit. In sequenti anno Poloniam in Corcontis in-feriorem, que major vocatur nec non Masoviam (ubi) olim Omani et Phrugundiones erant, ac terram Prussiam in ora maris Ve-nedici, ubi olim Rucidij Gytones et Phinni, citra et ultra Vi-stulam flumen irrupit et eas terras multo mortalium interitu vastavit. Casimirus rex in Lituania tunc agebat, ubi Casimirus natus secundogenitus ptisi confectus in humanis esse desiit Vilne apud Galindos in Lituanorum metropoli honestissima exequiarum pompa sepultus, stupendis hodie, quod satis con-stat aperte sanctitatis claret miraculis. Per id tempus in Cra-coviensi Satrapia casus accidit miserabilis. Cristoforus Safra-necius vir preclara nobilitate et opibus potens Cracoviensibus hostis ob privatam iniuriam factus, plerosque ex eis ad nun-dinas Lublinenses euntes opressit ac etiam tracidavit: qui ob patratum facinus mandato Regio in protestatem redactus, gladio est percussus. Eo tempore Paiazetus Turcorum imperator emulis, qui in Asia, Macedonia et Epiro contra eum consurrexerant resque novas moliebantur opressis pace usquequaque domi foris-que parta in omne voluptatis genus se immersit ociumque se-gnis agitabat. Turci satrape fera gens eam hominis molliciem ac ignaviam detestati quotidianis exhortacionibus veluti stimu-lis ad sumenda arma Valachiamque iuvadendam eum impulere. Ipse ingenti comparato exereitu septemplicis Istri ostia trans-gressus in Moldaviam irrumpit et maximam ejus regionis par-bem atrocissime pervastavit. Nec eo contentus Kiliam et Al-bum Castrum cum adjacentibus oppidis validas arces ad Istri et Tyre amnium ostia sitas ac aliquamdiu oppugnatas expug-navit ac valido presidio firmavit. Anno humane salutis 1484 magna erat Paiazeti potentia et major, quam ut Stephanus Moldavie palatinus ei posset ire obviam magnus alioquin bel-lator: qui antea ingentibus preliis Turcos straverat et citra [strum consistere non permittebat. Tunc animo fractus viri-busque suis diffisus ad opes et potenciam Casimiri Polonia Etegis confugit legatisque citra ultroque missis hoc inter eo» 3 convenit, ut Stephanus cum tota terra et gente moldavica (quondam Misia erat inferior) Regis Poloni se submitteret po-testati, Regnique esset consiliarius, loco ei in consilio regio ho-norifico inter Polonos satrapas assignato obedientiam insupei ac subiectionis fidelitatisque iuramentum in loco, ad quem Ca-simirus Rex eum venire iusisset prestaret. Dedicione eo modo Stephani Palatini recepta Casimirus vicissim a Turcorum im-peratore potencia eum defendere aut ubi vis et ingruens ne-cessitas supervenisset, tutum in Regno suo receptum datis ad hoc diplomatibus est pollicitus. Constitutum preterea in Colo-miam veniret Regni Polonie oppidum haud procul a finibus Moldavie situin, ad Prutum amnem: ea regio hodie trans Ty-ram seu Nestrium flumen Pokuce vocatur, ubi presens dedi-cionem faceret ac in verba Regia iuraret. Rebus ita per lega-tos hinc inde constitutis haud multo postea Casimirus Res multa procerum ac purpuratorum turba, aulicorum insuper numeroso ac ornatissimo comitatu stipatus in Roxiam ac Ty-rangetas ire pergit. Ad Leopolim in Peucinos veniens Roxie metropolim, Roxanam omnem ac Podoleam nobilitatem arma-tam ad se convenire iubet, et non solum hij sed ex universa Polonia complures voluntarii, abi officii, plerique pulchri spec-taculi causa sua sponte equis armisque egregie instructi con-fluxerunt. Roxani ac Podolei edicto regio paruere, ad diem prestitutam convenere omnes. Viginti millium equitum exer-citus omnium, qui circa Regem erant conflatus. Pars quorum maxima equites erant cataphracti, fulgentibus armis conspicui, His copiis instructus Casimirus eius nominis, qui in Polonia regnarunt tercius, Tyram amnem apud Haliciam cum omnibus copiis transmisit, Pokuceque provinciam ingressus, tandem ad Colomiam pervenit, quod oppidum a finibus Moldavie unius diei abest itinere: castra patenti campo ante Colomiam facta, Paucos post dies ut constitutum erat supervenit Stephanus Palatinus princeps et bellator ea tempestate famigeratissimus, multis Turcorum tropheis spectabilis. Quos tociens ingentibus preliis superavit, fugit, fugavit. Mathiam etiam Hungariae re-gem, preclarum belli ducem, qui infestis signis in Moldaviam irruperat, nocturno prelio et eo cruento, multis Ungaris cesis Ste- pha- nus, pal. Molda- vie Re- gi Pol. dedi- cio- nem facit. 3 convenit, ut Stephanus cum tota terra et gente moldavica (quondam Misia erat inferior) Regis Poloni se submitteret po-testati, Regnique esset consiliarius, loco ei in consilio regio ho-norifico inter Polonos satrapas assignato obedientiam insupei ac subiectionis fidelitatisque iuramentum in loco, ad quem Ca-simirus Rex eum venire iusisset prestaret. Dedicione eo modo Stephani Palatini recepta Casimirus vicissim a Turcorum im-peratore potencia eum defendere aut ubi vis et ingruens ne-cessitas supervenisset, tutum in Regno suo receptum datis ad hoc diplomatibus est pollicitus. Constitutum preterea in Colo-miam veniret Regni Polonie oppidum haud procul a finibus Moldavie situin, ad Prutum amnem: ea regio hodie trans Ty-ram seu Nestrium flumen Pokuce vocatur, ubi presens dedi-cionem faceret ac in verba Regia iuraret. Rebus ita per lega-tos hinc inde constitutis haud multo postea Casimirus Res multa procerum ac purpuratorum turba, aulicorum insuper numeroso ac ornatissimo comitatu stipatus in Roxiam ac Ty-rangetas ire pergit. Ad Leopolim in Peucinos veniens Roxie metropolim, Roxanam omnem ac Podoleam nobilitatem arma-tam ad se convenire iubet, et non solum hij sed ex universa Polonia complures voluntarii, abi officii, plerique pulchri spec-taculi causa sua sponte equis armisque egregie instructi con-fluxerunt. Roxani ac Podolei edicto regio paruere, ad diem prestitutam convenere omnes. Viginti millium equitum exer-citus omnium, qui circa Regem erant conflatus. Pars quorum maxima equites erant cataphracti, fulgentibus armis conspicui, His copiis instructus Casimirus eius nominis, qui in Polonia regnarunt tercius, Tyram amnem apud Haliciam cum omnibus copiis transmisit, Pokuceque provinciam ingressus, tandem ad Colomiam pervenit, quod oppidum a finibus Moldavie unius diei abest itinere: castra patenti campo ante Colomiam facta, Paucos post dies ut constitutum erat supervenit Stephanus Palatinus princeps et bellator ea tempestate famigeratissimus, multis Turcorum tropheis spectabilis. Quos tociens ingentibus preliis superavit, fugit, fugavit. Mathiam etiam Hungariae re-gem, preclarum belli ducem, qui infestis signis in Moldaviam irruperat, nocturno prelio et eo cruento, multis Ungaris cesis Ste- pha- nus, pal. Molda- vie Re- gi Pol. dedi- cio- nem facit. vicit, ipsum Regem tribus vulneribus saucium, cruore resper-sum, castris exutum turpi fuga Ungariam repetere coegit, vi-dit. Qui insuper Mulctanos Valachos superiora Istri tenentes, neo non Tartaros, Tauroscythas tot ac tantis stragibus affecit. Preparatus erat mediis castris excelsus ac ornatissimus sugge-stus auro et oloscrico usquequaque coopertus intra altum ac spaciosum tentorium. Suggestum Casimirus Rex diademate et aliis regalibus insignibus conspicuus conscendit, in eoque au-rato solio sublimus presedit. Cum ecce Stephanus Palatinus cum gentis sue purpuratis et nobilissimo quoque magna pompa supervenit. Ubi tentorio regio apropinquavit ex composito Po-lonorum equitum interventu a suis exclusus ac equo desiliens in tabernaculum introductus solus regalem suggestum con-scendit Regemque more gentis adoravit. Inde in verba regia iuraturus utroque genu flexus vexillum terre Moldavie manu tenebat: ut vero tanti principis denicio ac humiliacio omhibus et his precipue, qui aderant, testata esset, tabernaculum Re-gium re ita ex industria adaptata, solutis repente funiculis e sublimi in terram decidit et omnia, que in suggesto ageban-tur omnibus admiracione attonitis patuere, Stephanus Palati-nus, ut erat ingentis animi, nihil turbatus. Vexillum principale Moldavicum ante pedes regios stravit ac demum alma cruce ac sacro codice adhibito: erat siquidem ritus Grecanici Chri-stianus, juramentum fidelitatis, obediencie ac subiectionis (quod omagium vocant) Casimiro Regi et Regibus Poloniae successo-ribus multa cerimonia, quod felix faustumque sit prestitit. Quo facto Casimirus Rex erectum atque ad amplexum admissum bono animo esse iussit, auxiliares copias, quod Stephanus per-optabat contra imanissimos Turcos pollicicus, quem aliquocies mense sue Regie adhibuit comiterque ac hospitaliter tractavit ipsum et terre Moldavie, qui cum eo venerant optimates, quos omnes Polonus Rex muneribus expletoe in Moldaviam, (olim Misia erat inferior inter Istrum et Tyram amnes) dimisit, confestim-que tria equitum Polonorum cataphractorum milia ex omni-bus copiis delecta, Joanne Polaco Duce abeuntem Stephanum subsequi iubet. Quibus copiis Stephanus fretus ingentes sepe Turcorum exercitus fudit fugavitque, eo usus stratagemate, ut vicit, ipsum Regem tribus vulneribus saucium, cruore resper-sum, castris exutum turpi fuga Ungariam repetere coegit, vi-dit. Qui insuper Mulctanos Valachos superiora Istri tenentes, neo non Tartaros, Tauroscythas tot ac tantis stragibus affecit. Preparatus erat mediis castris excelsus ac ornatissimus sugge-stus auro et oloscrico usquequaque coopertus intra altum ac spaciosum tentorium. Suggestum Casimirus Rex diademate et aliis regalibus insignibus conspicuus conscendit, in eoque au-rato solio sublimus presedit. Cum ecce Stephanus Palatinus cum gentis sue purpuratis et nobilissimo quoque magna pompa supervenit. Ubi tentorio regio apropinquavit ex composito Po-lonorum equitum interventu a suis exclusus ac equo desiliens in tabernaculum introductus solus regalem suggestum con-scendit Regemque more gentis adoravit. Inde in verba regia iuraturus utroque genu flexus vexillum terre Moldavie manu tenebat: ut vero tanti principis denicio ac humiliacio omhibus et his precipue, qui aderant, testata esset, tabernaculum Re-gium re ita ex industria adaptata, solutis repente funiculis e sublimi in terram decidit et omnia, que in suggesto ageban-tur omnibus admiracione attonitis patuere, Stephanus Palati-nus, ut erat ingentis animi, nihil turbatus. Vexillum principale Moldavicum ante pedes regios stravit ac demum alma cruce ac sacro codice adhibito: erat siquidem ritus Grecanici Chri-stianus, juramentum fidelitatis, obediencie ac subiectionis (quod omagium vocant) Casimiro Regi et Regibus Poloniae successo-ribus multa cerimonia, quod felix faustumque sit prestitit. Quo facto Casimirus Rex erectum atque ad amplexum admissum bono animo esse iussit, auxiliares copias, quod Stephanus per-optabat contra imanissimos Turcos pollicicus, quem aliquocies mense sue Regie adhibuit comiterque ac hospitaliter tractavit ipsum et terre Moldavie, qui cum eo venerant optimates, quos omnes Polonus Rex muneribus expletoe in Moldaviam, (olim Misia erat inferior inter Istrum et Tyram amnes) dimisit, confestim-que tria equitum Polonorum cataphractorum milia ex omni-bus copiis delecta, Joanne Polaco Duce abeuntem Stephanum subsequi iubet. Quibus copiis Stephanus fretus ingentes sepe Turcorum exercitus fudit fugavitque, eo usus stratagemate, ut cum hoste congressurus Polonos eximiis equis vectos ac egre-gie armatos, ad quos Moldavi si in certamine succumberent, tutum haberent receptum, in postremis ordinaret, robur exer-citus ac triariorum loco essent. Horrebant Turci plurimum ca-taphractos equites: ad quorum conspectum ipsi levioris arma-ture existentes, facile victi cedebant. Rursus Valachi resumptis animis fugientes ferociter agrediebantur ac cruenta strage af-ficiebant: stetitque principatus Stephani Polonicis fultus pre-sidiis aliquandiu incolumis. Gloriosissimum fuit Casimiro Polo-nie Regi Misiam inferiorem suo adiecisse imperio dominarique inter Pontum Euxinum, Ostia septemplicis Isfri et sinum Ve-nedicurn, ostiaque Visle amnis in Prussia, amplissimo terrarum tractu supra ducenta germanica miliaria. Tanto spacio Euxi-num et Sarmaticum maria disiunguntur etsi Ptolomeus Ale-xandrinus et qui eum sequuntur, hanc Sarmacie inter duo ma-ria tractum notabili errore arctent: cum et Paelus Meotis a Sarmatico pelago pari aut laciore distet intervallo, Germa-niaque terre Sarmacie respectu longe sit angustrior. Incidit hec Stephani Palatini Moldavie dedicio omni evo memorabi-lis, quam omagium vocant, in diem quindecimam Septembris annum virginei partus octuagesimum quintum supra millesi-mum ac quadringentesimum. Posteaquam Casimirus Rex rebus in Tyrangetis ex sentencia gestis, Cracoviam rediit, nunciatum est Tartaros Podoliam vastare pro cujus terrae defensione Casimirus Albertum filium eo et sequentibus annis cum exer-citu misit. Sed Tartari eo non expectato preda expleti in Tau-ricam redibant. Postremo anno salutis 1487 per trepidos nun-cios allatum est Tauroscythas Tartarbs apud Tavane, que vox traiectum lingua scythica significat, Boristhenem transmisisse, Podoliamque et Basternas ferro et igne atipciter vastare, tu-multu omnia pavore et fuga agrestium repleri. Casimirus tam tristi nuncio permotus extemplo Albertum filium cum aliquot aulicorum turmis in Podoliam misit premissis literis et nun-ciis, quibus mandabat Roxana ut omnis nobilitas arma sume-ret, Alberto duce, qui iam in procinctu esset, itineris Tarta-ros eggrederentur et predam si quam corrasissent ex eorum ma-nibus excuterent. Paruit edicto Regis nobilitas ad prestitutum Lirai-tes Po-loniae. 1485. Tarta-rorum incur-siones. 1487. cum hoste congressurus Polonos eximiis equis vectos ac egre-gie armatos, ad quos Moldavi si in certamine succumberent, tutum haberent receptum, in postremis ordinaret, robur exer-citus ac triariorum loco essent. Horrebant Turci plurimum ca-taphractos equites: ad quorum conspectum ipsi levioris arma-ture existentes, facile victi cedebant. Rursus Valachi resumptis animis fugientes ferociter agrediebantur ac cruenta strage af-ficiebant: stetitque principatus Stephani Polonicis fultus pre-sidiis aliquandiu incolumis. Gloriosissimum fuit Casimiro Polo-nie Regi Misiam inferiorem suo adiecisse imperio dominarique inter Pontum Euxinum, Ostia septemplicis Isfri et sinum Ve-nedicurn, ostiaque Visle amnis in Prussia, amplissimo terrarum tractu supra ducenta germanica miliaria. Tanto spacio Euxi-num et Sarmaticum maria disiunguntur etsi Ptolomeus Ale-xandrinus et qui eum sequuntur, hanc Sarmacie inter duo ma-ria tractum notabili errore arctent: cum et Paelus Meotis a Sarmatico pelago pari aut laciore distet intervallo, Germa-niaque terre Sarmacie respectu longe sit angustrior. Incidit hec Stephani Palatini Moldavie dedicio omni evo memorabi-lis, quam omagium vocant, in diem quindecimam Septembris annum virginei partus octuagesimum quintum supra millesi-mum ac quadringentesimum. Posteaquam Casimirus Rex rebus in Tyrangetis ex sentencia gestis, Cracoviam rediit, nunciatum est Tartaros Podoliam vastare pro cujus terrae defensione Casimirus Albertum filium eo et sequentibus annis cum exer-citu misit. Sed Tartari eo non expectato preda expleti in Tau-ricam redibant. Postremo anno salutis 1487 per trepidos nun-cios allatum est Tauroscythas Tartarbs apud Tavane, que vox traiectum lingua scythica significat, Boristhenem transmisisse, Podoliamque et Basternas ferro et igne atipciter vastare, tu-multu omnia pavore et fuga agrestium repleri. Casimirus tam tristi nuncio permotus extemplo Albertum filium cum aliquot aulicorum turmis in Podoliam misit premissis literis et nun-ciis, quibus mandabat Roxana ut omnis nobilitas arma sume-ret, Alberto duce, qui iam in procinctu esset, itineris Tarta-ros eggrederentur et predam si quam corrasissent ex eorum ma-nibus excuterent. Paruit edicto Regis nobilitas ad prestitutum Lirai-tes Po-loniae. 1485. Tarta-rorum incur-siones. 1487. Victo- ria Al- berti princi- pis de Tarta- ris, apud Cope- stri- num. locum arrnati convenere omnes, junctisque cum Alberto duce copiis Tartaros iam cum preda redeuntes apud Copesterinum vicura assequuntur: locus hic est inter Tyram et Bogum am-nes, Axiaces hic olim dictus. Bipartite erant hostium copie i sub duobus ducibus, quos Cesares vocant. Albertus Dux igna-rus ubinam hostes essent a latere superveniens apud Copeste-rinum inter infesta hostium agmina multo intervallo inter se distancia cum omnibus copiis consedit et ibi castra fecit. Cum ei per certos exploratores allatum est, unum Tartarorum exer-citum precedere, alterum a tergo esse et lento gradu propter captivos efc aliam predam procedere: hic Regius Dux nihil moratus exiguo in castris relicto presidio veritus, ne primum quod precesserat agmen elaberetur, illud studio insequitur: nec multo postea assecutus in Tartaros magno impetu irruit. Nec Tartari Polonos adesse conspicati detrectavere certamen. Concursum est ingentibus animis cruento certamine. Quindena hic erant equitum Tartarorum milia. Sagitte ex scythicis ar-cubus ab ea hostium multitudine uno impetu in altum emisse, grandinis instar in Polonos decidebant, que superne librato acumine recidentes viros et equos misere consauciabant. Sed postquam cominus res geri cepta est, gladiisque Poloni Tarta-ris mixti pugnarent et erant toracibus ferreis induti armacio-res: ingens Tartarorum cedes facta, velut pecora mactabantur inclinataque eorum acie in fuga, quam obiecta cenosa palus impediebat, plurimi perempti, pauci ex tanto numero evasere. Cesar eorum dux equi celeritate primum avectus posteaquam ad paludem pervenit relicto equo pedes evasit, captivi omneg et preda recuperata, ingens parata ex barbaro hoste victoria; Rebus hic prospere gestis, Albertus Dux nulla militi quiete data ad alios, qui a tergo remanserant oprimendos properavit, iterque castra versus pronunciatum; que ubi in conspectu erant, cognoverunt, Tartaros casu iu ea incidisse ac occupasse. Multa erat in castris ocupatis commeatus copia medonis, pre-cipue vini et cerevisie, in que Tauro-Scythe (rati, Polonos fuga dilapsos esse) irruentes lassitudine et siti confecti, iucundo ac insueto eis potu avidius hausto se ingurgitarunt, que res fa-ciliorem peperit victoriam. Poloni in eos ferociter invecti, ca- Victo- ria Al- berti princi- pis de Tarta- ris, apud Cope- stri- num. locum arrnati convenere omnes, junctisque cum Alberto duce copiis Tartaros iam cum preda redeuntes apud Copesterinum vicura assequuntur: locus hic est inter Tyram et Bogum am-nes, Axiaces hic olim dictus. Bipartite erant hostium copie i sub duobus ducibus, quos Cesares vocant. Albertus Dux igna-rus ubinam hostes essent a latere superveniens apud Copeste-rinum inter infesta hostium agmina multo intervallo inter se distancia cum omnibus copiis consedit et ibi castra fecit. Cum ei per certos exploratores allatum est, unum Tartarorum exer-citum precedere, alterum a tergo esse et lento gradu propter captivos efc aliam predam procedere: hic Regius Dux nihil moratus exiguo in castris relicto presidio veritus, ne primum quod precesserat agmen elaberetur, illud studio insequitur: nec multo postea assecutus in Tartaros magno impetu irruit. Nec Tartari Polonos adesse conspicati detrectavere certamen. Concursum est ingentibus animis cruento certamine. Quindena hic erant equitum Tartarorum milia. Sagitte ex scythicis ar-cubus ab ea hostium multitudine uno impetu in altum emisse, grandinis instar in Polonos decidebant, que superne librato acumine recidentes viros et equos misere consauciabant. Sed postquam cominus res geri cepta est, gladiisque Poloni Tarta-ris mixti pugnarent et erant toracibus ferreis induti armacio-res: ingens Tartarorum cedes facta, velut pecora mactabantur inclinataque eorum acie in fuga, quam obiecta cenosa palus impediebat, plurimi perempti, pauci ex tanto numero evasere. Cesar eorum dux equi celeritate primum avectus posteaquam ad paludem pervenit relicto equo pedes evasit, captivi omneg et preda recuperata, ingens parata ex barbaro hoste victoria; Rebus hic prospere gestis, Albertus Dux nulla militi quiete data ad alios, qui a tergo remanserant oprimendos properavit, iterque castra versus pronunciatum; que ubi in conspectu erant, cognoverunt, Tartaros casu iu ea incidisse ac occupasse. Multa erat in castris ocupatis commeatus copia medonis, pre-cipue vini et cerevisie, in que Tauro-Scythe (rati, Polonos fuga dilapsos esse) irruentes lassitudine et siti confecti, iucundo ac insueto eis potu avidius hausto se ingurgitarunt, que res fa-ciliorem peperit victoriam. Poloni in eos ferociter invecti, ca- stris ne elaberentur oorona cinotis, eruenta strage contruci-darunt. Ad internecionem fere cesi omnes, Caesar eorum defen-sione facto agmine tentata in vestigio concidit. Jacebant strata passim cadavera: bic dena bostium millia periisse memoran-tur, captivi liberati plurimi Poloni equis, armis et aliis hosti-libus exuviis expleti, domum cum ingenti leticia rediere. Al-bertus Dux ad patrem Casimirum reversus, ob rem bene ge-stam, magnus haberi ceptus, cuncti hominem comendare in celum laudibus effere, qui patri Regi in Regno succedat, dig-nissimum reputare. Sed hec aliquanto postea. Biennio siquidem ante anno Salutis octuagesimo sexto supra quatuordecies cen-tesimum Maximilianus Frederici imperatoris Romani filius Fran-cofordie ad Moganum die 28 martii per electores imperii in regem Romanorum est declaratus et inde per Moguntinum, Coloniensem et Trevirensem Antistites patre presente primo imperii diademate in Aquisgrano coronatus, aliisque regalibus insignibus adornatus. In Polonia cum Mathia Ungarie Rege intercedebant quedam belli suspiciones ob iniurias, quas eius Regis milites a finibus cuncteque Silesie inferebant. Jam prope erat, ut bellum ingens propterea conflaretur, quod postea Nis-sensi, Opaviensi ac Sramovlensi ad Carpatum montem conven-tibus legatis eo regum Ungarie, Polonie ac Bohemie cum Car-dinali Sancti Marci pontificio legato convenientibus oportune est discussum. His congressibus Joanni Rreszowski Cracovien-sis Episcopi spectata virtus, prudentia ac profusa liberalitas resplenduit. Princeps hic fuit legatorum Polonie, omniaque singulari fide et industria ex sententia confecit, pacemque amiciciam et federa inter Reges instauravit, dignus prolecto, cujus nomen posteritati coraendetur. Hic antistes ante assump-tam dignitatem adolescens infausto prelio Varnensi interfuit Vladislao Rege, cui erat a secretis cadente, ipse vulneribus con-fectus, Turcorum tamen manus elapsus ac in Poloniam ex Tra-eia nunc Bulgaria est postliminio reversus, Casimiri Regis au-lam secutus, dextevitate ingenii eius gracie se insinuavit, a quo fidre et industria ejus singulari perspecta, plurimis gradatim honoribus fuit adornatus. Corcinensis Arcis prefecturam Casi-mirus ei concessit: mox regni thesaurarium, montium salis pre- Maxi-milia-nus in regem Rom. ele-ctus. Cum Ma- thia, rege Hung. contro- yer- siae stris ne elaberentur oorona cinotis, eruenta strage contruci-darunt. Ad internecionem fere cesi omnes, Caesar eorum defen-sione facto agmine tentata in vestigio concidit. Jacebant strata passim cadavera: bic dena bostium millia periisse memoran-tur, captivi liberati plurimi Poloni equis, armis et aliis hosti-libus exuviis expleti, domum cum ingenti leticia rediere. Al-bertus Dux ad patrem Casimirum reversus, ob rem bene ge-stam, magnus haberi ceptus, cuncti hominem comendare in celum laudibus effere, qui patri Regi in Regno succedat, dig-nissimum reputare. Sed hec aliquanto postea. Biennio siquidem ante anno Salutis octuagesimo sexto supra quatuordecies cen-tesimum Maximilianus Frederici imperatoris Romani filius Fran-cofordie ad Moganum die 28 martii per electores imperii in regem Romanorum est declaratus et inde per Moguntinum, Coloniensem et Trevirensem Antistites patre presente primo imperii diademate in Aquisgrano coronatus, aliisque regalibus insignibus adornatus. In Polonia cum Mathia Ungarie Rege intercedebant quedam belli suspiciones ob iniurias, quas eius Regis milites a finibus cuncteque Silesie inferebant. Jam prope erat, ut bellum ingens propterea conflaretur, quod postea Nis-sensi, Opaviensi ac Sramovlensi ad Carpatum montem conven-tibus legatis eo regum Ungarie, Polonie ac Bohemie cum Car-dinali Sancti Marci pontificio legato convenientibus oportune est discussum. His congressibus Joanni Rreszowski Cracovien-sis Episcopi spectata virtus, prudentia ac profusa liberalitas resplenduit. Princeps hic fuit legatorum Polonie, omniaque singulari fide et industria ex sententia confecit, pacemque amiciciam et federa inter Reges instauravit, dignus prolecto, cujus nomen posteritati coraendetur. Hic antistes ante assump-tam dignitatem adolescens infausto prelio Varnensi interfuit Vladislao Rege, cui erat a secretis cadente, ipse vulneribus con-fectus, Turcorum tamen manus elapsus ac in Poloniam ex Tra-eia nunc Bulgaria est postliminio reversus, Casimiri Regis au-lam secutus, dextevitate ingenii eius gracie se insinuavit, a quo fidre et industria ejus singulari perspecta, plurimis gradatim honoribus fuit adornatus. Corcinensis Arcis prefecturam Casi-mirus ei concessit: mox regni thesaurarium, montium salis pre- Maxi-milia-nus in regem Rom. ele-ctus. Cum Ma- thia, rege Hung. contro- yer- siae fectum, quem Suparium vocant, ac magnum procuratorem constituit. Postremo Episcopali dignitate adornavit, decoravit, in qua annos sexdecim multo Regis sui nec non et Reipubli-cae commodo et ornamento prefuit. Obiit anno salutis huma-nae octuagesimo octavo supra millesimum ac quadringentesi-mum. Post cujus decessum Fredericus, Casimiri natus junior ad patris regis postulacionem die mensis Aprilis tredecima in sacrorum Antistitem per Cracovienses prelatos et canonicos aemine discrepante est electus. Quam electionem Alexander eius nominis sextus, Rom. Pontifex assensu suo ratam fecit. Pax erat inter Ungarie, Polonie et Bohemie regna, cum Ma-thias Ungarie et Dalmatie rex bellator illo secundo egregius post tot de imanissimis Turcis obtentas victorias, quos ex Vaice (olim Visconcium erat) Regia Bosnensi ac Sabacio, munito ad Savum amnem castello expulerat, post pulchram Viennam, Novamque Civitatem, urbes munitissimas cum Austria et Sti-ria Frederico imperatori ereptas, in arce Viennensi apoplexia non sine suspicione veneni extinctus est et in Albam regalem ad regum Ungarorum sepulchra ubi situs est, absque funerali pompa derectus. Mathiae regis immaturum fatum magnorum motuum ansam prebuit, nullis liberis, qui in tam opulento re-gno succedere potuissent, superstitibus. Enimvero Unhari in duas veluti scissi factiones invicem dissidere ceperunt: pars una Vladislaum Bohemie regem, Casimiri Polonie regis filium natu maximum, altera Albertum juniorem, qui Tartaros estate preterita apud Copesterinum duplici prelio cruenta strage ce-ciderat, comiciis regalibus regem Ungarie declaraverat. Hinc orta inter regios fratres emulacione Beatrice regina Mathiae regis conjuge relicta adnitente, que tunc thesaurum omnem suum ob spem promissi per Bohemum regem connubii profut-derat, Vladislaus prior Budam Ungarie regiam occupat, Bea-trice muneribus et promissis regni Ungarie procerum favorem ei conciliante. Albertus Casimiriades posteaquam Budam a Vla-dislao fratre occupatam accepit, diverse factionis optimacium Ungarie hortacionibus ac instantissimis precibus impulsus, ne ipse sibi deesse videretur duodecim milium mercenariorum mi-litum exercitu comparato: per Carpatum montem permittente fectum, quem Suparium vocant, ac magnum procuratorem constituit. Postremo Episcopali dignitate adornavit, decoravit, in qua annos sexdecim multo Regis sui nec non et Reipubli-cae commodo et ornamento prefuit. Obiit anno salutis huma-nae octuagesimo octavo supra millesimum ac quadringentesi-mum. Post cujus decessum Fredericus, Casimiri natus junior ad patris regis postulacionem die mensis Aprilis tredecima in sacrorum Antistitem per Cracovienses prelatos et canonicos aemine discrepante est electus. Quam electionem Alexander eius nominis sextus, Rom. Pontifex assensu suo ratam fecit. Pax erat inter Ungarie, Polonie et Bohemie regna, cum Ma-thias Ungarie et Dalmatie rex bellator illo secundo egregius post tot de imanissimis Turcis obtentas victorias, quos ex Vaice (olim Visconcium erat) Regia Bosnensi ac Sabacio, munito ad Savum amnem castello expulerat, post pulchram Viennam, Novamque Civitatem, urbes munitissimas cum Austria et Sti-ria Frederico imperatori ereptas, in arce Viennensi apoplexia non sine suspicione veneni extinctus est et in Albam regalem ad regum Ungarorum sepulchra ubi situs est, absque funerali pompa derectus. Mathiae regis immaturum fatum magnorum motuum ansam prebuit, nullis liberis, qui in tam opulento re-gno succedere potuissent, superstitibus. Enimvero Unhari in duas veluti scissi factiones invicem dissidere ceperunt: pars una Vladislaum Bohemie regem, Casimiri Polonie regis filium natu maximum, altera Albertum juniorem, qui Tartaros estate preterita apud Copesterinum duplici prelio cruenta strage ce-ciderat, comiciis regalibus regem Ungarie declaraverat. Hinc orta inter regios fratres emulacione Beatrice regina Mathiae regis conjuge relicta adnitente, que tunc thesaurum omnem suum ob spem promissi per Bohemum regem connubii profut-derat, Vladislaus prior Budam Ungarie regiam occupat, Bea-trice muneribus et promissis regni Ungarie procerum favorem ei conciliante. Albertus Casimiriades posteaquam Budam a Vla-dislao fratre occupatam accepit, diverse factionis optimacium Ungarie hortacionibus ac instantissimis precibus impulsus, ne ipse sibi deesse videretur duodecim milium mercenariorum mi-litum exercitu comparato: per Carpatum montem permittente patre Ungariam sub signis est ingressus, pnmoque impetu Si-bonovium Aperiasium et pleraque aiia munita oppida partim vi partim dedicione occupat. Ad Cassoviam inde urbem egre-gie munitam castra promovit, que venienti portas clausit. Quam ubi Albertus dux nec promissis nec minis ad dedicionem im-pellere potuit, eam arcta obsidione cingit, globis magnarum bombardarum muros quatere ac eruere cepit. Sed validum in-tus erat presidium commeatu ad longam obsidionem antea preparato, quo factum, ut conatus omnes Poloni Ducis redde-rentur irriti protractaque sit obsidio a fine estatis ad hiemis medium. Sub quo tempore Joannes Varadiensis et Olomucen-sis Episcopus, vir prudencie et erudicionis non vulgaris, bel-lorum surgentium motus pertesus, privato nomine in Poloniam ad Casimirum regem honesto aulicorum comitatu venit, cui persuadere est aduixus, Albertum filium et Polonorum exerci-tum, qui Cassovie assideret, revocaret, pacem amico regno red-deret, Vladislaumque primo genitum in Ungaria regnare pate-retur. Hec potissima adventus sui causa in Poloniam fuit. Sed cum nilhil persuadere, nihil denique consequi posset, per Sle-siam et Moraviam in Ungariam rediit. Nec multo postea hu-jus mundi vanitate spreta, magnis contemptis opibus utrumque Episcopatum a se abdicavit et Franciscanam de observancia religionem professus cuculam induit. Tum Vladislaus Ungarie et Bohemie rex spe pacis abjecta veritus, ne Albertus frater Cassoviam opulentam et oportuno loco sitam urbem expugna-ret, regni Ungarie optimatibus ferme omnibus sibi conciliatis ad Polonos ex Ungaria eiciendos ingentem comparavit exerci-tum. Albertus dux et Poloni ad famam hostilis venientis exer-citus nedum Cassovianam obsidionem non solverunt, sed un-garicas copias aniraoso expectarunt. Jam fraterne acies patenti campo constiterant, cum Albertus dux eximio vectus equo ful-gentibus armis et cristata galea conspicuus, suos adhortari, optime sperare ac Polonicam aciem instruere cepit. Poloni quamvis numero essent inferiores incredibili tamen alacritate signum pugne deposcebant et plerique ex ordinibus egressi hinc et inde concursantes ad singulare certamen Ungaros provoca-bant. Cum ungaricarum copiarum duces Polonorum audacia Joannis Alberti expe-dicio in Hun-ga-riam. patre Ungariam sub signis est ingressus, pnmoque impetu Si-bonovium Aperiasium et pleraque aiia munita oppida partim vi partim dedicione occupat. Ad Cassoviam inde urbem egre-gie munitam castra promovit, que venienti portas clausit. Quam ubi Albertus dux nec promissis nec minis ad dedicionem im-pellere potuit, eam arcta obsidione cingit, globis magnarum bombardarum muros quatere ac eruere cepit. Sed validum in-tus erat presidium commeatu ad longam obsidionem antea preparato, quo factum, ut conatus omnes Poloni Ducis redde-rentur irriti protractaque sit obsidio a fine estatis ad hiemis medium. Sub quo tempore Joannes Varadiensis et Olomucen-sis Episcopus, vir prudencie et erudicionis non vulgaris, bel-lorum surgentium motus pertesus, privato nomine in Poloniam ad Casimirum regem honesto aulicorum comitatu venit, cui persuadere est aduixus, Albertum filium et Polonorum exerci-tum, qui Cassovie assideret, revocaret, pacem amico regno red-deret, Vladislaumque primo genitum in Ungaria regnare pate-retur. Hec potissima adventus sui causa in Poloniam fuit. Sed cum nilhil persuadere, nihil denique consequi posset, per Sle-siam et Moraviam in Ungariam rediit. Nec multo postea hu-jus mundi vanitate spreta, magnis contemptis opibus utrumque Episcopatum a se abdicavit et Franciscanam de observancia religionem professus cuculam induit. Tum Vladislaus Ungarie et Bohemie rex spe pacis abjecta veritus, ne Albertus frater Cassoviam opulentam et oportuno loco sitam urbem expugna-ret, regni Ungarie optimatibus ferme omnibus sibi conciliatis ad Polonos ex Ungaria eiciendos ingentem comparavit exerci-tum. Albertus dux et Poloni ad famam hostilis venientis exer-citus nedum Cassovianam obsidionem non solverunt, sed un-garicas copias aniraoso expectarunt. Jam fraterne acies patenti campo constiterant, cum Albertus dux eximio vectus equo ful-gentibus armis et cristata galea conspicuus, suos adhortari, optime sperare ac Polonicam aciem instruere cepit. Poloni quamvis numero essent inferiores incredibili tamen alacritate signum pugne deposcebant et plerique ex ordinibus egressi hinc et inde concursantes ad singulare certamen Ungaros provoca-bant. Cum ungaricarum copiarum duces Polonorum audacia Joannis Alberti expe-dicio in Hun-ga-riam. consternati, sanguinis insuper Christiani profusionem, que haud dubie instabat aversati, nolentes etiam Ungarie regnum unius pugne discrimini submittere, legatos mittere et de induciis et pace agere ceperunt. Nec polonus Dux pacem, si honesta et utilis fieri potuisset, detrectavit. Structe iam acies solutis or-dinibus in castra sua rediere. De pacis inde legibus discepta-tum. Uterque fratrum regnum per Ungarie proceres sibi de-latum pertinaciter arrogabat. Vladislai causa, qui prior Budam regiam ad Danubium sitam cum corona regni occupaverat, Beatricis etiam regine promisso connubio firmaretur, melior videbatur. Propterea Albertum ducem regno expungebant, un-garicarum copiarum duces tamen ob bonum pacis et Indu-ciae inter Alber-tum et Vladis- laumm. Vladislai regis nomine, qui Bude remanserat, Glogoviensem Ducatum ad Oderam amnem in Slesia, omnemque usoti belli impensam sese refusuros offerebant. Albertus Dux Casimiro patre irrequisito de pace et concordia nihil agere aut conclu-dere posse asseverabat, in inducias tamem consensit: ut interea temporis hic patrem, illi regem suum consulere per nuncios possent. Induciis tempus prefixum. Rebus ita compositis Al--bertus dux Cassoviensi soluta obsidione in Aperiasium conces-sit, Ungari quoque soluto exercitu retro abiere nec aliquid ex parte utraque stantibus induciis motum. Sub quo tempore Ca-simirus rex in Lithuaniam concedens Vilne agebat Vladislao regi, quod fratrem in altero regno, dum Bohemie contentus esse posset, impediret, plurimum infensus, inobedientem. ini-quum ac ingratum filium apellitans, pro quo in Bohemie re-gno apud Germanie montem stabiliendo tot ac tantos labores subiisset, immensos thesauros profudisset; cumque prole mas-cula abundaret, gloriosum sibi putabat, si unum ex natis in Bohemia, alterum in Pannonia ac Dalmatia regnis opulentis regnare videret. Post mortem Alexandro regnum. Polonie, Si-gismundo vero magnum Lituanie ducatum animo destinabat. Et quia Vladislaus rex ex filiis natu major consiliuin hoc turpi ambicione interturbabat, oderat ipsum infense, indoluitque cer-taminis aleam nuper ante Cassoviam uno prelio non esse de-cretam, quod Ungari ut bellum traherent astu diremissent; ob ea tractatus pacis omnes irritavit, Albertoque filio et copia- consternati, sanguinis insuper Christiani profusionem, que haud dubie instabat aversati, nolentes etiam Ungarie regnum unius pugne discrimini submittere, legatos mittere et de induciis et pace agere ceperunt. Nec polonus Dux pacem, si honesta et utilis fieri potuisset, detrectavit. Structe iam acies solutis or-dinibus in castra sua rediere. De pacis inde legibus discepta-tum. Uterque fratrum regnum per Ungarie proceres sibi de-latum pertinaciter arrogabat. Vladislai causa, qui prior Budam regiam ad Danubium sitam cum corona regni occupaverat, Beatricis etiam regine promisso connubio firmaretur, melior videbatur. Propterea Albertum ducem regno expungebant, un-garicarum copiarum duces tamen ob bonum pacis et Indu-ciae inter Alber-tum et Vladis- laumm. Vladislai regis nomine, qui Bude remanserat, Glogoviensem Ducatum ad Oderam amnem in Slesia, omnemque usoti belli impensam sese refusuros offerebant. Albertus Dux Casimiro patre irrequisito de pace et concordia nihil agere aut conclu-dere posse asseverabat, in inducias tamem consensit: ut interea temporis hic patrem, illi regem suum consulere per nuncios possent. Induciis tempus prefixum. Rebus ita compositis Al--bertus dux Cassoviensi soluta obsidione in Aperiasium conces-sit, Ungari quoque soluto exercitu retro abiere nec aliquid ex parte utraque stantibus induciis motum. Sub quo tempore Ca-simirus rex in Lithuaniam concedens Vilne agebat Vladislao regi, quod fratrem in altero regno, dum Bohemie contentus esse posset, impediret, plurimum infensus, inobedientem. ini-quum ac ingratum filium apellitans, pro quo in Bohemie re-gno apud Germanie montem stabiliendo tot ac tantos labores subiisset, immensos thesauros profudisset; cumque prole mas-cula abundaret, gloriosum sibi putabat, si unum ex natis in Bohemia, alterum in Pannonia ac Dalmatia regnis opulentis regnare videret. Post mortem Alexandro regnum. Polonie, Si-gismundo vero magnum Lituanie ducatum animo destinabat. Et quia Vladislaus rex ex filiis natu major consiliuin hoc turpi ambicione interturbabat, oderat ipsum infense, indoluitque cer-taminis aleam nuper ante Cassoviam uno prelio non esse de-cretam, quod Ungari ut bellum traherent astu diremissent; ob ea tractatus pacis omnes irritavit, Albertoque filio et copia- rum ducibus, quibus Ungaria provincia delegata erat exeunti-bus induciis, ceptum bellum prosequerentur, Ungariamque ferro et igne vastarent imperavit; futurum pollicitus, ut rebus Li-tuanicis compositis, quarum limitem Moscovii turbabant, in Poloniam rediret et Carpato monte cum immensis copiis trans-censo, Polonis, Lituanis, Roxanis, Massagetis ac Tartaris fero-cissimis Sarmatie populis Ungariam repleret, curruumque suo-rum vestigia longo evo duratura in solo Pannonico imprime-ret. Totus itaque huic bello imminebat. Quod ut contractis ad partem unam viribus validius agrederetur cum Joanne ma-gno Moscovie duce vel iniquis condicionibus pacem composuit, legatosque in Tauricam ad Tartaros ad bellum ungaricum con-citandos opulenti regni direpcione oblata misit. Quibus Isigere Cesar, sic illi principes suos apellant, tunc imperitabat, qui icto cum Casimiro rege federe, auxiliares copias pollicitus tri-ginta Tartarorum millia sagittariorum exequis ad tantum bel-lum obtulit. Et sunt Tartari Scythica gens, prede et rapina-rum avidissimi, qui in conficiendis bellis celeritate mortales omnes superant, hostem assiduis ac longis excursionibus fati-gantes, estus eque ac frigoris, inedie laborisque tollerantissimi, equestres et pharetrati Partorum more bella agrediuntur. Sunt-que labro superiore intonso, ore tetro ac truci ingenio, qui vel solo aspectu hominem terreant. Machometi eciam sequuntur impietatem, ut totus ferme oriens. Dum Casimirus rex ingens bellum molitur, tota estas, hiemisque magna pars transivit, quo temporis spacio Polonorum exercitus, qui in Ungaria erat, castris a Cassovia ad Aperiasium motis ad primam pacis men-cionem sensim dilabi cepit. Nec tante copie in angusto loco ob inopiam commeatus diu retineri poterant. Fuerunt propte-rea Alberti principis copie insignitur deminute. Jussus per pa-trem bellum prosequi exeuntibus induciis, Ungariam urere ac vastare incepit. Quicquid soli erat Cassoviam inter ac Levo-ciam munitas urbes, hostiliter omnia pervastavit. Infestia om-nia Ungaris reddebat. Vladislaus rex et proceres Ungarie re-gni sui feda populatione permoti et quia de terribili Casimiri regis apparatu facti erant certiores, spem totam in celeritate ponentes priusquam a patre Alberto principi vulgata auxilia Pax cum Joan- ne duce Mosco- viae. rum ducibus, quibus Ungaria provincia delegata erat exeunti-bus induciis, ceptum bellum prosequerentur, Ungariamque ferro et igne vastarent imperavit; futurum pollicitus, ut rebus Li-tuanicis compositis, quarum limitem Moscovii turbabant, in Poloniam rediret et Carpato monte cum immensis copiis trans-censo, Polonis, Lituanis, Roxanis, Massagetis ac Tartaris fero-cissimis Sarmatie populis Ungariam repleret, curruumque suo-rum vestigia longo evo duratura in solo Pannonico imprime-ret. Totus itaque huic bello imminebat. Quod ut contractis ad partem unam viribus validius agrederetur cum Joanne ma-gno Moscovie duce vel iniquis condicionibus pacem composuit, legatosque in Tauricam ad Tartaros ad bellum ungaricum con-citandos opulenti regni direpcione oblata misit. Quibus Isigere Cesar, sic illi principes suos apellant, tunc imperitabat, qui icto cum Casimiro rege federe, auxiliares copias pollicitus tri-ginta Tartarorum millia sagittariorum exequis ad tantum bel-lum obtulit. Et sunt Tartari Scythica gens, prede et rapina-rum avidissimi, qui in conficiendis bellis celeritate mortales omnes superant, hostem assiduis ac longis excursionibus fati-gantes, estus eque ac frigoris, inedie laborisque tollerantissimi, equestres et pharetrati Partorum more bella agrediuntur. Sunt-que labro superiore intonso, ore tetro ac truci ingenio, qui vel solo aspectu hominem terreant. Machometi eciam sequuntur impietatem, ut totus ferme oriens. Dum Casimirus rex ingens bellum molitur, tota estas, hiemisque magna pars transivit, quo temporis spacio Polonorum exercitus, qui in Ungaria erat, castris a Cassovia ad Aperiasium motis ad primam pacis men-cionem sensim dilabi cepit. Nec tante copie in angusto loco ob inopiam commeatus diu retineri poterant. Fuerunt propte-rea Alberti principis copie insignitur deminute. Jussus per pa-trem bellum prosequi exeuntibus induciis, Ungariam urere ac vastare incepit. Quicquid soli erat Cassoviam inter ac Levo-ciam munitas urbes, hostiliter omnia pervastavit. Infestia om-nia Ungaris reddebat. Vladislaus rex et proceres Ungarie re-gni sui feda populatione permoti et quia de terribili Casimiri regis apparatu facti erant certiores, spem totam in celeritate ponentes priusquam a patre Alberto principi vulgata auxilia Pax cum Joan- ne duce Mosco- viae. Proe- lium inter J. Al- bertun et Vladis laum. J. Al-bertus victus. supervenissent, ascitis sibi in auxilium Bohemis, gente ea tem-pestate bellicosa, exercitum, quam antea longe validiorem cognovit. Polono duci exigue admodum, si hosti conferrentur erant copie: quatuor vix millia implebant et subsidium a pa-tre expectare serum erat. Interea arces etiam et municiones se condere ac turpem obsidionehi, famemque tollerare parum honestum videbatur. Exploratis itaque suorum animis etsi vi-ribus impar, decemocto siquidem millia bellatorum in exercitu erant Pannonico, decrevit patenti campo collatisque cum ho-ste signis congredi, honestius reputans fortiter pugnanto mori, quam aliquam pavoris notam ostendere. Cum ea itaque copia-rum paucitate in apertum egressus, struxit aciem cohortatis-que suis, quos fidos eo bello ac strenuos cognovit, ut fortem ea die decoris militaris memores sibi operam navarent, sig-num pugne proponit secundum eam brevem exhortacionem. Poloni tanto animi ardore prelium inivere, ut brevi temporis spacio tria prima Ungarorum agmina perruperint ac in fugam verterint. Superveniente inde Ungarorum ac Bohemorum in-numera multitudine post longum ancepsque certamen Poloni telorum multitudine obruti pedem referre et superari ceperunt. Complures viri fortes ignominiosum fugere rati fortissime pug-nantes adversis pectoribus in vestigio occubuere; Albertus prin-ceps equis sub eo duobus medio certaminis ardore interfectis, tercium conscendens, dum profligatis rebus postremus omnium prelio excedere nititur, a Bohemico peditatu pene est circum-ventus, quorum manus equo sub ventrem graviter icto egre evasit. Inde abiens a duobus equitibus Bohemis, Polonus ag-nitus, dum utrinque ab eis prehensaretur ut captum abduce-rent et ipse preter truncum fracti ensis, quo se.tueretur, ni-hil haberet, casu miles Polonus Crupskij cognomine a tergo acurrens ei gladium porrexit, quo se utroque hinc et inde hoste transfixo ex indigna captivitate liberavit et in Aperia-sium equo pre vulneribus jam vacillante se contulit. Portam arcis ingressus equus intestinis ex ventre saucio defluentibus sub eo moribundus concidit. Et hunc exitum habuit illud bel-lum parum feliciter motum. Satis constat, Vladislaum regem agnata pietate motum, non minus de fraterna incolumitate Proe- lium inter J. Al- bertun et Vladis laum. J. Al-bertus victus. supervenissent, ascitis sibi in auxilium Bohemis, gente ea tem-pestate bellicosa, exercitum, quam antea longe validiorem cognovit. Polono duci exigue admodum, si hosti conferrentur erant copie: quatuor vix millia implebant et subsidium a pa-tre expectare serum erat. Interea arces etiam et municiones se condere ac turpem obsidionehi, famemque tollerare parum honestum videbatur. Exploratis itaque suorum animis etsi vi-ribus impar, decemocto siquidem millia bellatorum in exercitu erant Pannonico, decrevit patenti campo collatisque cum ho-ste signis congredi, honestius reputans fortiter pugnanto mori, quam aliquam pavoris notam ostendere. Cum ea itaque copia-rum paucitate in apertum egressus, struxit aciem cohortatis-que suis, quos fidos eo bello ac strenuos cognovit, ut fortem ea die decoris militaris memores sibi operam navarent, sig-num pugne proponit secundum eam brevem exhortacionem. Poloni tanto animi ardore prelium inivere, ut brevi temporis spacio tria prima Ungarorum agmina perruperint ac in fugam verterint. Superveniente inde Ungarorum ac Bohemorum in-numera multitudine post longum ancepsque certamen Poloni telorum multitudine obruti pedem referre et superari ceperunt. Complures viri fortes ignominiosum fugere rati fortissime pug-nantes adversis pectoribus in vestigio occubuere; Albertus prin-ceps equis sub eo duobus medio certaminis ardore interfectis, tercium conscendens, dum profligatis rebus postremus omnium prelio excedere nititur, a Bohemico peditatu pene est circum-ventus, quorum manus equo sub ventrem graviter icto egre evasit. Inde abiens a duobus equitibus Bohemis, Polonus ag-nitus, dum utrinque ab eis prehensaretur ut captum abduce-rent et ipse preter truncum fracti ensis, quo se.tueretur, ni-hil haberet, casu miles Polonus Crupskij cognomine a tergo acurrens ei gladium porrexit, quo se utroque hinc et inde hoste transfixo ex indigna captivitate liberavit et in Aperia-sium equo pre vulneribus jam vacillante se contulit. Portam arcis ingressus equus intestinis ex ventre saucio defluentibus sub eo moribundus concidit. Et hunc exitum habuit illud bel-lum parum feliciter motum. Satis constat, Vladislaum regem agnata pietate motum, non minus de fraterna incolumitate quam de victoria fuisse sollicitum et ad nuncium adverse Po-lonorum pugne illachrimasse, diligentemque de salute fratris inquisicionem fecisse, ut incolumen cognovit, luctum tempe-rasse. Subibat parentis senio confecti mesta recordacio, si quo adverso casu ille periisset, quem luctum, quem merorem con-cepturus erat. Casimirus rex in Lituania moram ducens adversi prelii nuncio recepto, ut Albertum ducem incolumen cognovit acriores ulciscendi accepte ignominie spem agitabat, expedi-cionem in Ungariam maturabat. Bellico omnia fervebant appa-ratu in Galindis, Sudinis metropoli Poloniam versus egressus in Troky arcem medio lacu sitam et ob id munitissimam per-venit. Cum ira et indignacione estuans in languorem incidit, qui eum ad extremum confecit. Ut se sensit moriturum testa-inentum condidit thesauros omnes suos quatuor inter natos superstites dividi jussit. Albertum, qui ex Ungarica expedicione in Poloniam redierat, Alexandrum et Sigismundum, qui secum in Lituania erant et Fredericum supremi ordinis Antistitem presbiterum Cardinalem, Gnesnensem Metropolitam et Craco-viensem Antistitem. Tandem rerum terrenarum cura abjecta salutem anime et celestia catholici christiani more tractare cepit Sacratissima Eucharistia et aliis eclesiasticis Sacramentis refectus. Nec multo postea expiravit. Funus ex Trokij Craco-viam regiam Polonie devectum solemni cerimonia et multis Polonorum ac Lituanorum lachrimis ad sepulchra regum in templo arcis augustissimo tumulatus. Anno salutis humane nonagesimo secundo supra millesimum ac quadringentesimum, sex ante obitum menses circa natalicia Christi Soles tres in meridie aparuere. Cometes eciam Januario et Februario men-sibus fulsit, deliquium insuper erat solis postremis Tauri par-tibus. Que omnia potentissimi Regis mortem portendisse vide-bantur. Fuit Casimirus, ejus nominis, qui in Polonia regna-runt, tercius, statura supra mediocrem, natura comis et beni-gnus, venacionibus bisontum, urorum, alcium, onagrorum et aliarum silvestrium ferarum, quas terra Sarmacia et Hercinia sylva affatim gignit plus nimio deditus, dum per bella licuit, que plurima cum omnibus in circuitu gentibus gessit. Eve-hendis ad regna filiis fuit studiosissimus, in quo nullis parce- quam de victoria fuisse sollicitum et ad nuncium adverse Po-lonorum pugne illachrimasse, diligentemque de salute fratris inquisicionem fecisse, ut incolumen cognovit, luctum tempe-rasse. Subibat parentis senio confecti mesta recordacio, si quo adverso casu ille periisset, quem luctum, quem merorem con-cepturus erat. Casimirus rex in Lituania moram ducens adversi prelii nuncio recepto, ut Albertum ducem incolumen cognovit acriores ulciscendi accepte ignominie spem agitabat, expedi-cionem in Ungariam maturabat. Bellico omnia fervebant appa-ratu in Galindis, Sudinis metropoli Poloniam versus egressus in Troky arcem medio lacu sitam et ob id munitissimam per-venit. Cum ira et indignacione estuans in languorem incidit, qui eum ad extremum confecit. Ut se sensit moriturum testa-inentum condidit thesauros omnes suos quatuor inter natos superstites dividi jussit. Albertum, qui ex Ungarica expedicione in Poloniam redierat, Alexandrum et Sigismundum, qui secum in Lituania erant et Fredericum supremi ordinis Antistitem presbiterum Cardinalem, Gnesnensem Metropolitam et Craco-viensem Antistitem. Tandem rerum terrenarum cura abjecta salutem anime et celestia catholici christiani more tractare cepit Sacratissima Eucharistia et aliis eclesiasticis Sacramentis refectus. Nec multo postea expiravit. Funus ex Trokij Craco-viam regiam Polonie devectum solemni cerimonia et multis Polonorum ac Lituanorum lachrimis ad sepulchra regum in templo arcis augustissimo tumulatus. Anno salutis humane nonagesimo secundo supra millesimum ac quadringentesimum, sex ante obitum menses circa natalicia Christi Soles tres in meridie aparuere. Cometes eciam Januario et Februario men-sibus fulsit, deliquium insuper erat solis postremis Tauri par-tibus. Que omnia potentissimi Regis mortem portendisse vide-bantur. Fuit Casimirus, ejus nominis, qui in Polonia regna-runt, tercius, statura supra mediocrem, natura comis et beni-gnus, venacionibus bisontum, urorum, alcium, onagrorum et aliarum silvestrium ferarum, quas terra Sarmacia et Hercinia sylva affatim gignit plus nimio deditus, dum per bella licuit, que plurima cum omnibus in circuitu gentibus gessit. Eve-hendis ad regna filiis fuit studiosissimus, in quo nullis parce- bat sumptibus, qua causa in Bohemiam ac Ungariam, pleras-que fecit expediciones et si Ungarie et Casimiro, qui hodie in beatorum numerum relatus est efc Alberto ducibus parum pros-pere cessere, invicti alioquin in hostes animi cum Germanis per annos quatuordecim maximis exercitibus atrocissima bella gessit: pro terra Pomerania et Prussia citra et ultra ostia Visle amnis, postremo victor maritimas provincias regno ad-iecit, cum Marienburgo arce omnium validissima ac raaxima, quam cum pro quater centum aureorum millibus a praesidia-riis militibus licitasset, emit verius quam expugnavit. Gedanum, Elbingam et Torunium, ambiciosa ejus terre emporia, arces insuper et urbes plurimas, partim deditione partim vi in po-testatem redegit. Huius belli atrocitatem vasta solitudine me-nia nudata tectis, templa et ingentes murorum ruine adhuc testantur. Quo tempore mariane milicie Magistrum germanicis tumentem auxiliis victum ac suplicem in Sambiam Phinnorum, extremum Prussiae angulum compulit et Regno Poloniae ip-sum et successores ordinis magistros perpetuo federe subjecit. Diversissima praeterea regni parte ab oriente sole Stephanum Valachie et Moldavie Palatinum preclarum bellatorem efc Tur-corum tropheis famigeratissimum in Colomia provincie Poku-cie trans Tyram amnem in dedicionem recepit et cum mag-nis exercitibus confcra immanissimos Turcos ivit. Cum Georgio Bohemie rege Glogovie ad Oderam amnem est congressus; post cujus decessum Vladislaum primogenitum in regno Bo-hemie stabiiivit, Mathiam Ungarie Regem quietem Bohemicam turbantem trans Oderam amnem in Slesia cruento prelio vic-tum intra Vratislaviam compulit, eum ad equas pacis condi-ciones subeundas adegit. Iu ufcroque regum congressu, quod satis constat, maior ac potentior Casimirus apparuit. Obfus-cavit aliquantum tanti regis felicitatem Joannes Magnus Mos-covie dux, qui Casimiro rege diversa mundi plaga belligerante Magnam Novogrodiam et alia pleraque nobilia loca in Basili-cis Sarmaticis sub arcto occupavit, recuperaturus ea haud du-bie si eis fata vitam concessissent longiorem. Regnum sane Po-lonie filiis in statu reliquit florentissimo. Poloni optimates Casimiro rege optimo fatali necessitate absumpto pro summo bat sumptibus, qua causa in Bohemiam ac Ungariam, pleras-que fecit expediciones et si Ungarie et Casimiro, qui hodie in beatorum numerum relatus est efc Alberto ducibus parum pros-pere cessere, invicti alioquin in hostes animi cum Germanis per annos quatuordecim maximis exercitibus atrocissima bella gessit: pro terra Pomerania et Prussia citra et ultra ostia Visle amnis, postremo victor maritimas provincias regno ad-iecit, cum Marienburgo arce omnium validissima ac raaxima, quam cum pro quater centum aureorum millibus a praesidia-riis militibus licitasset, emit verius quam expugnavit. Gedanum, Elbingam et Torunium, ambiciosa ejus terre emporia, arces insuper et urbes plurimas, partim deditione partim vi in po-testatem redegit. Huius belli atrocitatem vasta solitudine me-nia nudata tectis, templa et ingentes murorum ruine adhuc testantur. Quo tempore mariane milicie Magistrum germanicis tumentem auxiliis victum ac suplicem in Sambiam Phinnorum, extremum Prussiae angulum compulit et Regno Poloniae ip-sum et successores ordinis magistros perpetuo federe subjecit. Diversissima praeterea regni parte ab oriente sole Stephanum Valachie et Moldavie Palatinum preclarum bellatorem efc Tur-corum tropheis famigeratissimum in Colomia provincie Poku-cie trans Tyram amnem in dedicionem recepit et cum mag-nis exercitibus confcra immanissimos Turcos ivit. Cum Georgio Bohemie rege Glogovie ad Oderam amnem est congressus; post cujus decessum Vladislaum primogenitum in regno Bo-hemie stabiiivit, Mathiam Ungarie Regem quietem Bohemicam turbantem trans Oderam amnem in Slesia cruento prelio vic-tum intra Vratislaviam compulit, eum ad equas pacis condi-ciones subeundas adegit. Iu ufcroque regum congressu, quod satis constat, maior ac potentior Casimirus apparuit. Obfus-cavit aliquantum tanti regis felicitatem Joannes Magnus Mos-covie dux, qui Casimiro rege diversa mundi plaga belligerante Magnam Novogrodiam et alia pleraque nobilia loca in Basili-cis Sarmaticis sub arcto occupavit, recuperaturus ea haud du-bie si eis fata vitam concessissent longiorem. Regnum sane Po-lonie filiis in statu reliquit florentissimo. Poloni optimates Casimiro rege optimo fatali necessitate absumpto pro summo habuerunt negocio, ut pro rege novo deligendo regalia comi-tia quamprimura fierent Petrikovie apud Sidones ubi couven-tus procerum fleri et regis Poloniae declarandi mos est. Al-bertus, Alexander et Sigismundus fratres avitum paternumque regnum ambiebant. Alexander post patris in Lituania deces-sum ab eius gentis proceribus Vilnae in Galindis Sudinis Mag-nus Dux est apellatus ac solemni cerimonia sublimatus, ubi paterno corpore in Poloniam ad sepulchra regum remisso, ipse apud Lituanos substitit. Erant plerique ex Polonis summati-bus, qui Alexandrum regem declarandum Lituaniamque rursus regno Polonie iungendam censebant, utriusque reipublice com-modo, tam Polone quam Lituane, quibus si principes diversi imperarent, futurum, ut ad resistendum barbaris hostibus infir-miores redderentur. Curandum quam maxime ne per amplis-sime provincie scissionem respublica Polona maius aliquod pa-ciatur detrimentum. Utriusque gentis invicto commilicio ma-ximos sepe fusos esse hostium exercitus, clarissimos reporta-tos triumphos, expeditque itaque utramque gentem unum ha-bere principem, unum moderatorem, qui iunctis utriusque po-puli viribus, firmiori rerum suarum stabilimento fulciatur. Que sententia etsi optima videbatur, Albertus tamen etatis privile-gio et quia profligatus aliquocies Tartaris egregie indolis et spectate virtutis experimentum edidisset, eam deprimebat. Nec Sigismundo iuniori sue deerant in Senatu partes singularis prudencie et virtutis opinione, quoniam ut pater erat absten-cius pura limpha sitim restinguere solitus, que res vegecioris eum futurum ingenii et per hec consilii maioris ad gubernan-dum apcioris spondebat. Venerat ad ea quoque comitia Janu-sius, Masovie dux, mille equitum comitatu tentoriisque patenti campo ante Petricoviam positis astu et potencia regnum am-bire videbatur ex regum veterum Polonie prosapia se esse iactitans. Nec propterea sue sibi deerant in senatu partes. Sbigneus Olesnicius, Gnesnensis metropolita secretis consiliis, ac crebris conventiculis ei regnum astruebat et erant equita-tus multitudine formidabiles ceperantque Masovij insolencius agere. Qua re Elisabeth regina intellecta mille sexingentos equites armatos ad Fredericum Cardinalem, qui in regalia curia Comi-tia elec-tionis Petri-eoviae. habuerunt negocio, ut pro rege novo deligendo regalia comi-tia quamprimura fierent Petrikovie apud Sidones ubi couven-tus procerum fleri et regis Poloniae declarandi mos est. Al-bertus, Alexander et Sigismundus fratres avitum paternumque regnum ambiebant. Alexander post patris in Lituania deces-sum ab eius gentis proceribus Vilnae in Galindis Sudinis Mag-nus Dux est apellatus ac solemni cerimonia sublimatus, ubi paterno corpore in Poloniam ad sepulchra regum remisso, ipse apud Lituanos substitit. Erant plerique ex Polonis summati-bus, qui Alexandrum regem declarandum Lituaniamque rursus regno Polonie iungendam censebant, utriusque reipublice com-modo, tam Polone quam Lituane, quibus si principes diversi imperarent, futurum, ut ad resistendum barbaris hostibus infir-miores redderentur. Curandum quam maxime ne per amplis-sime provincie scissionem respublica Polona maius aliquod pa-ciatur detrimentum. Utriusque gentis invicto commilicio ma-ximos sepe fusos esse hostium exercitus, clarissimos reporta-tos triumphos, expeditque itaque utramque gentem unum ha-bere principem, unum moderatorem, qui iunctis utriusque po-puli viribus, firmiori rerum suarum stabilimento fulciatur. Que sententia etsi optima videbatur, Albertus tamen etatis privile-gio et quia profligatus aliquocies Tartaris egregie indolis et spectate virtutis experimentum edidisset, eam deprimebat. Nec Sigismundo iuniori sue deerant in Senatu partes singularis prudencie et virtutis opinione, quoniam ut pater erat absten-cius pura limpha sitim restinguere solitus, que res vegecioris eum futurum ingenii et per hec consilii maioris ad gubernan-dum apcioris spondebat. Venerat ad ea quoque comitia Janu-sius, Masovie dux, mille equitum comitatu tentoriisque patenti campo ante Petricoviam positis astu et potencia regnum am-bire videbatur ex regum veterum Polonie prosapia se esse iactitans. Nec propterea sue sibi deerant in senatu partes. Sbigneus Olesnicius, Gnesnensis metropolita secretis consiliis, ac crebris conventiculis ei regnum astruebat et erant equita-tus multitudine formidabiles ceperantque Masovij insolencius agere. Qua re Elisabeth regina intellecta mille sexingentos equites armatos ad Fredericum Cardinalem, qui in regalia curia Comi-tia elec-tionis Petri-eoviae. Joan-nes Al bertus in re- elec-tus. J. Al-berti iter in Maj. Polo-niam. Lega-tiones Turco-rum et Vene-torum. comiciis presidebat ex Cracovia Petricoviam transmisit; quo-rum pars maxima erat, qui cum Alberto principe non multo antea in Ungaria militaverant, quorum accessu Alberti partes insigniter superiores esse ceperunt. Sbigneo Metropolite et Ma-soviis, adverse factionis hominibus animus concidit. Liberioribus deinceps in Senatu actum sufiragiis, postremo Friderico cardi-nali antistite adnitente consensu procerum et favore populari, qui elatis vocibus Albertum regem foris vociferabantur, Al-bertus Casimiriades, quod faustum felixque sit in regem est electus ac proclamatus, die mensis Augusti vicesima septa ejus anni, quo Casimirus pater in humanis esse desiit. Secundum eam electionem Cracoviam in regiam Polonie, que apud Vis-burgos est, itum pro regis novi coronacione. Ubi Albertus die 27 Septembris intra sacrorum solemnia per Sbigneum Gnes-nensem metropolitam regali diademate et aliis insignibus est decoratus. Quo facto Albertus suscepti regni statum ordina-vit, prefecturasque lortibus viris aliquot bellorum expeditioni-bus de se bene meritis distribuit. Haud multo postea Posna-niain in Corcontis Poloniamque inferiorem, que major vocatur, invisit mille sexingentorum equitum aulicorum comitatu. In ea regni parte per annum ferme est commoratus, quo ad eum Paiazetes Turcorum imperator oratores misit insignes, qui Al-berto de paterno regno adepto amplissimis verbis congratulati pacem, amiciciam et federa ad vitam principis sui, vel quan-tum videretur obtulere. Haud dispari gratulacione senatus Ve-netus est usus, Marco Dandulo et Paulo Capello oratoribus ad hoc missis. Utrisque gracie acte, federa et amicicie utrobique flrmate, legati benigne ac hospitaliter per longum tempus ha-biti. Ingens ac formidabile erat ea tempestate Polonicum no-men. Enimvero tres iratres Casimiriades Poloni: Vladislaus, Albertus et Alexander a Dalmacia Illirico et Adriatico mari incipiendo in Ungaria, Polonia, Bohemia ac Lituania ad Ra-pheos usque montes et aras Alexandri Magni, ubi nunc Smo-lensko est, inter bina hinc et inde procurrentia maria, apud opulentas ac bellicosas gentes longe et late imperitabant, ut vicinis populis, si potencia sua uti scivissent formidabiles me-rito viderentur. Albertus rex bellum Turcicum animo volvens. Joan-nes Al bertus in re- elec-tus. J. Al-berti iter in Maj. Polo-niam. Lega-tiones Turco-rum et Vene-torum. comiciis presidebat ex Cracovia Petricoviam transmisit; quo-rum pars maxima erat, qui cum Alberto principe non multo antea in Ungaria militaverant, quorum accessu Alberti partes insigniter superiores esse ceperunt. Sbigneo Metropolite et Ma-soviis, adverse factionis hominibus animus concidit. Liberioribus deinceps in Senatu actum sufiragiis, postremo Friderico cardi-nali antistite adnitente consensu procerum et favore populari, qui elatis vocibus Albertum regem foris vociferabantur, Al-bertus Casimiriades, quod faustum felixque sit in regem est electus ac proclamatus, die mensis Augusti vicesima septa ejus anni, quo Casimirus pater in humanis esse desiit. Secundum eam electionem Cracoviam in regiam Polonie, que apud Vis-burgos est, itum pro regis novi coronacione. Ubi Albertus die 27 Septembris intra sacrorum solemnia per Sbigneum Gnes-nensem metropolitam regali diademate et aliis insignibus est decoratus. Quo facto Albertus suscepti regni statum ordina-vit, prefecturasque lortibus viris aliquot bellorum expeditioni-bus de se bene meritis distribuit. Haud multo postea Posna-niain in Corcontis Poloniamque inferiorem, que major vocatur, invisit mille sexingentorum equitum aulicorum comitatu. In ea regni parte per annum ferme est commoratus, quo ad eum Paiazetes Turcorum imperator oratores misit insignes, qui Al-berto de paterno regno adepto amplissimis verbis congratulati pacem, amiciciam et federa ad vitam principis sui, vel quan-tum videretur obtulere. Haud dispari gratulacione senatus Ve-netus est usus, Marco Dandulo et Paulo Capello oratoribus ad hoc missis. Utrisque gracie acte, federa et amicicie utrobique flrmate, legati benigne ac hospitaliter per longum tempus ha-biti. Ingens ac formidabile erat ea tempestate Polonicum no-men. Enimvero tres iratres Casimiriades Poloni: Vladislaus, Albertus et Alexander a Dalmacia Illirico et Adriatico mari incipiendo in Ungaria, Polonia, Bohemia ac Lituania ad Ra-pheos usque montes et aras Alexandri Magni, ubi nunc Smo-lensko est, inter bina hinc et inde procurrentia maria, apud opulentas ac bellicosas gentes longe et late imperitabant, ut vicinis populis, si potencia sua uti scivissent formidabiles me-rito viderentur. Albertus rex bellum Turcicum animo volvens. dulbius an cum Paiazeto Turcorum imperatore fedus iniret: le-gatos ejus per annum apud se retinuit et eos postremo cum paucorum annorum induciis Constantinopolim remisit, eo con-silio, ut regni sui rebus compositis, adversus imanissimos Tur-cos moveret et Vladislai patrui regis, qui in littore ponti apud Varnam contra Turcos fortiter pugnando occubuit, indignum mfceritum ulcisceretur. Que res generosum ejus animum dies noctesque excruciabat et aliquam rei bene gerende occasionem prestolabatur. Marcum Dandulum cum Paulo Capello collega Venetorum legatos, qui ultra expetitam amicitiam ad bellum in Turcos suscipiendum eum hortabantur, amplissime donatos in Italiam remisit. Sub quo tempore Fredericus Romauorum imperator, qui a Nicolao Rom. Pontifice ejus nominis quinto imperii diadema succeperat in humanis esse desiit, postquam Auistriam cum Viennam, Mathia Ungarie rege, qui illam ademerat, iato absumpto, Ungarorum illinc eiecto presidio recuperasset. Vienne marmoreo sarcophago situs. Inciderat in morbum, qui a cancro apellatur; hic a pede serpens ne subitam perniciem aferret, medicorum consilio ei est amputatus, vixitque eo modo Cesar truncus aliquandiu. Ad famam mortis Frederici impera-toris Turci Croaciam, Liburniamque ingressi omnem eam re-gionem, que ad Adriaticum sinum vergit atrocissime pervasta-runt, excursione ac feda populacione ad Villacum usque Ca-rintie oppidum, quod super Dravam flumen est, in finibus propemodum Italie extensa. Non flumina, non ardui montes perpetuis nivibus obruti, non alia claustra ferocissimam gentem remorata sunt. Multa hominum millia, subito interventu opressa, colligata in miserabilem abducta sunt servitutem. Cum peco-ribus, armentis ac multiplici alia preda incolumes barbari nullo passo incommodo retro abiere. Post Frederici decessum Ma-ximilianus filius imperii habenas suscepit, cujus postea nepotes in terra Europa temporibus meis late imperarunt; sed hec aliquanto postea. In Polonia Sbigneus Gnesnensis metropolita. qui haud multo postea in comiciis regalibus Masovie duci re-gnum astruebat, curis et senio conflictatus vita decessit. In cujus locum Fridericus Casimiriades Ungarie et Polonie regum iunior frater omnium suffragiis est suffectus. Quam electionem. Fri-ierici Imp. mors. Sbi-gneus Archi- ep. Gnesn. mori- tur. dulbius an cum Paiazeto Turcorum imperatore fedus iniret: le-gatos ejus per annum apud se retinuit et eos postremo cum paucorum annorum induciis Constantinopolim remisit, eo con-silio, ut regni sui rebus compositis, adversus imanissimos Tur-cos moveret et Vladislai patrui regis, qui in littore ponti apud Varnam contra Turcos fortiter pugnando occubuit, indignum mfceritum ulcisceretur. Que res generosum ejus animum dies noctesque excruciabat et aliquam rei bene gerende occasionem prestolabatur. Marcum Dandulum cum Paulo Capello collega Venetorum legatos, qui ultra expetitam amicitiam ad bellum in Turcos suscipiendum eum hortabantur, amplissime donatos in Italiam remisit. Sub quo tempore Fredericus Romauorum imperator, qui a Nicolao Rom. Pontifice ejus nominis quinto imperii diadema succeperat in humanis esse desiit, postquam Auistriam cum Viennam, Mathia Ungarie rege, qui illam ademerat, iato absumpto, Ungarorum illinc eiecto presidio recuperasset. Vienne marmoreo sarcophago situs. Inciderat in morbum, qui a cancro apellatur; hic a pede serpens ne subitam perniciem aferret, medicorum consilio ei est amputatus, vixitque eo modo Cesar truncus aliquandiu. Ad famam mortis Frederici impera-toris Turci Croaciam, Liburniamque ingressi omnem eam re-gionem, que ad Adriaticum sinum vergit atrocissime pervasta-runt, excursione ac feda populacione ad Villacum usque Ca-rintie oppidum, quod super Dravam flumen est, in finibus propemodum Italie extensa. Non flumina, non ardui montes perpetuis nivibus obruti, non alia claustra ferocissimam gentem remorata sunt. Multa hominum millia, subito interventu opressa, colligata in miserabilem abducta sunt servitutem. Cum peco-ribus, armentis ac multiplici alia preda incolumes barbari nullo passo incommodo retro abiere. Post Frederici decessum Ma-ximilianus filius imperii habenas suscepit, cujus postea nepotes in terra Europa temporibus meis late imperarunt; sed hec aliquanto postea. In Polonia Sbigneus Gnesnensis metropolita. qui haud multo postea in comiciis regalibus Masovie duci re-gnum astruebat, curis et senio conflictatus vita decessit. In cujus locum Fridericus Casimiriades Ungarie et Polonie regum iunior frater omnium suffragiis est suffectus. Quam electionem. Fri-ierici Imp. mors. Sbi-gneus Archi- ep. Gnesn. mori- tur. ut Alexander Rom. Pontifex ejus nominis sextus assensu suci ratam faceret: Petrus Vapowski Radochoviensis decanus Cra-coviensis, qui non postremum gratie locum apud electum prin-cipem obtinebat, in Italiam est missus honestissimo equifcatu. Qui Romain veniens Fredericum metropolitam Gnesnenseixi pronunciari et inter supremi ordinis antistites ascribi, cardi-nalemque presbiterum creari obtinuit. In ea obeunda legacione tam solerti usus dexteritate ac celeritate, ut in tam arduorum ne-gociorum expeditione, vix mensem unum absumserit eodemque ferme autumno, quo ex regia urbe exiverat, in Poloniam redierit, etsi in finibus Italie apud Carnancam montem in loco, cui Tervisico nomen est, subito Turcorum interventu, non sine vite aut captivitatis periculo nonnihil sit remoratus. Cardinalis Fredericus summis honoribus adornatus proximis Christi Regis nataliciis in arce Cracoviensi in templi augustissimi porticu primam cecinit missam, multa sacrorum cerimonia et ob iubi-leum per Alexandrum Papam concessum multo populorum, qui arcem impleverant concursu. Anno eodem qui fuit nonagesi-mus tercius supra Millesimum ac quadringentesimum humane salutis, morbus qui gallicus seu Francus appellatur in Mauri-tania Cesariensi et Hispania primum apparere cepit. Anno in-sequenti Italiam invasit, quo tempore Carolus ejus nominia octavus Gallorum seu Francorum rex magna potencia Italiam ingressus regnum Neapolitanum occupavit. Pestis hec in Ita-liam transgressa Gallorum corpora turpi scabie primum fedare cepit, a quibus morbus gallicus seu francus, a Gallis vero ne-apolitanus, ubi eos totum terrarum orbem esse diffusum, etsi nunc ali-quanto micius quam ab inicio excruciet. Annus erat nonage-simus quartus supra quatuordecies centesimum Virginei partus cum Albertus Polonie rex fedam diversis locis terra et rnari Christianitatis vastacionem, Turcorum abominandam crudelita-tem ac insolentiam aversatus infestissimum in ferocissimain gentem animum concepit ut erat ingentis spiritus ad res nla- ut Alexander Rom. Pontifex ejus nominis sextus assensu suci ratam faceret: Petrus Vapowski Radochoviensis decanus Cra-coviensis, qui non postremum gratie locum apud electum prin-cipem obtinebat, in Italiam est missus honestissimo equifcatu. Qui Romain veniens Fredericum metropolitam Gnesnenseixi pronunciari et inter supremi ordinis antistites ascribi, cardi-nalemque presbiterum creari obtinuit. In ea obeunda legacione tam solerti usus dexteritate ac celeritate, ut in tam arduorum ne-gociorum expeditione, vix mensem unum absumserit eodemque ferme autumno, quo ex regia urbe exiverat, in Poloniam redierit, etsi in finibus Italie apud Carnancam montem in loco, cui Tervisico nomen est, subito Turcorum interventu, non sine vite aut captivitatis periculo nonnihil sit remoratus. Cardinalis Fredericus summis honoribus adornatus proximis Christi Regis nataliciis in arce Cracoviensi in templi augustissimi porticu primam cecinit missam, multa sacrorum cerimonia et ob iubi-leum per Alexandrum Papam concessum multo populorum, qui arcem impleverant concursu. Anno eodem qui fuit nonagesi-mus tercius supra Millesimum ac quadringentesimum humane salutis, morbus qui gallicus seu Francus appellatur in Mauri-tania Cesariensi et Hispania primum apparere cepit. Anno in-sequenti Italiam invasit, quo tempore Carolus ejus nominia octavus Gallorum seu Francorum rex magna potencia Italiam ingressus regnum Neapolitanum occupavit. Pestis hec in Ita-liam transgressa Gallorum corpora turpi scabie primum fedare cepit, a quibus morbus gallicus seu francus, a Gallis vero ne-apolitanus, ubi eos totum terrarum orbem esse diffusum, etsi nunc ali-quanto micius quam ab inicio excruciet. Annus erat nonage-simus quartus supra quatuordecies centesimum Virginei partus cum Albertus Polonie rex fedam diversis locis terra et rnari Christianitatis vastacionem, Turcorum abominandam crudelita-tem ac insolentiam aversatus infestissimum in ferocissimain gentem animum concepit ut erat ingentis spiritus ad res nla- gnas agrediendas natus. Stature sane erat supra fratres omnes eximie ac majestatis plene, qui dies noctesque animo nil aliud volvebat, quain ut rebus preclare gestis eternitatem sibi no-minis compararet. Ingemiscebat sepe Vladislai regis patrui, qui apud Varnam in ponto cum Juliano cardinali de Cesarinis apostolico legato contra Turcos fortissime pugnans occubuit: jacere multa grandi Gediminee familie ignominia, que longe ac late in terra Europa imperaret, abolendum esse tantum dedecus, clademque acceptam Turcis rependendam. Intercede-bant etiam inter fratres reges veteres offense ob bellum propter Ungarie regni possesionem antea gestum, quas Albertus com-ponere et cum Vladislao in graciam redire cupiebat. Sed sive hec sive alie cause erant tantarum molicionum, bellique in Turcos movendi: constituit inprimis, Vladislaum Ungarie et Bohemie regem fratrem seniorem eius consilii facere partici-pem, aut si posset ad tam gloriosam eum expedicionem im-pellere, ut iunctis Polonorum, Ungarorum ac Bohemorum vi-ribus immanissimi Turci facilius oprimi ac debellari possent. Obtinuit tandem apud Vladislaum regem, ut secum in Levocia trans Carpatum montem cOngrederetur, ubi postea Aprili mense convenere. Confluxere Levociam complures illustres viri diversarum gentium et linguarum. Cum Polono rege Sigismun-dus Glogoviensis, Opaviensisque dux et Fredericus supremi or-dinis antistes Cardinalis fratres juniores, Fredericus insuper Brandenburgensis Marchio, regum sororius, pluresque alii magni nominis viri advenerant, splendidissimo ac numeroso equitatu. De federibus, amicitia et societate primum agi ceptum inter Polonie et Ungarie regnorum optimates et auxiliis utnnque prestandis ubi vis ingrueret contra hostes quoscunque. Ictum-que est fedus, amicitia et societas publico decreto inter Polonie et IJngarie contigua regua (Carpatiis montibus et fluviorum hinc et inde decursibus invicem discreta) multa omnium con-gratulacione et leticia. Secretioribus demum consiliis agitatum inter solos principes de expedicione contra Turcum Vladislai-que patrui cede indignissima vindicanda. Tandem de Stephano Valachie-Moldavie palatino, qui Misiam inferiorem teneret, ad debitum fidelitatis et obediencie juramentum, prout patri Ca- Con-ventus in Levo- cia. gnas agrediendas natus. Stature sane erat supra fratres omnes eximie ac majestatis plene, qui dies noctesque animo nil aliud volvebat, quain ut rebus preclare gestis eternitatem sibi no-minis compararet. Ingemiscebat sepe Vladislai regis patrui, qui apud Varnam in ponto cum Juliano cardinali de Cesarinis apostolico legato contra Turcos fortissime pugnans occubuit: jacere multa grandi Gediminee familie ignominia, que longe ac late in terra Europa imperaret, abolendum esse tantum dedecus, clademque acceptam Turcis rependendam. Intercede-bant etiam inter fratres reges veteres offense ob bellum propter Ungarie regni possesionem antea gestum, quas Albertus com-ponere et cum Vladislao in graciam redire cupiebat. Sed sive hec sive alie cause erant tantarum molicionum, bellique in Turcos movendi: constituit inprimis, Vladislaum Ungarie et Bohemie regem fratrem seniorem eius consilii facere partici-pem, aut si posset ad tam gloriosam eum expedicionem im-pellere, ut iunctis Polonorum, Ungarorum ac Bohemorum vi-ribus immanissimi Turci facilius oprimi ac debellari possent. Obtinuit tandem apud Vladislaum regem, ut secum in Levocia trans Carpatum montem cOngrederetur, ubi postea Aprili mense convenere. Confluxere Levociam complures illustres viri diversarum gentium et linguarum. Cum Polono rege Sigismun-dus Glogoviensis, Opaviensisque dux et Fredericus supremi or-dinis antistes Cardinalis fratres juniores, Fredericus insuper Brandenburgensis Marchio, regum sororius, pluresque alii magni nominis viri advenerant, splendidissimo ac numeroso equitatu. De federibus, amicitia et societate primum agi ceptum inter Polonie et Ungarie regnorum optimates et auxiliis utnnque prestandis ubi vis ingrueret contra hostes quoscunque. Ictum-que est fedus, amicitia et societas publico decreto inter Polonie et IJngarie contigua regua (Carpatiis montibus et fluviorum hinc et inde decursibus invicem discreta) multa omnium con-gratulacione et leticia. Secretioribus demum consiliis agitatum inter solos principes de expedicione contra Turcum Vladislai-que patrui cede indignissima vindicanda. Tandem de Stephano Valachie-Moldavie palatino, qui Misiam inferiorem teneret, ad debitum fidelitatis et obediencie juramentum, prout patri Ca- Con-ventus in Levo- cia. simiro in Colomia Pokucie provincie fecerat, regno et regi Polonie prestandum compellendo, aut ubi reniteretur, vi et armis principatu pellendo, Sigismundoque fratre in Moldavia seu Misia inferiore, qui ripam Istri contra immanissimos Tur-cos attencius tueretur, collocando. Et tales consultaciones se-cretissime erant inter solos principes regni utriusque, optima-tibus semotis, ne, quid reges fratres molirentur, ad hostes bar-baros perferri posset. Vladislaus rex, qui cum omnibus vici-nis nacionibus pacis erat et ocii plus nimio studiosus, an hic Alberti regis gloriosis conatibus astipulatus sit nec ne, pro comperto non habeo. Satis constat Alberto regi, qui post triennium totis regni viribus expedicionem contra Moldavos ac Turcos susceperat, auxilia nulla prebuisse, nec moto bello se immiscere voluisse. Imo Transilvanios Ungaros cum Stephano Palatino sensisse et ei auxiliares copias submisisse et regibus ex Levocia diversis abeuntibus rumor vulgaris erat, nihil inter eos firmi conclusum, rebus propter quas potissimum convene-rant, preter fedus inter regna ictum infectis abire. Albertus rex omni auxiliorum spe a fratre destitutus pro magno habuit negocio Alexajudrum magnum Lituanie ducem, fratrem junio-rem, qui in oris Boristenicis late imperaret, in belli societatem allicere; quem tandem per legatos citro ultroque missos in sentenciam suam pertraxit. Commilicium Alexander cum Li-tuanis, Massagetis ac Roxanis, quocumque ducere vellet promi-sit. Per id tempus Gymnasii Cracoviensis doctores et Magistri in veteris muri collegialis domus demolicione, aliquot aureorum milium thesaurum cum gemmis et lapidibus preciosis repere-runt, divi Ladislai regis die, quem illi ab eo tempore festum ducunt. Aureos Albertus rex pro regni sui argentea moneta eis non invitis commutavit; Fredericus vero Cardinalis gemmas et uniones honesta estimacione et recompensa recepit. Eam urbis partem, ubi nunc litterarii Collegii edes visuntur: iudaici generis homines quondam habitarunt, quos tunc tantas opes muro abdidisse credibile est. Doctores Cracovienses insperata recepta pecunia collegialem domum eximii palacii instar mu-ris in sublime erectis restaurarunt ac longe magnificenciorem reddiderunt. Sub mensis Septembris exitum anni prenominati simiro in Colomia Pokucie provincie fecerat, regno et regi Polonie prestandum compellendo, aut ubi reniteretur, vi et armis principatu pellendo, Sigismundoque fratre in Moldavia seu Misia inferiore, qui ripam Istri contra immanissimos Tur-cos attencius tueretur, collocando. Et tales consultaciones se-cretissime erant inter solos principes regni utriusque, optima-tibus semotis, ne, quid reges fratres molirentur, ad hostes bar-baros perferri posset. Vladislaus rex, qui cum omnibus vici-nis nacionibus pacis erat et ocii plus nimio studiosus, an hic Alberti regis gloriosis conatibus astipulatus sit nec ne, pro comperto non habeo. Satis constat Alberto regi, qui post triennium totis regni viribus expedicionem contra Moldavos ac Turcos susceperat, auxilia nulla prebuisse, nec moto bello se immiscere voluisse. Imo Transilvanios Ungaros cum Stephano Palatino sensisse et ei auxiliares copias submisisse et regibus ex Levocia diversis abeuntibus rumor vulgaris erat, nihil inter eos firmi conclusum, rebus propter quas potissimum convene-rant, preter fedus inter regna ictum infectis abire. Albertus rex omni auxiliorum spe a fratre destitutus pro magno habuit negocio Alexajudrum magnum Lituanie ducem, fratrem junio-rem, qui in oris Boristenicis late imperaret, in belli societatem allicere; quem tandem per legatos citro ultroque missos in sentenciam suam pertraxit. Commilicium Alexander cum Li-tuanis, Massagetis ac Roxanis, quocumque ducere vellet promi-sit. Per id tempus Gymnasii Cracoviensis doctores et Magistri in veteris muri collegialis domus demolicione, aliquot aureorum milium thesaurum cum gemmis et lapidibus preciosis repere-runt, divi Ladislai regis die, quem illi ab eo tempore festum ducunt. Aureos Albertus rex pro regni sui argentea moneta eis non invitis commutavit; Fredericus vero Cardinalis gemmas et uniones honesta estimacione et recompensa recepit. Eam urbis partem, ubi nunc litterarii Collegii edes visuntur: iudaici generis homines quondam habitarunt, quos tunc tantas opes muro abdidisse credibile est. Doctores Cracovienses insperata recepta pecunia collegialem domum eximii palacii instar mu-ris in sublime erectis restaurarunt ac longe magnificenciorem reddiderunt. Sub mensis Septembris exitum anni prenominati Tauroscythe Tartari superato Boristene in Podoliam ac Volhi-niam in Basternas ac Carpianos incredibili celeritate invecti in orientali regni parte tumultum magnum excitarunt, ferro et igne atrocissime vastarunt, multos mortales christiani no-minis comprehensos actissime colligarunt, armentaque et pe-cora plurima compulerunt. Redibant preda expleti, captivo-rum turba miserabili remissa, cum regii aulici, mercenariique milites, qui frequentes de his hostibus temporibus aliis victo-rias reportarunt, abeuntes consecuti apud Visnovecium Volhi-nie castellum in Carpianis flumenque Horiniam cum eis manus conseruerunt. Fuit prelium aliquandiu anceps; cesi sunt ex Tartaris plurimi, cum Tauroscythe multitudine habundantefe a lateribus et tergo Polonorum agmina in corone speciem cir-cumdantes telorum turbine obruerunt victoresque evaserunt. Quo infelici prelio Henricus Camenecius et Derslaus de Glo-vina viri fortes occubuerunt et hec clades Alberti Regis tem-pore a ferocissimis Scythis prima contigit. Nec mullo postea feda prodigia sunt subsecuta futurorum malorum, ut infausti docuere eventus, haud dubie prenuncia. In urbe Cracoviensi mulier infantem edidit una cum serpente, qui dorsum nati misere corrodebat, exuleeratumque vastabat. In ejusdem urbis suburbio altera mulier monstrum aliquanto fedius enixa est, quod collum et aures leporinas nec non deforme intestimum stomachi loco habuit, hiabatque ore amplo ac distento. Natum est hoc ostentum die Octobris vicesima secunda; cujus men-sis extremis post triennium diebus cum Valachis in Misia in-feriore tumultuose et parum feliciter certatum est. Sed hec aliquanto postea. Novi anni initio Joannes Plocensis in Ma-sovia dux Conradi Varszoviensis ducis germanus, qui in rega-libus comitiis regnum ambiebat vita decessit; post cujus obi-tum, quoniam virilis sexus liberos, qui ei succedere potuissent, scuperstites nullos reliquit: Albertus dux iure feudalis, ut ajunt, preeminencie, Plocensem terram, que ultra Vislam amnem apud Phrugundiones late protenditur, obtinuit, ac mense sue regie adjecit. Anno, qui hunc est secutus, seva pestilencia in Un-garia ac Slesia mortales multos absumsit, que Cracoviam sub hiemis initium veniens, magnam regni partem multorum ho- Pugna apud Visno- ve-cium. Tauroscythe Tartari superato Boristene in Podoliam ac Volhi-niam in Basternas ac Carpianos incredibili celeritate invecti in orientali regni parte tumultum magnum excitarunt, ferro et igne atrocissime vastarunt, multos mortales christiani no-minis comprehensos actissime colligarunt, armentaque et pe-cora plurima compulerunt. Redibant preda expleti, captivo-rum turba miserabili remissa, cum regii aulici, mercenariique milites, qui frequentes de his hostibus temporibus aliis victo-rias reportarunt, abeuntes consecuti apud Visnovecium Volhi-nie castellum in Carpianis flumenque Horiniam cum eis manus conseruerunt. Fuit prelium aliquandiu anceps; cesi sunt ex Tartaris plurimi, cum Tauroscythe multitudine habundantefe a lateribus et tergo Polonorum agmina in corone speciem cir-cumdantes telorum turbine obruerunt victoresque evaserunt. Quo infelici prelio Henricus Camenecius et Derslaus de Glo-vina viri fortes occubuerunt et hec clades Alberti Regis tem-pore a ferocissimis Scythis prima contigit. Nec mullo postea feda prodigia sunt subsecuta futurorum malorum, ut infausti docuere eventus, haud dubie prenuncia. In urbe Cracoviensi mulier infantem edidit una cum serpente, qui dorsum nati misere corrodebat, exuleeratumque vastabat. In ejusdem urbis suburbio altera mulier monstrum aliquanto fedius enixa est, quod collum et aures leporinas nec non deforme intestimum stomachi loco habuit, hiabatque ore amplo ac distento. Natum est hoc ostentum die Octobris vicesima secunda; cujus men-sis extremis post triennium diebus cum Valachis in Misia in-feriore tumultuose et parum feliciter certatum est. Sed hec aliquanto postea. Novi anni initio Joannes Plocensis in Ma-sovia dux Conradi Varszoviensis ducis germanus, qui in rega-libus comitiis regnum ambiebat vita decessit; post cujus obi-tum, quoniam virilis sexus liberos, qui ei succedere potuissent, scuperstites nullos reliquit: Albertus dux iure feudalis, ut ajunt, preeminencie, Plocensem terram, que ultra Vislam amnem apud Phrugundiones late protenditur, obtinuit, ac mense sue regie adjecit. Anno, qui hunc est secutus, seva pestilencia in Un-garia ac Slesia mortales multos absumsit, que Cracoviam sub hiemis initium veniens, magnam regni partem multorum ho- Pugna apud Visno- ve-cium. minum strage fedavit. Nec multo postea gelu mtenso super-veniente cessavit, ac rursus remittente bruma sevire incepit, Poloniamque multis funeribus aflixit. Sub quo tempore Philipus Calimachus Tuscus genere, poeta laureatus, vir crudicionis non vulgaris in regia Alberti regis multos annos versatus ac principi charus vita decessit. Scripsit historiam de bello Var-nensi et Vladislai Jagelloniadis interitu stilo non inepto. Se-quens annus, qui erat Nonagesimus Septimus supra quatuor-decies centesimum humane restauracionis, longe fuit memora-bilior bellicis tumultibus. Enimvero Turci Bosnam, Liburniam-que transgressi, Croaciam, Stiriam et Carinthiam, Noricorum terras, ferocissimo procursu vastarunt, ad Villacum usque, Ba-dacum olim dictum et Carvancam montem furor eorum pene-travit. Comprehensi sunt vinctique innumeri mortales ac in servitutem abducti. Nec multo postea in estate easdem terras, nullo militari presidio firmatas, Turci repecierunt, parique ce-leritate ac crudelitate ferro et lgne sunt populati. Sex homi-num milia christiani nominis ea expedicione capta, sine reliqua pecorum armentorumque preda. Miserabilem turbam gregis instar in perpetuam servitutem et barbaras terras abegerunt. His christianorum calamitatibus Albertus Polonie rex permotus, conceptum iam antea in Turcos bellum prosequi instituit, Ale-xandri fratris Magni Lituanie ducis promissis fretus auxiliis. Ad Stephanum Valachie-Moldavie palatinum imprimis legatos mittit. viros a consilio insignes: Creslaum de Curosvankij Cuija-viensem Antistitem et Nicolaum Podlodovskij de Przithijk, Ca-stellanura Radomiensem, qui ei magnam contra Turcos expe-dicionem totis regni sui viribus significarent, hortarenturque ad bellum tam pium quam necessarium, socia arma jungeret, liberum denique per Moldaviam Misiamque inferiorem transi-tum ad ostia septemplicis Istri et commeatum Polonico exer-citui preberet, futurum dictitans, ut inter Istri et Tyre amnis ostia Turcorum expugnatis presidiis Kiliam et Album Castrum, amissas olim arces, ei ultro restitueret, curaret juramenti fide-litatis et obediencie memor Casimiro patri et regibus Polonie successoribus in Colomia prestiti, preclare ac omni evo memo-rabili expedicioni non desit, que sibi principatus ampliacionem, minum strage fedavit. Nec multo postea gelu mtenso super-veniente cessavit, ac rursus remittente bruma sevire incepit, Poloniamque multis funeribus aflixit. Sub quo tempore Philipus Calimachus Tuscus genere, poeta laureatus, vir crudicionis non vulgaris in regia Alberti regis multos annos versatus ac principi charus vita decessit. Scripsit historiam de bello Var-nensi et Vladislai Jagelloniadis interitu stilo non inepto. Se-quens annus, qui erat Nonagesimus Septimus supra quatuor-decies centesimum humane restauracionis, longe fuit memora-bilior bellicis tumultibus. Enimvero Turci Bosnam, Liburniam-que transgressi, Croaciam, Stiriam et Carinthiam, Noricorum terras, ferocissimo procursu vastarunt, ad Villacum usque, Ba-dacum olim dictum et Carvancam montem furor eorum pene-travit. Comprehensi sunt vinctique innumeri mortales ac in servitutem abducti. Nec multo postea in estate easdem terras, nullo militari presidio firmatas, Turci repecierunt, parique ce-leritate ac crudelitate ferro et lgne sunt populati. Sex homi-num milia christiani nominis ea expedicione capta, sine reliqua pecorum armentorumque preda. Miserabilem turbam gregis instar in perpetuam servitutem et barbaras terras abegerunt. His christianorum calamitatibus Albertus Polonie rex permotus, conceptum iam antea in Turcos bellum prosequi instituit, Ale-xandri fratris Magni Lituanie ducis promissis fretus auxiliis. Ad Stephanum Valachie-Moldavie palatinum imprimis legatos mittit. viros a consilio insignes: Creslaum de Curosvankij Cuija-viensem Antistitem et Nicolaum Podlodovskij de Przithijk, Ca-stellanura Radomiensem, qui ei magnam contra Turcos expe-dicionem totis regni sui viribus significarent, hortarenturque ad bellum tam pium quam necessarium, socia arma jungeret, liberum denique per Moldaviam Misiamque inferiorem transi-tum ad ostia septemplicis Istri et commeatum Polonico exer-citui preberet, futurum dictitans, ut inter Istri et Tyre amnis ostia Turcorum expugnatis presidiis Kiliam et Album Castrum, amissas olim arces, ei ultro restitueret, curaret juramenti fide-litatis et obediencie memor Casimiro patri et regibus Polonie successoribus in Colomia prestiti, preclare ac omni evo memo-rabili expedicioni non desit, que sibi principatus ampliacionem, . et ad Jo- annem Tiffe- nium ingentem gloriam ac comodum sit aliatura. Sese ad prima ve-ris signa cum omni sua potencia ad bellum immanissimis Tur-cis, quos tociens vicisset, inferendum prepararet. Non invitis eam legationem auribus Stephanus palatinus audivit; Albertum magnanimum regem et fortes Polonos summis laudibus extol-lens, quod tam piam ac necessariam in barbaros hostes expe-dicionem molirentur, liberum per terram Moldaviam, Misiam inferiorem transitum et eomraeatum habundantem omnibus Polonorum copiis pollicitus, testatus tamen, quod prestanda auxilia et iungenda. arma attineret, non prius se Moldavicas copias moturum, ne bello a Turcis preveniretur, quam Alber-tum regem et Polonos castra metari in ripa Istri inferiore conspiceret. Cum eo responso legatos amplissime donatos in Poloniam remisit. Secundum eorum reditum, ubi Albertus Ste-phanum ex sententia responsisse cognovit, alios extemplo nun-cios in Prussiam, sinumque Venedicum ad Joannem Tiffenium summura Mariane milicie Magistrum transmisit, qui eum iure perpetui federis, cura Casimiro patre sanctissime icti, hortaren-tur, arma sumeret et in immanissimos Turcos cum auxiliaribus Cruciferorum copiis secum iret. Cui legacioni Summus Ordinis Magister nihil reluctatus, opes omnes, cruciferica auxilia, per-sonam denique suam ad tantum bellum ex federe est pollici-tus. Quibus rite ordinatis ad regni sui nobilitatem, qui regem ad bella privo impendio sequi tenentur, per omnes regni sui Satra-pias mittit. His mandavit sub fortunarum omnium, quas in regno obtinerent, amissione, universi, mense Maijo armis, equisque egre-gie instructi ad Leopolim, Roxie metropolim in Peucinis conve-nirent, astruens ingentes Turcorum copias apud Istrum conse-disse, navigia plurima, quibus transmittant, preparata habere, accelerandum esse, antequam Valachiam ingrediantur, ut regni limitem totis regni viribus ab hoste tam potenti tueantur. Ta-lia Albertus rex per literas ex Podolia missas in vulgus spargi per subornatas personas, ut tanto celerius regni nobiles ad arma consurgerent, procuravit. Alexandrum quoque fratrem, Magnum Lituanie Ducem per nuncios sollicitat, ad Bratisla-viam cum promissis auxiliis in Tyrangetas moveat; Joannem insuper Tiffenium Prussiace milicie summum magistrum ad se . et ad Jo- annem Tiffe- nium ingentem gloriam ac comodum sit aliatura. Sese ad prima ve-ris signa cum omni sua potencia ad bellum immanissimis Tur-cis, quos tociens vicisset, inferendum prepararet. Non invitis eam legationem auribus Stephanus palatinus audivit; Albertum magnanimum regem et fortes Polonos summis laudibus extol-lens, quod tam piam ac necessariam in barbaros hostes expe-dicionem molirentur, liberum per terram Moldaviam, Misiam inferiorem transitum et eomraeatum habundantem omnibus Polonorum copiis pollicitus, testatus tamen, quod prestanda auxilia et iungenda. arma attineret, non prius se Moldavicas copias moturum, ne bello a Turcis preveniretur, quam Alber-tum regem et Polonos castra metari in ripa Istri inferiore conspiceret. Cum eo responso legatos amplissime donatos in Poloniam remisit. Secundum eorum reditum, ubi Albertus Ste-phanum ex sententia responsisse cognovit, alios extemplo nun-cios in Prussiam, sinumque Venedicum ad Joannem Tiffenium summura Mariane milicie Magistrum transmisit, qui eum iure perpetui federis, cura Casimiro patre sanctissime icti, hortaren-tur, arma sumeret et in immanissimos Turcos cum auxiliaribus Cruciferorum copiis secum iret. Cui legacioni Summus Ordinis Magister nihil reluctatus, opes omnes, cruciferica auxilia, per-sonam denique suam ad tantum bellum ex federe est pollici-tus. Quibus rite ordinatis ad regni sui nobilitatem, qui regem ad bella privo impendio sequi tenentur, per omnes regni sui Satra-pias mittit. His mandavit sub fortunarum omnium, quas in regno obtinerent, amissione, universi, mense Maijo armis, equisque egre-gie instructi ad Leopolim, Roxie metropolim in Peucinis conve-nirent, astruens ingentes Turcorum copias apud Istrum conse-disse, navigia plurima, quibus transmittant, preparata habere, accelerandum esse, antequam Valachiam ingrediantur, ut regni limitem totis regni viribus ab hoste tam potenti tueantur. Ta-lia Albertus rex per literas ex Podolia missas in vulgus spargi per subornatas personas, ut tanto celerius regni nobiles ad arma consurgerent, procuravit. Alexandrum quoque fratrem, Magnum Lituanie Ducem per nuncios sollicitat, ad Bratisla-viam cum promissis auxiliis in Tyrangetas moveat; Joannem insuper Tiffenium Prussiace milicie summum magistrum ad se Fre-deri- cus Cardi-nalis regi expe- ditio- vem turci- cam disau- sdet. in Leopolim venire imperavit. Bellico omnia fervebant appa-ratu. Albertus rex cum aliquot armatorum milium mercena-riorum militum equitum et peditum, tormentisque bellicis Cra-covia egressus in Roxiam orientem versus contendit. Premi-liam ad Sanum amnem pervenerat, cum Mathias Camenecensis in Tagris Episcopus legatus ad Stephanum palatinum antea missus ei ocurrit, renunciavitque pacata omnia: nihil gracius Stephano accidere potuisse dictitans, quam ut christianissimus Polonie rex infesta in perfidos Turcos arma sumeret, dudum hoc a Deo immortali summis votis optavisse, ut prepotens aliquis Christianorum rex, Turcos, qui Christianorum terras tam misere lacerarent, imperiumque, suum tam late proten-derent, agrederetur; gratulari sibi et terrae Moldavie, que ab ea gente tot mala ob vicinitatem perpessa est, preces tan-dem suas a celesti numine esse exauditas, quam expedicio-nem omni evo memorabilem ut Superi bene vertant desi-derare; comeatum tantis Polonorum copiis sufficientem cum libero per Moldaviam, Misiamque inferiorem transitu prebitu-rum, delectumque militarem in Moldavia facturum et socia ar-ma moturum. iBostquam Albertus rex et Poloni inripa septem-plicis Istri apud Kiliam castra metati essent Jali responso Stephani Albertus exhilaratus, dum militares copie conveniunt, Premislie aliquandiu est immoratus. Interea temporis rumor incerto auctore increbuit, Albertum regem non in Turcos sed in Stephanum palatinum et Valauhos infesta ferre arma eo consilio, ut Stephano inde pulso Sigismundum fratrem in Moldavia collocaret, Valachisque preficeret, quo facto, Turcis ex Albo Castro et Kilia deiectis, ripam Istri validis Polonornm presidiis firmaret ac attencius custodiret. Formidabilis erat vicinis populis Stephani Palatini virtus et fortuna ob rei mi-litaris periciam, preclaraque in Turcos, Tartaros et Ungaros .edita facinora. Fredericus frater regius supremi ordinis anti-stes Cardinalis eo rumore consternatus pro magno habuit ne-gocio Creslaum Rosensem, Vladislaviensem Episcopum regni Cancellarium ad Albertum regem ex Lovicia mittere et eum a Valachica expeditione retrahere. Creslaus Premislie regem assecutus secreta obtenta audientia Cardinalis fratris et suo Fre-deri- cus Cardi-nalis regi expe- ditio- vem turci- cam disau- sdet. in Leopolim venire imperavit. Bellico omnia fervebant appa-ratu. Albertus rex cum aliquot armatorum milium mercena-riorum militum equitum et peditum, tormentisque bellicis Cra-covia egressus in Roxiam orientem versus contendit. Premi-liam ad Sanum amnem pervenerat, cum Mathias Camenecensis in Tagris Episcopus legatus ad Stephanum palatinum antea missus ei ocurrit, renunciavitque pacata omnia: nihil gracius Stephano accidere potuisse dictitans, quam ut christianissimus Polonie rex infesta in perfidos Turcos arma sumeret, dudum hoc a Deo immortali summis votis optavisse, ut prepotens aliquis Christianorum rex, Turcos, qui Christianorum terras tam misere lacerarent, imperiumque, suum tam late proten-derent, agrederetur; gratulari sibi et terrae Moldavie, que ab ea gente tot mala ob vicinitatem perpessa est, preces tan-dem suas a celesti numine esse exauditas, quam expedicio-nem omni evo memorabilem ut Superi bene vertant desi-derare; comeatum tantis Polonorum copiis sufficientem cum libero per Moldaviam, Misiamque inferiorem transitu prebitu-rum, delectumque militarem in Moldavia facturum et socia ar-ma moturum. iBostquam Albertus rex et Poloni inripa septem-plicis Istri apud Kiliam castra metati essent Jali responso Stephani Albertus exhilaratus, dum militares copie conveniunt, Premislie aliquandiu est immoratus. Interea temporis rumor incerto auctore increbuit, Albertum regem non in Turcos sed in Stephanum palatinum et Valauhos infesta ferre arma eo consilio, ut Stephano inde pulso Sigismundum fratrem in Moldavia collocaret, Valachisque preficeret, quo facto, Turcis ex Albo Castro et Kilia deiectis, ripam Istri validis Polonornm presidiis firmaret ac attencius custodiret. Formidabilis erat vicinis populis Stephani Palatini virtus et fortuna ob rei mi-litaris periciam, preclaraque in Turcos, Tartaros et Ungaros .edita facinora. Fredericus frater regius supremi ordinis anti-stes Cardinalis eo rumore consternatus pro magno habuit ne-gocio Creslaum Rosensem, Vladislaviensem Episcopum regni Cancellarium ad Albertum regem ex Lovicia mittere et eum a Valachica expeditione retrahere. Creslaus Premislie regem assecutus secreta obtenta audientia Cardinalis fratris et suo in Molda- viam Expe-ditio Joan-nis Alberti nomine eum hortatus est, ne Stephanum palatinum preclarum belli ducem bello lacesseret, sed ipso pocius amico et ante-murali contra Turcos iramanissimos uteretur. Non ignoraret, quibus cladibus Machometem Turcorum imperatorem et Ma-thiam Ungarie regem, prepotentes ac opulentos bellatores af-fecisset; vereri se, si ire pergeret, ne Republicam Polonam ali-qua insigni calamitate involveret; orare postremo, re adhuc integra, solveret exercitum et in regianf suam rediret. Verten-cta retro signa prudens antistes existimabat, iustabatque, a bel-lo Stephano et Moldavis inferendo abstineret. Talia dicentem Albertus rex tacitus pacienter aliqnandiu audivit; inde rupto silencio: Exurerem, inquit, tunicam meam interiorem, si secre-tioris mei consilii scirem esse consciam. Proinde abi et mihi molestus esse desine, tuum est sacra curare, non exquirere, que bella ego aut quos hostes agredi debearn. His Creslaus antistes confusus ex indignantis regis conspectu abiit. Haud multo postea Albertus ex Premislia movens Leopolim versus Roxiae superioris metropolim et Peucinos montes contendit. Hic quoque, dum militares copie conveniunt, aliquandiu quie-vit. Ex Leoppli movens extremis Junii mensis diebus Seretum amnem, qui Roxiam a Podolia disterminat ac in Tyram se exonerat, transivit, ubi in patentibus campis Podolie constitit, copias omnes suas recensuit, que tales ac tante erant, ut cum omni Turcorum potentia facile congredi ac vincere non du-bitaret. Signa militaria singularum satrapiarum agminibus di-stribuit et ea Tyram et Moldaviam versus contendere impe-ravit. Stephanus palatinus, posteaquam non Camenecium versus ad orientem solem, quod iter in Turcos ducebat, sed Molda-viam decreto petere per exploratores cognovit, et quidam Ungarie proceres id ei non multo antea significaverant, sub-dubitare vehementer cepit, ne tanta armorum tempestas in se verteretur. Extemplo ad Albertum regem oratores tres, viros sue gentis primarios cum insigni comitatu misit, qui Poloni regis animum, quonam cum tam valido exercitu tenderet, explorarent. Hi ad castra regia, que apud Tyram amnem facta erant venientes, prinpicisque sui mandata coram rege ex-ponentes, quesiverunt: amicusne an hostis Moldaviam ingre- in Molda- viam Expe-ditio Joan-nis Alberti nomine eum hortatus est, ne Stephanum palatinum preclarum belli ducem bello lacesseret, sed ipso pocius amico et ante-murali contra Turcos iramanissimos uteretur. Non ignoraret, quibus cladibus Machometem Turcorum imperatorem et Ma-thiam Ungarie regem, prepotentes ac opulentos bellatores af-fecisset; vereri se, si ire pergeret, ne Republicam Polonam ali-qua insigni calamitate involveret; orare postremo, re adhuc integra, solveret exercitum et in regianf suam rediret. Verten-cta retro signa prudens antistes existimabat, iustabatque, a bel-lo Stephano et Moldavis inferendo abstineret. Talia dicentem Albertus rex tacitus pacienter aliqnandiu audivit; inde rupto silencio: Exurerem, inquit, tunicam meam interiorem, si secre-tioris mei consilii scirem esse consciam. Proinde abi et mihi molestus esse desine, tuum est sacra curare, non exquirere, que bella ego aut quos hostes agredi debearn. His Creslaus antistes confusus ex indignantis regis conspectu abiit. Haud multo postea Albertus ex Premislia movens Leopolim versus Roxiae superioris metropolim et Peucinos montes contendit. Hic quoque, dum militares copie conveniunt, aliquandiu quie-vit. Ex Leoppli movens extremis Junii mensis diebus Seretum amnem, qui Roxiam a Podolia disterminat ac in Tyram se exonerat, transivit, ubi in patentibus campis Podolie constitit, copias omnes suas recensuit, que tales ac tante erant, ut cum omni Turcorum potentia facile congredi ac vincere non du-bitaret. Signa militaria singularum satrapiarum agminibus di-stribuit et ea Tyram et Moldaviam versus contendere impe-ravit. Stephanus palatinus, posteaquam non Camenecium versus ad orientem solem, quod iter in Turcos ducebat, sed Molda-viam decreto petere per exploratores cognovit, et quidam Ungarie proceres id ei non multo antea significaverant, sub-dubitare vehementer cepit, ne tanta armorum tempestas in se verteretur. Extemplo ad Albertum regem oratores tres, viros sue gentis primarios cum insigni comitatu misit, qui Poloni regis animum, quonam cum tam valido exercitu tenderet, explorarent. Hi ad castra regia, que apud Tyram amnem facta erant venientes, prinpicisque sui mandata coram rege ex-ponentes, quesiverunt: amicusne an hostis Moldaviam ingre- deretur Si in Turcos iret, potuisse eum cum tantis copiis pro-pinquiore ire itinere, et Stephanum paratum fuisse contra Tur-cos arma sumere et Moldavicas copias, multis victoriis claras, Polonicis viribus coniungere. Si infestis signis in terram Mol-daviam ire pergeret, daturum Stephanum operam, ut suscepti in eum belli, ipsum et Polonos peniteat. Secundum hanc mi-nacem Stephani legacionem Albertus rex, legatis nihil respon-dens, eos in potestatem redactos contra ius gencium in Leo-polim custodiendos transmisit. Inde nihil moratus Tyram am-nem cum omnibus copiis in Tyrangetis vado traiecit./Agitatum inde secretis consiliis, que pars primum Moldavie agredienda foret Joannes Tyrnka omnium copiarum dux Chocijm arcem satis validam, duabus leuciis a Camenecio in altera Tyre amnis ripa sitam, primum expugnandam censebat, quod in flnibus Podolie sita esset, qua parte comeatus tanto exercitui nemine impediente subvehi posset. Alia inde loca vi aut deditione commodius recipi posse, Stephano locis aliquot munitis amis-sis, in desperacionem acto. Yicit diversa aliorum sentencia, que Sociavam, Moldavie metropolim primum oppugnandam existi-mavit, in parte Moldavie inferiore positam eanique sedem belli esse voluere, deteriore, ut eventus postea docuit, suffragio. Enimvero Polonis a regni flnibus in terram hostilem multum progressis, incessis ab hoste undique itineribus, comeatus omnes, qui ex regno post castra regia vehebantur, per Mol-davos intercipiebatur, ut Polonorum exercitus, qui Sociave as-sidebat, arcemque maioribus bombardis oppugnabat, obsesso similis videretur, famesque sentiri cepta sit et propinqua que-que loca per pabulatores evacuata ac vastata erant, ut eque iumenta ac homines gravi inedia conflictarentur. Nec Stepha-nus in tanto rerum suarum periculo desedit. Nam ubi tantam belli molem preter opinionem sibi conflatam animadvertit montana Ungarie versus et nemora se recepit, hicque vires suas undique contrahebat. Ad Turcos, Ungaros, Tartaros ac Mulctanos legatos mittit, ut opemferant, supliciter orat; qUan-tum unicuique earum gencium periculi immineret ex vicinita-te prepotentis Polonie regis, si eum Valachia et Misia infe-riore potiri contingeret, amplissimis verbis ostentare, ne se in deretur Si in Turcos iret, potuisse eum cum tantis copiis pro-pinquiore ire itinere, et Stephanum paratum fuisse contra Tur-cos arma sumere et Moldavicas copias, multis victoriis claras, Polonicis viribus coniungere. Si infestis signis in terram Mol-daviam ire pergeret, daturum Stephanum operam, ut suscepti in eum belli, ipsum et Polonos peniteat. Secundum hanc mi-nacem Stephani legacionem Albertus rex, legatis nihil respon-dens, eos in potestatem redactos contra ius gencium in Leo-polim custodiendos transmisit. Inde nihil moratus Tyram am-nem cum omnibus copiis in Tyrangetis vado traiecit./Agitatum inde secretis consiliis, que pars primum Moldavie agredienda foret Joannes Tyrnka omnium copiarum dux Chocijm arcem satis validam, duabus leuciis a Camenecio in altera Tyre amnis ripa sitam, primum expugnandam censebat, quod in flnibus Podolie sita esset, qua parte comeatus tanto exercitui nemine impediente subvehi posset. Alia inde loca vi aut deditione commodius recipi posse, Stephano locis aliquot munitis amis-sis, in desperacionem acto. Yicit diversa aliorum sentencia, que Sociavam, Moldavie metropolim primum oppugnandam existi-mavit, in parte Moldavie inferiore positam eanique sedem belli esse voluere, deteriore, ut eventus postea docuit, suffragio. Enimvero Polonis a regni flnibus in terram hostilem multum progressis, incessis ab hoste undique itineribus, comeatus omnes, qui ex regno post castra regia vehebantur, per Mol-davos intercipiebatur, ut Polonorum exercitus, qui Sociave as-sidebat, arcemque maioribus bombardis oppugnabat, obsesso similis videretur, famesque sentiri cepta sit et propinqua que-que loca per pabulatores evacuata ac vastata erant, ut eque iumenta ac homines gravi inedia conflictarentur. Nec Stepha-nus in tanto rerum suarum periculo desedit. Nam ubi tantam belli molem preter opinionem sibi conflatam animadvertit montana Ungarie versus et nemora se recepit, hicque vires suas undique contrahebat. Ad Turcos, Ungaros, Tartaros ac Mulctanos legatos mittit, ut opemferant, supliciter orat; qUan-tum unicuique earum gencium periculi immineret ex vicinita-te prepotentis Polonie regis, si eum Valachia et Misia infe-riore potiri contingeret, amplissimis verbis ostentare, ne se in summa deserant necessitate orare, Turcis ac Ungaris subiectio-nem suam, Tartaris ac Mulctanis stipendia et munera polliceri Polonorum castra omni opulentia referta iactitare, prede ei spoliorum spe implere, ut auxiliares copias e vestigio submit-tant, suplicare, instare. Ipse ex Moldavis quantum maximum potest parat exercitum ex nobilitate sue gentis et agrestibus omnes arma capere pro patrie, coniugum ac liberorum salute imperat. quadraginta armatorum milia contrahit; auxiliares Turcorum, Tartarorum, Ungarorum ac Mulctanorum copias intra sua tutus nemora, prestolatur occasione rei bene geren-de expectat. Albertus Polonie rex, qui ob Stephani crudelita-tem ac tyrannidem Moldavorum ad se defectionem sperabat et ob id in captivos, quos donatos ad sua remittebat, clemen-tem se exhibebat, concepta spe frustratus ad vim et potenciam spectare cepit. Circum Sociavam gentis caput, quadripartito castra fecit et ea carpentorum circumactu aliquot in girum ductis ordinibus communivit, habundante multitudine, octua-ginta siquidem bellatorum milia in Poloni regis castris censa sunt, preter aurigas, lixas et calones, quorum dimidio ferme minor erat numerus. Curruum sane, in quibus omnifariam com-meatus et impedimenta vehebantur, triginta circiter erant mi-lia. Tanta armorum potentia ab Alberto rege et Polonis Va-lachia Moldavica tunc petita est. Fixis apud Sociavam tento-riis, castrisque in circuitu positis tormenta bellica expediri cepta sunt, ad arcem ex solido muro constructam diruendam. Adhibite sunt huic oppugnacioni plurime bombarde, sed due precipue stupende magnitudinis, quarum una equis quadragin-ta, altera quinquaginta trahebatur. Arx validissimo firmata erat presidio, propugnabaturque acerrime; quicquid interdiu muri diruebatur, per noctem presidiarii milites reficiebant. Patuit postremo vasto hiatu murus, quem Moldavi firmis ro-boribus terra, fimo et aliis obstaculis resarciebant. Nam et ipsi bombardas et alia tormenta bellica plurima habebant. Stepha-nus palafinus interea temporis non quiescere, pabulatoribus Polonis infesta omnia reddere, sepius cum eis decertare, vi-am, que ex Polonie regno ducebat et per quam commeatus in castra regia advehi debebat, numeroso equitatu insedit et Castra apud Socza-ram. summa deserant necessitate orare, Turcis ac Ungaris subiectio-nem suam, Tartaris ac Mulctanis stipendia et munera polliceri Polonorum castra omni opulentia referta iactitare, prede ei spoliorum spe implere, ut auxiliares copias e vestigio submit-tant, suplicare, instare. Ipse ex Moldavis quantum maximum potest parat exercitum ex nobilitate sue gentis et agrestibus omnes arma capere pro patrie, coniugum ac liberorum salute imperat. quadraginta armatorum milia contrahit; auxiliares Turcorum, Tartarorum, Ungarorum ac Mulctanorum copias intra sua tutus nemora, prestolatur occasione rei bene geren-de expectat. Albertus Polonie rex, qui ob Stephani crudelita-tem ac tyrannidem Moldavorum ad se defectionem sperabat et ob id in captivos, quos donatos ad sua remittebat, clemen-tem se exhibebat, concepta spe frustratus ad vim et potenciam spectare cepit. Circum Sociavam gentis caput, quadripartito castra fecit et ea carpentorum circumactu aliquot in girum ductis ordinibus communivit, habundante multitudine, octua-ginta siquidem bellatorum milia in Poloni regis castris censa sunt, preter aurigas, lixas et calones, quorum dimidio ferme minor erat numerus. Curruum sane, in quibus omnifariam com-meatus et impedimenta vehebantur, triginta circiter erant mi-lia. Tanta armorum potentia ab Alberto rege et Polonis Va-lachia Moldavica tunc petita est. Fixis apud Sociavam tento-riis, castrisque in circuitu positis tormenta bellica expediri cepta sunt, ad arcem ex solido muro constructam diruendam. Adhibite sunt huic oppugnacioni plurime bombarde, sed due precipue stupende magnitudinis, quarum una equis quadragin-ta, altera quinquaginta trahebatur. Arx validissimo firmata erat presidio, propugnabaturque acerrime; quicquid interdiu muri diruebatur, per noctem presidiarii milites reficiebant. Patuit postremo vasto hiatu murus, quem Moldavi firmis ro-boribus terra, fimo et aliis obstaculis resarciebant. Nam et ipsi bombardas et alia tormenta bellica plurima habebant. Stepha-nus palafinus interea temporis non quiescere, pabulatoribus Polonis infesta omnia reddere, sepius cum eis decertare, vi-am, que ex Polonie regno ducebat et per quam commeatus in castra regia advehi debebat, numeroso equitatu insedit et Castra apud Socza-ram. omnia intercepit, ut regrs Polom castra obsessa esse vide-rentur, famesque propterea sentiri cepta sit. Advenerunt in-terea Turcorum, Tartarorum, Mulctanorum, Valachorum, qui superiora Istri tenent, nec non Ungarorum cum Ceculis, gente armis, equisque egregie instructa ingentes et equitatu pollen-tes copie. Quibus auxiliis fretus Stephanus pabulatoribus Po-lonis longe erat infestior. Fuerunt tamen hec certamina Polo-lonis magna ex parte prospera, cum ipsi grandioribus equis et gravi armatura hostibus longe prestarent, qui propterea in campum descendere ac collatis signis aperto marte cum Po-lonis congredi non audebant. Arx Sociava acerrime oppugna-batur. Cum exploratores Moldavi attulerunt, murum arcis bom-bardarum globis graviter concussum esse et, ni succurratur, prope est, ut expugnetur: eo nuntio Stephanus consternatus ad Vladislaum Ungarie regem et ejus regni optimates mittit, quam gravi bello premeretur, et quo in statu res sue essent edocet, ut legatis iu castra Alberti regis missis inducias pa-ciscerentur, et interea temporis de pace agi posset, orat. Quod Vladislaus rex et Ungari tanto libencius fecere, quod in terra Moldavia ius se habere pretenderent et iniquo ferebant animo a Polonis eam vastari aut occupari. Enimvero Stephanus, ne Turcorum jugum subire cogeretur modo horum, modo illorum opem implorabat et eorum fidei se commitebat, multa polli-cebatur et parum prestabat. Vladislai Ungarie regis oratores in castra Polonie regis ingressi ab Alberto rege comiter ac benigne accepti sunt. Agitatum est dies plures de pace, de qua, posteaquam inter eos non conveniebat, inducie ad men-ses aliquot pacte, ut interea de pace ageretur, ea adiecta lege, ut Polonus rex Sociavam obsidione solveret et Moldavia ex-cederet. Induciis in castris regiis per Vladislai regis Ungarie ac Stephani palatini Moldavie legatos firmatis ac Vulgatis pro-fectione iussu regio per preconem promulgata, occidentalis Po-lonie nobilitas motis castris retro abire cepit, cum carpentis et aliis impedimentis. Sequuta sunt tormenta bellica et currus regii; processit inde rex ipse cum Sigismundo fratre iuniore et aulicis suis florente milicia; tercio agmine orientalis Polonie nobilitas, quarto et ultimo loco mercenarii milites, equites et omnia intercepit, ut regrs Polom castra obsessa esse vide-rentur, famesque propterea sentiri cepta sit. Advenerunt in-terea Turcorum, Tartarorum, Mulctanorum, Valachorum, qui superiora Istri tenent, nec non Ungarorum cum Ceculis, gente armis, equisque egregie instructa ingentes et equitatu pollen-tes copie. Quibus auxiliis fretus Stephanus pabulatoribus Po-lonis longe erat infestior. Fuerunt tamen hec certamina Polo-lonis magna ex parte prospera, cum ipsi grandioribus equis et gravi armatura hostibus longe prestarent, qui propterea in campum descendere ac collatis signis aperto marte cum Po-lonis congredi non audebant. Arx Sociava acerrime oppugna-batur. Cum exploratores Moldavi attulerunt, murum arcis bom-bardarum globis graviter concussum esse et, ni succurratur, prope est, ut expugnetur: eo nuntio Stephanus consternatus ad Vladislaum Ungarie regem et ejus regni optimates mittit, quam gravi bello premeretur, et quo in statu res sue essent edocet, ut legatis iu castra Alberti regis missis inducias pa-ciscerentur, et interea temporis de pace agi posset, orat. Quod Vladislaus rex et Ungari tanto libencius fecere, quod in terra Moldavia ius se habere pretenderent et iniquo ferebant animo a Polonis eam vastari aut occupari. Enimvero Stephanus, ne Turcorum jugum subire cogeretur modo horum, modo illorum opem implorabat et eorum fidei se commitebat, multa polli-cebatur et parum prestabat. Vladislai Ungarie regis oratores in castra Polonie regis ingressi ab Alberto rege comiter ac benigne accepti sunt. Agitatum est dies plures de pace, de qua, posteaquam inter eos non conveniebat, inducie ad men-ses aliquot pacte, ut interea de pace ageretur, ea adiecta lege, ut Polonus rex Sociavam obsidione solveret et Moldavia ex-cederet. Induciis in castris regiis per Vladislai regis Ungarie ac Stephani palatini Moldavie legatos firmatis ac Vulgatis pro-fectione iussu regio per preconem promulgata, occidentalis Po-lonie nobilitas motis castris retro abire cepit, cum carpentis et aliis impedimentis. Sequuta sunt tormenta bellica et currus regii; processit inde rex ipse cum Sigismundo fratre iuniore et aulicis suis florente milicia; tercio agmine orientalis Polonie nobilitas, quarto et ultimo loco mercenarii milites, equites et pedites succedebant. Miserat Stephanus palatinus ante mota a Sociava castra, ut rex agmina Polonorum redeuncia patentibus Campis et eodem, quo venerat itinere, ab omni hostili insultu securiore, dirigeret in dextramque flecteret, itinere etsi ali-quando longiore, tuciore tamen. Via, que ad sinistram ad mon-tes duceret si brevior, tamen silvis impedita minus secura es< set, hostili iniurie obnoxia, quam agrestes Moldavi durum ac infrene hominum genus, insuper Ungari, Turci, Tartari ac Mulctani insedissent, ferocissime gentes, quas si Poloni ea redire pergerent, nequaquam ipse ab aliquo damnoso insultu retrahere posset, exercitusque regius gravi aliquo africeretur incommodo. Ea salubri contempta admonicione occidentalis Polonie nobilitas in sinistram, via, qua Stephanus minime vo-lebat, iter flexit, aut quia ab eis antea intacta commeatibus et pabulo habundabat, aut quia brevior in Poloniam reditus erat. Quartis castris ad silvam, que Bucovina apellatur per-ventum, Stephanus paiatinus rei bene gerende occasionem na-ctus, induciarumque nuper pactarum factus immemor, Alberto regi et Polonis ex confesso hostis factus, maxirrfam regii exer-citus partem per silvam, que duarum leucarum erat longitu-dine, transire libere permisit. Nec potuere tante copie cum cur-ribus et impedimentis, pernemus, per quod una et ea angusta precepsque hic et inde via patebat, die una transmittere. Oc-cidentalis Polonie nobilitas Stephano quiescente et nemine im-pediente ad alteram nemoris partem transivit. Cum residua exercitus parte Albertus rex castris citra nemus positis per-noctavit. Illucescente die brmbardas et impedimenta silvam in-gredi et preire mandavit. Subsecute pretorie turme et rex ipse curru a rotis pensili vectus ob adversam valetudinem et febrim invalescentem. Reliqua exercitus pars ut in summa pa-ce armis depositis et solutis ordinibus regem sequebatur. Ad dimidium saltus impedimenta regia pervenerunt: cum ecce Stephanus palatinus immisso ad ingressum silve peditatu cur-rus diripere et subvertere viamque extremis agminibus clau-dere jussit. Ipse cum ingentibus copiis Turcorum, Tartarorum, Ungarorum, Mulctanorum ac suorum Moldavorum horrendo sublato clamore terribili armorum apparatu magnoque tumultu pedites succedebant. Miserat Stephanus palatinus ante mota a Sociava castra, ut rex agmina Polonorum redeuncia patentibus Campis et eodem, quo venerat itinere, ab omni hostili insultu securiore, dirigeret in dextramque flecteret, itinere etsi ali-quando longiore, tuciore tamen. Via, que ad sinistram ad mon-tes duceret si brevior, tamen silvis impedita minus secura es< set, hostili iniurie obnoxia, quam agrestes Moldavi durum ac infrene hominum genus, insuper Ungari, Turci, Tartari ac Mulctani insedissent, ferocissime gentes, quas si Poloni ea redire pergerent, nequaquam ipse ab aliquo damnoso insultu retrahere posset, exercitusque regius gravi aliquo africeretur incommodo. Ea salubri contempta admonicione occidentalis Polonie nobilitas in sinistram, via, qua Stephanus minime vo-lebat, iter flexit, aut quia ab eis antea intacta commeatibus et pabulo habundabat, aut quia brevior in Poloniam reditus erat. Quartis castris ad silvam, que Bucovina apellatur per-ventum, Stephanus paiatinus rei bene gerende occasionem na-ctus, induciarumque nuper pactarum factus immemor, Alberto regi et Polonis ex confesso hostis factus, maxirrfam regii exer-citus partem per silvam, que duarum leucarum erat longitu-dine, transire libere permisit. Nec potuere tante copie cum cur-ribus et impedimentis, pernemus, per quod una et ea angusta precepsque hic et inde via patebat, die una transmittere. Oc-cidentalis Polonie nobilitas Stephano quiescente et nemine im-pediente ad alteram nemoris partem transivit. Cum residua exercitus parte Albertus rex castris citra nemus positis per-noctavit. Illucescente die brmbardas et impedimenta silvam in-gredi et preire mandavit. Subsecute pretorie turme et rex ipse curru a rotis pensili vectus ob adversam valetudinem et febrim invalescentem. Reliqua exercitus pars ut in summa pa-ce armis depositis et solutis ordinibus regem sequebatur. Ad dimidium saltus impedimenta regia pervenerunt: cum ecce Stephanus palatinus immisso ad ingressum silve peditatu cur-rus diripere et subvertere viamque extremis agminibus clau-dere jussit. Ipse cum ingentibus copiis Turcorum, Tartarorum, Ungarorum, Mulctanorum ac suorum Moldavorum horrendo sublato clamore terribili armorum apparatu magnoque tumultu Clades Polo-norum in syl-ya Bu-kowi-na. a tergo et a lateribus, mercenarios primum milites,. qui po-stremi tendebant, invadit ceditque. Poloni ut in re insperata ac subita ad primum insultum ad arma et equos currere, in unum coire, ac hostibus aspere sevientibus resistere ceperunt. Res sine ordine et tumultuose agebatur, non sine pavore et trepidacione, cum et duces et signa deessent, et si qui accu-rerant, per armorum strepitum et pugnancium ardorem non exaudiebantur. Pugnatum est aliquandiu acriter cum hostium prevalente multitudine et vi. Poloni retrocedere et in castra, que adhuc immota erant curruumque munitionem se recipere ceperunt, in quibus conferti ac conglobati inutiles sese ad de-fensionem effecerunt, alter alteri impedimento erat. Hostes un-dique instare, currus subvertere ceperunt; inclusi in despera-cionem acti, opem de celo Jesum regem exclamando implo-rabant; tanto magis hostis urgebat, in extremo omnes versari periculo, venissentque haud dubie in gravius aliquod discrimen, ni Albertus rex ad farnam hostilis perfidie et quod iam in postremis pugnabatur, regium equitatum, florentem miliciam sub signis in subsidium laborantibus ex medio nemore sub-misisset. Qui accelerato itinere silva egressus cum horrisono tubarum clangore timpanorum roborantium strepitu ac armo-rum resplendencium fulgore magno impetu in hostem fereba-tur. Cruentum prelium accensum erat: non tulere Stephani copie ferocissimum Cataphractorum Polonorum equitum impe-tum, a castris multa cede hostes repulsi terga dare ac retro-cedere sunt coacti, equitatu regio fortissime decertante, pugna adhuc dubia et marte ancipiti Poloni, qui intra curruum mu-nicionem conglobati herebant, paventes et trepidi, patefacta repente porta, disiectisque locis, aliquot curribus impedimentis omnibus relictis, quo quemque sors tulit, dilabi ceperunt, silvamque emensi non sine vulneribus in priori certamine ac-eeptis, ad altera castra, que nemus precedente die transmise-rat, ad que rex ipse iam pervenerat, se in tutum receperunt. Ilegius equitatus hoste non sine cruento certamine repulso, signis retro versis per nemus nemine impediente in castra regia rediit. Ubi loci Albertus rex eo die et sequenti quievit prestolando, si qui ex suis in nemore aberrassent. Hic Alber- Clades Polo-norum in syl-ya Bu-kowi-na. a tergo et a lateribus, mercenarios primum milites,. qui po-stremi tendebant, invadit ceditque. Poloni ut in re insperata ac subita ad primum insultum ad arma et equos currere, in unum coire, ac hostibus aspere sevientibus resistere ceperunt. Res sine ordine et tumultuose agebatur, non sine pavore et trepidacione, cum et duces et signa deessent, et si qui accu-rerant, per armorum strepitum et pugnancium ardorem non exaudiebantur. Pugnatum est aliquandiu acriter cum hostium prevalente multitudine et vi. Poloni retrocedere et in castra, que adhuc immota erant curruumque munitionem se recipere ceperunt, in quibus conferti ac conglobati inutiles sese ad de-fensionem effecerunt, alter alteri impedimento erat. Hostes un-dique instare, currus subvertere ceperunt; inclusi in despera-cionem acti, opem de celo Jesum regem exclamando implo-rabant; tanto magis hostis urgebat, in extremo omnes versari periculo, venissentque haud dubie in gravius aliquod discrimen, ni Albertus rex ad farnam hostilis perfidie et quod iam in postremis pugnabatur, regium equitatum, florentem miliciam sub signis in subsidium laborantibus ex medio nemore sub-misisset. Qui accelerato itinere silva egressus cum horrisono tubarum clangore timpanorum roborantium strepitu ac armo-rum resplendencium fulgore magno impetu in hostem fereba-tur. Cruentum prelium accensum erat: non tulere Stephani copie ferocissimum Cataphractorum Polonorum equitum impe-tum, a castris multa cede hostes repulsi terga dare ac retro-cedere sunt coacti, equitatu regio fortissime decertante, pugna adhuc dubia et marte ancipiti Poloni, qui intra curruum mu-nicionem conglobati herebant, paventes et trepidi, patefacta repente porta, disiectisque locis, aliquot curribus impedimentis omnibus relictis, quo quemque sors tulit, dilabi ceperunt, silvamque emensi non sine vulneribus in priori certamine ac-eeptis, ad altera castra, que nemus precedente die transmise-rat, ad que rex ipse iam pervenerat, se in tutum receperunt. Ilegius equitatus hoste non sine cruento certamine repulso, signis retro versis per nemus nemine impediente in castra regia rediit. Ubi loci Albertus rex eo die et sequenti quievit prestolando, si qui ex suis in nemore aberrassent. Hic Alber- ttis omnem lustravit exercitum, eumque in ordinem denuo redegit; tanta hominum erat multitudo, ut nullus cecidisse aut captus esse primo certamine videretur et erant extremi agminis in prima pugna complures cesi et capti plerique etiam illustres viri. In captivos Stephanus tyrranica postea crudelitate deseviit; plurimos ante suum conspectum abscissa cervice gladio percussit; quos Turci aut Tartari in potestatem redegerant, vincti in barbaras terras abacti etsi plerique ex nobilioribus, durum sxperti carcerem postliminio sint reversi. Inter quos Joannes Tencinius et Petrus Prochnicius, hic re-demptus a suis, ille fuga elapsus ex Bisantio rediere. Rediit et Odrovunsius matre adhuc Palatina Russie vivente decimum octavum post annum; multi falsum et adulterinum credidere, mater etiam addubitavit: tantum habitudine corporis, lingua et moribus a priore Odrovonsio degeneraverat. Multi matrem in eo agnoscendo deceptam credidere, que pre leticia in pri-mo reditu vix bene agnitum in amplexum et paterna bona admisit. Quibus nunc hec proderant post rnatris (si mater eiua fuit) decessum multo luxu fruitur: sed hec multo postea. Al-bertus rex castris ab infesto nemore promotis, composito ag-mine Moldaviam sensim excedere cepit, hostibus hinc inde ferociter subinde insultantibus ac procedencia agmina terri-tantibus. Castris sub vesperam positis una noctium ab ea par-te, qua ventus flabat arentes herbas Moldavi succenderant non sine castrorum discrimine, vento flammam in ea impellante, cogebanturque Poloni ab ea castrorum parte, qua crepitans flamma seviebat, alciores herbas stacionibus continguas, ne ignis eas corriperet, falcibus succidere. Aurora inde superve-niente procedente exercitu barbaris hinc inde cum horrisonc clamore discursantibus levia fiebant certamina, Polonis sem-per prospera, qui bombardis et aliis missilibus hostem repe-tebant cum strage eorum, qui irrequietis discursationibus in-festis signis se representabant. Stephanus palatinus posteaquan regio exercitui hic nihil nocere potuit per exploratores com-perit sexcentos Masovitarum equites armis egregie instructos a Conrado ejus gentis duce in occursum et auxifeim regi mis-sos adventare et iam prope adesse. Ad que opprimenda tria ttis omnem lustravit exercitum, eumque in ordinem denuo redegit; tanta hominum erat multitudo, ut nullus cecidisse aut captus esse primo certamine videretur et erant extremi agminis in prima pugna complures cesi et capti plerique etiam illustres viri. In captivos Stephanus tyrranica postea crudelitate deseviit; plurimos ante suum conspectum abscissa cervice gladio percussit; quos Turci aut Tartari in potestatem redegerant, vincti in barbaras terras abacti etsi plerique ex nobilioribus, durum sxperti carcerem postliminio sint reversi. Inter quos Joannes Tencinius et Petrus Prochnicius, hic re-demptus a suis, ille fuga elapsus ex Bisantio rediere. Rediit et Odrovunsius matre adhuc Palatina Russie vivente decimum octavum post annum; multi falsum et adulterinum credidere, mater etiam addubitavit: tantum habitudine corporis, lingua et moribus a priore Odrovonsio degeneraverat. Multi matrem in eo agnoscendo deceptam credidere, que pre leticia in pri-mo reditu vix bene agnitum in amplexum et paterna bona admisit. Quibus nunc hec proderant post rnatris (si mater eiua fuit) decessum multo luxu fruitur: sed hec multo postea. Al-bertus rex castris ab infesto nemore promotis, composito ag-mine Moldaviam sensim excedere cepit, hostibus hinc inde ferociter subinde insultantibus ac procedencia agmina terri-tantibus. Castris sub vesperam positis una noctium ab ea par-te, qua ventus flabat arentes herbas Moldavi succenderant non sine castrorum discrimine, vento flammam in ea impellante, cogebanturque Poloni ab ea castrorum parte, qua crepitans flamma seviebat, alciores herbas stacionibus continguas, ne ignis eas corriperet, falcibus succidere. Aurora inde superve-niente procedente exercitu barbaris hinc inde cum horrisonc clamore discursantibus levia fiebant certamina, Polonis sem-per prospera, qui bombardis et aliis missilibus hostem repe-tebant cum strage eorum, qui irrequietis discursationibus in-festis signis se representabant. Stephanus palatinus posteaquan regio exercitui hic nihil nocere potuit per exploratores com-perit sexcentos Masovitarum equites armis egregie instructos a Conrado ejus gentis duce in occursum et auxifeim regi mis-sos adventare et iam prope adesse. Ad que opprimenda tria Incur-sio Ste-phani in Rus-siam. Craco-via mu-- nitur. exercitum, parvisque itineribus Leopolim Roxie metropolim in Peucinis pervenit; hic tam diu mansit, quoad medicorum ope recte convaluit. Cracoviam inde in Visburgos regiam su-am transiens, re parum prospere gesta dissimulata, dies noc-tesque conviviis et compotationibus extrahere, saltationibus et choreis puellarum insistere, letaque omnia preseferre non de-stitit. Et bellum Moldavie improbo consilio et parum feliciter motum, hunc exitum habuit. quod multorum postea malorum occasionem prestitit. Enimvero Stephanus palatinus accepte iniurie et depopulate Moldavie non immemor, anno insequenti ad prima veris signa cum validissimo Valachorum exercitu ascitis etiam sibi in belli societatem Turcis ac Tataris, fero-cissimis populis Podoliam, Roxiamque terras ea tempestate incolatu hominum frequentissimas et rerum omnium affluencia beatas, ferocissimo procursu, ferro et igne atrocissime vasta-vit, tam longe et late, tam feda belli procella, ut ad Canciu-gam usque Vislocumque amnem hostilis rabies penetraverit, pretergressique Leopolim urbem munitissimam, Premisliam. Radimno, Jaroslaviam, Prevorsko, Prochnikum et alia plurima oppida diripuerint ac incenderint, spolia ut in terra longa pace opulenta ingencia corraserint. Amplissime regiones lon-ge et late flammis collucebant, pavor ubique, fuga miserabi-lis, trepidacio et lachrime, cruoris profluvio vie cadaveribus strate madebant. Plurimi mortales, qui in nemoribus se tutos esse arbitrabantur, hostium interventu, qui curruum et homi-num fugientium vestigiis herebant, intercepti et in duram immanissimorum barbarorum servitutem abducti sunt. Supra centum hominum milia barbarus hostis, ut tum fama erat, abduxit, Greciamque et Asiam cultoribus Polonis ac Roxola-nis replevit, Alberto rege et Polonis, ut in re insperata ac subita, ad regni defensionem imparatissimis ac etiam tam con-sternatis, ut plerique ex majoribus, ni pudor eos retraxisset, de deserendo regno consilia agitaverint. Ad tam insanam nonnulli minus cordati venerant desperacionem! Tunc Craco-via, regia urbs vallo, fossa et propugnaculis validis muniri cepta est, ubi debilior pars urbis campo videbatur, vallura tam altum terre exaggeratione est erectum, ut menia urbis 5 Incur-sio Ste-phani in Rus-siam. Craco-via mu-- nitur. exercitum, parvisque itineribus Leopolim Roxie metropolim in Peucinis pervenit; hic tam diu mansit, quoad medicorum ope recte convaluit. Cracoviam inde in Visburgos regiam su-am transiens, re parum prospere gesta dissimulata, dies noc-tesque conviviis et compotationibus extrahere, saltationibus et choreis puellarum insistere, letaque omnia preseferre non de-stitit. Et bellum Moldavie improbo consilio et parum feliciter motum, hunc exitum habuit. quod multorum postea malorum occasionem prestitit. Enimvero Stephanus palatinus accepte iniurie et depopulate Moldavie non immemor, anno insequenti ad prima veris signa cum validissimo Valachorum exercitu ascitis etiam sibi in belli societatem Turcis ac Tataris, fero-cissimis populis Podoliam, Roxiamque terras ea tempestate incolatu hominum frequentissimas et rerum omnium affluencia beatas, ferocissimo procursu, ferro et igne atrocissime vasta-vit, tam longe et late, tam feda belli procella, ut ad Canciu-gam usque Vislocumque amnem hostilis rabies penetraverit, pretergressique Leopolim urbem munitissimam, Premisliam. Radimno, Jaroslaviam, Prevorsko, Prochnikum et alia plurima oppida diripuerint ac incenderint, spolia ut in terra longa pace opulenta ingencia corraserint. Amplissime regiones lon-ge et late flammis collucebant, pavor ubique, fuga miserabi-lis, trepidacio et lachrime, cruoris profluvio vie cadaveribus strate madebant. Plurimi mortales, qui in nemoribus se tutos esse arbitrabantur, hostium interventu, qui curruum et homi-num fugientium vestigiis herebant, intercepti et in duram immanissimorum barbarorum servitutem abducti sunt. Supra centum hominum milia barbarus hostis, ut tum fama erat, abduxit, Greciamque et Asiam cultoribus Polonis ac Roxola-nis replevit, Alberto rege et Polonis, ut in re insperata ac subita, ad regni defensionem imparatissimis ac etiam tam con-sternatis, ut plerique ex majoribus, ni pudor eos retraxisset, de deserendo regno consilia agitaverint. Ad tam insanam nonnulli minus cordati venerant desperacionem! Tunc Craco-via, regia urbs vallo, fossa et propugnaculis validis muniri cepta est, ubi debilior pars urbis campo videbatur, vallura tam altum terre exaggeratione est erectum, ut menia urbis 5 Fride- rieus dux Sa- xonie flt ma- giater Theu-tonico- rum. Foe-dus Jo-annis Albertii cum Vladi- slao Hung. tegerentur et menia a bombardarum globis tuta redderenrar. Tunc porta Floriani, que ad aquilonem vergit, orbiculari cir-culari propugnaculo et lata fossa utrinque murata, est insfcau-rata magno impendio et structuris egregiis, Rudava flumine circumducto et suburbiis, que in propinquo erant et que obesse possent, confractis et regia urbs, antea munita, tunc longe municior facta est, crebris in circuitu erectis turribus, que eam a foris intuentibus efflciunt splendidiorem. PodoMa, Roxiaque orientales regni Polonie provincie a Turcis, Vala-chis et-Tartaris ferocissimis gentibus, tam male, ne memora-tum est, affecte. Et Joanne Tiffenio Prussiaci ordinis summo magistro in expedicione Vallachica et Leopoli, Roxie metropoli, vita functo ,Albertus rex, regine matris Elisabeth precibus satisfaciens, Fredericum ex ducibus Saxonie in defuncti locum regia prerogativa et iure perpetui federis suffecit, summum-qUe Mariane milicie magistrum in terra Prussia declaravit ac ei per legatos, viros regni sui primarios, terre Sambie cum Regio monte et aliis locis possesionem assignare mandavit. Sub quo tempore Nicolaus Opoliensis dux, qui in Nissensi terre Silesie consilio contra Henricum Glocensem ducem, de-inde in Joannem Roth Antistitem Vratislaviensem, nec non Casimirum Tessinensem ducem , terre Slesie prefectum gene-ralem inter mutua iurgia pugionem strinxerat, ob vim illu-stribus viris illatam in potestatem redactus, ante Nissensis urbis pretorium capite truncatus est. Nec multo postea Si-gismundus dux, qui processu temporis post Albertum et Ale-xandrum lratres in Polonia gloriose regnavit, tunc ad Vladi-slaum fratrem natu maiorem Ungarie et Bohemie regem in Ungariam est profectus et illic fraternis opibus adiutus in rerum omnium afluencia splendide vixit. Albertus rex regni sui devastacione et subditorum calamitatibus permotus, dum apud suos acri laborare cepisset invidia, pro magno habuit negocio cum Vladislao rege fratre et Ungaris fedus et socie-fcatem inire, ut alter alteri contra barbaras gentes et hostes quoscunque foret auxilio. Missis citro utroque legatis ad eam rem conficiendam Vesprimiensis Episcopus regis et re-gni Ungarie nomine Cracoviam venit, cum quo solemni ceri- Fride- rieus dux Sa- xonie flt ma- giater Theu-tonico- rum. Foe-dus Jo-annis Albertii cum Vladi- slao Hung. tegerentur et menia a bombardarum globis tuta redderenrar. Tunc porta Floriani, que ad aquilonem vergit, orbiculari cir-culari propugnaculo et lata fossa utrinque murata, est insfcau-rata magno impendio et structuris egregiis, Rudava flumine circumducto et suburbiis, que in propinquo erant et que obesse possent, confractis et regia urbs, antea munita, tunc longe municior facta est, crebris in circuitu erectis turribus, que eam a foris intuentibus efflciunt splendidiorem. PodoMa, Roxiaque orientales regni Polonie provincie a Turcis, Vala-chis et-Tartaris ferocissimis gentibus, tam male, ne memora-tum est, affecte. Et Joanne Tiffenio Prussiaci ordinis summo magistro in expedicione Vallachica et Leopoli, Roxie metropoli, vita functo ,Albertus rex, regine matris Elisabeth precibus satisfaciens, Fredericum ex ducibus Saxonie in defuncti locum regia prerogativa et iure perpetui federis suffecit, summum-qUe Mariane milicie magistrum in terra Prussia declaravit ac ei per legatos, viros regni sui primarios, terre Sambie cum Regio monte et aliis locis possesionem assignare mandavit. Sub quo tempore Nicolaus Opoliensis dux, qui in Nissensi terre Silesie consilio contra Henricum Glocensem ducem, de-inde in Joannem Roth Antistitem Vratislaviensem, nec non Casimirum Tessinensem ducem , terre Slesie prefectum gene-ralem inter mutua iurgia pugionem strinxerat, ob vim illu-stribus viris illatam in potestatem redactus, ante Nissensis urbis pretorium capite truncatus est. Nec multo postea Si-gismundus dux, qui processu temporis post Albertum et Ale-xandrum lratres in Polonia gloriose regnavit, tunc ad Vladi-slaum fratrem natu maiorem Ungarie et Bohemie regem in Ungariam est profectus et illic fraternis opibus adiutus in rerum omnium afluencia splendide vixit. Albertus rex regni sui devastacione et subditorum calamitatibus permotus, dum apud suos acri laborare cepisset invidia, pro magno habuit negocio cum Vladislao rege fratre et Ungaris fedus et socie-fcatem inire, ut alter alteri contra barbaras gentes et hostes quoscunque foret auxilio. Missis citro utroque legatis ad eam rem conficiendam Vesprimiensis Episcopus regis et re-gni Ungarie nomine Cracoviam venit, cum quo solemni ceri- Incur- sio Tarta-: rorum. Nova Turco-rumin-cursio. Turci frigori-bus ab-sumpti. monia fedus percussum. Vix regia urbe Ungarus exierat, Tar-tari, Turcoscyte priori preda, quam apud Boristenem deposu-erant, inescati, iterum anno eodern, mense Julio Podoliam ac Roxiam ferocissimo percursu repecierunt. Tumultus denuo cum miserabili cede et captivitate, pavor, fuga et trepidacio. incensa oppida, pagi et tuguria undique fumabant. Albertus rex non ultra quiescendum ratus, nec ferendum, ut crudelissi-mi Scythe tam licenter in regno suo debacharentur, nobilita-te ad arma concitata, ex Cracovia se proripuit, Sandomiri-amque contendit. Sed sera hec erant presidia. Dum nobilitas militaris segniter ad arma consurgit et segnius ad constitu-tum locum convenit, hostis barbarus cum tot milibus captivis Christianis miserabili turba et reliqua pccorum, armentorum3 variarumque rerum preda et spoliis expletus, nullo accepto incommodo trans Boristenem in Tauricam se recepit. Alber-tus rex, ubi hostem retro abiisse cognovit, ipse post da-mna terre Sandomiriensi per pabulatores, ut in hostico, agre-stibus illata, soluto exercitu Cracoviam rediit. Sub quo tem-pore dum Albertus rex contra Tartaros it et redit, inter ho-mines hebraici generis Casimirie commorantes vitulus biceps est natus, altero capite in postrema corporis parte existente et cauda in dorsi medio, pedibus tantum duobus ex latere dextro prominentibus. Rex prodigii loco habita. Non multi inde menses fluxere cum novus hostium terror et irrupcio nnnciatur. Enimvero anno eodem sub bruma in mensis No-vembris exitu septuaginta Turcorum milia Roxiam invaserunt: omnem ejus terre tractum circum Tyram amnem (nunc Ne-ster est) Haliciam, Sidacioviam, Drohobiciam et Sambor ne-mine repugnante pervastaverunt, et nisi divina affuisset cle-mencia, que sperantes in se nunquam deserit, damna longe atrociora ac majora Turci intulissent. Frigora siquidem celi-bus demissa cum asperrimo et intolerando gelu tanta super-venere, nix insuper tam alta decidit, ut Turci nivium undi-que cumulis circumsepti, nec progredi nec redire possent, si-milesque obsessis viderentur. Et sunt Turci solo aprico nati talibus frigoris minime asueti. Quo factum, ut fame, adhuc urgente intensissimo gelu supra quadraginta hominum milia Incur- sio Tarta-: rorum. Nova Turco-rumin-cursio. Turci frigori-bus ab-sumpti. monia fedus percussum. Vix regia urbe Ungarus exierat, Tar-tari, Turcoscyte priori preda, quam apud Boristenem deposu-erant, inescati, iterum anno eodern, mense Julio Podoliam ac Roxiam ferocissimo percursu repecierunt. Tumultus denuo cum miserabili cede et captivitate, pavor, fuga et trepidacio. incensa oppida, pagi et tuguria undique fumabant. Albertus rex non ultra quiescendum ratus, nec ferendum, ut crudelissi-mi Scythe tam licenter in regno suo debacharentur, nobilita-te ad arma concitata, ex Cracovia se proripuit, Sandomiri-amque contendit. Sed sera hec erant presidia. Dum nobilitas militaris segniter ad arma consurgit et segnius ad constitu-tum locum convenit, hostis barbarus cum tot milibus captivis Christianis miserabili turba et reliqua pccorum, armentorum3 variarumque rerum preda et spoliis expletus, nullo accepto incommodo trans Boristenem in Tauricam se recepit. Alber-tus rex, ubi hostem retro abiisse cognovit, ipse post da-mna terre Sandomiriensi per pabulatores, ut in hostico, agre-stibus illata, soluto exercitu Cracoviam rediit. Sub quo tem-pore dum Albertus rex contra Tartaros it et redit, inter ho-mines hebraici generis Casimirie commorantes vitulus biceps est natus, altero capite in postrema corporis parte existente et cauda in dorsi medio, pedibus tantum duobus ex latere dextro prominentibus. Rex prodigii loco habita. Non multi inde menses fluxere cum novus hostium terror et irrupcio nnnciatur. Enimvero anno eodem sub bruma in mensis No-vembris exitu septuaginta Turcorum milia Roxiam invaserunt: omnem ejus terre tractum circum Tyram amnem (nunc Ne-ster est) Haliciam, Sidacioviam, Drohobiciam et Sambor ne-mine repugnante pervastaverunt, et nisi divina affuisset cle-mencia, que sperantes in se nunquam deserit, damna longe atrociora ac majora Turci intulissent. Frigora siquidem celi-bus demissa cum asperrimo et intolerando gelu tanta super-venere, nix insuper tam alta decidit, ut Turci nivium undi-que cumulis circumsepti, nec progredi nec redire possent, si-milesque obsessis viderentur. Et sunt Turci solo aprico nati talibus frigoris minime asueti. Quo factum, ut fame, adhuc urgente intensissimo gelu supra quadraginta hominum milia Joan- nes dux Mosco- viae. et Ba-jazetes Turco- rum Impe- rator pacem petunt. cum longe maiori jumentorum strage perierint. Compiures al-goris propulsandi gratia in exenteratos equos se illatebrarunt, nec tum mortem eo perbrevi calore efragere potuerunt. In-clusa jumentis humana cadavera innumera reperta. Residua exercitus Turcorum pars per Valaohiam Moldaviam rediens per Stephanum palatinum et Moldavos in mentito Polonorum habitu a tergo est acriter vexata ac contrucidata, ut totum illud iter ad Istri ostia usque, Turcorum cadaveribus scateret, feteretque, vixque ex tanto exercitu dena hominum milia equis et rebus omnibus amissis Oonstantinopolim redierint. Accidit hec Turcis clades divino, ut creditum est permissu, que effecit, ut annus sequens quietus esset, Polonique inspe-rata pace fruerentur. Cessit res hec barbaris in religionem, existimantibus, Polonam gentem celesti numini cordi esse, nec esse propterea infestandam. Stephanus quoque palatinus Mol-davie feritate deposita mansuecior factus, et quia Turcos, quos non multo antea bello, dolo addito cladibus affecerat, horrebat, ad Albertum regem pro reconciliatione et pace componenda oratores misit. Quo etiam tempore Varadiensis antistes, Vladislai regis Ungarie nomine, supervenit et ab Ale-xandro Lituanorum principe legati venere studio omnes pacis componende cum Alberto rege et Polonis, qui post varios hinc inde tractatus, fedus, amicitiam et societatem contra Turcos ac Tartaros inivere ac sacratissimo jure jurando sta-bilivere. Ictis eo modo federibus, paceque exoptata composita: posteaquam legati horum principum diversi abiere, alii a Jo-anne Magno Moscovitarum duce et Modoca Sarmacie Asiatice gente advenere, pacem et ipsi, amicitiam et societatem oran-tes. Hi quoque a Polono rege benigne suscepti et tractati voti compotes, transmisso in Lithuania Boristene ad principem suum rediere. Haud multo postea Paiazetes Turcorum impe-rator nova principum confederacione cognita, oratores insi-gnes ad Albertum regem misit, pacem perpetuam aut indu-cias deposcentes. Quos posteaquam rex deliberabundus, quid ageret et quid regni sui rebus expediret, per menses aliquot apud se retinuisset, postremo annorum aliquot inducias eis concessit et donatos expedivit. Visaque est Polonia pace ubi- Joan- nes dux Mosco- viae. et Ba-jazetes Turco- rum Impe- rator pacem petunt. cum longe maiori jumentorum strage perierint. Compiures al-goris propulsandi gratia in exenteratos equos se illatebrarunt, nec tum mortem eo perbrevi calore efragere potuerunt. In-clusa jumentis humana cadavera innumera reperta. Residua exercitus Turcorum pars per Valaohiam Moldaviam rediens per Stephanum palatinum et Moldavos in mentito Polonorum habitu a tergo est acriter vexata ac contrucidata, ut totum illud iter ad Istri ostia usque, Turcorum cadaveribus scateret, feteretque, vixque ex tanto exercitu dena hominum milia equis et rebus omnibus amissis Oonstantinopolim redierint. Accidit hec Turcis clades divino, ut creditum est permissu, que effecit, ut annus sequens quietus esset, Polonique inspe-rata pace fruerentur. Cessit res hec barbaris in religionem, existimantibus, Polonam gentem celesti numini cordi esse, nec esse propterea infestandam. Stephanus quoque palatinus Mol-davie feritate deposita mansuecior factus, et quia Turcos, quos non multo antea bello, dolo addito cladibus affecerat, horrebat, ad Albertum regem pro reconciliatione et pace componenda oratores misit. Quo etiam tempore Varadiensis antistes, Vladislai regis Ungarie nomine, supervenit et ab Ale-xandro Lituanorum principe legati venere studio omnes pacis componende cum Alberto rege et Polonis, qui post varios hinc inde tractatus, fedus, amicitiam et societatem contra Turcos ac Tartaros inivere ac sacratissimo jure jurando sta-bilivere. Ictis eo modo federibus, paceque exoptata composita: posteaquam legati horum principum diversi abiere, alii a Jo-anne Magno Moscovitarum duce et Modoca Sarmacie Asiatice gente advenere, pacem et ipsi, amicitiam et societatem oran-tes. Hi quoque a Polono rege benigne suscepti et tractati voti compotes, transmisso in Lithuania Boristene ad principem suum rediere. Haud multo postea Paiazetes Turcorum impe-rator nova principum confederacione cognita, oratores insi-gnes ad Albertum regem misit, pacem perpetuam aut indu-cias deposcentes. Quos posteaquam rex deliberabundus, quid ageret et quid regni sui rebus expediret, per menses aliquot apud se retinuisset, postremo annorum aliquot inducias eis concessit et donatos expedivit. Visaque est Polonia pace ubi- 1500 Incur-sio Tarta- taro- rum. Lega- tus pontifi- cius Craco- viam missus. Incur-sio Tarta-rorum. que composita,, si demas Tartaros, post tot ac tantas calami-tates propiciato numine aliquantum respirasse. Sub quo tem-pore pulchrior arcis Cracoviensis pars, que a pede galli co-gnomen habet, fortuito incendio conflagravit. Anno quingen-tesimo supra raillesimum. quo anno mense junio cometes cau-datus apparuit, fulsitque diebus decem octo; quo disparente extemplo Tartari Tauroscythe transmisso apud Olbram Bori-stene magno belli apparetu terribilique incursione ac tumultu regnum Polonie per terram Volhiniam invasere. Circum Lu-blin, Turobin, Crasnicum, Belsium et Crasnistavium ad Vislam usque amnem, que Sarmaciam a Germania disterminat, que loca per eos antea erant intacta, longe et late Scythica feri-tate sunt debachati, vastaruntque hostiliter omnia: cedibus, stupris, rapinis et incendiis miscuerunt omnia. Non etas non sexus, profuit cuique. Ad eum tumultum Albertus rex excitus tumultuario congregato exercitu, contra Scythas egressus, abe-untes, ac multa preda. expletos nequaquam assequi potuit, Tartarique nullo accepto incommodo Boristenem versus Pon-tum Euxinum et Tauricam se receperunt et Albertus nulla re memorabili gesta Cracoviam soluto exercitu rediit. Tot ac tantis Polonorum calamitatibus permotus Alexander ejus no-minis Sextus Romanus Pontifex. legatum Apostolicum in Po-: loniam misit Casparem Antistitem Calliensem, hominem expe-riencie multe et facundum, qui jubileum cum cruciata contra, hostes barbaros attulit, quam die Augusti penultima, Alberto rege et multis purpuratis presentibus, in templo arcis augus-tissimo ritu et multa sacrorum cerimonia publicavit. Quo facto immanissimi Tartari mense qui sequutus est Septembre Boristene iterum laboriose transmisso, Poloniam et Lituaniam terribili ac concitatissima incursione invaserunt ac magna ex parte vastaverunt. Non paludes, non flumina infestam gentem retinuerunt. Videre erat oppida et pagos late fumantes; tu-multus ingens, pavor, fuga et miserabilis comploratio. Morta-les inummeri hostis celeritate preventi, comprehensi, colligati et in servitutem, morte asperiorem, abducti sunt; pervastata magna regni Polonie, Roxie ac Lituanie pars; sensit scythi-cam feritatem Sandomiriensis ac Lublinensis satrapia cum 1500 Incur-sio Tarta- taro- rum. Lega- tus pontifi- cius Craco- viam missus. Incur-sio Tarta-rorum. que composita,, si demas Tartaros, post tot ac tantas calami-tates propiciato numine aliquantum respirasse. Sub quo tem-pore pulchrior arcis Cracoviensis pars, que a pede galli co-gnomen habet, fortuito incendio conflagravit. Anno quingen-tesimo supra raillesimum. quo anno mense junio cometes cau-datus apparuit, fulsitque diebus decem octo; quo disparente extemplo Tartari Tauroscythe transmisso apud Olbram Bori-stene magno belli apparetu terribilique incursione ac tumultu regnum Polonie per terram Volhiniam invasere. Circum Lu-blin, Turobin, Crasnicum, Belsium et Crasnistavium ad Vislam usque amnem, que Sarmaciam a Germania disterminat, que loca per eos antea erant intacta, longe et late Scythica feri-tate sunt debachati, vastaruntque hostiliter omnia: cedibus, stupris, rapinis et incendiis miscuerunt omnia. Non etas non sexus, profuit cuique. Ad eum tumultum Albertus rex excitus tumultuario congregato exercitu, contra Scythas egressus, abe-untes, ac multa preda. expletos nequaquam assequi potuit, Tartarique nullo accepto incommodo Boristenem versus Pon-tum Euxinum et Tauricam se receperunt et Albertus nulla re memorabili gesta Cracoviam soluto exercitu rediit. Tot ac tantis Polonorum calamitatibus permotus Alexander ejus no-minis Sextus Romanus Pontifex. legatum Apostolicum in Po-: loniam misit Casparem Antistitem Calliensem, hominem expe-riencie multe et facundum, qui jubileum cum cruciata contra, hostes barbaros attulit, quam die Augusti penultima, Alberto rege et multis purpuratis presentibus, in templo arcis augus-tissimo ritu et multa sacrorum cerimonia publicavit. Quo facto immanissimi Tartari mense qui sequutus est Septembre Boristene iterum laboriose transmisso, Poloniam et Lituaniam terribili ac concitatissima incursione invaserunt ac magna ex parte vastaverunt. Non paludes, non flumina infestam gentem retinuerunt. Videre erat oppida et pagos late fumantes; tu-multus ingens, pavor, fuga et miserabilis comploratio. Morta-les inummeri hostis celeritate preventi, comprehensi, colligati et in servitutem, morte asperiorem, abducti sunt; pervastata magna regni Polonie, Roxie ac Lituanie pars; sensit scythi-cam feritatem Sandomiriensis ac Lublinensis satrapia cum Joan- nes dux Mosco- viae Li thuani-am de-bellat. Beresce Lituanica. Circum Lanciutam, Leseysko, Crasnistavium nec non Lublinum, Savichostium et Opatoviam apud Vislam amnem Tartarus hostis immaniter desevijt et eam regni par-tem colonis abductis miserabili solitudine affecit. Ingenti pre-da corrasa hominum, armentorum, pecorumque nullo ferme accepto incommodo, pontum versus et Boristenem retro abiit. Erant in regni finibus non contemnende Polonorum copie, quarum dux Petrus Miskowskij erat Leopoliensis urbis prefectus. Hic hostilis exercitus magnitudine territus eum invadere non est ausus et poterat, ut tunc creditum est egregiam regno et principi suo navare operam lo-cis paludinosis et ob id transitu dificillimis, dum Albertus rex cum majoribus adveniret copiis, hostem remorando ac etiam carpendo. Enimvero Albertus ne rebus suis deesse vi-deretur Cracovia agressus, tumultuariis copiis coactis, Tartaros insequebatur; sacra cruce signatorum milicia se subsequi ius-sa, sed illi post regis ex regia urbe discessum, dum omnia sumptis armis sibi licere putant: in hebraici generis homines, qui Casimiriam trans flumen incolebant, impetum faciunt, for-tunas eorum diripiunt, domos expilant ac circiter viginti tru-cidant. Et erat Cruciferorum manus non contemnenda, turba tamen incondita, fuge magis et direpcioni apcior, quam pu-gne; religiosi et monachi cucullati numerum augebant. Ex Casimiria spoliatis Judeis per sublicium pontem, qui urbem utramque coniungit, sub signis egressi, obiectis porte valvis a Cracoviensis urbis ingressu sunt exclusi, circuire civitatem et per vallum regem sequi sunt adacti. Albertus rex postea-quam Tartaros accelerato gradu elapsos abiisse cognovit: re nulla in Roxia memorabili gesta soluto exercitu in regiam suam inglorius rediit. Diversa orbis terrarum parte Joannes Magnus, Moscovitarum Dux, gens hec in Sarmacia Asiatica supra fontes Tanais Modoca olim dicta est, post Helenam fili-am Alexandro magno Lituanie duci ante annos sex in matri--monium locatam affinitatis et federum oblitus, terram Litua-niam circa Smolenscium munitam arcera, que in Riphei montis clivo apud Alexandri Magni aras iacet, atrociter secunda iam vice vastavit et satrapias plurimas atque arces inter Boriste- Joan- nes dux Mosco- viae Li thuani-am de-bellat. Beresce Lituanica. Circum Lanciutam, Leseysko, Crasnistavium nec non Lublinum, Savichostium et Opatoviam apud Vislam amnem Tartarus hostis immaniter desevijt et eam regni par-tem colonis abductis miserabili solitudine affecit. Ingenti pre-da corrasa hominum, armentorum, pecorumque nullo ferme accepto incommodo, pontum versus et Boristenem retro abiit. Erant in regni finibus non contemnende Polonorum copie, quarum dux Petrus Miskowskij erat Leopoliensis urbis prefectus. Hic hostilis exercitus magnitudine territus eum invadere non est ausus et poterat, ut tunc creditum est egregiam regno et principi suo navare operam lo-cis paludinosis et ob id transitu dificillimis, dum Albertus rex cum majoribus adveniret copiis, hostem remorando ac etiam carpendo. Enimvero Albertus ne rebus suis deesse vi-deretur Cracovia agressus, tumultuariis copiis coactis, Tartaros insequebatur; sacra cruce signatorum milicia se subsequi ius-sa, sed illi post regis ex regia urbe discessum, dum omnia sumptis armis sibi licere putant: in hebraici generis homines, qui Casimiriam trans flumen incolebant, impetum faciunt, for-tunas eorum diripiunt, domos expilant ac circiter viginti tru-cidant. Et erat Cruciferorum manus non contemnenda, turba tamen incondita, fuge magis et direpcioni apcior, quam pu-gne; religiosi et monachi cucullati numerum augebant. Ex Casimiria spoliatis Judeis per sublicium pontem, qui urbem utramque coniungit, sub signis egressi, obiectis porte valvis a Cracoviensis urbis ingressu sunt exclusi, circuire civitatem et per vallum regem sequi sunt adacti. Albertus rex postea-quam Tartaros accelerato gradu elapsos abiisse cognovit: re nulla in Roxia memorabili gesta soluto exercitu in regiam suam inglorius rediit. Diversa orbis terrarum parte Joannes Magnus, Moscovitarum Dux, gens hec in Sarmacia Asiatica supra fontes Tanais Modoca olim dicta est, post Helenam fili-am Alexandro magno Lituanie duci ante annos sex in matri--monium locatam affinitatis et federum oblitus, terram Litua-niam circa Smolenscium munitam arcera, que in Riphei montis clivo apud Alexandri Magni aras iacet, atrociter secunda iam vice vastavit et satrapias plurimas atque arces inter Boriste- nem et Tanaim ad orientem solem ei advenit, asserens: Bere-sinam amneni, quem veteres scriptores Boristenem dixere, qui pervagata Lituania Nebrio commiscetur, imperii Moscovitani esse terminum. Fuit sane Beresina inter Vilnam et Smolen-sko medio ferme spacio; tantum terrarum ambitiosus princeps sibi arrogabat et iam antea Mosaisko, Viasmam, Vorotinsko, Byele, Vielkije,— Lukij, Putioliam, Starodubium, Zeveriam, am-plissimas satrapias, cum multis castellis partim ducum Greca-nici ritus defectione, partim vi Lituane genti abstraxerat, que loca Alexander Vitoldus, preclarus et invictus bellator, Roxa-nis debellatis ac multis subactis ducibus imperio olim Litua-tuanico adiecerat. Tam late Tanaim versus Lituanorum tunc patebat principatus, Ad quem terrarum tractum si modernam eorum dominationem conferas, vix dimidium reperies; ad tan-tam bodie armorum desuetudinem ne ignaviam dicam, belli-cosa alioquin olim natio refluxit, ut militaris discipline gloria oum Alexandro Vitoldo apud eam gentem extincta esse videa-tur. Adactus itaque est Aiexandcr Casimiriades, ut iniurias soceri ulcisceretur ac etiam propulsaret, mercenarium militem eundemque peregrinum ex Polonis, Bohemis, Moravis et Sile-sitis conscribere, misso ad hoc Posnaniam Lituanici erarii questore, qui argento multo profuso, magna mercede copiarum duces inauctoravit, Joanne cognomento Polako omnium co-piarum duce constituto. Hic exercitus equitum, peditumque priusquam in Lituaniam aplicuit, transmisso Beresina flumine Nebrium versus et Smolensko sub signis est missus. Qui quo-niam in autumno iam gelascente et imbrifero sequi et longin-qua expedicione tardius eo pervenerat, hoste nullo reperto et majori Lituanis quam Moscovitis damno illato, re nulla me-morabili gesta, solutis agminibus in Poloniam rediit, tantum-que profuse in milites pecunie impendinm in nihilum recidit. Per id tempus Sigismundus dux Polonie et Ungarie regum germanus, ex Alberti fratris libera cessione Vladislao rege et fratre annuente Grlogovie majoris ducatum ad Oderam amnem in Slesia est adeptus, capitaneusque Slesie utriusque creatus. Latrocinia predonum equestria, que plus nimio invaluerurt, masrna virfcute sustulit. Cuius ereneris hominibus in potestatem Sigis mun- dus prin- ceps duca- tum Glogo- vie ob-tinet. nem et Tanaim ad orientem solem ei advenit, asserens: Bere-sinam amneni, quem veteres scriptores Boristenem dixere, qui pervagata Lituania Nebrio commiscetur, imperii Moscovitani esse terminum. Fuit sane Beresina inter Vilnam et Smolen-sko medio ferme spacio; tantum terrarum ambitiosus princeps sibi arrogabat et iam antea Mosaisko, Viasmam, Vorotinsko, Byele, Vielkije,— Lukij, Putioliam, Starodubium, Zeveriam, am-plissimas satrapias, cum multis castellis partim ducum Greca-nici ritus defectione, partim vi Lituane genti abstraxerat, que loca Alexander Vitoldus, preclarus et invictus bellator, Roxa-nis debellatis ac multis subactis ducibus imperio olim Litua-tuanico adiecerat. Tam late Tanaim versus Lituanorum tunc patebat principatus, Ad quem terrarum tractum si modernam eorum dominationem conferas, vix dimidium reperies; ad tan-tam bodie armorum desuetudinem ne ignaviam dicam, belli-cosa alioquin olim natio refluxit, ut militaris discipline gloria oum Alexandro Vitoldo apud eam gentem extincta esse videa-tur. Adactus itaque est Aiexandcr Casimiriades, ut iniurias soceri ulcisceretur ac etiam propulsaret, mercenarium militem eundemque peregrinum ex Polonis, Bohemis, Moravis et Sile-sitis conscribere, misso ad hoc Posnaniam Lituanici erarii questore, qui argento multo profuso, magna mercede copiarum duces inauctoravit, Joanne cognomento Polako omnium co-piarum duce constituto. Hic exercitus equitum, peditumque priusquam in Lituaniam aplicuit, transmisso Beresina flumine Nebrium versus et Smolensko sub signis est missus. Qui quo-niam in autumno iam gelascente et imbrifero sequi et longin-qua expedicione tardius eo pervenerat, hoste nullo reperto et majori Lituanis quam Moscovitis damno illato, re nulla me-morabili gesta, solutis agminibus in Poloniam rediit, tantum-que profuse in milites pecunie impendinm in nihilum recidit. Per id tempus Sigismundus dux Polonie et Ungarie regum germanus, ex Alberti fratris libera cessione Vladislao rege et fratre annuente Grlogovie majoris ducatum ad Oderam amnem in Slesia est adeptus, capitaneusque Slesie utriusque creatus. Latrocinia predonum equestria, que plus nimio invaluerurt, masrna virfcute sustulit. Cuius ereneris hominibus in potestatem Sigis mun- dus prin- ceps duca- tum Glogo- vie ob-tinet. Bellum inter Turcos et Ve netos redactis ac suspendio necatis; pax inde ei provincie et vici-nis regionibus negociatoribus libere citro ultroque commean-tibus facta est, non sine Sigismundi principis ingenti gloria, cujus nomen et virtus, non sine omnium admiracione, iam inde amplificari ac ore omnium celebrari cepit. Enimvero nulla in tota Europa regio talibus latrociniis magnis infesta ac infamis fuit, quam terra Slesie, que Sigismundi ducis opera et industria reddita est florens et pacata, ut iam inde in te-nuis adhuc fortune principe regie virtutes insigniter emine-rent. Et hoc anno humane salutis quingentesimo supra mille-simum, qui Alexandro Romano Pontifice eius nominis sexto, sedem Barione tenente insignis fuit, multorum populorum Ro-mam ad sacrum jubilei annuum concursum, cuius anni estas in Polonia tam fuit estuans et fervida, ut agricole inaolito tempore, ut in regione alioqui ad aquilonem exposita fruges in medio mensis junii meterent. Sub quo tempore inter Tur-cos et Venetos bellum atrox exarsit; certatum classibus in rnari Egeo et Jonio circum Peloponessum et per terram in Italia. Paiazetus siquidem Turcorum imperator ad vastandam Italiam equitum delectorum octo milia sub signis misit. Qui per Goriciam et Forojulium (autumni tempus erat) Italie in-sinuati, regionem omnem Venetam circum Sanctum Danielem et Tervisium ferocissimo procursu populati sunt, plerosque Veneti nominis nobiles, qui vindemiarum tempore in rure cum uxoribus et liberis versabantur, nec non peregrinos, qui ex omni christianitate ad sacras Jubilei anni indulgentias Romam pergebant, magno tumultu accolarum fuga et trepidacione in-terceperunt. Turci, innumeris mortalibus comprehensis, preda multiplici opulentis Italie expleti, nullo accepto incommodo retro abiere; et hec prima fuit Turcorum in Italiam per ter-ram irrupcio. Diversa terrarum parte ab oriente Paiazetus Turcus Venetorum res in Grecia classibus infestabat, Metone-que et Corona, Venetas in Peloponesso urbes, obsidione ali-quandiu fatigatas extremis mensis Angusti diebus expugnavit. Ea insigui clade Veneti a Turco recepta consternati, Crete et Cipri insulariorum rebus confidentes, pro magno habuerunt nego-cio cum Pajazete tyranno pacem componere, ictumque est Bellum inter Turcos et Ve netos redactis ac suspendio necatis; pax inde ei provincie et vici-nis regionibus negociatoribus libere citro ultroque commean-tibus facta est, non sine Sigismundi principis ingenti gloria, cujus nomen et virtus, non sine omnium admiracione, iam inde amplificari ac ore omnium celebrari cepit. Enimvero nulla in tota Europa regio talibus latrociniis magnis infesta ac infamis fuit, quam terra Slesie, que Sigismundi ducis opera et industria reddita est florens et pacata, ut iam inde in te-nuis adhuc fortune principe regie virtutes insigniter emine-rent. Et hoc anno humane salutis quingentesimo supra mille-simum, qui Alexandro Romano Pontifice eius nominis sexto, sedem Barione tenente insignis fuit, multorum populorum Ro-mam ad sacrum jubilei annuum concursum, cuius anni estas in Polonia tam fuit estuans et fervida, ut agricole inaolito tempore, ut in regione alioqui ad aquilonem exposita fruges in medio mensis junii meterent. Sub quo tempore inter Tur-cos et Venetos bellum atrox exarsit; certatum classibus in rnari Egeo et Jonio circum Peloponessum et per terram in Italia. Paiazetus siquidem Turcorum imperator ad vastandam Italiam equitum delectorum octo milia sub signis misit. Qui per Goriciam et Forojulium (autumni tempus erat) Italie in-sinuati, regionem omnem Venetam circum Sanctum Danielem et Tervisium ferocissimo procursu populati sunt, plerosque Veneti nominis nobiles, qui vindemiarum tempore in rure cum uxoribus et liberis versabantur, nec non peregrinos, qui ex omni christianitate ad sacras Jubilei anni indulgentias Romam pergebant, magno tumultu accolarum fuga et trepidacione in-terceperunt. Turci, innumeris mortalibus comprehensis, preda multiplici opulentis Italie expleti, nullo accepto incommodo retro abiere; et hec prima fuit Turcorum in Italiam per ter-ram irrupcio. Diversa terrarum parte ab oriente Paiazetus Turcus Venetorum res in Grecia classibus infestabat, Metone-que et Corona, Venetas in Peloponesso urbes, obsidione ali-quandiu fatigatas extremis mensis Angusti diebus expugnavit. Ea insigui clade Veneti a Turco recepta consternati, Crete et Cipri insulariorum rebus confidentes, pro magno habuerunt nego-cio cum Pajazete tyranno pacem componere, ictumque est Lega-cio a Sach-mate, Desare Zavol-gensi-um Tarta-rorum. 1501 Con- ventus Petri- coviae. fedus inter eos sub certo annuo tributo ad annos centum et diem unam. In Polonia alterius anni inicio Albertus rex op-timacium regni conventum Petricovie habuit, in quo Pajazeti Turci oratoies, postquam per annum eos apud se tenuisset, die nona januarii cum aliquot annorum induciis expedivit Venerunt et Stephani palatini Moldavie legati suplicantes: ut Helias, Petri palatini quondani Moldavie filius, Stephano arcto sanguinis vinculo vinctus, qui in affectati principatus suspi-cionem venerat et ob id vite consulens in Poloniam profuge-ret eis dederetur, aut capite in eorum conspectu plecteretur. Agitata est res hec frequenti senatu suffragiis variantibus, ple-risque pietate motis, censentibus, ne homo illustris sanguinis et innocuus, qui fidem eorum imploraret, et in regnum, ad portum veluti tutissiraum confugisset ad suplicium dederetur. Postremo quia sub belli denunciatione profugus repetebatur, et Albertus rex in Fredericum Marchionem Brandeburgiensem Prussiaci ordinis summum magistrum ob apertam illius rebel-lionem expedicionem parabat, ut a tergo tuta omnia relinque-ret, Heliam Valaehum in Cichovio in oratorum Stephani pala-tini presencia pretextu literarum regiarum per eum falsifica-tarum gladio percuti mandavit et illustris sanguinis vir ob bonum pacis hunc exitum habuit. Nondum conventus finitus erat, cum Sachmati Tartari Savolhensis Cesaris legati super-venerunt, qui nunciarunt: Sachmatum cum equitum Scytharum. centum millibus, Tanai flumine transmisso, Polonis Lituanisque in auxilium venisse, prius apud paludem Meotidem castra metatum esse, nunc ad ripam Boristenis ea transtulisse, eo consilio, ut Tauricam Chersonessum invadat, ut Machometh Keram Tartarum, Polonis Lituanisque ex confesso hostem inde pellat, fedus amicitiam et bclli societatem cum Polonis expe-tere; se pharetrato Tartarorum exercitu instructissimum esse et paratum contra hostem quemcumque ducere. Miserant Albertus rex et Alexander Dux Magnus Lituanie legatos ad hunc Sachmatem Cesarem qui apud Hircanum pelagus trans Volgam apud Rha fluminis ostia late tendebat, inter quos erat Christophorus cognomento Taslik Moscovia oriundus, tar-tarice lingue non ignarus, missi cum muneribus. Suntque ea 6 Lega-cio a Sach-mate, Desare Zavol-gensi-um Tarta-rorum. 1501 Con- ventus Petri- coviae. fedus inter eos sub certo annuo tributo ad annos centum et diem unam. In Polonia alterius anni inicio Albertus rex op-timacium regni conventum Petricovie habuit, in quo Pajazeti Turci oratoies, postquam per annum eos apud se tenuisset, die nona januarii cum aliquot annorum induciis expedivit Venerunt et Stephani palatini Moldavie legati suplicantes: ut Helias, Petri palatini quondani Moldavie filius, Stephano arcto sanguinis vinculo vinctus, qui in affectati principatus suspi-cionem venerat et ob id vite consulens in Poloniam profuge-ret eis dederetur, aut capite in eorum conspectu plecteretur. Agitata est res hec frequenti senatu suffragiis variantibus, ple-risque pietate motis, censentibus, ne homo illustris sanguinis et innocuus, qui fidem eorum imploraret, et in regnum, ad portum veluti tutissiraum confugisset ad suplicium dederetur. Postremo quia sub belli denunciatione profugus repetebatur, et Albertus rex in Fredericum Marchionem Brandeburgiensem Prussiaci ordinis summum magistrum ob apertam illius rebel-lionem expedicionem parabat, ut a tergo tuta omnia relinque-ret, Heliam Valaehum in Cichovio in oratorum Stephani pala-tini presencia pretextu literarum regiarum per eum falsifica-tarum gladio percuti mandavit et illustris sanguinis vir ob bonum pacis hunc exitum habuit. Nondum conventus finitus erat, cum Sachmati Tartari Savolhensis Cesaris legati super-venerunt, qui nunciarunt: Sachmatum cum equitum Scytharum. centum millibus, Tanai flumine transmisso, Polonis Lituanisque in auxilium venisse, prius apud paludem Meotidem castra metatum esse, nunc ad ripam Boristenis ea transtulisse, eo consilio, ut Tauricam Chersonessum invadat, ut Machometh Keram Tartarum, Polonis Lituanisque ex confesso hostem inde pellat, fedus amicitiam et bclli societatem cum Polonis expe-tere; se pharetrato Tartarorum exercitu instructissimum esse et paratum contra hostem quemcumque ducere. Miserant Albertus rex et Alexander Dux Magnus Lituanie legatos ad hunc Sachmatem Cesarem qui apud Hircanum pelagus trans Volgam apud Rha fluminis ostia late tendebat, inter quos erat Christophorus cognomento Taslik Moscovia oriundus, tar-tarice lingue non ignarus, missi cum muneribus. Suntque ea 6 legacione apud Sachmatem Cesarem (sie Tartari principes su-os appelant) consecuti, ut contra Taurice Chersonessus Tar-tarum, hostem Polonis ac Lituanis infestissimum, arma move-ret. Qui Rha ac Tanai, maximis Scythie fluminibus, cum in-gentibus Tartarorum copiis laboriose transmissis, apud palu-dem Meotim primum consedit. Inde ad Boristenem amnem e regione arcis Kioviensis castra promovit, eo proposito, ut Po-lonicis ac Lituanicis ad se accersitis auxiliis, iunctis viribus Tauroscythas, Tauricamque invaderet; et erat Tauricani Cesa-ris; Tartari, quem Precopensem vocant, par aut paulo minor potencia; haud dubie assiduis Christianorum bellis exercitacior et bellicosior. Legatis Sauhmati Cesaris in Senatu publice gra-cie acte, quod contra communem hostem Precopensem in Tau-rica Cesarem arma sumsisset et tantum itineris, tanto labore Rha et; Tanai fluminibus laboriose transmissis, emensus esset. In amicitiam et societatem prineipum Polonie ac Lituanie ad-missus, fedusque cum eo multa cerimonia ictum, spes etiam ausiliarium copiarum oblata: de tempore non conveniebant. Tartarus accelerandum existimabat, priusquam hostis a Tur-corum imperatore aut aliunde auxilia contraxisset. Poloni in longum rem trahere, immemores, bella celeritate confici, mo-ram semper et tarditatem bella gerentibus obfuisse: occasio-nem preterea rerum gerendarum esse matrem et maiorem contra Precopensem Tartarum oblatam nunquam, tanto Savol-hensi exercitu ad Tauricanum bellum ultro se offerente. Ob id. gratissimus fuit Sachmati Cesaris ad oras Boristenicas ac-cessus, muneraque ei publico nomine missa, a Polonis et Li-tuanis fedus cum legatis ictum ac iuramento firmatum. Tar-tari limpha in strictas frameas infusa, certis factis imprecar tionibus, qui fedus violasset, more sue gentis iurarunt. Legar ti Sachmati, Seythici Cesaris, dum eunt redeuntque, Taurieani Tartari magnis coacti copiis in Sauolhenses apud Boristenem, casfcra metantes impetum fecerunt. Quos Savolhenses post tumultuarium, cruentum tamen certamen victos, in Tauricam reiecerunt. Que victoria Polonis ac Lituanis tanto gracior erat, quod ab irrequietis ac damnosissimis Perecopensium excursionibus sperabant aliquid quietis se consequi posse. legacione apud Sachmatem Cesarem (sie Tartari principes su-os appelant) consecuti, ut contra Taurice Chersonessus Tar-tarum, hostem Polonis ac Lituanis infestissimum, arma move-ret. Qui Rha ac Tanai, maximis Scythie fluminibus, cum in-gentibus Tartarorum copiis laboriose transmissis, apud palu-dem Meotim primum consedit. Inde ad Boristenem amnem e regione arcis Kioviensis castra promovit, eo proposito, ut Po-lonicis ac Lituanicis ad se accersitis auxiliis, iunctis viribus Tauroscythas, Tauricamque invaderet; et erat Tauricani Cesa-ris; Tartari, quem Precopensem vocant, par aut paulo minor potencia; haud dubie assiduis Christianorum bellis exercitacior et bellicosior. Legatis Sauhmati Cesaris in Senatu publice gra-cie acte, quod contra communem hostem Precopensem in Tau-rica Cesarem arma sumsisset et tantum itineris, tanto labore Rha et; Tanai fluminibus laboriose transmissis, emensus esset. In amicitiam et societatem prineipum Polonie ac Lituanie ad-missus, fedusque cum eo multa cerimonia ictum, spes etiam ausiliarium copiarum oblata: de tempore non conveniebant. Tartarus accelerandum existimabat, priusquam hostis a Tur-corum imperatore aut aliunde auxilia contraxisset. Poloni in longum rem trahere, immemores, bella celeritate confici, mo-ram semper et tarditatem bella gerentibus obfuisse: occasio-nem preterea rerum gerendarum esse matrem et maiorem contra Precopensem Tartarum oblatam nunquam, tanto Savol-hensi exercitu ad Tauricanum bellum ultro se offerente. Ob id. gratissimus fuit Sachmati Cesaris ad oras Boristenicas ac-cessus, muneraque ei publico nomine missa, a Polonis et Li-tuanis fedus cum legatis ictum ac iuramento firmatum. Tar-tari limpha in strictas frameas infusa, certis factis imprecar tionibus, qui fedus violasset, more sue gentis iurarunt. Legar ti Sachmati, Seythici Cesaris, dum eunt redeuntque, Taurieani Tartari magnis coacti copiis in Sauolhenses apud Boristenem, casfcra metantes impetum fecerunt. Quos Savolhenses post tumultuarium, cruentum tamen certamen victos, in Tauricam reiecerunt. Que victoria Polonis ac Lituanis tanto gracior erat, quod ab irrequietis ac damnosissimis Perecopensium excursionibus sperabant aliquid quietis se consequi posse. Alber-tus in Prussi- am movet. Thoru- nii mo- ritur. Hoc certamen eitecit, ut in submittendis Savolhensi Tartaro auxiliis Poloni ac Lituani remissiores essent, negligenciusqtie omnia fierent. Sed prosequcnda erat victoria hostisque ad ex-tremam belli aleam urgqndus, cum dubius semper, etiatasi semet vincas, bellorum sit eventus. Albertus rex pace cum Turcorum imperatore, ultro eam petente et Stephano Molda-vo composita, Precopensi quoque Tartaro, anniversario ex con-fesso hosti, Savolhensibus Scythis oppositis, totus Prussiaco bello imminebat, ut Friderieum ex ducibus Saxonie, quem Elisabeth matris regine precibus satisfaciens, Prussiaci Ordi-nis Summurn Magistrum haud multo antea constituerat, ex provincia iure belli a maioribus suis dudum conquisita, ad obedienciam et iuramentum fidelitatis compelleret. Ad iter itaque se accingere cepit, et postea ex Cracovia regia, die aprilis vicesima, numeroso ac splendido comitatus equitatu in Torunium Prussie pervenit, que urbs in Visle amnis, qui Sar-maciam a Germania disterminat, ripa ulfceriore, privatis publi-cisque edificiis magnifice constructa est. Extemplo ad Frede-rdcum Ordinis Magistrum declaratum legatos mittit, ad se in Torunium veniat, ac predecessorum suorum more et Joanuis Tiffenii potissimum omnium postremi, qui non multo antea in expedicione Moldavica et castris suis militans, in Leopoli Roxie ex humanis decessit, debitum obediencie faciat, et in verba sua iuret, sub belli denunciacione mandavit. Ille vero Maximiliani Romanorum regis et aliorum regis Germanie prin-cipum amplissimis promissis animatus, tergiversari viclebatur, nunc has, nunc illas causas, cur tam cito id facere non pos-set, pretexendo. Nec tamen aperte abnuere, moras tantum nectere, parumque aberat, quin bellum ingens in terra Prus-sia conflatum foret, cum Albertus rex inter movendi belli con-silia subito apoplexie morbo pressus, vita decedens in huma-nis esse desiit. Non sine multorum, qui de eo spein conepe-rant magnam, planctu et desiderio corpus regium ex Torunio, Cracoviam revectum, in augustissimo arcis templo ad sepul-chra regum multa funeralium pompa est tumulatum, Elisabeth regiua matre honestissimas exequias et marmoreum sarcopha-gum multa arte elaboratum procurante. Fuit Albertus rex Alber-tus in Prussi- am movet. Thoru- nii mo- ritur. Hoc certamen eitecit, ut in submittendis Savolhensi Tartaro auxiliis Poloni ac Lituani remissiores essent, negligenciusqtie omnia fierent. Sed prosequcnda erat victoria hostisque ad ex-tremam belli aleam urgqndus, cum dubius semper, etiatasi semet vincas, bellorum sit eventus. Albertus rex pace cum Turcorum imperatore, ultro eam petente et Stephano Molda-vo composita, Precopensi quoque Tartaro, anniversario ex con-fesso hosti, Savolhensibus Scythis oppositis, totus Prussiaco bello imminebat, ut Friderieum ex ducibus Saxonie, quem Elisabeth matris regine precibus satisfaciens, Prussiaci Ordi-nis Summurn Magistrum haud multo antea constituerat, ex provincia iure belli a maioribus suis dudum conquisita, ad obedienciam et iuramentum fidelitatis compelleret. Ad iter itaque se accingere cepit, et postea ex Cracovia regia, die aprilis vicesima, numeroso ac splendido comitatus equitatu in Torunium Prussie pervenit, que urbs in Visle amnis, qui Sar-maciam a Germania disterminat, ripa ulfceriore, privatis publi-cisque edificiis magnifice constructa est. Extemplo ad Frede-rdcum Ordinis Magistrum declaratum legatos mittit, ad se in Torunium veniat, ac predecessorum suorum more et Joanuis Tiffenii potissimum omnium postremi, qui non multo antea in expedicione Moldavica et castris suis militans, in Leopoli Roxie ex humanis decessit, debitum obediencie faciat, et in verba sua iuret, sub belli denunciacione mandavit. Ille vero Maximiliani Romanorum regis et aliorum regis Germanie prin-cipum amplissimis promissis animatus, tergiversari viclebatur, nunc has, nunc illas causas, cur tam cito id facere non pos-set, pretexendo. Nec tamen aperte abnuere, moras tantum nectere, parumque aberat, quin bellum ingens in terra Prus-sia conflatum foret, cum Albertus rex inter movendi belli con-silia subito apoplexie morbo pressus, vita decedens in huma-nis esse desiit. Non sine multorum, qui de eo spein conepe-rant magnam, planctu et desiderio corpus regium ex Torunio, Cracoviam revectum, in augustissimo arcis templo ad sepul-chra regum multa funeralium pompa est tumulatum, Elisabeth regiua matre honestissimas exequias et marmoreum sarcopha-gum multa arte elaboratum procurante. Fuit Albertus rex stature procerioris et subfusce; capillicii nigri et rari, pru-dencie et ingenii singularis; litterature non vulgaris, librorum lectionibus et historiarum precipue oblectabatur. Et cum esset in Venerem proclivis, uxorem duxit nullam. Fortunam aliquot expedicionibus adversam expertus, marcialem alioqui hominem grata maiestate plenum preseferebat. Invicti erat et excelsi animi, qui ad res magnas gerendas, si iata eum non preri-puissent, se accingebat, patri in regno succedens liberalem se petentibus exhibebat; aulicorum sane equitatum fovit splendidum virorum mille sexcentorum nec unquam minus. Alberto rege fato de medio sublato, plerique inferioris Polonie optimates de rege successore consultare ceperunt. Maxima pars ad Vladislaum fratrem natu maiorem Ungarie et Bohe-mie regem, avitum paternumque regnum trahebant, sucurre-rebat modesta ac prudens hominis gubernacio in regnis ex-ternis: in paternum regnum collaturum sperabant omnia, qui opulentis Ungarie et Bohemie regnis imperaret. Nec permis-surum, ut immanissimi Tartari, scythica gens, Poloniam, ut Al-berti Regis tempore, vastarent; futurum eum preterea tam potentem, ut cuivis potentissimo hosti etiam Turcorum im-peratori formidabilis esset trium prepotentium regnorum opi-bus ac viribus subnixus. His permoti proceres quidam Pe-trum Miskovskij, palatinum lenciciensem et Nicolaum Vroblow-skij canonicum Cracoviensem ante regalia comicia privato no-mine et consilio legatos in Ungariam mittunt orantes, ut si in regem Polonie publico consilio, prout sperarent, eligeretur, regnum paternum avitumque acceptare dignaretur. Vladislaus Ungarie et Bohemie rex eorum haud gravate annuit petitioni: gloriosum sibi existimans si ad duo, que haberet regna, ter-cium paternum esset, consecutus, et veluti iam rex Polonie declaratus esset ad Alexandrum eius nominis Sextum Rom. Pontificem, ad Maximilianum Romanorum nec non Ludovicum Francie reges et alios principes amicos et federatos suos, le-ticia gestiens, literas dedit: Regnum paternum Dei benigni-tate ultro sibi oblatum esse, optabatque per hec sibi ab ami-cis congratulari. Interea temporis utriusque Polonie proceres Petricoviam apud Sidones, ubi regum electiones fieri consue- stature procerioris et subfusce; capillicii nigri et rari, pru-dencie et ingenii singularis; litterature non vulgaris, librorum lectionibus et historiarum precipue oblectabatur. Et cum esset in Venerem proclivis, uxorem duxit nullam. Fortunam aliquot expedicionibus adversam expertus, marcialem alioqui hominem grata maiestate plenum preseferebat. Invicti erat et excelsi animi, qui ad res magnas gerendas, si iata eum non preri-puissent, se accingebat, patri in regno succedens liberalem se petentibus exhibebat; aulicorum sane equitatum fovit splendidum virorum mille sexcentorum nec unquam minus. Alberto rege fato de medio sublato, plerique inferioris Polonie optimates de rege successore consultare ceperunt. Maxima pars ad Vladislaum fratrem natu maiorem Ungarie et Bohe-mie regem, avitum paternumque regnum trahebant, sucurre-rebat modesta ac prudens hominis gubernacio in regnis ex-ternis: in paternum regnum collaturum sperabant omnia, qui opulentis Ungarie et Bohemie regnis imperaret. Nec permis-surum, ut immanissimi Tartari, scythica gens, Poloniam, ut Al-berti Regis tempore, vastarent; futurum eum preterea tam potentem, ut cuivis potentissimo hosti etiam Turcorum im-peratori formidabilis esset trium prepotentium regnorum opi-bus ac viribus subnixus. His permoti proceres quidam Pe-trum Miskovskij, palatinum lenciciensem et Nicolaum Vroblow-skij canonicum Cracoviensem ante regalia comicia privato no-mine et consilio legatos in Ungariam mittunt orantes, ut si in regem Polonie publico consilio, prout sperarent, eligeretur, regnum paternum avitumque acceptare dignaretur. Vladislaus Ungarie et Bohemie rex eorum haud gravate annuit petitioni: gloriosum sibi existimans si ad duo, que haberet regna, ter-cium paternum esset, consecutus, et veluti iam rex Polonie declaratus esset ad Alexandrum eius nominis Sextum Rom. Pontificem, ad Maximilianum Romanorum nec non Ludovicum Francie reges et alios principes amicos et federatos suos, le-ticia gestiens, literas dedit: Regnum paternum Dei benigni-tate ultro sibi oblatum esse, optabatque per hec sibi ab ami-cis congratulari. Interea temporis utriusque Polonie proceres Petricoviam apud Sidones, ubi regum electiones fieri consue- verunt, ad regalia comitia convenerunt, deliberaturi, quis po-tissimum ex Casimiri regis iiliis, cum adhud tres extarent, melior ac utilior regno videretur. Alexander Magnus Litua-nie Dux ad ea comicia legatos misit, viros gentis Lituane primarios, qui se in regem postularent: Albertum Tabor an-tistitem Vilnensem, Joannem Sabrzesynski marsalcum et Ni-colaum Radivil terre Lituanie pincernam, summos senatus sui consiliarios. Hi magna instancia frequenti senatu publice et privatim egerunt, ut Alexandrum sufragiis suis regem Polo-riie declararent, ac in paterno solio collocarent. Adducebant Magni Ducatus Lituanie ad regnum Polonie unionem et in-oorporacionem perpetuam per Alexandrum Vitoldum et Vla-dislaum Jagellonem olim factam, quam renovare, instaurare ac sacrosanctis flrmare paratissimi essent, quam rursus si vio-lare contederent, futurum, ut Magnus Lituanie Dux armis suis suum prosequi ac tueri cogatur. Et fama increbuerat, Alexandrum cum magnis copiis ad regni Polonie finis apro-pinquare, comiciorum eventum prestolaturus. Sigismundus quo-que Casimiriades inter fratres junior in senatu amicos et fautores habuit ob egregiam indolem, miramque prudencie, mansuetudinis, justicie aliarumque heroicarum virtutum opi-nionem. Tribus fratribus paternum avitumque regnum ambi-entibus diversis in senatu certatum est sentenciis; cum hi Vla-dislao Ungarorum et Bohemie regi; alii Alexandro, Magno Litua-nie duci, complures Sigismundo sufragiis suis regnum astrue-rerit. Vicit postremo Alexandri pars, unione Magni Ducatus Lituanie ad regnum Polonie tum multarum expedicionum ex-periencia, tam contra Germanos bello Prussiaco, quam contra Scythas Tartaros comprobatum sit: regni Polonie vires Litua-nicarum accessione invictas esse, utriusque gentis commilicio vicinis populis formidabili atque exiciali. Alberti regis potenci-am absque Lituanica debiliorem fuisse et hostibus circumqua-que minus formidabilem; Vladislaum Ungarie regem trium re-gnorum gubernacioni vix sufficere, qui Pannoniam Turcis ex-pedicionibus habeat obnoxiam et limitem regni illius aegre tueatur; regnum Polonie sui regis presencia semper indi-gere et vix passuros Ungaros, ut aliquando vel per annum Comi-cia ele-ctionis Petri-covie. verunt, ad regalia comitia convenerunt, deliberaturi, quis po-tissimum ex Casimiri regis iiliis, cum adhud tres extarent, melior ac utilior regno videretur. Alexander Magnus Litua-nie Dux ad ea comicia legatos misit, viros gentis Lituane primarios, qui se in regem postularent: Albertum Tabor an-tistitem Vilnensem, Joannem Sabrzesynski marsalcum et Ni-colaum Radivil terre Lituanie pincernam, summos senatus sui consiliarios. Hi magna instancia frequenti senatu publice et privatim egerunt, ut Alexandrum sufragiis suis regem Polo-riie declararent, ac in paterno solio collocarent. Adducebant Magni Ducatus Lituanie ad regnum Polonie unionem et in-oorporacionem perpetuam per Alexandrum Vitoldum et Vla-dislaum Jagellonem olim factam, quam renovare, instaurare ac sacrosanctis flrmare paratissimi essent, quam rursus si vio-lare contederent, futurum, ut Magnus Lituanie Dux armis suis suum prosequi ac tueri cogatur. Et fama increbuerat, Alexandrum cum magnis copiis ad regni Polonie finis apro-pinquare, comiciorum eventum prestolaturus. Sigismundus quo-que Casimiriades inter fratres junior in senatu amicos et fautores habuit ob egregiam indolem, miramque prudencie, mansuetudinis, justicie aliarumque heroicarum virtutum opi-nionem. Tribus fratribus paternum avitumque regnum ambi-entibus diversis in senatu certatum est sentenciis; cum hi Vla-dislao Ungarorum et Bohemie regi; alii Alexandro, Magno Litua-nie duci, complures Sigismundo sufragiis suis regnum astrue-rerit. Vicit postremo Alexandri pars, unione Magni Ducatus Lituanie ad regnum Polonie tum multarum expedicionum ex-periencia, tam contra Germanos bello Prussiaco, quam contra Scythas Tartaros comprobatum sit: regni Polonie vires Litua-nicarum accessione invictas esse, utriusque gentis commilicio vicinis populis formidabili atque exiciali. Alberti regis potenci-am absque Lituanica debiliorem fuisse et hostibus circumqua-que minus formidabilem; Vladislaum Ungarie regem trium re-gnorum gubernacioni vix sufficere, qui Pannoniam Turcis ex-pedicionibus habeat obnoxiam et limitem regni illius aegre tueatur; regnum Polonie sui regis presencia semper indi-gere et vix passuros Ungaros, ut aliquando vel per annum Comi-cia ele-ctionis Petri-covie. continuum extra Ungariam moram agat; quod patrum nostro-rum memoria Ludovici regis tempore, qui utrique regno pre-fuit, confeigit, magno regni huius dispendio, quod tunc intesti-nis dissidiis laborabat, dum absente rege non esset, qui sur-gentes motus commprimeret, aut adultos tolleret. Lituani ter-re sue unionem, fedtisque perpetuum se instaurare pollicentur, qua re utrique, dominio conducibilius accidere nihil posset. His et similibus persuasionibus regni proceres permoti Ale-xandrum, quod felix, faustumque sit, regem promulgarunt, preter paucos, qui erant auctores ante regalia comicia ad Vladislaum regem in Ungariam mittendi. Qui ubi Alexandrum fratrem, regem declaratum accepit, oonfestim velocissimos mi-sit, qui nuncios et literas, quas ad amicos princeps de Po-lonie regno adepto dederat, revocarent. Qui etsi graviter tu-lit eo sibi modo illusum, dolorem tamen conceptum dissimu-lavit et inter amicos, ut erat in adversis pacientissimus, regai Polonie optimates laudavit, quod Lituaniam, amplissimam Sar-macie partem citra et ultra Boristenem regno coniunxissent, quo facto forciores se fecissent ad Moscovitarum et Tartaro-rum, quarum gencium potencia immensa esset, vires repri-mendas. Hec prudens rex inter suos -recensebat. Alexandro comitiis regalibus rege Polonie declarato ac promulgato, ex-templo legati designati, qui ei regnum deferant, necnon qui perpetue unionis amicitie et societatis in prosperis et adver-sis ab optimatibus Magni Duc. Lituanie instauracionem cum juramento recipiant: Andreas Rosa metropoiita Leopoliensis, Joannes Lubransky antistes Posnaniensis, Andreas Samotulius et Joannes Tarnovius Posnaniensis et Lublinensis Palatini. Qui in Beresce Lituanie ad Bugum amnem venientes, ipse Alexander et proceres Lituani primarii ex veteri Alexandri Vitoldi formula unionem perpetuam, amicitiam et societatem instaurarunt ac etiam juramentis sacrosanctis roborarunt. Quo facto regnum delatum Alexander magnus. dux Lituanie accep-tavit, paucaque interiecta mora ad diadema regni suscipien-dunl iter in Poloniam acceleravit, veritus, ne Vladislaus frater Ungarie rex, ex regno sibi ante comicia privato quorundam consilio oblato, res novas moliretur ei regnum paternum avi- continuum extra Ungariam moram agat; quod patrum nostro-rum memoria Ludovici regis tempore, qui utrique regno pre-fuit, confeigit, magno regni huius dispendio, quod tunc intesti-nis dissidiis laborabat, dum absente rege non esset, qui sur-gentes motus commprimeret, aut adultos tolleret. Lituani ter-re sue unionem, fedtisque perpetuum se instaurare pollicentur, qua re utrique, dominio conducibilius accidere nihil posset. His et similibus persuasionibus regni proceres permoti Ale-xandrum, quod felix, faustumque sit, regem promulgarunt, preter paucos, qui erant auctores ante regalia comicia ad Vladislaum regem in Ungariam mittendi. Qui ubi Alexandrum fratrem, regem declaratum accepit, oonfestim velocissimos mi-sit, qui nuncios et literas, quas ad amicos princeps de Po-lonie regno adepto dederat, revocarent. Qui etsi graviter tu-lit eo sibi modo illusum, dolorem tamen conceptum dissimu-lavit et inter amicos, ut erat in adversis pacientissimus, regai Polonie optimates laudavit, quod Lituaniam, amplissimam Sar-macie partem citra et ultra Boristenem regno coniunxissent, quo facto forciores se fecissent ad Moscovitarum et Tartaro-rum, quarum gencium potencia immensa esset, vires repri-mendas. Hec prudens rex inter suos -recensebat. Alexandro comitiis regalibus rege Polonie declarato ac promulgato, ex-templo legati designati, qui ei regnum deferant, necnon qui perpetue unionis amicitie et societatis in prosperis et adver-sis ab optimatibus Magni Duc. Lituanie instauracionem cum juramento recipiant: Andreas Rosa metropoiita Leopoliensis, Joannes Lubransky antistes Posnaniensis, Andreas Samotulius et Joannes Tarnovius Posnaniensis et Lublinensis Palatini. Qui in Beresce Lituanie ad Bugum amnem venientes, ipse Alexander et proceres Lituani primarii ex veteri Alexandri Vitoldi formula unionem perpetuam, amicitiam et societatem instaurarunt ac etiam juramentis sacrosanctis roborarunt. Quo facto regnum delatum Alexander magnus. dux Lituanie accep-tavit, paucaque interiecta mora ad diadema regni suscipien-dunl iter in Poloniam acceleravit, veritus, ne Vladislaus frater Ungarie rex, ex regno sibi ante comicia privato quorundam consilio oblato, res novas moliretur ei regnum paternum avi- fcumque citra et ultra Vislam amnem longe et late protensum preocuparet. Lituania Alexander egressus Visla flumine, qui Germaniam a Sarmatia dividit, apud Cosinice pagum trans-misso, mille quadringentorum equitum ornatissimo comitatu penultima die Novembris in regnum Polonie Cracoviam est ingressus anno Virginei partus quingentesimo primo super mil-lesimum. Haud multo postea dum solem nia coronationis pre-parantur, Sachmatis cesaris Sauolhensis Tartari oratores vene-runt, qui dicerent: Sachmatem cum ingentibus Tartarorum copiis in campis solitudine deformibus apud Boristenem castra metatum esse, in campis omni humano cultu desertis herere et ob id rerum omnium penuria laborare, tantum exercitum fame contabescere, inter altarum nivium tumulos brumali trigore ei inedia consumi. Se huc ab Hircano pelago et Volga flumi-ne longo terrarum tractu emenso, Tanai laboriose transmisso venisse cum auxiliaribus copiis contra Tartaros Tauroscythas et alios quosvis Polonorum ac Lituanorum hostes, orare, ex-pedicionem acceleret, ne cum tanto exercitu tempus frustra terendo solo gelu et fame miserabili hominum equorumque stra-ge dispereat; subvereri etiam, ne ob rerum omnium defectum esuriemque intollerandam tumultus aliquis in suo exercitu suboriatur, Scythasque Tartaros natura alioqui feroces in offi-cio, retinere non valeat. Hec summa erat legacionis. Oratori-bus Tartaris responsum: Alexandrum regem coronationis ce-rknoniis peractis, ad prima veris signa expedicioni se accinc-turum, daturumque operam, ut Mendligeri Precopensi cesare Tartaro cum suis Tauroscythis devicto, ac ex Taurica Cher-souesso procul pulso, tam longinque expedicionis eum non peniteat. Dum Sachmatis oratores eunt redeuntque, uxor eius intollerandum frigus cum hiemis asperitate locis campestribus et inediam ulterius ferre non valens, cum parte copiarum longe maxima, defecit et in Tauricam ad Mangligeri cesarem premente fame transfugit. Quibus copiis Mendligeri auctus, contra Savolhensem profectus, eum in campis Kioviensibus ingenti prelio superavit. Sachmates cruente prelio victus ad Tyre amnis ostium et Album Castrum dicionis Turcorum cum trecentis duntaxat equitibus se recepit. Ubi aliquandiu manens. fcumque citra et ultra Vislam amnem longe et late protensum preocuparet. Lituania Alexander egressus Visla flumine, qui Germaniam a Sarmatia dividit, apud Cosinice pagum trans-misso, mille quadringentorum equitum ornatissimo comitatu penultima die Novembris in regnum Polonie Cracoviam est ingressus anno Virginei partus quingentesimo primo super mil-lesimum. Haud multo postea dum solem nia coronationis pre-parantur, Sachmatis cesaris Sauolhensis Tartari oratores vene-runt, qui dicerent: Sachmatem cum ingentibus Tartarorum copiis in campis solitudine deformibus apud Boristenem castra metatum esse, in campis omni humano cultu desertis herere et ob id rerum omnium penuria laborare, tantum exercitum fame contabescere, inter altarum nivium tumulos brumali trigore ei inedia consumi. Se huc ab Hircano pelago et Volga flumi-ne longo terrarum tractu emenso, Tanai laboriose transmisso venisse cum auxiliaribus copiis contra Tartaros Tauroscythas et alios quosvis Polonorum ac Lituanorum hostes, orare, ex-pedicionem acceleret, ne cum tanto exercitu tempus frustra terendo solo gelu et fame miserabili hominum equorumque stra-ge dispereat; subvereri etiam, ne ob rerum omnium defectum esuriemque intollerandam tumultus aliquis in suo exercitu suboriatur, Scythasque Tartaros natura alioqui feroces in offi-cio, retinere non valeat. Hec summa erat legacionis. Oratori-bus Tartaris responsum: Alexandrum regem coronationis ce-rknoniis peractis, ad prima veris signa expedicioni se accinc-turum, daturumque operam, ut Mendligeri Precopensi cesare Tartaro cum suis Tauroscythis devicto, ac ex Taurica Cher-souesso procul pulso, tam longinque expedicionis eum non peniteat. Dum Sachmatis oratores eunt redeuntque, uxor eius intollerandum frigus cum hiemis asperitate locis campestribus et inediam ulterius ferre non valens, cum parte copiarum longe maxima, defecit et in Tauricam ad Mangligeri cesarem premente fame transfugit. Quibus copiis Mendligeri auctus, contra Savolhensem profectus, eum in campis Kioviensibus ingenti prelio superavit. Sachmates cruente prelio victus ad Tyre amnis ostium et Album Castrum dicionis Turcorum cum trecentis duntaxat equitibus se recepit. Ubi aliquandiu manens. 1502 Ale-xander coro- natur. posteaquam cognovit sibi per Turcos parari insidias, ut re-dactus in potestatem Bisancium mitteretur: rursus ex Albo Ca-stro se proripiens, per desertos Podolie campos irrequieto cursu fugiendo apud Kioviam in Amadocis supra Boristenern constitit, ibi a Kioviensis arcis prefecto numerosoque Roxano-rum equitatu circumventus, Vilnam Lituanie metropolim ire est coactus. Unde longa Alexandri regis expectacione et tedio conflictatus, aliquocies fugere tentavit, sed semper per cele-rem equitatum retractus, diligencius postea est custoditus, ad Brestensem usque conventum, quo postea iussu regio est de-ductus. Dum hec apud Boristenem sub bruma gesta sunt, Alexander in toraplo arcis Cracoviensis augustissimo per Fri-dericum antistitem Cardinalem, eundemque fratrem inter sa-crorum solemnia die Decembris duodecima est regali diade-mate insignitus, Leopoliensi Metropolita et aliis regni Polonie, Roxie ac Prussie episcopis astantibus, Elisabeth regina matre regia presente ac spectante. Aderant ex illustribus viris: Con-radus Masovie Dux, princeps de Mosaisko. Michael Glinsky dux, Georgius Grodensky et plures alii principes, viri purpurati ac proceres diversarum nacionum, qui ad tam pulchrum specta-culum confmxerant. Hic dies et sequentes inter festas epulas, militaria ludicra et choreas summa hilaritate acti, omnia in-credibili leticia perstrepebant. Coronacionis regie cerimoniis peractis Sigismundus Glogoviensis et Opavie dux, regum fra-ter, ex Ungaria aplicuit. Venit et Joannes Baduarus Senatus Veneti orator ad congratulandum Alexandro, quod paternum, avitumque regnum sit adeptus, Senatum, populumque Vene-tum ei commendando. Postea mense Februario Helena Alexan-dri regis uxor, Joannis Magni Moscorum Ducis filia ex Litua-nia Cracoviam pervenit, ubi Alexander rex residuum hiemis transegit, cum nuncium triste ei allatum est, Sachmatis Tar-tari copias suorum fraude et defectione a Mangligero Preco-pensi Tartaro esse profligatas, ipsumque Sachmatem cesarem victum ac castris exutum in Kioviam cum paucis ad Amado-cas profugisse. Ad eam adversam famam Poloni ac Lituani proceres consternati sunt, cum intelligerent, Mendligerem ce-sarem Tauricanum Tartarorum auctum copiis non quieturum. 1502 Ale-xander coro- natur. posteaquam cognovit sibi per Turcos parari insidias, ut re-dactus in potestatem Bisancium mitteretur: rursus ex Albo Ca-stro se proripiens, per desertos Podolie campos irrequieto cursu fugiendo apud Kioviam in Amadocis supra Boristenern constitit, ibi a Kioviensis arcis prefecto numerosoque Roxano-rum equitatu circumventus, Vilnam Lituanie metropolim ire est coactus. Unde longa Alexandri regis expectacione et tedio conflictatus, aliquocies fugere tentavit, sed semper per cele-rem equitatum retractus, diligencius postea est custoditus, ad Brestensem usque conventum, quo postea iussu regio est de-ductus. Dum hec apud Boristenem sub bruma gesta sunt, Alexander in toraplo arcis Cracoviensis augustissimo per Fri-dericum antistitem Cardinalem, eundemque fratrem inter sa-crorum solemnia die Decembris duodecima est regali diade-mate insignitus, Leopoliensi Metropolita et aliis regni Polonie, Roxie ac Prussie episcopis astantibus, Elisabeth regina matre regia presente ac spectante. Aderant ex illustribus viris: Con-radus Masovie Dux, princeps de Mosaisko. Michael Glinsky dux, Georgius Grodensky et plures alii principes, viri purpurati ac proceres diversarum nacionum, qui ad tam pulchrum specta-culum confmxerant. Hic dies et sequentes inter festas epulas, militaria ludicra et choreas summa hilaritate acti, omnia in-credibili leticia perstrepebant. Coronacionis regie cerimoniis peractis Sigismundus Glogoviensis et Opavie dux, regum fra-ter, ex Ungaria aplicuit. Venit et Joannes Baduarus Senatus Veneti orator ad congratulandum Alexandro, quod paternum, avitumque regnum sit adeptus, Senatum, populumque Vene-tum ei commendando. Postea mense Februario Helena Alexan-dri regis uxor, Joannis Magni Moscorum Ducis filia ex Litua-nia Cracoviam pervenit, ubi Alexander rex residuum hiemis transegit, cum nuncium triste ei allatum est, Sachmatis Tar-tari copias suorum fraude et defectione a Mangligero Preco-pensi Tartaro esse profligatas, ipsumque Sachmatem cesarem victum ac castris exutum in Kioviam cum paucis ad Amado-cas profugisse. Ad eam adversam famam Poloni ac Lituani proceres consternati sunt, cum intelligerent, Mendligerem ce-sarem Tauricanum Tartarorum auctum copiis non quieturum. Ea tempprum novitas effecit et quia cum Joanne magno Moscovitarum duce socero pax erat non admodum certa, ut Alexander rex in Lituania ad oram Boristenicam accelerare sit coactus. Advocato igitur optimacium regni Polonie con-silio Fredericum supremi ordinis antistitem Cardinalem ger-manum suum regni gubernatorem constituit; ipse die mensis maij tercia Cracovia egressus in Lituaniam transivit. Quem nec Creslaus Rosensis antistes Vladislaviensis regni Cancella-rius ob decrepitam senectam, nec Mathias Drevicius Scarbi-miriensis prepositus Vicecancellarius ob adversam valetudinem sunt secuti. Joannes a Lasco Cracoviensis Canonicus, multos annos in regia cancellaria exercitatus, per Alexandrum in Se-cretarium assumptus, annulo obsignatorio illi tradito, officium utriusque multo labore et vigiliis adimplevit. Per id tempus Jaice nobilem urbem Bosnensium regiam Turci arcta obsidio-ne cinxerunt ac tormentis bellicis aliquocies oppugnarunt. Vladislaus Casimiriades Ungarie et Bohemie rex veritus, ne urbs alioquin valida caperetur, exercitum comparavit et eum sub signis contra immanissimos Turcos misit. Ungari in ho-stium venientes conspectum nulla facta pugne mora, aciem struxerunt. Nec Turci detractavere certamen; concursum est ingentibus animis. Equo marte aliquandiu dimicatum; victi postremo Turci terga dedere. Nec Ungaris incruenta cessit victoria. Cecidere ex iis plurimi, castra Turcorum direpta et Jaice regia urbs obsidione liberata. Vladislaus rex ea potitus victoria de regnorum suorum successore cogitare cepit, quod ut assequeretur, Annam Galliarum regis neptem, prestantis forme virginem in connubium accepit. Regia coniunx multa pompa et sumptu superatis Alpibus per Galliam Cisalpinam et Venetias in Segniam per Adriaticum pelagus est devecta et inde terrestri itinere in Albam Regalem, ubi coronata est. Postea Budam Ungarie regiam ad ripam Danubii sitam deduc-ta, nupcie multo illustrium virorum ac procerum confluxu ce-lebrate. Nupciarum peractis cerimoniis Vladislaus rex alte-rum in Turcos misit exercitum Petro Zoza Transilvanie apud Dacos palatino et Joanne Corvino Mathie olim regis nato ducibus. Qui Savam Dravam ac Moravam amnes transmitten- 7 Ea tempprum novitas effecit et quia cum Joanne magno Moscovitarum duce socero pax erat non admodum certa, ut Alexander rex in Lituania ad oram Boristenicam accelerare sit coactus. Advocato igitur optimacium regni Polonie con-silio Fredericum supremi ordinis antistitem Cardinalem ger-manum suum regni gubernatorem constituit; ipse die mensis maij tercia Cracovia egressus in Lituaniam transivit. Quem nec Creslaus Rosensis antistes Vladislaviensis regni Cancella-rius ob decrepitam senectam, nec Mathias Drevicius Scarbi-miriensis prepositus Vicecancellarius ob adversam valetudinem sunt secuti. Joannes a Lasco Cracoviensis Canonicus, multos annos in regia cancellaria exercitatus, per Alexandrum in Se-cretarium assumptus, annulo obsignatorio illi tradito, officium utriusque multo labore et vigiliis adimplevit. Per id tempus Jaice nobilem urbem Bosnensium regiam Turci arcta obsidio-ne cinxerunt ac tormentis bellicis aliquocies oppugnarunt. Vladislaus Casimiriades Ungarie et Bohemie rex veritus, ne urbs alioquin valida caperetur, exercitum comparavit et eum sub signis contra immanissimos Turcos misit. Ungari in ho-stium venientes conspectum nulla facta pugne mora, aciem struxerunt. Nec Turci detractavere certamen; concursum est ingentibus animis. Equo marte aliquandiu dimicatum; victi postremo Turci terga dedere. Nec Ungaris incruenta cessit victoria. Cecidere ex iis plurimi, castra Turcorum direpta et Jaice regia urbs obsidione liberata. Vladislaus rex ea potitus victoria de regnorum suorum successore cogitare cepit, quod ut assequeretur, Annam Galliarum regis neptem, prestantis forme virginem in connubium accepit. Regia coniunx multa pompa et sumptu superatis Alpibus per Galliam Cisalpinam et Venetias in Segniam per Adriaticum pelagus est devecta et inde terrestri itinere in Albam Regalem, ubi coronata est. Postea Budam Ungarie regiam ad ripam Danubii sitam deduc-ta, nupcie multo illustrium virorum ac procerum confluxu ce-lebrate. Nupciarum peractis cerimoniis Vladislaus rex alte-rum in Turcos misit exercitum Petro Zoza Transilvanie apud Dacos palatino et Joanne Corvino Mathie olim regis nato ducibus. Qui Savam Dravam ac Moravam amnes transmitten- 7 Mosco-vitae Smo-lens-kum Tartari Eus- siam va- stant. tes terras Turcorum sub signis ingressi Rasciam, Misia olim erat superior, atrocissime populati sunt; multa oppida et pa-gos exusserunt cum Bodon nobili Rascie emporio, supra Da-nubium sito. Ungarici duces Turcis multis peremptis ac ca-ptis, preda onusti, nullo ab hoste accepto incommodo domum incolumes rediere. Alexander rex in Lituania tunc agebat, cum Tauroscythe Tartari mixtis Sauolhensibus Roxiam mense Septembre invaserunt ac fede populati sunt. Vislam flumen inde transgressi Sandomiriensem Satrapiam atrocissime per-vastarunt ferro et igne immaniter desevierunt. Triginta Tar-tarorum milia fuisse feruntur sagittariorum ex equis, qui, lon-ge ac late more suo sparsi ac discurrentes innumeros morta-les comprehenderunt ac arctissime colligarunt, Cunoviam, La-govinm ac Magnam Opatoviam iniectis flammis exusserunt; ad montem usque, cui a Sancta Cruce cognomen est, et Paciano-vium usque ferocissimus Tartarorum procursus et rabies pe-netravit, quod etiam oppidum incendio absumsissent, ni Jo-annes Vapovskij a Radochovice sagittariis in aditu oppidi circumquaque collocatis, subditos suos strenue deiendisset, spemque validi intus presidii ostendisset. Tartari, qui ad Vi-sliciam usque et Nidam flumen excurrere destinaverant, ma-iores aliquas suspicari insidias intacto Pacianovio retro abiere cum multa preda hominum, armentorum, pecorumque. Vie omnes, quibus incedebant, humanis strate erant cadaveribus; cruore omnia madebant, agrestia tuguria ubique fumabant cum miserabili solitudine ac squallore. Ad eum Scytharum tumultum Fredericus Cardinalis, regni ab Alexandro fratre gubernator relictus, Cracovia excitus, nobilitatem missis celer-rimis nunciis ad arma concitavit. Ipse cum quingentis equi-tibus et certo peditum numero ad Corcinium, munitam arcem Tartaris obviam est progressus. Sed dum militaris nobilitas segnius convenit, Tartari preda expleti tempus ad evadendum sufficiens habuerunt, Boristenemque per ocium transmisserunt. Eadem estate veluti ex composito Demetrius Joannis Mosco-vie magni ducis filius, Smolensko, arcem validam apud Ne-brium amnem in clivo Riphei montis sitam, quo loco Aras Alexandri Magni vetustas locaverat, obsidione cinctam, op- Mosco-vitae Smo-lens-kum Tartari Eus- siam va- stant. tes terras Turcorum sub signis ingressi Rasciam, Misia olim erat superior, atrocissime populati sunt; multa oppida et pa-gos exusserunt cum Bodon nobili Rascie emporio, supra Da-nubium sito. Ungarici duces Turcis multis peremptis ac ca-ptis, preda onusti, nullo ab hoste accepto incommodo domum incolumes rediere. Alexander rex in Lituania tunc agebat, cum Tauroscythe Tartari mixtis Sauolhensibus Roxiam mense Septembre invaserunt ac fede populati sunt. Vislam flumen inde transgressi Sandomiriensem Satrapiam atrocissime per-vastarunt ferro et igne immaniter desevierunt. Triginta Tar-tarorum milia fuisse feruntur sagittariorum ex equis, qui, lon-ge ac late more suo sparsi ac discurrentes innumeros morta-les comprehenderunt ac arctissime colligarunt, Cunoviam, La-govinm ac Magnam Opatoviam iniectis flammis exusserunt; ad montem usque, cui a Sancta Cruce cognomen est, et Paciano-vium usque ferocissimus Tartarorum procursus et rabies pe-netravit, quod etiam oppidum incendio absumsissent, ni Jo-annes Vapovskij a Radochovice sagittariis in aditu oppidi circumquaque collocatis, subditos suos strenue deiendisset, spemque validi intus presidii ostendisset. Tartari, qui ad Vi-sliciam usque et Nidam flumen excurrere destinaverant, ma-iores aliquas suspicari insidias intacto Pacianovio retro abiere cum multa preda hominum, armentorum, pecorumque. Vie omnes, quibus incedebant, humanis strate erant cadaveribus; cruore omnia madebant, agrestia tuguria ubique fumabant cum miserabili solitudine ac squallore. Ad eum Scytharum tumultum Fredericus Cardinalis, regni ab Alexandro fratre gubernator relictus, Cracovia excitus, nobilitatem missis celer-rimis nunciis ad arma concitavit. Ipse cum quingentis equi-tibus et certo peditum numero ad Corcinium, munitam arcem Tartaris obviam est progressus. Sed dum militaris nobilitas segnius convenit, Tartari preda expleti tempus ad evadendum sufficiens habuerunt, Boristenemque per ocium transmisserunt. Eadem estate veluti ex composito Demetrius Joannis Mosco-vie magni ducis filius, Smolensko, arcem validam apud Ne-brium amnem in clivo Riphei montis sitam, quo loco Aras Alexandri Magni vetustas locaverat, obsidione cinctam, op- 1503 Frede- rici Cardi-nalis mors. obsi-dione cingunt pugnabat, que arx Lituane dicionis a regio presidio egregie defensa est, hostisque inde aliquocies cum ignominia reiectus.c Demetrius, desperata eius loci captura, quia Alexandri regis ingentes copias per exploratores adventare cornperit, soluta obsidione ad patrem rediit: Joannes vero Magnus Dux Mo-scovie veritus, ne regia agmina Sarmacie peniciora ingrede-rentur, oratoribus ad Alexandrum generum missis, inducias cum eo sexennales pepigit. Nec tamen aliquid, que antea occupaverat, restituit. Alexandro rege contra omnium spem defensionem et tantam principatus sui mutilacionem negligente, Moscoviticum fedus hinc inde sacrosanctis juramentis firma-tum. Anno insequenti, qui erat quingentesimus tercius supra millesimum humane salutis Fredericus Oasimiriades regum frater Gnesnensis et Cracoviensis antistes Cardinalis, regni Polonie gubernator gravi aliquandiu egritudine conflictatus, in humanis esse desiit. In ede arcis principali ante aram maximam sepultus die Aprilis quinta, qua Creslaus de Kuro-svankij Cuijaviensis Episcopus, regni Cancellarius, fatalem diem obiit. Nec multo antea Marianus Cracoviensis antistes sufra-ganeus vita decesserat; et hic annus trium sacrorum antisti-tum fato insignis fuit. Erat Fredericus Cardinalis stature pro-cerioris, decora quadam magni principis maiestate ornatus. Inter amplissima donaria, que in ecclesiam suam Cracoviensem contulit, Calvarie divi Stanislai martiris est tabernaculum ex puro auro fabrefactum, preciosissimis lapillis mira arte exor-natum. Multis id opus aureorum milibus estimatur. Sub quo tempore fodine argentee in Carpato monte, qui Poloniam ab Ungaria disterminat, reperte, Petro Vapovskij Radochouiensi, decano Cracoviensi cum Alexandro et postea Sigismundo re-gibus montanum laborem insano sumptu continuantibus, ar-genti hic nonnihil depromptum, non tamen tantum, ut profu-sam tot milium aureorum impensam compensaret. Quo anno Anna Ungarie regina filiam enixa est, que a sacro fonte ma-ternum tulit nomen. At Conradus Varsoviensis in Masovia flux vita decessit, Stanislao et Joanne filiis superstitibus reli-ctis, qui patri in eo ducatu Alexandro rege permittente suc-cessere. Pari facilitate Alexander rex opidum regium Sambor 1503 Frede- rici Cardi-nalis mors. obsi-dione cingunt pugnabat, que arx Lituane dicionis a regio presidio egregie defensa est, hostisque inde aliquocies cum ignominia reiectus.c Demetrius, desperata eius loci captura, quia Alexandri regis ingentes copias per exploratores adventare cornperit, soluta obsidione ad patrem rediit: Joannes vero Magnus Dux Mo-scovie veritus, ne regia agmina Sarmacie peniciora ingrede-rentur, oratoribus ad Alexandrum generum missis, inducias cum eo sexennales pepigit. Nec tamen aliquid, que antea occupaverat, restituit. Alexandro rege contra omnium spem defensionem et tantam principatus sui mutilacionem negligente, Moscoviticum fedus hinc inde sacrosanctis juramentis firma-tum. Anno insequenti, qui erat quingentesimus tercius supra millesimum humane salutis Fredericus Oasimiriades regum frater Gnesnensis et Cracoviensis antistes Cardinalis, regni Polonie gubernator gravi aliquandiu egritudine conflictatus, in humanis esse desiit. In ede arcis principali ante aram maximam sepultus die Aprilis quinta, qua Creslaus de Kuro-svankij Cuijaviensis Episcopus, regni Cancellarius, fatalem diem obiit. Nec multo antea Marianus Cracoviensis antistes sufra-ganeus vita decesserat; et hic annus trium sacrorum antisti-tum fato insignis fuit. Erat Fredericus Cardinalis stature pro-cerioris, decora quadam magni principis maiestate ornatus. Inter amplissima donaria, que in ecclesiam suam Cracoviensem contulit, Calvarie divi Stanislai martiris est tabernaculum ex puro auro fabrefactum, preciosissimis lapillis mira arte exor-natum. Multis id opus aureorum milibus estimatur. Sub quo tempore fodine argentee in Carpato monte, qui Poloniam ab Ungaria disterminat, reperte, Petro Vapovskij Radochouiensi, decano Cracoviensi cum Alexandro et postea Sigismundo re-gibus montanum laborem insano sumptu continuantibus, ar-genti hic nonnihil depromptum, non tamen tantum, ut profu-sam tot milium aureorum impensam compensaret. Quo anno Anna Ungarie regina filiam enixa est, que a sacro fonte ma-ternum tulit nomen. At Conradus Varsoviensis in Masovia flux vita decessit, Stanislao et Joanne filiis superstitibus reli-ctis, qui patri in eo ducatu Alexandro rege permittente suc-cessere. Pari facilitate Alexander rex opidum regium Sambor Comi- tia Lubli-nensia. ad Tyram amnem m Roxams situm cum oentum circiter pa-gis Odrovunsie familie tenendum dedit, quod processu tem-poris Christophorus Sidlovecius, Cracoviensis Castellanus, Stani-slai Odrovunsii egregie indolis pupilli tutelam gerens, ob cre-bras Tartarorum, Turcorum ac Valachorum hostiles incursio-siones ac depopulaciones, vallo, alcioribus fossis ac propugna-culis communivit. Eius anni estate post Frederici Cardinalis decessum Stephanus Moldavie palatinus Alexandri regis, qui tunc in Lituania erat, absenciam nactus et regnum Polonie absque gubernatore conspicatus, Tauroscythas, etiam Tartaros orientalem regni partem, nemine repugnante, impune urere ac vastare, et ipse, ne in tanta rei bene gerende occasione rebus suis deesse videretur, Pokucie submontanam trans Tyram amnem regionem, Moldavie contiguam, misso sub signis exer-citu, hostiliter invadit atque occupat ad Haliciam usque cum Colomia et aliis plerisque oppidis. Ea insigni regni sui muti-lacione Alexander consternatus, optimacium regni crebris nun-ciis, ut vigilancius regni sui defensioni intenderet, pulsatus, ac ex Lituania revocatus, tandem extremis mensis Octobris diebus in Lublin venit, conventuque ibi procerum regni ha-bito, primum omnium super regni defensione, quod tam fede ac impune per Tartaros ac Valachos vastabatur, consultare cepit. Placuit Senatui mercenarium militem pro estate ven-tura conduci et pecuniam ex oppidis et agrestibus in stipen-dium militibus corrogari, decretum etiam publico consilio, ut provincia Pokuce cum Colomia, Stephani palatini inde eiecto presidio, A regnum retraheretur, Moldaviaque excursionibus infestaretur. Insuper omnium copiarum duci mandandum, at-tende provideret: ne respublica Polona a Tartaris, anniver-sariis ferme hostibus, aliquid capiat detrimenti; hic etiam constitutum, ut Alexander rex exercitu in terras Podolie ex-pedito, ipse ad prima veris signa oram maris, Prussiamque inviseret. Iu eo conventu Joannes Laskij regius Secretarius regni Cancellarius est pronunciatus. Soluto Lublinensi con-ventu Alexander Cracovie hibernavit; exercitum inde non con-temnendum in Podoliam sub signis misit, qui Moldaviam cre-bris incursionibus tam diu infestabat, tot damna ei genti ferro Comi- tia Lubli-nensia. ad Tyram amnem m Roxams situm cum oentum circiter pa-gis Odrovunsie familie tenendum dedit, quod processu tem-poris Christophorus Sidlovecius, Cracoviensis Castellanus, Stani-slai Odrovunsii egregie indolis pupilli tutelam gerens, ob cre-bras Tartarorum, Turcorum ac Valachorum hostiles incursio-siones ac depopulaciones, vallo, alcioribus fossis ac propugna-culis communivit. Eius anni estate post Frederici Cardinalis decessum Stephanus Moldavie palatinus Alexandri regis, qui tunc in Lituania erat, absenciam nactus et regnum Polonie absque gubernatore conspicatus, Tauroscythas, etiam Tartaros orientalem regni partem, nemine repugnante, impune urere ac vastare, et ipse, ne in tanta rei bene gerende occasione rebus suis deesse videretur, Pokucie submontanam trans Tyram amnem regionem, Moldavie contiguam, misso sub signis exer-citu, hostiliter invadit atque occupat ad Haliciam usque cum Colomia et aliis plerisque oppidis. Ea insigni regni sui muti-lacione Alexander consternatus, optimacium regni crebris nun-ciis, ut vigilancius regni sui defensioni intenderet, pulsatus, ac ex Lituania revocatus, tandem extremis mensis Octobris diebus in Lublin venit, conventuque ibi procerum regni ha-bito, primum omnium super regni defensione, quod tam fede ac impune per Tartaros ac Valachos vastabatur, consultare cepit. Placuit Senatui mercenarium militem pro estate ven-tura conduci et pecuniam ex oppidis et agrestibus in stipen-dium militibus corrogari, decretum etiam publico consilio, ut provincia Pokuce cum Colomia, Stephani palatini inde eiecto presidio, A regnum retraheretur, Moldaviaque excursionibus infestaretur. Insuper omnium copiarum duci mandandum, at-tende provideret: ne respublica Polona a Tartaris, anniver-sariis ferme hostibus, aliquid capiat detrimenti; hic etiam constitutum, ut Alexander rex exercitu in terras Podolie ex-pedito, ipse ad prima veris signa oram maris, Prussiamque inviseret. Iu eo conventu Joannes Laskij regius Secretarius regni Cancellarius est pronunciatus. Soluto Lublinensi con-ventu Alexander Cracovie hibernavit; exercitum inde non con-temnendum in Podoliam sub signis misit, qui Moldaviam cre-bris incursionibus tam diu infestabat, tot damna ei genti ferro 1504 Iter Alexan dri in Pru- siam. Ste-phanus Pal. Mol. mori-tur. et igne intulit, Ut Stephanus PalatinuB Pokuce, regni Polonie provinciam cum Colomia oppido, in quo olim juramentum fidelitatis ac subiectionis Casimiro regni suplex ac demissus prestiterat, relinquere fuerit coactus. Tartari vero eius exer-citus timore eo anno quieuere. Et Alexander in oram maris Prussiamque descendens, a Torunensibus, Elbingensibus, Geda-nensibus aliisque eius provincie populis et urbibus, que illic sunt opulente, juramentum fidelitatis et obediencie suscepit Fredericus vero, summus ordinis magister, adventu regio in Prussiam consternatus, relicta Sambia ad consanguineos Saxo-nie duces in Germaniam secessit. Sub exitum estatis merce-narii milites, qui in Podoliam missi erant, posteaquam Mol-daviam excursionibus aflixissent, ac provinciam Pokuce ad regnum retraxissent, quia maligne eis stipendium solvebatur in Cracoviensem Satrapiam rediere et ibi villas et possesiones antistitis Cracoviensis et Abbatum pene hostiliter damnafica-vere, commeatum inde militari licencia ad plenam stipendii exolucionem per summum nefas ac sacrilegium rapiendo. Haud multo postea Alexandro rege ex terra Prussia redeunte, eccle-siarum prelatis pax reddita est. Anno eodem, qui erat huma-ne salutis quingentesimus quartus supra millesimum, Marcio et Aprili mensibus flumina propter exuberantes imbres pro-digiosa inundacione ad summum excreverunt. Nec multo postea, die secunda Julii Stephanus terre Moldavie in Valachia palatinus etate ingravescente et adversa podagre valetudine confectus, vita decessit; strenuus sane, astutus et fortunatus bellator! Quippe qui Mathiam Ungarie regem apud Moldabane oppidum tribus ex sagitta vulneribus saucium, nocturno prelio vicit; Tartaros Scythas sepenumero profligavit; Machometem Turcorum imperatorem, qui post captam Constantinopolim cum centum et viginti milibus Turcorum Istrum transiverat et Moldaviam vastabat, ingentes hostium copias apud Barladum amnem Polonorum auxilio fudit, fugavitque; Albertum insuper Polonie regem, qui patri Casimiro in regno successerat, pace adsimulata et extremis agminibus pirofligatis maiore aliquanto damno quam clade affecit. Fuit Stephanus heroicis virtutibus preditns, ut preclaris in re militari virs valeat merito ascri- 1504 Iter Alexan dri in Pru- siam. Ste-phanus Pal. Mol. mori-tur. et igne intulit, Ut Stephanus PalatinuB Pokuce, regni Polonie provinciam cum Colomia oppido, in quo olim juramentum fidelitatis ac subiectionis Casimiro regni suplex ac demissus prestiterat, relinquere fuerit coactus. Tartari vero eius exer-citus timore eo anno quieuere. Et Alexander in oram maris Prussiamque descendens, a Torunensibus, Elbingensibus, Geda-nensibus aliisque eius provincie populis et urbibus, que illic sunt opulente, juramentum fidelitatis et obediencie suscepit Fredericus vero, summus ordinis magister, adventu regio in Prussiam consternatus, relicta Sambia ad consanguineos Saxo-nie duces in Germaniam secessit. Sub exitum estatis merce-narii milites, qui in Podoliam missi erant, posteaquam Mol-daviam excursionibus aflixissent, ac provinciam Pokuce ad regnum retraxissent, quia maligne eis stipendium solvebatur in Cracoviensem Satrapiam rediere et ibi villas et possesiones antistitis Cracoviensis et Abbatum pene hostiliter damnafica-vere, commeatum inde militari licencia ad plenam stipendii exolucionem per summum nefas ac sacrilegium rapiendo. Haud multo postea Alexandro rege ex terra Prussia redeunte, eccle-siarum prelatis pax reddita est. Anno eodem, qui erat huma-ne salutis quingentesimus quartus supra millesimum, Marcio et Aprili mensibus flumina propter exuberantes imbres pro-digiosa inundacione ad summum excreverunt. Nec multo postea, die secunda Julii Stephanus terre Moldavie in Valachia palatinus etate ingravescente et adversa podagre valetudine confectus, vita decessit; strenuus sane, astutus et fortunatus bellator! Quippe qui Mathiam Ungarie regem apud Moldabane oppidum tribus ex sagitta vulneribus saucium, nocturno prelio vicit; Tartaros Scythas sepenumero profligavit; Machometem Turcorum imperatorem, qui post captam Constantinopolim cum centum et viginti milibus Turcorum Istrum transiverat et Moldaviam vastabat, ingentes hostium copias apud Barladum amnem Polonorum auxilio fudit, fugavitque; Albertum insuper Polonie regem, qui patri Casimiro in regno successerat, pace adsimulata et extremis agminibus pirofligatis maiore aliquanto damno quam clade affecit. Fuit Stephanus heroicis virtutibus preditns, ut preclaris in re militari virs valeat merito ascri- 1505 bi. Bogdanus, filius monoculus, ei in principatus uccessit. Sub quo tempore die 22 Augusti Casimiria Urbs, que ponte Ora-covie jungitur, qua parte meridiem spectat, cum turribus ac propugnaculis incendio conflagravit. A meridie ad noctem arsit Alexandro rege presente et ex arce latum incendium spectante. Ea estate inter Maximilianum Roman. regem et Palatinum Reni pro finibus, ut assolet, bellura in Bavaria est conflatum. Habuit Palatinus in suo exercitu Bohemorum qui-na milia, quorum viribus fretus, cum Maximiliano rege con-currere est ausus. Pugnatum est aliquandiu equo marte, Bo-hemorum postremo acies victa ac in fugam versa. Duo ex Bohemis milia occubuere, septingenti capti, signa aliquot mi-litaria capta et castra direpta. Haud multo postea mense no-vembri Turci Croaciam ingressi eam terram fede populati sunt; castellum unum vi captum diripuerunt et captivos mille Chri-stiani nominis abduxerunt. Anni insequentis initio, qui erat Salutis humane quintus supra quindecies centesimum, Alexan-der rex, majoris Polonie rebus compositis, Cracovia egressus ad conventum Lituanicum in Beresce est profectus. Hic con-ventus magna eius gentis procerum invidia et emulacione est transactus. Dux Michael Glijnskij ingentis atque elati animi vir, apud Alexandrum regem primum gracie locum obtinebat, ob id ad magnas opes pervenerat, summaque apud Lituanos pollebat auctoritate; tanta sane, ut principalibus ejus gentis viris merito formidabilis esset; qui sive invidia ducti, sive quod aliquid in eo fraudis presenserant, Michaelem ducem affectate dominacionis reum, secreto inter se arguebant, vite principis timebant, ne Alexandro aliquando de medio sublato ipse rerum potiretur et Magnum Lituanie Ducatum arriperet. Que res tanto erat suspectior, quod Michael dux magna apud omnes gratia prestabat, Roxanique ritus Grecanici homines partes eius sequerentur, cum quibus ille convivari ac letis compotationibus more gentis insistere non cessabat. Auxit invidiam et suspicionem prefecture castelli Lijde, quam Geor-gius Glinscius obtinebat, Andree Drosda, Michaelis ducis con-sanguineo, concessio; qui cum literis regis ad proceres Litua-nie veniens, prefecturam Lidensem sibi assignari mandato re- 1505 bi. Bogdanus, filius monoculus, ei in principatus uccessit. Sub quo tempore die 22 Augusti Casimiria Urbs, que ponte Ora-covie jungitur, qua parte meridiem spectat, cum turribus ac propugnaculis incendio conflagravit. A meridie ad noctem arsit Alexandro rege presente et ex arce latum incendium spectante. Ea estate inter Maximilianum Roman. regem et Palatinum Reni pro finibus, ut assolet, bellura in Bavaria est conflatum. Habuit Palatinus in suo exercitu Bohemorum qui-na milia, quorum viribus fretus, cum Maximiliano rege con-currere est ausus. Pugnatum est aliquandiu equo marte, Bo-hemorum postremo acies victa ac in fugam versa. Duo ex Bohemis milia occubuere, septingenti capti, signa aliquot mi-litaria capta et castra direpta. Haud multo postea mense no-vembri Turci Croaciam ingressi eam terram fede populati sunt; castellum unum vi captum diripuerunt et captivos mille Chri-stiani nominis abduxerunt. Anni insequentis initio, qui erat Salutis humane quintus supra quindecies centesimum, Alexan-der rex, majoris Polonie rebus compositis, Cracovia egressus ad conventum Lituanicum in Beresce est profectus. Hic con-ventus magna eius gentis procerum invidia et emulacione est transactus. Dux Michael Glijnskij ingentis atque elati animi vir, apud Alexandrum regem primum gracie locum obtinebat, ob id ad magnas opes pervenerat, summaque apud Lituanos pollebat auctoritate; tanta sane, ut principalibus ejus gentis viris merito formidabilis esset; qui sive invidia ducti, sive quod aliquid in eo fraudis presenserant, Michaelem ducem affectate dominacionis reum, secreto inter se arguebant, vite principis timebant, ne Alexandro aliquando de medio sublato ipse rerum potiretur et Magnum Lituanie Ducatum arriperet. Que res tanto erat suspectior, quod Michael dux magna apud omnes gratia prestabat, Roxanique ritus Grecanici homines partes eius sequerentur, cum quibus ille convivari ac letis compotationibus more gentis insistere non cessabat. Auxit invidiam et suspicionem prefecture castelli Lijde, quam Geor-gius Glinscius obtinebat, Andree Drosda, Michaelis ducis con-sanguineo, concessio; qui cum literis regis ad proceres Litua-nie veniens, prefecturam Lidensem sibi assignari mandato re- Bere- stensis con- ventus. gio flagitabat. Optimates rati per hoc Michaelis ducis poten-piam augeri, facto inter se consilio ad presenciam regis hoc negocium reiecerunt, liberisque minime paruerunt. Michael dux in suam id fieri invidiam et ignominiam existimans Albertum Tabor, episcopum Vilnensem, Joannem Sabrzesijnski palatinum Trocensem, Stanislaum Sarnovecium Massagetarum prefectum et Stanislaum Kiska, Lituanicarum copiarum generalem capi-taneum, principes in Lituania viros, suos ex confesso hostes apud Alexandrum regem aperte criminari, lese Maiestatis reos et rebelles appellare et calumniari, variaque in eos crimina excogitare non cessavit, tantumque quotidianis apud princi-pem sussuracionibus effecit: ut eos in regiam primum indigna-cionem, demum in apertum vite discrimen adduxerit. Agitatum quippe est de eorum interitu secretis consiiis, ne illi indigna-cionem principis se incurrisse ignorabant. Ad Berestensem tamen cenventum vocati, ne principi suo rebelles ac magis suspecti redderentur et ipsi postremi tamen omnium accesse-ruiit. Creditum est Alexandrum regem eos in potestatem re-dactos, ex ponte in Bugum amnem precipitare voluisse, et ne id faceret a Joanne Laskij regni Cancellario oportunis persuasionibus retractum fuisse, cujus consilio optimates illi ad regem nonnisi sub fide publica arcem Berestensen intrare voluerunt, que res ipsis salutem et securitatem attulit. Mul-torum diversa fuit jopinio: Alexandrum clementem ac beni-gnum principem nunquam in animum induxisse, ut viros illu-stres et gentis Lituane primarios eo modo perimere debuisset, sed ea, que fecit aut dixit ad terrorem duntaxat et in graciam Michaelis Glinskij fecisse, cui ut in parte aliqua satisfaceret, Joannem Sabrzezijnskij, cui ille infestissimus erat, dignitate exauctoravit eique Trocensem palatinatum ademit, quem Ni-colao Radivilo contulit. Antistiti Vilnensi et aliis compluribus mandatum, ne ad regium, nisi vocati, accederent consilium, interea temporis majestatem Regiam sibi reconciliare stude-rent. Nec alia hi notati erant ignominia. Haud multo postea Joannes Zabrzeaijnskij cum aliis innocentie sue consciis Ale-xandro regi reconciliati, in graciam sunt recepti. His sedatis tumultibus, Sachmates Sauolhensis Tartarorum cesar Vilna Bere- stensis con- ventus. gio flagitabat. Optimates rati per hoc Michaelis ducis poten-piam augeri, facto inter se consilio ad presenciam regis hoc negocium reiecerunt, liberisque minime paruerunt. Michael dux in suam id fieri invidiam et ignominiam existimans Albertum Tabor, episcopum Vilnensem, Joannem Sabrzesijnski palatinum Trocensem, Stanislaum Sarnovecium Massagetarum prefectum et Stanislaum Kiska, Lituanicarum copiarum generalem capi-taneum, principes in Lituania viros, suos ex confesso hostes apud Alexandrum regem aperte criminari, lese Maiestatis reos et rebelles appellare et calumniari, variaque in eos crimina excogitare non cessavit, tantumque quotidianis apud princi-pem sussuracionibus effecit: ut eos in regiam primum indigna-cionem, demum in apertum vite discrimen adduxerit. Agitatum quippe est de eorum interitu secretis consiiis, ne illi indigna-cionem principis se incurrisse ignorabant. Ad Berestensem tamen cenventum vocati, ne principi suo rebelles ac magis suspecti redderentur et ipsi postremi tamen omnium accesse-ruiit. Creditum est Alexandrum regem eos in potestatem re-dactos, ex ponte in Bugum amnem precipitare voluisse, et ne id faceret a Joanne Laskij regni Cancellario oportunis persuasionibus retractum fuisse, cujus consilio optimates illi ad regem nonnisi sub fide publica arcem Berestensen intrare voluerunt, que res ipsis salutem et securitatem attulit. Mul-torum diversa fuit jopinio: Alexandrum clementem ac beni-gnum principem nunquam in animum induxisse, ut viros illu-stres et gentis Lituane primarios eo modo perimere debuisset, sed ea, que fecit aut dixit ad terrorem duntaxat et in graciam Michaelis Glinskij fecisse, cui ut in parte aliqua satisfaceret, Joannem Sabrzezijnskij, cui ille infestissimus erat, dignitate exauctoravit eique Trocensem palatinatum ademit, quem Ni-colao Radivilo contulit. Antistiti Vilnensi et aliis compluribus mandatum, ne ad regium, nisi vocati, accederent consilium, interea temporis majestatem Regiam sibi reconciliare stude-rent. Nec alia hi notati erant ignominia. Haud multo postea Joannes Zabrzeaijnskij cum aliis innocentie sue consciis Ale-xandro regi reconciliati, in graciam sunt recepti. His sedatis tumultibus, Sachmates Sauolhensis Tartarorum cesar Vilna egressus ad Beresce venit, cui Alexander rex indignacione (quoniam fugam tocies molitus erat) dissimulata multa purpu-ratorum atque aulicorum pompa per unam leucam honoris gracia obviam processit, honorifice suscepit ac hospitaliter lau-ticiis prebitis tractavit. Necmulturn ipostea Lituanorum in Beresce conventu soluto, Alexander regnum ingressus Sachma-tem cesarem in Radom ad Polonorum conventum secum du-xit, et primo cum in nova civitate Masovie, postea inde ac-cersitum, in quodam vico apud Radom collocavit. Hic ad senatum admissus de Alexandro rege et ejus consiliariis que-stus est, nec minus lamentabiliter quam audacter, quod ipse ab Hircano pelago et remotissirais Scythie partibus ab Alexan-dro rege in auxilium contra Tauroscythas, Tartaros per oratores evocatus, transmisso cum ingentibus copiis Tanai ad oras Boristenicas accesserit, atque ibi castra fecerit, diu mul-tumque Alexandri expectando tocies promissa auxilia contra Mendlingeri Tauricanum cesarem, ipse vana spe post longam expectacionem frustratus, uxorem et cum ea maximam exerci-tus partem, intollerando gelidissime brume frigore et inedia consumptum ac ad hostem Tartarum transfugere coactum amiserit. Quibus copiis Mendligeri auctus multo potencior ac ferocior factus, magno prelio se superavit, residuum copi-arum peremit, aut in potestatem redegit. Ipse castris ac for-tunis omnibus exutus, per camporum deserta fugiendo, inops ac rerum omnium egenus egre vitam salvaverit. Nunc amissa libertate semicaptum se intueri, contra federa et initam socie-tatem iuramentis sacrosanctis firmatam. Sublatis inde in ce-lum manibus Deum erumnarum suarum ultorem, supliciter pre-cabatur, ut inter Alexandrum juramenti ac fidei violatorem et se foret aliquando iustus iudex. Orabat postremo ut liber-tati restitueretur et in Scythiam remitteretur, futurus abi no-vis copiis sufultus et veteris exercitus reliquiis collectis, non parvo Polonis ac Lituanis contra hostes quoscunque adiumen-to. Hec Sachmates; qui quoniam in Alexandrum regem Polo-nosque ac Lituanos accepte cladis culpam retorquebat, acer-biusque sit invectus, tale ei a Senatu datum est responsum: nec Deum nec homines ipse culpare debet, qui suorum sibi egressus ad Beresce venit, cui Alexander rex indignacione (quoniam fugam tocies molitus erat) dissimulata multa purpu-ratorum atque aulicorum pompa per unam leucam honoris gracia obviam processit, honorifice suscepit ac hospitaliter lau-ticiis prebitis tractavit. Necmulturn ipostea Lituanorum in Beresce conventu soluto, Alexander regnum ingressus Sachma-tem cesarem in Radom ad Polonorum conventum secum du-xit, et primo cum in nova civitate Masovie, postea inde ac-cersitum, in quodam vico apud Radom collocavit. Hic ad senatum admissus de Alexandro rege et ejus consiliariis que-stus est, nec minus lamentabiliter quam audacter, quod ipse ab Hircano pelago et remotissirais Scythie partibus ab Alexan-dro rege in auxilium contra Tauroscythas, Tartaros per oratores evocatus, transmisso cum ingentibus copiis Tanai ad oras Boristenicas accesserit, atque ibi castra fecerit, diu mul-tumque Alexandri expectando tocies promissa auxilia contra Mendlingeri Tauricanum cesarem, ipse vana spe post longam expectacionem frustratus, uxorem et cum ea maximam exerci-tus partem, intollerando gelidissime brume frigore et inedia consumptum ac ad hostem Tartarum transfugere coactum amiserit. Quibus copiis Mendligeri auctus multo potencior ac ferocior factus, magno prelio se superavit, residuum copi-arum peremit, aut in potestatem redegit. Ipse castris ac for-tunis omnibus exutus, per camporum deserta fugiendo, inops ac rerum omnium egenus egre vitam salvaverit. Nunc amissa libertate semicaptum se intueri, contra federa et initam socie-tatem iuramentis sacrosanctis firmatam. Sublatis inde in ce-lum manibus Deum erumnarum suarum ultorem, supliciter pre-cabatur, ut inter Alexandrum juramenti ac fidei violatorem et se foret aliquando iustus iudex. Orabat postremo ut liber-tati restitueretur et in Scythiam remitteretur, futurus abi no-vis copiis sufultus et veteris exercitus reliquiis collectis, non parvo Polonis ac Lituanis contra hostes quoscunque adiumen-to. Hec Sachmates; qui quoniam in Alexandrum regem Polo-nosque ac Lituanos accepte cladis culpam retorquebat, acer-biusque sit invectus, tale ei a Senatu datum est responsum: nec Deum nec homines ipse culpare debet, qui suorum sibi malorum et sui infortunii auctor existat, qui Alberto premor-fcup regi et demum Alexandro nec juramentum nec fidem da-tam servaverit. Quippe qui cum Mendligerem , Tauricanum Tartarum hostem tibi destinasset, ipsumque debellare promi-sisset, debebat transmisso Tanai e vestigio cum tam valido ac florente tunc quern ductabat exercitu, infestis mox signis Tau-ricam Chersonesura ingredi et Mendligerem cesarem viribus longe inferiorem, bello premere. Ita eo victo et ex Taurica procul pulso regni Poloniae et Lituanie rebus probe consulu-isset, hoste Europeis provinciis infestissimo de medio sublato: quod non solum ipse non fecerit, sed hoste Tartaro post terr gum relicto apud Boristenem in campis Kioviensibus apud Amadocas castra fecerit, Lituaniamque atque Saciorum agros hostiliter ineursa,verit, et cum per legatos Alexandri admone-retur, quod Starodubum versus trans Boristenem ad Mosco-rum et Tartarorum fines propius accederet, ubi exercitus ejus et ipse commeatum habundantem habere potuisset, ipse hoc tam salutari neglecto consilio in eo castra metatus sit loco, qui ei merito exicialis fuit, ansamque defectionis suorum et postea accepte cladis prebuerit. Polonis preterea ac Lituanis malefecit, quod Tauricam Tartari potenciam ea parte exerci-tus, que ab ipso defecit, auxerit, terribilioremque, quam antea fuerat, effecerit. Ad hec Sachmates cesar cum respondere non posset, oravit, ut in Scythiam remitteretur, asserens, Tartaros, qui a se ad Mendligerem defecissent, rursus ad se e vestigio venturos, Tauricamque, veteris exercitus reliquiis collectis et nQvis copiis comparatis, repetere posse. Inter emissionis sue consultaciones constitutum, ut Cozak Soltanus, Sachmatis fra-ter ad Nogaij consanguineos Sachmati Tartaros ultra Volgam amnem (quem Scythe Edil vocant) mitteretur et eos contra Tauricanum Tartarum educeret. Sachmates tempus expectare iussus, quo Alexander rex Tauricanam expeditionem commode agredi posset, oblata ei restitucionis spe in pristinum fortune statum, ex quo deciderat. Tam liberali promisso Sachmates exhilaratus, se in potestate Alexandri regis futurum nec un-quam fugam tentaturum est pollicitus, qui in Jladomiensi con-ventu promiscua hominum multitudine conspecta, ad proceres 8 malorum et sui infortunii auctor existat, qui Alberto premor-fcup regi et demum Alexandro nec juramentum nec fidem da-tam servaverit. Quippe qui cum Mendligerem , Tauricanum Tartarum hostem tibi destinasset, ipsumque debellare promi-sisset, debebat transmisso Tanai e vestigio cum tam valido ac florente tunc quern ductabat exercitu, infestis mox signis Tau-ricam Chersonesura ingredi et Mendligerem cesarem viribus longe inferiorem, bello premere. Ita eo victo et ex Taurica procul pulso regni Poloniae et Lituanie rebus probe consulu-isset, hoste Europeis provinciis infestissimo de medio sublato: quod non solum ipse non fecerit, sed hoste Tartaro post terr gum relicto apud Boristenem in campis Kioviensibus apud Amadocas castra fecerit, Lituaniamque atque Saciorum agros hostiliter ineursa,verit, et cum per legatos Alexandri admone-retur, quod Starodubum versus trans Boristenem ad Mosco-rum et Tartarorum fines propius accederet, ubi exercitus ejus et ipse commeatum habundantem habere potuisset, ipse hoc tam salutari neglecto consilio in eo castra metatus sit loco, qui ei merito exicialis fuit, ansamque defectionis suorum et postea accepte cladis prebuerit. Polonis preterea ac Lituanis malefecit, quod Tauricam Tartari potenciam ea parte exerci-tus, que ab ipso defecit, auxerit, terribilioremque, quam antea fuerat, effecerit. Ad hec Sachmates cesar cum respondere non posset, oravit, ut in Scythiam remitteretur, asserens, Tartaros, qui a se ad Mendligerem defecissent, rursus ad se e vestigio venturos, Tauricamque, veteris exercitus reliquiis collectis et nQvis copiis comparatis, repetere posse. Inter emissionis sue consultaciones constitutum, ut Cozak Soltanus, Sachmatis fra-ter ad Nogaij consanguineos Sachmati Tartaros ultra Volgam amnem (quem Scythe Edil vocant) mitteretur et eos contra Tauricanum Tartarum educeret. Sachmates tempus expectare iussus, quo Alexander rex Tauricanam expeditionem commode agredi posset, oblata ei restitucionis spe in pristinum fortune statum, ex quo deciderat. Tam liberali promisso Sachmates exhilaratus, se in potestate Alexandri regis futurum nec un-quam fugam tentaturum est pollicitus, qui in Jladomiensi con-ventu promiscua hominum multitudine conspecta, ad proceres 8 Conv- Rado- mlen- sis quosdam conversus: Cur, inquit, omnes hij arma non sumerent vel hijs solis copiis Tauricanus Tartarus debellari posset Cui responsum: electam duntaxat gentem, bello et milicie labori-bus aptam, apud Christianos in hostes educi. Tunc frater eius Cozak Soltanus in Scijtiam profecturus ad fines Lituanie de-ductus, Boristene, Tanai et Nide Rha, qui Volga dicitur, ma-ximis fluminibus transmissis, ad peniciores Tartaros haud pro-cul ab Hircano pelago per camporum deserta incolumis pe-netravit. Interea temporis conventus Radomiensis continua-batur, in quo Alexander rex equestres predones, quos inter plerique erant nobiles viri, qui itinera negociatoribus redde-bant infesta, conquiri, in potestatem redigi ac extremo affici suplicio mandavit. Osuchowski et Missovskij latrocinii convicti in dicta causa capite truncati, Russinovska nobilis femina, quia in virili habitu equitare ac latrocinari comperta est, in quo comprehensa est habitu, in ocreis ac calcaribus, infami est suspendio necata. In eodem conventu Minoris Polonie pro-ceres pro regni ab oriente sole defensione in fertonum con-tribucionem consenserunt. Inferioris Polonie, que Major vo-catur, nobiles nihil conferre voluerunt. Alexander rex Rado-miensi conventu soluto, Sachmateque, Sauolhensi imperatore in Lituaniam et Trokij remisso, ipse, quum paraliticus erat, medi-corum suasu ad Cracoviam regni Polonie urbem principalem transivit. Eo hic agente oratores octuaginta ex Scythica pro-vincia trans Volgam amnem sita, in Troky ad Sachmatem ce-sarem a consanguineis Tartaris venerunt, qui eum domum re-ducerent futurum polliciti, ut sibi ingentes Tartarorum copie non desint ad sese de hostibus vindicandum et transfugas Tartaros ex Taurica Chersonesso recuperandum. Quod ubi Mendligeres Tauricanus Tartarus accepit, ad Magni Ducatus Lituanie nuncios misit, qui eis suaderent: ne Sachmatem ce-sarem in Scythiam remitterent, sed potius ad Couno custodi-endum relegarent, ubi quondam Mendligeri Perecopensis cesar patruus suus, multorum annorum perpessus captivitatem inte-riit, fedus perpetuum ac inviolabile, si hoc facerent, pollicitus, quod eis ex vicinitate maior foret commodo Sachmatij cesaris, si libertati restitueretur ac in Scythiam remitteretur, sera ac Conv- Rado- mlen- sis quosdam conversus: Cur, inquit, omnes hij arma non sumerent vel hijs solis copiis Tauricanus Tartarus debellari posset Cui responsum: electam duntaxat gentem, bello et milicie labori-bus aptam, apud Christianos in hostes educi. Tunc frater eius Cozak Soltanus in Scijtiam profecturus ad fines Lituanie de-ductus, Boristene, Tanai et Nide Rha, qui Volga dicitur, ma-ximis fluminibus transmissis, ad peniciores Tartaros haud pro-cul ab Hircano pelago per camporum deserta incolumis pe-netravit. Interea temporis conventus Radomiensis continua-batur, in quo Alexander rex equestres predones, quos inter plerique erant nobiles viri, qui itinera negociatoribus redde-bant infesta, conquiri, in potestatem redigi ac extremo affici suplicio mandavit. Osuchowski et Missovskij latrocinii convicti in dicta causa capite truncati, Russinovska nobilis femina, quia in virili habitu equitare ac latrocinari comperta est, in quo comprehensa est habitu, in ocreis ac calcaribus, infami est suspendio necata. In eodem conventu Minoris Polonie pro-ceres pro regni ab oriente sole defensione in fertonum con-tribucionem consenserunt. Inferioris Polonie, que Major vo-catur, nobiles nihil conferre voluerunt. Alexander rex Rado-miensi conventu soluto, Sachmateque, Sauolhensi imperatore in Lituaniam et Trokij remisso, ipse, quum paraliticus erat, medi-corum suasu ad Cracoviam regni Polonie urbem principalem transivit. Eo hic agente oratores octuaginta ex Scythica pro-vincia trans Volgam amnem sita, in Troky ad Sachmatem ce-sarem a consanguineis Tartaris venerunt, qui eum domum re-ducerent futurum polliciti, ut sibi ingentes Tartarorum copie non desint ad sese de hostibus vindicandum et transfugas Tartaros ex Taurica Chersonesso recuperandum. Quod ubi Mendligeres Tauricanus Tartarus accepit, ad Magni Ducatus Lituanie nuncios misit, qui eis suaderent: ne Sachmatem ce-sarem in Scythiam remitterent, sed potius ad Couno custodi-endum relegarent, ubi quondam Mendligeri Perecopensis cesar patruus suus, multorum annorum perpessus captivitatem inte-riit, fedus perpetuum ac inviolabile, si hoc facerent, pollicitus, quod eis ex vicinitate maior foret commodo Sachmatij cesaris, si libertati restitueretur ac in Scythiam remitteretur, sera ac Sach- mates eapti- vus. Bogda- nus Pokuce resti- tuit. longinqua fere auxilia. Se quoque contra Germanos, Mosco-vitas aut alios quosvis hostes Alexandro regi auxiliares copias-prebere posse, cum quo firmam ac stabilem amicitiam sanciri paratissimus esset. Secundum eam legationem optimates Lituani ancipiti distracti consilio, incerti quid agerent, subdola Mendligere promissa vera existimantes, negocii tam ardui con-sultationem ad Alexandri regis in Lituaniam reditum reiece-runt. Saehmates, posteaquam remissionem suam in longum trahi accepit, eum oratoribus, qui ex Nogaij venerant, et cum eo, quem circa se semper habuit Scythico equitatu, in fugam se ex Trokij proripuit. Cursu abeuntem celerrimo, iterque diu noctuque continuantem, orientem solem versus Lituanorum equitatus vel invitum ad Troky retraxit. Reductum Lituani diligencius ad regium reditum custodire ceperunt. Secundum Alexandri ex Radomiensi conventu extremis mensis Junii die-bus Cracoviam ingressum, Bogdani palatini Valachie, qui Ste-phano in principatu Moldavie suceesserat, oratores venerunt, qui Elisabeth virginem, Casimiri regis filiam natu minimam, tunc Ungarie et Polonia regum sororem Bogdano, Palatino in connubium postularunt, matre Elisabeth regina adhuc viven-te. Quod ut facilius Bogdanus assequeretur, statuit aliquo grato beneficio Alexandri regis et procerum Polonie graciam demereri. Habuit Bogdanus post Stephani decessum pro terra Pokuce cum Polonis variante fortuna non incruenta certami-na. Postremo Bogdanus, Polonorum eiecto presidio, haud multo antea eam terram occupaverat, quam quia videbat se retinere non posse propter Alexandri regis copias, que in ipsum parabantur; maluit honesta restitucione Alexandrum re-gem et proceres Polonie sibi reconciliare, qnam ex terra tur-piter rursus eici. Oratores Moldavi ad Alexandrum regeml introducti, provinciam Pokuce trans Tyram amnem sitam cum Colomia, Cessibessi, Tysmenice et aliis haud contemnendis oppidis Bogdani palatini nomine ultro restituerunt. Amicici-am postremo et affinitatem Elisabeth regia virgine in connu-bium postulata, flagitarunt de restituta Pokuce provincia abs-que bello et armis, maiorique aliquo tumultu. Bogdano pa-latino gratie acte, extemploque missi cum summa potestate Sach- mates eapti- vus. Bogda- nus Pokuce resti- tuit. longinqua fere auxilia. Se quoque contra Germanos, Mosco-vitas aut alios quosvis hostes Alexandro regi auxiliares copias-prebere posse, cum quo firmam ac stabilem amicitiam sanciri paratissimus esset. Secundum eam legationem optimates Lituani ancipiti distracti consilio, incerti quid agerent, subdola Mendligere promissa vera existimantes, negocii tam ardui con-sultationem ad Alexandri regis in Lituaniam reditum reiece-runt. Saehmates, posteaquam remissionem suam in longum trahi accepit, eum oratoribus, qui ex Nogaij venerant, et cum eo, quem circa se semper habuit Scythico equitatu, in fugam se ex Trokij proripuit. Cursu abeuntem celerrimo, iterque diu noctuque continuantem, orientem solem versus Lituanorum equitatus vel invitum ad Troky retraxit. Reductum Lituani diligencius ad regium reditum custodire ceperunt. Secundum Alexandri ex Radomiensi conventu extremis mensis Junii die-bus Cracoviam ingressum, Bogdani palatini Valachie, qui Ste-phano in principatu Moldavie suceesserat, oratores venerunt, qui Elisabeth virginem, Casimiri regis filiam natu minimam, tunc Ungarie et Polonia regum sororem Bogdano, Palatino in connubium postularunt, matre Elisabeth regina adhuc viven-te. Quod ut facilius Bogdanus assequeretur, statuit aliquo grato beneficio Alexandri regis et procerum Polonie graciam demereri. Habuit Bogdanus post Stephani decessum pro terra Pokuce cum Polonis variante fortuna non incruenta certami-na. Postremo Bogdanus, Polonorum eiecto presidio, haud multo antea eam terram occupaverat, quam quia videbat se retinere non posse propter Alexandri regis copias, que in ipsum parabantur; maluit honesta restitucione Alexandrum re-gem et proceres Polonie sibi reconciliare, qnam ex terra tur-piter rursus eici. Oratores Moldavi ad Alexandrum regeml introducti, provinciam Pokuce trans Tyram amnem sitam cum Colomia, Cessibessi, Tysmenice et aliis haud contemnendis oppidis Bogdani palatini nomine ultro restituerunt. Amicici-am postremo et affinitatem Elisabeth regia virgine in connu-bium postulata, flagitarunt de restituta Pokuce provincia abs-que bello et armis, maiorique aliquo tumultu. Bogdano pa-latino gratie acte, extemploque missi cum summa potestate Elisa-beth regina mo- ritur. ab Alexandro rege, qui ejus provincie statum ordinarent. De regie virginis connubio ambiguum legati tulere responsum, ut virgo regia nec promissa, nec porro negata esse videretur. Haud multo antea grando prodigiosa, ovi columbini magnitu-dine cum horribili celi fragore ac tempestate descendit, do-morum tecta perfregit ac frondes ex arboribus decussit. Tur-ris arcis altissima, Lubranea cognomine, fulmine icta. Parum postea Tartari Tauroscyte Lituaniam hostiliter ingressi latam alioquin provinciam pervastarunt. Circum Minsco, inter Vil-nam et Beresinam, qui olim Boristenes amnis erat, omnia ferro et igne populati sunt, mortales multi capti cum pecori-bus et armentis in Tauricam abacti. Post eum scythicum tumultum diebus ultimis Augusti Elisabeth regina Casimiri olim regis uxor, tot filiorum regum mater, vita decessit. Ela-ta est Alexandro rege et Sigismundo duce filiis, nec non an-tistibus ac primoribus regni presentibus, funusque honestan-tibus. Sepulta in sacello alme Crucis in arce Cracoviensi, quod ipsa de petra secta a fundamentis erexit et angulo au-gustissirai templi dextro adiecit. Sacerdotes octo, qui man-sionarii vocantur, qui sacris operarentur et horas canonicas concinerent, ditavit. Pari pietate presbiteros totidem in Mi-chaelis Archangeli ede instituit, qui similiter divinis nocte dieque laudibus incumberent. Multa alia fecit opera pie-tatis, plures ecclesias donarijs plurimis ex auro, argento, gemmis preciosis ac induviis sacris exornavit, cracoviensem precipue et gnesnensem, cui crucem auream magni ponderis largita est. Fuit Elisabeth Alberti Ungarie et Bohemie regis filia, Ladislai eorundem postea regnorum, qui Prage veneno interiit, adolescentis soror, Casimiri clarissimi Polonie regis conjunx, potentissimi ea tempestate Germanie ac Sarmacie principis citra et ultra Vislam et Boristenem flumina, Sarma-ticum inter sinum et Euxinum Pontum. Omnes sui temporis leminas felicitate haud dubie supergressa. Que regis filia, so-ror regis, coniunx regis et flliorum regum quatuor: Vladislai, Alberti, Alexandri et Sigismundi, qui modo feliciter regnat, mater extitit. Casimirus natorum quintus, immatura morte absumptus, post stupenda quibus claruit miracula, in beato- Elisa-beth regina mo- ritur. ab Alexandro rege, qui ejus provincie statum ordinarent. De regie virginis connubio ambiguum legati tulere responsum, ut virgo regia nec promissa, nec porro negata esse videretur. Haud multo antea grando prodigiosa, ovi columbini magnitu-dine cum horribili celi fragore ac tempestate descendit, do-morum tecta perfregit ac frondes ex arboribus decussit. Tur-ris arcis altissima, Lubranea cognomine, fulmine icta. Parum postea Tartari Tauroscyte Lituaniam hostiliter ingressi latam alioquin provinciam pervastarunt. Circum Minsco, inter Vil-nam et Beresinam, qui olim Boristenes amnis erat, omnia ferro et igne populati sunt, mortales multi capti cum pecori-bus et armentis in Tauricam abacti. Post eum scythicum tumultum diebus ultimis Augusti Elisabeth regina Casimiri olim regis uxor, tot filiorum regum mater, vita decessit. Ela-ta est Alexandro rege et Sigismundo duce filiis, nec non an-tistibus ac primoribus regni presentibus, funusque honestan-tibus. Sepulta in sacello alme Crucis in arce Cracoviensi, quod ipsa de petra secta a fundamentis erexit et angulo au-gustissirai templi dextro adiecit. Sacerdotes octo, qui man-sionarii vocantur, qui sacris operarentur et horas canonicas concinerent, ditavit. Pari pietate presbiteros totidem in Mi-chaelis Archangeli ede instituit, qui similiter divinis nocte dieque laudibus incumberent. Multa alia fecit opera pie-tatis, plures ecclesias donarijs plurimis ex auro, argento, gemmis preciosis ac induviis sacris exornavit, cracoviensem precipue et gnesnensem, cui crucem auream magni ponderis largita est. Fuit Elisabeth Alberti Ungarie et Bohemie regis filia, Ladislai eorundem postea regnorum, qui Prage veneno interiit, adolescentis soror, Casimiri clarissimi Polonie regis conjunx, potentissimi ea tempestate Germanie ac Sarmacie principis citra et ultra Vislam et Boristenem flumina, Sarma-ticum inter sinum et Euxinum Pontum. Omnes sui temporis leminas felicitate haud dubie supergressa. Que regis filia, so-ror regis, coniunx regis et flliorum regum quatuor: Vladislai, Alberti, Alexandri et Sigismundi, qui modo feliciter regnat, mater extitit. Casimirus natorum quintus, immatura morte absumptus, post stupenda quibus claruit miracula, in beato- rum numerum est elattts, dum Fridericus supremi ordinis an-tistes Cardinalis, geniture ordine sextus, primaciali in regtfo dignitate reiulsisset. Femellas septem Elisabeth regina enixa est: ex quibus due fato submote, quatuor vivente matre, Ba-varie, Saxonie, Suecie ac Pomeranie, potentissimis Germanie principibus in connubium locate, totam ferme Germaniam felici propagine repleverunt. Quinta post decessum matris Legnicensis in Slesia ducis eonnubium sortita, non mul-tum supervixit. Sub quo tempore cives Vratislavienses bona-rum arcium gimnasium scolamque literariam erigere desti-naverunt, ad quod perficiendum jus patronatus omnium alme erucis sacerdociorum a Vladislao rege et suo urbis antistite obtinuernnt. Sed res ad effectum perduci nequivit, Alexan-dro Polonie rege apud Julium secundum Pontificem, omnium qui eum precesserunt maximum ejus erectionis funcionem impediente, astruens: id fore in Cracoviensis gymnasii preiu-dicium ob vicinitatem, et cum procedente tempore Vratislavi-enses eius fundacionis confirmacionem iterum apud Romanum Pontificem tentassent, cum ignominia reiecti sunt. Hic annus ab Aprili mense incipiendo ad Octobrem assiduo imbrium de-scensu fedissimus fuit. Nec multo postea ultimis mensis De-cembris diebus Joannes Basiliades Moscovie magnus dux vita decessit, multis dignus preconiis, qui Moscovitarum, olim Ama-docarum supra fontes Tanais imperium, multis Roxanici nominis ducibus et provinciis subactis, quaquaversus ampliaverit et cum antea Moscovii duces Scythis Tartaris essent vectigales, primus omnium servitutis iugum excussit, tanta erat hominis virtus, tantum armorum studium. Vicissimque Tartaros Casa-nenses, trans Rha seu Volgam amnem sitas, aliquot preliis fractoB, sibi tributarios fecit, Permios, Sibieros, Lapones et In-gros, quibus Ugri vel Ungari ob lingue conformitatem pro-manasse feruntur, Aquilonares populos imperio suo adiecit, Lituanorum fines admodum coangustavit, provinciis et castellis circiter octuaginta circa Hiperboreos montes, nec non Cesa-ris atque Alexandri aras ultra Boristenem partim virtute bel-lioa, partim ducum defectione eis ademptis. Enimvero de I Mosaisko primum, inde de Starodubo et Bielsko potentes et Joan-nes dux BJo- scov. mori- tur. rum numerum est elattts, dum Fridericus supremi ordinis an-tistes Cardinalis, geniture ordine sextus, primaciali in regtfo dignitate reiulsisset. Femellas septem Elisabeth regina enixa est: ex quibus due fato submote, quatuor vivente matre, Ba-varie, Saxonie, Suecie ac Pomeranie, potentissimis Germanie principibus in connubium locate, totam ferme Germaniam felici propagine repleverunt. Quinta post decessum matris Legnicensis in Slesia ducis eonnubium sortita, non mul-tum supervixit. Sub quo tempore cives Vratislavienses bona-rum arcium gimnasium scolamque literariam erigere desti-naverunt, ad quod perficiendum jus patronatus omnium alme erucis sacerdociorum a Vladislao rege et suo urbis antistite obtinuernnt. Sed res ad effectum perduci nequivit, Alexan-dro Polonie rege apud Julium secundum Pontificem, omnium qui eum precesserunt maximum ejus erectionis funcionem impediente, astruens: id fore in Cracoviensis gymnasii preiu-dicium ob vicinitatem, et cum procedente tempore Vratislavi-enses eius fundacionis confirmacionem iterum apud Romanum Pontificem tentassent, cum ignominia reiecti sunt. Hic annus ab Aprili mense incipiendo ad Octobrem assiduo imbrium de-scensu fedissimus fuit. Nec multo postea ultimis mensis De-cembris diebus Joannes Basiliades Moscovie magnus dux vita decessit, multis dignus preconiis, qui Moscovitarum, olim Ama-docarum supra fontes Tanais imperium, multis Roxanici nominis ducibus et provinciis subactis, quaquaversus ampliaverit et cum antea Moscovii duces Scythis Tartaris essent vectigales, primus omnium servitutis iugum excussit, tanta erat hominis virtus, tantum armorum studium. Vicissimque Tartaros Casa-nenses, trans Rha seu Volgam amnem sitas, aliquot preliis fractoB, sibi tributarios fecit, Permios, Sibieros, Lapones et In-gros, quibus Ugri vel Ungari ob lingue conformitatem pro-manasse feruntur, Aquilonares populos imperio suo adiecit, Lituanorum fines admodum coangustavit, provinciis et castellis circiter octuaginta circa Hiperboreos montes, nec non Cesa-ris atque Alexandri aras ultra Boristenem partim virtute bel-lioa, partim ducum defectione eis ademptis. Enimvero de I Mosaisko primum, inde de Starodubo et Bielsko potentes et Joan-nes dux BJo- scov. mori- tur. 1506. multo equitafcu pollentes duces ritus Grecanici a Lituanis ad Moscovitas defecere, tantam ea gens finium suorum iacturam tunc passa est. Suedos, Phinnos, ac Levonios, Sarmatici sinus accolas, bello et armis lacersivit, quibus damna ingencia iu-tulit, terribili Moscovitani equitatus excursu. Et ut Moscovite sebrietati studerent, agriculture et negaciacioni solercius in-cumberent, rem familiarem augerent, ad artes bellicas et mi-litares disciplinas apciores essent: in universa Roxania taber-nas potatorias sustulit, effecitque diligenti solercia et assidui-tate, ut omnibus circumquaque populis merito formidabilis esset, latissimumque in utraque Sarmacia teneret imperium. Natos quinque: Basilium, Georgium, Demetrium, Simonemet Andream superstites reliquit. Imperium Moscovitarum incon-cussum ac integrum conservare volens, singulis pro ducali di-gnitate filiis provincias assignavit, Demetriumque ex fratre nepotem eis prefecit ac successorem suum designavit, quem non multo postea ob despicatos mores saniori usus consilio, in carcerem detrusit et Basilium filium, natu maximum in Ma-gnum Moscovie Ducem sublimavit, qui paterna vestigia secu-tus haud dispari felicitate et solercia imperii sui fines proro-gavit, ut in historie stilo lacius apparebit. In sequenti anno, qui erat sextus supra quindecies centesimum, anno Alexandri regis ultimo, Lituani tot Tartarorum excursionibus ac damnis atriti, Vilnam, caput gentis, que apud montes Venedicos ultra Chronem amnem in Sudinis iacet, muro ac propugnaculis cir-cumdare -ceperunt, eam urbis partem, que arci est propin-quior menibus complexi, ubi Vilna et Vilia amnes sub arce in arduo monte confluunt et inde in Chronem sub Covno se exonerant. Chrones vero in sinum Curoviensem illabitur, Pru-tenosque ac Massagatas disterminat. Ea estate mense Augu-sto Mijechovium oppidum cum templo ac cenobio religioso-rum, incendio conflagravit. Sub quo tempore Bogdanus Mol-davie palatinus ad Alexandrum regem legatos denuo misit, qui iterum post matris regine decessum, Elisabeth regiam virginem in connubium deposcerent. Erat Bogdanus uno amis-so oculo deformis, preterea scismaticus ritus Grecanici, a Po-lonis, qui Romanam sequuntur pietatem, longe diversi. Virgo 1506. multo equitafcu pollentes duces ritus Grecanici a Lituanis ad Moscovitas defecere, tantam ea gens finium suorum iacturam tunc passa est. Suedos, Phinnos, ac Levonios, Sarmatici sinus accolas, bello et armis lacersivit, quibus damna ingencia iu-tulit, terribili Moscovitani equitatus excursu. Et ut Moscovite sebrietati studerent, agriculture et negaciacioni solercius in-cumberent, rem familiarem augerent, ad artes bellicas et mi-litares disciplinas apciores essent: in universa Roxania taber-nas potatorias sustulit, effecitque diligenti solercia et assidui-tate, ut omnibus circumquaque populis merito formidabilis esset, latissimumque in utraque Sarmacia teneret imperium. Natos quinque: Basilium, Georgium, Demetrium, Simonemet Andream superstites reliquit. Imperium Moscovitarum incon-cussum ac integrum conservare volens, singulis pro ducali di-gnitate filiis provincias assignavit, Demetriumque ex fratre nepotem eis prefecit ac successorem suum designavit, quem non multo postea ob despicatos mores saniori usus consilio, in carcerem detrusit et Basilium filium, natu maximum in Ma-gnum Moscovie Ducem sublimavit, qui paterna vestigia secu-tus haud dispari felicitate et solercia imperii sui fines proro-gavit, ut in historie stilo lacius apparebit. In sequenti anno, qui erat sextus supra quindecies centesimum, anno Alexandri regis ultimo, Lituani tot Tartarorum excursionibus ac damnis atriti, Vilnam, caput gentis, que apud montes Venedicos ultra Chronem amnem in Sudinis iacet, muro ac propugnaculis cir-cumdare -ceperunt, eam urbis partem, que arci est propin-quior menibus complexi, ubi Vilna et Vilia amnes sub arce in arduo monte confluunt et inde in Chronem sub Covno se exonerant. Chrones vero in sinum Curoviensem illabitur, Pru-tenosque ac Massagatas disterminat. Ea estate mense Augu-sto Mijechovium oppidum cum templo ac cenobio religioso-rum, incendio conflagravit. Sub quo tempore Bogdanus Mol-davie palatinus ad Alexandrum regem legatos denuo misit, qui iterum post matris regine decessum, Elisabeth regiam virginem in connubium deposcerent. Erat Bogdanus uno amis-so oculo deformis, preterea scismaticus ritus Grecanici, a Po-lonis, qui Romanam sequuntur pietatem, longe diversi. Virgo reeu- pe- ratur. Poku- ce a Bogda- no ocu- pata. propterea Elisabeth invisum connubium abhorrens, illud pertina-citer recusabat, idemtidem testata, malle se sanctimonialium sumere habitum, quam ingratum barbari hominis nancisci tha-lamum. Bogdanus itaque palatinus ob spretum connubium ex amico ex confesso hostis factus, terram Pokuce, quam non multo antea Alexandro regi ultro restituerat, pulso inde exi-guo Polonorum presidio, armis repetiit. Quo facto Alexanderi rex bellatorum quaterna milia stipendio inauctoravit et eum exercitum in Valachos Moldavos misit. Qui Tiram amnem in Tagris transmittens in Pokuce regni Polonie provinciam sub signis est ingressus, Moldavos sexcentos, qui illic in presidio erant, partim trucidavit, partim fugavit, et Pokuce regionis possessionem cum Cessibessi, Colomia et Sniatyn, precipuis eius terre oppidis, pro regno Polonie recepit. Varii erant Bogdani palatini pro eius terre recuperacione conatus, sed omnes irriti. Polonorum potencia prevalente, qui aliquocies Moldaviam ingressi, eam terram ferro et igne atrocissime va-staruut, ac predas abegerunt, coactus est Bogdanus palatinus, animo fractus, incepta desistere. Sub cujus belii tempore duo illustres terre Podolie adolescentes Strusij Felix et Georgius cum ala una equitum Moldaviam ingressi, post damna multa hostibus illata, preda onusti redeuntes a Moldavorum multitu-dine circumventi, periclitati sunt. Felix post multam in Mol-davos stragem editam, fortissime pugnans, occubuit. Georgius qui evadere potuisset, dum fratri laboranti subsidium ferre vult: in prelium reversus et ipse pari animi magnitudine ac viribus cum Moldavis diu multumque colluctatus, confosso equo in terram afflictus concidit. Quo casu circumventus ac in potestatem redactus, cum septem aliis nobilibus eiusdem fortitudinis viris ad Bogdanum palatiuum adductus, eo iuben-te ac spectante a spiculatore cum sociis gladio est percussus. Et eum exitum sortiti sunt strenuissimi Strussones, qui a Scythis Tartaris toties terram Podoliam sunt tutati. Incredi-bile est, quantum post se omnium desiderium reliquerunt. Nec multum cedes eorum inulta fuit. Enimvero crastina a Strus-sonum interitu luce, Poloni Valachiam ingressi, cum non con-temnendis Moldavorum copiis sunt congressi. Quibus victis reeu- pe- ratur. Poku- ce a Bogda- no ocu- pata. propterea Elisabeth invisum connubium abhorrens, illud pertina-citer recusabat, idemtidem testata, malle se sanctimonialium sumere habitum, quam ingratum barbari hominis nancisci tha-lamum. Bogdanus itaque palatinus ob spretum connubium ex amico ex confesso hostis factus, terram Pokuce, quam non multo antea Alexandro regi ultro restituerat, pulso inde exi-guo Polonorum presidio, armis repetiit. Quo facto Alexanderi rex bellatorum quaterna milia stipendio inauctoravit et eum exercitum in Valachos Moldavos misit. Qui Tiram amnem in Tagris transmittens in Pokuce regni Polonie provinciam sub signis est ingressus, Moldavos sexcentos, qui illic in presidio erant, partim trucidavit, partim fugavit, et Pokuce regionis possessionem cum Cessibessi, Colomia et Sniatyn, precipuis eius terre oppidis, pro regno Polonie recepit. Varii erant Bogdani palatini pro eius terre recuperacione conatus, sed omnes irriti. Polonorum potencia prevalente, qui aliquocies Moldaviam ingressi, eam terram ferro et igne atrocissime va-staruut, ac predas abegerunt, coactus est Bogdanus palatinus, animo fractus, incepta desistere. Sub cujus belii tempore duo illustres terre Podolie adolescentes Strusij Felix et Georgius cum ala una equitum Moldaviam ingressi, post damna multa hostibus illata, preda onusti redeuntes a Moldavorum multitu-dine circumventi, periclitati sunt. Felix post multam in Mol-davos stragem editam, fortissime pugnans, occubuit. Georgius qui evadere potuisset, dum fratri laboranti subsidium ferre vult: in prelium reversus et ipse pari animi magnitudine ac viribus cum Moldavis diu multumque colluctatus, confosso equo in terram afflictus concidit. Quo casu circumventus ac in potestatem redactus, cum septem aliis nobilibus eiusdem fortitudinis viris ad Bogdanum palatiuum adductus, eo iuben-te ac spectante a spiculatore cum sociis gladio est percussus. Et eum exitum sortiti sunt strenuissimi Strussones, qui a Scythis Tartaris toties terram Podoliam sunt tutati. Incredi-bile est, quantum post se omnium desiderium reliquerunt. Nec multum cedes eorum inulta fuit. Enimvero crastina a Strus-sonum interitu luce, Poloni Valachiam ingressi, cum non con-temnendis Moldavorum copiis sunt congressi. Quibus victis Con-ventus in Lublin. ac ad sacietatem cesis, Cochimensis arcis prefectua non po-stremi inter suos nominis eo prelio concidit. Copacius omni-um copiarum dux equi celeritate avectus egre evasit et modo indigna forcium Strussonum cedes Moldavis repensa esse vi-detur. Sub quo tempore Nicolaus Ratiboriensis in Slesia dux, qui Sbignei Tencinii, illustris viri, Annam filiam sibi con-nubio iunxerat, adversa valetudine conflictatus ac medendi causa Cracoviam fuit advectus, vita decessit. Cadaver defun-cti ad sepulchra majorum Ratiborium revectum; cui Valenti-nus frater gibbo et struma deformis in Ducatu successit. Ale-xander rex venturi anni periculis consulturus — enimvero Tartari Tauricani, aniversarii pene hostes Lituaniam, Podoli-am ac Roxiam hostiliter incursabant, atrociterque ferro et igne vastabant — optimacium regni sui conventum trans Vislam amnem in Lublijn edixit; quo posteaquam frequentes conve-nissent, inter regni antistites, qui utrinque lateri regio veteri •more semper assidebant et proceres de sessionis in consilio preeminencia contencio est suborta: proceres dextrum antisti-tibus latus concedebant, sinistrum sibi arogabant. Actum etiam est magna in episcopos et sacerdotalem ordinem invidia, ut quoniam oppida et pagos obtinerent, ipsi quoque arma sume-re et bellica munia obire. tenerentur. His altercacionibus dies aliquot assumpti, episcopis iura et libertates suas constanter et magna racione tuentibus. Conflatum certamen rex auctori-tate sua et decreto opressit, voluitque, ut sacrosancti episco-pi in vetusta sessionis preeminencia remanerent et utrique lateri regio assiderent; vacationem insuper a bellis perpetuam obtinerent. Consultatum inde de regni defensione sancitumque ut moneta argentea dimidiorum grossorum cuderetur, preter-ea ut mercenarii milites, qui limitem Podolie tuerentur, con-scriberentur et eo mature ad prima veris signa mitterentur. His Alexander rex lublinensi conventu constitutis, soluto eo in Lituaniam sub vernali equinoctio perrexit; qui posteaquam Vilnam Lituanie metropolim aplicuit, primum omnium Sach-matem Sauolhensem imperatorem cum legatis, qui ad eum ab Hircano pelago ex Nogaij venerant, et eum fuga subtrahere voluerant, ad sese ex Troky acsersiri iubet. Venientes Jar- Con-ventus in Lublin. ac ad sacietatem cesis, Cochimensis arcis prefectua non po-stremi inter suos nominis eo prelio concidit. Copacius omni-um copiarum dux equi celeritate avectus egre evasit et modo indigna forcium Strussonum cedes Moldavis repensa esse vi-detur. Sub quo tempore Nicolaus Ratiboriensis in Slesia dux, qui Sbignei Tencinii, illustris viri, Annam filiam sibi con-nubio iunxerat, adversa valetudine conflictatus ac medendi causa Cracoviam fuit advectus, vita decessit. Cadaver defun-cti ad sepulchra majorum Ratiborium revectum; cui Valenti-nus frater gibbo et struma deformis in Ducatu successit. Ale-xander rex venturi anni periculis consulturus — enimvero Tartari Tauricani, aniversarii pene hostes Lituaniam, Podoli-am ac Roxiam hostiliter incursabant, atrociterque ferro et igne vastabant — optimacium regni sui conventum trans Vislam amnem in Lublijn edixit; quo posteaquam frequentes conve-nissent, inter regni antistites, qui utrinque lateri regio veteri •more semper assidebant et proceres de sessionis in consilio preeminencia contencio est suborta: proceres dextrum antisti-tibus latus concedebant, sinistrum sibi arogabant. Actum etiam est magna in episcopos et sacerdotalem ordinem invidia, ut quoniam oppida et pagos obtinerent, ipsi quoque arma sume-re et bellica munia obire. tenerentur. His altercacionibus dies aliquot assumpti, episcopis iura et libertates suas constanter et magna racione tuentibus. Conflatum certamen rex auctori-tate sua et decreto opressit, voluitque, ut sacrosancti episco-pi in vetusta sessionis preeminencia remanerent et utrique lateri regio assiderent; vacationem insuper a bellis perpetuam obtinerent. Consultatum inde de regni defensione sancitumque ut moneta argentea dimidiorum grossorum cuderetur, preter-ea ut mercenarii milites, qui limitem Podolie tuerentur, con-scriberentur et eo mature ad prima veris signa mitterentur. His Alexander rex lublinensi conventu constitutis, soluto eo in Lituaniam sub vernali equinoctio perrexit; qui posteaquam Vilnam Lituanie metropolim aplicuit, primum omnium Sach-matem Sauolhensem imperatorem cum legatis, qui ad eum ab Hircano pelago ex Nogaij venerant, et eum fuga subtrahere voluerant, ad sese ex Troky acsersiri iubet. Venientes Jar- mates capti- vaa. Tarta- rorum incur- sio 9 mates capti- vaa. Tarta- rorum incur- sio 9 est populatus; latactum nihil reliquit, urebat, vastabatque omnia; oppida, pagi et horrea longe et late fumabant, cruore humano rnadebant omnia. Centum circiter hominum milia chri-stiani nominis barbarus hostis abduxit; quam captivorum mul-titudinem Turcorum negociatoribus in Caphata urbe, Albo Ca-stro et Kilia divendidit. Complures, qui erant etate et rivibus florentes, milicie, alii agriculture et mechanicis artibus depu-tati, miserabilem servierunt servitutem in terra, Grecia, Asia, Bitinia et Cappadocia. Alexander rex paralitico morbo con-frictabatur, nec poterat hosti perfido acceptam cladem repen-dere, optimatibus provinciarum privatis rebus plus nimio in-tentis, orientalium regionum ruinam et excidia ociose spectan-tibus. Accepit cuiusdam ignoti ac imperiti medici temeritas, qui se Grecum, prophetamque appellabat, qui Alexandrum re-gem balneis ct sudoribus admodum debilitaverat. Eius postea comperta ignorancia in carcerem coniectus, ducis Michaelis Glijnskij favore ex eo elapsus, in Prussiam profugit. Alexan-dro in Vilna egre decumbente, nec spes melioris valetudinis ostenderetur, in regnum Polonie redire et Sigismundo fratri natu juniori, ocij et quietis desiderio, regno et Magno Ducatu Lituanie cedere constituit, locis sibi certis reservatis, in qui-bus rerum omnium copia habundante, vitam pro dignitate re-gia honestissimam ducere potuisset. Eo consilio et Vilna mo-vens thesauros omnes suos ac regiam sepellectilem in currum imposuit ac secum vexit. In Lidam arcem cum Helena regina ventum erat, leucis a Vilna duodecirn distantem, cum trepi-dus nunciis accurrit cursu velocissimo nuncians: Tartaros ho-stes unius diei itinere hinc abesse, vastare, popularique omnia hostiliter; se in faciem sagitta saucium ex eorum manibus equi celeritate egre elapsum. Michael Glijnskij, eo nuncio con-sternatus, e vestigio aliquot misit equites Rascianos, qui explo-rarent omnia et certiora referrent. Vix leucam unam progresssi erant, cum par fere equitum Tartarorum numerus eis occurrit; pugnatum hic acriter aliquandiu, victi Tartari, novem ex eis sunt interfecti; quorum capita abscissa et ad Michaelem du-cem relata, pavorem ac trepidacionem toti curie ex hostis propinquifate ac celeritate attulere. Concursum mqx ad equos, est populatus; latactum nihil reliquit, urebat, vastabatque omnia; oppida, pagi et horrea longe et late fumabant, cruore humano rnadebant omnia. Centum circiter hominum milia chri-stiani nominis barbarus hostis abduxit; quam captivorum mul-titudinem Turcorum negociatoribus in Caphata urbe, Albo Ca-stro et Kilia divendidit. Complures, qui erant etate et rivibus florentes, milicie, alii agriculture et mechanicis artibus depu-tati, miserabilem servierunt servitutem in terra, Grecia, Asia, Bitinia et Cappadocia. Alexander rex paralitico morbo con-frictabatur, nec poterat hosti perfido acceptam cladem repen-dere, optimatibus provinciarum privatis rebus plus nimio in-tentis, orientalium regionum ruinam et excidia ociose spectan-tibus. Accepit cuiusdam ignoti ac imperiti medici temeritas, qui se Grecum, prophetamque appellabat, qui Alexandrum re-gem balneis ct sudoribus admodum debilitaverat. Eius postea comperta ignorancia in carcerem coniectus, ducis Michaelis Glijnskij favore ex eo elapsus, in Prussiam profugit. Alexan-dro in Vilna egre decumbente, nec spes melioris valetudinis ostenderetur, in regnum Polonie redire et Sigismundo fratri natu juniori, ocij et quietis desiderio, regno et Magno Ducatu Lituanie cedere constituit, locis sibi certis reservatis, in qui-bus rerum omnium copia habundante, vitam pro dignitate re-gia honestissimam ducere potuisset. Eo consilio et Vilna mo-vens thesauros omnes suos ac regiam sepellectilem in currum imposuit ac secum vexit. In Lidam arcem cum Helena regina ventum erat, leucis a Vilna duodecirn distantem, cum trepi-dus nunciis accurrit cursu velocissimo nuncians: Tartaros ho-stes unius diei itinere hinc abesse, vastare, popularique omnia hostiliter; se in faciem sagitta saucium ex eorum manibus equi celeritate egre elapsum. Michael Glijnskij, eo nuncio con-sternatus, e vestigio aliquot misit equites Rascianos, qui explo-rarent omnia et certiora referrent. Vix leucam unam progresssi erant, cum par fere equitum Tartarorum numerus eis occurrit; pugnatum hic acriter aliquandiu, victi Tartari, novem ex eis sunt interfecti; quorum capita abscissa et ad Michaelem du-cem relata, pavorem ac trepidacionem toti curie ex hostis propinquifate ac celeritate attulere. Concursum mqx ad equos, et arma. Michael dux cogebat exercitum, ut Tartaris, terrarn Lituaniam late urentibus ac diffusis iret obviam. Alexander rex egro languens corpore in lecticam impositus, tota ea die ot nocte, que secuta est Helena regina coraitante ex Lida ir-requieta profectione Vilnam rediit, militesque, qui ad famam Tartari tumultus undique confluebant, ad Miehaelem Glijnskij omnium copiarum ducem remittebat, qui iusto auctus exer-citu sub signis in hostem est prefectus. Tartarico exercitu Tauricarii cesaris fllii duo preerant, qui apud Clecico, haud procul a Chroni amnis fontibus, nunc Nemeuius est, castrac faceriint. Dena hic Tartarorum milia pro castrorum defensione apud se more gentis reliquerunt; vicentt equitum milia ad di-versas Lituanie partes predatum emiserunt. Scythico equitatu nihil celerius; incredibile dictu quam multa terrarum spacia brevi tempbris intervallo Tartari undique sparsi sunt emensi. Mortales multos insperato ac subito accessu oppresserunt ac colligarunt, ferro et igne sevitum atrocissime ad tempus us-que, quod eis ad reditum in pretoria castra prefixum erat. Michael Glijhskij moris eorum non ignarus, magna celeritate usus, castra ducum, antequam emisse copie convenirent, agredi constituit. Erat prope castra scythica fluviolus, etsi non ma-gnus, limosus tamen et ob id ad transeundum difficilis: acce-debat quod Tartari in ripa adversa consistentes sagittis, gran-dinis instar emissis, Lituanos incessebant, transitumque arce-bant. Quos Michael Glijnskij omnium copiarum dux a ripa tormentis beilicis submovere cepit, amnemque alioqui paludi-nosum arboribus et fruticibus desectis, feno insuper, quod loco illo multum erat, constravit ac permeabilera fecit. Et opor-tune equites trecenti Poloni ex aulicis regiis, fulgentibus armis conspicui, iri propinquo colle ex insperato apparuerunt, qui horribili tympanorum pulsu, clangore tubarum, fulgore res-plendencium armorum, extenso in longum equitatu, latam fron-tem ac speciem novi ac magni ex Polonia venientis exercitus prebuerunt, plurimumque consternatos iam Tartaros magis exterruerunt. Michael dux septem circiter milibus hominum preerat, quibus animose cohortatis, per strata limosi fluminis loca et tela grandinis instar volancia, suas copias traduxit et et arma. Michael dux cogebat exercitum, ut Tartaris, terrarn Lituaniam late urentibus ac diffusis iret obviam. Alexander rex egro languens corpore in lecticam impositus, tota ea die ot nocte, que secuta est Helena regina coraitante ex Lida ir-requieta profectione Vilnam rediit, militesque, qui ad famam Tartari tumultus undique confluebant, ad Miehaelem Glijnskij omnium copiarum ducem remittebat, qui iusto auctus exer-citu sub signis in hostem est prefectus. Tartarico exercitu Tauricarii cesaris fllii duo preerant, qui apud Clecico, haud procul a Chroni amnis fontibus, nunc Nemeuius est, castrac faceriint. Dena hic Tartarorum milia pro castrorum defensione apud se more gentis reliquerunt; vicentt equitum milia ad di-versas Lituanie partes predatum emiserunt. Scythico equitatu nihil celerius; incredibile dictu quam multa terrarum spacia brevi tempbris intervallo Tartari undique sparsi sunt emensi. Mortales multos insperato ac subito accessu oppresserunt ac colligarunt, ferro et igne sevitum atrocissime ad tempus us-que, quod eis ad reditum in pretoria castra prefixum erat. Michael Glijhskij moris eorum non ignarus, magna celeritate usus, castra ducum, antequam emisse copie convenirent, agredi constituit. Erat prope castra scythica fluviolus, etsi non ma-gnus, limosus tamen et ob id ad transeundum difficilis: acce-debat quod Tartari in ripa adversa consistentes sagittis, gran-dinis instar emissis, Lituanos incessebant, transitumque arce-bant. Quos Michael Glijnskij omnium copiarum dux a ripa tormentis beilicis submovere cepit, amnemque alioqui paludi-nosum arboribus et fruticibus desectis, feno insuper, quod loco illo multum erat, constravit ac permeabilera fecit. Et opor-tune equites trecenti Poloni ex aulicis regiis, fulgentibus armis conspicui, iri propinquo colle ex insperato apparuerunt, qui horribili tympanorum pulsu, clangore tubarum, fulgore res-plendencium armorum, extenso in longum equitatu, latam fron-tem ac speciem novi ac magni ex Polonia venientis exercitus prebuerunt, plurimumque consternatos iam Tartaros magis exterruerunt. Michael dux septem circiter milibus hominum preerat, quibus animose cohortatis, per strata limosi fluminis loca et tela grandinis instar volancia, suas copias traduxit et in Tartaros magno impetu irruit. Scythe vix tentato certamine fugere ceperunt; qui casu ad paludem quandam cenosam ve-nientes, plurimi hic alto voraginis profunditate hausti sunt. Miserabilis hic pereuncium colluctacio. Poloni ac Lituani a tergo instabant, cedemque augebant; Mendligeri cesaris filii duo, equis relictis, egre evaserunt. Magna in fuga cedes, sed longe maior ad paludem edita; perpauci ex tanto exer-citu evasere. Michael Glijnskij egregii ducis et fortissimi mi-litis functus officio, precipuam eius victorie laudem reportavit. Satis constat tres eo certamine equos sub ipso sagittis con-fixos, occubuisse. Cuius virtus ea die apud omnes strenua apparuit. Post cesos ac fugatos Tartaros Michael dux ad ho-stium castra cum omnibus copiis rediit, eo consilio, ut per partes redeuncia Tartarorum agmina, que predandi causa cir-cuniquaque sparsa erant, que suorum ducum casum ignora-bant, incauta oprimeret ac contrucidaret, predamque et capti-vos ex barbarorum manibus recuperaret. Cessit res ex senten-cia: quarta a parta victoria die Tartari predatores, omnium que acta sunt ignari, hinc et inde captivorum agminibus et preda multa onusti per partes ceperunt: qui primi venerunt per Lituanos ac Roxanos circumventi ad unum cesi omnes, idem aliis, prout successive redibant, evenit: miserabiliter cesi omnes. Multum sanguinis eo die et sequentibus haustum; vi-ginti circiter Tartarorum milia hoc stratagemate cesa, totidem ferme eqorum milia capta. Captivorum innumerabilis multi-tudo liberata, preda omnis recuperata. Posteaquam Alexandro tam inclita ac omni evo memorabilis apud Cleciam de hosti-bus Tartans victoria nunciata est, sublatis in celum manibus, piis lachrimis suffusus, pro re bene gesta Deo Optimo Maximo gracias egit, verba illa Simeonis senis subiungens: „Nunc di-mittis servum tuum Domine." Cetera nota. Nec multum po-stea supervixit: quintodecimo a profligatis hostibus die vita decessit. Ubi sensit se moriturum, testamentum condidit, quo ithesauros omnes suos in auro, argento, unionibus ac gemmis preciosis, vestes preterea regie ambicioni accomodatas ac omnem regiam supellectilem Sigismundo fratri legavit et eum in am-plissimo Lituanie ducatu citra et ultra Boristenem successo- in Tartaros magno impetu irruit. Scythe vix tentato certamine fugere ceperunt; qui casu ad paludem quandam cenosam ve-nientes, plurimi hic alto voraginis profunditate hausti sunt. Miserabilis hic pereuncium colluctacio. Poloni ac Lituani a tergo instabant, cedemque augebant; Mendligeri cesaris filii duo, equis relictis, egre evaserunt. Magna in fuga cedes, sed longe maior ad paludem edita; perpauci ex tanto exer-citu evasere. Michael Glijnskij egregii ducis et fortissimi mi-litis functus officio, precipuam eius victorie laudem reportavit. Satis constat tres eo certamine equos sub ipso sagittis con-fixos, occubuisse. Cuius virtus ea die apud omnes strenua apparuit. Post cesos ac fugatos Tartaros Michael dux ad ho-stium castra cum omnibus copiis rediit, eo consilio, ut per partes redeuncia Tartarorum agmina, que predandi causa cir-cuniquaque sparsa erant, que suorum ducum casum ignora-bant, incauta oprimeret ac contrucidaret, predamque et capti-vos ex barbarorum manibus recuperaret. Cessit res ex senten-cia: quarta a parta victoria die Tartari predatores, omnium que acta sunt ignari, hinc et inde captivorum agminibus et preda multa onusti per partes ceperunt: qui primi venerunt per Lituanos ac Roxanos circumventi ad unum cesi omnes, idem aliis, prout successive redibant, evenit: miserabiliter cesi omnes. Multum sanguinis eo die et sequentibus haustum; vi-ginti circiter Tartarorum milia hoc stratagemate cesa, totidem ferme eqorum milia capta. Captivorum innumerabilis multi-tudo liberata, preda omnis recuperata. Posteaquam Alexandro tam inclita ac omni evo memorabilis apud Cleciam de hosti-bus Tartans victoria nunciata est, sublatis in celum manibus, piis lachrimis suffusus, pro re bene gesta Deo Optimo Maximo gracias egit, verba illa Simeonis senis subiungens: „Nunc di-mittis servum tuum Domine." Cetera nota. Nec multum po-stea supervixit: quintodecimo a profligatis hostibus die vita decessit. Ubi sensit se moriturum, testamentum condidit, quo ithesauros omnes suos in auro, argento, unionibus ac gemmis preciosis, vestes preterea regie ambicioni accomodatas ac omnem regiam supellectilem Sigismundo fratri legavit et eum in am-plissimo Lituanie ducatu citra et ultra Boristenem successo- Sigis-., mun-dus in . ducem Litbua-niae desig-natus in Li-thua niam prope-rat rem designavit. Mortem tanti regis portendisse visus est di-rus cometes, qui diebus ante eius decessum octenis apud Ur-sam majorem sub Leonis, sub quo natus fuit, sidere in celo fulsit. Defunctum regem Joannes Laskij regni Polonie cancel-larius, principis extincti voluntati satisfacturus, Gracoviam ad sepulchrum regum abvehere contendebat, post varias tandem disceptaciones Lituani proceres magna racione obtinuerunt, ut Vilne apud Casimiri beati sarcophagum humaretur, vel ea po-tissimum racione, ue ex longinqua ac tarda sepultura, novi principis electio protraheretur, tumultusque interea temporis aliquis suboriretur. Et erat suspicio, ne dux Michael Glijnskij ingentis animi vir, recenti Tartarorum tumens victoria, opibus et clientelis potens, magnnm Lituanie ducatura invaderet, Vil-namque metropolim, dum Sigismundus dux Alexandri defunc-ti regis frater et proceres Lituani, qui funus in Poloniam se-qui debebant, eunt redeuntque, occuparet. Alexander rex ubi se supervivere nonposse intellexit, ad Sigismundum majoris Glogovie et Opavie in Slesia ducem, fratrem iuniorem, nuncios misit, qui eum hortarentur, quum ipse omni spe vite longio-ris destitutus esset, in Lituaniam, si rebus suis consultum esse velit, properaret. Nec Sigismundus diu moratus ex Glogovia cum ducentis equitibus movens, per Poloniam in Lituaniam acceleravit. Dimidium ferme vie emensus erat, cum de Ale-xandri fratris fatali obitu nnncium accepit. Iter propterea ma-turavit, Lituaniam ingressus Bugumque, Nareviam et Neme-nium amnes transgressus, dux Michael Glijnskij venientis prin-cipis gratiam preocupare et suspicionem ambiti principatus abolere cupiens, Sigismundo duci inter Grodno et Merecium cum septingentis equitibus primus omnium occurrit. Oreditum est Sigismundum duceni eius viri adventum in tam numeroso equitatu primo suspectum habuisse, propterea Michaeli ve-nienti longius, quam par erat, ex cubiculo, quo pedibus obviam processit et eum multa alacritate excepit, introductum in se-crecius cubiculum multis promissis oneravit. Michael Glijnskij insperata principis comitate et gratia exhilaratus vicissim ser-vitutem omnem suam eidem obtulit, persuasumque habuerit, personam se principis, non principem mutasse. Altero et se- Sigis-., mun-dus in . ducem Litbua-niae desig-natus in Li-thua niam prope-rat rem designavit. Mortem tanti regis portendisse visus est di-rus cometes, qui diebus ante eius decessum octenis apud Ur-sam majorem sub Leonis, sub quo natus fuit, sidere in celo fulsit. Defunctum regem Joannes Laskij regni Polonie cancel-larius, principis extincti voluntati satisfacturus, Gracoviam ad sepulchrum regum abvehere contendebat, post varias tandem disceptaciones Lituani proceres magna racione obtinuerunt, ut Vilne apud Casimiri beati sarcophagum humaretur, vel ea po-tissimum racione, ue ex longinqua ac tarda sepultura, novi principis electio protraheretur, tumultusque interea temporis aliquis suboriretur. Et erat suspicio, ne dux Michael Glijnskij ingentis animi vir, recenti Tartarorum tumens victoria, opibus et clientelis potens, magnnm Lituanie ducatura invaderet, Vil-namque metropolim, dum Sigismundus dux Alexandri defunc-ti regis frater et proceres Lituani, qui funus in Poloniam se-qui debebant, eunt redeuntque, occuparet. Alexander rex ubi se supervivere nonposse intellexit, ad Sigismundum majoris Glogovie et Opavie in Slesia ducem, fratrem iuniorem, nuncios misit, qui eum hortarentur, quum ipse omni spe vite longio-ris destitutus esset, in Lituaniam, si rebus suis consultum esse velit, properaret. Nec Sigismundus diu moratus ex Glogovia cum ducentis equitibus movens, per Poloniam in Lituaniam acceleravit. Dimidium ferme vie emensus erat, cum de Ale-xandri fratris fatali obitu nnncium accepit. Iter propterea ma-turavit, Lituaniam ingressus Bugumque, Nareviam et Neme-nium amnes transgressus, dux Michael Glijnskij venientis prin-cipis gratiam preocupare et suspicionem ambiti principatus abolere cupiens, Sigismundo duci inter Grodno et Merecium cum septingentis equitibus primus omnium occurrit. Oreditum est Sigismundum duceni eius viri adventum in tam numeroso equitatu primo suspectum habuisse, propterea Michaeli ve-nienti longius, quam par erat, ex cubiculo, quo pedibus obviam processit et eum multa alacritate excepit, introductum in se-crecius cubiculum multis promissis oneravit. Michael Glijnskij insperata principis comitate et gratia exhilaratus vicissim ser-vitutem omnem suam eidem obtulit, persuasumque habuerit, personam se principis, non principem mutasse. Altero et se- quentibus diebus alii Lituani proceres ornatissimo ac frequenti comitatu ocurrerunt, ut Sigismundus dux cum quatuor circi-ter equitum milibus Vilnam ingrederetur. Altero die funus re-gium curari cepturn, elatumque multa exequiarum pompa ad templum Vilne augustissimum et apud divi Casimiri sacellum depositum, ubi hodie ex regibus Polonie primus quiescit. Fuit Alexander stature mediocris, facie oblonga, cum crine ad ni-gredinem declinante, viribus corporis eximiis, brachiorum pre-sertim. Dotibus ingenii non admodum prestabat; in consula-cionibus hebecior repetatus, senatus arbitrio omnia permitte-bat, in *) bellis alioquin fortunatus. Enimvero Pleskoviensem in Moscovia terram atrociter pervastavit, Cerninoque Bohemo duce et mercenariorum militum parva manu ingentes Mosco-vifcarum copias apud Opacicam castellum profligavit. Cum Al-berto fratre, Polonie rege, totis Lituane gentis viribus contra immanissimbs Turcos expedicionem suscepit et ad Buguin am-nem in Tyrangetis castra metatus, Bratislaviam castellum Po-dolie a Stephano palatino Moldavie olim abductis colonis e-versum, incredibili celeritate instauravit. Stephanum palatinum ad colonos Bratislavienses sibi restituendos, minacissima belli deiiunciatione compulit, quibus receptis veteres colonos in Bra-tislavia rursus collocavit loco contra Scythas Tartaros in Po-dolia aprirne oportuno. Inter fratres reges Alexander libera-lissimus extitit, ut nihil gracius duxerit, quam amicis et au-licissuis benefacere; viros fortes ac militari gloria prestantes plus nimio colebat ac dbnis regalibus adornabat; cantores preterea, cithareidos ac tibicinos magno stipendio ab externis regionibus ac-cersitos, regali munificentia prosequebatur. Mortuus auno vite quadragesimo sexto, regni quinto, Magni Ducatus quarto decimo 1) Funebri exequiarurii pompa absoluta, Sigismundus Casimiri-ades, optimacium (ac purpuratorum Lituaniae consensu 2) in ma-gmirri eius gentis ducem est declaratus, ac demum solemni ceri-monia eius geritis more, quod felix faustumque foret, sublimatus. quentibus diebus alii Lituani proceres ornatissimo ac frequenti comitatu ocurrerunt, ut Sigismundus dux cum quatuor circi-ter equitum milibus Vilnam ingrederetur. Altero die funus re-gium curari cepturn, elatumque multa exequiarum pompa ad templum Vilne augustissimum et apud divi Casimiri sacellum depositum, ubi hodie ex regibus Polonie primus quiescit. Fuit Alexander stature mediocris, facie oblonga, cum crine ad ni-gredinem declinante, viribus corporis eximiis, brachiorum pre-sertim. Dotibus ingenii non admodum prestabat; in consula-cionibus hebecior repetatus, senatus arbitrio omnia permitte-bat, in *) bellis alioquin fortunatus. Enimvero Pleskoviensem in Moscovia terram atrociter pervastavit, Cerninoque Bohemo duce et mercenariorum militum parva manu ingentes Mosco-vifcarum copias apud Opacicam castellum profligavit. Cum Al-berto fratre, Polonie rege, totis Lituane gentis viribus contra immanissimbs Turcos expedicionem suscepit et ad Buguin am-nem in Tyrangetis castra metatus, Bratislaviam castellum Po-dolie a Stephano palatino Moldavie olim abductis colonis e-versum, incredibili celeritate instauravit. Stephanum palatinum ad colonos Bratislavienses sibi restituendos, minacissima belli deiiunciatione compulit, quibus receptis veteres colonos in Bra-tislavia rursus collocavit loco contra Scythas Tartaros in Po-dolia aprirne oportuno. Inter fratres reges Alexander libera-lissimus extitit, ut nihil gracius duxerit, quam amicis et au-licissuis benefacere; viros fortes ac militari gloria prestantes plus nimio colebat ac dbnis regalibus adornabat; cantores preterea, cithareidos ac tibicinos magno stipendio ab externis regionibus ac-cersitos, regali munificentia prosequebatur. Mortuus auno vite quadragesimo sexto, regni quinto, Magni Ducatus quarto decimo 1) Funebri exequiarurii pompa absoluta, Sigismundus Casimiri-ades, optimacium (ac purpuratorum Lituaniae consensu 2) in ma-gmirri eius gentis ducem est declaratus, ac demum solemni ceri-monia eius geritis more, quod felix faustumque foret, sublimatus. tuaniae decla-ratur. Sigis-mun- dus in regem Pol, e-lectus. Orato-res ad Sig. in Lit. missi. die Octobris vicesima, anno Virginei partus quingentesimo sexto supra millesimum, post magnam sub sidere Cancri erraticarum stellacum synodum. Regno Poloniae per Alexandri regis, ex miinanis decessum vacante eius regni optimates indictis pro regia electione comitiis, Petricouiae frequentes convenerunt. Oarpebantur hic magnates Lituani, qui ipsi 3) regia electione non expectata, priores ipsi Sigismundum in magnum ducem sublimassent, contra formulam 4) veteris totiens repetiti foederis, inter Polonos et Lituanos antea sanctissime icti, cum ipsi non alium, nisi quem Poloni prius regem declarassent, in magnum ducem sublimare debuerant, ut haec • duo dominia perpetua inter se unione gauderent. Quia tamen Vladislaus Hungariae et Bohemiae rex, ex filiis Casimiri natu maximus, ius suum Sigismundo fratri ad regnum auitum ac paternum cesserit, per Osualdum Carlacium legatum, eo nomine ad Comitia rer galia missuin, et Sigismundus princeps, ut qui 5) in paterno re-sideret solio, dignissimus ab omnibus est iudicatus, ipse omniurx maguatum suffragiis, nemine discrepante, ob egregiam indo-lem, invicti animi robur, atque prudentiam iam antea Silesi-ana gubernatione perspectam, quod felix faustumque foret, 6) Poloniae rex est declaratus. Sigismundo Casimiriade 7) rege promulgato, incredibile dictu est, quanta laetitia populi ger stierint, spe de eo haud dubia concepta, quod regnum, tot barbarorum excnrsionibus attritum, esset in integrum restitu-turus, atque etiam ampliaturus. Legati inde, qui ei regnum deferrent, atque etiam in Poloniam deducerent, designati: Vin-centius Prerempski, Joannes Lubranski, Mathias Dreuicius, re-gni Vicecancellarius Cuijaviensis,8) Posnaniensis, et Praemislien-sis episcopi, nec non Andreas de Samotuli, Joannes Tarnor vius Posnaniensis et Belsensis Palatini: quibus adiunctus est Joannes de Lasko regni Cancellarius. Sigismundus princeps ad electionis famam ex9) Vilna movens, ad regni Poloniae fines appropinquaverat. Legati vero regnum deferentes, ornatissimo multorum equitum comitatu in Lituaniam euntes, Sigismun- 8)ipsi dcest, 4)formulam deest. 5)ut. 6)perspecta. quod felix fau-stumque foret desunt. 7)Casimiriade desideratur. 8)Vladislaviensis, 9)ex deest. tuaniae decla-ratur. Sigis-mun- dus in regem Pol, e-lectus. Orato-res ad Sig. in Lit. missi. die Octobris vicesima, anno Virginei partus quingentesimo sexto supra millesimum, post magnam sub sidere Cancri erraticarum stellacum synodum. Regno Poloniae per Alexandri regis, ex miinanis decessum vacante eius regni optimates indictis pro regia electione comitiis, Petricouiae frequentes convenerunt. Oarpebantur hic magnates Lituani, qui ipsi 3) regia electione non expectata, priores ipsi Sigismundum in magnum ducem sublimassent, contra formulam 4) veteris totiens repetiti foederis, inter Polonos et Lituanos antea sanctissime icti, cum ipsi non alium, nisi quem Poloni prius regem declarassent, in magnum ducem sublimare debuerant, ut haec • duo dominia perpetua inter se unione gauderent. Quia tamen Vladislaus Hungariae et Bohemiae rex, ex filiis Casimiri natu maximus, ius suum Sigismundo fratri ad regnum auitum ac paternum cesserit, per Osualdum Carlacium legatum, eo nomine ad Comitia rer galia missuin, et Sigismundus princeps, ut qui 5) in paterno re-sideret solio, dignissimus ab omnibus est iudicatus, ipse omniurx maguatum suffragiis, nemine discrepante, ob egregiam indo-lem, invicti animi robur, atque prudentiam iam antea Silesi-ana gubernatione perspectam, quod felix faustumque foret, 6) Poloniae rex est declaratus. Sigismundo Casimiriade 7) rege promulgato, incredibile dictu est, quanta laetitia populi ger stierint, spe de eo haud dubia concepta, quod regnum, tot barbarorum excnrsionibus attritum, esset in integrum restitu-turus, atque etiam ampliaturus. Legati inde, qui ei regnum deferrent, atque etiam in Poloniam deducerent, designati: Vin-centius Prerempski, Joannes Lubranski, Mathias Dreuicius, re-gni Vicecancellarius Cuijaviensis,8) Posnaniensis, et Praemislien-sis episcopi, nec non Andreas de Samotuli, Joannes Tarnor vius Posnaniensis et Belsensis Palatini: quibus adiunctus est Joannes de Lasko regni Cancellarius. Sigismundus princeps ad electionis famam ex9) Vilna movens, ad regni Poloniae fines appropinquaverat. Legati vero regnum deferentes, ornatissimo multorum equitum comitatu in Lituaniam euntes, Sigismun- 8)ipsi dcest, 4)formulam deest. 5)ut. 6)perspecta. quod felix fau-stumque foret desunt. 7)Casimiriade desideratur. 8)Vladislaviensis, 9)ex deest. dum in Melnico supra Bugum amnem offenderunt, eique re-gnum paternum et auitum detulerunt. Quorum postulationi Si-gismundus princeps haud gravate annuens, regnum delatum multa alacritate suscepit, legatosque Poloniae regali munifi-centia condonavit. Cum quibus nihil moratus, Poloniam in-gressus, Vislam fluminem apud Cosijnice 10) transmittens, ad re-giam Poloniae, anno humanae salutis septimo supra quinde-cies centesimum, mense Januario Cracoviam pervenit. Venien-tem, omniurn ordinum homines multa laetitia ac hilaritate ex~ cepere. Reboabat bombardarum vis ingens, ignes locis multis accensi tota nocte collucebant, faustis omnia strepebant accla-mationibus et cantilenis. Novus rex regiam 11) urbem ingressus, in arcem primum deductus, ubi dum coronationi necessaria parantur, aiiquandiu quievit et die quarta et vicesima Janua-rii in templo Stanislai martiris augustissimo humeros sacro crismate inunctus, mediis sacrorum cerimoniis per Andream Rosam Metropolitam Gnesnensem, regio diademate, aliisque regalibus insignibus est adornatus. Eam Sigismundi regis fau-stam coronationem Archiepiscopi et alii regni Poloniae Anti-stites cum multis illustribus viris, regumque ac diversorum principum oratoribus purpuratisque, praesentia sua honesta-runt: omnes lautitiis praebitis hospitaliter accepti. In sequenti die Sigismundus rex coronatus ac regalibus indumentis con~ spicuus, tot purpuratis praeeuntibus ac sequentibus, eximio vectus equo, ex arce regia in civitatem descendit, conscenso-que, quod ante urbis praetorium erectum erat, sublimi ac or-natissimo suggesto, iuramentum fidelitatis et obedientiae, quod homagium vacant, a senatu et populo Cracoviensi primum Buscepit, ubi loci 12) plerosque militari balteo praecinxit et cum aliquandiu in Majestate resedisset, donis a consulibus urbis crateribus aureis et argenteis egregie fabrefactis receptis, eo-dem quo venerat splendore et pompa in arcem est reductus. Hi dies complusculi lautissimis conviviis, militaribus ludicris, et multa inter festa bachanalia laetitia traducti, principesque hospites et advenae, legati quoque regum atque heroum vasis dum in Melnico supra Bugum amnem offenderunt, eique re-gnum paternum et auitum detulerunt. Quorum postulationi Si-gismundus princeps haud gravate annuens, regnum delatum multa alacritate suscepit, legatosque Poloniae regali munifi-centia condonavit. Cum quibus nihil moratus, Poloniam in-gressus, Vislam fluminem apud Cosijnice 10) transmittens, ad re-giam Poloniae, anno humanae salutis septimo supra quinde-cies centesimum, mense Januario Cracoviam pervenit. Venien-tem, omniurn ordinum homines multa laetitia ac hilaritate ex~ cepere. Reboabat bombardarum vis ingens, ignes locis multis accensi tota nocte collucebant, faustis omnia strepebant accla-mationibus et cantilenis. Novus rex regiam 11) urbem ingressus, in arcem primum deductus, ubi dum coronationi necessaria parantur, aiiquandiu quievit et die quarta et vicesima Janua-rii in templo Stanislai martiris augustissimo humeros sacro crismate inunctus, mediis sacrorum cerimoniis per Andream Rosam Metropolitam Gnesnensem, regio diademate, aliisque regalibus insignibus est adornatus. Eam Sigismundi regis fau-stam coronationem Archiepiscopi et alii regni Poloniae Anti-stites cum multis illustribus viris, regumque ac diversorum principum oratoribus purpuratisque, praesentia sua honesta-runt: omnes lautitiis praebitis hospitaliter accepti. In sequenti die Sigismundus rex coronatus ac regalibus indumentis con~ spicuus, tot purpuratis praeeuntibus ac sequentibus, eximio vectus equo, ex arce regia in civitatem descendit, conscenso-que, quod ante urbis praetorium erectum erat, sublimi ac or-natissimo suggesto, iuramentum fidelitatis et obedientiae, quod homagium vacant, a senatu et populo Cracoviensi primum Buscepit, ubi loci 12) plerosque militari balteo praecinxit et cum aliquandiu in Majestate resedisset, donis a consulibus urbis crateribus aureis et argenteis egregie fabrefactis receptis, eo-dem quo venerat splendore et pompa in arcem est reductus. Hi dies complusculi lautissimis conviviis, militaribus ludicris, et multa inter festa bachanalia laetitia traducti, principesque hospites et advenae, legati quoque regum atque heroum vasis Bellum Perai-- cum cum Turcis Comi-tia Cra-coviae atireis et argenteis preciosis, ex auro, oloserico, pellibusque delicatis, vestibus, equis generosis, nummis aureis et aliis id ge-nus largitionibus, regali magnificentia donati expediti sunt. Per id tempus Sophi potentissimus Persarum ac majoris Armeniae rex, Hussan Cassani1) magni nepos, celebri victoriarum fama contra Sultanum Aegypti, nec non contra Baysetum Turcorum Imperatorem ferebatur. Enimvero ante Sigismundi regis fau-stam coronationem, cum Sultano Syrjae et Aegypti atrocissima bella gessit, cum quo collatis signis aliquoties congressus, ingen-tes Mamalucorum exercitus cruento praelio superavit, fudit, fugavit ac castris exuit, quibus praeliis victor maximam Ara-biae Petreae partem sibi vendicavit. Nec multo postea, trans-misso Euphrate Syriam ingressus, eam terram foede est popu-latus. Pace inde cum Sultano Aegypti per legatos composita in Turcum Baysetum totis regni sui viribus conversus, mox post susceptum a Sigismundo rege diadema, bis eadem estate in Armenia minore primum et inde in Cappadocia ingentes ejus copias superavit, Turcoque exercitum reparante tertia sub bruma vice eum fudit fugavitque,ut Baysetus ex Asiaminore, quae Natolia vocatur, in G-raeciam concedere sit coactus. Sigismundi regis coronatione peracta, quia Turci Tartari ac Valachi ab, oriente sole regno imminebant, novus rex optimatibus regni et Provinciarum legatis conventus Cracoviae indixit iu quo de regni a barbaris hostibus defensione comprimis agitatum. De-cretum frequenti senatu, ut agrorum coloni ingeratim per gros-sos bissenos contribuerent, antistites regni cum clero, prae-terea nobiles et oppidani, certam proventuum suorum quotam conferrent: sancitumque, ut miles mercenarius ex collata pe-cunia conduceretur, et in Podoliam ad Tyrangetas, ubi pluri-mum erat periculi, mitteretur. Et quia Bogdanus Palatinus Moldaviae res novas moliri, et delectum militum facere nun-ciaretur, ex eo Cracoviensi conventu Stephanus Telecius Vla-dislai Ungariae et Bohemiae regis legatus ad eum in Moldaviam est missus, qui ipsum regis utriusque nomine sub gravissima belli denuntiatione admoneret, a bello regno Poloniae eodem- 1)Hussancasani. 10 Bellum Perai-- cum cum Turcis Comi-tia Cra-coviae atireis et argenteis preciosis, ex auro, oloserico, pellibusque delicatis, vestibus, equis generosis, nummis aureis et aliis id ge-nus largitionibus, regali magnificentia donati expediti sunt. Per id tempus Sophi potentissimus Persarum ac majoris Armeniae rex, Hussan Cassani1) magni nepos, celebri victoriarum fama contra Sultanum Aegypti, nec non contra Baysetum Turcorum Imperatorem ferebatur. Enimvero ante Sigismundi regis fau-stam coronationem, cum Sultano Syrjae et Aegypti atrocissima bella gessit, cum quo collatis signis aliquoties congressus, ingen-tes Mamalucorum exercitus cruento praelio superavit, fudit, fugavit ac castris exuit, quibus praeliis victor maximam Ara-biae Petreae partem sibi vendicavit. Nec multo postea, trans-misso Euphrate Syriam ingressus, eam terram foede est popu-latus. Pace inde cum Sultano Aegypti per legatos composita in Turcum Baysetum totis regni sui viribus conversus, mox post susceptum a Sigismundo rege diadema, bis eadem estate in Armenia minore primum et inde in Cappadocia ingentes ejus copias superavit, Turcoque exercitum reparante tertia sub bruma vice eum fudit fugavitque,ut Baysetus ex Asiaminore, quae Natolia vocatur, in G-raeciam concedere sit coactus. Sigismundi regis coronatione peracta, quia Turci Tartari ac Valachi ab, oriente sole regno imminebant, novus rex optimatibus regni et Provinciarum legatis conventus Cracoviae indixit iu quo de regni a barbaris hostibus defensione comprimis agitatum. De-cretum frequenti senatu, ut agrorum coloni ingeratim per gros-sos bissenos contribuerent, antistites regni cum clero, prae-terea nobiles et oppidani, certam proventuum suorum quotam conferrent: sancitumque, ut miles mercenarius ex collata pe-cunia conduceretur, et in Podoliam ad Tyrangetas, ubi pluri-mum erat periculi, mitteretur. Et quia Bogdanus Palatinus Moldaviae res novas moliri, et delectum militum facere nun-ciaretur, ex eo Cracoviensi conventu Stephanus Telecius Vla-dislai Ungariae et Bohemiae regis legatus ad eum in Moldaviam est missus, qui ipsum regis utriusque nomine sub gravissima belli denuntiatione admoneret, a bello regno Poloniae eodem- 1)Hussancasani. 10 Mi- chael Glin-scius Litua-niae duca-tuiu affec-tat que avito et paternae inferendo abstioeret. Rebus praeterea Poloniae exigentibus, legati in Ungariam micsi: Posnaniensis episcopus, Marschalcus regni, Cancellarius regni et Ckristopho-rus Sidlovicius. Caeterum in Polonia eo anno pacata erant omnia, sed Lithuaniae magnus Ducatus intestinis magnatum dis-sidiis laboravit. Enimvero dux Michael Glinski ob ingentes quos alebat spiritus, et erat 1) opidis et clientelis potens, per per Joannem Sabrzesinski magnum Lituaniae Marschalcum, crimi-ne laesae Majestatis sugillabatur, palamque affectati principa- tus reus arguebatur. Ea affeetus ignominia Michael, coram Si-Si-gismundo rege objectum crimen diluere, contra aemulum Sa-brzesinski conqueri ac obtestari, innocentiam suam purgare non destitit, justitiam cum homine sibi infestissimo administrari et ejus cohibere petulantiam suppliciter oravit, aut si ipse am-bitiosi criminis reus compertus esset, capitali se afficeret sup-plicio, nec pateretur ignominiosam ducere vitam quavis morte duriorem. Haec Sigismundus, dum neutrum offendere vult, obau-dire, rem in longum trahere, ad Senatum Lithuanicum, tam magni momenti, ut erat, negocium reicere. Michaeli Glinski, qui Principis insperatam indignationem multis indiciis se in-currisse eognoseebat, mora omnis longissima videbatur, men-temque et animo acerbius cruciabatur. Princeps ambiciosi ho-minis suspicionem habens 2) ut erat natura patientissimus, nole-bat quicquam praecipitanter agere, sed omnia silentio tegebat. Tanto magis Michael elatissimae mentis homo angebatur, vel tunc potissimum, cum ad secretius principis cubiculum per contemptum non admitteretur, cogereturque subinde foribus praesidere, cum apud Alexandrum regem omnes fores omni tempore ei antea patuissent. Ipse3) rem insolitam cum infami ignominiae nota ulterius ferre non valens, ad Vladislaum Un-gariae et Bohemiae regem Budam est profectus, eo consilio, ut datis ad regem fratrem, nec non ad regni Poloniae magna-tes literis, eorum commendatione ex tam acerbissima ambitio-sae suspitionis molestia extricaretur. Sed cum apud Vladislaum 1) erat deest. 2) Rex ambitiosi hominis suspicionem desideratur. 3) Ipse deest, Mi- chael Glin-scius Litua-niae duca-tuiu affec-tat que avito et paternae inferendo abstioeret. Rebus praeterea Poloniae exigentibus, legati in Ungariam micsi: Posnaniensis episcopus, Marschalcus regni, Cancellarius regni et Ckristopho-rus Sidlovicius. Caeterum in Polonia eo anno pacata erant omnia, sed Lithuaniae magnus Ducatus intestinis magnatum dis-sidiis laboravit. Enimvero dux Michael Glinski ob ingentes quos alebat spiritus, et erat 1) opidis et clientelis potens, per per Joannem Sabrzesinski magnum Lituaniae Marschalcum, crimi-ne laesae Majestatis sugillabatur, palamque affectati principa- tus reus arguebatur. Ea affeetus ignominia Michael, coram Si-Si-gismundo rege objectum crimen diluere, contra aemulum Sa-brzesinski conqueri ac obtestari, innocentiam suam purgare non destitit, justitiam cum homine sibi infestissimo administrari et ejus cohibere petulantiam suppliciter oravit, aut si ipse am-bitiosi criminis reus compertus esset, capitali se afficeret sup-plicio, nec pateretur ignominiosam ducere vitam quavis morte duriorem. Haec Sigismundus, dum neutrum offendere vult, obau-dire, rem in longum trahere, ad Senatum Lithuanicum, tam magni momenti, ut erat, negocium reicere. Michaeli Glinski, qui Principis insperatam indignationem multis indiciis se in-currisse eognoseebat, mora omnis longissima videbatur, men-temque et animo acerbius cruciabatur. Princeps ambiciosi ho-minis suspicionem habens 2) ut erat natura patientissimus, nole-bat quicquam praecipitanter agere, sed omnia silentio tegebat. Tanto magis Michael elatissimae mentis homo angebatur, vel tunc potissimum, cum ad secretius principis cubiculum per contemptum non admitteretur, cogereturque subinde foribus praesidere, cum apud Alexandrum regem omnes fores omni tempore ei antea patuissent. Ipse3) rem insolitam cum infami ignominiae nota ulterius ferre non valens, ad Vladislaum Un-gariae et Bohemiae regem Budam est profectus, eo consilio, ut datis ad regem fratrem, nec non ad regni Poloniae magna-tes literis, eorum commendatione ex tam acerbissima ambitio-sae suspitionis molestia extricaretur. Sed cum apud Vladislaum 1) erat deest. 2) Rex ambitiosi hominis suspicionem desideratur. 3) Ipse deest, Moschi inva-dunt Litua-niam 75 Belli Mo- scho- . vitici initium Glin-sciua ad re-gem Unga-riae profec- tus nihil ob- tinuit. regem esset etiam suspectus, nihil ab eo imperare aut obtinere potuit, mestusque inde in roloniam et demum in Lituaniam ad amicos rediit: cum quibus quid potissimum agere deberet secretis conventiculis agitare non destitit. Interea temporis Basilius magnus Moscoviae dux, qui supra tontes Tanais apud Amadocas late imperitat, fines suos ad meridiem ampliare vo-lens triginta millium equitum exercitu comparato limites Lituaniae apud aras Alexandri magni et Smolensco, aperto marte inquietare coepit et se Sigismundi Poloniae regis rebus ( ex confesso hostem declaravit. Ad famam magni ac periculosis-simi belli Sigismundus Cracovia excitus, in Lituania se proripuit Vilnamque Metropolim veniens, Lituanicam omnem militiam ad arma concitavit et Beresina flumine (quondam Boristenes erat, et Nebrio inferius commiscetur) cum omnibus copiis transmisso in Odrusiis campis castra fecit. Tauricanum quoque seu Preco-pensem Tartarum, magnis ad eum missis muneribus suborna-vit, ut diversa parte Moscoviam invaderet, rebusque Lituanicis auxilio foret. Nec erant ejus Tartari, qui octuaginta equitum Scytharum millia sagittariorum ex equis in campum educere consueverat, contemnenda auxilia. Quibus Sigismundus rex rite2) ordinatis, omnium copiarum praefectis mandavit, atente provi-derent, ne Respublica Lituana ab hoste Moscovita aliquid ac ciperet detrimenti; ipse castris in bono ordine positis, Vilnam metropolim3) versus se recepit, eo consilio, ut ob belli Vala-chici suspicionem in regnum Poloniae rediret et rebus regni periclitantibus succurreret. Ad famam regii exercitus, qui in Odrusiis campis inter Beresinam et Nebrium amnes castra po-suerat, Moscovitae consternati, cum omnibus copiis Lituania excesserunt, Lituani, posteaquam hostes retro abiisse cognove-runt et ipsi ob commeatus inopiam et ferventiorem aestum militibus et jumentis intolerandum, solvunt exercitum. Vix do-mum redierunt, cum per trepidos nuncios allatum est, Basi-lium magnum Moscorum ducem cum majoribus longe copiis redi-isse, Miscisslavamque atque Criciovium castella a Smolensko bi- 1) Sigismundo Polonie regi rebus deest. 2) secrete. 3) metropo-lim deest. Moschi inva-dunt Litua-niam 75 Belli Mo- scho- . vitici initium Glin-sciua ad re-gem Unga-riae profec- tus nihil ob- tinuit. regem esset etiam suspectus, nihil ab eo imperare aut obtinere potuit, mestusque inde in roloniam et demum in Lituaniam ad amicos rediit: cum quibus quid potissimum agere deberet secretis conventiculis agitare non destitit. Interea temporis Basilius magnus Moscoviae dux, qui supra tontes Tanais apud Amadocas late imperitat, fines suos ad meridiem ampliare vo-lens triginta millium equitum exercitu comparato limites Lituaniae apud aras Alexandri magni et Smolensco, aperto marte inquietare coepit et se Sigismundi Poloniae regis rebus ( ex confesso hostem declaravit. Ad famam magni ac periculosis-simi belli Sigismundus Cracovia excitus, in Lituania se proripuit Vilnamque Metropolim veniens, Lituanicam omnem militiam ad arma concitavit et Beresina flumine (quondam Boristenes erat, et Nebrio inferius commiscetur) cum omnibus copiis transmisso in Odrusiis campis castra fecit. Tauricanum quoque seu Preco-pensem Tartarum, magnis ad eum missis muneribus suborna-vit, ut diversa parte Moscoviam invaderet, rebusque Lituanicis auxilio foret. Nec erant ejus Tartari, qui octuaginta equitum Scytharum millia sagittariorum ex equis in campum educere consueverat, contemnenda auxilia. Quibus Sigismundus rex rite2) ordinatis, omnium copiarum praefectis mandavit, atente provi-derent, ne Respublica Lituana ab hoste Moscovita aliquid ac ciperet detrimenti; ipse castris in bono ordine positis, Vilnam metropolim3) versus se recepit, eo consilio, ut ob belli Vala-chici suspicionem in regnum Poloniae rediret et rebus regni periclitantibus succurreret. Ad famam regii exercitus, qui in Odrusiis campis inter Beresinam et Nebrium amnes castra po-suerat, Moscovitae consternati, cum omnibus copiis Lituania excesserunt, Lituani, posteaquam hostes retro abiisse cognove-runt et ipsi ob commeatus inopiam et ferventiorem aestum militibus et jumentis intolerandum, solvunt exercitum. Vix do-mum redierunt, cum per trepidos nuncios allatum est, Basi-lium magnum Moscorum ducem cum majoribus longe copiis redi-isse, Miscisslavamque atque Criciovium castella a Smolensko bi- 1) Sigismundo Polonie regi rebus deest. 2) secrete. 3) metropo-lim deest. Mo-scho- viam vastan 1508 Glin- scius ad Mo- schum de- fecit. Moschi fugiunt Tartari 76 dui itinere ad orientem solem sitas, obsidere atque oppugnare, vererique, ne si ita laborantibus castellis propere succuratur, in hostium veniant potestatem. Ad eum nuncium Sigismundus rex Polonico obmisso itinere, eadem estatem Lituanorum gen-tem rursus ad arma coramovit, mandavitqne copiarum prae-fectis, ut magnis profecti itineribus Miscislaum et Criciovium castella apud Sosam amnem, qui ab altera parte in Nebrium se exonqrat, obsidione comprimis liberarent. Lituanicarum co-piarum duces extemplo jussa 1) facessunt, cum omni exercitu Beresinam et inde Nebrium amnes traiiciunt. Jam haud pro-cul ab hostium castris aberant, cum illi pugnam detrectantes impedimentis multis relictis, castellorum obsidione soluta, fu-gientibus similes retro abierunt. Lituanicarum copiarum duces castella sua liberasse contenti, etiam cum exeunte autumno cum bruma instabat, et ipsi versis signis domum redierunt. Praeco-pensis quoque Tartarus bona Moschoviae parte citra fontes Tanais depopulata, multo antea copias Scyticas cum praeda in Tau-ricam reduxerat. Et haec anno primo, quo Sigismundus rex est rerum potitus, a Lituanis sunt gesta. In regnum inde Po-loniae Sigismundus rex, sub bruma se accingere coepit et Vilna profectus, anni sequentis initio Cracoviensem regiam 2) est ingressus, quo ad eum edicto conventu ex proceribus et pur-puratis frequentes convenerunt. Complures hic 3) dies de re-gni defensione consultando absumpti cum nunciatum est Litua-niam Michaelis Glinski ad Moschovitas defectione tumultuari. Ille siquidem, posteaquam affectati principatus crimen diluere non posset et regem Sigismundum sibi indignari, suspectum-que esse comperit, in apertam4) erupit rebellionem, omnia extrema tentare statuit. Primumque cum Basilio magno Mosco-vitarum duce per secretos agit internuncios, exercitum in Li-tuaniam mittat, eique magnam ejus terrae partem cum Smo-lensko se daturum pollicetur; orat, ut pulsis Sigismundi regis praesidiis, Vilnaque Metropoli vi aut deditione in po-testatem redacta, ejus auxilio et beneficio Magnum Litua-niae ducatum assequatur. Basilius Magnus rei bene gerendae 1) imperata. 2) regiam deest. 3) hic deest. 4) alteram. Mo-scho- viam vastan 1508 Glin- scius ad Mo- schum de- fecit. Moschi fugiunt Tartari 76 dui itinere ad orientem solem sitas, obsidere atque oppugnare, vererique, ne si ita laborantibus castellis propere succuratur, in hostium veniant potestatem. Ad eum nuncium Sigismundus rex Polonico obmisso itinere, eadem estatem Lituanorum gen-tem rursus ad arma coramovit, mandavitqne copiarum prae-fectis, ut magnis profecti itineribus Miscislaum et Criciovium castella apud Sosam amnem, qui ab altera parte in Nebrium se exonqrat, obsidione comprimis liberarent. Lituanicarum co-piarum duces extemplo jussa 1) facessunt, cum omni exercitu Beresinam et inde Nebrium amnes traiiciunt. Jam haud pro-cul ab hostium castris aberant, cum illi pugnam detrectantes impedimentis multis relictis, castellorum obsidione soluta, fu-gientibus similes retro abierunt. Lituanicarum copiarum duces castella sua liberasse contenti, etiam cum exeunte autumno cum bruma instabat, et ipsi versis signis domum redierunt. Praeco-pensis quoque Tartarus bona Moschoviae parte citra fontes Tanais depopulata, multo antea copias Scyticas cum praeda in Tau-ricam reduxerat. Et haec anno primo, quo Sigismundus rex est rerum potitus, a Lituanis sunt gesta. In regnum inde Po-loniae Sigismundus rex, sub bruma se accingere coepit et Vilna profectus, anni sequentis initio Cracoviensem regiam 2) est ingressus, quo ad eum edicto conventu ex proceribus et pur-puratis frequentes convenerunt. Complures hic 3) dies de re-gni defensione consultando absumpti cum nunciatum est Litua-niam Michaelis Glinski ad Moschovitas defectione tumultuari. Ille siquidem, posteaquam affectati principatus crimen diluere non posset et regem Sigismundum sibi indignari, suspectum-que esse comperit, in apertam4) erupit rebellionem, omnia extrema tentare statuit. Primumque cum Basilio magno Mosco-vitarum duce per secretos agit internuncios, exercitum in Li-tuaniam mittat, eique magnam ejus terrae partem cum Smo-lensko se daturum pollicetur; orat, ut pulsis Sigismundi regis praesidiis, Vilnaque Metropoli vi aut deditione in po-testatem redacta, ejus auxilio et beneficio Magnum Litua-niae ducatum assequatur. Basilius Magnus rei bene gerendae 1) imperata. 2) regiam deest. 3) hic deest. 4) alteram. nactus occasionem, exercitum sexaginta millium eqmtum com-parat, Danieleque Scena et Jacobo Zachariae, omnium copia-rum ducibus constitutis, eos in Lituaniam sub signis ire jubet. De tam valido Moscovitarum exercitu Michael Glinski postea-quam factus est certior, jam non occulte, ut antea in Sigis-niuudum regem et aemulos magnates, qui conatibus suis ob-stare videbantur, sed aperte hostilia moliri cepit. .Comprimis-que in Ioannis Zabrzezinski curiam apud Grodno, nil tale sus-picantis, viri opibus et auctoritate primarii, intempesta nocte impetum facit, efrractisque cubiculi foribus quiescentem ac mediis stratis extractum crudeliter obtruncat. Quo infando facinore patrato, comparato ex suis clientelis et conjuratis justo satis exercitu, cujus pars longe maxima Roxanici gene-ris hominum erat, Basilio duce fratre pro viribus juvante Vilnam Metropolim et alias regias urbes et arces per nuncios et literas ad defensionem sollicitare est ausus, et pro magno Lituaniae duce se gerere nominare et scribere coepit. Apud Pripetium amnem, haud procula Kiovia tumultum primum ex-citavit et arma ostentavit, ubi Mozyr1) ad ripam ejus amnis situm oppidum, regio inde pulso praelecto hitercepit; Ubi di-vini pene honori ut principi ei exhibiti sunt. Graecanici ritus clerus et religiosi cum sacris obviam egressi eum reverenter excepere: quo loco valido firmato praesidio Sluczko frustra oppugnavit. Enim vero ejus loci2) dux strenue se defendit. Motis hinc castris ad Minsco properavit. Inter eundum aliquot oppida immunita deditione accepit: et plerosque proceres et nobiles Lituanos juramento fidelitatis ac subjectionis sibi obstrinxit, et pro magno Lituaniae duce se coli jussit. Ad Minsco inde castra admovit et eam arcem regio firmatam praesidio obsi-dere ac oppugnare coepit. Ad eam adversam ac periculosam tumultuantis Lituaniae famam, Sigismundus rex nequaquam desedit, sed rebus regni compositis solutoque Cracoviensi con-ventu, Equitum cataphractorum Polonorum quinque millia in-credibili celeritate stipendio inauctorat, Nicolaum Firlejum Lu- 1) ac Mosti. 2) „loci" deest. nactus occasionem, exercitum sexaginta millium eqmtum com-parat, Danieleque Scena et Jacobo Zachariae, omnium copia-rum ducibus constitutis, eos in Lituaniam sub signis ire jubet. De tam valido Moscovitarum exercitu Michael Glinski postea-quam factus est certior, jam non occulte, ut antea in Sigis-niuudum regem et aemulos magnates, qui conatibus suis ob-stare videbantur, sed aperte hostilia moliri cepit. .Comprimis-que in Ioannis Zabrzezinski curiam apud Grodno, nil tale sus-picantis, viri opibus et auctoritate primarii, intempesta nocte impetum facit, efrractisque cubiculi foribus quiescentem ac mediis stratis extractum crudeliter obtruncat. Quo infando facinore patrato, comparato ex suis clientelis et conjuratis justo satis exercitu, cujus pars longe maxima Roxanici gene-ris hominum erat, Basilio duce fratre pro viribus juvante Vilnam Metropolim et alias regias urbes et arces per nuncios et literas ad defensionem sollicitare est ausus, et pro magno Lituaniae duce se gerere nominare et scribere coepit. Apud Pripetium amnem, haud procula Kiovia tumultum primum ex-citavit et arma ostentavit, ubi Mozyr1) ad ripam ejus amnis situm oppidum, regio inde pulso praelecto hitercepit; Ubi di-vini pene honori ut principi ei exhibiti sunt. Graecanici ritus clerus et religiosi cum sacris obviam egressi eum reverenter excepere: quo loco valido firmato praesidio Sluczko frustra oppugnavit. Enim vero ejus loci2) dux strenue se defendit. Motis hinc castris ad Minsco properavit. Inter eundum aliquot oppida immunita deditione accepit: et plerosque proceres et nobiles Lituanos juramento fidelitatis ac subjectionis sibi obstrinxit, et pro magno Lituaniae duce se coli jussit. Ad Minsco inde castra admovit et eam arcem regio firmatam praesidio obsi-dere ac oppugnare coepit. Ad eam adversam ac periculosam tumultuantis Lituaniae famam, Sigismundus rex nequaquam desedit, sed rebus regni compositis solutoque Cracoviensi con-ventu, Equitum cataphractorum Polonorum quinque millia in-credibili celeritate stipendio inauctorat, Nicolaum Firlejum Lu- 1) ac Mosti. 2) „loci" deest. blinensem Palatinum omnium copiarum ducem creat, eumque, Lituaniam versus praecedere imperat; ipse cum numeroso, eo-que ornatissimo aulicorum equitatu subsequitur, quem in Bresce Lituanico 1) assecutus, eum ibi recensuit et signa militaria distribuit, ac per Slonim in Novogrodek sub signis ire jussit, ubi aliae Lituanorum copiae, quae partium erant Si-gismundi Principis, mandato ejus conveniebant. Hi et alii qui du-biae erant fidei, certatim castra regia splendido equitatu ad-augebant. Accurerant etiam Lituanici Tartari sagittarii ex equis aliquot expeditissimi equitatus turmae. Talis conflatus erat exer-citus, ut Sigismundus rex cum omni Moscovitarum potentia congredi ac vincere non dubitaret: nullaque fortissimo regi cura major inerat 2) quam ne hostes pugnam detrectarent aut se non expectato retro abirent, sumptusque immensus ad tan-tum bellum factus, in nihilum recideret. Ad famam regii ad-ventus et Polonicarum copiarum, ingens in Lituania facta est animorum mutatio: etenim complures Michaelis castris deser-tis ad regia ultra transfugiebant. Moscovitanus exercitus pe-nitiora Lituaniae ingresus, haud procul a Beresina amne ca-stra fecerat, quo conatus Michaelis Glinski tenderent et occa-sionem rei bene gerendae expectando. Michael vero inspectato regis Sigismundi accessu cum ingentibus copiis, consternatus, Minscensis arcis obsidione soluta, Beresinam versus et3) ad Moscovitana castra cum suis copiis se recepit et ad castra Moscorum veniens 4) eis persvadere coepit, ut collatis signis cum rege Sigismundo congrederentur, copias ejus extenuando et eorum potentiam viresque 5) invictas extollendo, magnaque vi-ctoriae praemia ostentando. Quibus nihil moti Daniel Scena et Jacobus Zachariae duces exercitus, non se ad dubii martis certamina, sed terrae Lituaniae occupationem, et arcium ex-pugnationes missos esse responderunt. Et quia fama erat Si-gismundum regem cum magnis copiis frementem frenden-temque adventare et jam haud procul abesse, Moscovitani du- 1) Lituanico deest. 2) intererat. 3) ad. 4) „ad castra Moscorum veniens" desideratur. 5) Moscorum potentiam viresque. blinensem Palatinum omnium copiarum ducem creat, eumque, Lituaniam versus praecedere imperat; ipse cum numeroso, eo-que ornatissimo aulicorum equitatu subsequitur, quem in Bresce Lituanico 1) assecutus, eum ibi recensuit et signa militaria distribuit, ac per Slonim in Novogrodek sub signis ire jussit, ubi aliae Lituanorum copiae, quae partium erant Si-gismundi Principis, mandato ejus conveniebant. Hi et alii qui du-biae erant fidei, certatim castra regia splendido equitatu ad-augebant. Accurerant etiam Lituanici Tartari sagittarii ex equis aliquot expeditissimi equitatus turmae. Talis conflatus erat exer-citus, ut Sigismundus rex cum omni Moscovitarum potentia congredi ac vincere non dubitaret: nullaque fortissimo regi cura major inerat 2) quam ne hostes pugnam detrectarent aut se non expectato retro abirent, sumptusque immensus ad tan-tum bellum factus, in nihilum recideret. Ad famam regii ad-ventus et Polonicarum copiarum, ingens in Lituania facta est animorum mutatio: etenim complures Michaelis castris deser-tis ad regia ultra transfugiebant. Moscovitanus exercitus pe-nitiora Lituaniae ingresus, haud procul a Beresina amne ca-stra fecerat, quo conatus Michaelis Glinski tenderent et occa-sionem rei bene gerendae expectando. Michael vero inspectato regis Sigismundi accessu cum ingentibus copiis, consternatus, Minscensis arcis obsidione soluta, Beresinam versus et3) ad Moscovitana castra cum suis copiis se recepit et ad castra Moscorum veniens 4) eis persvadere coepit, ut collatis signis cum rege Sigismundo congrederentur, copias ejus extenuando et eorum potentiam viresque 5) invictas extollendo, magnaque vi-ctoriae praemia ostentando. Quibus nihil moti Daniel Scena et Jacobus Zachariae duces exercitus, non se ad dubii martis certamina, sed terrae Lituaniae occupationem, et arcium ex-pugnationes missos esse responderunt. Et quia fama erat Si-gismundum regem cum magnis copiis frementem frenden-temque adventare et jam haud procul abesse, Moscovitani du- 1) Lituanico deest. 2) intererat. 3) ad. 4) „ad castra Moscorum veniens" desideratur. 5) Moscorum potentiam viresque. ces motis repente castris Nebrium aranem versus retro abire ceperunt: Michaele Glinski, ut gradum sisterent et se ad certam memorabilis pugnae victoriam praepararent, frustra orante ab obtestante. Quos Michael sequi coactus est, urendo vastando-que omnia, commeatus et pabula corrumpendo et puteos aquas-que venenando, equorum cadavera, pecora et jumenta iu eos projiciendo. Moscovitae continuatis itineribus ad Orsam arcem quae regio tenebatur praesidio pervenerunt, ubi Nebrium amnern prae festinatione laboriose transmiserunt et mille cir-citer passus a flumine castra fecerunt, regium ibi praestola-turi adventum. Non minori celeritate Sigismundus rex abeuntes hostes est insecutus. Enimvero insequenti die, mensis Julii decimoctavo cum omnibus et ipse copiis ad Orsam per-venit, locatisque in Nebrii amnis ripa, qui castra utraque di-rimebat, tormentis bellicis et bombardarum globis hostem inces-sebat. Erant plerique ex Polonis, qui nando in alteram flumi-nis ripam penetrarant, Moscovitasque insperato transito decep-tos, hinc et inde incautos carpebant. Accensum fuisset haud dubie majus certamen, ni Sigismundus rex sole in occasum vergente signo receptui dato, suos qui flumen transiverant, in castra revocasset: corpora interea omnes per noctem cu-rare, arma tamen non deponere, ac ad aleam universi certa-minis sub ortum solis sese praeparare imperavit. Incredibili alacritate ea vox ab omnibus excepta est, venturam lucem omnes summis votis exoptarunt, nec sine taedio pugnandi ar-dentes desiderio expectarunt. Peditibus injunctum, pontes, qui-bus exercitus traduceretur, per Nebrium amnem struerent: omnia summa fiebant diligentia et celeritate, nec minori cautis-simi regis soliicitudine, qui hinc inde discursaudo et ad omnes casus providendo, ea die tota ieiunus, non nisi castris com. munitis hora noctis tertia cibum sumpserit. Tanta fuit invicti ac magnamini regis cum hoste, quamvis copiarum magnitudine longe praestabat, congrediendi aviditas. Moscovitae posteaquam ipsum Sigismundum regem adesse per exploratores cognove-runt. viribus diffisi suis, vel quia a Basilio magno duce ita ces motis repente castris Nebrium aranem versus retro abire ceperunt: Michaele Glinski, ut gradum sisterent et se ad certam memorabilis pugnae victoriam praepararent, frustra orante ab obtestante. Quos Michael sequi coactus est, urendo vastando-que omnia, commeatus et pabula corrumpendo et puteos aquas-que venenando, equorum cadavera, pecora et jumenta iu eos projiciendo. Moscovitae continuatis itineribus ad Orsam arcem quae regio tenebatur praesidio pervenerunt, ubi Nebrium amnern prae festinatione laboriose transmiserunt et mille cir-citer passus a flumine castra fecerunt, regium ibi praestola-turi adventum. Non minori celeritate Sigismundus rex abeuntes hostes est insecutus. Enimvero insequenti die, mensis Julii decimoctavo cum omnibus et ipse copiis ad Orsam per-venit, locatisque in Nebrii amnis ripa, qui castra utraque di-rimebat, tormentis bellicis et bombardarum globis hostem inces-sebat. Erant plerique ex Polonis, qui nando in alteram flumi-nis ripam penetrarant, Moscovitasque insperato transito decep-tos, hinc et inde incautos carpebant. Accensum fuisset haud dubie majus certamen, ni Sigismundus rex sole in occasum vergente signo receptui dato, suos qui flumen transiverant, in castra revocasset: corpora interea omnes per noctem cu-rare, arma tamen non deponere, ac ad aleam universi certa-minis sub ortum solis sese praeparare imperavit. Incredibili alacritate ea vox ab omnibus excepta est, venturam lucem omnes summis votis exoptarunt, nec sine taedio pugnandi ar-dentes desiderio expectarunt. Peditibus injunctum, pontes, qui-bus exercitus traduceretur, per Nebrium amnem struerent: omnia summa fiebant diligentia et celeritate, nec minori cautis-simi regis soliicitudine, qui hinc inde discursaudo et ad omnes casus providendo, ea die tota ieiunus, non nisi castris com. munitis hora noctis tertia cibum sumpserit. Tanta fuit invicti ac magnamini regis cum hoste, quamvis copiarum magnitudine longe praestabat, congrediendi aviditas. Moscovitae posteaquam ipsum Sigismundum regem adesse per exploratores cognove-runt. viribus diffisi suis, vel quia a Basilio magno duce ita in mandatis acceperant, ut cum rege praesente nequaquam congrederentur; desperatis rebus, impedimentis omnibus, jumen-tis et militibus, qui prae debilitate sequi non poterant, in ca-stris relictis, secunda noctis vigilia per nemora et paludes per aequa et iniqua, quo quemque sors tulit, fugere coeperunt necnisi quindecim ea nocte emensis germanicis milliaribus equis jam in cursu dificientibus constitere, tantus pavor et trepidatio Moscos occupaverat. Hlucescente die Sigismundus rex hostium fugae ignarus, signo pugnae proposito, exercitum traiicere amnem mandavit, cum renuntiatum est, Moscovitas rebus omnibus relictis fugam arripuisse. Nec hic multum rex moratus castris hostium direptis, citeriore Nebrii amnis ripa paludinoso et ob hoc difficilimo itinere, Smolensco versus cum toto exercitu iter intendit. Mirum videri potest trecentis qua-draginta pontibus, quatuor et viginti leucarum spacio regias copias ab Orsa ad Smolensko traductas esse, frequentibus amnibus intercurrentibus et in Nebrium se exonerantibus: adeo illa regio lacubus et paludibus scatet. Sigismundus rex Nebrio amne hic 1) cum omnibus copiis transmisso et castris in emi-menti colle ante Smolensco positis, magnam exercitus partem ad diversas terrae Moscoviae partes immisit. Vastata est Mo-scovia hostiliter per fortes Polonos et Lituanos Drohobusium versus et Vesmam: quae arx ad flumen ejusdem nominis po-sita, medio ferme est spacio inter Smolenskum et Mosquam Metropolim. Hinc praeda ingens relata. Kisska Lituanicarum copiarum dux, Moscoviam penitiorem audacter ingressus, eam terram ferro et igne foede est populatus. Jam praeda onustus redibat, cum per exploratores, qui celeribus vecti equis prae-currerant, equitum Moscovitarum centum millia Polonos ac Li-tuanos abeuntes insequi nunciatum est. Ad tantarum copiarum lamam in castris Lituanicis trepidatum est, adeo ut dena Li-tuanorum equitatum millia castris noctis silentio relictis, gradu accelerato retro abierint. Poloni in medio destituti, turpe fu-gere rati (tria siquidem duntaxat millia eorum erant) venien-tes Moscovitas intrepide expectare statuunt, castraque et se 1) "amne hic" desunt. in mandatis acceperant, ut cum rege praesente nequaquam congrederentur; desperatis rebus, impedimentis omnibus, jumen-tis et militibus, qui prae debilitate sequi non poterant, in ca-stris relictis, secunda noctis vigilia per nemora et paludes per aequa et iniqua, quo quemque sors tulit, fugere coeperunt necnisi quindecim ea nocte emensis germanicis milliaribus equis jam in cursu dificientibus constitere, tantus pavor et trepidatio Moscos occupaverat. Hlucescente die Sigismundus rex hostium fugae ignarus, signo pugnae proposito, exercitum traiicere amnem mandavit, cum renuntiatum est, Moscovitas rebus omnibus relictis fugam arripuisse. Nec hic multum rex moratus castris hostium direptis, citeriore Nebrii amnis ripa paludinoso et ob hoc difficilimo itinere, Smolensco versus cum toto exercitu iter intendit. Mirum videri potest trecentis qua-draginta pontibus, quatuor et viginti leucarum spacio regias copias ab Orsa ad Smolensko traductas esse, frequentibus amnibus intercurrentibus et in Nebrium se exonerantibus: adeo illa regio lacubus et paludibus scatet. Sigismundus rex Nebrio amne hic 1) cum omnibus copiis transmisso et castris in emi-menti colle ante Smolensco positis, magnam exercitus partem ad diversas terrae Moscoviae partes immisit. Vastata est Mo-scovia hostiliter per fortes Polonos et Lituanos Drohobusium versus et Vesmam: quae arx ad flumen ejusdem nominis po-sita, medio ferme est spacio inter Smolenskum et Mosquam Metropolim. Hinc praeda ingens relata. Kisska Lituanicarum copiarum dux, Moscoviam penitiorem audacter ingressus, eam terram ferro et igne foede est populatus. Jam praeda onustus redibat, cum per exploratores, qui celeribus vecti equis prae-currerant, equitum Moscovitarum centum millia Polonos ac Li-tuanos abeuntes insequi nunciatum est. Ad tantarum copiarum lamam in castris Lituanicis trepidatum est, adeo ut dena Li-tuanorum equitatum millia castris noctis silentio relictis, gradu accelerato retro abierint. Poloni in medio destituti, turpe fu-gere rati (tria siquidem duntaxat millia eorum erant) venien-tes Moscovitas intrepide expectare statuunt, castraque et se 1) "amne hic" desunt. arctiore curruum circumactu cormmuniunt. Haud dispar payor et trepidatio Moscovitas invasit: qui ad solam Polonici nomi-nis famam et ipsi retro fugere coeperunt: tantusque (mirabile dictu) exercitus turpi fuga dilapsus est. Poloni posteaquam Moscovitas fugisse per celeres exploratores cognovere, ea Mo-scoviae parte depopulata, cum opulenta praeda ovantibus si-miles, ad castra tegia, quae apud Smolensko 1) castellum, et aras Alexandro magno dicatas fixa erant, nullo accepto in-commodo, incolumes magna omnium gratulatione rediere. Lituani castrorum desertores, turpi tunc ignominia sunt notati, Constantino Ostroviensi duce, viro bellica laude famigeratissi-mo, similem eis fugam ex adverso Vedrusiensi praelio, et du-ram eius apud victores tunc Moscos captivitatem nihil ob-scure exprobrante, testatus statariae pugnae Lituanos minus esse habiies: Sigismundo etiam regi consuluisse, ne solis Li-tuanorum copiis confideret, aut salutem suam absque merce-nario Polonorum milite eis committeret. Polonorum exercitus summis in coelum laudibus ferebatur, quod tot et tanta Mo-scovitarum agmina, pectore intrepido expectassent, vincereque fortiter pugnando, aut in ipso vestigio mori constituissent. At Sigismundus fortissimus rex, gloriae suae satis se fecisse exi-stimans, quod tanta Moscovitarum agmina cum duce Michaele Glinski, perduellione improbo, ex finibus Lituaniae eiecisset, Moscoviamque diversis locis atrocissime pervastasset; et quia sub mense Octobri bruma ut in Aquilonari regione asperior imminebat, statuit exercitum in hiberna reducere, et ut Ba-silio magno Moscoviae duci ostenderet, finibus suis, qui Dei benignitate amplissimi essent, et a Carpato Ungariae monte ad Alexandri magni aras protenderentur, se esse contentum, per Sapiam terrae Lituaniae Cancellarium, pacem ei ultro obtulit, ea lege, ut Michael Glinski eius belli auctor, cum Ba-silio fratre, omni cognatione sua, aliisque eius coniuratis per-petuo extorris esset, Turoviumque, Mosir 3), et aliaa arces, quas sub initio rebellionis occupaverat, restitueret. In- Mosco-vita-rum pavor et fu- Gon stant- nusi dux O-stro-viensis Mosco-a rege , pax oblata sub condi-tioni- bus. Sapia-cancel larius Litua-niae. 1) Smolenskum. 2) aliis quea deest. 3) Turoblium, Mosti. arctiore curruum circumactu cormmuniunt. Haud dispar payor et trepidatio Moscovitas invasit: qui ad solam Polonici nomi-nis famam et ipsi retro fugere coeperunt: tantusque (mirabile dictu) exercitus turpi fuga dilapsus est. Poloni posteaquam Moscovitas fugisse per celeres exploratores cognovere, ea Mo-scoviae parte depopulata, cum opulenta praeda ovantibus si-miles, ad castra tegia, quae apud Smolensko 1) castellum, et aras Alexandro magno dicatas fixa erant, nullo accepto in-commodo, incolumes magna omnium gratulatione rediere. Lituani castrorum desertores, turpi tunc ignominia sunt notati, Constantino Ostroviensi duce, viro bellica laude famigeratissi-mo, similem eis fugam ex adverso Vedrusiensi praelio, et du-ram eius apud victores tunc Moscos captivitatem nihil ob-scure exprobrante, testatus statariae pugnae Lituanos minus esse habiies: Sigismundo etiam regi consuluisse, ne solis Li-tuanorum copiis confideret, aut salutem suam absque merce-nario Polonorum milite eis committeret. Polonorum exercitus summis in coelum laudibus ferebatur, quod tot et tanta Mo-scovitarum agmina, pectore intrepido expectassent, vincereque fortiter pugnando, aut in ipso vestigio mori constituissent. At Sigismundus fortissimus rex, gloriae suae satis se fecisse exi-stimans, quod tanta Moscovitarum agmina cum duce Michaele Glinski, perduellione improbo, ex finibus Lituaniae eiecisset, Moscoviamque diversis locis atrocissime pervastasset; et quia sub mense Octobri bruma ut in Aquilonari regione asperior imminebat, statuit exercitum in hiberna reducere, et ut Ba-silio magno Moscoviae duci ostenderet, finibus suis, qui Dei benignitate amplissimi essent, et a Carpato Ungariae monte ad Alexandri magni aras protenderentur, se esse contentum, per Sapiam terrae Lituaniae Cancellarium, pacem ei ultro obtulit, ea lege, ut Michael Glinski eius belli auctor, cum Ba-silio fratre, omni cognatione sua, aliisque eius coniuratis per-petuo extorris esset, Turoviumque, Mosir 3), et aliaa arces, quas sub initio rebellionis occupaverat, restitueret. In- Mosco-vita-rum pavor et fu- Gon stant- nusi dux O-stro-viensis Mosco-a rege , pax oblata sub condi-tioni- bus. Sapia-cancel larius Litua-niae. 1) Smolenskum. 2) aliis quea deest. 3) Turoblium, Mosti. super ut Litaur 1), Gregorius Barfcoslavitius, illustres terrae Lituaniae viri, et alii qui Alexandri regis tempore adverso Vedrusiensi praelio, cum Constantino Ostroviensi duce (qui ex carceribus ipse stupendo miraculo non multo antea effugerat) capti essenfc, efc in Mosqua Metropoli arctius defcinerentur, li-bertate donarentur ac dimitterentur. Ad eum nuncium Basi-lius magnus dux Moscorum exhilaratus, oblatas pacis condi-tiones libens suscepit, captivos Lituanos circiter quinquaginta ex durissimis vinculis solutos libere dimissit, et Michaelem Glinski ad Mosyr, Turovium 2) et alias terrae Lituaniae arces restituendas compulit, cognationem praeterea omnem Michae-lis Glinski ad se in Moscoviam 3) perpetui exilii locum accer-sivit, misitque haud multo post, dum Sigismundus rex Yilnae esset, Oratores splendido comitatu insignes, viros gentis suae primarios, qui captivos reducerent, arces captas restituerent, Basilium ducem Michaelis Glinski fratrem, cum omni cogna-tione in Moscoviam abducerent, foedus ictum sancirent, et sa-crosanctis iuramentis flrmarent. Incredibile dictu, quo planctu et dolore Basilius dux, Michaelia frater cum uxore illustri ex Serborum superioris Misiae gente foemina et liberis, aliisque qui partium erant Michaelis, Lituania excesserint. Eustachius Dascovitius, vir Scythicis bellis exercitatissimus cum ducentis ferme suae fortitudinis viris, Constantini Ostroviensis ducis et aliorum magnatum intercessione, a Sigismundo clementissimo rege, noxa omni dimissa, vita et fortunis donatus, in gratiam est receptus. Sed haec aliquanto postea. Sigismundo rege a Smolensko et aris Alexandri magni 4) redeunte, Tartarorum Scytharum aliquot millia irrupcionem 5) in Lituaniam fecisse, et iam Pripetium amnem transivisse alla-tum est; qui trifariam divisi, eum regionis tractum, qui Slu-censi arci adiacet, urebant, vastabantque. Sigismundus 6) rex, ut huic quoque malo iret obviam, Constantinum ducem cum octo equitum millibus ex itinere misit, qui Tarfcarorum impe- 1) Lituani. 2) Mosti, Turoblium. 3) Moscovia. 4) „efc aris Alexandri ma-gni" desiderantur. 5) eruptionem. super ut Litaur 1), Gregorius Barfcoslavitius, illustres terrae Lituaniae viri, et alii qui Alexandri regis tempore adverso Vedrusiensi praelio, cum Constantino Ostroviensi duce (qui ex carceribus ipse stupendo miraculo non multo antea effugerat) capti essenfc, efc in Mosqua Metropoli arctius defcinerentur, li-bertate donarentur ac dimitterentur. Ad eum nuncium Basi-lius magnus dux Moscorum exhilaratus, oblatas pacis condi-tiones libens suscepit, captivos Lituanos circiter quinquaginta ex durissimis vinculis solutos libere dimissit, et Michaelem Glinski ad Mosyr, Turovium 2) et alias terrae Lituaniae arces restituendas compulit, cognationem praeterea omnem Michae-lis Glinski ad se in Moscoviam 3) perpetui exilii locum accer-sivit, misitque haud multo post, dum Sigismundus rex Yilnae esset, Oratores splendido comitatu insignes, viros gentis suae primarios, qui captivos reducerent, arces captas restituerent, Basilium ducem Michaelis Glinski fratrem, cum omni cogna-tione in Moscoviam abducerent, foedus ictum sancirent, et sa-crosanctis iuramentis flrmarent. Incredibile dictu, quo planctu et dolore Basilius dux, Michaelia frater cum uxore illustri ex Serborum superioris Misiae gente foemina et liberis, aliisque qui partium erant Michaelis, Lituania excesserint. Eustachius Dascovitius, vir Scythicis bellis exercitatissimus cum ducentis ferme suae fortitudinis viris, Constantini Ostroviensis ducis et aliorum magnatum intercessione, a Sigismundo clementissimo rege, noxa omni dimissa, vita et fortunis donatus, in gratiam est receptus. Sed haec aliquanto postea. Sigismundo rege a Smolensko et aris Alexandri magni 4) redeunte, Tartarorum Scytharum aliquot millia irrupcionem 5) in Lituaniam fecisse, et iam Pripetium amnem transivisse alla-tum est; qui trifariam divisi, eum regionis tractum, qui Slu-censi arci adiacet, urebant, vastabantque. Sigismundus 6) rex, ut huic quoque malo iret obviam, Constantinum ducem cum octo equitum millibus ex itinere misit, qui Tarfcarorum impe- 1) Lituani. 2) Mosti, Turoblium. 3) Moscovia. 4) „efc aris Alexandri ma-gni" desiderantur. 5) eruptionem. 83 tum reprimeret, et provincia expelleret. Constantinus Ostro-viensis 1) nihil moratus, in hostem magnis itineribus contendit, Cum quibus, ut erant sparsi, locis aliquot manus conseruit, et ad satietatem cecidit. Partem alteram Tartarorum Polusius Roxanus vir manu promptus et audax, fudit fugavitque: in tertium Scytharum agmen, Lucas Moravus ducentorum Polo-norum peditum praefectus incidit: qui hostium occurrentium multitudine minime consternatus, orbiculari curvum circumactu castra communivit; oppugnatus est a barbaris, abundante raul-titudine pertinaciter, sed pedites salutem suam aeneis pixidi-bus tuentes, se et exigua castra egregie protexerunt, Tartaris propemodum quingentis plumbeis sulphureo pulvere globulis excussis, trucidatis. Tartari suorum clade consternati, relicta, quam iu eo terrae tractu corraserant praeda,.in lugam se pro-ripuerunt. Quos Slucensis dux fugere conspicatus, ex arce cum celeri suo equitatu erumpens, magna clade affecit. In fuga ex eis caesi multi, aliis in altas paludes incidentes, cum equis iam cursu deficientibus hausti periere. Sigismundus rex ad Divi Martini diem Vilnam ingressus, ob rem contra Moscovi-tas ac Tartaros eo anno bene gestam, indictis ad omnia tem-pla et aras supplicationibus, Deo Optimo Maximo gratias egit, et laudes decantari multa omnium hilaritate mandavit. Militi-bus inde pro dignitate ac meritis cuiusque, qui egregiam eo bello Moscovitano operam navaverant, donativum regali mu-nificentia exhibuit. Et haec acta sunt feliciter anno regni sui secundo, humanae vero restaurationis quingentesimo nono supra Millesimum. Anno insequenti 2) Mense Januario Basilii magni Moscoviae ducis Oratores Vilnam ad Sigismundum re-gem venerunt, summi post principem in Moscovia apud Ama-docas viri, equitum octingentorum comitatu, qui pacem iam antea per Sapiam terrae Lituaniae Cancellarium tractari coep-tam, acceptis datisque utrinque sacrosanctis iuramentis confir-marunt. Quo facto Moscovitae quinquaginta eo bello capti, inter quos erant plerique illustres eius gentis viri; relaxati 1509. Pax cum Mosco firma- ta. 1) Ostroviensis deest. 2) annum. In sequenti. 83 tum reprimeret, et provincia expelleret. Constantinus Ostro-viensis 1) nihil moratus, in hostem magnis itineribus contendit, Cum quibus, ut erant sparsi, locis aliquot manus conseruit, et ad satietatem cecidit. Partem alteram Tartarorum Polusius Roxanus vir manu promptus et audax, fudit fugavitque: in tertium Scytharum agmen, Lucas Moravus ducentorum Polo-norum peditum praefectus incidit: qui hostium occurrentium multitudine minime consternatus, orbiculari curvum circumactu castra communivit; oppugnatus est a barbaris, abundante raul-titudine pertinaciter, sed pedites salutem suam aeneis pixidi-bus tuentes, se et exigua castra egregie protexerunt, Tartaris propemodum quingentis plumbeis sulphureo pulvere globulis excussis, trucidatis. Tartari suorum clade consternati, relicta, quam iu eo terrae tractu corraserant praeda,.in lugam se pro-ripuerunt. Quos Slucensis dux fugere conspicatus, ex arce cum celeri suo equitatu erumpens, magna clade affecit. In fuga ex eis caesi multi, aliis in altas paludes incidentes, cum equis iam cursu deficientibus hausti periere. Sigismundus rex ad Divi Martini diem Vilnam ingressus, ob rem contra Moscovi-tas ac Tartaros eo anno bene gestam, indictis ad omnia tem-pla et aras supplicationibus, Deo Optimo Maximo gratias egit, et laudes decantari multa omnium hilaritate mandavit. Militi-bus inde pro dignitate ac meritis cuiusque, qui egregiam eo bello Moscovitano operam navaverant, donativum regali mu-nificentia exhibuit. Et haec acta sunt feliciter anno regni sui secundo, humanae vero restaurationis quingentesimo nono supra Millesimum. Anno insequenti 2) Mense Januario Basilii magni Moscoviae ducis Oratores Vilnam ad Sigismundum re-gem venerunt, summi post principem in Moscovia apud Ama-docas viri, equitum octingentorum comitatu, qui pacem iam antea per Sapiam terrae Lituaniae Cancellarium tractari coep-tam, acceptis datisque utrinque sacrosanctis iuramentis confir-marunt. Quo facto Moscovitae quinquaginta eo bello capti, inter quos erant plerique illustres eius gentis viri; relaxati 1509. Pax cum Mosco firma- ta. 1) Ostroviensis deest. 2) annum. In sequenti. Maxi-milia-nus Eex Eom. Ludo- vicus in Re- gem Unga- riae et Bo-emiae coro- na- tus. Polo- ni ne- gocia-tores a Mosco male tracta-ti. et legatis traditi sunt. Sub quo tempore ex Lituani purpura-tis plerique, qui Michaelis Glinski fuisse factionis, et cum eo occulte sensisse suspecti erant, iussu regio in potestatem red-acti, attentius sunt custoditi, quos inter Gastoldus erat, Phieth-ko 1) Thesaurarius, Michael Regii stabuli Magister, et Knyesi-cus illustrium familiarum viri; tres praeterea ex regiis aulieis insigniores, Vilnae in privatorum domibus sunt custoditi, alii in Troki missi. Per id tempus, quo Sigismundus rex castris apud Smolensko positis, contra Moscovitas belligerabat, Maxi-milianus Romanorum rex comparato exercitu, in Italiam se accingebat, eo proposito, ut Imperialem coronam a Julio eius nominis secundo Romano pontiflce acciperet, et insignibus im-perialibus adornaretur. Quod ut non assequeretur, Ludovicus Galliarum rex, qui tunc Mediolanum ditione tenebat, et Ve-neti omnibus Italiae aditibus praeclusis et magnis exercitibus obstitere. Eodemque anno Goriciam et alia triginta sex ca-stella in foro Julio Maximiliano regi eripuerunt. Tridentum etiam obsidione tentarunt, sed ob validum intus praesidium expugnare non potuerunt. Maximilianus postea bellico sumptu exhaustus, ob aerarii inopiam, triennales inducias a Venetis per Oratores poposcit et obtinuit. Anno eodem, Ludovicus Unga riae et Bohemiae rex bimus per Thomam Strigoniensem Metropolitam in Alba regali in Ungariae regem patre Vla-dislao praesente est coronatus, et anno sequenti undecima die Martii Pragae in regem Boemiae per Stanislaum et Joannem Turzones Olomucensem et Vratislaviensem Antistites. Pater Vladislaus rex, propter surgentia post mortem bella, ita fieri voluit, et ab Optimatibus regni utriusque, precibus et mune-ribus obtinuit. Sub quo tempore complures Poloni ac Lituani negociatores pellium Sebellinarum gratia, sub fide publica in Mosquam iverant, cumque ad Mosquam Metropolim ad mer-catorum hospitium divertissent, casu fortuito incendium ex eo publico diversorio erupit, quo maxima civitatis pars con-flagravit. Quo facto, Basilius magnus dux, ratus fraude urbem a mercatoribus incensam esse, plerosque ex eis gladio percussit, 1) Phretko. Maxi-milia-nus Eex Eom. Ludo- vicus in Re- gem Unga- riae et Bo-emiae coro- na- tus. Polo- ni ne- gocia-tores a Mosco male tracta-ti. et legatis traditi sunt. Sub quo tempore ex Lituani purpura-tis plerique, qui Michaelis Glinski fuisse factionis, et cum eo occulte sensisse suspecti erant, iussu regio in potestatem red-acti, attentius sunt custoditi, quos inter Gastoldus erat, Phieth-ko 1) Thesaurarius, Michael Regii stabuli Magister, et Knyesi-cus illustrium familiarum viri; tres praeterea ex regiis aulieis insigniores, Vilnae in privatorum domibus sunt custoditi, alii in Troki missi. Per id tempus, quo Sigismundus rex castris apud Smolensko positis, contra Moscovitas belligerabat, Maxi-milianus Romanorum rex comparato exercitu, in Italiam se accingebat, eo proposito, ut Imperialem coronam a Julio eius nominis secundo Romano pontiflce acciperet, et insignibus im-perialibus adornaretur. Quod ut non assequeretur, Ludovicus Galliarum rex, qui tunc Mediolanum ditione tenebat, et Ve-neti omnibus Italiae aditibus praeclusis et magnis exercitibus obstitere. Eodemque anno Goriciam et alia triginta sex ca-stella in foro Julio Maximiliano regi eripuerunt. Tridentum etiam obsidione tentarunt, sed ob validum intus praesidium expugnare non potuerunt. Maximilianus postea bellico sumptu exhaustus, ob aerarii inopiam, triennales inducias a Venetis per Oratores poposcit et obtinuit. Anno eodem, Ludovicus Unga riae et Bohemiae rex bimus per Thomam Strigoniensem Metropolitam in Alba regali in Ungariae regem patre Vla-dislao praesente est coronatus, et anno sequenti undecima die Martii Pragae in regem Boemiae per Stanislaum et Joannem Turzones Olomucensem et Vratislaviensem Antistites. Pater Vladislaus rex, propter surgentia post mortem bella, ita fieri voluit, et ab Optimatibus regni utriusque, precibus et mune-ribus obtinuit. Sub quo tempore complures Poloni ac Lituani negociatores pellium Sebellinarum gratia, sub fide publica in Mosquam iverant, cumque ad Mosquam Metropolim ad mer-catorum hospitium divertissent, casu fortuito incendium ex eo publico diversorio erupit, quo maxima civitatis pars con-flagravit. Quo facto, Basilius magnus dux, ratus fraude urbem a mercatoribus incensam esse, plerosque ex eis gladio percussit, 1) Phretko. alios auro, argento et fortunis omnibus spoliavit. Ad quadra-ginta aureorum millia id damnum estimatum. Negociatores Poloni ac Vilnenses fidem sibi publicam violatam frustra sunt conquesti. Sub eo tempore Joannes cognomento Turzo nobilis Scepusiensis, Consul et civis Cracoviensis, apud Rivulum do-minarum in Ungaria, locum auri feracissimum, vita decessit. Levociae in Scepusio ad sepulchra maiorum situs est. Hic ab initio fortunae mediocris, processu temporis ad cognitionem separationis auri et argenti ex cupro mira solertia et sumptu pervenit, quod plenae eius metalli igne soluti fornaces ante urbem Cracoviensem Aethnae instar ardentes, plane testabantur. Ea arte ad immensas ipse pervenerat opes, ut cum quovis opu-lentissimo omnium terrarum negociatore conferri posset. Vi-suntur domus eius Cracoviae, insano sumptu extructae. Apud Ungariae et Poloniae reges multa pollebat gratia, quo factum est, ut ex natis aliquot, duos ad dites 1) Episcopatus extule-rit, tertio nepotem adornaverit. Sigismudus hic erat Varadien-sis in Ungaria antistes: Joannes filius natu maior ad Vrati-slaviensem Episcopatum eius opera est promotus, Stanislaus ad Olomucensem: vir literarum doctrina et omni genere vir-tutum praeditus. Per id tempus Cracoviense ad austrum sub-urbium, quod Stradomia vocatur, omnibus absumptis domibus, incendio conflagravit. Aedes sacrae aegre defensae non sine urbis Cracoviensis, adverso flante vento, periculo. Pragae in Bohemia ob raptum formosae foeminae inter Vladislai regis aulicos Ungaros et cives Bohemos gladiis decertatum est. Vi-ceni ex Ungaris eo tumultu interfecti. Ea causa Vladislaus rex cives aliquot in potestatem redactos, capitali affecit sup-plicio. In Lituania Sigismundus rex Poloniae Moscoviticis re-bus per Oratores citro ultroque missos compositis, ex Vilna discedens, ad Polonorum procerum Conventum Petricoviam se contulit. In quo rebus regni sui pro defensione a barbaris ho-stibus rite constitutis, in Cracoviam regiam 2) ad prima Veris signa se contulit. Ubi de nova nupta et regni successore con-silia agitare coepit. Placuit multorum commendatione, ob for- Joan-nes Tur- xonis obi-tus. Stra- do-miae con-flagra- tio. Tu-mul- tus Pra-gen- sis. Petri- co-vien. con-ven- tus. 1) duos. 2) regiam deest. alios auro, argento et fortunis omnibus spoliavit. Ad quadra-ginta aureorum millia id damnum estimatum. Negociatores Poloni ac Vilnenses fidem sibi publicam violatam frustra sunt conquesti. Sub eo tempore Joannes cognomento Turzo nobilis Scepusiensis, Consul et civis Cracoviensis, apud Rivulum do-minarum in Ungaria, locum auri feracissimum, vita decessit. Levociae in Scepusio ad sepulchra maiorum situs est. Hic ab initio fortunae mediocris, processu temporis ad cognitionem separationis auri et argenti ex cupro mira solertia et sumptu pervenit, quod plenae eius metalli igne soluti fornaces ante urbem Cracoviensem Aethnae instar ardentes, plane testabantur. Ea arte ad immensas ipse pervenerat opes, ut cum quovis opu-lentissimo omnium terrarum negociatore conferri posset. Vi-suntur domus eius Cracoviae, insano sumptu extructae. Apud Ungariae et Poloniae reges multa pollebat gratia, quo factum est, ut ex natis aliquot, duos ad dites 1) Episcopatus extule-rit, tertio nepotem adornaverit. Sigismudus hic erat Varadien-sis in Ungaria antistes: Joannes filius natu maior ad Vrati-slaviensem Episcopatum eius opera est promotus, Stanislaus ad Olomucensem: vir literarum doctrina et omni genere vir-tutum praeditus. Per id tempus Cracoviense ad austrum sub-urbium, quod Stradomia vocatur, omnibus absumptis domibus, incendio conflagravit. Aedes sacrae aegre defensae non sine urbis Cracoviensis, adverso flante vento, periculo. Pragae in Bohemia ob raptum formosae foeminae inter Vladislai regis aulicos Ungaros et cives Bohemos gladiis decertatum est. Vi-ceni ex Ungaris eo tumultu interfecti. Ea causa Vladislaus rex cives aliquot in potestatem redactos, capitali affecit sup-plicio. In Lituania Sigismundus rex Poloniae Moscoviticis re-bus per Oratores citro ultroque missos compositis, ex Vilna discedens, ad Polonorum procerum Conventum Petricoviam se contulit. In quo rebus regni sui pro defensione a barbaris ho-stibus rite constitutis, in Cracoviam regiam 2) ad prima Veris signa se contulit. Ubi de nova nupta et regni successore con-silia agitare coepit. Placuit multorum commendatione, ob for- Joan-nes Tur- xonis obi-tus. Stra- do-miae con-flagra- tio. Tu-mul- tus Pra-gen- sis. Petri- co-vien. con-ven- tus. 1) duos. 2) regiam deest. Chri- sto- pho- rus Sidlo- vecius Bel- lum Vala- chiae Came-necia a Va-lacho obses-sa. mae eleganciam ac venustatem Anna Mechelburgensis ducia filia, pro qua in connubium expetenda, Sigismundus rex Jo-annem Lubranski Antistitem Posnaniensem, Joannem Laski re-gni Cancellarium, et Christophorum Sidlovecium, qui pri-mum gratiae locum apud principem obtinebat, et ad summos postea evectus est honores, ad ducem patrem virginis misit, procandae puellae gratia, ornatissimo multorum equitum co-mitatu. Jam Oratores iter ingressi Posnaniam pervenerant, cum per trepidos nuncios allatum est, Bogdanum Moldaviae, Valachiae Palatinum, Turcorum ac Tartarorum auxiliis fre-tum, magno belli apparatu Podoliam Roxiamque 1) vastare, urere, populari, tumultu omnia et terrore bellico replere, cum fuga et trepidatione provincialium. Hoc triste nuncium effecit, ut Sigismundus rex novae nuptae posthabitis consiliis, nup-tiarumque apparatu, totus bello Moldavico 2) incumberet. Re-vocatisque ex Posnania, qui in 3) Mechelburgum 4) ibant, le-gatis, edictis per totum regnum 5) missis, nobilitatem omnem que regem ad bella euntem privo 6) impendio sequi tenetur, ad arma concitavit, ut apud Leopolim Roxiae 7) Metropolim in Peucis, sub vitae ac bonorum omnium amissione, universi e-quis armisque egregie instructi, statuto tempore sese reprae-sentarent, imperavit. Ipse rex bombardas et alia tormenta bel-lica disponere, peditatum conscribere, et quae usui ad tam magnum et periculosum bellum erant necessaria, instruere non destitit: omnia bellico fervebant apparatu. Videbat siquidem prudentissimus rex, sibi non cum solis Valachis assiduis vici-norum bellis exercitatissimis, sed etiam cum auxiliaribus Tur-corum ac Tartarorum copiis rem futuram. Interea Bogdanus Moldaviae Palatinus per Tyram amnem, nunc Nester est, omni-bus copiis apud arcem Chocimiam transmissis, Caineneciam civitatem cum arce, locum natura et situ munitissimum ac in expugnabilem, quam Smotricius amnis patentissima atque ar-dua valle circumfluit, comprimis arcta obsidione tentare est 1) Russiamque. 2) Moldaviae. 3) in deest. 4) Mechelburgam. 5) re-gnum desideratur. 6) privo deest. 7) Russiae. Chri- sto- pho- rus Sidlo- vecius Bel- lum Vala- chiae Came-necia a Va-lacho obses-sa. mae eleganciam ac venustatem Anna Mechelburgensis ducia filia, pro qua in connubium expetenda, Sigismundus rex Jo-annem Lubranski Antistitem Posnaniensem, Joannem Laski re-gni Cancellarium, et Christophorum Sidlovecium, qui pri-mum gratiae locum apud principem obtinebat, et ad summos postea evectus est honores, ad ducem patrem virginis misit, procandae puellae gratia, ornatissimo multorum equitum co-mitatu. Jam Oratores iter ingressi Posnaniam pervenerant, cum per trepidos nuncios allatum est, Bogdanum Moldaviae, Valachiae Palatinum, Turcorum ac Tartarorum auxiliis fre-tum, magno belli apparatu Podoliam Roxiamque 1) vastare, urere, populari, tumultu omnia et terrore bellico replere, cum fuga et trepidatione provincialium. Hoc triste nuncium effecit, ut Sigismundus rex novae nuptae posthabitis consiliis, nup-tiarumque apparatu, totus bello Moldavico 2) incumberet. Re-vocatisque ex Posnania, qui in 3) Mechelburgum 4) ibant, le-gatis, edictis per totum regnum 5) missis, nobilitatem omnem que regem ad bella euntem privo 6) impendio sequi tenetur, ad arma concitavit, ut apud Leopolim Roxiae 7) Metropolim in Peucis, sub vitae ac bonorum omnium amissione, universi e-quis armisque egregie instructi, statuto tempore sese reprae-sentarent, imperavit. Ipse rex bombardas et alia tormenta bel-lica disponere, peditatum conscribere, et quae usui ad tam magnum et periculosum bellum erant necessaria, instruere non destitit: omnia bellico fervebant apparatu. Videbat siquidem prudentissimus rex, sibi non cum solis Valachis assiduis vici-norum bellis exercitatissimis, sed etiam cum auxiliaribus Tur-corum ac Tartarorum copiis rem futuram. Interea Bogdanus Moldaviae Palatinus per Tyram amnem, nunc Nester est, omni-bus copiis apud arcem Chocimiam transmissis, Caineneciam civitatem cum arce, locum natura et situ munitissimum ac in expugnabilem, quam Smotricius amnis patentissima atque ar-dua valle circumfluit, comprimis arcta obsidione tentare est 1) Russiamque. 2) Moldaviae. 3) in deest. 4) Mechelburgam. 5) re-gnum desideratur. 6) privo deest. 7) Russiae. ausus. Sed cum hic tempus frustra tereret, motis inde castris, alia atque alia munita loca sollicitare atque oppugnare coepit: oppida, pagos et horrea, ut in fertili Podoliae regione am-plissima, quae in aperto absque munitione et praesidio posita erant, incendio absumit. Ad Haliciam inde regiam quondam sedem ad Tyram amnem sitam, castra transtulit: cuius rei ti-more praesidiarii milites, qui in arce erant et nobiles qui eo confugerant, oppidum contiguum averso flante vento, flamma 1) concremarunt. Bogdanus huc Palatinus cum toto exercitu su-perveniens, tormenta bellica et bombardas contra arcem ex-plicare iussit, quas praesidiarii milites et nobiles ex arce ma-gno impetu et audacia in stationes Valachorum decurrentes, compluribus ex eis trucidatis abstraxerunt, et in arcis fossas detruserunt, in arcemque recurrentes eam strenue defenderunt. Bogdanus Palatinus 2) Halicieusis arcis captura ob validum intus praesidium desperata, Leopolim versus Roxiae raetropo-lim 3) iter intendit, et vastando urendoque omnia Leopolim pervenit, et duplici muro, fossatis ac frequentibus propugna-culis munitissimam, arcta ocsidione cingit, maiores etiam bom-bardas ex adverso contiguo monte intendit, quibus civitatem impetiit. Qua parte planicies est, ea urbem Valachi oppugnare sunt aggressi, non sine tamen cruenta eorum caede, praesi-diariis militibus et rusticis cum falcibus ex urbe egredienti-bus, et intra urbis fossata, manus cum Yalachis conferentibus. Triduum hic apud moenia est decertatum, quo ad maior Bog-dani Palatini bombarda intensissimi globo tormenti ex urbe iaculati porro 4) rupta ac confracta est, Magisterque tormen-torum bellicorum, qui astabat uno eodemque ictu sit inter-fectus. Eo acerbissimo casu Bogdanus consternatus, omni po-tiundae urbis spe destitutus, quarta obsidionis die motis re-pente castris, obsidionem solvit, et ab urbe retro abiit. In reditu, Rohatinum oppidum parum viriliter defensum expu-gnavit, oppidumque cum templo quod illic multis donariis au- ausus. Sed cum hic tempus frustra tereret, motis inde castris, alia atque alia munita loca sollicitare atque oppugnare coepit: oppida, pagos et horrea, ut in fertili Podoliae regione am-plissima, quae in aperto absque munitione et praesidio posita erant, incendio absumit. Ad Haliciam inde regiam quondam sedem ad Tyram amnem sitam, castra transtulit: cuius rei ti-more praesidiarii milites, qui in arce erant et nobiles qui eo confugerant, oppidum contiguum averso flante vento, flamma 1) concremarunt. Bogdanus huc Palatinus cum toto exercitu su-perveniens, tormenta bellica et bombardas contra arcem ex-plicare iussit, quas praesidiarii milites et nobiles ex arce ma-gno impetu et audacia in stationes Valachorum decurrentes, compluribus ex eis trucidatis abstraxerunt, et in arcis fossas detruserunt, in arcemque recurrentes eam strenue defenderunt. Bogdanus Palatinus 2) Halicieusis arcis captura ob validum intus praesidium desperata, Leopolim versus Roxiae raetropo-lim 3) iter intendit, et vastando urendoque omnia Leopolim pervenit, et duplici muro, fossatis ac frequentibus propugna-culis munitissimam, arcta ocsidione cingit, maiores etiam bom-bardas ex adverso contiguo monte intendit, quibus civitatem impetiit. Qua parte planicies est, ea urbem Valachi oppugnare sunt aggressi, non sine tamen cruenta eorum caede, praesi-diariis militibus et rusticis cum falcibus ex urbe egredienti-bus, et intra urbis fossata, manus cum Yalachis conferentibus. Triduum hic apud moenia est decertatum, quo ad maior Bog-dani Palatini bombarda intensissimi globo tormenti ex urbe iaculati porro 4) rupta ac confracta est, Magisterque tormen-torum bellicorum, qui astabat uno eodemque ictu sit inter-fectus. Eo acerbissimo casu Bogdanus consternatus, omni po-tiundae urbis spe destitutus, quarta obsidionis die motis re-pente castris, obsidionem solvit, et ab urbe retro abiit. In reditu, Rohatinum oppidum parum viriliter defensum expu-gnavit, oppidumque cum templo quod illic multis donariis au- Nico- laus Came- necius Capi- tane- us ge- nera- lis. reis argenteisque satis opulentum erat, spoliavit, campanas avexit. Raphaelem Haliczki eius loci dominum cum fratre et oppidi incolis populariter migrare iussis, secum in Moldaviam abduxit, qui ad famam regii adventus cum tota regni poten-tia et ingentibus copiis, accelerato gradu abibat. Enimvero Sigismundus rex posteaquam Camenecium, inde Haliciam, po-stremo Leopolim per Bogdanum Palatinum et Moldavos op-pugnari accepit, e regia Poloniae 1) Cracovia die mensis Au-gusti quarta movens terribili belli apparatu in Valachum per-fidum fremens frendensque ferebatur. Apud Leopolim hoste non reperto, militari facto delectu omnibusque recensitis CQ-piis, quae ad sexaginta equitum bellatorum millia se extende-bant, Nicolaum Camenecium Cracoviensem Palatinum, virum 2) bellica laude praestantissimum, eis praefecit, utque Valacbiam Moldaviam sub signis ingressus eam terram 3) ferro et igne atrocissime 4) depopuletur, imperavit. Ipse rex ob aestuantem febrem, quae eum ex nimio fructuum esu corripuerat, aeger Leopoli decumbere est coactus, non sine incredibili dolore, quod huic bello prae languore interesse non potuerit. Deside-rabat Vladislaus Casimiriades 5) Ungariae et Bohemiae rex tan-tam belli tempestatem per legatos Moldavia avertere, eo po-tissimum praetextu, ne Valachia per Polonos porro eversa, eiusque gentis viribus infractis 6), ad eam terram occupandam Turcis facilior daretur aditus, viaque barbaris hostibus ad Un-gariam Poloniamque invadendam late patesceret. Plus tamen ira et iusta Sigismundi regis indignatio valuit, quam preces aut persuasio fratris. Hoc tamen Vladislai regis legatio effe-cit, ut Sigismundus rex Moldaviam non eversuram, sed dun-taxat castigaturam, ob arma in se temere mota regi fratri sit pollicitus. Nicolaus Camenecius Cracoviensis Palatinus omnium copiarum dux, posteaquam cum toto exercitu Tyram seu Ne-strum amnem transmisit per Pocuciam Transtiranam regionem, regni Poloniae provinciam, pacato agmine ad Colomiam usque et 7) Snatinum transivit, hinc ad Ciarnovecium Moldavorum 1) e regia Poloniae desiderantur. 2) vir. 3) eam terram desideratur. 4) atrocissime deest. 5) Casimiriades deest. 6) fractis. 7) ad. Nico- laus Came- necius Capi- tane- us ge- nera- lis. reis argenteisque satis opulentum erat, spoliavit, campanas avexit. Raphaelem Haliczki eius loci dominum cum fratre et oppidi incolis populariter migrare iussis, secum in Moldaviam abduxit, qui ad famam regii adventus cum tota regni poten-tia et ingentibus copiis, accelerato gradu abibat. Enimvero Sigismundus rex posteaquam Camenecium, inde Haliciam, po-stremo Leopolim per Bogdanum Palatinum et Moldavos op-pugnari accepit, e regia Poloniae 1) Cracovia die mensis Au-gusti quarta movens terribili belli apparatu in Valachum per-fidum fremens frendensque ferebatur. Apud Leopolim hoste non reperto, militari facto delectu omnibusque recensitis CQ-piis, quae ad sexaginta equitum bellatorum millia se extende-bant, Nicolaum Camenecium Cracoviensem Palatinum, virum 2) bellica laude praestantissimum, eis praefecit, utque Valacbiam Moldaviam sub signis ingressus eam terram 3) ferro et igne atrocissime 4) depopuletur, imperavit. Ipse rex ob aestuantem febrem, quae eum ex nimio fructuum esu corripuerat, aeger Leopoli decumbere est coactus, non sine incredibili dolore, quod huic bello prae languore interesse non potuerit. Deside-rabat Vladislaus Casimiriades 5) Ungariae et Bohemiae rex tan-tam belli tempestatem per legatos Moldavia avertere, eo po-tissimum praetextu, ne Valachia per Polonos porro eversa, eiusque gentis viribus infractis 6), ad eam terram occupandam Turcis facilior daretur aditus, viaque barbaris hostibus ad Un-gariam Poloniamque invadendam late patesceret. Plus tamen ira et iusta Sigismundi regis indignatio valuit, quam preces aut persuasio fratris. Hoc tamen Vladislai regis legatio effe-cit, ut Sigismundus rex Moldaviam non eversuram, sed dun-taxat castigaturam, ob arma in se temere mota regi fratri sit pollicitus. Nicolaus Camenecius Cracoviensis Palatinus omnium copiarum dux, posteaquam cum toto exercitu Tyram seu Ne-strum amnem transmisit per Pocuciam Transtiranam regionem, regni Poloniae provinciam, pacato agmine ad Colomiam usque et 7) Snatinum transivit, hinc ad Ciarnovecium Moldavorum 1) e regia Poloniae desiderantur. 2) vir. 3) eam terram desideratur. 4) atrocissime deest. 5) Casimiriades deest. 6) fractis. 7) ad. oppidum ad Prutum amnem situm, cum omnibus copiis per-venit, ubi citra flumen Prutum curribus omnibus et impedi-mentis relictis, ne aliquam rebus gerendis moram afferrent, cibariis tamen in dies certos pro se cuique secum accipi ius-sis, cum expeditissimo exercitu, sub signis Moldaviam est in-gressus, quam terram 1) partito ad diversas partes levioris ar-inaturae equitatu, ferro et igne atrocissime populari coepit: oppida et villarum tuguria, horrea denique incensa late fu-mabant: caedes, pavor, fuga, et trepidatio ubique. Equitum turmae levioris armaturae ad partes Moldaviae penitiores e-missae, longe et late ad Crolovv et Cutmori 2) usque popula-tionem extenderunt; non aetas, non sexus profuit cuiquam, cruore Valaehico 3) madebant omnia Ciarnowce, Scepincae, Dorohunium, Botusany, Tirasovce, Stepanovce, Chocim, et alia pleraque oppida cum viliis et curiis paiatini excidio data. Ipse Nicolaus Camenecius omnium copiarum dux cum gravio-re armatura composito agmine, ad congressum paratissimus, sensim procedebat: ad Sociavam usque Moldaviae metropolim eius belli terror penetravit. Bogdanus Palatinus in tam foeda ac miserabili terrae suae vastatione dolore acerbissimo tor-quebatur, nec tanti regis potentiae aperto marte ire potuit obviam, in devia nemora et sylvas cum omni militia sua con-fugerat: rei tamen bene gerendae occasionem quaerebat, et in redeuntes Polonos praeda onustos, extremaque agmina impe-tum facere disponebat. Redibat pervastata Moldavia regius exercitus, praeda onustus vicesima die, ab eo quo primum Poloni Valachiam sunt ingressi. Tanto tempore Sigismundus rex de suorum successu nihil acceperat non sine incredibili taedio. Poloni Moldavia excedentes ad Tyram amnem perve-nerunt, quem maioris primum Poloniae armata nobilitas, inde minoris per ocium transmisit. Mercenarii milites equitatum et peditum robur exercitus, uec non aulicorum regiorum flo-rentis militiae, quibus Tvorowski 4) vir bello exercitatissimus, et audax praefuit, postremo loco ad traiiciendum flumen sese 1) wterram deest. 2) Cutnari. 3) Valachiae. 4) Tvurovuki. 12 oppidum ad Prutum amnem situm, cum omnibus copiis per-venit, ubi citra flumen Prutum curribus omnibus et impedi-mentis relictis, ne aliquam rebus gerendis moram afferrent, cibariis tamen in dies certos pro se cuique secum accipi ius-sis, cum expeditissimo exercitu, sub signis Moldaviam est in-gressus, quam terram 1) partito ad diversas partes levioris ar-inaturae equitatu, ferro et igne atrocissime populari coepit: oppida et villarum tuguria, horrea denique incensa late fu-mabant: caedes, pavor, fuga, et trepidatio ubique. Equitum turmae levioris armaturae ad partes Moldaviae penitiores e-missae, longe et late ad Crolovv et Cutmori 2) usque popula-tionem extenderunt; non aetas, non sexus profuit cuiquam, cruore Valaehico 3) madebant omnia Ciarnowce, Scepincae, Dorohunium, Botusany, Tirasovce, Stepanovce, Chocim, et alia pleraque oppida cum viliis et curiis paiatini excidio data. Ipse Nicolaus Camenecius omnium copiarum dux cum gravio-re armatura composito agmine, ad congressum paratissimus, sensim procedebat: ad Sociavam usque Moldaviae metropolim eius belli terror penetravit. Bogdanus Palatinus in tam foeda ac miserabili terrae suae vastatione dolore acerbissimo tor-quebatur, nec tanti regis potentiae aperto marte ire potuit obviam, in devia nemora et sylvas cum omni militia sua con-fugerat: rei tamen bene gerendae occasionem quaerebat, et in redeuntes Polonos praeda onustos, extremaque agmina impe-tum facere disponebat. Redibat pervastata Moldavia regius exercitus, praeda onustus vicesima die, ab eo quo primum Poloni Valachiam sunt ingressi. Tanto tempore Sigismundus rex de suorum successu nihil acceperat non sine incredibili taedio. Poloni Moldavia excedentes ad Tyram amnem perve-nerunt, quem maioris primum Poloniae armata nobilitas, inde minoris per ocium transmisit. Mercenarii milites equitatum et peditum robur exercitus, uec non aulicorum regiorum flo-rentis militiae, quibus Tvorowski 4) vir bello exercitatissimus, et audax praefuit, postremo loco ad traiiciendum flumen sese 1) wterram deest. 2) Cutnari. 3) Valachiae. 4) Tvurovuki. 12 Vala-chi exer-citum Polon. inva-dunt. Vala- chi victi. Fe- stum s. Fran-cisci. praeparabant: cum repente Moldavi ex insidiis propinquorum nemorum cum Turcis ac Tartaris, quorum aliquot erant mil-lia, consurgentes horribili sublato clamore iu Polonos, nil tale suspicantes, impetum fecerunt. Exceperunt irruentem in se hostem Poloni animo intrepido. Pugnatum est aeerrime, cae-ciderunt utrinque plurimi, marte adhuc ancipiti, quo ad Po-loni cathaphracto equitatu et viribus praevalere coeperunfc. Victa est hostium pertinacia, Valachorum, Turcorum, ac Tar-tarorum acies aperte inclinare coepit, postremo fusi fugatique sunt. In fuga caesi plurimi, capti ex gentis illius primoribus, qui ordines ductarunt, triginta: ex aliis inferioris ordinis ali-quot centena: ex quibus Nicolaus Camenecius, Cracoviensis palatinus, omnium copiarum dux, quinquaginta gladio percus-sit, in ultionem et recompensam Polonorum totidem quondana apud Trebovliam arcem per Stephanum Moldaviae palatinum captorum, et apud Podhaice aliam arcem pari modo abseissa gladio cervice peremptorum. Eorum interitum hodie tumulus editus e terra congestus testatur: quo aliquando Nicolaus Ca-menecius conspecto illachrimans, votum vovisse fertur, non prius se quieturum, quo ad totidem Valachos pari mortis ge-nere trucidaret: quod tunc ea inclita apud Tyram amnem vic-toria exsolvit. Capti sunt illustres ex Moldavis viri Mathias Logophetus Cancellarius, Kyersa magnus dispensator, Petrika et Dobrostephus, qui cum aliis captivis et hostium exuviis ad Sigismundum regem Leopolim sunt deducti. Ubi pientissimus rex laudes Deo decantari, et supplicationes omnibus templis fieri Deo Opt. Max. pro praestita victoria gratias agens, fieri mandavit. Incidit haec omni aevo memorabilis victoria, in divi Francisci diem, quartam Octobris, qui propterea inter fe-stos ab eo tempore apud Polonos haberi est coeptus, veluti ipse, cuius die res tam praeclare gesta est, et ad tam incli-tam victoriam, ut pium est credere, nonnihil contulisset. Si-gismundus victoriosissimus rex, cuius auspiciis tam prospere contra hostes l) Moldavos depugnatum est, ex Leopoli movens 1) hostes ideest. Vala-chi exer-citum Polon. inva-dunt. Vala- chi victi. Fe- stum s. Fran-cisci. praeparabant: cum repente Moldavi ex insidiis propinquorum nemorum cum Turcis ac Tartaris, quorum aliquot erant mil-lia, consurgentes horribili sublato clamore iu Polonos, nil tale suspicantes, impetum fecerunt. Exceperunt irruentem in se hostem Poloni animo intrepido. Pugnatum est aeerrime, cae-ciderunt utrinque plurimi, marte adhuc ancipiti, quo ad Po-loni cathaphracto equitatu et viribus praevalere coeperunfc. Victa est hostium pertinacia, Valachorum, Turcorum, ac Tar-tarorum acies aperte inclinare coepit, postremo fusi fugatique sunt. In fuga caesi plurimi, capti ex gentis illius primoribus, qui ordines ductarunt, triginta: ex aliis inferioris ordinis ali-quot centena: ex quibus Nicolaus Camenecius, Cracoviensis palatinus, omnium copiarum dux, quinquaginta gladio percus-sit, in ultionem et recompensam Polonorum totidem quondana apud Trebovliam arcem per Stephanum Moldaviae palatinum captorum, et apud Podhaice aliam arcem pari modo abseissa gladio cervice peremptorum. Eorum interitum hodie tumulus editus e terra congestus testatur: quo aliquando Nicolaus Ca-menecius conspecto illachrimans, votum vovisse fertur, non prius se quieturum, quo ad totidem Valachos pari mortis ge-nere trucidaret: quod tunc ea inclita apud Tyram amnem vic-toria exsolvit. Capti sunt illustres ex Moldavis viri Mathias Logophetus Cancellarius, Kyersa magnus dispensator, Petrika et Dobrostephus, qui cum aliis captivis et hostium exuviis ad Sigismundum regem Leopolim sunt deducti. Ubi pientissimus rex laudes Deo decantari, et supplicationes omnibus templis fieri Deo Opt. Max. pro praestita victoria gratias agens, fieri mandavit. Incidit haec omni aevo memorabilis victoria, in divi Francisci diem, quartam Octobris, qui propterea inter fe-stos ab eo tempore apud Polonos haberi est coeptus, veluti ipse, cuius die res tam praeclare gesta est, et ad tam incli-tam victoriam, ut pium est credere, nonnihil contulisset. Si-gismundus victoriosissimus rex, cuius auspiciis tam prospere contra hostes l) Moldavos depugnatum est, ex Leopoli movens 1) hostes ideest. Vladi- slaus Unga- riae rexpa-cemfe-cit in-ter re- gem Polon. et Va- la-chum. Condi-tiones pacis. Orato-res ad regem ve- niunt, ad bel- lum Turcis infe- ren- dum I hor- 1 tantes. victorem solvit exerciturn, et Cracoviam ad regiam Poloniae 1) Veniens, vota, quae pro victoria nuncupaverat Stanislao mar-tyri regni sui patrono, exolvit: et donaria preciosa in eius angustissimum templum intulit. Vladislaus Ungariae et Boe-naiae rex toto eo bello, inter regem fratrem et Bogdanum pa-latinum per Osvaldum Carlacium, et Bornomissam oratores citro ultroque missos, pacem sollicitare non destitit: quae po-stremo Bogdano palatino castigato ac praelio victo, confecta est, ea lege, ut Bogdanus omnem sacram supellectilem quam ex spoliatis Roxiae 2) templis nefarie compilaverat cum capti-vis et rebus aliis omnibus quae extarent, restitueret, damna incendiis et vastatione illata hinc inde sunt compensata, etsi Poloni Moldavis longe maiora intulerint. Nec multo postea Bogdani Palatini Oratores ad Sigismundum regem Cracoviam venerunt, vestes sacras, praeterea cruces, calices et aliam sa-cram ex auro et argento preciosam supellectilem in pulcher-rimi triumphi speciem publice ferentes, ut Sigismundus rex de Moldavis hostibus gente sacrilega tunc triumphasse vide-retur, spectantibus diversorum regum et principum legatis, cum Stupore et admiratione, quod tam ferox et praepotens hostis, rebus bello ablatia redditis, pacem tam suppliciter petierit, quae ei data est ea lege, ut Sigismundo regi et regno Polo-niae contra Scythas Tartaros omni tempore foret auxilio, re-giosque duces in terra 3) Podolia auxiliaribus copiis iuvaret. Vicissim sapientissimus rex contra eos hostes, necessitate in-gruente, opem Bogdano ferre est pollicitus, cum etsi Schis-maticus ritus Graecanici, Christiani tamen nominis esse cen-seretur, et rebus regni sui expediret, Christianum potius quam barbarum principem Moldaviam obtinere. Advenerunt haud multo postea Julii eius appellationis secundi Rom. Pontificis, nec non Maximiliani Rom. Regis, ac aliorum regum et prin-cipum Christianitatis legati, qui Sigismundo invictissimo regi, prospera omnia precati, de Valachica victoria publice sunt 1) ad regiam Poloniae desiderantur. 2) Roxiae deest. 3) terra deest. Vladi- slaus Unga- riae rexpa-cemfe-cit in-ter re- gem Polon. et Va- la-chum. Condi-tiones pacis. Orato-res ad regem ve- niunt, ad bel- lum Turcis infe- ren- dum I hor- 1 tantes. victorem solvit exerciturn, et Cracoviam ad regiam Poloniae 1) Veniens, vota, quae pro victoria nuncupaverat Stanislao mar-tyri regni sui patrono, exolvit: et donaria preciosa in eius angustissimum templum intulit. Vladislaus Ungariae et Boe-naiae rex toto eo bello, inter regem fratrem et Bogdanum pa-latinum per Osvaldum Carlacium, et Bornomissam oratores citro ultroque missos, pacem sollicitare non destitit: quae po-stremo Bogdano palatino castigato ac praelio victo, confecta est, ea lege, ut Bogdanus omnem sacram supellectilem quam ex spoliatis Roxiae 2) templis nefarie compilaverat cum capti-vis et rebus aliis omnibus quae extarent, restitueret, damna incendiis et vastatione illata hinc inde sunt compensata, etsi Poloni Moldavis longe maiora intulerint. Nec multo postea Bogdani Palatini Oratores ad Sigismundum regem Cracoviam venerunt, vestes sacras, praeterea cruces, calices et aliam sa-cram ex auro et argento preciosam supellectilem in pulcher-rimi triumphi speciem publice ferentes, ut Sigismundus rex de Moldavis hostibus gente sacrilega tunc triumphasse vide-retur, spectantibus diversorum regum et principum legatis, cum Stupore et admiratione, quod tam ferox et praepotens hostis, rebus bello ablatia redditis, pacem tam suppliciter petierit, quae ei data est ea lege, ut Sigismundo regi et regno Polo-niae contra Scythas Tartaros omni tempore foret auxilio, re-giosque duces in terra 3) Podolia auxiliaribus copiis iuvaret. Vicissim sapientissimus rex contra eos hostes, necessitate in-gruente, opem Bogdano ferre est pollicitus, cum etsi Schis-maticus ritus Graecanici, Christiani tamen nominis esse cen-seretur, et rebus regni sui expediret, Christianum potius quam barbarum principem Moldaviam obtinere. Advenerunt haud multo postea Julii eius appellationis secundi Rom. Pontificis, nec non Maximiliani Rom. Regis, ac aliorum regum et prin-cipum Christianitatis legati, qui Sigismundo invictissimo regi, prospera omnia precati, de Valachica victoria publice sunt 1) ad regiam Poloniae desiderantur. 2) Roxiae deest. 3) terra deest. Julii Ppnt. max. lega- tio. Sigis. Eegis res- pon- sum orato- ribus datum congratulati. A Julio Pontifice Jacobus cognomento Piso ve-nerat, qui ultra faustae in Moldaviam expeditionis ac inclitae victoriae gratulationem Sigismundum regem contra immanissi-mos Turcos, Vladislao Ungariae et Boemiae rege sibi in com-militium assumpto, est exhortatus, astruens Pontificem Rom. et alios Christianos reges ac principes ad tam piam ac neces-sariam expeditionem terra et mari esse accinctos, flagitabat-que, ut ipse sacrae per terram militiae ac omnium copiarum ducatum assumeret. Nulli hoc convenire magis quam sibi, qui cum barbaris gentibus, et eis quidem potentissimis Turcis, Tartaris ac Moscovitis assidua bella gerat, morem eorum pu-gnandi probe norit. Ob id faciliorem de eis quam ullus alius piorum principum victoriam assequi posse, immensam ad hoc auri vim pientissimus Pontifex pollicebatur. Sigismundus vero rex sacrae militiae ducatum nequaquam aspernabatur, immo omnibus votis precabatur, ut haec tam pia ac necessaria ex-peditio inchoaretur, ac ad effectum deduceretur, operam omnem suam duri Martis in exhaustos labores et sanguinem ipsum, si opus foret, ad tantum bellum pollicitus. Sed principum Christianorum contentiones ac dissidia sagacem eius mentem interturbabant, inter amicos magnates identidem testatus, Cazimiri regis tempore et fratrum regum plures tales fuisse Ro. Pontificum exhortationes, nunquam tamen ob principum Christianorum discordias ad effectum deductas esse, et de hac Julii Pontificis se addubitare asserebat, vererique ne omnia in irritum reciderent. Nec fuit falsus vates sapientissimus rex, qui propterea Pontificio nuncio nullo certo dato responso, pe-riculosissimi belli consultationem ad Vladislaum Ungariae re-gem, fratrem natu maiorem reiecit, responsumque in aliud tempus dare distulit. Quamvis Julius Pontifex omnium post Petrum Barionae Pontificum maximus, ingentem auri argenti-que vim congessisset, ac Turcicae expeditionis desiderio plus nimio flagrasset, saepius me auscultante testatus, nihil se ma-gis a coelesti numine assiduis votis precari, quam ut in augu-stissimo Agios Sophiae templo Constantinopoli Missam sibi decantare concederet, optabatque compositis manibus, ut ad hoc opus peragendum vitam sibi concederet longiorem: quod mihi Julii Ppnt. max. lega- tio. Sigis. Eegis res- pon- sum orato- ribus datum congratulati. A Julio Pontifice Jacobus cognomento Piso ve-nerat, qui ultra faustae in Moldaviam expeditionis ac inclitae victoriae gratulationem Sigismundum regem contra immanissi-mos Turcos, Vladislao Ungariae et Boemiae rege sibi in com-militium assumpto, est exhortatus, astruens Pontificem Rom. et alios Christianos reges ac principes ad tam piam ac neces-sariam expeditionem terra et mari esse accinctos, flagitabat-que, ut ipse sacrae per terram militiae ac omnium copiarum ducatum assumeret. Nulli hoc convenire magis quam sibi, qui cum barbaris gentibus, et eis quidem potentissimis Turcis, Tartaris ac Moscovitis assidua bella gerat, morem eorum pu-gnandi probe norit. Ob id faciliorem de eis quam ullus alius piorum principum victoriam assequi posse, immensam ad hoc auri vim pientissimus Pontifex pollicebatur. Sigismundus vero rex sacrae militiae ducatum nequaquam aspernabatur, immo omnibus votis precabatur, ut haec tam pia ac necessaria ex-peditio inchoaretur, ac ad effectum deduceretur, operam omnem suam duri Martis in exhaustos labores et sanguinem ipsum, si opus foret, ad tantum bellum pollicitus. Sed principum Christianorum contentiones ac dissidia sagacem eius mentem interturbabant, inter amicos magnates identidem testatus, Cazimiri regis tempore et fratrum regum plures tales fuisse Ro. Pontificum exhortationes, nunquam tamen ob principum Christianorum discordias ad effectum deductas esse, et de hac Julii Pontificis se addubitare asserebat, vererique ne omnia in irritum reciderent. Nec fuit falsus vates sapientissimus rex, qui propterea Pontificio nuncio nullo certo dato responso, pe-riculosissimi belli consultationem ad Vladislaum Ungariae re-gem, fratrem natu maiorem reiecit, responsumque in aliud tempus dare distulit. Quamvis Julius Pontifex omnium post Petrum Barionae Pontificum maximus, ingentem auri argenti-que vim congessisset, ac Turcicae expeditionis desiderio plus nimio flagrasset, saepius me auscultante testatus, nihil se ma-gis a coelesti numine assiduis votis precari, quam ut in augu-stissimo Agios Sophiae templo Constantinopoli Missam sibi decantare concederet, optabatque compositis manibus, ut ad hoc opus peragendum vitam sibi concederet longiorem: quod mihi suae tunc sanetitatis cubiculario satis constabat, et fecisset haud dubie satis tam pio desiderio optirnus Pontifex, si ei per tumultus Italicos et intestina Christianorum principum bella Hcuis8et, quae summo studio ad fata usque novissima extinguere ac componere satagebat. Nec multo postea in hu> manis esse desiit, Pontificatus sui anno decimo: postquam Ro-mandiolam cum Ravenna, Cerva 1), Arimino, Pesauro 2), Ce-sena, Forlivio, Imola, Bononia, Regio, Muticia 3), Mirandula, Parma et Placentia, eclesiae Romane 4) maximas ac opulentas civitates, pulsis inde tyrannis, qui eas occupatas detinebant, Apostolicae sedi magna virtute ac maximis exercitibus recu-perasset, ut si urbem Romam excipias, plus ipse aliquanto successoribus Pontificibus moriens reliquerit, si ea tueri sci-vissent, quam ipse ab initio initi Pontificatus sit adeptus. De-fuit ad summam eius foelicitatem amoenissima, Padi fluminis et per haec munitissima urbis Ferraria, quam toties armis re-petitam assequi non potuit. Sed ad Sigismundum regem redeamus. Ad quem Maxi-miliani quoque Rom. regis Oratores venerunt, Vitus de Furst et Joannes Kuchenmester legum doctores. Hi post honorifi-centissimam victoriae Moldavicae 5) amphssimis verbis congra-tuiationem, a Sigismundo rege flagitarunt, ut pro rerum Pru-tenicarum compositione aliquot ex regni proceribus Posnaniam ad Joannis Baptistae diem mitteret, qui cum Prussiacae mili-tiae Cruciferis congressi, subortam pro perpetuae pacis obser-vantia controversiam ex bono et aequo componerent. Cui pe-titioni Sigismundus rex in Maximiliani regis gratiam haud gravate annuit. Eo tempore quo in terra 6) Moldavia bellige-ratum est, Tauricanus seu Praecopensis Tartarorum Caesar, Tanai cum ingentibus copiis transmisso Scythiam ingressus Nogajenses Tartaros in vastis campis sub tentoriis Nomadum more agentes hostiliter invasit. Nogaienses adventu hostium minime consternati, vim vi repellentes sumptis repente armis Vapo- vius Cubi- cula- rius Pont. Maxi-milia-ni re-gis Rom. orato - res. Tarta-rorum inter se pu-gna. 1) Cervia. 2) Pisauro. 3) Mutina. 4) ecclesiae Romanae desnnt. 5) Mol-daviae. 6) terra deest. suae tunc sanetitatis cubiculario satis constabat, et fecisset haud dubie satis tam pio desiderio optirnus Pontifex, si ei per tumultus Italicos et intestina Christianorum principum bella Hcuis8et, quae summo studio ad fata usque novissima extinguere ac componere satagebat. Nec multo postea in hu> manis esse desiit, Pontificatus sui anno decimo: postquam Ro-mandiolam cum Ravenna, Cerva 1), Arimino, Pesauro 2), Ce-sena, Forlivio, Imola, Bononia, Regio, Muticia 3), Mirandula, Parma et Placentia, eclesiae Romane 4) maximas ac opulentas civitates, pulsis inde tyrannis, qui eas occupatas detinebant, Apostolicae sedi magna virtute ac maximis exercitibus recu-perasset, ut si urbem Romam excipias, plus ipse aliquanto successoribus Pontificibus moriens reliquerit, si ea tueri sci-vissent, quam ipse ab initio initi Pontificatus sit adeptus. De-fuit ad summam eius foelicitatem amoenissima, Padi fluminis et per haec munitissima urbis Ferraria, quam toties armis re-petitam assequi non potuit. Sed ad Sigismundum regem redeamus. Ad quem Maxi-miliani quoque Rom. regis Oratores venerunt, Vitus de Furst et Joannes Kuchenmester legum doctores. Hi post honorifi-centissimam victoriae Moldavicae 5) amphssimis verbis congra-tuiationem, a Sigismundo rege flagitarunt, ut pro rerum Pru-tenicarum compositione aliquot ex regni proceribus Posnaniam ad Joannis Baptistae diem mitteret, qui cum Prussiacae mili-tiae Cruciferis congressi, subortam pro perpetuae pacis obser-vantia controversiam ex bono et aequo componerent. Cui pe-titioni Sigismundus rex in Maximiliani regis gratiam haud gravate annuit. Eo tempore quo in terra 6) Moldavia bellige-ratum est, Tauricanus seu Praecopensis Tartarorum Caesar, Tanai cum ingentibus copiis transmisso Scythiam ingressus Nogajenses Tartaros in vastis campis sub tentoriis Nomadum more agentes hostiliter invasit. Nogaienses adventu hostium minime consternati, vim vi repellentes sumptis repente armis Vapo- vius Cubi- cula- rius Pont. Maxi-milia-ni re-gis Rom. orato - res. Tarta-rorum inter se pu-gna. 1) Cervia. 2) Pisauro. 3) Mutina. 4) ecclesiae Romanae desnnt. 5) Mol-daviae. 6) terra deest. Ples-covia a duce Mos-corum capta. 1510. Comi- tia Pe- trico- viae. Con- gres-sus cum Cruci - feris Posna- niae. cum hoste congressi Tauricanos Tartaros, duobus Caesaris ne-potibus media pugna trucidatis, magno praelio superanmt, ac in fugara verterunt et 1) Praecopeuses Tartari, qui Podoliana iucursare ac vastare consveverant, suae sibi cladis conscii a-liquandiu quievere. At Basilius magnus Moscovitarum dux, Plescoviam, liberam, populosam ac opulentam civitatem in fi-nibus Livoniae sitam, arte aggressus, erepta libertate, eam suae subiecit potestati, Antistite ritus Graecanici et primori-bus eius urbis ad se sub praetextu amicitiae in Mosquam re-giam 2) prius evocatis. Quibus in potestatem redactis campa-nam maximam quae Concilii 3) vocabatur, et qua populus ad tumultus et arma concitabatur, primum ex turri excelsa de-posuit, et civitatem alioquin amplissimam cum tota provincia et arcibus circiter triginta muratis, praeter alia ignobilia ca-stella, misso exercitu sibi subiecit, quo facto civium septem millia cum coniugibus ac liberis inde abduxit, et in Mosqua Metropoli collocavit. Sub eo tempore Jacobus Sidlovecius re-gni thesaurarius, vita decessit, cui Andreas Coscelecius in quaestura est surrogatus. Et erat anni decimi initium supra quindecies centesimum. Quo anno, mense Februario, regni Po-loniae procerum conventus Petricoviae Sigismundo rege prae-sidente est celebratus, ex quo Oratores ad Vladislaum Unga-riae regem, et eius regni optimates in negocio Turcicae ex-peditionis, et responso Julio Pontifici dando, decreto senatus sunt missi, Joannes Laski regni Cancellarius et Nicolaus Fir-lei Palatinus Lublinensis. Supervenit non multo postea regis Daniae legatus, ad Elizabethae virginis sororis regis exploranr dam venustatem, ac in connubium pro regis Daniae filio pro-candam. Sed illa longinquos ad Boream pertaesa thalamOs, saevientisque maris horrens iactationem et pericula, connu-bium recusavit. Advenerat D. Joannis Baptistae dies, ad qUem legati re-gum et principum Posnaniam convenire debebant, pro pace et concordia inter Sigismundum Poloniae regem et Prussicae 1) etw deest. 2) regiam deest. 3) ConsiliL Ples-covia a duce Mos-corum capta. 1510. Comi- tia Pe- trico- viae. Con- gres-sus cum Cruci - feris Posna- niae. cum hoste congressi Tauricanos Tartaros, duobus Caesaris ne-potibus media pugna trucidatis, magno praelio superanmt, ac in fugara verterunt et 1) Praecopeuses Tartari, qui Podoliana iucursare ac vastare consveverant, suae sibi cladis conscii a-liquandiu quievere. At Basilius magnus Moscovitarum dux, Plescoviam, liberam, populosam ac opulentam civitatem in fi-nibus Livoniae sitam, arte aggressus, erepta libertate, eam suae subiecit potestati, Antistite ritus Graecanici et primori-bus eius urbis ad se sub praetextu amicitiae in Mosquam re-giam 2) prius evocatis. Quibus in potestatem redactis campa-nam maximam quae Concilii 3) vocabatur, et qua populus ad tumultus et arma concitabatur, primum ex turri excelsa de-posuit, et civitatem alioquin amplissimam cum tota provincia et arcibus circiter triginta muratis, praeter alia ignobilia ca-stella, misso exercitu sibi subiecit, quo facto civium septem millia cum coniugibus ac liberis inde abduxit, et in Mosqua Metropoli collocavit. Sub eo tempore Jacobus Sidlovecius re-gni thesaurarius, vita decessit, cui Andreas Coscelecius in quaestura est surrogatus. Et erat anni decimi initium supra quindecies centesimum. Quo anno, mense Februario, regni Po-loniae procerum conventus Petricoviae Sigismundo rege prae-sidente est celebratus, ex quo Oratores ad Vladislaum Unga-riae regem, et eius regni optimates in negocio Turcicae ex-peditionis, et responso Julio Pontifici dando, decreto senatus sunt missi, Joannes Laski regni Cancellarius et Nicolaus Fir-lei Palatinus Lublinensis. Supervenit non multo postea regis Daniae legatus, ad Elizabethae virginis sororis regis exploranr dam venustatem, ac in connubium pro regis Daniae filio pro-candam. Sed illa longinquos ad Boream pertaesa thalamOs, saevientisque maris horrens iactationem et pericula, connu-bium recusavit. Advenerat D. Joannis Baptistae dies, ad qUem legati re-gum et principum Posnaniam convenire debebant, pro pace et concordia inter Sigismundum Poloniae regem et Prussicae 1) etw deest. 2) regiam deest. 3) ConsiliL militiae Cruciferos tractanda. Ad praefixum tempus Maximi-Kani Romanorum regis, Vladislai Ungariae, et Sigismundi Po-loniae regum, nec non Friderici ex Saxoniae ducibus Prus-siaci ordinis summi Magistri legati venerunt. Aderant legum doctores, qui de partium iuribus invicem disceptarent. Job Pomesaniensis episcopus Crucifericae legationis princeps: Po-meraniae et Prussiae terras, quae ostiis Vislae amnis adiacent, et in ora Sarmatici maris sitae sunt, a Sigismundo Poloniae 1) rege et regni proceribus tanquam indebite possessa repete-bat: secundo, ne Prussiaci ordinis Magister et Cruciferi iu-ramentum, fidelitatis et obedienciae 2) regibus Poloniae prae-stare tenerentur, nec eum dominum recognoscerent, flagitavit: tertio, ne idem ordinis Magister et Cruciferi ulla bella etiam contra barbaros infideles cum Sigismundo rege et aliis eius successoribus obire 3) tenerentur: quarto, ut Polonorum nul-lus ad Crucifericae militiae ordinem assumeretur. Hic articu-lus soluto risu et cachinno a Polonis exceptus per contemp-tum, deliberatione nulla facta, in eum facile consensere. Tria superiora capita ac 4) Cruciferorum iniqua postulata, quoniam per ea pacis perpetuae foedus aperte infringebatur ac viola-batur, a legatis Polonis ut indigna ac iniusta porro 5) reiecta ac magnis rationibus explosa. Consiliarii et legati Poloni quo-rum princeps erat Joannes Laski Gnesnensis Metropolita, re-gni Poloniae iura ad Pomeraniae et Prussiae terras, multis argumentis ac diplomatibus, quibus perpetuae pacis foedera continebantur, clarissime, copiose, ac multa gravitate deducta, Sigismundi regis et Senatus regni nomine petiit, ut post tot annorum atrocissima ac cruentissima bella, tot urbium et ca-stellorum miserabiles ruinas, pax perpetua inter Cazimirum Poloniae regem, nec non Magistrum ordinis ac Cruciferos Prussiae olim sanctissime icta, ac iuramentis sacrosanctis ro-borata, rata ac firma maneret, inviolabiliterque servaretur, petiitque, iuxta perpetui foederis formulam usu receptam, ut Condi-tiones pacis a Cru-ciferis propo- sitae. Polo- norum consi- liario - rum res- pon- sum. 1) Poloniae deest. 2) fidelitatem et obedientiam. 3) adire. 4) ad. 5) por-xo deest. militiae Cruciferos tractanda. Ad praefixum tempus Maximi-Kani Romanorum regis, Vladislai Ungariae, et Sigismundi Po-loniae regum, nec non Friderici ex Saxoniae ducibus Prus-siaci ordinis summi Magistri legati venerunt. Aderant legum doctores, qui de partium iuribus invicem disceptarent. Job Pomesaniensis episcopus Crucifericae legationis princeps: Po-meraniae et Prussiae terras, quae ostiis Vislae amnis adiacent, et in ora Sarmatici maris sitae sunt, a Sigismundo Poloniae 1) rege et regni proceribus tanquam indebite possessa repete-bat: secundo, ne Prussiaci ordinis Magister et Cruciferi iu-ramentum, fidelitatis et obedienciae 2) regibus Poloniae prae-stare tenerentur, nec eum dominum recognoscerent, flagitavit: tertio, ne idem ordinis Magister et Cruciferi ulla bella etiam contra barbaros infideles cum Sigismundo rege et aliis eius successoribus obire 3) tenerentur: quarto, ut Polonorum nul-lus ad Crucifericae militiae ordinem assumeretur. Hic articu-lus soluto risu et cachinno a Polonis exceptus per contemp-tum, deliberatione nulla facta, in eum facile consensere. Tria superiora capita ac 4) Cruciferorum iniqua postulata, quoniam per ea pacis perpetuae foedus aperte infringebatur ac viola-batur, a legatis Polonis ut indigna ac iniusta porro 5) reiecta ac magnis rationibus explosa. Consiliarii et legati Poloni quo-rum princeps erat Joannes Laski Gnesnensis Metropolita, re-gni Poloniae iura ad Pomeraniae et Prussiae terras, multis argumentis ac diplomatibus, quibus perpetuae pacis foedera continebantur, clarissime, copiose, ac multa gravitate deducta, Sigismundi regis et Senatus regni nomine petiit, ut post tot annorum atrocissima ac cruentissima bella, tot urbium et ca-stellorum miserabiles ruinas, pax perpetua inter Cazimirum Poloniae regem, nec non Magistrum ordinis ac Cruciferos Prussiae olim sanctissime icta, ac iuramentis sacrosanctis ro-borata, rata ac firma maneret, inviolabiliterque servaretur, petiitque, iuxta perpetui foederis formulam usu receptam, ut Condi-tiones pacis a Cru-ciferis propo- sitae. Polo- norum consi- liario - rum res- pon- sum. 1) Poloniae deest. 2) fidelitatem et obedientiam. 3) adire. 4) ad. 5) por-xo deest. Fridericus Prussiacae militiae Magister debitum fidelitatis et obedientiae iuramentum, quod aliquot praedecessores sui con-tinua serie absque ulla tergiversatione ultro fecissent, Sigis-mundo regi praestaret, ni potentissimi regis iusta in se arma concitare ac experiri malit, magno Cruciferorum periculo, ne eorum reliquiae ex Sambia, extremo Prussiae angulo, Polono-rum armis, contra Cruciferos semper feliciter motis, procul pellantur, ac exterminentur. Post haec irritis altercationibus complures dies absumpti, Polonorum legatis regni sui causam strenue ac magnis rationibus tuentibus, ut facile appareret Magistrum ordinis et Cruciferos causam fovere iniquam. Ad hoc tandem decursum est, ut Fridericus Magister ordinis et Cruciferi, perpetui foederis executionem ad annos viginti, et cum id obtinere non possent, ad annos decem suspendi pote-rent: Sed cum id quoque eis a Polonis legatis constanter ne-garetur, regum ac principum legati nullo facto fine, re in-fecta diversi ex Posnania abiere, resque propterea ad arma spectare videbatur. Conventu Posnaniensi finito, Achilles de Grassis Episcopus Modoecensis, Rotae auditor, Pontificius le-gatus, cui causa Prutenica a Sede Apostolica specialiter com-missa fuerat, sero supervenit, conventumque Posnaniensem ne-glexit, vel ob itineris longinquitatem, vel quia tardius eam provinciam suscepisset. Sigismundum tamen regem adiit, et Jacobi Pisonis legationem repetiit: expeditionis contra Tur-cam cum Vladislao Ungariae et Bohemiae rege communicato consilio, et iunctis viribus ineundae. Consultatum est frequenti senatu, an contra Paiasetem Turcorum imperatorem Graeciae atque Asiae dominum, vicinum ac praepotentem hostem arma movenda essent: plerisque censentibus Sigismundo regi glorio-sum futurum, si expeditioni sacrae ac omni aevo memorabili contra immanissimos Turcos interesset, maxime si terra et mari exercitibus et classibus Christianorum principum Turci 1) aggrediendi essent, quo facto indubitata speranda esset victo-ria, Turcis terra et mari undique conclusis 2). Alii diversum 1) Turci deest. 2) Turcis terra et mari undique conclusis desiderantur. Fridericus Prussiacae militiae Magister debitum fidelitatis et obedientiae iuramentum, quod aliquot praedecessores sui con-tinua serie absque ulla tergiversatione ultro fecissent, Sigis-mundo regi praestaret, ni potentissimi regis iusta in se arma concitare ac experiri malit, magno Cruciferorum periculo, ne eorum reliquiae ex Sambia, extremo Prussiae angulo, Polono-rum armis, contra Cruciferos semper feliciter motis, procul pellantur, ac exterminentur. Post haec irritis altercationibus complures dies absumpti, Polonorum legatis regni sui causam strenue ac magnis rationibus tuentibus, ut facile appareret Magistrum ordinis et Cruciferos causam fovere iniquam. Ad hoc tandem decursum est, ut Fridericus Magister ordinis et Cruciferi, perpetui foederis executionem ad annos viginti, et cum id obtinere non possent, ad annos decem suspendi pote-rent: Sed cum id quoque eis a Polonis legatis constanter ne-garetur, regum ac principum legati nullo facto fine, re in-fecta diversi ex Posnania abiere, resque propterea ad arma spectare videbatur. Conventu Posnaniensi finito, Achilles de Grassis Episcopus Modoecensis, Rotae auditor, Pontificius le-gatus, cui causa Prutenica a Sede Apostolica specialiter com-missa fuerat, sero supervenit, conventumque Posnaniensem ne-glexit, vel ob itineris longinquitatem, vel quia tardius eam provinciam suscepisset. Sigismundum tamen regem adiit, et Jacobi Pisonis legationem repetiit: expeditionis contra Tur-cam cum Vladislao Ungariae et Bohemiae rege communicato consilio, et iunctis viribus ineundae. Consultatum est frequenti senatu, an contra Paiasetem Turcorum imperatorem Graeciae atque Asiae dominum, vicinum ac praepotentem hostem arma movenda essent: plerisque censentibus Sigismundo regi glorio-sum futurum, si expeditioni sacrae ac omni aevo memorabili contra immanissimos Turcos interesset, maxime si terra et mari exercitibus et classibus Christianorum principum Turci 1) aggrediendi essent, quo facto indubitata speranda esset victo-ria, Turcis terra et mari undique conclusis 2). Alii diversum 1) Turci deest. 2) Turcis terra et mari undique conclusis desiderantur. censebant, contra hostem ferocissitnum, praepotentem ac vici_ num nil temere movendum esse, cum facilius arma sumantur, difficilius deponantur, et hoc non in tuo, sed in hostis situm sit arbitrio: Christianorum principum expeditionem contra Tur-cos toties per multos Pontifices sollicitatam, ob accensas ae-mulationes esse incertam, regibus Christianis invicem dissi-dentibus, et Italia tota tumultuante, quorum sera essent au-xilia et forte nunquam speranda, si potentissimus Turcorum Imperator in Polonos in medio destitutos, atque Ungaros omnem belli impetum convertetet. Haec postremo tenuit sen-tentia, ut legati ad Vladislaum regem mitterentur, ad eius re-gis et regni Ungariae magnatum explorandam voluntatem, et quale potissimum super ea Turcica expeditione Julio Rom. Pontifici dandum esset responsum, ut in re tanti momenti re-ges fratres pari ac unanimi consilio niterentur. Legati qui in Ungariam erant designati Joannes Laski regni Cancellarius, et Nicolaus Firlei Palatinus Lublinensis. Achilli de Grassis Pon-tificio legato, qui postea supremo ordini Antistitum Cardina-lium est ascriptus, responsum, Sigismundum regem de Turcica expeditione cum Vladislao Ungariae rege, et regni sui proce-ribus consultaturum et per proprium nuncium Pontifici Rom. responsurum. Cum hoc Achilles de Grassis Antistes expeditus ac regali munificentia donatus ex urbe regia 1) discedens in Italiam abiit. Eius anni aestate Mendligeres 2) Tartarorum in Taurica Caesar a Nogaviensibus Tartaris, qui trans Tanaim per vastos Scythiae campos Nomadum more late vagantur, cladem tempore retroacto acceptam ulturus, ingenti compa-rato exercitu secus paludem Maeotim, Tanaim versus conten-dit: transmissoque hic 3) laboriose Tanai, Nogaienses nil tale suspicantes, incautos aggreditur, quos uno atque altero cer-tamine victos, clade maxima affecit, abduxit septuaginta cir-citer millia mulierum ac puerorum captorum, promiscuae mul-titudinis praedam. Sunt sane ex Nogaiensibus Tartaris com- Tarta-ri Tau-ricani Noga-ienses vin-cunt. 1) ex urbe regia desideratur; pro his Cracovia positum. 2) Mendli-keres. 3) hic deest. 13 censebant, contra hostem ferocissitnum, praepotentem ac vici_ num nil temere movendum esse, cum facilius arma sumantur, difficilius deponantur, et hoc non in tuo, sed in hostis situm sit arbitrio: Christianorum principum expeditionem contra Tur-cos toties per multos Pontifices sollicitatam, ob accensas ae-mulationes esse incertam, regibus Christianis invicem dissi-dentibus, et Italia tota tumultuante, quorum sera essent au-xilia et forte nunquam speranda, si potentissimus Turcorum Imperator in Polonos in medio destitutos, atque Ungaros omnem belli impetum convertetet. Haec postremo tenuit sen-tentia, ut legati ad Vladislaum regem mitterentur, ad eius re-gis et regni Ungariae magnatum explorandam voluntatem, et quale potissimum super ea Turcica expeditione Julio Rom. Pontifici dandum esset responsum, ut in re tanti momenti re-ges fratres pari ac unanimi consilio niterentur. Legati qui in Ungariam erant designati Joannes Laski regni Cancellarius, et Nicolaus Firlei Palatinus Lublinensis. Achilli de Grassis Pon-tificio legato, qui postea supremo ordini Antistitum Cardina-lium est ascriptus, responsum, Sigismundum regem de Turcica expeditione cum Vladislao Ungariae rege, et regni sui proce-ribus consultaturum et per proprium nuncium Pontifici Rom. responsurum. Cum hoc Achilles de Grassis Antistes expeditus ac regali munificentia donatus ex urbe regia 1) discedens in Italiam abiit. Eius anni aestate Mendligeres 2) Tartarorum in Taurica Caesar a Nogaviensibus Tartaris, qui trans Tanaim per vastos Scythiae campos Nomadum more late vagantur, cladem tempore retroacto acceptam ulturus, ingenti compa-rato exercitu secus paludem Maeotim, Tanaim versus conten-dit: transmissoque hic 3) laboriose Tanai, Nogaienses nil tale suspicantes, incautos aggreditur, quos uno atque altero cer-tamine victos, clade maxima affecit, abduxit septuaginta cir-citer millia mulierum ac puerorum captorum, promiscuae mul-titudinis praedam. Sunt sane ex Nogaiensibus Tartaris com- Tarta-ri Tau-ricani Noga-ienses vin-cunt. 1) ex urbe regia desideratur; pro his Cracovia positum. 2) Mendli-keres. 3) hic deest. 13 Tem- pestas Leo- poli. Sali- narum Vieli- cien- sium confla- gratio. Hoc i- dem conti- git an- no 15. Tarta-ri Tau-ricani Litua -niam popu-lantur. Tarta-ri Va- la-chiam va-stant. plures reperti, qui amissarum uxorum ac liberorum dolore, ad hostem in Tauricam transfugerunt, et per haec Menglige-res Caesar factus est longe potentior. Eodem mense Julio, quo haec victoria Tauricanis Tartaris contigit, Leopoli Roxa-norum metropoli 1) tanta surrexit ternpestas, cum fulgure to-nitruis ac ingenti coeli fragore, ut coelum et terra ruere vi-deretur, et pars urbis maxima disiectis et confractis tectis deformata sit. Sub quo tempore Montium Salis savernae in Velicica, unius fraude laboratoris succensae, dies plures intus per subterraneos specus arserunt, plerique ad extinguendum ignem per funem demissi, fumo et foetore suffocari pericli-tati 2) suut. Postremo Nicolaus Coscelecius regni Thesaurarius ac Montium Salis magister, conflatum incendium periculo et industria sua aegre extinxit. In sequenti autumno Mendligeres Tartarorum in Taurica Caesar victoria Scythica Nogaiensibus magno praelio victis inflatus, Tartarorum equitum millia quin-decim ad terram 3) Lituaniam vastandam immissit. Hic exer-citus Lituaniam ingressus eam terram 4) longe et late est po-pulatus, corrasaque ingenti praeda hominum, armentorum, pecorumque, unius diei itinere a Vilna metropoli 5) nullo ac-cepto incommodo, est reversus. Nec hac praeda Mendligeres Caesar contenfcus, exercitum sexaginta millium equitum com-paravit, et eum, Boristene ac Tyra amnibus transmissis, ad Va-lachiam Moldaviam vastandam suh signis misit: qui Molda-viam ingressus, eam terram 6) longe et late barbarica feritate atrocissime ferro et igne est populatus. Septuaginta quatuor millia hominum et Moldavia immanissimi Tartari in servitutem perpetuam abduxerunt. Hac sola clade in ea expeditione af-fecti, quod Bethikerei Mendligeri Caesaris filius, omnium co-piarum dux, in Tyrae amnis transitu cum Tartarorum qua-tuor millibus et multis captivis violentis aquarum vorticibus cum natante equo abreptus, demersus est. Ex Moldavis Copa- 1) Koxanorum metropoli desunt. 2) periclitali deest. 3) terram deest 4) Hic exercitus Lituaniam ingressus eam terram desideran-tur. 5) metropoliu deest. 6) qui Moldaviam ingressus, eam terram flesiderantur, Tem- pestas Leo- poli. Sali- narum Vieli- cien- sium confla- gratio. Hoc i- dem conti- git an- no 15. Tarta-ri Tau-ricani Litua -niam popu-lantur. Tarta-ri Va- la-chiam va-stant. plures reperti, qui amissarum uxorum ac liberorum dolore, ad hostem in Tauricam transfugerunt, et per haec Menglige-res Caesar factus est longe potentior. Eodem mense Julio, quo haec victoria Tauricanis Tartaris contigit, Leopoli Roxa-norum metropoli 1) tanta surrexit ternpestas, cum fulgure to-nitruis ac ingenti coeli fragore, ut coelum et terra ruere vi-deretur, et pars urbis maxima disiectis et confractis tectis deformata sit. Sub quo tempore Montium Salis savernae in Velicica, unius fraude laboratoris succensae, dies plures intus per subterraneos specus arserunt, plerique ad extinguendum ignem per funem demissi, fumo et foetore suffocari pericli-tati 2) suut. Postremo Nicolaus Coscelecius regni Thesaurarius ac Montium Salis magister, conflatum incendium periculo et industria sua aegre extinxit. In sequenti autumno Mendligeres Tartarorum in Taurica Caesar victoria Scythica Nogaiensibus magno praelio victis inflatus, Tartarorum equitum millia quin-decim ad terram 3) Lituaniam vastandam immissit. Hic exer-citus Lituaniam ingressus eam terram 4) longe et late est po-pulatus, corrasaque ingenti praeda hominum, armentorum, pecorumque, unius diei itinere a Vilna metropoli 5) nullo ac-cepto incommodo, est reversus. Nec hac praeda Mendligeres Caesar contenfcus, exercitum sexaginta millium equitum com-paravit, et eum, Boristene ac Tyra amnibus transmissis, ad Va-lachiam Moldaviam vastandam suh signis misit: qui Molda-viam ingressus, eam terram 6) longe et late barbarica feritate atrocissime ferro et igne est populatus. Septuaginta quatuor millia hominum et Moldavia immanissimi Tartari in servitutem perpetuam abduxerunt. Hac sola clade in ea expeditione af-fecti, quod Bethikerei Mendligeri Caesaris filius, omnium co-piarum dux, in Tyrae amnis transitu cum Tartarorum qua-tuor millibus et multis captivis violentis aquarum vorticibus cum natante equo abreptus, demersus est. Ex Moldavis Copa- 1) Koxanorum metropoli desunt. 2) periclitali deest. 3) terram deest 4) Hic exercitus Lituaniam ingressus eam terram desideran-tur. 5) metropoliu deest. 6) qui Moldaviam ingressus, eam terram flesiderantur, cius vir fortis, et magni apud suos nominis, Tartaros abeun-tes secutus, in insidias lapsus ac undique a Tartaris circum-datus, cum septingentis Valachis fortibus viris victus concidit: trecenti qui acceptae ciadi superfuerant per medios erumpen-tes hostes, aegre fuga salvati. Miserabili terrae suae vastatio-ne Bogdanus Palatinus consternatus, Joannem Moldaviae the-saurarium cum collega ad Sigismundum regem oratores misit, auxiliares copias contra Scythas Tartaros, si rursus, ut time-bat, redirent, implorans. Supplicavit insuper ut oratoribus suis in Moscoviam ad Basilium eius gentis principem liber per Lituaniam pateret transitus. Utrumque Moldavi oratores a Si-gismundo rege obtinuerunt, si necessitas ingrueret, auxiliari-bus pro missis copiis, legatique Moldavi in Moscoviam trans-ire libere permissi. Pars anni extrema erat, et bruma gelascere inceperat, cum nunciatum est Fredericum ex ducibus Saxoniae Prussiaci ordinis summum Magistrum, in Rachlinga arce apud Misnam fatalem mortem obiisse. Qui ut iuramentum fidelitatis et obedientiae quod homagium vocant, ex Sambia provincia quam Poloniae regum beneficio* et assensu obtinebat, Joanni Alberto, inde Alexandro, postremo Sigismundo Poloniae regi-bus non pfaestaret, Prussia relicta in voluntarium abierat exi-lium, et ad opes Ducum Saxoniae fratrum confugerat. Quo tandem vita functo, Prussiaci ordinis Commendatores et Cru-ciferi, ad novi summi Magistri electionem processerunt, ele-geruntque concordibus suffragiis Albertum Brandeburgensem Marchionem Sigismundi regis ex sorore nepotem, qui postea ad optimatium regni Poloniae Conventum venire pollicitus, non venit, evidenti futuri belli indicio. Enimvero Sigismundus rex ubi eum tergiversari concepit, infestum in eum accepit animum et tormenta bellica ad Prussiacum bellum, quod haud dubie instabat, magno sumptu praeparabat. Interea temporis Imbraimus Turcorum Imperatoris legatus supervenit, qui ad regium conspectum introductus, post oblata munera, quod pa-ternum avitumque regnum sit adeptus, Sigismundo regi est congratulatus, fausta et foecilia omnia, utque initum regnum sit illi diuturnum amice precatus, cupiens cum eo antiquum foedus, quale patris Cazimiri fratrumque regum tempore summa cius vir fortis, et magni apud suos nominis, Tartaros abeun-tes secutus, in insidias lapsus ac undique a Tartaris circum-datus, cum septingentis Valachis fortibus viris victus concidit: trecenti qui acceptae ciadi superfuerant per medios erumpen-tes hostes, aegre fuga salvati. Miserabili terrae suae vastatio-ne Bogdanus Palatinus consternatus, Joannem Moldaviae the-saurarium cum collega ad Sigismundum regem oratores misit, auxiliares copias contra Scythas Tartaros, si rursus, ut time-bat, redirent, implorans. Supplicavit insuper ut oratoribus suis in Moscoviam ad Basilium eius gentis principem liber per Lituaniam pateret transitus. Utrumque Moldavi oratores a Si-gismundo rege obtinuerunt, si necessitas ingrueret, auxiliari-bus pro missis copiis, legatique Moldavi in Moscoviam trans-ire libere permissi. Pars anni extrema erat, et bruma gelascere inceperat, cum nunciatum est Fredericum ex ducibus Saxoniae Prussiaci ordinis summum Magistrum, in Rachlinga arce apud Misnam fatalem mortem obiisse. Qui ut iuramentum fidelitatis et obedientiae quod homagium vocant, ex Sambia provincia quam Poloniae regum beneficio* et assensu obtinebat, Joanni Alberto, inde Alexandro, postremo Sigismundo Poloniae regi-bus non pfaestaret, Prussia relicta in voluntarium abierat exi-lium, et ad opes Ducum Saxoniae fratrum confugerat. Quo tandem vita functo, Prussiaci ordinis Commendatores et Cru-ciferi, ad novi summi Magistri electionem processerunt, ele-geruntque concordibus suffragiis Albertum Brandeburgensem Marchionem Sigismundi regis ex sorore nepotem, qui postea ad optimatium regni Poloniae Conventum venire pollicitus, non venit, evidenti futuri belli indicio. Enimvero Sigismundus rex ubi eum tergiversari concepit, infestum in eum accepit animum et tormenta bellica ad Prussiacum bellum, quod haud dubie instabat, magno sumptu praeparabat. Interea temporis Imbraimus Turcorum Imperatoris legatus supervenit, qui ad regium conspectum introductus, post oblata munera, quod pa-ternum avitumque regnum sit adeptus, Sigismundo regi est congratulatus, fausta et foecilia omnia, utque initum regnum sit illi diuturnum amice precatus, cupiens cum eo antiquum foedus, quale patris Cazimiri fratrumque regum tempore summa Comi- tia Pe- trico- viae. Impe- ratori Turca- rum indu - ciae annuae datae. 1511. fide observasset, mstaurare, mramentum initi toedens, ad an-num a Sigismundo rege exigens: quale Andreae Zakrzowski regio legato, haud multo antea Paizites Imperator Constanti-•nopoli prior fecerat. Quod Sigismundus rex, ut debuit praestitit, firmataque pax est ad annum duntaxat cum Turcorum . Imperatore: nec longiores inducias Sigismundus rex acceptare voluit, ob spem generalis in eum hostem expeditionis, a qua magnanimus rex abesse nolebat. Et per haec annus decimus supra millesimum ac quingentesimum transivit, regnationis eius principis quartus. In sequentis anni initio optimatium re-gni Conventus Petricoviae consueto more est celebratus, Si-gismundo rege praesidente: actum comprimis de regni de-fensione contra Scythas Tartaros, quorum foedera ut incerta ob ambiguam fidem, ita periculosissima essent. Decretum fre-quenti Senatu Sigismundo rege auctore, ut equitum quaterna millia, qui Podoliae milites attentius custodirent, et Moldavis contra Tartaros opem ferrent, conducerentur, pecunia in sti-pendium militibus agricolis imperaretur, ex laneo grossi de-cemocto, anno insequenti duodeni, nobiles inopes agros non habentes, et Sculteti eius pecuniae dimidium conferrent. Oppi-danis facultatum cuiusque aestimatio et solitum cerevisiae vec-tigal iniunctum: decretum etiam ne moneta, quae ob nimiam eius cusionem ac frequentiam vilesceret, et ob id aureus ca-rior efficiebatur, amplius non cuderetur.Insuper ut rex ipse Sigis-mundus in Bereste ad Bugum amnem ob Tartarici tumultus suspicionem tota aestate maneret et occasionem rei benege-rendae contra eum hostem loci opportunitate quaereret. Ve-nit ad eum Conventum Anna Masoviae Dux, Stanislai et Jo-annis eius gentis ducum tutrix. Illustres pupilli ad conspec-tum regium introducti, oratione latino eloquio composita re-gem salutarunt, obtinueruntque egregiae indolis adolescentes, ut provinciam Visnensem quae supra Nareviam amnem iacet, Lituanisque ac Prutenis cohaeret, perpetuo iure eis tenendam concederet. Eam donationem Sigismundus Rex datis diploma-tibus ratificavit. Nec multo postea soluto Conventu Sigismun-dus rex Senatus decreto satisfaciens, ex Cracovia die secunda Maii movens Breste versus ad orientem aestivum contendit: Comi- tia Pe- trico- viae. Impe- ratori Turca- rum indu - ciae annuae datae. 1511. fide observasset, mstaurare, mramentum initi toedens, ad an-num a Sigismundo rege exigens: quale Andreae Zakrzowski regio legato, haud multo antea Paizites Imperator Constanti-•nopoli prior fecerat. Quod Sigismundus rex, ut debuit praestitit, firmataque pax est ad annum duntaxat cum Turcorum . Imperatore: nec longiores inducias Sigismundus rex acceptare voluit, ob spem generalis in eum hostem expeditionis, a qua magnanimus rex abesse nolebat. Et per haec annus decimus supra millesimum ac quingentesimum transivit, regnationis eius principis quartus. In sequentis anni initio optimatium re-gni Conventus Petricoviae consueto more est celebratus, Si-gismundo rege praesidente: actum comprimis de regni de-fensione contra Scythas Tartaros, quorum foedera ut incerta ob ambiguam fidem, ita periculosissima essent. Decretum fre-quenti Senatu Sigismundo rege auctore, ut equitum quaterna millia, qui Podoliae milites attentius custodirent, et Moldavis contra Tartaros opem ferrent, conducerentur, pecunia in sti-pendium militibus agricolis imperaretur, ex laneo grossi de-cemocto, anno insequenti duodeni, nobiles inopes agros non habentes, et Sculteti eius pecuniae dimidium conferrent. Oppi-danis facultatum cuiusque aestimatio et solitum cerevisiae vec-tigal iniunctum: decretum etiam ne moneta, quae ob nimiam eius cusionem ac frequentiam vilesceret, et ob id aureus ca-rior efficiebatur, amplius non cuderetur.Insuper ut rex ipse Sigis-mundus in Bereste ad Bugum amnem ob Tartarici tumultus suspicionem tota aestate maneret et occasionem rei benege-rendae contra eum hostem loci opportunitate quaereret. Ve-nit ad eum Conventum Anna Masoviae Dux, Stanislai et Jo-annis eius gentis ducum tutrix. Illustres pupilli ad conspec-tum regium introducti, oratione latino eloquio composita re-gem salutarunt, obtinueruntque egregiae indolis adolescentes, ut provinciam Visnensem quae supra Nareviam amnem iacet, Lituanisque ac Prutenis cohaeret, perpetuo iure eis tenendam concederet. Eam donationem Sigismundus Rex datis diploma-tibus ratificavit. Nec multo postea soluto Conventu Sigismun-dus rex Senatus decreto satisfaciens, ex Cracovia die secunda Maii movens Breste versus ad orientem aestivum contendit: ubi Gastoldum et plerosque alios magnates Lituanos, Michae-lianae factionis suspectos, et propterea custoditos, ad Polono-rum ac Lituanorum procerum intercessionem in gratiam suam regiam suscepit, ac liberos ex vinculis dimisit. Sub quo tem-pore Yladislaus Ungariae et Boemiae rex, cum Lodovico filio iam in Ungariae regem coronato Vratislaviam concessit, eo consilio, ut a provinciae 1) Slesiae ducibus et urbibus iuramen-tum fidelitatis et obedientiae, quod homagium vocant, accep-tarent. Ea causa inter Ungariae et Boemiae regnorum proce-res orta dissensio, utrisque Slesiam ad se pertinere conten-dentibus, sibique id praestandae obedientiae munus fieri de-bere astruentibus, Boemi eius terrae proprietate gloriabantur, Ungari in possessione eius se esse pignoris nomine ostende-bant, utraque natio magnis nitebatur fundamentis. Slesiani duces et Senatus populusque Vratislaviensis veriti, ne inter haec duo armis opibusque potentia regna funestum bellum accenderent, mediam ingressi viam, a iuramento fidelitatis et obedientiae praestando hac vice abstinuerunt, etsi Slesiani rebus Boemicis, de quorum corpore se esse non ignorabant, magis favere viderentur. Vladislaus rex spe sna frustratus, et ob id eius provinciae ducibus infensus, postquam hic mensem sex qui alterum irritis contentionibus absumpsit, Vratislavia excessit: cui civitati emporium qnod ab aliis principibus du-dum se obtinuisse iactabant, per hos, apud quos in eius Re-gis aula omnia tunc erant venalia, magno labore et impendio novo regis assensu instaurari obtinuerunt. Vladislaus rex, qui in regni Poloniae praeiudicium id fieri non ignorabat, ab adu-latoribus victus, VratisJaviensem civitatem, tam iniqua prae-rogativa adornavit, permisitque ut merces quae citro ultroque ex Germania, vel Polonia veherentur, Vratislaviae deponeren-tur, omnesque per haec aditus Polonis in Germaniam ac Bo-emiam negociandi praecludebantur. Nam et Marchio Brande-burgensis Elector Imperii Francfordiae ad 2) Oderam amnem simile fecerat emporium. Sigismundus rex negociatorum sui Vladi- slaus Rex Unga- riae et Boe-miae Vrati- sla- viam profe-ctus. Vrati-sla- vien. empo- rium. 1) provinciae deest. 2) apud. ubi Gastoldum et plerosque alios magnates Lituanos, Michae-lianae factionis suspectos, et propterea custoditos, ad Polono-rum ac Lituanorum procerum intercessionem in gratiam suam regiam suscepit, ac liberos ex vinculis dimisit. Sub quo tem-pore Yladislaus Ungariae et Boemiae rex, cum Lodovico filio iam in Ungariae regem coronato Vratislaviam concessit, eo consilio, ut a provinciae 1) Slesiae ducibus et urbibus iuramen-tum fidelitatis et obedientiae, quod homagium vocant, accep-tarent. Ea causa inter Ungariae et Boemiae regnorum proce-res orta dissensio, utrisque Slesiam ad se pertinere conten-dentibus, sibique id praestandae obedientiae munus fieri de-bere astruentibus, Boemi eius terrae proprietate gloriabantur, Ungari in possessione eius se esse pignoris nomine ostende-bant, utraque natio magnis nitebatur fundamentis. Slesiani duces et Senatus populusque Vratislaviensis veriti, ne inter haec duo armis opibusque potentia regna funestum bellum accenderent, mediam ingressi viam, a iuramento fidelitatis et obedientiae praestando hac vice abstinuerunt, etsi Slesiani rebus Boemicis, de quorum corpore se esse non ignorabant, magis favere viderentur. Vladislaus rex spe sna frustratus, et ob id eius provinciae ducibus infensus, postquam hic mensem sex qui alterum irritis contentionibus absumpsit, Vratislavia excessit: cui civitati emporium qnod ab aliis principibus du-dum se obtinuisse iactabant, per hos, apud quos in eius Re-gis aula omnia tunc erant venalia, magno labore et impendio novo regis assensu instaurari obtinuerunt. Vladislaus rex, qui in regni Poloniae praeiudicium id fieri non ignorabat, ab adu-latoribus victus, VratisJaviensem civitatem, tam iniqua prae-rogativa adornavit, permisitque ut merces quae citro ultroque ex Germania, vel Polonia veherentur, Vratislaviae deponeren-tur, omnesque per haec aditus Polonis in Germaniam ac Bo-emiam negociandi praecludebantur. Nam et Marchio Brande-burgensis Elector Imperii Francfordiae ad 2) Oderam amnem simile fecerat emporium. Sigismundus rex negociatorum sui Vladi- slaus Rex Unga- riae et Boe-miae Vrati- sla- viam profe-ctus. Vrati-sla- vien. empo- rium. 1) provinciae deest. 2) apud. Polo- nis cum Vrati- slavi- ensi- bus com- mercia inter- dieta. Vrati-slavi- ensium penu- ria prop- terem- porium regni querelis impulsus, omnia cum Vratislaviensibus commer-cia publico edicto interdixit, mandavitque, ut si Germani aut Slesitae mercibus Polonicis indigerent, in regno ea Poloniaa quaererent. Constituitque in regni sui finibus Silesiam versus certis locis pari modo emporia: ad quae 1) praegrandes boves, quo-rum ingens quotannis copia ex Polonia in Germaniam abdu-cebatur, compellerentur, vestigalque a singulis bobus aureus nummus solveretur: aliis etiam mercibus alia vectigalia im-posita. Incredibile dictu est, quam hoc Poloni regis edictum Vratislaviensibus molestum ac iutolerandum fuit. Omnes ex Po-lonia in Slesiam ingressus clausi eraut, custodes etiam adhi-biti, ne quid ad eos inveheretur. Tanta propterea Vratisla-vienses rerum omnium inopia laboraiunt, ut mechanicis arti-ficibus inde dilabentibus, urbs alioquin opulenta insigni fuerit solitudine deformata. Vratislavienses dum emporii sui praero-gativam tuentur, quadriennium tot mala tolerarunt: per quod tempus, hoc solum incommodi Polonis attulisse visi sunt, quod Fukarorum societatis monopolio libram piperis, cuius esus ad edulia condienda toto regno maximus est, ad aurei ferme Re-nensis valorem deduxerant. Sed huic rei Sigismundus pruden-tissimus Rex providit, mandavitque novo ac salutari edicto, sub mercium amissione, ne piper ex Vratislavia in re-gnum inveheretur, cum alioquin Armeni omnifaria aromata ex Bisantio Thraciae Leopolim Russiae metropolim 2) affatim comportent. Ab altera etiam parte Gedanum nobile regni Po-loniae emporium, ad ostium Vislae amnis situm, complures merces ex Anglia et Portugalia advectas, abunde suppeditet ut Polonia et terra Sarmatia absque exoticis Germanorum mercibus kutc et splendide vivere posse videretur. Adnixi sunt Vratislavienses diu multumque Vladislai Ungariae regis ac aliorum principum intercessione, super severo Poloni regis edicto abrogando: quod cum assequi non possent, victa eo-rum est pertinacia, et in Poloniam pro conducendis mercibus ire ac vectigalia solvere sunt adacti. Per id tempus inter Pa- 1) Utque. 2) Russiae metropolim deest. Polo- nis cum Vrati- slavi- ensi- bus com- mercia inter- dieta. Vrati-slavi- ensium penu- ria prop- terem- porium regni querelis impulsus, omnia cum Vratislaviensibus commer-cia publico edicto interdixit, mandavitque, ut si Germani aut Slesitae mercibus Polonicis indigerent, in regno ea Poloniaa quaererent. Constituitque in regni sui finibus Silesiam versus certis locis pari modo emporia: ad quae 1) praegrandes boves, quo-rum ingens quotannis copia ex Polonia in Germaniam abdu-cebatur, compellerentur, vestigalque a singulis bobus aureus nummus solveretur: aliis etiam mercibus alia vectigalia im-posita. Incredibile dictu est, quam hoc Poloni regis edictum Vratislaviensibus molestum ac iutolerandum fuit. Omnes ex Po-lonia in Slesiam ingressus clausi eraut, custodes etiam adhi-biti, ne quid ad eos inveheretur. Tanta propterea Vratisla-vienses rerum omnium inopia laboraiunt, ut mechanicis arti-ficibus inde dilabentibus, urbs alioquin opulenta insigni fuerit solitudine deformata. Vratislavienses dum emporii sui praero-gativam tuentur, quadriennium tot mala tolerarunt: per quod tempus, hoc solum incommodi Polonis attulisse visi sunt, quod Fukarorum societatis monopolio libram piperis, cuius esus ad edulia condienda toto regno maximus est, ad aurei ferme Re-nensis valorem deduxerant. Sed huic rei Sigismundus pruden-tissimus Rex providit, mandavitque novo ac salutari edicto, sub mercium amissione, ne piper ex Vratislavia in re-gnum inveheretur, cum alioquin Armeni omnifaria aromata ex Bisantio Thraciae Leopolim Russiae metropolim 2) affatim comportent. Ab altera etiam parte Gedanum nobile regni Po-loniae emporium, ad ostium Vislae amnis situm, complures merces ex Anglia et Portugalia advectas, abunde suppeditet ut Polonia et terra Sarmatia absque exoticis Germanorum mercibus kutc et splendide vivere posse videretur. Adnixi sunt Vratislavienses diu multumque Vladislai Ungariae regis ac aliorum principum intercessione, super severo Poloni regis edicto abrogando: quod cum assequi non possent, victa eo-rum est pertinacia, et in Poloniam pro conducendis mercibus ire ac vectigalia solvere sunt adacti. Per id tempus inter Pa- 1) Utque. 2) Russiae metropolim deest. iazitem Turcorum Imperatorem et eius filium Selimbeemrr, atrox bellum exarsit. Praetextus belli fuit, quod pater post decessum suum iuniori filio regnum astruere videbatur, quod ut Selimbecus natu maior impediret, in apertam cum patre hostilitatern erupit, primuraque Tartarorum auxilio Caphatam urbem, nobile Tauricae peninsulae emporium, nec non alia op-pida cum portis maris eius Chersonessus patri ademit. Quo facto, cum Mendligero Praecopensi Caesare, qui Tauricae me-diterranea obtinebat, filia eius in connubium assumpta affini-tatem iunxit, socerique fretus auxiliaribus copiis, Taurica ter-restri itinere egressus, Boristene ac Tyra seu Nestrio amnibus transmissis, Album Castrum et Kiliam arcem ad Istri fluminis ripam sitam, paternae ditionis insperato accessu intercepit. Paiazites Imperator Asiatico bello tunc erat occupatus, et cum Sophi Persarum rege parum prospere depugnavit. Tanto ma-gis Selimus in ea rei bene gerendae occasione patrem urge-bat; Istroque cum omnibus copiis apud Kiliam superato, in Misiam inferiorem ac Thraciam erupit, oppidaque plurima in ora maris Pontici sita, partim vi, partim deditione occupavit. Non tulit insanientis filii fastum Paiazites; rebus Asiaticis ut-cumque compositis, in Graeciam rediit, et ex Bisantio cum exercitu movens, cum Selimo filio collatis signis, apud Andri-nopolim est congressus: Paiazito patri nec tamen incruenta cessit victoria: Selimus victus cum Tauricani Tartari filio, ae-gre fuga salvatus. Qui in Tauricam reversus novum ex Turcis ac Tartaris exercitum reperare non destitit. Postremo Turca-rum Satrapae inter ipsum et patrem pacem composuere: ea lege, ut eum Imperii sui successorem designaret. Quod Pazai-tes pater ob altam filii indolem, et ingentes quos alebat spi-ritus, non solum ei praestitit, sed etiam vivens ocii cupiditate imperio cessit. Nec multo postea Paiazites in humanis esse desiit; cuius thesauros Selimus cum Constantinopoli regia ad-eptus, cum Achmate fratre apud Bursam Asiae urbem magno praelio conflixit: quo victo imperium sibi stabilivit, Asiaticis Satrapis, qui a fratre stabant sub iugum missis ac devictis. At Tartarorum in Taurica Caesar, Selimi generi Turcorum Imperatoris affinitate inflatus filium et nepotem obsides, quos Bel-lum inter Tur-cas. iazitem Turcorum Imperatorem et eius filium Selimbeemrr, atrox bellum exarsit. Praetextus belli fuit, quod pater post decessum suum iuniori filio regnum astruere videbatur, quod ut Selimbecus natu maior impediret, in apertam cum patre hostilitatern erupit, primuraque Tartarorum auxilio Caphatam urbem, nobile Tauricae peninsulae emporium, nec non alia op-pida cum portis maris eius Chersonessus patri ademit. Quo facto, cum Mendligero Praecopensi Caesare, qui Tauricae me-diterranea obtinebat, filia eius in connubium assumpta affini-tatem iunxit, socerique fretus auxiliaribus copiis, Taurica ter-restri itinere egressus, Boristene ac Tyra seu Nestrio amnibus transmissis, Album Castrum et Kiliam arcem ad Istri fluminis ripam sitam, paternae ditionis insperato accessu intercepit. Paiazites Imperator Asiatico bello tunc erat occupatus, et cum Sophi Persarum rege parum prospere depugnavit. Tanto ma-gis Selimus in ea rei bene gerendae occasione patrem urge-bat; Istroque cum omnibus copiis apud Kiliam superato, in Misiam inferiorem ac Thraciam erupit, oppidaque plurima in ora maris Pontici sita, partim vi, partim deditione occupavit. Non tulit insanientis filii fastum Paiazites; rebus Asiaticis ut-cumque compositis, in Graeciam rediit, et ex Bisantio cum exercitu movens, cum Selimo filio collatis signis, apud Andri-nopolim est congressus: Paiazito patri nec tamen incruenta cessit victoria: Selimus victus cum Tauricani Tartari filio, ae-gre fuga salvatus. Qui in Tauricam reversus novum ex Turcis ac Tartaris exercitum reperare non destitit. Postremo Turca-rum Satrapae inter ipsum et patrem pacem composuere: ea lege, ut eum Imperii sui successorem designaret. Quod Pazai-tes pater ob altam filii indolem, et ingentes quos alebat spi-ritus, non solum ei praestitit, sed etiam vivens ocii cupiditate imperio cessit. Nec multo postea Paiazites in humanis esse desiit; cuius thesauros Selimus cum Constantinopoli regia ad-eptus, cum Achmate fratre apud Bursam Asiae urbem magno praelio conflixit: quo victo imperium sibi stabilivit, Asiaticis Satrapis, qui a fratre stabant sub iugum missis ac devictis. At Tartarorum in Taurica Caesar, Selimi generi Turcorum Imperatoris affinitate inflatus filium et nepotem obsides, quos Bel-lum inter Tur-cas. Tarta-rorum excur-sio in Mol-da- viam. Schis -ma in elec-tione Pont. Max. Sigismundo regi, in Bereste agenti ex foedere mittere debue-rat, non misit, et per haec hostem se ei regi declaravit. JS-nimvero Sigismundus rex, ut damnosissimas et funestas. Tar-tarorum excursiones inhiberet, quindecim aureorum millia quo-tannis Tauricano Caesari, si obsides misisset, dono dare desti-naverat, ita ut eius pecuniae dimidium Poloni, residuum Li-tuani qui Tartaris sunt propinquiores, conferrent. Sed Tarta-rus icti ) foederis et promissorum oblitus, quadraginta millium equitum exercitum in Moldaviam misit: contra quem Bogda-nus Palatinus Valachis 2) ad arma concitatis, cum auxiliaribus Polonorum atque Ungarorum copiis intrepide processit. Sigis-mundus siquidem Poloniae rex quatuor equitum Polonorum millia, armis egregie instructorum Bogdano Palatino in auxi-lium transmiserat Stanislao Lanccorunio 3) et Tuorowski ducibus: ex Ungaria sexcenti venerant selopetarii pedites, equi-tes septingenti. Jam Tyram amnem aeu Nestrum Tartarorum copiae transiverant, Moldaviamque ingressi erant, cum ad eps per trepidos nuncios ex Taurica allatum est, Nogaienses Tar-taros Transtanaitas Tauricam sub signis ingressos: uxores li-beros et quicquid fortunarum domi reliquissent, hostiliter di-ripuisse, praedaque Tauricana expletos, Tauricam cum innu-meris captivis Tanaim versus se recepisse. Eo acerbissimo nuncio Tartari Precopenses seu Tauricani consternati amissa-rum uxorum ac liberorum dolore, obmissa quam invaserant Moldavia, cursu pene praecipiti, Isthmum Tauricae repetierunt, et inde secus paludem Meoticam Tanaim versus contenderunt. Quod flumen cum Nogaienses Tartaros transivisse compere-runt, in Tauricam reversi abductas uxores ac liberos frustra deplorarunt. Eius anni aestate tres supremi ordinis Antistites Bernardinus sanctae Crucis, Guilermus Narbonensis, et Fran-ciscus Severinus Cardinales Mediolani primum, quae urbs Gal-lorum tunc erat ditionis, et inde in urbe Pisana schisma in Ecclesia Catholica nephariis conventiculis excitarunt. Julium 1) istius. 2) Valachiae suis. 3) Lanscoronio. Tarta-rorum excur-sio in Mol-da- viam. Schis -ma in elec-tione Pont. Max. Sigismundo regi, in Bereste agenti ex foedere mittere debue-rat, non misit, et per haec hostem se ei regi declaravit. JS-nimvero Sigismundus rex, ut damnosissimas et funestas. Tar-tarorum excursiones inhiberet, quindecim aureorum millia quo-tannis Tauricano Caesari, si obsides misisset, dono dare desti-naverat, ita ut eius pecuniae dimidium Poloni, residuum Li-tuani qui Tartaris sunt propinquiores, conferrent. Sed Tarta-rus icti ) foederis et promissorum oblitus, quadraginta millium equitum exercitum in Moldaviam misit: contra quem Bogda-nus Palatinus Valachis 2) ad arma concitatis, cum auxiliaribus Polonorum atque Ungarorum copiis intrepide processit. Sigis-mundus siquidem Poloniae rex quatuor equitum Polonorum millia, armis egregie instructorum Bogdano Palatino in auxi-lium transmiserat Stanislao Lanccorunio 3) et Tuorowski ducibus: ex Ungaria sexcenti venerant selopetarii pedites, equi-tes septingenti. Jam Tyram amnem aeu Nestrum Tartarorum copiae transiverant, Moldaviamque ingressi erant, cum ad eps per trepidos nuncios ex Taurica allatum est, Nogaienses Tar-taros Transtanaitas Tauricam sub signis ingressos: uxores li-beros et quicquid fortunarum domi reliquissent, hostiliter di-ripuisse, praedaque Tauricana expletos, Tauricam cum innu-meris captivis Tanaim versus se recepisse. Eo acerbissimo nuncio Tartari Precopenses seu Tauricani consternati amissa-rum uxorum ac liberorum dolore, obmissa quam invaserant Moldavia, cursu pene praecipiti, Isthmum Tauricae repetierunt, et inde secus paludem Meoticam Tanaim versus contenderunt. Quod flumen cum Nogaienses Tartaros transivisse compere-runt, in Tauricam reversi abductas uxores ac liberos frustra deplorarunt. Eius anni aestate tres supremi ordinis Antistites Bernardinus sanctae Crucis, Guilermus Narbonensis, et Fran-ciscus Severinus Cardinales Mediolani primum, quae urbs Gal-lorum tunc erat ditionis, et inde in urbe Pisana schisma in Ecclesia Catholica nephariis conventiculis excitarunt. Julium 1) istius. 2) Valachiae suis. 3) Lanscoronio. eius nominis secundum omnium Pontificum post Petrum Ba-rione maximum, Maximiliano Romanorum Rege eis favorem praestante, stolida temeritate deponentes et Antipapam, ut aiunt, creare sunt adnixi, Ludovico Galliarum Rege conniven-te. Sed Julius prudentissimus Pontifex his malis salutari con-silio obviavit Concilio Romae ad Lateranum indicto, quo qui-detn schismaticos Cardinales omnibus honoribus, dignitatibus Ecclesiasticis, ac etiam rubenti pileo spoliavit, anathemate ad-iuticto, qui eos pro Cardinalibus haberet, teneret ac nomina-ret. Quo facto Helvetiorum auxilio, quibus centum aureorum millia stipendii nomine transmisit, Gallos ex Mediolano, ac tota Italia invictus Pontifex expulit, Itahamque Gallorum servitute liberavit. Sub quo tempore diversa orbis terrarum parte inter Lubecenses et Hollandos, bellum conflatum est, mercium ex Gedano Regni Poloniae emporio evehendorum causa, per Se-landicum regni Daniae sinum. Et cum Hollandi Fukarorum mercatorum cupro, quod ex Ungaria per Yislam amnem ra-tibus demissum erat, in Gedano naves circiter ducentas one-rassent, sublatisque velis, Selandiam versus abirent; Lubecen-ses redeuntem Hollandorum classem apud Helam, ex insidiis sunt adorti, numero navium longe minore. Certatum est in Salo aliquandiu aequo marte. Postremo Hollandi a Lubecen-sibus, qui naves habebant longe maiores ac instructiores, na-vali praelio sunt victi. Naves Hollandorum decem octo iniecto igne sunt exustae, quatuor et viginti demersae, septuaginta captae: aliae ad Gedanensem portum refugerunt. Lubecenses victores cum classe sua, ovantibus similes, Lu-becum Cimbrorum 1) rediere, cuprum receptum Maximiliani Caesaris mandato Fukaris negociatoribus magna ex parte re-stituere sunt adacti. Sigismundus Rex posteaquam in Breste ad Bugum amnem Caesaris Tauricani obsides expectando, ae-statem totam et magnam autumni partem absumpsisset, pen-ultima Octobris Cracoviam rediit, quod ad eum a Vladislao Galli pulsi ltalia et Me-diola-no. Bel- lum inter Lube- cen. et Hol- landos. 1) Cimbrorum deest. 14 eius nominis secundum omnium Pontificum post Petrum Ba-rione maximum, Maximiliano Romanorum Rege eis favorem praestante, stolida temeritate deponentes et Antipapam, ut aiunt, creare sunt adnixi, Ludovico Galliarum Rege conniven-te. Sed Julius prudentissimus Pontifex his malis salutari con-silio obviavit Concilio Romae ad Lateranum indicto, quo qui-detn schismaticos Cardinales omnibus honoribus, dignitatibus Ecclesiasticis, ac etiam rubenti pileo spoliavit, anathemate ad-iuticto, qui eos pro Cardinalibus haberet, teneret ac nomina-ret. Quo facto Helvetiorum auxilio, quibus centum aureorum millia stipendii nomine transmisit, Gallos ex Mediolano, ac tota Italia invictus Pontifex expulit, Itahamque Gallorum servitute liberavit. Sub quo tempore diversa orbis terrarum parte inter Lubecenses et Hollandos, bellum conflatum est, mercium ex Gedano Regni Poloniae emporio evehendorum causa, per Se-landicum regni Daniae sinum. Et cum Hollandi Fukarorum mercatorum cupro, quod ex Ungaria per Yislam amnem ra-tibus demissum erat, in Gedano naves circiter ducentas one-rassent, sublatisque velis, Selandiam versus abirent; Lubecen-ses redeuntem Hollandorum classem apud Helam, ex insidiis sunt adorti, numero navium longe minore. Certatum est in Salo aliquandiu aequo marte. Postremo Hollandi a Lubecen-sibus, qui naves habebant longe maiores ac instructiores, na-vali praelio sunt victi. Naves Hollandorum decem octo iniecto igne sunt exustae, quatuor et viginti demersae, septuaginta captae: aliae ad Gedanensem portum refugerunt. Lubecenses victores cum classe sua, ovantibus similes, Lu-becum Cimbrorum 1) rediere, cuprum receptum Maximiliani Caesaris mandato Fukaris negociatoribus magna ex parte re-stituere sunt adacti. Sigismundus Rex posteaquam in Breste ad Bugum amnem Caesaris Tauricani obsides expectando, ae-statem totam et magnam autumni partem absumpsisset, pen-ultima Octobris Cracoviam rediit, quod ad eum a Vladislao Galli pulsi ltalia et Me-diola-no. Bel- lum inter Lube- cen. et Hol- landos. 1) Cimbrorum deest. 14 Begia Unga-riae Legati vene- runt Craco-viam. Barba-ra Co-mitis Scepu- sien. filiaSi- gis-mundo regi nupsit. 1512. Roro-natio Regi-nae. Tarta- rorum excur- sio in Rus- siam. Ungariae rege eodemque fratre legati venere, Casimirus Tesi-nensis Dux, et Michael Hanel, Paroehus Budensis, qui post multos hinc inde tractatus super connubio Sigismundi Regia habitos, Barbaram spectatissimae formae virginem, Stephani olim Scepusiensis Comitis filiam, ei in matrimonium despon-derunt. Dos centum aureorum millia promissa. Nec multo po-stea die sexta Februarii anno duodecimo humanae salutis su-pra quindecies centesimum, Regia sponsa ex Trencinio Craco-viam advecta est per Hedvigim raatrem, et Joannem fratrem, Scepusiensis Comitem, qui postea in Ungaria regnavit, mille quadringentorum equitum splendido comitatu. Venientibus, Sigismundus Rex extra regiam urbem, per aliquot millia pas-suum, obviam processit, ornatissimo illustrium virorum ac pur-puratorum coetu, qui ad eam nuptiarum celebritatem undique confluxerant. Die tertia ab ingressu, nova nupta Reginali diademate est coronata. Nuptiae complures dies multa omnium hilarita-te traductae. Nuptiarum expleta solennitate, Hedvigis Regiae sponsae mater, et Joannes Scepusiensis Comes, Reginae Barba-rae frater, aliique Principes viri ac legati, a Sigismundo re-gali munificentia donati Cracovia excessere. Ineunte postea vere, quatuor et viginti equitum Tartarorum millia, ex Tau-rica moventes, Boristenem transmisere, et per campestria com-posito agmine procedentes, per Yolhiniam in terras Roxiae 1) irrupere. Cumque inter Busco et Olesko castra iecissent, ma-orem copiarum partem quaquaversus ad orientalem Regni partem vastandam ex castris emisere. Vastata est Roxia 2) atrocissirne ferro et igne, terribili hostium, ut mos est Scy-bhis, excursu. Mortales multi subito interventu com-prehensi ac ligati sunt, in perpetuam abducebantur servitu-bem, hinc lamentabilis captivorum comploratio et miserabilis eiulatus. Ad statutum diem emissae Tartarorum turmae cum praeda et captivis iu castra rediere. Ad eum Tartaricum tu-tnultum Sigismundus Rex nequaquam consternatus, ad Nico- 1) Russiae. 2) Russia. Begia Unga-riae Legati vene- runt Craco-viam. Barba-ra Co-mitis Scepu- sien. filiaSi- gis-mundo regi nupsit. 1512. Roro-natio Regi-nae. Tarta- rorum excur- sio in Rus- siam. Ungariae rege eodemque fratre legati venere, Casimirus Tesi-nensis Dux, et Michael Hanel, Paroehus Budensis, qui post multos hinc inde tractatus super connubio Sigismundi Regia habitos, Barbaram spectatissimae formae virginem, Stephani olim Scepusiensis Comitis filiam, ei in matrimonium despon-derunt. Dos centum aureorum millia promissa. Nec multo po-stea die sexta Februarii anno duodecimo humanae salutis su-pra quindecies centesimum, Regia sponsa ex Trencinio Craco-viam advecta est per Hedvigim raatrem, et Joannem fratrem, Scepusiensis Comitem, qui postea in Ungaria regnavit, mille quadringentorum equitum splendido comitatu. Venientibus, Sigismundus Rex extra regiam urbem, per aliquot millia pas-suum, obviam processit, ornatissimo illustrium virorum ac pur-puratorum coetu, qui ad eam nuptiarum celebritatem undique confluxerant. Die tertia ab ingressu, nova nupta Reginali diademate est coronata. Nuptiae complures dies multa omnium hilarita-te traductae. Nuptiarum expleta solennitate, Hedvigis Regiae sponsae mater, et Joannes Scepusiensis Comes, Reginae Barba-rae frater, aliique Principes viri ac legati, a Sigismundo re-gali munificentia donati Cracovia excessere. Ineunte postea vere, quatuor et viginti equitum Tartarorum millia, ex Tau-rica moventes, Boristenem transmisere, et per campestria com-posito agmine procedentes, per Yolhiniam in terras Roxiae 1) irrupere. Cumque inter Busco et Olesko castra iecissent, ma-orem copiarum partem quaquaversus ad orientalem Regni partem vastandam ex castris emisere. Vastata est Roxia 2) atrocissirne ferro et igne, terribili hostium, ut mos est Scy-bhis, excursu. Mortales multi subito interventu com-prehensi ac ligati sunt, in perpetuam abducebantur servitu-bem, hinc lamentabilis captivorum comploratio et miserabilis eiulatus. Ad statutum diem emissae Tartarorum turmae cum praeda et captivis iu castra rediere. Ad eum Tartaricum tu-tnultum Sigismundus Rex nequaquam consternatus, ad Nico- 1) Russiae. 2) Russia. laum Camenecium omnium copiarum in Regno Poloniae Du- cem, nec non ad Constantinum Ostroviensem Principem et Li- tuanicarum copiarum summum Praefectum literas dedit, cu- rarent, ut ex gente utraque exercitum compararent, et cum Tartaris praelium committerent, praedam et captivos recupe- rarent. Ipse Rex mercenarios milites conscribere, delectum fa- cere, et in hostem mittere non neglexit. Aulicorum suorum etiam turmas aliquot florentis militiae transmisit; omnia bel- lico fervebant apparatu, magna celeritate, ne hostis cum prae- da elaberetur. Jam Tartari onusti praeda propter oaptivos, parvis itineribus et sensim abibant, cum eodem ferme tem- pore, quo mercenarii milites a Rege snbmissi ad Nicolaum Ca- menecium Cracoviensem Palatinum, in castra venerant, et Con- stantinus Dux cum suis Yolhinensibus aliisque Lituanicis co- piis duobus circiter equitum millibus supervenit: Polonorum exercitus ad quatuor bellatorum millia se extendebat. Cum his copiis Regii duces universi certaminis aleam tentare de- stinarunt, Tartarosque apud Visnovecium consecuti, aciem suo- rum explicarunt. Nec Tartari, Regii exercitus contempta pau- citate, praelium detrectavere, captivis praemissis, quos gradum addere iusserunt. Horinia fluvius Visnoveciam arcem praeter- fluit, paludinosus admodum, et multis circumquaque lacunis restagnantibus aquis scatens, inter quas Tartarorum agmina constiterunt, loco admodum paludibus impedito. Quae res commisso praelio maximo Polonis ad victoriam fuit adiumen- to, dum hostiles turmae coeno intercurrente alter alteri opem ferre non posset. Atrox tamen fuit certamen: cadebant utrin- que plurimi, tam dubio certamine, ut Volhinenses alioquin bellicosi, Tartarorum multitudine praegravante, sensim cedere ac pedem referre coeperint. Cedentibus occurrebat Constanti- nus dux: praelium repetere verbis et verberibus hortabatur. Nicolaus Camenecius Polonicarum copiarum Dux, posteaquam Volhinenses cedere ac sinistrum Lituanorum cornu praegra- vari animadvertit, tunc signo pugnae Polonis proposito, eos in hostem immittit. Non tulere fortium Polonorum impetum Tartari, quos iam pene victores stupenda audacia, multa cae- de disiecerunt. Intercurrentes paludes magno Polonis ad victo- laum Camenecium omnium copiarum in Regno Poloniae Du- cem, nec non ad Constantinum Ostroviensem Principem et Li- tuanicarum copiarum summum Praefectum literas dedit, cu- rarent, ut ex gente utraque exercitum compararent, et cum Tartaris praelium committerent, praedam et captivos recupe- rarent. Ipse Rex mercenarios milites conscribere, delectum fa- cere, et in hostem mittere non neglexit. Aulicorum suorum etiam turmas aliquot florentis militiae transmisit; omnia bel- lico fervebant apparatu, magna celeritate, ne hostis cum prae- da elaberetur. Jam Tartari onusti praeda propter oaptivos, parvis itineribus et sensim abibant, cum eodem ferme tem- pore, quo mercenarii milites a Rege snbmissi ad Nicolaum Ca- menecium Cracoviensem Palatinum, in castra venerant, et Con- stantinus Dux cum suis Yolhinensibus aliisque Lituanicis co- piis duobus circiter equitum millibus supervenit: Polonorum exercitus ad quatuor bellatorum millia se extendebat. Cum his copiis Regii duces universi certaminis aleam tentare de- stinarunt, Tartarosque apud Visnovecium consecuti, aciem suo- rum explicarunt. Nec Tartari, Regii exercitus contempta pau- citate, praelium detrectavere, captivis praemissis, quos gradum addere iusserunt. Horinia fluvius Visnoveciam arcem praeter- fluit, paludinosus admodum, et multis circumquaque lacunis restagnantibus aquis scatens, inter quas Tartarorum agmina constiterunt, loco admodum paludibus impedito. Quae res commisso praelio maximo Polonis ad victoriam fuit adiumen- to, dum hostiles turmae coeno intercurrente alter alteri opem ferre non posset. Atrox tamen fuit certamen: cadebant utrin- que plurimi, tam dubio certamine, ut Volhinenses alioquin bellicosi, Tartarorum multitudine praegravante, sensim cedere ac pedem referre coeperint. Cedentibus occurrebat Constanti- nus dux: praelium repetere verbis et verberibus hortabatur. Nicolaus Camenecius Polonicarum copiarum Dux, posteaquam Volhinenses cedere ac sinistrum Lituanorum cornu praegra- vari animadvertit, tunc signo pugnae Polonis proposito, eos in hostem immittit. Non tulere fortium Polonorum impetum Tartari, quos iam pene victores stupenda audacia, multa cae- de disiecerunt. Intercurrentes paludes magno Polonis ad victo- Tarta-ri apud Visno-vecium profti-gatiin-feriis S. Vi-talis. Tarta-rorum Caesar pacem petit a Sigis-mundo riam fuere auxilio. Tartari profligatis rebus aperte fugere coe-perunt. Ex fugientibus caesi multi, captivi omnes cum praeda recuperati. Maxima hostilis exercitus pars in praelio et po-stea in fuga concidit. Contigit haec omni aevo memorabilis apud Visnovecium victoria Sigismundi Regis auspiciis in die S. Vitalis Martyris. Qui Sanctus maiori postea veneratione Po-lonis cultus est, tanquam hic divus, ut pium est credere, ad victoriam nonnihil contulisset. Ad nuncium prosperae pugnae Sigismundus Rex exhilaratus, gratias Deo Opt. Max. agens, omnibus templis laudes decantari mandavit, aliaque publicae laetitiae signa edidit. Ante initum praelium, cum Tartari per Leopoliensem, Belsensem et Lublinensem Satrapias effusi discur-rerent praedasque agerent, sexies cum eis Poloni particularibud proeliis semper victores sunt congressi, magno futurae victo-riae indicio. Ex Regio exercitu, illustres viri Poloni, quorum strenua virtus in ea Visnovecensi pugna enituit, fuerunt: Nico-laus Camenecius Cracoviensis Palatinus, omnium copiarum dux, Joannes Odrovasius de Sprova, Otto de Chodecio, Podoliae Pa-latinus, Stanislaus frater eius, Regni Poloniae Marsalcus, Leo-poliensis Praefectus, Martinus de Camenecio, Joannes Amor Tarnovius, Petrus et Stanislaus Kmita de Visnicze, Joannes et Nicolaus Pilecii, Stanislaus Lanskoronius, Joannes Svirciovius, Jacobus Sencignovius et plures alii, singulari fortitudine et bellica laude insignes viri, quos dignissimos esse censui, quo-rum memoria literarum monumentis ad posteros propagetur. Ex Lituanis ac Russis Constantinus Ostroviensis Dux, bellator sui temporis famigeratissimus, Andreas de Sbarasio, et Michael Visnovecius fortissimi duces. In eo conflictu, etsi complures fuere consauciati, non ultra tamen centum (mirabile dictu) sunt desiderati. Secundum eam de Tartaris victoriam Mendlikeri, Tartarorum in Taurica Caesar, foeda suorum strage conster-natus, extemplo Legatos misit, foedus anno exacto ictum re-novari postulans, nunciansque se Dialaldin Soltan ex fratre nepotem pro obside Vilnam Lituanorum Metropolim misisse, amicus amicis, inimicus Sigismundi Regis inimicis omni tem-pore futurus, et ut id ratum foret, quindecim aureorum mil-lia sibi in stipendium quotannis dari petiit. Legatis Tartaro- Tarta-ri apud Visno-vecium profti-gatiin-feriis S. Vi-talis. Tarta-rorum Caesar pacem petit a Sigis-mundo riam fuere auxilio. Tartari profligatis rebus aperte fugere coe-perunt. Ex fugientibus caesi multi, captivi omnes cum praeda recuperati. Maxima hostilis exercitus pars in praelio et po-stea in fuga concidit. Contigit haec omni aevo memorabilis apud Visnovecium victoria Sigismundi Regis auspiciis in die S. Vitalis Martyris. Qui Sanctus maiori postea veneratione Po-lonis cultus est, tanquam hic divus, ut pium est credere, ad victoriam nonnihil contulisset. Ad nuncium prosperae pugnae Sigismundus Rex exhilaratus, gratias Deo Opt. Max. agens, omnibus templis laudes decantari mandavit, aliaque publicae laetitiae signa edidit. Ante initum praelium, cum Tartari per Leopoliensem, Belsensem et Lublinensem Satrapias effusi discur-rerent praedasque agerent, sexies cum eis Poloni particularibud proeliis semper victores sunt congressi, magno futurae victo-riae indicio. Ex Regio exercitu, illustres viri Poloni, quorum strenua virtus in ea Visnovecensi pugna enituit, fuerunt: Nico-laus Camenecius Cracoviensis Palatinus, omnium copiarum dux, Joannes Odrovasius de Sprova, Otto de Chodecio, Podoliae Pa-latinus, Stanislaus frater eius, Regni Poloniae Marsalcus, Leo-poliensis Praefectus, Martinus de Camenecio, Joannes Amor Tarnovius, Petrus et Stanislaus Kmita de Visnicze, Joannes et Nicolaus Pilecii, Stanislaus Lanskoronius, Joannes Svirciovius, Jacobus Sencignovius et plures alii, singulari fortitudine et bellica laude insignes viri, quos dignissimos esse censui, quo-rum memoria literarum monumentis ad posteros propagetur. Ex Lituanis ac Russis Constantinus Ostroviensis Dux, bellator sui temporis famigeratissimus, Andreas de Sbarasio, et Michael Visnovecius fortissimi duces. In eo conflictu, etsi complures fuere consauciati, non ultra tamen centum (mirabile dictu) sunt desiderati. Secundum eam de Tartaris victoriam Mendlikeri, Tartarorum in Taurica Caesar, foeda suorum strage conster-natus, extemplo Legatos misit, foedus anno exacto ictum re-novari postulans, nunciansque se Dialaldin Soltan ex fratre nepotem pro obside Vilnam Lituanorum Metropolim misisse, amicus amicis, inimicus Sigismundi Regis inimicis omni tem-pore futurus, et ut id ratum foret, quindecim aureorum mil-lia sibi in stipendium quotannis dari petiit. Legatis Tartaro- rum responsum, Sigismundum Regem, postulata Mendligeri Caesaris, que rupto foedere Regnum Poloniae hostiliter vastas-set, proximo Conventu ad Regni sui Senatum referre velle. Quid illic fuerit constitutum, per proprium nuncium Regem Caesari significaturum. Obsidis Dialaldini Soltani ad se acces-sura sibi gratum fore, curaturumque ut lautitiis praebitis ne-cessariis omnibus provideatur. Sed Dialaldinus proxima bruma febribus conflictatus, vita decessit. Nec Sigismundus Rex bar-baro ac infido hosti stipendium ullum dare voluit, quo ac-cepto, aeque damna ingentia, et hostiles incursus, ruptis foe-deribus facere consuevisset. Satiusque visum erat, eam pecu-niam in mercenariorum militum stipendium erogari, qua ho-stis Tartarus equis armisque instrui ac opulentior fieri posset: ea etiam ratione, ne Sigismundus Rex data ei pecunia vecti-galis barbaro hosti esse videretur, cum Turcorum Imperator hostis alioquin potentior ex vicinitate per Valachiam Regno immineret, quaereretque pari modo Tartarici stipendii, si illud solveretur, exemplo, regnum Poloniae sibi facere stipendia-rium: quod Sigismundus excelsi atque invicti animi Rex, con-stanter semper est aversatus. Satis constat, quicquid cum eo Tartaro Tauricano, apud quem nulla unquam relligio, nulla fi-des fuit, de amicitia et pace constitutum fuit, nihil pcr eum observatum fuisse. Utiliorque semper Polonis ac Lithuanis fue-rit, validis in eorum finibus locatis praesidiis, certa cum Tar-taris hostilitas, quam dubia ac incerta pax, maxime in ea ca-stellorum frequentia, quae passim tota Roxia ac Podolia con-struuntur, tuta agrestium hominum pecorum armentorumque receptacula. Per id tempus Sigismundus Rex coepta Craco-viensis arcis aedificia, Italis ad hoc architectis adhibitis, sum-mo studio nec minori sumptu continuavit, cum aede sacra Stanislai martyris, quae a Rupella cognominatur, locum mar-tyrii eius sancti. Ad cuius tumulum in templo arcis augustis-simo tabulas argenteas cum imaginibus fusorio opere affabre factis, pondere opere ac precio spectandis dedicavit, votum-que bello Valachico emissum profusa liberalitate exsolvit, cum cruce aurea vastae magnitudinis, unionibus ac lapidibus prae-ciosis distincta, praeter vestes sacras ac alia donaria ei templo Sti- pen- dium Tarta- ris ne- gatum. Arx Craco-viensis magno sump-tu ae-difica - tur. Eccle-sia in Rupel-la in-staura- ta et ornata. Imagi-nesar-gente-ae ad sepul-chrum S. Sta-nislai in ec-clesia Cathe-drali. rum responsum, Sigismundum Regem, postulata Mendligeri Caesaris, que rupto foedere Regnum Poloniae hostiliter vastas-set, proximo Conventu ad Regni sui Senatum referre velle. Quid illic fuerit constitutum, per proprium nuncium Regem Caesari significaturum. Obsidis Dialaldini Soltani ad se acces-sura sibi gratum fore, curaturumque ut lautitiis praebitis ne-cessariis omnibus provideatur. Sed Dialaldinus proxima bruma febribus conflictatus, vita decessit. Nec Sigismundus Rex bar-baro ac infido hosti stipendium ullum dare voluit, quo ac-cepto, aeque damna ingentia, et hostiles incursus, ruptis foe-deribus facere consuevisset. Satiusque visum erat, eam pecu-niam in mercenariorum militum stipendium erogari, qua ho-stis Tartarus equis armisque instrui ac opulentior fieri posset: ea etiam ratione, ne Sigismundus Rex data ei pecunia vecti-galis barbaro hosti esse videretur, cum Turcorum Imperator hostis alioquin potentior ex vicinitate per Valachiam Regno immineret, quaereretque pari modo Tartarici stipendii, si illud solveretur, exemplo, regnum Poloniae sibi facere stipendia-rium: quod Sigismundus excelsi atque invicti animi Rex, con-stanter semper est aversatus. Satis constat, quicquid cum eo Tartaro Tauricano, apud quem nulla unquam relligio, nulla fi-des fuit, de amicitia et pace constitutum fuit, nihil pcr eum observatum fuisse. Utiliorque semper Polonis ac Lithuanis fue-rit, validis in eorum finibus locatis praesidiis, certa cum Tar-taris hostilitas, quam dubia ac incerta pax, maxime in ea ca-stellorum frequentia, quae passim tota Roxia ac Podolia con-struuntur, tuta agrestium hominum pecorum armentorumque receptacula. Per id tempus Sigismundus Rex coepta Craco-viensis arcis aedificia, Italis ad hoc architectis adhibitis, sum-mo studio nec minori sumptu continuavit, cum aede sacra Stanislai martyris, quae a Rupella cognominatur, locum mar-tyrii eius sancti. Ad cuius tumulum in templo arcis augustis-simo tabulas argenteas cum imaginibus fusorio opere affabre factis, pondere opere ac precio spectandis dedicavit, votum-que bello Valachico emissum profusa liberalitate exsolvit, cum cruce aurea vastae magnitudinis, unionibus ac lapidibus prae-ciosis distincta, praeter vestes sacras ac alia donaria ei templo Sti- pen- dium Tarta- ris ne- gatum. Arx Craco-viensis magno sump-tu ae-difica - tur. Eccle-sia in Rupel-la in-staura- ta et ornata. Imagi-nesar-gente-ae ad sepul-chrum S. Sta-nislai in ec-clesia Cathe-drali. Crux aurea mirae magni-tudinis in Ec-clesia Cathe. Crac. Turris in mo- dum arcis Petri-coviae aedifi- cata. Maxi-milia-nus Si- gis-mundo infen- sus. Mos- cus rupto foede - re bel- lum infert Litua - nis. Glin-scius Litua -niam vastat. Smo-len-skum obses-sum. Regia muniflcentia illata. Et haec tunc fuerunt eius Regis o-pera pietatis, qui eo quoque anno Petricoviensis turris iecit fundamenta, coeptumque laborem latericia materia anno septi-mo consummavit, ac eciam aquea fossa in gyrum circumducta, in arcis modum communivit. Eius anni aestate Maximilianus Romanorum Rex, Sigismundi Regis offensus connubio, quod cum Barbara Scepusiensi haud multo antea contraxerat, ho-stilia in eum Regem moliri coepit, identidem in Germaniae Principum conventibus contra eum questus, que terram Prussiam Marianorum olim militum possessionem obtineret, consiliaque movendi belli ac eius terrae recuperandae agita-bat: quae posteaquam ob intestina Germanorum odia ad ef-fectum deduci eo tempore non possent, ethnicos Principes, ac semotas barbarorum gentes contra Polonos ac Lituanos per Legatos sollicitavit. Primumque cum Basilio Magno Moscovi-tarum in Sarmatia Asiatica Duce, quem potentia et opibus praestare non ignorabat, amicitiam et societatem iunxit, foe-dusque percussit, Basilius Maximiliani Caesaris nepharia so-cietate animatus, sexaginta millium equitum exercitum com-paravit, violatoque foedere, quod cum Sigismundo Rege sanc-tissime ictum, et per quadriennium tentum habebat, a Ri-pheis montibus et aris Alexandri Magni, ubi nunc Smolensko arx sita est, Lituanis, et Sigismundo Regi bellum intulit, Mi-chaelem Glinski, qui ex Lituania ad eum transfugerat, hostem patriae suae infestissimum, omnium copiarum Ducem consti-tuit. Qui tam numeroso instructus exercitu acceptoque impe-rio, nihil moratus, apud Nebrium ac Susam amnes Lituano-rum res inquietare cepit: urebat, vastabatque immaniter omnia. Tandem Smolensko arcem validam in clivo Riphei montis si-tam obsidione cinxit, ac etiam oppugnavit: quam cum ob Si-gismundi Regis praesidium expugnare non posset, alia atque alia loca Moscovitarum ditioni subiicere tentavit. Complura oppida et pagos sine munitione in aperto passim iacentes di-ripuit et incendit, grassatusque est circum Nebrium amnem 1) terram deest. Crux aurea mirae magni-tudinis in Ec-clesia Cathe. Crac. Turris in mo- dum arcis Petri-coviae aedifi- cata. Maxi-milia-nus Si- gis-mundo infen- sus. Mos- cus rupto foede - re bel- lum infert Litua - nis. Glin-scius Litua -niam vastat. Smo-len-skum obses-sum. Regia muniflcentia illata. Et haec tunc fuerunt eius Regis o-pera pietatis, qui eo quoque anno Petricoviensis turris iecit fundamenta, coeptumque laborem latericia materia anno septi-mo consummavit, ac eciam aquea fossa in gyrum circumducta, in arcis modum communivit. Eius anni aestate Maximilianus Romanorum Rex, Sigismundi Regis offensus connubio, quod cum Barbara Scepusiensi haud multo antea contraxerat, ho-stilia in eum Regem moliri coepit, identidem in Germaniae Principum conventibus contra eum questus, que terram Prussiam Marianorum olim militum possessionem obtineret, consiliaque movendi belli ac eius terrae recuperandae agita-bat: quae posteaquam ob intestina Germanorum odia ad ef-fectum deduci eo tempore non possent, ethnicos Principes, ac semotas barbarorum gentes contra Polonos ac Lituanos per Legatos sollicitavit. Primumque cum Basilio Magno Moscovi-tarum in Sarmatia Asiatica Duce, quem potentia et opibus praestare non ignorabat, amicitiam et societatem iunxit, foe-dusque percussit, Basilius Maximiliani Caesaris nepharia so-cietate animatus, sexaginta millium equitum exercitum com-paravit, violatoque foedere, quod cum Sigismundo Rege sanc-tissime ictum, et per quadriennium tentum habebat, a Ri-pheis montibus et aris Alexandri Magni, ubi nunc Smolensko arx sita est, Lituanis, et Sigismundo Regi bellum intulit, Mi-chaelem Glinski, qui ex Lituania ad eum transfugerat, hostem patriae suae infestissimum, omnium copiarum Ducem consti-tuit. Qui tam numeroso instructus exercitu acceptoque impe-rio, nihil moratus, apud Nebrium ac Susam amnes Lituano-rum res inquietare cepit: urebat, vastabatque immaniter omnia. Tandem Smolensko arcem validam in clivo Riphei montis si-tam obsidione cinxit, ac etiam oppugnavit: quam cum ob Si-gismundi Regis praesidium expugnare non posset, alia atque alia loca Moscovitarum ditioni subiicere tentavit. Complura oppida et pagos sine munitione in aperto passim iacentes di-ripuit et incendit, grassatusque est circum Nebrium amnem 1) terram deest. impune aliquandiu, nemine ob insperatum bellum resistente, Lituanis induciarum fiducia ocium egentibus, et ad bellum inopinatum imparatissimis. Nec multo postea Michael Glinski dux cum omnibus copiis in hiberna concessit. Anno eodem Paiazites Turcorum Imperator senio confectus Selimo filio, quem haud multo antea in Thracia cruento praelio profliga-verat, imperio sponte cessit, et in Hamandatam urbem, in qua natus atque alitus fuit, ocii cupiditate se contulit, ubi non multo postea fatalem mortem obiit. Selimus paternam sedem, cum imperio verno tempore adeptus, cum Achmate iuniore fratre, in Asia pro imperio decertavit. Victus Achmates in Ar-meniam maiorem ad Zophi Persarum Regem profugit, cuius filiae connubium nactus, soceri auxilio, Turcorum rebus diu multumque infestus fuit, Selimo fratre paternum solium te-nente: a quo Laskowski Polonus puer quondam a Turcis cap-tus, et in Machometi impietatem circurncisus, ad Sigismundum Regem Orator venit. Eius legationis summa iuit, ut diceret Selimum Turcici Imperii habenas adeptum esse, velle cum eo et regno Poloniae, tale inire foedus, talem pacem, amicitiam et societatem contrahere, qualem progenitores eorum inter se coluere: optavitque Sigismundo Regi omnia prospera, et victo-riam contra Regni sui hostes. Sigismundus Rex de paterno Imperio adepto, amplissimis verbis Selimo Imperatori est con-gratulatus, foedus, amicitiam, et societatem ultro oblatam sus-cepit, vicissim illi foelicia omnia, et optatos ex hostibus trium-phos precatus, Legatum inde Regia munificentia donatum ex-pedivit. Sub quo tempore Turcae in Croatiam hostiliter irru-perunt, et quina horainum millia in servitutem abduxerunt. Mense postea Augusto Croatiam repetierunt, et apud Savam amnem 1) Sagrabiamque magna damna fecerunt. Supra vicena hominum millia subito ac insperato ingressu captivarunt, et abduxerunt. Ea aestate Podolia foeda pestilentia laboravit. Complures mercenarii milites, qui regni limites a Turcis et Tartaris tuebantur, ea lue periere, a qua aliae Regni partes Baia-zetes Selimo filio impe-rio cessit. Impe-ratoris Tur-carum legatio ad re- gem. Tur-cae Croa-tiara va-stant. Pestis in Po-dolia. 1) Savum. impune aliquandiu, nemine ob insperatum bellum resistente, Lituanis induciarum fiducia ocium egentibus, et ad bellum inopinatum imparatissimis. Nec multo postea Michael Glinski dux cum omnibus copiis in hiberna concessit. Anno eodem Paiazites Turcorum Imperator senio confectus Selimo filio, quem haud multo antea in Thracia cruento praelio profliga-verat, imperio sponte cessit, et in Hamandatam urbem, in qua natus atque alitus fuit, ocii cupiditate se contulit, ubi non multo postea fatalem mortem obiit. Selimus paternam sedem, cum imperio verno tempore adeptus, cum Achmate iuniore fratre, in Asia pro imperio decertavit. Victus Achmates in Ar-meniam maiorem ad Zophi Persarum Regem profugit, cuius filiae connubium nactus, soceri auxilio, Turcorum rebus diu multumque infestus fuit, Selimo fratre paternum solium te-nente: a quo Laskowski Polonus puer quondam a Turcis cap-tus, et in Machometi impietatem circurncisus, ad Sigismundum Regem Orator venit. Eius legationis summa iuit, ut diceret Selimum Turcici Imperii habenas adeptum esse, velle cum eo et regno Poloniae, tale inire foedus, talem pacem, amicitiam et societatem contrahere, qualem progenitores eorum inter se coluere: optavitque Sigismundo Regi omnia prospera, et victo-riam contra Regni sui hostes. Sigismundus Rex de paterno Imperio adepto, amplissimis verbis Selimo Imperatori est con-gratulatus, foedus, amicitiam, et societatem ultro oblatam sus-cepit, vicissim illi foelicia omnia, et optatos ex hostibus trium-phos precatus, Legatum inde Regia munificentia donatum ex-pedivit. Sub quo tempore Turcae in Croatiam hostiliter irru-perunt, et quina horainum millia in servitutem abduxerunt. Mense postea Augusto Croatiam repetierunt, et apud Savam amnem 1) Sagrabiamque magna damna fecerunt. Supra vicena hominum millia subito ac insperato ingressu captivarunt, et abduxerunt. Ea aestate Podolia foeda pestilentia laboravit. Complures mercenarii milites, qui regni limites a Turcis et Tartaris tuebantur, ea lue periere, a qua aliae Regni partes Baia-zetes Selimo filio impe-rio cessit. Impe-ratoris Tur-carum legatio ad re- gem. Tur-cae Croa-tiara va-stant. Pestis in Po-dolia. 1) Savum. Comi- tia Pe- trico- viae. 1513. Ad Conci-lium Late-ran 0-rato-res a Rege Pol. miasi. Joan-nisLa-ski o-ratio adCol-legium Cardi-nalium Inter orata- res con- trover- sia. immunes fuerunt. At Sigismundus Rex Podoliae defensioni con-sulturus, Regni sui optimatibus Conventum Petricoviae indixit, et ad eum in autumno perrexit: quo ex sententia absoluto, Posnaniam cum Regina Barbara est profectus, ubi postea Mar-tio mense regia coniux filiam enixa est, quae a sacro fonte Hedvigis tulit nomen, et per haec annus tredecimus supra millesimum et quingentesirnum, qui erat Regni Sigismundi septimus incepit. In quo Joannes Laski Metropolita Gnqsnen. ad Lateranense Concilium, quod Julius eius nominis secundus tfco. Pontifex Regibus et Antistitibus Catholicis indixerat, Sigis-mundi Regis nomine cum Stanislao Ostrorog collega Orator est profectus, sed priusquam Romam pervenissent Julius Pon-tifex rebus humanis excessit: in cuius locum Leo eius nomi-nis X. supremi ordinis Antistitum snffragiis est suffectus, cui Sigismundi Regis Oratores publico consistorio obedientiam praestitere. Joannes Laski vir facundiae singularis, luculentam habuit orationem, in qua tot piorum calamitatibus, tot cladi-. bus, a barbaris gentibus susceptis, longa serie enarratis, com-plurimis lachrymas excivit, ostenditque alios Christianos Reges ac Principes, nimiis opibus lascivientes pro gloria duntaxat et finibus cum vicinis decertare, Polonos vero et Sigismun-dum Regem, pro vita, pro libertate, ac totius Christianitatis salute, contra Scythicas ac alias barbaras gentes excubare ac decertare incessanter, cum ei Regi Turci, Tartari, Moscovitae, ac Yalachi, irrequietis excursionibus, maximisque exercitibus negocium facesserent. Vidi ego plerosque supremi ordinis An-tistites Cardinales, qui altius spirabant, collachrymari, Tho-mam praecipue Strigoniensem Cardinalem, qui ea potissimum causa, ex Ungaria trecentorum equitum comitatu Romam ve-nerat, ut Romanum Pontificem sacrumque Senatum, ad bel-lum contra Turcos suscipiendum impelleret: quod Julio Pon-tifici, cuius tempore Romam venerat, post Petrum Barione omnium Pontificum maximo, ac tot bellis exercitatissimo, haud dubie persuaserit, si intestina Principum Christianorum odia et immatura mors non obstitissent. In eo postea Lateranensi Concilio, quod tot Antistitum concursu Romae celebratum est. magnum certamen exarsit inter Maximiliani et Sigismundi Comi- tia Pe- trico- viae. 1513. Ad Conci-lium Late-ran 0-rato-res a Rege Pol. miasi. Joan-nisLa-ski o-ratio adCol-legium Cardi-nalium Inter orata- res con- trover- sia. immunes fuerunt. At Sigismundus Rex Podoliae defensioni con-sulturus, Regni sui optimatibus Conventum Petricoviae indixit, et ad eum in autumno perrexit: quo ex sententia absoluto, Posnaniam cum Regina Barbara est profectus, ubi postea Mar-tio mense regia coniux filiam enixa est, quae a sacro fonte Hedvigis tulit nomen, et per haec annus tredecimus supra millesimum et quingentesirnum, qui erat Regni Sigismundi septimus incepit. In quo Joannes Laski Metropolita Gnqsnen. ad Lateranense Concilium, quod Julius eius nominis secundus tfco. Pontifex Regibus et Antistitibus Catholicis indixerat, Sigis-mundi Regis nomine cum Stanislao Ostrorog collega Orator est profectus, sed priusquam Romam pervenissent Julius Pon-tifex rebus humanis excessit: in cuius locum Leo eius nomi-nis X. supremi ordinis Antistitum snffragiis est suffectus, cui Sigismundi Regis Oratores publico consistorio obedientiam praestitere. Joannes Laski vir facundiae singularis, luculentam habuit orationem, in qua tot piorum calamitatibus, tot cladi-. bus, a barbaris gentibus susceptis, longa serie enarratis, com-plurimis lachrymas excivit, ostenditque alios Christianos Reges ac Principes, nimiis opibus lascivientes pro gloria duntaxat et finibus cum vicinis decertare, Polonos vero et Sigismun-dum Regem, pro vita, pro libertate, ac totius Christianitatis salute, contra Scythicas ac alias barbaras gentes excubare ac decertare incessanter, cum ei Regi Turci, Tartari, Moscovitae, ac Yalachi, irrequietis excursionibus, maximisque exercitibus negocium facesserent. Vidi ego plerosque supremi ordinis An-tistites Cardinales, qui altius spirabant, collachrymari, Tho-mam praecipue Strigoniensem Cardinalem, qui ea potissimum causa, ex Ungaria trecentorum equitum comitatu Romam ve-nerat, ut Romanum Pontificem sacrumque Senatum, ad bel-lum contra Turcos suscipiendum impelleret: quod Julio Pon-tifici, cuius tempore Romam venerat, post Petrum Barione omnium Pontificum maximo, ac tot bellis exercitatissimo, haud dubie persuaserit, si intestina Principum Christianorum odia et immatura mors non obstitissent. In eo postea Lateranensi Concilio, quod tot Antistitum concursu Romae celebratum est. magnum certamen exarsit inter Maximiliani et Sigismundi Regum 1) Oratores. Contendebant illi, ut Sigisnmndus Rex ter-ram Prussiae Marianis militibus restitueret, et ad id Sigis-mundum Regem et Polonos cornpelli multa instantia postula-bant. Quam impetitionem praeter omnium spem exortam, Jo-annes a Lasko Metropolita Gnesn. Orator Regius,, non minus opportunis, quam veris rationibus, dum iura Regni verbis et scriptis copiose explicaret, me iuvante discussit, et per hoc omnem inquietudinem sustulit. Cognovit quippe iustissimus et sapientissimus Pontifex Leo decimus Sacerque Senatus, Sigis-mundum Regem et Polonos in terram Prussiae trans Vislam amnem in Sarmatia sitam, ubi olim Gytones et Phynni erant, clarum ac solidum ius habere, Cruciferisque Prussiae qui in solo alieno, tot oppida, tot arces extruxerant, ad eam provin-ciam nihil iuris competiisse unquam nec competere, perpetuo illis propterea, etsi indignantibus Gerinanis, imposito silentio. Sigismundo Rege Posnaniae agente, Helena Moscovitica, Ale-xandri olim Poloniae Regis coniunx, in Bratislavia fatali morte absumpta est. Nec multo postea, Vilnensis arx, quae per Si-gismundum Regem instaurata et novis structuris adornata fuit, fortuito incendio conflagravit, futurorum bellorum, quae postea cum Moscovitis magno armorum motu exarserant, pro-digioso indicio. Sub quo tempore Basilius Maguus Moscovita-rum dux, Maximilianum Romanornm Regem pro Regia coro-na et insignibus regalibus, nimia ambitione per legatos solli-citavit, a quo etiam auxilia tanquam ab amico et socio foe-derato contra Sigismundum Poloniae Regem flagitavit; Slaini-cio nobili Misnensi, qui Michaelem Glinski perduellem 2) in Moscoviam profugum secutus erat, ad Germaniae Principes ad bellum concitandos submisso, una cum quodam Cracoviensi Negociatore natione Bohemo, cognomento Lata, qui pro ex-ploratore captus, et Cracoviam missus, quaestionique adhibi-tus, capitali affectus est supplicio. His futuri belli rumoribus Sigismundus Rex permotus, mensis Junii diebus, Regni Polo-niae optimatibus apud Radom Conventum indixit, frequentique Arx Vil- nensis confla- gravit. Mo-scus coro-namet insi- gnia regni a Maxi- milia- no pe tit. 1) Regis. 2) perduellionem. Regum 1) Oratores. Contendebant illi, ut Sigisnmndus Rex ter-ram Prussiae Marianis militibus restitueret, et ad id Sigis-mundum Regem et Polonos cornpelli multa instantia postula-bant. Quam impetitionem praeter omnium spem exortam, Jo-annes a Lasko Metropolita Gnesn. Orator Regius,, non minus opportunis, quam veris rationibus, dum iura Regni verbis et scriptis copiose explicaret, me iuvante discussit, et per hoc omnem inquietudinem sustulit. Cognovit quippe iustissimus et sapientissimus Pontifex Leo decimus Sacerque Senatus, Sigis-mundum Regem et Polonos in terram Prussiae trans Vislam amnem in Sarmatia sitam, ubi olim Gytones et Phynni erant, clarum ac solidum ius habere, Cruciferisque Prussiae qui in solo alieno, tot oppida, tot arces extruxerant, ad eam provin-ciam nihil iuris competiisse unquam nec competere, perpetuo illis propterea, etsi indignantibus Gerinanis, imposito silentio. Sigismundo Rege Posnaniae agente, Helena Moscovitica, Ale-xandri olim Poloniae Regis coniunx, in Bratislavia fatali morte absumpta est. Nec multo postea, Vilnensis arx, quae per Si-gismundum Regem instaurata et novis structuris adornata fuit, fortuito incendio conflagravit, futurorum bellorum, quae postea cum Moscovitis magno armorum motu exarserant, pro-digioso indicio. Sub quo tempore Basilius Maguus Moscovita-rum dux, Maximilianum Romanornm Regem pro Regia coro-na et insignibus regalibus, nimia ambitione per legatos solli-citavit, a quo etiam auxilia tanquam ab amico et socio foe-derato contra Sigismundum Poloniae Regem flagitavit; Slaini-cio nobili Misnensi, qui Michaelem Glinski perduellem 2) in Moscoviam profugum secutus erat, ad Germaniae Principes ad bellum concitandos submisso, una cum quodam Cracoviensi Negociatore natione Bohemo, cognomento Lata, qui pro ex-ploratore captus, et Cracoviam missus, quaestionique adhibi-tus, capitali affectus est supplicio. His futuri belli rumoribus Sigismundus Rex permotus, mensis Junii diebus, Regni Polo-niae optimatibus apud Radom Conventum indixit, frequentique Arx Vil- nensis confla- gravit. Mo-scus coro-namet insi- gnia regni a Maxi- milia- no pe tit. 1) Regis. 2) perduellionem. Joan-nes Dux Zato-riensia a Lau-rentio Myss-kowsk: inter- fectus Zato-riensis Duca-tus Re-gno in-corpo ratns. Senatu regni sui rebus compositis, cttm Tartarorum in Tau-rica Caesare, promisso ei stipendio, foedus percussit, euamque sibi ad bellum contra Moschos suscipiendum socium ascivit, quo divino propemodum consilio duplex commodum est asse-cutus, tum quod valida Tartarorum auxilia contra hostem praepotentem sibi comparavit, tum quod ab eisdem Tartaris hostibus antea rnfestissimis Regni sui limites securos effecit. Pace eo modo et tranquillitate Regno parta, conatus omnes ad belli Moscovitici concilia convertit. Primumque Mendligeri Tauricano Tartarorum Caesari stipendium antea per legatoe promissum misit, eumque ad bellum Moscovitis inferendium magnis muneribus impulit. Enimvero Basilius Moschorum Dux, terrae 1) Lituaniae limitem 2) a Boristene ad prima veris si-gna hostiliter infestare coeperat, Michaele Glinski auctore, quem omnium copiarum Ducem constituerat. Qui post damna illata, pleraque munita loca frustra oppugnavit, a quibus cum ignominia, et Moscorum cruenta caede est repulsus. Per id tempus Laurentius Mysskowski vir bellicis artibus et militari disciplina praestans, privatis et eis quidem intollerandis iniu-riis adactus, ob certos patrimonii sui aquae duotus sibi vio-lenter ademptos, Joannem Satoriensem 3) Ducem, supplicanti iniuriamque deprecanti ferociter respondentem, gladio per me-dias scapulas adacto transegit, manusque satellitum se se-quentium, equi celeritate et viarum compendiis elusit. Joan-^nes Dux letali vulnere affectus, antequam sui accurrerent, ex equo moribundus defluxit. Satoriensis 4) inde Ducatus Regni Poloniae finibus insertus, liberis nullis qui succederent extan-tibus, ad Sigismundum Regem, cuius nunc, dum haec prode-rem, pacifica fruiter possessione, est devolutus. Laurentius Mysskowski ob patratam caedem, Sigismundi Regis incurrens indignationem, non prius veniam obtinuit, quam multis eis-que praeclaris in Moscos editis facinoribus, omnium commen-datione et iudicio, gratiam Regiam consequi meruit. Eadem aestate Basilius Moscovitarum Dux maiori ouam unnuam antea 1) terrae deest. 2) limites. 3) Zatoriensem. 4) Batoidensis. Joan-nes Dux Zato-riensia a Lau-rentio Myss-kowsk: inter- fectus Zato-riensis Duca-tus Re-gno in-corpo ratns. Senatu regni sui rebus compositis, cttm Tartarorum in Tau-rica Caesare, promisso ei stipendio, foedus percussit, euamque sibi ad bellum contra Moschos suscipiendum socium ascivit, quo divino propemodum consilio duplex commodum est asse-cutus, tum quod valida Tartarorum auxilia contra hostem praepotentem sibi comparavit, tum quod ab eisdem Tartaris hostibus antea rnfestissimis Regni sui limites securos effecit. Pace eo modo et tranquillitate Regno parta, conatus omnes ad belli Moscovitici concilia convertit. Primumque Mendligeri Tauricano Tartarorum Caesari stipendium antea per legatoe promissum misit, eumque ad bellum Moscovitis inferendium magnis muneribus impulit. Enimvero Basilius Moschorum Dux, terrae 1) Lituaniae limitem 2) a Boristene ad prima veris si-gna hostiliter infestare coeperat, Michaele Glinski auctore, quem omnium copiarum Ducem constituerat. Qui post damna illata, pleraque munita loca frustra oppugnavit, a quibus cum ignominia, et Moscorum cruenta caede est repulsus. Per id tempus Laurentius Mysskowski vir bellicis artibus et militari disciplina praestans, privatis et eis quidem intollerandis iniu-riis adactus, ob certos patrimonii sui aquae duotus sibi vio-lenter ademptos, Joannem Satoriensem 3) Ducem, supplicanti iniuriamque deprecanti ferociter respondentem, gladio per me-dias scapulas adacto transegit, manusque satellitum se se-quentium, equi celeritate et viarum compendiis elusit. Joan-^nes Dux letali vulnere affectus, antequam sui accurrerent, ex equo moribundus defluxit. Satoriensis 4) inde Ducatus Regni Poloniae finibus insertus, liberis nullis qui succederent extan-tibus, ad Sigismundum Regem, cuius nunc, dum haec prode-rem, pacifica fruiter possessione, est devolutus. Laurentius Mysskowski ob patratam caedem, Sigismundi Regis incurrens indignationem, non prius veniam obtinuit, quam multis eis-que praeclaris in Moscos editis facinoribus, omnium commen-datione et iudicio, gratiam Regiam consequi meruit. Eadem aestate Basilius Moscovitarum Dux maiori ouam unnuam antea 1) terrae deest. 2) limites. 3) Zatoriensem. 4) Batoidensis. belli apparatu ingentem contrahit exercitutn. Supra octuaginta bellatorum equitum millia in eius castris censa sunt, praeter lixas et calones. Maximilianus Romanorum et Germaniae Rex bombardarum Magistros Italos ac Germanos magno stipendioi condBctos, per Pomeraniam, Prussiam et Livoniam Basilia Duci, terra et mari submisit. Hi tormonta belliea vetustate inutilia aut confracta refecerunt. Nova et quidem plurima ex aere fuderunt: trecenta fuisse perhibemtur. Basilius Dux eo bellico apparatu, his Italis ac Germanis tormentorum bellico-rum Magistris, tantis denique copiis instructus, ad Smolensko Lituanorum arcem omnium validissiniam, ac pene inexpugna-bilem, quae in clivo Riphei montis et Nebrii amnis ripa sita est, castra fecit, arcemque obsidione cinctam, omni tormento-rum genere pertinacissime oppugnavit. Miserat Sigismundus Rex ad eius arcis praesidium pedites Polonos quingentos, Jo-anne Spargaldo duce, viro rei militaris perito et manu prom-pto, et iam ad Orsam amnemque Nebrium pervenerat, cum nunciatum est arcem Smolensko iam obsideri ac oppugnari a Moscovitis, ad quam Spargaldus, Regii agminis Dux, omnibus ab hoste itineribus insessis, penetrare non potuit, magno ter-rae Lituaniae infortunio; conservaturus arcem obsessam haud dubie, si tempestiviore accessu hostem praevenisset. Erat in-tus satis validum Sigismundi Regis praesidium^ quod ab ini-tio constanter repugnabat, et magna virtute arcem tuebatur, ut Basilius Dux loci captura desperata, obsidionem solveret, Lituaniamque circa Nebrium et Beresinam amnem, quem ple-rique Boristenem credidere, et Nebrio inferius commiscetuTj emisso in omnes partes equitatu longe et late urere ac va-stare coeperit. Qua populatione, iugentem hominum armento-rum pecorumque vim corrasit, ac in Moscoviam cum parte equitatus transmisit. Basilius Dux et omnis eius exercitus eo terribili excursu multiplici praeda expletus, ad Smolensko rur-sus cum omnibus copiis rediit, iterumque arctiore aliquanto obsidione cingit, ac multo bombardarum fragore concutit: va-no tamen ac irrito conatu, ob validum intus Sigismundi Re-gis praesidium. Basilius Dux toedio longae obsidionis affectus, cum suis purpuratis ac copiarum ducibus, consilium abeundi Maxi-milia- nus Mosco-mittit artifi- ces. Smo-lens-cum a Moscis obses-sum. belli apparatu ingentem contrahit exercitutn. Supra octuaginta bellatorum equitum millia in eius castris censa sunt, praeter lixas et calones. Maximilianus Romanorum et Germaniae Rex bombardarum Magistros Italos ac Germanos magno stipendioi condBctos, per Pomeraniam, Prussiam et Livoniam Basilia Duci, terra et mari submisit. Hi tormonta belliea vetustate inutilia aut confracta refecerunt. Nova et quidem plurima ex aere fuderunt: trecenta fuisse perhibemtur. Basilius Dux eo bellico apparatu, his Italis ac Germanis tormentorum bellico-rum Magistris, tantis denique copiis instructus, ad Smolensko Lituanorum arcem omnium validissiniam, ac pene inexpugna-bilem, quae in clivo Riphei montis et Nebrii amnis ripa sita est, castra fecit, arcemque obsidione cinctam, omni tormento-rum genere pertinacissime oppugnavit. Miserat Sigismundus Rex ad eius arcis praesidium pedites Polonos quingentos, Jo-anne Spargaldo duce, viro rei militaris perito et manu prom-pto, et iam ad Orsam amnemque Nebrium pervenerat, cum nunciatum est arcem Smolensko iam obsideri ac oppugnari a Moscovitis, ad quam Spargaldus, Regii agminis Dux, omnibus ab hoste itineribus insessis, penetrare non potuit, magno ter-rae Lituaniae infortunio; conservaturus arcem obsessam haud dubie, si tempestiviore accessu hostem praevenisset. Erat in-tus satis validum Sigismundi Regis praesidium^ quod ab ini-tio constanter repugnabat, et magna virtute arcem tuebatur, ut Basilius Dux loci captura desperata, obsidionem solveret, Lituaniamque circa Nebrium et Beresinam amnem, quem ple-rique Boristenem credidere, et Nebrio inferius commiscetuTj emisso in omnes partes equitatu longe et late urere ac va-stare coeperit. Qua populatione, iugentem hominum armento-rum pecorumque vim corrasit, ac in Moscoviam cum parte equitatus transmisit. Basilius Dux et omnis eius exercitus eo terribili excursu multiplici praeda expletus, ad Smolensko rur-sus cum omnibus copiis rediit, iterumque arctiore aliquanto obsidione cingit, ac multo bombardarum fragore concutit: va-no tamen ac irrito conatu, ob validum intus Sigismundi Re-gis praesidium. Basilius Dux toedio longae obsidionis affectus, cum suis purpuratis ac copiarum ducibus, consilium abeundi Maxi-milia- nus Mosco-mittit artifi- ces. Smo-lens-cum a Moscis obses-sum. Smo-len-scum per de-ditio-nem cap-tum. iniit; arce non expugnata. Instabat Michael Glinski, ne bel-lum tanto armorum apparatu, et tanto impendio coeptum de-sereret, sed obsidionem continuaret. Quae tandem protracta fuit, et Smolensko arx aliquoties oppugnata. Quae cum nulla vi expugnari posset, Michael Glinski, ut erat acris ingenii vir et vafer, ad suos dolos conversus, primorum arcis et inde centurionum, qui in praesidio erant, spe pacis iniecta collo-quium expetiit, quod cum prioris fortunae favore impetrasset, eorum animos, qui aliqua in arce pollebant auctoritate, ut arcem dederent sollicitare, incolis libertatem, praesidiariis mi-litibus Praefecturas, et opes immensas polliceri coepit. In quo cum una et altera vice repulsam habuisset, postremo praesi-dii praefectos primum, inde decuriones ac loci incolas, Roxa-nici generis ac ritus homines, qui in fide cum Moscis conve-niunt, maximis promissis ad deditionem perpulit. Itaque arx Smolensko eo modo prodita, a Sigismundo Poloniae Rege et Lituanis est alienata, anno centesimo, posteaquam ab Alexan-dro Vitoldo terrae Lituaniae fuit adiecta. Basilius Moscovita-rum Dux Smolensko arce eo modo extremis Mensis Julii die-bus potitus voti compos, portis patefactis in eam est ingres-sus. Ubi coelesti primum numine adorato, quicquid auri, ar-genti, ac pretiosae supellectilis, in privatorum domibus et in templis erat, fide violata nepharie compiiavit, ac in Mosquam Metropolim (valido in Smolensko relicto praesidiq) secum a-vexit. Nec ulterius eo anno contra Sigismundum regem et Lituanos molitus est quicquam. Ad tristem amissae Smolen-sciae nuncium, Sigismundus Rex consternatus, Radomiensi in regno Poloniae soluto conventu, Mense Septembri, cum Re-gina Barbara in Lituaniam se proripuit. Primumque in Miel-nik, demum per Grodno Vilnam Lituanorum Metropolim tran-sivit. Quo magni ducatus Lituaniae Proceribus couvocatis, fre-quenti Senatu de bello Moscovitis inferendo et arce Smolen-sko recuperanda, consilia agitare coepit, pecuniam in stipen-dium militibus, agrestibus et oppidanis imperavit. Tota bruma in exigenda et congerenda pecunia absumpta. Eo Lituanico Conventu, magno omnium consensu bellum in Moscovitas est decretum. Dena millia equitum Polonorum armis egregie Smo-len-scum per de-ditio-nem cap-tum. iniit; arce non expugnata. Instabat Michael Glinski, ne bel-lum tanto armorum apparatu, et tanto impendio coeptum de-sereret, sed obsidionem continuaret. Quae tandem protracta fuit, et Smolensko arx aliquoties oppugnata. Quae cum nulla vi expugnari posset, Michael Glinski, ut erat acris ingenii vir et vafer, ad suos dolos conversus, primorum arcis et inde centurionum, qui in praesidio erant, spe pacis iniecta collo-quium expetiit, quod cum prioris fortunae favore impetrasset, eorum animos, qui aliqua in arce pollebant auctoritate, ut arcem dederent sollicitare, incolis libertatem, praesidiariis mi-litibus Praefecturas, et opes immensas polliceri coepit. In quo cum una et altera vice repulsam habuisset, postremo praesi-dii praefectos primum, inde decuriones ac loci incolas, Roxa-nici generis ac ritus homines, qui in fide cum Moscis conve-niunt, maximis promissis ad deditionem perpulit. Itaque arx Smolensko eo modo prodita, a Sigismundo Poloniae Rege et Lituanis est alienata, anno centesimo, posteaquam ab Alexan-dro Vitoldo terrae Lituaniae fuit adiecta. Basilius Moscovita-rum Dux Smolensko arce eo modo extremis Mensis Julii die-bus potitus voti compos, portis patefactis in eam est ingres-sus. Ubi coelesti primum numine adorato, quicquid auri, ar-genti, ac pretiosae supellectilis, in privatorum domibus et in templis erat, fide violata nepharie compiiavit, ac in Mosquam Metropolim (valido in Smolensko relicto praesidiq) secum a-vexit. Nec ulterius eo anno contra Sigismundum regem et Lituanos molitus est quicquam. Ad tristem amissae Smolen-sciae nuncium, Sigismundus Rex consternatus, Radomiensi in regno Poloniae soluto conventu, Mense Septembri, cum Re-gina Barbara in Lituaniam se proripuit. Primumque in Miel-nik, demum per Grodno Vilnam Lituanorum Metropolim tran-sivit. Quo magni ducatus Lituaniae Proceribus couvocatis, fre-quenti Senatu de bello Moscovitis inferendo et arce Smolen-sko recuperanda, consilia agitare coepit, pecuniam in stipen-dium militibus, agrestibus et oppidanis imperavit. Tota bruma in exigenda et congerenda pecunia absumpta. Eo Lituanico Conventu, magno omnium consensu bellum in Moscovitas est decretum. Dena millia equitum Polonorum armis egregie instructorum, duo insuper pedituim millia Sigismundus Rex stipendio inauctoravit, Lituanorum erant ingentes equitum co-piae levioris more gentis armaturae. Campestres aderant bom-bardae. His copiis et eo belli apparatu, segetibus ad maturi-tatem accedentibus, Sigismundus Rex ex Vilna Metropoli in hostem movit. Haud multo ante exitum, Jacobus cognomento Piso a Romano Pontifice ad Sigismundum legatus venerat, flagitans, ut arrnis depositis, pacem cum Basilio magno Mo-scovitarum Duce componeret, armaque et potentiam suam in immanissimos Turcos verteret, paratum se ire ad Basilium Ducem Pontificis nomine, et eum ad ineundam pacem hortari. Ad haec Sigismundus Rex respondit: nihil unquam sibi anti-quius fuisse maiorum suorum more, quam Romani Pontificis arbitrio et voluntati obsequi,. et pacem se cum Basilio Duce per Legatos tentaturum fuisse, si bellum nondum accensum, et res integra fuisset, iam sibi retrocedere, aut pacem petere non licere, ne hostis pavore se id facere existimaret: nec illi tutum putare, bello iam ardente in Moscoviam ire, aut homi-nem adire schismaticum. Jacobus vero Piso Pontificius lega-tus, Basilii barbari hominis horrens perfidiam, ulterius pro-gredi minime est ausus, donatusque a Rege Romam rediit. At Basilius Magnus Moscoviae Dux posteaquam cognovit Sigis-mundum Regem et Lituanos ingens, si unquam antea, bellum moliri, et ipse cum omni principatus sui potentia Smolensko versus contendit, veritus ne vi aut proditione aliqua eam ar-cem, pro qua tantum laborasset, amitteret, prior ipse ad Smo-lenskum pervenit.. Inde omnem exercitum ad depopulandam Lituaniam misit, ad Beresinam usque amnem, quem Imperii sui terminum a meridie esse astruebat. Nec multo postea Si-gismundus Rex ad Beresinam amnem Borisoviumque oppidum cum omnibus copiis applicuit, cuius adventu Moscovitici Du-ces consternati, ad Orsam Nebriumque amnem retro abiere. Rexque Beresina per ocium transmisso, ex omni exercitu mili-tari facto delectu, triginta circiter equitum peditumque millia florentis militiae in hostem misit. Ipse apud Borisovium in ripa Beresinae ulteriore, curruum circumactu, nec non vallo et fossa cum residuo copiarum castra sua communivit, eo po- Lega- tio Pont. Max. ad re- gem. Mos-3orun dux Smo- len-scum srenit. instructorum, duo insuper pedituim millia Sigismundus Rex stipendio inauctoravit, Lituanorum erant ingentes equitum co-piae levioris more gentis armaturae. Campestres aderant bom-bardae. His copiis et eo belli apparatu, segetibus ad maturi-tatem accedentibus, Sigismundus Rex ex Vilna Metropoli in hostem movit. Haud multo ante exitum, Jacobus cognomento Piso a Romano Pontifice ad Sigismundum legatus venerat, flagitans, ut arrnis depositis, pacem cum Basilio magno Mo-scovitarum Duce componeret, armaque et potentiam suam in immanissimos Turcos verteret, paratum se ire ad Basilium Ducem Pontificis nomine, et eum ad ineundam pacem hortari. Ad haec Sigismundus Rex respondit: nihil unquam sibi anti-quius fuisse maiorum suorum more, quam Romani Pontificis arbitrio et voluntati obsequi,. et pacem se cum Basilio Duce per Legatos tentaturum fuisse, si bellum nondum accensum, et res integra fuisset, iam sibi retrocedere, aut pacem petere non licere, ne hostis pavore se id facere existimaret: nec illi tutum putare, bello iam ardente in Moscoviam ire, aut homi-nem adire schismaticum. Jacobus vero Piso Pontificius lega-tus, Basilii barbari hominis horrens perfidiam, ulterius pro-gredi minime est ausus, donatusque a Rege Romam rediit. At Basilius Magnus Moscoviae Dux posteaquam cognovit Sigis-mundum Regem et Lituanos ingens, si unquam antea, bellum moliri, et ipse cum omni principatus sui potentia Smolensko versus contendit, veritus ne vi aut proditione aliqua eam ar-cem, pro qua tantum laborasset, amitteret, prior ipse ad Smo-lenskum pervenit.. Inde omnem exercitum ad depopulandam Lituaniam misit, ad Beresinam usque amnem, quem Imperii sui terminum a meridie esse astruebat. Nec multo postea Si-gismundus Rex ad Beresinam amnem Borisoviumque oppidum cum omnibus copiis applicuit, cuius adventu Moscovitici Du-ces consternati, ad Orsam Nebriumque amnem retro abiere. Rexque Beresina per ocium transmisso, ex omni exercitu mili-tari facto delectu, triginta circiter equitum peditumque millia florentis militiae in hostem misit. Ipse apud Borisovium in ripa Beresinae ulteriore, curruum circumactu, nec non vallo et fossa cum residuo copiarum castra sua communivit, eo po- Lega- tio Pont. Max. ad re- gem. Mos-3orun dux Smo- len-scum srenit. Mos-corum exer-citus. Vladi- slai Regis cona- tusprc recon cilian- do regi Glin- scio in irri- tum recidit Glin- scius sero sapit. Glin- scius in vin cula con- iectus miser periit. Litua norum Proce rum invi- dia. tissimum consilio, ut si commisso praelio Moscovitis victoria cessisset, Polonis Lituanisque in castra regia tutus ex fuga daretur receptus, et Rex ipse cum recentibus agminibus, strue-taque acie hostem exciperet, novoque ac insperato certamine implicaret et per haec victoriam, si eam adepti essent, ex eo-rum manibus eriperet. Ex octuaginta siquidem equitum bella-torum millibus Moscovitarum constabat exercitus: qua copia-rum magnitudine fretus Basilius Magnux Dux, Regia agraina longe minora non ferro superari, sed flagellis suorum in Mos-quam pecudum more propelli posse per contemptum et scom-mata iactitabat. Interea temporis Vladislaus Ungariae et Bo-hemiae Rex tantas belli turbas ex Michaelis Glinski ad Mos-covitas transfugio evenire perpendeus, tantum egit per secre-tos internuncios citro ultroque missos, ut Michaelem Glinski Sigismundo Regi, eidemque fratri reconciliaret, spe illi certa reditus in patriam, priorisque fortunae cum gratia Regia re-cuperandae promissa. In hoc Vladislaus Rex pro Sigismundo fratre fidem obstringebat suam, amplissimis policitationibus adiectis. Michael Glinski rursus, qui Lituaniae patriae visen-dae desiderio ardebat, Smolensko et plures alias. Moscoviticae ditionis arces Sigismuneo Regi se daturum offerebat, tanta tunc apud Basilium Principem Lituanus transfuga auctoritate pollebat. Fide in id utrinque data et accepta, Vladislai Regis literae cum fide publica ad Michaelem Glinski scriptae et in-terceptae, omnia perverterunt: Trepka nuncius, qui illas sub specie transfugae ferebat, in potestatcm redactus ac quaestioni adhibitus, per tormenta omnia patefecit, Michael Glinski pro proditore in vincula coniectus, et ad Mosquam Metropolim additis compedibus sub custodia missus, asperam multis an-nis pertulit captivitatem. Creditum etiam tura fuit, quosdam Lituaniae Proceres, qui Michaeli Glinski in patriam reditum, ac gratiam Regiam invidebant, Basilio duci clam significasse, et ut rebus suis caveret admonuisse. Sed utcunque, ingens secretum decettum est, magno Michaelis Glinski, et terrae Li-tuaniae infortunio factum fuit 1). Poloni interea ac Lituani a 1) factum fuit deest. Mos-corum exer-citus. Vladi- slai Regis cona- tusprc recon cilian- do regi Glin- scio in irri- tum recidit Glin- scius sero sapit. Glin- scius in vin cula con- iectus miser periit. Litua norum Proce rum invi- dia. tissimum consilio, ut si commisso praelio Moscovitis victoria cessisset, Polonis Lituanisque in castra regia tutus ex fuga daretur receptus, et Rex ipse cum recentibus agminibus, strue-taque acie hostem exciperet, novoque ac insperato certamine implicaret et per haec victoriam, si eam adepti essent, ex eo-rum manibus eriperet. Ex octuaginta siquidem equitum bella-torum millibus Moscovitarum constabat exercitus: qua copia-rum magnitudine fretus Basilius Magnux Dux, Regia agraina longe minora non ferro superari, sed flagellis suorum in Mos-quam pecudum more propelli posse per contemptum et scom-mata iactitabat. Interea temporis Vladislaus Ungariae et Bo-hemiae Rex tantas belli turbas ex Michaelis Glinski ad Mos-covitas transfugio evenire perpendeus, tantum egit per secre-tos internuncios citro ultroque missos, ut Michaelem Glinski Sigismundo Regi, eidemque fratri reconciliaret, spe illi certa reditus in patriam, priorisque fortunae cum gratia Regia re-cuperandae promissa. In hoc Vladislaus Rex pro Sigismundo fratre fidem obstringebat suam, amplissimis policitationibus adiectis. Michael Glinski rursus, qui Lituaniae patriae visen-dae desiderio ardebat, Smolensko et plures alias. Moscoviticae ditionis arces Sigismuneo Regi se daturum offerebat, tanta tunc apud Basilium Principem Lituanus transfuga auctoritate pollebat. Fide in id utrinque data et accepta, Vladislai Regis literae cum fide publica ad Michaelem Glinski scriptae et in-terceptae, omnia perverterunt: Trepka nuncius, qui illas sub specie transfugae ferebat, in potestatcm redactus ac quaestioni adhibitus, per tormenta omnia patefecit, Michael Glinski pro proditore in vincula coniectus, et ad Mosquam Metropolim additis compedibus sub custodia missus, asperam multis an-nis pertulit captivitatem. Creditum etiam tura fuit, quosdam Lituaniae Proceres, qui Michaeli Glinski in patriam reditum, ac gratiam Regiam invidebant, Basilio duci clam significasse, et ut rebus suis caveret admonuisse. Sed utcunque, ingens secretum decettum est, magno Michaelis Glinski, et terrae Li-tuaniae infortunio factum fuit 1). Poloni interea ac Lituani a 1) factum fuit deest. Borisovio ex castris Regiis egressi, per Odrusios campos ad Orsam arcem Regiam et Nebrium amnem, cum omnibus co-piis pervenere. Ad conspectum Regii agminis Moscovitae, qui in altera Nebrii amnis ripa constiterant, mille circiter passus a flumine retrocesserunt, Polonos ac Lituanos ad transeundum flumen, alioquin minime vadabile invitantes, sperantes facilius eos ita superari, et si vincerentur difficilius fugere posse. Ba-silius Dux in Smolensko tunc erat, quatuor et viginti ab Or-sa milliaribus, qui postquam in comparatione exiguas esse Si-gismundi Regis copias per exploratores cognovit, ad tantam evectus est insolentiam, ut cum exercitus sui copiarum duci-bus egerit, parta victoria, quam quisque Lituaniae partem pe-tere deberet: quid de Sigismundo Rege, quid de captivis, quid de Vilna metropoli 1) fieri vellet: scommata insuper per con-temptum iaciebat, mandabatque ferrum in Polonos ac Litua-nos ne stringerent, sed per Boristenem libere eos tranare per-misterent, flagellisque uno agmine veluti pecora ad se propel-lerent. Poloni ac Lituani citra Nebrium amnem duplicibus ca-castris quiescebant, corpora curabant, arma expediebant, et se ad aleam universi certaminis praeparabant. Polonis Joan-nes Suirciowskij 2) praeerat, Lituanis Constantinus Ostroviensis Dux, viri in re bellica peritissimi. Uterque communicato consi-lio peditibus iniungit, ripas fluminis ponte sublicio iungerent, bombardasque et peditarum omnem in partem alteram traii-cerent. Quod cum illi strenue et summo studio fecissent, il-lucescente iam die, equitatus omnis stupenda audacia et for-titudine turmatim in alteram ripam transnatavit, Moscovitis, ut fidem dederant, ex industria quiescentibus. Posteaquam in altera Nebrii seu Boristenis fluminis parte utraque consti-tit acies, tantus erat tot aenearum tubarum clangor, tantus timpanorum strepitus, ut coelum et terra ruere viderentur. Polonus dux equites octingentos ex agmine extremo abstraxit, et eos a longe in hostium latus ex nemore adequitare, prae-lioque accenso terribili sublato clamore in eos impetum fa- Mo- sco- rum arro- ganti. 1) metropoli deest. 2) Suuirciowki. Borisovio ex castris Regiis egressi, per Odrusios campos ad Orsam arcem Regiam et Nebrium amnem, cum omnibus co-piis pervenere. Ad conspectum Regii agminis Moscovitae, qui in altera Nebrii amnis ripa constiterant, mille circiter passus a flumine retrocesserunt, Polonos ac Lituanos ad transeundum flumen, alioquin minime vadabile invitantes, sperantes facilius eos ita superari, et si vincerentur difficilius fugere posse. Ba-silius Dux in Smolensko tunc erat, quatuor et viginti ab Or-sa milliaribus, qui postquam in comparatione exiguas esse Si-gismundi Regis copias per exploratores cognovit, ad tantam evectus est insolentiam, ut cum exercitus sui copiarum duci-bus egerit, parta victoria, quam quisque Lituaniae partem pe-tere deberet: quid de Sigismundo Rege, quid de captivis, quid de Vilna metropoli 1) fieri vellet: scommata insuper per con-temptum iaciebat, mandabatque ferrum in Polonos ac Litua-nos ne stringerent, sed per Boristenem libere eos tranare per-misterent, flagellisque uno agmine veluti pecora ad se propel-lerent. Poloni ac Lituani citra Nebrium amnem duplicibus ca-castris quiescebant, corpora curabant, arma expediebant, et se ad aleam universi certaminis praeparabant. Polonis Joan-nes Suirciowskij 2) praeerat, Lituanis Constantinus Ostroviensis Dux, viri in re bellica peritissimi. Uterque communicato consi-lio peditibus iniungit, ripas fluminis ponte sublicio iungerent, bombardasque et peditarum omnem in partem alteram traii-cerent. Quod cum illi strenue et summo studio fecissent, il-lucescente iam die, equitatus omnis stupenda audacia et for-titudine turmatim in alteram ripam transnatavit, Moscovitis, ut fidem dederant, ex industria quiescentibus. Posteaquam in altera Nebrii seu Boristenis fluminis parte utraque consti-tit acies, tantus erat tot aenearum tubarum clangor, tantus timpanorum strepitus, ut coelum et terra ruere viderentur. Polonus dux equites octingentos ex agmine extremo abstraxit, et eos a longe in hostium latus ex nemore adequitare, prae-lioque accenso terribili sublato clamore in eos impetum fa- Mo- sco- rum arro- ganti. 1) metropoli deest. 2) Suuirciowki. Moschi apud Orsarm profli- gati. Mos- cho- rum occiso- rura capti-vorum apud Orsam nume-rus. cere, ac terrorem incutere iussit. Poloni cum Joanne Suir-ciowskij 1), suarum copiarum duce dextrum tenuere latus, Li-tuani cum Constantino Ostroviensi sinistrum: pedites equitum ordinibus erant inserti, ut alteri alteris auxilio forent: tertia ferme diei hora acies ordinatae, cumque aliquamdiu instructae stetissent acies 2) signo pugnae proposito, priores Poloni pu-gnam inivere. Concursum est ingentibus animis. Cadebant u-trinque plurimi. Poloni impressione facta nunc impellebant hostem, nunc ubi praegravabantur, refugiebant, ac rursus re-sumpto animo hostem aggrediebantur. Ancipiti marte aliquan-diu certatum. Constantinns quoque dux Lituanos in hostem immisit. Miserabilis morientium erat facies, nunc his nunc illis cadentibus, summa vi pro victoria utrinque adnixum. Casu accidit, is siquidem erat loci situs leviter acclivis, ut globi regiarum bombardarnm extrema Moscovitarum agmina con-tingerent, ac atrociter perimerent. Quae res Polonis ac Litua-nis ad victoriam maximo fuit adiumento. Postremi siquidem clade sua consternati, turbatis ordinibus trepidare et primuni fugere coeperunt, sole iam ad vesperam inclinante. Hinc in mediis quoque agminibus orta trepidatio et pavor, primis Moscovitarum agminibus adhuc pugnantibus, et quid a tergo ageretur ignaris. Quoad octingenti equites Poloni, qui in ne-mora se abdiderant in latus pugnantium Moscovitarum, ma-gno tumultu cum horrisono tubarum clangore et reboantibus timpanis impetum fecere. Victa tunc est hostium pertinacia, Moscovitae aperte fugere coeperunt. In fuga caesi compluri-mi, ad paludem unam per quam fugam intenderant praeci-pue, ubi alii in alios praecipiti cursu ruentes, in coeno hae-rebant, et post foedam colluctationem misere peribant. Duo et triginta Moscovitarum millia eo proelio caesa feruntur: alii ad quadraginta millia . numerum auxere. Satis constat tan-tam in Moscovitis caedem fuisse editam, ut rivi sanguinis in Boristenem defluxerint, Boristenesque humano cruore tinctus, impurus aliquandiu fluxerit. Capti ex illustribus viris, qui du- 1) Suuirciouuski. 2) acies deest. Moschi apud Orsarm profli- gati. Mos- cho- rum occiso- rura capti-vorum apud Orsam nume-rus. cere, ac terrorem incutere iussit. Poloni cum Joanne Suir-ciowskij 1), suarum copiarum duce dextrum tenuere latus, Li-tuani cum Constantino Ostroviensi sinistrum: pedites equitum ordinibus erant inserti, ut alteri alteris auxilio forent: tertia ferme diei hora acies ordinatae, cumque aliquamdiu instructae stetissent acies 2) signo pugnae proposito, priores Poloni pu-gnam inivere. Concursum est ingentibus animis. Cadebant u-trinque plurimi. Poloni impressione facta nunc impellebant hostem, nunc ubi praegravabantur, refugiebant, ac rursus re-sumpto animo hostem aggrediebantur. Ancipiti marte aliquan-diu certatum. Constantinns quoque dux Lituanos in hostem immisit. Miserabilis morientium erat facies, nunc his nunc illis cadentibus, summa vi pro victoria utrinque adnixum. Casu accidit, is siquidem erat loci situs leviter acclivis, ut globi regiarum bombardarnm extrema Moscovitarum agmina con-tingerent, ac atrociter perimerent. Quae res Polonis ac Litua-nis ad victoriam maximo fuit adiumento. Postremi siquidem clade sua consternati, turbatis ordinibus trepidare et primuni fugere coeperunt, sole iam ad vesperam inclinante. Hinc in mediis quoque agminibus orta trepidatio et pavor, primis Moscovitarum agminibus adhuc pugnantibus, et quid a tergo ageretur ignaris. Quoad octingenti equites Poloni, qui in ne-mora se abdiderant in latus pugnantium Moscovitarum, ma-gno tumultu cum horrisono tubarum clangore et reboantibus timpanis impetum fecere. Victa tunc est hostium pertinacia, Moscovitae aperte fugere coeperunt. In fuga caesi compluri-mi, ad paludem unam per quam fugam intenderant praeci-pue, ubi alii in alios praecipiti cursu ruentes, in coeno hae-rebant, et post foedam colluctationem misere peribant. Duo et triginta Moscovitarum millia eo proelio caesa feruntur: alii ad quadraginta millia . numerum auxere. Satis constat tan-tam in Moscovitis caedem fuisse editam, ut rivi sanguinis in Boristenem defluxerint, Boristenesque humano cruore tinctus, impurus aliquandiu fluxerit. Capti ex illustribus viris, qui du- 1) Suuirciouuski. 2) acies deest. cum nomine censebantur decem, alii paulo inferiores ordinis satrapae et purpurati quatuordeeim, promiscuae fortunae no- biHum duo millia, ot ex gregariis militibus totidem. Signa militaria capta plurima. Ex regio exercitu paulo plus qua- dringenti desiderati, etsi complures saucii essent. Castra Mo- scovitarum omni opulentia plena, direpta. Contigit haec omni aevo memorabilis victoria apud Orsam arcem et Boristenem amnem haud procul ab aris Alexandri magni, die Natali sa- cratissimae virginis Deiparae, anno quartodecimo, supra quin- decies centesimum, regni Sigismundo octavo. Basilius magnus 1) dux adversae pugnae nuncio accepto, iactantiae ac insolentiae suae immemor, rebus omnibus relictis ( ex Smolensko se pro ripiens cursuque continuato fugienti similis non prius consti- tit, quam ad Mosquam pervenit, unde collectos ex fuga mi- lites, eadem qua venerat celeritate, ad Smolensko remisit, iussitque eam arcem valido praesidio firmari ac totis viribus tueri, sperans Polonos ac Lituanos laetitia partae victoriae exultantes, eius arcis occupationem in summa rei bene ge- rendae occasione, prout evenit, neglexisse. Et poterat tunc Smolenscia arx fortissima facile recuperari, si statim a con- flictu pauca equitum millia facto delectu eo missa faissent: verum Basilii ducis foelicitate accidit, ut Poloni ac Lituani vicisse contenti, quiescerent, laetisque conviviis, ac compota- tionibus more suo indulgerent, alii vulnera curarent, equos alii labore magni certaminis exhaustos reficerent, propterea plures dies in loco conflictus sunt absumpti, nec prius Smo- lensko versus victricia castra sunt mota, quam a rege, qui apud Beresinam, quadraginta retro milliaribus aberat, omnium copiarum duces regiis acceptis literis ea promovere sunt iussi, indignabaturque magnanimus rex, Praefectorum incusata seg- nicie, quod non evestigio secundum victoriam ad Smolensko, pro qua arce tantum cruoris fuerat ehusurn, contendissent ratus, quod evenerat, eam arcem, tanto temporis spacio validc rursus praesidio firmatam esse, et cum vincere scivissent, victo- 1514. Victo - ria de Mos- chis quo die conti-git. Smo-len- seiae poti- undae occa- sio nog-lecta. 1) magnus deest. 2) rebus omnibus relictis desunt. cum nomine censebantur decem, alii paulo inferiores ordinis satrapae et purpurati quatuordeeim, promiscuae fortunae no- biHum duo millia, ot ex gregariis militibus totidem. Signa militaria capta plurima. Ex regio exercitu paulo plus qua- dringenti desiderati, etsi complures saucii essent. Castra Mo- scovitarum omni opulentia plena, direpta. Contigit haec omni aevo memorabilis victoria apud Orsam arcem et Boristenem amnem haud procul ab aris Alexandri magni, die Natali sa- cratissimae virginis Deiparae, anno quartodecimo, supra quin- decies centesimum, regni Sigismundo octavo. Basilius magnus 1) dux adversae pugnae nuncio accepto, iactantiae ac insolentiae suae immemor, rebus omnibus relictis ( ex Smolensko se pro ripiens cursuque continuato fugienti similis non prius consti- tit, quam ad Mosquam pervenit, unde collectos ex fuga mi- lites, eadem qua venerat celeritate, ad Smolensko remisit, iussitque eam arcem valido praesidio firmari ac totis viribus tueri, sperans Polonos ac Lituanos laetitia partae victoriae exultantes, eius arcis occupationem in summa rei bene ge- rendae occasione, prout evenit, neglexisse. Et poterat tunc Smolenscia arx fortissima facile recuperari, si statim a con- flictu pauca equitum millia facto delectu eo missa faissent: verum Basilii ducis foelicitate accidit, ut Poloni ac Lituani vicisse contenti, quiescerent, laetisque conviviis, ac compota- tionibus more suo indulgerent, alii vulnera curarent, equos alii labore magni certaminis exhaustos reficerent, propterea plures dies in loco conflictus sunt absumpti, nec prius Smo- lensko versus victricia castra sunt mota, quam a rege, qui apud Beresinam, quadraginta retro milliaribus aberat, omnium copiarum duces regiis acceptis literis ea promovere sunt iussi, indignabaturque magnanimus rex, Praefectorum incusata seg- nicie, quod non evestigio secundum victoriam ad Smolensko, pro qua arce tantum cruoris fuerat ehusurn, contendissent ratus, quod evenerat, eam arcem, tanto temporis spacio validc rursus praesidio firmatam esse, et cum vincere scivissent, victo- 1514. Victo - ria de Mos- chis quo die conti-git. Smo-len- seiae poti- undae occa- sio nog-lecta. 1) magnus deest. 2) rebus omnibus relictis desunt. Mos-chi captivi Pontif. max. missi per Maxi-milia-num Caes. inter-cepti. ria uti nesciverint. Et per haec lacile liquet, Sigismundpaa regem quod ea arx non fuerit tunc recuperata, in nihilo fuisse culpabilem: enimvero ut laetissimum inclitae victoriae nun-cium aceepit, post laudes Deo optimo maximo ob concessam vietoriam decantatas, extemplo ex castris suis, quae apud Bo-rissovium fecerat, equitum delectorum quatuor millia ad vieto-rem exercitum, et inde ad Smolensko continuatis itineribus i-re mandavit. Quibus ad Orsam venientibus, turfc primum re-gii duces uno a victoria mense Smolensko versus castra mo-verunt, quam arcem validissimo rursus praesidio firmatam of-fenderunt, cumque potiundae eius porro 1) spes nulla appare-ret, et iam bruma gelida instaret, omnibus circum Smolensko longe et late pervastatis, soluto exercitu in hiberna conces-sere. Sigismundus rex post recentem ex Borissovio ad Smo-lensko expeditum exercitum Vilnam versus se recepit. Hic deinde pro praestita victoria coelesti numini gratiae actae, laudes decantatae ac supplicationes 2) ad omnia templa so-lenni cerimonia factae. Et ut haec omni aevo memorabilis victoria omnibus Principibus ac gentibus testata esset, ad Leonem eius nominis decimum Romanorum Pontificem, nec non alios reges ac principes Christianos et barbaros literas cum laeto partae victoriae nuncio transmisit. Captivos etiam quatuordecim Moscovitas prolixa barba et canicie insignes ha-bituque Sarmatico conspicuos, per Nicolaum Volski, Jerosoli-mitanum militem, qui interfuit Orsensi proelio, misit. Quos Maximilianus Caesar, per cuius terras Romam ducebantur, in Basilii Moscoviae ducit foederati sui gratiam vi accepit, et per sinum Sarmaticum ex Lubeco in Moscoviam remisit. Ni-colaus Volski Sigismundi regis ad Rom. Pontificem nuncius 3) (qui processu temporis reginae Bonae beneficiis ad magnas opes pervenit) captivis Moscovitis in ipso ferme Italiae in-gressu per Caesarem spoliatus, Romam contendit, et de in-digna captivorum ademptione coram Pontifice contra Maxi- 1) porro deest. 2) supplicationibus. 3) Sigismundi regis ad Hom. Pon-tificem nuncius desiderantur. Mos-chi captivi Pontif. max. missi per Maxi-milia-num Caes. inter-cepti. ria uti nesciverint. Et per haec lacile liquet, Sigismundpaa regem quod ea arx non fuerit tunc recuperata, in nihilo fuisse culpabilem: enimvero ut laetissimum inclitae victoriae nun-cium aceepit, post laudes Deo optimo maximo ob concessam vietoriam decantatas, extemplo ex castris suis, quae apud Bo-rissovium fecerat, equitum delectorum quatuor millia ad vieto-rem exercitum, et inde ad Smolensko continuatis itineribus i-re mandavit. Quibus ad Orsam venientibus, turfc primum re-gii duces uno a victoria mense Smolensko versus castra mo-verunt, quam arcem validissimo rursus praesidio firmatam of-fenderunt, cumque potiundae eius porro 1) spes nulla appare-ret, et iam bruma gelida instaret, omnibus circum Smolensko longe et late pervastatis, soluto exercitu in hiberna conces-sere. Sigismundus rex post recentem ex Borissovio ad Smo-lensko expeditum exercitum Vilnam versus se recepit. Hic deinde pro praestita victoria coelesti numini gratiae actae, laudes decantatae ac supplicationes 2) ad omnia templa so-lenni cerimonia factae. Et ut haec omni aevo memorabilis victoria omnibus Principibus ac gentibus testata esset, ad Leonem eius nominis decimum Romanorum Pontificem, nec non alios reges ac principes Christianos et barbaros literas cum laeto partae victoriae nuncio transmisit. Captivos etiam quatuordecim Moscovitas prolixa barba et canicie insignes ha-bituque Sarmatico conspicuos, per Nicolaum Volski, Jerosoli-mitanum militem, qui interfuit Orsensi proelio, misit. Quos Maximilianus Caesar, per cuius terras Romam ducebantur, in Basilii Moscoviae ducit foederati sui gratiam vi accepit, et per sinum Sarmaticum ex Lubeco in Moscoviam remisit. Ni-colaus Volski Sigismundi regis ad Rom. Pontificem nuncius 3) (qui processu temporis reginae Bonae beneficiis ad magnas opes pervenit) captivis Moscovitis in ipso ferme Italiae in-gressu per Caesarem spoliatus, Romam contendit, et de in-digna captivorum ademptione coram Pontifice contra Maxi- 1) porro deest. 2) supplicationibus. 3) Sigismundi regis ad Hom. Pon-tificem nuncius desiderantur. milianum Caesarem est questus. Quam rem Fontifex indigne tulit, et Maximiliani Caesaris inurbanitati ascripsit. Jam antea per celeriorem nuncium Romanorum Pontifex a Sigismundo rege concessae a Deo victoriae literas acceperat, quibus belli totius seriem, hostilium copiarum magnitudinem, ac cruentam caedem descripsit. Joannes Laski Gnesnensis Metropolita Si-gismundi regis apud sedem Apostolicam orator literas reddi-dit: quibus Pontifex perlectis, quod Sigismundus rex Mosco-vitas Schismaticos magno praelio vicisset in multam laetitiam effusus, extemplo supplicationes indixit, et in templo Petri Barionae augustissimo, ipso Pontifice et sacro Cardinalium collegio, totque Antistitibus ac regum oratoribus praesentibus, rem divinam multa sacrorum ceremonia fieri ac Missam de-cantari fecit, coelestique numini ob praestitam victoriam gra-tiae publicae actae. Divinis peractis, Camillus Porcius Roma-nus Orator suis temporibus eloquentissimus, in laudem Sigis-mundi Poloniae regis, et memorabilis victoriae, omnibus stu-pentibus, ac res gestas eius regis admirantibus, amplissimis verbis peroravit. Sigismundus rex cum Barbara regina Vilnae erat, quo ad eum tot signa militaria Moscovitis erepta, tat hostium exuviae, tot denique captivi sunt adducti, quos fer-reis compedibus constrictos, diligentius custodiri fecit, ac per arces Lituaniae distribuit, illustres viros Vilnae tenuit, pro quorum liberatione Basilius Dux ad extremum vitae nihil e-git, maximaque eorum pars tetro carcere et pedore conta-buit. Basilius Smolenskum arcem retinuisse contentus, per Oratores pacem a Sigismundo rege impetravit, foedusque quin-quennale cum eo percussit eoque finito, aliquoties repetiit, sanctissimeque custodivit. Nec unquam postea (finibus suis contentus, cladisque suae sibi conscius) Sigismundum regem armis lacessere est ausus. Cum Scythis 1) Tartaris assidua illi bella fuere, finesque suos amplissimos strenue est tutatus. Eo anno quo cum Moscovitis seu Medocis Sarmaciae asiaticae populis apud Orsam arcem amnemque Boristenem per Sigis- Ducis Mos-cho-rum cum rege indu-ciae. 1) Scythis deest. milianum Caesarem est questus. Quam rem Fontifex indigne tulit, et Maximiliani Caesaris inurbanitati ascripsit. Jam antea per celeriorem nuncium Romanorum Pontifex a Sigismundo rege concessae a Deo victoriae literas acceperat, quibus belli totius seriem, hostilium copiarum magnitudinem, ac cruentam caedem descripsit. Joannes Laski Gnesnensis Metropolita Si-gismundi regis apud sedem Apostolicam orator literas reddi-dit: quibus Pontifex perlectis, quod Sigismundus rex Mosco-vitas Schismaticos magno praelio vicisset in multam laetitiam effusus, extemplo supplicationes indixit, et in templo Petri Barionae augustissimo, ipso Pontifice et sacro Cardinalium collegio, totque Antistitibus ac regum oratoribus praesentibus, rem divinam multa sacrorum ceremonia fieri ac Missam de-cantari fecit, coelestique numini ob praestitam victoriam gra-tiae publicae actae. Divinis peractis, Camillus Porcius Roma-nus Orator suis temporibus eloquentissimus, in laudem Sigis-mundi Poloniae regis, et memorabilis victoriae, omnibus stu-pentibus, ac res gestas eius regis admirantibus, amplissimis verbis peroravit. Sigismundus rex cum Barbara regina Vilnae erat, quo ad eum tot signa militaria Moscovitis erepta, tat hostium exuviae, tot denique captivi sunt adducti, quos fer-reis compedibus constrictos, diligentius custodiri fecit, ac per arces Lituaniae distribuit, illustres viros Vilnae tenuit, pro quorum liberatione Basilius Dux ad extremum vitae nihil e-git, maximaque eorum pars tetro carcere et pedore conta-buit. Basilius Smolenskum arcem retinuisse contentus, per Oratores pacem a Sigismundo rege impetravit, foedusque quin-quennale cum eo percussit eoque finito, aliquoties repetiit, sanctissimeque custodivit. Nec unquam postea (finibus suis contentus, cladisque suae sibi conscius) Sigismundum regem armis lacessere est ausus. Cum Scythis 1) Tartaris assidua illi bella fuere, finesque suos amplissimos strenue est tutatus. Eo anno quo cum Moscovitis seu Medocis Sarmaciae asiaticae populis apud Orsam arcem amnemque Boristenem per Sigis- Ducis Mos-cho-rum cum rege indu-ciae. 1) Scythis deest. Bel-lum rusti-cumin Unga-ria. Geor- gius Ciakel dux latro- numin Unga- ria. Michaelem mundi regis duces 1) foeliciter esfc depugnatum, Ungaria pe-riculosissrmo rusticorum et servili bello conflictata est. THO mas Strigoniensium Metropolita legatus Cardinalis Roma e-gressus, a Leone eius nominis decimo Romano Pontifice, cru-cem sacrae milifciae signum contra immanissimos Turoos, cjui rebus Ungaris plus nimio infesti erant, impefcravit. Quam in Ungariam veniens Pontificia suffultus potestate, publicavit. Ad sacrae militiae novitatem, mirum quam cito ex vario plebe-iorum hominum genere conflatus exercitus coaluit. Rustici re-lictis agris, Sacerdotes, Monachi, et infimae sortis quisque servilis conditionis, contemptis dominis, arma sumpsere. Supra sexaginta hominum millia brevi in unum coiere. Qui Turcico bello obmisso, Georgium Ciakel 2) Transylvanum hominem facinorosissimum, sed laboribus militiae multis antea bellis exercitatum, sibi regem creant. Georgius Regii tituli appella-tione inflatus, Laurentium sacerdotem, et Michaelem Mona-chum apostatam, socios sceleratos sibi in commilitium ascivit; cum quibus partitis copiis, in Regni Ungariae Optimates, Sa-trapas ac nobiles conspirat, in potestatem redactos, crudeliter obtruncat, alios palis infigit, et vario mortis genere afficit. Matronas ac virgines ad stupra rapit. Transylvania egressus ad Cenadium et Temesvuarum cum parte copiarum contendit; Laurentium sacerdotem Varadinum versus, Michaelem aposta-tam ad Pestum mittit. Servili bello et quidem funesto arsit Ungaria, Sacra et prophana sine discrimine violata: in nobi-les et plebei generis homines caedes evagata: cruore humano madebant omnia. Supra sexcenti Nobiles Ungari eo tumultu desiderati, quorum possessiones et fortunas scelerata manus hostiliter diripuit, templorum gazam compilavit, Sacra pro-phanis miscuit; omnia sibi nepharia hominum colluvies licere putavit. Ea peccandi licentia efferata praedonum manus indies affluebat, eorumque exercitus augebatur. Georgius tyrannus 3) complures arces partim vi, partim deditione in suam redegit 1) Seu Medocis etc. usque ad: duces desiderantur. 2) Gakel. 3) dux latronum. Bel-lum rusti-cumin Unga-ria. Geor- gius Ciakel dux latro- numin Unga- ria. Michaelem mundi regis duces 1) foeliciter esfc depugnatum, Ungaria pe-riculosissrmo rusticorum et servili bello conflictata est. THO mas Strigoniensium Metropolita legatus Cardinalis Roma e-gressus, a Leone eius nominis decimo Romano Pontifice, cru-cem sacrae milifciae signum contra immanissimos Turoos, cjui rebus Ungaris plus nimio infesti erant, impefcravit. Quam in Ungariam veniens Pontificia suffultus potestate, publicavit. Ad sacrae militiae novitatem, mirum quam cito ex vario plebe-iorum hominum genere conflatus exercitus coaluit. Rustici re-lictis agris, Sacerdotes, Monachi, et infimae sortis quisque servilis conditionis, contemptis dominis, arma sumpsere. Supra sexaginta hominum millia brevi in unum coiere. Qui Turcico bello obmisso, Georgium Ciakel 2) Transylvanum hominem facinorosissimum, sed laboribus militiae multis antea bellis exercitatum, sibi regem creant. Georgius Regii tituli appella-tione inflatus, Laurentium sacerdotem, et Michaelem Mona-chum apostatam, socios sceleratos sibi in commilitium ascivit; cum quibus partitis copiis, in Regni Ungariae Optimates, Sa-trapas ac nobiles conspirat, in potestatem redactos, crudeliter obtruncat, alios palis infigit, et vario mortis genere afficit. Matronas ac virgines ad stupra rapit. Transylvania egressus ad Cenadium et Temesvuarum cum parte copiarum contendit; Laurentium sacerdotem Varadinum versus, Michaelem aposta-tam ad Pestum mittit. Servili bello et quidem funesto arsit Ungaria, Sacra et prophana sine discrimine violata: in nobi-les et plebei generis homines caedes evagata: cruore humano madebant omnia. Supra sexcenti Nobiles Ungari eo tumultu desiderati, quorum possessiones et fortunas scelerata manus hostiliter diripuit, templorum gazam compilavit, Sacra pro-phanis miscuit; omnia sibi nepharia hominum colluvies licere putavit. Ea peccandi licentia efferata praedonum manus indies affluebat, eorumque exercitus augebatur. Georgius tyrannus 3) complures arces partim vi, partim deditione in suam redegit 1) Seu Medocis etc. usque ad: duces desiderantur. 2) Gakel. 3) dux latronum. potestatem. Cenadiensem Episcopum in quadam arce arcta obsidione aliquandiu fatigatum, expugnavit, capturaque praea-cuto palo infixit. Quae res non solum Regni Ungariae Anti-stites et Satrapas, sed Regem ipsum Vladislaum terruit, adeo ut de Buda relinquenda consilia agitarit: quam haud dubie deservisset, ni Christopherus Sidlovecius Palatinus Cracovien-sis Sigismundi Regis et fratris Orator, eum a tam improbo ac meticuloso consilio, magnanimis opportunisque persuasio-nibus avertisset. Convocatoque Budam Antistitum ac Proce-rum Regni conventu, ea qua praeditus fuit eloquentia, obti-nuit, ut Joannes Trencinius Scepusiensis Comes, Palatinus Transylvaniae exercitum conscriberet, et cum eo Georgium Ciakel 1) nepharii coetus tyrannum verius quam regem, infe-stis signis aggrederetur, futurum asseverans, ut eo victo, aliae latronum copiae, quae diversis saeviebant locis parvo negotio debellarentur aut pavore dilaberentur. Re ita salubriter con-stituta, Joannes Scepusiensium Comes, divae 2) Regiuae Polo-niae frater, cum iusto satis exercitu, cuius pars longe maxima ex mercenariis Polonorumque constabat militibus, Danubio et inde Tibisco fluminibus transmissis, contra Georgium Ciakel 3) sub signis duxit, quem apud Temesvuarum adeptus, structa acie, consertoque praelio, non incruenta eum pugna supera-vit, ac etiam in potestatem redegit. Eo modo Georgius captus suorum dentibus mordicus est laceratus, quem Joannes Comes non 4) in altam sed arctam fossam ad umbilicum imposuit, caputque eius ferrea ignitaque corona praecinxit, postremo multis tormentis ac verberibus affectum quadripartiri fecit. Scissum quadrifariam corpus, ad diversa loca Laurentio et Mi-chaeli apostate sociis transmisit. Joannes Comes re prospere gesta, Varadinum cum victore exercitu est profectus, ubi cum Laurentio sacerdote congressus, pari foelicitate fusis fugatis-que eius copiis, ipsoque in praelio occiso, eum Ungariae trac-tum infando latrocinio liberavit: conversis inde signis, trans-missoque rursus Tibisco, rusticorum reliquias, quas apud Chri-sto-phorus Sidlo-vecius palati-nus Crac. Geor-gii Ciakfll poena et in-teritus 1) Gakel. 2) divae deest. 3) Gakel. 4) non desideratur. potestatem. Cenadiensem Episcopum in quadam arce arcta obsidione aliquandiu fatigatum, expugnavit, capturaque praea-cuto palo infixit. Quae res non solum Regni Ungariae Anti-stites et Satrapas, sed Regem ipsum Vladislaum terruit, adeo ut de Buda relinquenda consilia agitarit: quam haud dubie deservisset, ni Christopherus Sidlovecius Palatinus Cracovien-sis Sigismundi Regis et fratris Orator, eum a tam improbo ac meticuloso consilio, magnanimis opportunisque persuasio-nibus avertisset. Convocatoque Budam Antistitum ac Proce-rum Regni conventu, ea qua praeditus fuit eloquentia, obti-nuit, ut Joannes Trencinius Scepusiensis Comes, Palatinus Transylvaniae exercitum conscriberet, et cum eo Georgium Ciakel 1) nepharii coetus tyrannum verius quam regem, infe-stis signis aggrederetur, futurum asseverans, ut eo victo, aliae latronum copiae, quae diversis saeviebant locis parvo negotio debellarentur aut pavore dilaberentur. Re ita salubriter con-stituta, Joannes Scepusiensium Comes, divae 2) Regiuae Polo-niae frater, cum iusto satis exercitu, cuius pars longe maxima ex mercenariis Polonorumque constabat militibus, Danubio et inde Tibisco fluminibus transmissis, contra Georgium Ciakel 3) sub signis duxit, quem apud Temesvuarum adeptus, structa acie, consertoque praelio, non incruenta eum pugna supera-vit, ac etiam in potestatem redegit. Eo modo Georgius captus suorum dentibus mordicus est laceratus, quem Joannes Comes non 4) in altam sed arctam fossam ad umbilicum imposuit, caputque eius ferrea ignitaque corona praecinxit, postremo multis tormentis ac verberibus affectum quadripartiri fecit. Scissum quadrifariam corpus, ad diversa loca Laurentio et Mi-chaeli apostate sociis transmisit. Joannes Comes re prospere gesta, Varadinum cum victore exercitu est profectus, ubi cum Laurentio sacerdote congressus, pari foelicitate fusis fugatis-que eius copiis, ipsoque in praelio occiso, eum Ungariae trac-tum infando latrocinio liberavit: conversis inde signis, trans-missoque rursus Tibisco, rusticorum reliquias, quas apud Chri-sto-phorus Sidlo-vecius palati-nus Crac. Geor-gii Ciakfll poena et in-teritus 1) Gakel. 2) divae deest. 3) Gakel. 4) non desideratur. Con-sulta-tio Re-gumde Con-gressu cum Maxi-milia-no Caes. Odii et simul -tatum causa inter Caes. et reges. Agriam ac Pestum offendit, non sine labore sustulit. Ungarico tumultu sedato, Joannes TrenciniuB victor, soluto exercitu, ad Vladislaum Regem Budam ovanti similis est regressus, cui ob rem bene gestam, a suo rege gratiae sunt actae. Nec minus Christophoro Sidlovecio, Sigismundi Poloniae Regis legato, qui Vladislaum regem consternatum, fugamque molientem Budae retinuit, cuius etiam persuasione et impulsu arma in Georgium Ciakel mota erant, ab omnibus pro servatore Ungariae sum-mis laudibus ferebatur. Missus erat Christophorus Sidlovecius, ad Vladislaum Ungariae et Bohemiae regem, ut de pace age-ret, inter ipsum et Maximilianum Romanorum Regem; cuius Orator Cuspinianus, ea quoque causa Budam venerat. Quae res quoniam maior erat, quam ut per Oratores confici posset, placuit, ut reges fratres cum Gaesare Budae aut Posonii con-venirent. Ita Vladislao regi visum est 1) oratoresque ad suum quemque regem, quo eorum explorarent voluntatem et eis id persuaderent, remissi, Cuspinianus ad Caesarem, Christopho-rus ad Sigismundum. Longius huic iter, eo quod Sigismundus Rex in Lituania erat: qui haud gravate sibi persuaderi est passus, ut cum Maximiliano Caesare, et Vladislao fratre Unga-riae et Bohemiae Rege conveniret. Nec multo postea ea causa Vilna Cracoviam rediit: ubi ea, quae ad profectionem, et tan-torum Regum conventum erant necessaria, per ocium prae-paravit. Enimvero ex tam celebri cum regibus congressu prudens Rex multa Vladislao fratri commoda, Regno denique suo provenire posse sagaciter prospexit, quae vix bellis peri-culosissimis et multa humani sanguinis profusione parari po-tuissent. Addebat tantae rei calcaria Christophorus Sidlove-cius, vir. ad Regum natus servitia, maxime, quae ad pacem, amicitiam, et Regum societatem firmandam attinebant, inter quos veteres intercedebant simultates ob regna et provincias sibi invicem praereptas, illatasque, ut ipsi credi volebant, in-iurias, suis quisque rationibus nitebatur. Inter Austriae do-mum illustrem, cuius tunc Maximilianus Caesar erat longe 1) Ita Vladislao regi visum est desunt. Con-sulta-tio Re-gumde Con-gressu cum Maxi-milia-no Caes. Odii et simul -tatum causa inter Caes. et reges. Agriam ac Pestum offendit, non sine labore sustulit. Ungarico tumultu sedato, Joannes TrenciniuB victor, soluto exercitu, ad Vladislaum Regem Budam ovanti similis est regressus, cui ob rem bene gestam, a suo rege gratiae sunt actae. Nec minus Christophoro Sidlovecio, Sigismundi Poloniae Regis legato, qui Vladislaum regem consternatum, fugamque molientem Budae retinuit, cuius etiam persuasione et impulsu arma in Georgium Ciakel mota erant, ab omnibus pro servatore Ungariae sum-mis laudibus ferebatur. Missus erat Christophorus Sidlovecius, ad Vladislaum Ungariae et Bohemiae regem, ut de pace age-ret, inter ipsum et Maximilianum Romanorum Regem; cuius Orator Cuspinianus, ea quoque causa Budam venerat. Quae res quoniam maior erat, quam ut per Oratores confici posset, placuit, ut reges fratres cum Gaesare Budae aut Posonii con-venirent. Ita Vladislao regi visum est 1) oratoresque ad suum quemque regem, quo eorum explorarent voluntatem et eis id persuaderent, remissi, Cuspinianus ad Caesarem, Christopho-rus ad Sigismundum. Longius huic iter, eo quod Sigismundus Rex in Lituania erat: qui haud gravate sibi persuaderi est passus, ut cum Maximiliano Caesare, et Vladislao fratre Unga-riae et Bohemiae Rege conveniret. Nec multo postea ea causa Vilna Cracoviam rediit: ubi ea, quae ad profectionem, et tan-torum Regum conventum erant necessaria, per ocium prae-paravit. Enimvero ex tam celebri cum regibus congressu prudens Rex multa Vladislao fratri commoda, Regno denique suo provenire posse sagaciter prospexit, quae vix bellis peri-culosissimis et multa humani sanguinis profusione parari po-tuissent. Addebat tantae rei calcaria Christophorus Sidlove-cius, vir. ad Regum natus servitia, maxime, quae ad pacem, amicitiam, et Regum societatem firmandam attinebant, inter quos veteres intercedebant simultates ob regna et provincias sibi invicem praereptas, illatasque, ut ipsi credi volebant, in-iurias, suis quisque rationibus nitebatur. Inter Austriae do-mum illustrem, cuius tunc Maximilianus Caesar erat longe 1) Ita Vladislao regi visum est desunt. princeps, et Casimiriadum familiam, quae in Sarmatia, Panno-nia, ac Germania late imperitabat, magna odia exarserant, ob regni Ungariae et Bohemiae sibi ereptam possessionem. Al-bertus siquidem Romanorum Ungariae et Bohemiae Rex, Au-striacus Princeps, ea Regna aliquanto tempore tenuit, post euius decessum, qui Ladislaum Posthumum regnorum succes-sorem designaverat, Vladislaus Jagelloniades Casimiri Regis frater, qui contra Turcos pugnando, adverso apud Varnam praelio occubuit, Regni Procerum suffragiis et vocatione Un-gariam invaserat, et iterum post Matthiae Ungariae regis mor-tem Vladislaus Casimiriades eius nominis secundus 1) Sigis-mundi Poloniae Regis germanus, pari Regni Ungariae magna-tum consensu et postulatione id regnum ex Austriae Princi-pum manibus excussit. Hinc aspera inter familias praepoten-tes odii et dissidii fomenta, quae postea repetitis bellis et multo humano cruore respersa fuerunt. Accessit ad exagge-randam Maximiliani Romanorum Regis invidiam contra Sigis-mundum Regem, Barbarae Reginae connubium Stephani Sce-pusiensis Comitis filiae, Austriacae domus hostis semper infe-stissimi, a quo potissimum tempore Maximilianus Sigismundo Regi ex confesso hostis, eius rebus longe infestior esse coepit, hostesque ei undequaque etiam barbaros et schismaticos ne-pharia conspiratione ac societate quaesivit, ac bellicis terro-ribus concussit. Vetus etiam erat invidia et simultas inter Po-lonos et Germanos, quorum caput erat Maximilianus Caesar, ob Pomeraniae et Prussiae terras, quas Teuthones Cruciferi, idemque advenae in Sarmatia sibi vendicabant, Polonosque earnm terrarum possessione expungebant, pro quibus provin-eiis in ora maris Sarmatici sitis, Poloni cum Germanis maxi-ma ac periculosissima longo tempore bella gessere, stetitque ut debuit victoria a Polonis, iustam belli causam foventibus. Marianis militibus eisdemque Cruciferis ex tota Pomerania et Prassia armis et virtute bellica porro eiectis, posteaquam ab amissa Ptolemaide Syriae urbe eas terras per trecentos circiter 1)secundus deest. princeps, et Casimiriadum familiam, quae in Sarmatia, Panno-nia, ac Germania late imperitabat, magna odia exarserant, ob regni Ungariae et Bohemiae sibi ereptam possessionem. Al-bertus siquidem Romanorum Ungariae et Bohemiae Rex, Au-striacus Princeps, ea Regna aliquanto tempore tenuit, post euius decessum, qui Ladislaum Posthumum regnorum succes-sorem designaverat, Vladislaus Jagelloniades Casimiri Regis frater, qui contra Turcos pugnando, adverso apud Varnam praelio occubuit, Regni Procerum suffragiis et vocatione Un-gariam invaserat, et iterum post Matthiae Ungariae regis mor-tem Vladislaus Casimiriades eius nominis secundus 1) Sigis-mundi Poloniae Regis germanus, pari Regni Ungariae magna-tum consensu et postulatione id regnum ex Austriae Princi-pum manibus excussit. Hinc aspera inter familias praepoten-tes odii et dissidii fomenta, quae postea repetitis bellis et multo humano cruore respersa fuerunt. Accessit ad exagge-randam Maximiliani Romanorum Regis invidiam contra Sigis-mundum Regem, Barbarae Reginae connubium Stephani Sce-pusiensis Comitis filiae, Austriacae domus hostis semper infe-stissimi, a quo potissimum tempore Maximilianus Sigismundo Regi ex confesso hostis, eius rebus longe infestior esse coepit, hostesque ei undequaque etiam barbaros et schismaticos ne-pharia conspiratione ac societate quaesivit, ac bellicis terro-ribus concussit. Vetus etiam erat invidia et simultas inter Po-lonos et Germanos, quorum caput erat Maximilianus Caesar, ob Pomeraniae et Prussiae terras, quas Teuthones Cruciferi, idemque advenae in Sarmatia sibi vendicabant, Polonosque earnm terrarum possessione expungebant, pro quibus provin-eiis in ora maris Sarmatici sitis, Poloni cum Germanis maxi-ma ac periculosissima longo tempore bella gessere, stetitque ut debuit victoria a Polonis, iustam belli causam foventibus. Marianis militibus eisdemque Cruciferis ex tota Pomerania et Prassia armis et virtute bellica porro eiectis, posteaquam ab amissa Ptolemaide Syriae urbe eas terras per trecentos circiter 1)secundus deest. Sigis- mun- dus Rex Polo- nium profe - ctus. anhos tenuissent, quos postremo Maximilianus tutandos susce-pit, Polonosque Reges pro Prussiae restitutione subinde inqui-etavit. Quod cum bona gratia assequi non posset, Polonis re-gibus ius suum constanter, ac magna virtute tuentibus, res ad vim et arma spectabat, Maximilianusque Moscovitas, Tar-taros, Valachos, ac Turcos semotas ac praeferoces gentes, fre-quentibus legationibus contra Sigismundum Poloniae Regem concitabat; quarum gentium bellis, rex diu multumque est exercitatus. Nec deerant Germanorum minacissimae belli de-nunciationes, Maximiliano auctore et impulsore, qui Frederi-cum ex Ducibus Saxoniae, et inde Albertum Brandeburgensem ultimos in Prussia Magistros ad rebellionem animavit, et ne debitum fidelitatis et obedientiae ex priorum Magistrorum or-dinis formula praestarent, praepediebat. Imminebat propterea acre ac perniciosum bellum; quod ut pactis aut conditione aliqua tolleretur, Sigismundus Rex cum Maximiliano Caesare congredi voluit, et ad hoc vires omnes et consilia nullis par-cendo sumptibus intendit, cum prudentem consilio prius omnia experiri quam armis deceat. Nec Maximilianus victoriosi ac praepotentis regis congressum declinabat. Videbat siquidem ab oriente Sole, Scythas, Tartaros, ac Moldavos foederatos suos, per Polonos cruentis aliquot conflictibus attritos esse et anno exacto Basilium Magnum Moscovitarum Ducem, in quo spem maximam collocabat, per Sigismundum Regem magno praelio victum, pacem magis quam bellum quaerere. In Ger-manis vero Principibus, qui mutuis certabant odiis, parum in-esse spei. Opes etiam et potentiam Vladislai Ungariae et Bo-hemiae Regis horrebat. Quo factum est, ut, cum armis et vi non posset, affinitate borum duorum regum fratrum amici-tiam, eorum societatem et foedus nancisceretur, Turcicam ani-mo volvens expeditionem, si res Gallicas ac Italicas, quae ipsum plus nimio premebant, componi contigisset. Animis ita-que horum Regum et Maximiliani Caesaris ad amicabilem con-gressum praeparatis, Sigismundus Rex prout per Legatos citro ultrpque missos constitutum erat, Cracovia die quinta Martii Posonium versus movit, trium millium equitum diversarum gentium ornatissimo comitatu. Enim vero praeter aulae suae Sigis- mun- dus Rex Polo- nium profe - ctus. anhos tenuissent, quos postremo Maximilianus tutandos susce-pit, Polonosque Reges pro Prussiae restitutione subinde inqui-etavit. Quod cum bona gratia assequi non posset, Polonis re-gibus ius suum constanter, ac magna virtute tuentibus, res ad vim et arma spectabat, Maximilianusque Moscovitas, Tar-taros, Valachos, ac Turcos semotas ac praeferoces gentes, fre-quentibus legationibus contra Sigismundum Poloniae Regem concitabat; quarum gentium bellis, rex diu multumque est exercitatus. Nec deerant Germanorum minacissimae belli de-nunciationes, Maximiliano auctore et impulsore, qui Frederi-cum ex Ducibus Saxoniae, et inde Albertum Brandeburgensem ultimos in Prussia Magistros ad rebellionem animavit, et ne debitum fidelitatis et obedientiae ex priorum Magistrorum or-dinis formula praestarent, praepediebat. Imminebat propterea acre ac perniciosum bellum; quod ut pactis aut conditione aliqua tolleretur, Sigismundus Rex cum Maximiliano Caesare congredi voluit, et ad hoc vires omnes et consilia nullis par-cendo sumptibus intendit, cum prudentem consilio prius omnia experiri quam armis deceat. Nec Maximilianus victoriosi ac praepotentis regis congressum declinabat. Videbat siquidem ab oriente Sole, Scythas, Tartaros, ac Moldavos foederatos suos, per Polonos cruentis aliquot conflictibus attritos esse et anno exacto Basilium Magnum Moscovitarum Ducem, in quo spem maximam collocabat, per Sigismundum Regem magno praelio victum, pacem magis quam bellum quaerere. In Ger-manis vero Principibus, qui mutuis certabant odiis, parum in-esse spei. Opes etiam et potentiam Vladislai Ungariae et Bo-hemiae Regis horrebat. Quo factum est, ut, cum armis et vi non posset, affinitate borum duorum regum fratrum amici-tiam, eorum societatem et foedus nancisceretur, Turcicam ani-mo volvens expeditionem, si res Gallicas ac Italicas, quae ipsum plus nimio premebant, componi contigisset. Animis ita-que horum Regum et Maximiliani Caesaris ad amicabilem con-gressum praeparatis, Sigismundus Rex prout per Legatos citro ultrpque missos constitutum erat, Cracovia die quinta Martii Posonium versus movit, trium millium equitum diversarum gentium ornatissimo comitatu. Enim vero praeter aulae suae splendidum equitatum, advenerunt ex Lituanis, Prutenis, Mas-sagetis ac Roxanis complures Proceres ac purpurati, diverso sed Bplendido corporis cultu, Regium comitatum honestaturi, alii admiratione tracti pulehri spectaculi, rarique tot regum conventus. Sigismundus Rex per Silesiae ac Moraviae extre-mam oram iter ingressus, ad Tornavam applicuit. Sub quo ferme tempore Vladislaus Ungariae et Bohemiae Rex ex Buda movens cum Ludovico et Anna liberis Posonium (vulgus Praes-burgum vocat) pervenit. Oppidum in ripa Danubii Austriae, Ungariae et Moraviae finibus situm, et tunc locum Regum congressui deputatum. Quo non multo postea Sigismundus Rex cum suo splendido ac numeroso equitatu accessit, a Vladi-slao Rege eodemque fratre tot annis antea non viso, multa comitate ac hilaritate exceptus, qui etiam mediis amplexibus ac salutationibus, prae gaudio conspecti fratris ubertim est illa-chrymatus. Complures hic dies consultationibus, de regnorum stiorum commodo absumpti, Maximiliani Caesaris Legatis ad-ventum eius in longum trahentibus, vel quia ille ad tantos Reges excipiendos aliis distractus negociis imparatus erat; vel quia Ungaris, alienum regnum ingressurus, non satis fidebat; vel quia omnia per Legatos citro ultroque missos prius com-poni volebat, quam ad Regum conspectum pervenisset. Sed quaecunque fuit causa tardissimi Caesaris accessus, non po-strema haec fuit, quod Augustae Vindelicorum procul abe-rat. Matthiam Gurcensem, Sancti Angeli Cardinalem Legatum, qui Posonium iret, Regesque suo nomine inviseret, ac salu-taret, insuper adventus sui tarditatem excusaret, designavit. Qui Viennam secundo Danubio delatus, Oratores suo nomine Posonium ad Reges praemisit, Marquardum de Stryn, Joannem Moraxum, Cuspinianum, et Volfgangum Hamerlum, qui adven-tum suum Regibus significarent. Quos Cardinalis haud multo postea est secutus, Laurentio Santero Vicedomino Austriae, et Gabriele Vogtio collegis comitatus. Habitus est Matthiae su-premi ordinis Antistiti, a tribus Regibus, Vladislao, Sigismun-do, et Ludovico, ut par fuit, honor maximus. Actum postea secretis consiliis de regum amicitia, societate ac unione, nec non aifinitate inter eos ineunda, quo facilius adveniente Cae- 17 Regura Pol. et Unga- riae, Poso- nii con- gres- sus. Maxi-milia-ni cun-statio. Orator ad Re-ges a Caesa- re missus splendidum equitatum, advenerunt ex Lituanis, Prutenis, Mas-sagetis ac Roxanis complures Proceres ac purpurati, diverso sed Bplendido corporis cultu, Regium comitatum honestaturi, alii admiratione tracti pulehri spectaculi, rarique tot regum conventus. Sigismundus Rex per Silesiae ac Moraviae extre-mam oram iter ingressus, ad Tornavam applicuit. Sub quo ferme tempore Vladislaus Ungariae et Bohemiae Rex ex Buda movens cum Ludovico et Anna liberis Posonium (vulgus Praes-burgum vocat) pervenit. Oppidum in ripa Danubii Austriae, Ungariae et Moraviae finibus situm, et tunc locum Regum congressui deputatum. Quo non multo postea Sigismundus Rex cum suo splendido ac numeroso equitatu accessit, a Vladi-slao Rege eodemque fratre tot annis antea non viso, multa comitate ac hilaritate exceptus, qui etiam mediis amplexibus ac salutationibus, prae gaudio conspecti fratris ubertim est illa-chrymatus. Complures hic dies consultationibus, de regnorum stiorum commodo absumpti, Maximiliani Caesaris Legatis ad-ventum eius in longum trahentibus, vel quia ille ad tantos Reges excipiendos aliis distractus negociis imparatus erat; vel quia Ungaris, alienum regnum ingressurus, non satis fidebat; vel quia omnia per Legatos citro ultroque missos prius com-poni volebat, quam ad Regum conspectum pervenisset. Sed quaecunque fuit causa tardissimi Caesaris accessus, non po-strema haec fuit, quod Augustae Vindelicorum procul abe-rat. Matthiam Gurcensem, Sancti Angeli Cardinalem Legatum, qui Posonium iret, Regesque suo nomine inviseret, ac salu-taret, insuper adventus sui tarditatem excusaret, designavit. Qui Viennam secundo Danubio delatus, Oratores suo nomine Posonium ad Reges praemisit, Marquardum de Stryn, Joannem Moraxum, Cuspinianum, et Volfgangum Hamerlum, qui adven-tum suum Regibus significarent. Quos Cardinalis haud multo postea est secutus, Laurentio Santero Vicedomino Austriae, et Gabriele Vogtio collegis comitatus. Habitus est Matthiae su-premi ordinis Antistiti, a tribus Regibus, Vladislao, Sigismun-do, et Ludovico, ut par fuit, honor maximus. Actum postea secretis consiliis de regum amicitia, societate ac unione, nec non aifinitate inter eos ineunda, quo facilius adveniente Cae- 17 Regura Pol. et Unga- riae, Poso- nii con- gres- sus. Maxi-milia-ni cun-statio. Orator ad Re-ges a Caesa- re missus Dux Mun- ster- bergen in Da- nubio sub- mer- sus. Poso- nii pars magna incen - dioab- sump - ta. Poso- nien. Con- ventus Vien- nam trans- l&tus. Palati-nus Tran-sylva-niae a Turcu profli-gatus. sare omnia firmari possent. Quibus rite compositis Gurcensis Cardinalis a Regibus muneribus expletus, die Aprilis 12. ex Posonio retro abiit. Ut Viennam applicuit, Guilelmium Rogen-dorfium, et Laurentium Santerum Vicedominum Austriae Con-siliarios ad Caesarem transmisit. Quatuor dierum spatio tam longum iter, mira celeritate Augustam Vindelicorum confecere. Sub quo tempore duo insperati et acerbi casus acciderunt. Bartholomaeus Munsterbergensis Dux, a Maximiliano Caesare se-cundo Danubio ad Reges vectus, in vastae arboris truncum undis tectum impegit, navigioque dehiscente submersus est. Nec multo post Gurcensis Cardinalis ex Posonio digressum,-maxima Posoniensis civitatis pars incendio conflagravit, cum Vladislai ac Ludovici Ungariae ac Boemie regum diversorio. Sigismundi, Regis ampla domus in qua hospitatus est, Auli-corum Polonorum stupenda audacia et virtute, flamma hor-renda saeviente strenuissime defensa. Alteram urbis partem cives, Polonorum exemplo animati, servavere. Eam Posonii ex incendio deformitatem effecisse arbitror, propter hospitiorum in tanto, tot diversarum nationum confluxu incommoditatem, ut hic Regum cum Caesare conventus Viennam postea sit translatus. Legati interea a Cardinali Gurcensi Augustam a<J Maximilianum missi rediere, cura plena cum Regibus amicitiae et afflnitatis ineundae instructione. Qua Gurcensis accepta ni-hil moratus, die Maii undecima Vienna secundo Danubio Po-sonium ad Reges navigavit. Pergratus fuit eius ad Reges ac-cessus: consilia dies aliquot habita, conditionesque tam initi foederis quam connubii regum, duorumque Cardinalium Stri-goniensis et Gurcensis manibus subscriptae, solenni cerimonia publicatae. Sub hoc tempore triste nunciura supervenit, Joan-nem Trencinium Scepusiensem Comitem ac Transylvaniae Pa-latinum, Turcorum fines cum Ungarorum exercitu ingressurn, ab immanissimis Turcis praelio superatum ac castris exutum esse, quae novitas non solum Ungariae ac Poloniae Reges moe-rore affecit, sed et Barbaram Poloniae Reginam, quae aman-tissimi fratris infortunio plus nimio angebatur. Gurcensis Car-dinalis rebus Caesaris Posonii apud Reges ex sententia com-positis, Vienna egressus, terrestri itinere Augustam Vindelico- Dux Mun- ster- bergen in Da- nubio sub- mer- sus. Poso- nii pars magna incen - dioab- sump - ta. Poso- nien. Con- ventus Vien- nam trans- l&tus. Palati-nus Tran-sylva-niae a Turcu profli-gatus. sare omnia firmari possent. Quibus rite compositis Gurcensis Cardinalis a Regibus muneribus expletus, die Aprilis 12. ex Posonio retro abiit. Ut Viennam applicuit, Guilelmium Rogen-dorfium, et Laurentium Santerum Vicedominum Austriae Con-siliarios ad Caesarem transmisit. Quatuor dierum spatio tam longum iter, mira celeritate Augustam Vindelicorum confecere. Sub quo tempore duo insperati et acerbi casus acciderunt. Bartholomaeus Munsterbergensis Dux, a Maximiliano Caesare se-cundo Danubio ad Reges vectus, in vastae arboris truncum undis tectum impegit, navigioque dehiscente submersus est. Nec multo post Gurcensis Cardinalis ex Posonio digressum,-maxima Posoniensis civitatis pars incendio conflagravit, cum Vladislai ac Ludovici Ungariae ac Boemie regum diversorio. Sigismundi, Regis ampla domus in qua hospitatus est, Auli-corum Polonorum stupenda audacia et virtute, flamma hor-renda saeviente strenuissime defensa. Alteram urbis partem cives, Polonorum exemplo animati, servavere. Eam Posonii ex incendio deformitatem effecisse arbitror, propter hospitiorum in tanto, tot diversarum nationum confluxu incommoditatem, ut hic Regum cum Caesare conventus Viennam postea sit translatus. Legati interea a Cardinali Gurcensi Augustam a<J Maximilianum missi rediere, cura plena cum Regibus amicitiae et afflnitatis ineundae instructione. Qua Gurcensis accepta ni-hil moratus, die Maii undecima Vienna secundo Danubio Po-sonium ad Reges navigavit. Pergratus fuit eius ad Reges ac-cessus: consilia dies aliquot habita, conditionesque tam initi foederis quam connubii regum, duorumque Cardinalium Stri-goniensis et Gurcensis manibus subscriptae, solenni cerimonia publicatae. Sub hoc tempore triste nunciura supervenit, Joan-nem Trencinium Scepusiensem Comitem ac Transylvaniae Pa-latinum, Turcorum fines cum Ungarorum exercitu ingressurn, ab immanissimis Turcis praelio superatum ac castris exutum esse, quae novitas non solum Ungariae ac Poloniae Reges moe-rore affecit, sed et Barbaram Poloniae Reginam, quae aman-tissimi fratris infortunio plus nimio angebatur. Gurcensis Car-dinalis rebus Caesaris Posonii apud Reges ex sententia com-positis, Vienna egressus, terrestri itinere Augustam Vindelico- rum ad Caesarem transivit, quem diu multumque tergiversan-tem ac deliberantem, an cum Ungariae ac Poloniae Regibus convenire deberet, postquam Gurcensis 1) Cardinalis eorum Regum comitatem ad fidem longis sermonibus commendasset, magno tandem labore ad iter Viennam versus ineundum atque accelerandum, Maximilianum 2) Caesarem impulit. Secuti erant ex Posonio Cardinalem Augustam usque Oratores Ungariae ac Poloniae Regum, qui Caesarem eorum regum 3) nomine invi-serent, et ad amicabilem congressum invitarent: Hieronymus Balbus Italus, Bratislaus Sueiowski Bohemus, Nicolaus Coecu-lus Ungarus, et Petrus Kmytha 4) de Visnice Polonus. Hic multos olim annos in Curia Caesaris Maximiliani versatus, ei Principi ob singularem virtutem, morum praestantiam, ac ge-neris nobilitatem, summe charus fuit, quem Maximilianus cum collega Ungaro Posonium cum humanissimis ad Reges litteris nec non certissimo adventus sui nuntio remisit. Quos Caesar 5) haud multo postea secutus, tandem die mensis Julii decima Viennam applicuit. Reges qui Posonii erant, adventu Caesaris Viennam cognito, extemplo legatos viros gentis suae prima-rios expediverunt, qui tantum principem regum reginulaeque nomine exciperent: a Vladislao Ungariae Rege Georgius Quinqueecclesiensis Antistes, Ladislaus Sternbergius Bohemus, eius Regni Cancellarius, Moyses de Buslai Aulae Regiae Prae-fectus. A Sigismundo Poloniae Rege Joannes Liubranski, Lucas de Gorka maioris Poloniae Praefectus et Christophorus Sidlo-vecius Regni Poloniae Cancellarius. Georgius Antistes legatio-nis Princeps, ad Caesarem convenientia tempori verba fecit, Caesaris nomine Petrus Mota Hispanus eleganti brevitate re-spondit. Ungariae ac Poloniae Regum legati a Caesare di-missi, ad Reges Posonium rediere. In sequenti die Maximilia-nus quoque Oratores misit, qui Reges ipsius nomine excipe-rent. Ad Vladislaum et Ludovicum Reges Christophorum Me-tropolitam Bremensem, Casimirum Brandeburgensem Marchio- Petrus Cniita. Maxi- milia-nus Caesar Vien-nam venit. 1)Gurcensis deest. 2) Maximilianum deest. 3) regum deest. 4) Cmi-ta. 5) Caesar desideratur. rum ad Caesarem transivit, quem diu multumque tergiversan-tem ac deliberantem, an cum Ungariae ac Poloniae Regibus convenire deberet, postquam Gurcensis 1) Cardinalis eorum Regum comitatem ad fidem longis sermonibus commendasset, magno tandem labore ad iter Viennam versus ineundum atque accelerandum, Maximilianum 2) Caesarem impulit. Secuti erant ex Posonio Cardinalem Augustam usque Oratores Ungariae ac Poloniae Regum, qui Caesarem eorum regum 3) nomine invi-serent, et ad amicabilem congressum invitarent: Hieronymus Balbus Italus, Bratislaus Sueiowski Bohemus, Nicolaus Coecu-lus Ungarus, et Petrus Kmytha 4) de Visnice Polonus. Hic multos olim annos in Curia Caesaris Maximiliani versatus, ei Principi ob singularem virtutem, morum praestantiam, ac ge-neris nobilitatem, summe charus fuit, quem Maximilianus cum collega Ungaro Posonium cum humanissimis ad Reges litteris nec non certissimo adventus sui nuntio remisit. Quos Caesar 5) haud multo postea secutus, tandem die mensis Julii decima Viennam applicuit. Reges qui Posonii erant, adventu Caesaris Viennam cognito, extemplo legatos viros gentis suae prima-rios expediverunt, qui tantum principem regum reginulaeque nomine exciperent: a Vladislao Ungariae Rege Georgius Quinqueecclesiensis Antistes, Ladislaus Sternbergius Bohemus, eius Regni Cancellarius, Moyses de Buslai Aulae Regiae Prae-fectus. A Sigismundo Poloniae Rege Joannes Liubranski, Lucas de Gorka maioris Poloniae Praefectus et Christophorus Sidlo-vecius Regni Poloniae Cancellarius. Georgius Antistes legatio-nis Princeps, ad Caesarem convenientia tempori verba fecit, Caesaris nomine Petrus Mota Hispanus eleganti brevitate re-spondit. Ungariae ac Poloniae Regum legati a Caesare di-missi, ad Reges Posonium rediere. In sequenti die Maximilia-nus quoque Oratores misit, qui Reges ipsius nomine excipe-rent. Ad Vladislaum et Ludovicum Reges Christophorum Me-tropolitam Bremensem, Casimirum Brandeburgensem Marchio- Petrus Cniita. Maxi- milia-nus Caesar Vien-nam venit. 1)Gurcensis deest. 2) Maximilianum deest. 3) regum deest. 4) Cmi-ta. 5) Caesar desideratur. Maxi- niilia- ui cum Kegi- bus con- gres- sus. nem, Vilelmum Rogendorfium et Cuspinianum. Ad Sigismun-dum Regem Guilelmum Bavariae Ducem, suum ex sorore ne-potem, Christophorum Labacensem Episcopum, Balthasarem Praepositum Valkirchensem, et Moraxum Bohemum. Hi omneg Caesaris nomine Reges Viennam summo studio evocabant. Po-stremo conveniendi locus ad Pirum 1) in Ungariae et Austriae finibus designatus, certa adiecta die, qua veniente Reges ex Posonio moventes, Sigismundus in Hainburgo, Vladislaus cum Ludovico et Anna liberis in Brugko pernoctarunt. Postero die sole altius levato, Sigismundus ex Hainburgo, Vladislaus ex Brugko 2) ornatissimo ac numeroso equitum comitatu Caesari obviam processere: qui postea aliquandiu expectatus, eodem die, quae fuit mensis Julii quintadecima supervenit, comitatu equitum et peditum, calibaeis toracibus splendido ac decoro pulchrum sane spectaculum in tanta gentium rituumque va-rietate. Germani armis ac bellico apparatu facile omnes vi-cere: contra Poloni, Ungari, ac Bohemi, equorum numero, nec non vestium precio ac splendore Germanos superabant. Po-loni praecipue ac Lituani, quos sagula sebellina ac aurei gra-vis ponderis torques exornabant. Fuere in Sigismundi comi-tatu Poloni, Lituani, Pruteni, Roxani, Massagetae, Turci, Tar-tari ac Moscovitae, more suae quisque gentis sericeo ac va-riegato amictu conspicui. Caeterum in tanto agmine diversa-rum linguarum, unus animus, una omnibus mens fuit. Sigis-mundus itaque prior, nec multo postea Vladislaus Rex, po-stremo Maximilianus Caesar, ad vetustam Pirum locum cam-pestrem congressui designatum accessere. Maximilianus post mutuas hilaresque cum Vladislao Rege consultationes, postre-mo Sigismundum Regem arctis amplexibus et multa comitate excepit, verba illa subiungens: Haec dies quam fecit Domi-nus, exultemus et laetemur in ea. Ad haec Sigismundus Rex latino eloquio respondit: Serenissime Caesar, utinam hic con-ventus noster sit foelix et faustus nobis, subditis nostris, et toti Reipublicae Christianae. Regum expleta salutatione parvo 1) Piram. 2) Sigismundus ex Hainburgo, Vladislaus ex Brugko desunt. Maxi- niilia- ui cum Kegi- bus con- gres- sus. nem, Vilelmum Rogendorfium et Cuspinianum. Ad Sigismun-dum Regem Guilelmum Bavariae Ducem, suum ex sorore ne-potem, Christophorum Labacensem Episcopum, Balthasarem Praepositum Valkirchensem, et Moraxum Bohemum. Hi omneg Caesaris nomine Reges Viennam summo studio evocabant. Po-stremo conveniendi locus ad Pirum 1) in Ungariae et Austriae finibus designatus, certa adiecta die, qua veniente Reges ex Posonio moventes, Sigismundus in Hainburgo, Vladislaus cum Ludovico et Anna liberis in Brugko pernoctarunt. Postero die sole altius levato, Sigismundus ex Hainburgo, Vladislaus ex Brugko 2) ornatissimo ac numeroso equitum comitatu Caesari obviam processere: qui postea aliquandiu expectatus, eodem die, quae fuit mensis Julii quintadecima supervenit, comitatu equitum et peditum, calibaeis toracibus splendido ac decoro pulchrum sane spectaculum in tanta gentium rituumque va-rietate. Germani armis ac bellico apparatu facile omnes vi-cere: contra Poloni, Ungari, ac Bohemi, equorum numero, nec non vestium precio ac splendore Germanos superabant. Po-loni praecipue ac Lituani, quos sagula sebellina ac aurei gra-vis ponderis torques exornabant. Fuere in Sigismundi comi-tatu Poloni, Lituani, Pruteni, Roxani, Massagetae, Turci, Tar-tari ac Moscovitae, more suae quisque gentis sericeo ac va-riegato amictu conspicui. Caeterum in tanto agmine diversa-rum linguarum, unus animus, una omnibus mens fuit. Sigis-mundus itaque prior, nec multo postea Vladislaus Rex, po-stremo Maximilianus Caesar, ad vetustam Pirum locum cam-pestrem congressui designatum accessere. Maximilianus post mutuas hilaresque cum Vladislao Rege consultationes, postre-mo Sigismundum Regem arctis amplexibus et multa comitate excepit, verba illa subiungens: Haec dies quam fecit Domi-nus, exultemus et laetemur in ea. Ad haec Sigismundus Rex latino eloquio respondit: Serenissime Caesar, utinam hic con-ventus noster sit foelix et faustus nobis, subditis nostris, et toti Reipublicae Christianae. Regum expleta salutatione parvo 1) Piram. 2) Sigismundus ex Hainburgo, Vladislaus ex Brugko desunt. iude intervallo, Regnorum magnates Proceres ac purpurati, illustres viri, post mutuos amplexus iunxere dextras. Per Car-dinalem inde Gurcensem Caesar pro maiore hospitiorum com-moditate, Viennam, aedificiorum amplitudine et pulchritudine celebrem, intrare hortabatur. Rem ab initio magnates Ungari suspectam habuere, ne Regibus et ipsis in urbe alioquin mu-nitissima insidiae struerentur, ob regnorum veteres, quae olim maximae intercurrebant, simultates. Consultatum propterea est, inter ipsos et Polonos, quid potissimum sequerentur, Sigis-mundus Rex sententiam rogatus, ut est prudentia et animi magnitudine singulari, nunquam se in fide et virtute Maximi-liani Caesaris haesitasse dixit. Se Regno suo egressum, ut tanti Principis conspectu et colloquio frueretur, iturum se, quo ille iuberet intrepide, ducturum se Vladislaum fratrem et eius li-beros, reducturosque incolumes, in id vadem se pro fide Cae-saris ponere: se nihil ulterius moraturum, qui velint se seque-rentur. Ea vox ad Caesarem perlata, optimi Regis commen-data fide et constantia, daturum se operam dixit, ne Polonum Regem initae amicitiae et congressus sui unquam poeniteret. Vladislaus Rex cum suis Ungaris et Bohemis, Sigismundi Re-gis animosa et constanti sententia cognita, ab omnibus, ut postero die Viennam eatur, est assensum. Conventu eius diei soluto, Reges ex campo in novissimi nocturni diversoria re-diere. Crastina veniente luce Vladislaus, Sigismundus et Ludo-vicus Reges rursus cum Maximiliano Caesare patenti campo convenere, iterque Viennam versus 1) coeptum. Dies mensis Julii erat sextadecima cum Reges ducente Caesare Viennam sunt ingressi, quibus divini pene honores sunt exhibiti, omnium ordinum frequentia eis obviam procedente. Maximilianus po-steaquam tantos hospites mira celebritate et summis honori-bus excepisset, non minore etiam munificentia comitate et ho-spitalite fovit. Quarta ab ingressu die, Reges cum suis Consiliariis, a Caesare in arcem Viennensem sunt accersiti. Cumque hic trium Caesar Reges Vien-nam invitat Regis Polon. con-stans ani-mns. Re- gum Vien- nam ingres- sus. 1) rorsus. iude intervallo, Regnorum magnates Proceres ac purpurati, illustres viri, post mutuos amplexus iunxere dextras. Per Car-dinalem inde Gurcensem Caesar pro maiore hospitiorum com-moditate, Viennam, aedificiorum amplitudine et pulchritudine celebrem, intrare hortabatur. Rem ab initio magnates Ungari suspectam habuere, ne Regibus et ipsis in urbe alioquin mu-nitissima insidiae struerentur, ob regnorum veteres, quae olim maximae intercurrebant, simultates. Consultatum propterea est, inter ipsos et Polonos, quid potissimum sequerentur, Sigis-mundus Rex sententiam rogatus, ut est prudentia et animi magnitudine singulari, nunquam se in fide et virtute Maximi-liani Caesaris haesitasse dixit. Se Regno suo egressum, ut tanti Principis conspectu et colloquio frueretur, iturum se, quo ille iuberet intrepide, ducturum se Vladislaum fratrem et eius li-beros, reducturosque incolumes, in id vadem se pro fide Cae-saris ponere: se nihil ulterius moraturum, qui velint se seque-rentur. Ea vox ad Caesarem perlata, optimi Regis commen-data fide et constantia, daturum se operam dixit, ne Polonum Regem initae amicitiae et congressus sui unquam poeniteret. Vladislaus Rex cum suis Ungaris et Bohemis, Sigismundi Re-gis animosa et constanti sententia cognita, ab omnibus, ut postero die Viennam eatur, est assensum. Conventu eius diei soluto, Reges ex campo in novissimi nocturni diversoria re-diere. Crastina veniente luce Vladislaus, Sigismundus et Ludo-vicus Reges rursus cum Maximiliano Caesare patenti campo convenere, iterque Viennam versus 1) coeptum. Dies mensis Julii erat sextadecima cum Reges ducente Caesare Viennam sunt ingressi, quibus divini pene honores sunt exhibiti, omnium ordinum frequentia eis obviam procedente. Maximilianus po-steaquam tantos hospites mira celebritate et summis honori-bus excepisset, non minore etiam munificentia comitate et ho-spitalite fovit. Quarta ab ingressu die, Reges cum suis Consiliariis, a Caesare in arcem Viennensem sunt accersiti. Cumque hic trium Caesar Reges Vien-nam invitat Regis Polon. con-stans ani-mns. Re- gum Vien- nam ingres- sus. 1) rorsus. Annae Vladi- slai Regis Unga- riae fi- liae de- spon- satio Maria Ludo- vico regi Unga- riae nupsit. Sigis-mundi regis libera- litas. Regnorum amplissimus Senatus consedisset, Maximilianus Cae-sar, longa et eleganti oratione adventus sui tarditatem huma-nissime primum verbis excusavit, demum quae ad communem pacem, futuramque attineret affinitatem, postremo de expedi-tione contra immanissimos Turcos copiose disseruit, astruens ab annis vicenis nunquam maiorem sibi sanctae expeditionis occasionem oblatam fuisse, ac nunc in vicinorum ac praepo-tentum Regum congressu, quam dudum ad affectum deduxis-set, ni Caroli et inde Ludovici Galliarum Regum bellis fuisset retractus ac impeditus, daturum deinceps operam, ut haec diu desiderata nec minus pia quam necessaria expeditio, aliis Christianis Principibus iuvantibus terra et mari inchoetur. Thomas Strigoniensis Cardinalis, quae ad rem erant, Oaesari Regum nomine respondit. Gurcensis inde Cardinalis plura et tempori accommodata verba fecit, totusque hic dies salutari-bus consiliis absumptus. Die postea Julii vicesima secunda, qui erat Divae Magdalenae sacer, Caesar cum Regibus nec non Legato Pontificio, multorumque Regum ac Principum Ora-toribus, turbaque purpuratorum innumera, in templum Divi Stephani augustissimum concessere, ubi divinis multa sacro-rum ceremonia peractis, Maximilianus Imperiali amictu et ma-iestate adornatus, in theatrum ad hoc erectum, auro et olo-serico undique constratum cum Regibus et Principibus viris conscendit, ubi Annam Vladislai Ungariae Regis filiam sibi vel ex nepotibus duobus alteri per Thomam Strigoniensem Anti-stitem Cardinalem rite despondit, eamque corona capiti eius imposita Reginam appellavit. Vicissim Ludovico Ungariae Regi Mariam neptem ex Philippo Hispaniarum Rege prognatam, matrimonio coniunxit, dotis hinc inde facta compensatio, Re-gnaque eo onere liberata. Creati hic aliquot a Regibus mili-tes: impartitaque a Cardinali legato sacra benedictione con-viviis, bastiludiis, torneamentis, et aliis militaribus ludicris complures dies multa hilaritate et magnificentia sunt absum-pti. Muneribus inde Reges inter se certarunt amplissimis, qui-bus etiam trium Regnorum Proceres sunt expleti, eorum Re-gum munificentia. In quo Sigismundi Poloniae Regis profusae liberalitatis maiestas supra omnes enituit, Abacum ipse ex Annae Vladi- slai Regis Unga- riae fi- liae de- spon- satio Maria Ludo- vico regi Unga- riae nupsit. Sigis-mundi regis libera- litas. Regnorum amplissimus Senatus consedisset, Maximilianus Cae-sar, longa et eleganti oratione adventus sui tarditatem huma-nissime primum verbis excusavit, demum quae ad communem pacem, futuramque attineret affinitatem, postremo de expedi-tione contra immanissimos Turcos copiose disseruit, astruens ab annis vicenis nunquam maiorem sibi sanctae expeditionis occasionem oblatam fuisse, ac nunc in vicinorum ac praepo-tentum Regum congressu, quam dudum ad affectum deduxis-set, ni Caroli et inde Ludovici Galliarum Regum bellis fuisset retractus ac impeditus, daturum deinceps operam, ut haec diu desiderata nec minus pia quam necessaria expeditio, aliis Christianis Principibus iuvantibus terra et mari inchoetur. Thomas Strigoniensis Cardinalis, quae ad rem erant, Oaesari Regum nomine respondit. Gurcensis inde Cardinalis plura et tempori accommodata verba fecit, totusque hic dies salutari-bus consiliis absumptus. Die postea Julii vicesima secunda, qui erat Divae Magdalenae sacer, Caesar cum Regibus nec non Legato Pontificio, multorumque Regum ac Principum Ora-toribus, turbaque purpuratorum innumera, in templum Divi Stephani augustissimum concessere, ubi divinis multa sacro-rum ceremonia peractis, Maximilianus Imperiali amictu et ma-iestate adornatus, in theatrum ad hoc erectum, auro et olo-serico undique constratum cum Regibus et Principibus viris conscendit, ubi Annam Vladislai Ungariae Regis filiam sibi vel ex nepotibus duobus alteri per Thomam Strigoniensem Anti-stitem Cardinalem rite despondit, eamque corona capiti eius imposita Reginam appellavit. Vicissim Ludovico Ungariae Regi Mariam neptem ex Philippo Hispaniarum Rege prognatam, matrimonio coniunxit, dotis hinc inde facta compensatio, Re-gnaque eo onere liberata. Creati hic aliquot a Regibus mili-tes: impartitaque a Cardinali legato sacra benedictione con-viviis, bastiludiis, torneamentis, et aliis militaribus ludicris complures dies multa hilaritate et magnificentia sunt absum-pti. Muneribus inde Reges inter se certarunt amplissimis, qui-bus etiam trium Regnorum Proceres sunt expleti, eorum Re-gum munificentia. In quo Sigismundi Poloniae Regis profusae liberalitatis maiestas supra omnes enituit, Abacum ipse ex aureis argenteisque vasis, tam opulentum splendidum ac nu-merosum habuit, ut in eius conspectu et admiratione exter-nae nationes obstupescerent: omniumque iudicio Maximilianum Caesarem, et Vladislaum Ungariae et Bohemiae Regem opibus et thesaurorum magnitudine Polonus Rex superasse censere-tur. Die inde vicesima octava Julii amicitia, societas et foedus Maximiliani Caesaris cum Ungariae, Poloniae ac Bohemiae Re-gibus, secretioribus non expressis, per Cuspinianum Caesareum secretarium est promulgatum. Pridie inde Calendas Augusti ex Vienna ad novam civitatem itum est, ubi venationibus sil-vestrium ferarum animi recreandi gratia reges indulsere. Sub-inde consultationibus secretioribus nonnihil temporis absump-tum. Tandem tot praepotentium Regum absoluto Conventu, Maximilianus Caesar Regibus valedixit, Vladislaus Ungariae et Bohemiae Rex cum Ludovico filio Regnorum eius consorte, propinquiore itinere Budam sese recepit, Sigismundus Rex die Augusti tertia cum procerum ac purpuratorum suorum splen-dido ac ornatissimo diversarum nationum equitatu Viennam rediit, ubi, quoniam pons illic sublicius subita Danubii inun-datione ruptus erat, ad sextam diem est moratus. Nepteque ex fratre Anna, quae postea Ferdinandi Regis connubiura sor-tijia est, nec non Maria Ludovici Regis nopotis sponsa vale-dictis, per Moraviam in Regnum suum abire coepit 1). Fuere in eo Austriaco regum Conventu, ex Germanis, Polonis, Unga-ris, Bohemis, Lituanis ac Prutenis viri illustres ac purpurati plurimi, qui partim officii causa, alii ut tam celebri tbt re-gum cum Romanorum Imperatore Conventui interessent, Sigis-mundum Regem ornatissimo ac numeroso equitatu sunt comi-tati. Satis constat Maximilianum Caesarem Sigismundi Regis amicitiam et societatem iam inde ex fide coluisse, compri-misque Basilio Principi Moscovitarum Magno Duci, cuius su-pra fontes Tanais in Aquilone amplissimum est imperium 2) foedus cura eo antea ictum remisisse, cum belli et asperae Re- gumex Vienna disces- sus. Caesa- ris cum. Sigis- mundo amici- tia. 1)reversus est. 2) cujus supra fontes Tanais in Aquilone amplissimum est imperium desiderantur. aureis argenteisque vasis, tam opulentum splendidum ac nu-merosum habuit, ut in eius conspectu et admiratione exter-nae nationes obstupescerent: omniumque iudicio Maximilianum Caesarem, et Vladislaum Ungariae et Bohemiae Regem opibus et thesaurorum magnitudine Polonus Rex superasse censere-tur. Die inde vicesima octava Julii amicitia, societas et foedus Maximiliani Caesaris cum Ungariae, Poloniae ac Bohemiae Re-gibus, secretioribus non expressis, per Cuspinianum Caesareum secretarium est promulgatum. Pridie inde Calendas Augusti ex Vienna ad novam civitatem itum est, ubi venationibus sil-vestrium ferarum animi recreandi gratia reges indulsere. Sub-inde consultationibus secretioribus nonnihil temporis absump-tum. Tandem tot praepotentium Regum absoluto Conventu, Maximilianus Caesar Regibus valedixit, Vladislaus Ungariae et Bohemiae Rex cum Ludovico filio Regnorum eius consorte, propinquiore itinere Budam sese recepit, Sigismundus Rex die Augusti tertia cum procerum ac purpuratorum suorum splen-dido ac ornatissimo diversarum nationum equitatu Viennam rediit, ubi, quoniam pons illic sublicius subita Danubii inun-datione ruptus erat, ad sextam diem est moratus. Nepteque ex fratre Anna, quae postea Ferdinandi Regis connubiura sor-tijia est, nec non Maria Ludovici Regis nopotis sponsa vale-dictis, per Moraviam in Regnum suum abire coepit 1). Fuere in eo Austriaco regum Conventu, ex Germanis, Polonis, Unga-ris, Bohemis, Lituanis ac Prutenis viri illustres ac purpurati plurimi, qui partim officii causa, alii ut tam celebri tbt re-gum cum Romanorum Imperatore Conventui interessent, Sigis-mundum Regem ornatissimo ac numeroso equitatu sunt comi-tati. Satis constat Maximilianum Caesarem Sigismundi Regis amicitiam et societatem iam inde ex fide coluisse, compri-misque Basilio Principi Moscovitarum Magno Duci, cuius su-pra fontes Tanais in Aquilone amplissimum est imperium 2) foedus cura eo antea ictum remisisse, cum belli et asperae Re- gumex Vienna disces- sus. Caesa- ris cum. Sigis- mundo amici- tia. 1)reversus est. 2) cujus supra fontes Tanais in Aquilone amplissimum est imperium desiderantur. Joan- nes Danti- scus E- pisco- pus Varmi- ensis. Tarta-rorum in Po-doliam excur-sio. bostilitatis denunciatione, si res Sigismundi regis aliquando hostiliter infestaret. Dedisse etiam operam, ut Prussiaci ordi-nis Magister, fldelitatis et obedientiae iuramentum Sigismundo Regi et Regno Poloniae debitum, iuxta perpetui foederis for-mulam praestaret: auxiliares in eum armatorum copias polli-citus, si ille tergiversari coepisset. Sigismundus Rex vicissim ad expeditionem Turcicam Polonicum equitatum foederato Caesari promisit: quae expeditio tam pia, quam necessaria, trfc aliquando terra et mari inchoaretur, et ex sententia perficere-tur, Sigismundus Rex in gratiam Caesaris Regnique sui secu-ritatem Romanum Pontificem aliosque Principes Christianos sollicitare non destitit. Efc quoniam Veneti ea tempestate in Jonio et Aegeo classibus potentes esse censebantur, ut Tur-corum tyrannus utrinque terra et mari urgeretur, Senatusque Venetus ad tam praeclaram et omni aevo memorabilem expe-ditionem impelleretur: Sigismundus Rex Matthiam Drzevicium Vladislaviensem Episcopum , nec non Raphaelem Lesczinski Consiliarios, ac Joannem Dantiscum Secretarium Poetamque Laureatum ad Venetos legavit: qui inde redeuntes nullo certo accepto responso, nihil praeter verba ab eis retulerunt, vel quia certam pacem quam incertum bellum prudens Senatms habere maluit, aut quia Maximiliani Caesaris opes, ad Tur-corum evertendum imperium minus potentes esse cognovit. Accedebant Christianorum Principum intestina dissidia, tumul-tuantisque Italiae bella, quam maxirae pacatam esse oporte-bat, ut bellum Turcis terra et mari inferretur. Joannes Dan-tiscus apud Maximilianum Caesarem longo postea tempore, Sigismundi Regis Oratorem gessit, expeditionemque Turcicam, cuius Polonus Rex erat 1) cupidissimus, frustra urgebat. Sed haec aliquanto postea. Secundum Sigismundi Regis ad Poso-nium Conventumque Regum exitum Tartari, qui in Taurica morantur 2) Mense Martio Podoliam hostiliter invaserunt. Duo eorum millia ad Trebovliam pervenerunt, ubi Joannes Tuo- 1) erat deest. 2) qui in Taurica morantur desideratur pro quo Tau-rici positum. Joan- nes Danti- scus E- pisco- pus Varmi- ensis. Tarta-rorum in Po-doliam excur-sio. bostilitatis denunciatione, si res Sigismundi regis aliquando hostiliter infestaret. Dedisse etiam operam, ut Prussiaci ordi-nis Magister, fldelitatis et obedientiae iuramentum Sigismundo Regi et Regno Poloniae debitum, iuxta perpetui foederis for-mulam praestaret: auxiliares in eum armatorum copias polli-citus, si ille tergiversari coepisset. Sigismundus Rex vicissim ad expeditionem Turcicam Polonicum equitatum foederato Caesari promisit: quae expeditio tam pia, quam necessaria, trfc aliquando terra et mari inchoaretur, et ex sententia perficere-tur, Sigismundus Rex in gratiam Caesaris Regnique sui secu-ritatem Romanum Pontificem aliosque Principes Christianos sollicitare non destitit. Efc quoniam Veneti ea tempestate in Jonio et Aegeo classibus potentes esse censebantur, ut Tur-corum tyrannus utrinque terra et mari urgeretur, Senatusque Venetus ad tam praeclaram et omni aevo memorabilem expe-ditionem impelleretur: Sigismundus Rex Matthiam Drzevicium Vladislaviensem Episcopum , nec non Raphaelem Lesczinski Consiliarios, ac Joannem Dantiscum Secretarium Poetamque Laureatum ad Venetos legavit: qui inde redeuntes nullo certo accepto responso, nihil praeter verba ab eis retulerunt, vel quia certam pacem quam incertum bellum prudens Senatms habere maluit, aut quia Maximiliani Caesaris opes, ad Tur-corum evertendum imperium minus potentes esse cognovit. Accedebant Christianorum Principum intestina dissidia, tumul-tuantisque Italiae bella, quam maxirae pacatam esse oporte-bat, ut bellum Turcis terra et mari inferretur. Joannes Dan-tiscus apud Maximilianum Caesarem longo postea tempore, Sigismundi Regis Oratorem gessit, expeditionemque Turcicam, cuius Polonus Rex erat 1) cupidissimus, frustra urgebat. Sed haec aliquanto postea. Secundum Sigismundi Regis ad Poso-nium Conventumque Regum exitum Tartari, qui in Taurica morantur 2) Mense Martio Podoliam hostiliter invaserunt. Duo eorum millia ad Trebovliam pervenerunt, ubi Joannes Tuo- 1) erat deest. 2) qui in Taurica morantur desideratur pro quo Tau-rici positum. rowski cum quadringentis circiter erat equitibus. Mercenarii alii miliies, qui ad terrae Podoliae praesidium conscripti erant, nundum convenerant. Joannes Tworowski Hegiarum copiarum Dux, vir bellicis artibus eximius, cum suorum equitum pau-citate Tartaros in Trebowla oppidum cum furore irruentes, mngna audacia repulit et pro ponte diem integrum cum eis decertavit. Tartari cum praevalere non possent, multis ex suis amissis, retro abiere. Joannes inde Tworowski ex suo Bucia-cio maiori auctus equitatu, cum septingentis militibus ad Me-dzibosium usque Tartaros est insecutus, qui ubi Polonos a tergo adesse persensere, in tres divisi turmas, relicta Podolia Boristenem versus in pacatum abiere. Media inde aestate Mendlikeres Tartarorum in Taurica Caesar, posteaquam Podo-liam iusto exercitu validoque firmatam sensit praesidio, ad Si-gismundum Regem Oratores misit, foedus et amicitiam instau-rari postulans. Hi legati Cracoviam venientes in Casimiria con-tigua trans Vistolam amnem civitate hospitati 1) redeuntem ex Viennensi Regum Conventu Sigismundum aliquandiu expe-ctarunt. Sub eo Regum Conventu, Nicolaus Camenecius Pala-tinus et Praefectus Cracoviensis, vir bellicis artibus praestau-tissimus, fatalem mortem obiit, cuius ductu, ffuerat siquidem a Sigismundo Rege omnium copiarum Dux declaratus) Vala-chia Moldavica, longe et late vastata est: Moldavis copiam pugnae facientibus, eos *) magno praelio superavit 3) perpau-cis ex suis desideratis. E proceribus Moldavis 4) plures vivos cbepit, eosque ovanti similis 5) ad Sigismundum Regem victor perduxit. Haud multo postea, sequentibus annis Tartaros, Vol-hiniam et Roxiam foedis incendiis ac populationibus vastantes, expletosque praeda redeuntes, apud Visnovecium et Horiniam flumen assecutus, memorabili certamine profligavit. Caesa et capta hostium millia circiter viginti, miserabilis captivorum turba et praeda omnis recuperata. Defuncti Camenecii Craco- Nico-lai Ca-mene-cii Pa- latini et Ca- pita-nei Crac. obitus et laus. Hori-nia. 1) in Casimiria contigua trans Vistolam amnem civitate hospitati desi-derantnr. 2) eos deest. 3) superatis. 4) E proceribus Moldavis desunt. 5) ovanti similis deest. 18 rowski cum quadringentis circiter erat equitibus. Mercenarii alii miliies, qui ad terrae Podoliae praesidium conscripti erant, nundum convenerant. Joannes Tworowski Hegiarum copiarum Dux, vir bellicis artibus eximius, cum suorum equitum pau-citate Tartaros in Trebowla oppidum cum furore irruentes, mngna audacia repulit et pro ponte diem integrum cum eis decertavit. Tartari cum praevalere non possent, multis ex suis amissis, retro abiere. Joannes inde Tworowski ex suo Bucia-cio maiori auctus equitatu, cum septingentis militibus ad Me-dzibosium usque Tartaros est insecutus, qui ubi Polonos a tergo adesse persensere, in tres divisi turmas, relicta Podolia Boristenem versus in pacatum abiere. Media inde aestate Mendlikeres Tartarorum in Taurica Caesar, posteaquam Podo-liam iusto exercitu validoque firmatam sensit praesidio, ad Si-gismundum Regem Oratores misit, foedus et amicitiam instau-rari postulans. Hi legati Cracoviam venientes in Casimiria con-tigua trans Vistolam amnem civitate hospitati 1) redeuntem ex Viennensi Regum Conventu Sigismundum aliquandiu expe-ctarunt. Sub eo Regum Conventu, Nicolaus Camenecius Pala-tinus et Praefectus Cracoviensis, vir bellicis artibus praestau-tissimus, fatalem mortem obiit, cuius ductu, ffuerat siquidem a Sigismundo Rege omnium copiarum Dux declaratus) Vala-chia Moldavica, longe et late vastata est: Moldavis copiam pugnae facientibus, eos *) magno praelio superavit 3) perpau-cis ex suis desideratis. E proceribus Moldavis 4) plures vivos cbepit, eosque ovanti similis 5) ad Sigismundum Regem victor perduxit. Haud multo postea, sequentibus annis Tartaros, Vol-hiniam et Roxiam foedis incendiis ac populationibus vastantes, expletosque praeda redeuntes, apud Visnovecium et Horiniam flumen assecutus, memorabili certamine profligavit. Caesa et capta hostium millia circiter viginti, miserabilis captivorum turba et praeda omnis recuperata. Defuncti Camenecii Craco- Nico-lai Ca-mene-cii Pa- latini et Ca- pita-nei Crac. obitus et laus. Hori-nia. 1) in Casimiria contigua trans Vistolam amnem civitate hospitati desi-derantnr. 2) eos deest. 3) superatis. 4) E proceribus Moldavis desunt. 5) ovanti similis deest. 18 sto-phorus Szy-dlove - cius Palati- nus Crac. etc. An-dreae Cosce- lecii obitus. Stani-slaus Turzo Epis- copus Olo-mu- censis. Barba- rae Regi- nae mors. Sacel-lum Re- Crac. Joan-nesLa-ski Ar-chiepi-scopus Gne-snen. sto-phorus Szy-dlove - cius Palati- nus Crac. etc. An-dreae Cosce- lecii obitus. Stani-slaus Turzo Epis- copus Olo-mu- censis. Barba- rae Regi- nae mors. Sacel-lum Re- Crac. Joan-nesLa-ski Ar-chiepi-scopus Gne-snen. ranensi Concilio interfuit. Attulit secum praerogativam Lega-tionis perpetuae, sibi et successoribus Archiepiscopis per Leo-nem eius nominis decimum Romanorum Pontificem conces-sam. Sigismundus Rex amantissima orbatus uxore, rebus regni sui compositis, sorore Frederico Legnicensi Duci desponsa ac etiam transmissa, die sexta Novembris, Cracovia egressus- ad Breste Lituanicum contendit, ubi aliquandiu moratus, cum Lituanis Proceribus de bello aestate ventura Moschovitis in-ferendo, vel potius continiuando consultavit. Enimvero etsiBa-silus Moscovitarum magnus Dux anno exacto apud Orsam ingenti praelio victus, ac castris exutus esset, exercitum ta-men reparabat, et ultionem spirabat, Maximiliani Caesaris et Germanorum fretus promissionibus, earum rerum ignarus, ob locorum distantiam, quae in Viennensi Regum Conventu acta ernt. Et erat Orator Caesaris apud Basilium, dudum ante conventum regum in Moscoviam missus, qui Basilium ad bel-lum Sigismundo Regi et Lituanis inferendum concitabat: cu-ius revocandi gratia, et ut Basilio Principi diversum suaderet, ad pacemque cum Rege ineundam hortaretur, Maximilianus alterum Oratorem Balthasarem Ederum in Moscoviam misit. Qui pro exploratore in carcerem coniectus, et per mensem detentus, postea tamen dimissus, re infecta ad Caesarem re-diit Interea temporis Sigismundus Rex consilio Caesaris a bello abstinuit, ratus Basilium Ducem a Maximiliano Caesare 1) et Germanis destitutum, adversique praelii memorem, ultro pacem aut inducias petiturum. Sub quo tempore Vladislaus Casimi-riades Ungariae et Bohemiae Rex, Ludovico filio in utroque regno iam pro rege suscepto ac coronato, fatalem diem obiit. Rex multa clementia et quietis- moribus praeditus, ad pacem potius quam ad bella natus, mansuetum eius ingenium effecit, ut cum Turcorum regibus pacem omni tempore coluerit, Re-gnumque Ungariae alioquin turbatissimum ac factiosum, sin-gulari sua prudentia in vestigio suo incolumem conservaverit. Kex Litua - niam profe- ctus. Orator Caesa- ris a Mosco in vin- cula conie- ctus. Vladi- slai Unga- riae et Boe- miae regis mors. 1) a Maximilano Caesare desunt, pro quibus ab eo ponitur. ranensi Concilio interfuit. Attulit secum praerogativam Lega-tionis perpetuae, sibi et successoribus Archiepiscopis per Leo-nem eius nominis decimum Romanorum Pontificem conces-sam. Sigismundus Rex amantissima orbatus uxore, rebus regni sui compositis, sorore Frederico Legnicensi Duci desponsa ac etiam transmissa, die sexta Novembris, Cracovia egressus- ad Breste Lituanicum contendit, ubi aliquandiu moratus, cum Lituanis Proceribus de bello aestate ventura Moschovitis in-ferendo, vel potius continiuando consultavit. Enimvero etsiBa-silus Moscovitarum magnus Dux anno exacto apud Orsam ingenti praelio victus, ac castris exutus esset, exercitum ta-men reparabat, et ultionem spirabat, Maximiliani Caesaris et Germanorum fretus promissionibus, earum rerum ignarus, ob locorum distantiam, quae in Viennensi Regum Conventu acta ernt. Et erat Orator Caesaris apud Basilium, dudum ante conventum regum in Moscoviam missus, qui Basilium ad bel-lum Sigismundo Regi et Lituanis inferendum concitabat: cu-ius revocandi gratia, et ut Basilio Principi diversum suaderet, ad pacemque cum Rege ineundam hortaretur, Maximilianus alterum Oratorem Balthasarem Ederum in Moscoviam misit. Qui pro exploratore in carcerem coniectus, et per mensem detentus, postea tamen dimissus, re infecta ad Caesarem re-diit Interea temporis Sigismundus Rex consilio Caesaris a bello abstinuit, ratus Basilium Ducem a Maximiliano Caesare 1) et Germanis destitutum, adversique praelii memorem, ultro pacem aut inducias petiturum. Sub quo tempore Vladislaus Casimi-riades Ungariae et Bohemiae Rex, Ludovico filio in utroque regno iam pro rege suscepto ac coronato, fatalem diem obiit. Rex multa clementia et quietis- moribus praeditus, ad pacem potius quam ad bella natus, mansuetum eius ingenium effecit, ut cum Turcorum regibus pacem omni tempore coluerit, Re-gnumque Ungariae alioquin turbatissimum ac factiosum, sin-gulari sua prudentia in vestigio suo incolumem conservaverit. Kex Litua - niam profe- ctus. Orator Caesa- ris a Mosco in vin- cula conie- ctus. Vladi- slai Unga- riae et Boe- miae regis mors. 1) a Maximilano Caesare desunt, pro quibus ab eo ponitur. Orato-res in Unga-riam et Boe-miam missi. Andre-asTen-cinius, palati-nus Lubli-nensis. Tarta-rorum in Po-doliam etRus- siam irrup- tio. Tarta- rorum crude - litas. Ludovicus Rex Sigismuudi Regis ex fratre nepos octavum tunc agebatannum, et erat tenerioris aetatis, quam ut in ea magnatum suorum Ungariae et Bohemiae aemulatione et dis-cordia, regnorum paternorum gubernationi sufficere posset. Propterea Sigismundus patruus de rebus illius sollicitus, ad Maximilianum Caesarem Oratores misit, ut Regis pupilli rebus auxilio et consilio foret, nec eum in regnis paternis pericli-tari pateretur: quod Caesar, etsi Italicis bellis ditineretur, summa fide sedulo egit. Profecti sunt ex Polonia ad regni Ungariae Optimates legati, summi viri Joannes Laski Gne-snensis Archiepiscopus, et Christophorus Sidlovecius Craco-viensis Palatinus; qui Ludovici Regis rebus in Ungaria ex sen-tentia firmatis domum rediere. Missus et ad Proceres regni Bohemiae, Andreas Tenci-nius Lublinensis Palatinus, vir singularis ingenii, magno ho-nore a Bohemis susceptus et habitus. Qui Maximiliani Caesa-ris legatis frustra aliquandiu expectatis, Ludovici Regis nego-ciis in eo regno ex sententia compositis, in Poloniam rediit. Sigismundus flex Ungaricis et Bohemicis rebus per legatos in bono ordine positis, bello Moscovitano instaurando imminebat, Mendligerique Tartarorum in Taurica Caesari promissum mi-sit stipendium, ea lege, ut novo vere, ad primam graminum crescentiam Basilio Moscovitarum Principi bellum inferret, Moscoviamque ferro et igne vastaret. Tartarus se id ex foe-dere facturum pollicebatur. Paxque et securitas eo anno Re-gno Poloniae et Lituanis a Tartaris sperabatur, cum Mendli-geres Tartarus, exercitu triginta millium equitum comparato, obmissa Moscovia, fideque data violata, exercitum transmisso Boristene per Sylvam Nigram ad Podoliam Roxiamque vastan-dam immisit. Quatuor erant in eo exercitu Tartarorum re-guli, quos Caesareolos vocant, arcto sanguinis vinculo Mend-ligeri Caesari iuncti. Qui apud Busko in Peucinis castrame-tati, quarta copiarum parte pro castrorum custodia apud se relicta, residuum exercitus in turmas diviserunt, et ad terras Roxiae vastandas ex castris quaquaversus emiserunt, reditu eis ad certam diem cum praeda et captivis imperato. Emissi Tartari, quibus nihil truculentius, nihil celerius esse potest, Orato-res in Unga-riam et Boe-miam missi. Andre-asTen-cinius, palati-nus Lubli-nensis. Tarta-rorum in Po-doliam etRus- siam irrup- tio. Tarta- rorum crude - litas. Ludovicus Rex Sigismuudi Regis ex fratre nepos octavum tunc agebatannum, et erat tenerioris aetatis, quam ut in ea magnatum suorum Ungariae et Bohemiae aemulatione et dis-cordia, regnorum paternorum gubernationi sufficere posset. Propterea Sigismundus patruus de rebus illius sollicitus, ad Maximilianum Caesarem Oratores misit, ut Regis pupilli rebus auxilio et consilio foret, nec eum in regnis paternis pericli-tari pateretur: quod Caesar, etsi Italicis bellis ditineretur, summa fide sedulo egit. Profecti sunt ex Polonia ad regni Ungariae Optimates legati, summi viri Joannes Laski Gne-snensis Archiepiscopus, et Christophorus Sidlovecius Craco-viensis Palatinus; qui Ludovici Regis rebus in Ungaria ex sen-tentia firmatis domum rediere. Missus et ad Proceres regni Bohemiae, Andreas Tenci-nius Lublinensis Palatinus, vir singularis ingenii, magno ho-nore a Bohemis susceptus et habitus. Qui Maximiliani Caesa-ris legatis frustra aliquandiu expectatis, Ludovici Regis nego-ciis in eo regno ex sententia compositis, in Poloniam rediit. Sigismundus flex Ungaricis et Bohemicis rebus per legatos in bono ordine positis, bello Moscovitano instaurando imminebat, Mendligerique Tartarorum in Taurica Caesari promissum mi-sit stipendium, ea lege, ut novo vere, ad primam graminum crescentiam Basilio Moscovitarum Principi bellum inferret, Moscoviamque ferro et igne vastaret. Tartarus se id ex foe-dere facturum pollicebatur. Paxque et securitas eo anno Re-gno Poloniae et Lituanis a Tartaris sperabatur, cum Mendli-geres Tartarus, exercitu triginta millium equitum comparato, obmissa Moscovia, fideque data violata, exercitum transmisso Boristene per Sylvam Nigram ad Podoliam Roxiamque vastan-dam immisit. Quatuor erant in eo exercitu Tartarorum re-guli, quos Caesareolos vocant, arcto sanguinis vinculo Mend-ligeri Caesari iuncti. Qui apud Busko in Peucinis castrame-tati, quarta copiarum parte pro castrorum custodia apud se relicta, residuum exercitus in turmas diviserunt, et ad terras Roxiae vastandas ex castris quaquaversus emiserunt, reditu eis ad certam diem cum praeda et captivis imperato. Emissi Tartari, quibus nihil truculentius, nihil celerius esse potest, nobilissimas Roxiae provincias, ferro et incendiis crudelissirne pervastarunt, lato omnia fumabant incendio, hinc cedes, pavor, fuga, trepidatio undequaque: quae calamitas ad Regni usque Ungariae limitem penetravit, villaeque Ungarici regni plerae-que a barbaro hoste direptae ac incensae sunt. Sed longe a-trocius Roxia cum Leopoliensi, Belsensi, et Lublinensi Satra-piis ad Vislam usque amnem, qui Germaniam a Sarmatia dis-terminat sunt populatae: innumera oppida et villae exustae: praeda ingens corrasa, hominum armentorum pecorumque quae ad Busko, ubi castra erant praetoria compulsa, vastam camporum replebat planiciem. Satis constat plerasque inge-nuas matronas cum nobilibus puellis in carpentis panno tectis fugam molientibus interceptas, et ad stupra libidinemque bar-barorum explendam in iisdem, cum quibus captae erant, cur-ribus trans Boristenem in Tauricam avectas. Non tulere tan-tam hostium crudelitatem Martinus Camenecius, terrae 1) Po-doliae Palatinus, nec non Joannes Tworowski et Stanislaus Lanscorunski, cum his quas in tam subito ac insperato tu-multu congregare poterant copiis, Tartaros equites octingen-tos discursantes, et ex locis diversis poedas agentes, strenue agressi, apud Trebovliam cruento praelio ceciderunt; iterum apud Podhaice, quingentos ad internecionem trucidarunt. Alios Pploni Duces aliis locis peremerunt, multa praeda ex victis caesisque hostibus recuperata. Trahebant aliquot Tartarorum alae magnam captivorum multitudinem, tam virorum quam foeminarum, tam nobilium quam agrestium, qui ubi Polono-rum agmina in se cum fremitu adventare, nec se evadere posse conspexerunt, in captivos saevire, ac eos miserabiliter obtrun-care coeperunt, magnamque eorum partem, antequam con-cursum est, contrucidarunt. Ceciderunt eo concursu ex Tarta-ris plurimi, et complures captivi, qui supererant, liberati. Sed hae clades in tanta hostium multitudine parum erant sensibi-les. Nicolaus Firlei generalis regiarum copiarum dux, duo e-quitum millia- sub signis habebat, sed cum hosti viribus esset nobilissimas Roxiae provincias, ferro et incendiis crudelissirne pervastarunt, lato omnia fumabant incendio, hinc cedes, pavor, fuga, trepidatio undequaque: quae calamitas ad Regni usque Ungariae limitem penetravit, villaeque Ungarici regni plerae-que a barbaro hoste direptae ac incensae sunt. Sed longe a-trocius Roxia cum Leopoliensi, Belsensi, et Lublinensi Satra-piis ad Vislam usque amnem, qui Germaniam a Sarmatia dis-terminat sunt populatae: innumera oppida et villae exustae: praeda ingens corrasa, hominum armentorum pecorumque quae ad Busko, ubi castra erant praetoria compulsa, vastam camporum replebat planiciem. Satis constat plerasque inge-nuas matronas cum nobilibus puellis in carpentis panno tectis fugam molientibus interceptas, et ad stupra libidinemque bar-barorum explendam in iisdem, cum quibus captae erant, cur-ribus trans Boristenem in Tauricam avectas. Non tulere tan-tam hostium crudelitatem Martinus Camenecius, terrae 1) Po-doliae Palatinus, nec non Joannes Tworowski et Stanislaus Lanscorunski, cum his quas in tam subito ac insperato tu-multu congregare poterant copiis, Tartaros equites octingen-tos discursantes, et ex locis diversis poedas agentes, strenue agressi, apud Trebovliam cruento praelio ceciderunt; iterum apud Podhaice, quingentos ad internecionem trucidarunt. Alios Pploni Duces aliis locis peremerunt, multa praeda ex victis caesisque hostibus recuperata. Trahebant aliquot Tartarorum alae magnam captivorum multitudinem, tam virorum quam foeminarum, tam nobilium quam agrestium, qui ubi Polono-rum agmina in se cum fremitu adventare, nec se evadere posse conspexerunt, in captivos saevire, ac eos miserabiliter obtrun-care coeperunt, magnamque eorum partem, antequam con-cursum est, contrucidarunt. Ceciderunt eo concursu ex Tarta-ris plurimi, et complures captivi, qui supererant, liberati. Sed hae clades in tanta hostium multitudine parum erant sensibi-les. Nicolaus Firlei generalis regiarum copiarum dux, duo e-quitum millia- sub signis habebat, sed cum hosti viribus esset nume-rus, et praeda ingens per Tarta -ros ab-ducta. Tarta-rorum dolus. Tarta-ri Mos-coviam popu-lantur. Occa fluvius 1516. nume-rus, et praeda ingens per Tarta -ros ab-ducta. Tarta-rorum dolus. Tarta-ri Mos-coviam popu-lantur. Occa fluvius 1516. Regni Sigisrmundi decimo, cum Turcis quoque bellari est coep-tupa, praesidiariorum militum culpa, qui in finibus Podoliae excubabant. Pascebant Turcae citra Tirae amnis ostium multa-rum ovium greges, ut sunt pascua Podoliae latissima et co-piosa in hos Poloni milites Praeslao Ianscorunski Duce im-petum fecerunt, Turcorumque pastoribus improviso accessu disiectis et plerisque caesis, multarum oyium greges abegerunt. Haec praeda magnorum postea bellorum cum Turcis causa fuit. Turci iniuriam acceptam ulturi, hi que in Moncastro seu Albocastro pro praesidio erant, sumptis repente armis Vidovo lacum, in quem Tiras seu Nestrius amnis se exonerat, traie-cerunt, Polonosque cum praeda ovium abeuntes assecuti, cum eis manus conseruerunt. Fuit aliquandiu anceps certamen, his pro parta praeda, illis pro illata iniuria et damno certanti-bus. Victi postea ac fugati sunt Turci. Poloni egregie vice-runt. Annis postea sequentibus in Podoliam ac Volhiniam Turci septies irruperunt, hisque provinciis ferocissimis incur-sibus peryastatis, magna damna intulerunt, multosque morta-les parvo aut nullo accepto incommodo in servitutem abdu-xerunt, Moldavis ac Tartaris Turcos identidem iuvantibus. Sed haec aliquanto postea. Basilius Moscovitarum Dux, posteaquam Tartaros maxima damna in Moscovia fecisse compertum ha-buit, et iam cum praeda et innumera captivorum turba retro abire per exploratores cognovit, exercitu, quem ante Tartaro-rum in Moscoviam ingressum ad vastandam Lituaniam mise-rat, revocato, eum, aliis etiam adiunctis copiis, ad insequen-dos Tartaros misit. Graves praeda Tartari Tauricam versus re-dibant, et iam haud procul a fontibus Tanais erant, pum praeter spem ingentes Moscovitarum copiae infestis signis ad-ventare conspectae sunt. Tartari, in quorum castris octuaginta equitum millia censa sunt, adventu hostium nihil exterriti, captivis cum parte copiarum in Tauricam praemissis, ipsi ad pugnam sese expediebant. Structae stabant utrinque acies, hinc Tartarorum, inde Moscovitarum, paribus ferme animis et viri-bus. Parva mora interiecta, signo pugnae proposito, concursum est acri ac cruento certamine, tam his quam illis pro victo-ria adnitentibus. Horis aliquot ancipiti proelio pugnatum. Quo Polo-rum cum Turcis belli occa-sio. Turco-rum excur-sio in Podo-liam et Voly- niam. Mosci victi a Tarta- ris. Regni Sigisrmundi decimo, cum Turcis quoque bellari est coep-tupa, praesidiariorum militum culpa, qui in finibus Podoliae excubabant. Pascebant Turcae citra Tirae amnis ostium multa-rum ovium greges, ut sunt pascua Podoliae latissima et co-piosa in hos Poloni milites Praeslao Ianscorunski Duce im-petum fecerunt, Turcorumque pastoribus improviso accessu disiectis et plerisque caesis, multarum oyium greges abegerunt. Haec praeda magnorum postea bellorum cum Turcis causa fuit. Turci iniuriam acceptam ulturi, hi que in Moncastro seu Albocastro pro praesidio erant, sumptis repente armis Vidovo lacum, in quem Tiras seu Nestrius amnis se exonerat, traie-cerunt, Polonosque cum praeda ovium abeuntes assecuti, cum eis manus conseruerunt. Fuit aliquandiu anceps certamen, his pro parta praeda, illis pro illata iniuria et damno certanti-bus. Victi postea ac fugati sunt Turci. Poloni egregie vice-runt. Annis postea sequentibus in Podoliam ac Volhiniam Turci septies irruperunt, hisque provinciis ferocissimis incur-sibus peryastatis, magna damna intulerunt, multosque morta-les parvo aut nullo accepto incommodo in servitutem abdu-xerunt, Moldavis ac Tartaris Turcos identidem iuvantibus. Sed haec aliquanto postea. Basilius Moscovitarum Dux, posteaquam Tartaros maxima damna in Moscovia fecisse compertum ha-buit, et iam cum praeda et innumera captivorum turba retro abire per exploratores cognovit, exercitu, quem ante Tartaro-rum in Moscoviam ingressum ad vastandam Lituaniam mise-rat, revocato, eum, aliis etiam adiunctis copiis, ad insequen-dos Tartaros misit. Graves praeda Tartari Tauricam versus re-dibant, et iam haud procul a fontibus Tanais erant, pum praeter spem ingentes Moscovitarum copiae infestis signis ad-ventare conspectae sunt. Tartari, in quorum castris octuaginta equitum millia censa sunt, adventu hostium nihil exterriti, captivis cum parte copiarum in Tauricam praemissis, ipsi ad pugnam sese expediebant. Structae stabant utrinque acies, hinc Tartarorum, inde Moscovitarum, paribus ferme animis et viri-bus. Parva mora interiecta, signo pugnae proposito, concursum est acri ac cruento certamine, tam his quam illis pro victo-ria adnitentibus. Horis aliquot ancipiti proelio pugnatum. Quo Polo-rum cum Turcis belli occa-sio. Turco-rum excur-sio in Podo-liam et Voly- niam. Mosci victi a Tarta- ris. Tarta-rorum excur-sio in Podo-liam. Expe-ditio gene-ralis dam-nosa. conflictu longe ferociores Tartari apparuere. Victa postremo est Moscovitarum pertinacia, qui ab immanissimis Tartaris disiecti, fusi, ac fugati, castris etiam exuti sunt. Cecidere eo conflictu Moscovitarum viginti millia. Tartari victores hostili-bus aucti exuviis et captivis, in Tauricam ovantibus similes sunt reversi. Ubi praeda omni deposita factoque militari de-lectu et inutilibus aut sauciis domi relictis, Taurica rursus egressi, Boristenem nando, et per haec laborioso transitu trans-miserunt, et apud Sylvam cognomento 1) Nigram castra fece-runt. De quo Sigismundus Rex per exploratores factus certior, posteaquam Tartaros flumen transivisse cognovit, veritus, ne ex loci vicinitate Podoliam aut Lituaniam invaderent, copia-rum praefectis, qui in Provinciarum limitibus excubabant, im-perat, ut ad Tartarorum excipiendum impetum parati essent. In Polonia tumultu Tartarico nunciato, Christophorus Sidlove-cius Cracoviensis Palatinus quorundam Magnatum et Procerum Regni in Mielecio facto Conventu, ordinavit, ut generali no-bilitatis obmissa nxpeditione, quae Regni incolis damnosa, in-fructuosa et semper sera esse consueverat, ad eas copias quae in Podolia erant, mercenarii equites mille conscriberentur, et eis iungerentur. Constantinus etiam Ostroviensis Dux totam Volhiniam mandato Regio ad arma concitaverat, paratus ca-stris Polonicis auxiliares copias connectere. His belli praepa-ramentis Tartari fama cognitis, fortunam suam, quae eo anno ipsis semper fuit prospera, praegravare non sunt ausi, et quia eorum aruspices, qui ex corde ruffi hominis captivi futura praenunciant, magnam eis cladem, si ulterius progrederentur, renunciaverunt, mutato repente consilio, copias omnes, supe-rato rursus Boristene, in Tauricam et hyberna rednxere. At Basilius Magnus Moscovitarum Dux, etsi per Sigismundum Re-gem apud Orsam ante biennium magno praelio victus erat, et eo anno a Tartaris apud fontes Tanais maxima suorum clade esset superatus, feroces tamen alebat spiritus, et ad fractas vires reparandas instaurandumque exercitum se accin- 1) cognomento deest. Tarta-rorum excur-sio in Podo-liam. Expe-ditio gene-ralis dam-nosa. conflictu longe ferociores Tartari apparuere. Victa postremo est Moscovitarum pertinacia, qui ab immanissimis Tartaris disiecti, fusi, ac fugati, castris etiam exuti sunt. Cecidere eo conflictu Moscovitarum viginti millia. Tartari victores hostili-bus aucti exuviis et captivis, in Tauricam ovantibus similes sunt reversi. Ubi praeda omni deposita factoque militari de-lectu et inutilibus aut sauciis domi relictis, Taurica rursus egressi, Boristenem nando, et per haec laborioso transitu trans-miserunt, et apud Sylvam cognomento 1) Nigram castra fece-runt. De quo Sigismundus Rex per exploratores factus certior, posteaquam Tartaros flumen transivisse cognovit, veritus, ne ex loci vicinitate Podoliam aut Lituaniam invaderent, copia-rum praefectis, qui in Provinciarum limitibus excubabant, im-perat, ut ad Tartarorum excipiendum impetum parati essent. In Polonia tumultu Tartarico nunciato, Christophorus Sidlove-cius Cracoviensis Palatinus quorundam Magnatum et Procerum Regni in Mielecio facto Conventu, ordinavit, ut generali no-bilitatis obmissa nxpeditione, quae Regni incolis damnosa, in-fructuosa et semper sera esse consueverat, ad eas copias quae in Podolia erant, mercenarii equites mille conscriberentur, et eis iungerentur. Constantinus etiam Ostroviensis Dux totam Volhiniam mandato Regio ad arma concitaverat, paratus ca-stris Polonicis auxiliares copias connectere. His belli praepa-ramentis Tartari fama cognitis, fortunam suam, quae eo anno ipsis semper fuit prospera, praegravare non sunt ausi, et quia eorum aruspices, qui ex corde ruffi hominis captivi futura praenunciant, magnam eis cladem, si ulterius progrederentur, renunciaverunt, mutato repente consilio, copias omnes, supe-rato rursus Boristene, in Tauricam et hyberna rednxere. At Basilius Magnus Moscovitarum Dux, etsi per Sigismundum Re-gem apud Orsam ante biennium magno praelio victus erat, et eo anno a Tartaris apud fontes Tanais maxima suorum clade esset superatus, feroces tamen alebat spiritus, et ad fractas vires reparandas instaurandumque exercitum se accin- 1) cognomento deest. -gebat. Apud Lituanos vero, etsi tunc ocium agitabant, nec bello a Moscovitis premerentur, suspicio tamen belli ab eo hoste, anxios et sollicitos tenebat. Apud Samogetas seu po-tius Massagetas, qui post Chronium sinum et amnem sedes habent, per id tempus est tumultuatum, Alberto Prussiacae militiae Magistro, in eam gentem expeditionem parante: sed motus hic brevi resedit, eius gentis praefecto, qui in Plotela arce moratur, armis celeriter correptis, ad propulsandam in-iuriam praeparato. Et haec tunc fuere Alberti Prussicae mi-litiae Magistri in Sigismundum regem avunculum hostilis in-festique animi nihil obscura primordia. In Masovia quoque apud Vislam amnem tumultuatum est, Masoviis Annae ducis, quae Stanislai et Joannis filiorum et eius gentis ducum tute-lam gerebat, gubernationem fastidientibus, Stanislaumque du-cem qui iam annorum erat sexdecim, et gubernationi aptus videbatur, armis a matre reposcentibus. Sed Anna Salewski aulici sui usa consilio, tutelam pertinaciter continuabat, per hoc Masovitarum crescente invidia, arma in eam corripuerunt, et in Makowa arce cum filiis ducibus aliquandiu obsederunt, ac etiam oppugnarunt: parumque abfuit, quin Stanislaus dux natu maior ex arce prospectans, sagittae ictu per errorem fuerit interemptus. Sed motus hic, Joanne de Lasko Gnesnensi archiepiscopo mediante, fuit compositus, omni controversia ad Varsaviensis nobilitatis conventum reiecta. Qui in irritum re-cidisset, ni regni Poloniae optimates ex Petricoviensi Conven-tu Stanislaum Ostrorogum Calissiensem Castellanum cum pala-tino Ravensi in Masoviam misissent, qui invalescentes eius gentis motus componerent, ac Stanislaum ducem Masoviae praeficerent. Sed cum frustra omnia tentassent, ob hoc quod Anna dux nec gubernium assuetum dimittere, nec ducem hae-redem subditis dare vellet, ad arma recursum est. Adacta est postremo Anna multis lacessita iniuriis, Stanislao duci liberam Masoviae gubernationem permittere. Quod Sigismundus rex, in cuius ille regno erat, assensu suo ratum fecit, et per haec tumnltus Masoviticus conquievit. Per id tempus Leo eius no-minis X. Romanus pontifex summa qua pollebat in terra po-testate, Jubilaei gratiam ad certum tempus regno Poloniae 19 Alber-ti Ma- gistri Cruci - fero- rum Prussi-ensium cum Rege Polon. belli ini- tium. In Ma- sovia tumul- tus. Jubi- leus Regno Polon. comis- sus, -gebat. Apud Lituanos vero, etsi tunc ocium agitabant, nec bello a Moscovitis premerentur, suspicio tamen belli ab eo hoste, anxios et sollicitos tenebat. Apud Samogetas seu po-tius Massagetas, qui post Chronium sinum et amnem sedes habent, per id tempus est tumultuatum, Alberto Prussiacae militiae Magistro, in eam gentem expeditionem parante: sed motus hic brevi resedit, eius gentis praefecto, qui in Plotela arce moratur, armis celeriter correptis, ad propulsandam in-iuriam praeparato. Et haec tunc fuere Alberti Prussicae mi-litiae Magistri in Sigismundum regem avunculum hostilis in-festique animi nihil obscura primordia. In Masovia quoque apud Vislam amnem tumultuatum est, Masoviis Annae ducis, quae Stanislai et Joannis filiorum et eius gentis ducum tute-lam gerebat, gubernationem fastidientibus, Stanislaumque du-cem qui iam annorum erat sexdecim, et gubernationi aptus videbatur, armis a matre reposcentibus. Sed Anna Salewski aulici sui usa consilio, tutelam pertinaciter continuabat, per hoc Masovitarum crescente invidia, arma in eam corripuerunt, et in Makowa arce cum filiis ducibus aliquandiu obsederunt, ac etiam oppugnarunt: parumque abfuit, quin Stanislaus dux natu maior ex arce prospectans, sagittae ictu per errorem fuerit interemptus. Sed motus hic, Joanne de Lasko Gnesnensi archiepiscopo mediante, fuit compositus, omni controversia ad Varsaviensis nobilitatis conventum reiecta. Qui in irritum re-cidisset, ni regni Poloniae optimates ex Petricoviensi Conven-tu Stanislaum Ostrorogum Calissiensem Castellanum cum pala-tino Ravensi in Masoviam misissent, qui invalescentes eius gentis motus componerent, ac Stanislaum ducem Masoviae praeficerent. Sed cum frustra omnia tentassent, ob hoc quod Anna dux nec gubernium assuetum dimittere, nec ducem hae-redem subditis dare vellet, ad arma recursum est. Adacta est postremo Anna multis lacessita iniuriis, Stanislao duci liberam Masoviae gubernationem permittere. Quod Sigismundus rex, in cuius ille regno erat, assensu suo ratum fecit, et per haec tumnltus Masoviticus conquievit. Per id tempus Leo eius no-minis X. Romanus pontifex summa qua pollebat in terra po-testate, Jubilaei gratiam ad certum tempus regno Poloniae 19 Alber-ti Ma- gistri Cruci - fero- rum Prussi-ensium cum Rege Polon. belli ini- tium. In Ma- sovia tumul- tus. Jubi- leus Regno Polon. comis- sus, Caesar Sigis-murido Regi secun- das nup-tias Sigis- mun- dus Her-berste-nius o- rator aliquo- ties adMo- scum missus Tu-multus in Prus- sia. Tarta-rorum excur-sio in Podo-liam. coneessit: pecuniae inde congestae cfimidia pars cbntra bar-baros hostes Sigismundo regi, residuum pro Cameneciae arcis in Terangetis munitione, nec non pro Gnesnensis ecclesiae in-stauratione cessit. Barbara Sigismundi regis coniuge et regina fatali neCes-sitate absumpta, Maximilianus Oaesar ob amicitiam quam cum Poloniae rege ex Viennensi conventu contractam habebat, de nova ei spousa et novo connubio curare ac persuadere coe-pit, duasque Sigismundo regi virgines illustribus locis natas, et formae elegantia praestantes procabatur, ut ex eis unafcfr, quae moribus et forma magis conplaceret in connubium exei-peret. Sigismundus Rex ex Vladislai fratris Ungariae et Boe-miae regis, et postea ex dilectae coniugis, obitu animum ge-rebat moestissimum: insuper nisi cum Basilio Moscovitarum magno duce debellasset aut pacem composuisset, ab omrii connubio animum gerebat porro alienum. Quod Basilium du-cem attinebat, Maximilianus Caesar prioris foederis et amici-tiae fiducia pacem conficiendam recepit, per Sigismundum Herbersteinum praefectum Saduinensem, virum solertia singu-lari: qui etsi legatus in Moscoviam ad Modocas gentes supra Tanaim 1) designatus erat, adversa tamen praeventus valetu-dine, et quia Petrus Mraxius collega vita decesserat, legatio-nis commissae munus protrahere est adactus. Interea tempo-ris apud Prussos, qui Poloni regis parent imperio, et ad Vi-slae amnis ostia iacent, mter nobilitatem et Gedanenses sub-orta contentione tumultuatum est, quod dissidium brevi fese-dit, Matthiae Drevicii Vladislaviensis episcopi industria et opera, qui ea causa in eam provinciam a Sigismundo rege legatus ierat. Spes quietis eo anfto erat, anni tempore iam in bru-mam vergente, cum Tartari Scythica gens ex Taurica egres-si 2) Boristene transmisso, copirs quadrifariam divisis, Pbdb-liam invadunt, Chmelnicensem, Medzibosensem, Sineoviensem et Gamenecensem praefecturas uno tempore ferociter incurrunt, va- 1) ad Modocas gentes supra Tanaim desunt. 2) Scythica gens ex Tau-rica egressi desiderantur. Caesar Sigis-murido Regi secun- das nup-tias Sigis- mun- dus Her-berste-nius o- rator aliquo- ties adMo- scum missus Tu-multus in Prus- sia. Tarta-rorum excur-sio in Podo-liam. coneessit: pecuniae inde congestae cfimidia pars cbntra bar-baros hostes Sigismundo regi, residuum pro Cameneciae arcis in Terangetis munitione, nec non pro Gnesnensis ecclesiae in-stauratione cessit. Barbara Sigismundi regis coniuge et regina fatali neCes-sitate absumpta, Maximilianus Oaesar ob amicitiam quam cum Poloniae rege ex Viennensi conventu contractam habebat, de nova ei spousa et novo connubio curare ac persuadere coe-pit, duasque Sigismundo regi virgines illustribus locis natas, et formae elegantia praestantes procabatur, ut ex eis unafcfr, quae moribus et forma magis conplaceret in connubium exei-peret. Sigismundus Rex ex Vladislai fratris Ungariae et Boe-miae regis, et postea ex dilectae coniugis, obitu animum ge-rebat moestissimum: insuper nisi cum Basilio Moscovitarum magno duce debellasset aut pacem composuisset, ab omrii connubio animum gerebat porro alienum. Quod Basilium du-cem attinebat, Maximilianus Caesar prioris foederis et amici-tiae fiducia pacem conficiendam recepit, per Sigismundum Herbersteinum praefectum Saduinensem, virum solertia singu-lari: qui etsi legatus in Moscoviam ad Modocas gentes supra Tanaim 1) designatus erat, adversa tamen praeventus valetu-dine, et quia Petrus Mraxius collega vita decesserat, legatio-nis commissae munus protrahere est adactus. Interea tempo-ris apud Prussos, qui Poloni regis parent imperio, et ad Vi-slae amnis ostia iacent, mter nobilitatem et Gedanenses sub-orta contentione tumultuatum est, quod dissidium brevi fese-dit, Matthiae Drevicii Vladislaviensis episcopi industria et opera, qui ea causa in eam provinciam a Sigismundo rege legatus ierat. Spes quietis eo anfto erat, anni tempore iam in bru-mam vergente, cum Tartari Scythica gens ex Taurica egres-si 2) Boristene transmisso, copirs quadrifariam divisis, Pbdb-liam invadunt, Chmelnicensem, Medzibosensem, Sineoviensem et Gamenecensem praefecturas uno tempore ferociter incurrunt, va- 1) ad Modocas gentes supra Tanaim desunt. 2) Scythica gens ex Tau-rica egressi desiderantur. stant, populantur. Erat tunc ia Podolia mercenariorum mili-tum equitatus non contemnendus ex Mielecensi conventu con-seriptus. Oum his copiis et Podolica nobilitate, quorum res agebatur, Stanislaus Lanskorunius Camenecensis in Tirange-tis 1) praefectus in apertum sub signis egressus, Tartaros quosvis obvios cruenta caede disiecit, praedaque omni exuit; a(J Busko usque in Peucinis quidam excurrerunt, ad inter-nacionem ferme sunt caesi, quidam insigniores qui copias ductarunt, capti, et ad Sigismundum regem Vilnam in signum victoriae transmissi. In his conilictibus Romanus Volhinensis, vir fortis, Constantini Ostroviensis ducis nepos, dum fugientes Tartaros avidius insequitur, letali sagittae ictu concidit. Ali-quanto foelicius Paulus Pharurei decertavit, qui Tartaros apud Medzibosium quadringentos nocturno praelio confecit. Diverso looo apud Sinkovium Jacobus Sencignovius vir bellica laude praeclarus, mille equites Tartarorum, post anceps cruentum-que certamen fudit fugavitque. Et baec tunc per Sigismundi regis praefectos sub bruma mense Decembri in Podolia sunt prospere gesta, sub exitu anni sexti decimi supra quingente-simum millesimum: qui annus non solum Europaeis tumulti-bus, sed etiam bello Syriaco ac Aegyptiaco fuit insignis. Enim-vero Sultanus Aegypti, qui in Syria et Arabia late impera-bat, opibusque amplitudine terrarura et potentia magno Tur-corum Caesari nihilo esset inferior, Tauro monte qui Liciam a Syria disterminat transcenso, Turcorum res per praefectos infestare coepit, et civitatem eorum Anagoram pnmis men-sis Junii diebus aliquandiu oppugnatam deditione occupavit. Quae res Selimum Turcorum Caesarem adeo permovit, ut de Syria cum Hierosolyma, terra sancta, Aegypto et Arabia Sul-lano Aegypti et Mamaluchis eripienda consilia agitare coepe-rit: contractisque ingentibus copiis quas terra Graecia cum Macedonia ac Thracia, nec non ultra Hellespontum et Pro-pontidem Asia minor cum Bitinia, Cappadocia, Armenia, Pam-philia, ac Lycia affatim subministrabant, Constantinopoli Julio Tarta-ri pro-stigati. Jaco- bus Senci- gno- vius. Bel- lum inter Turcas et Sulta- num. 1) in Tirangetis desunt. stant, populantur. Erat tunc ia Podolia mercenariorum mili-tum equitatus non contemnendus ex Mielecensi conventu con-seriptus. Oum his copiis et Podolica nobilitate, quorum res agebatur, Stanislaus Lanskorunius Camenecensis in Tirange-tis 1) praefectus in apertum sub signis egressus, Tartaros quosvis obvios cruenta caede disiecit, praedaque omni exuit; a(J Busko usque in Peucinis quidam excurrerunt, ad inter-nacionem ferme sunt caesi, quidam insigniores qui copias ductarunt, capti, et ad Sigismundum regem Vilnam in signum victoriae transmissi. In his conilictibus Romanus Volhinensis, vir fortis, Constantini Ostroviensis ducis nepos, dum fugientes Tartaros avidius insequitur, letali sagittae ictu concidit. Ali-quanto foelicius Paulus Pharurei decertavit, qui Tartaros apud Medzibosium quadringentos nocturno praelio confecit. Diverso looo apud Sinkovium Jacobus Sencignovius vir bellica laude praeclarus, mille equites Tartarorum, post anceps cruentum-que certamen fudit fugavitque. Et baec tunc per Sigismundi regis praefectos sub bruma mense Decembri in Podolia sunt prospere gesta, sub exitu anni sexti decimi supra quingente-simum millesimum: qui annus non solum Europaeis tumulti-bus, sed etiam bello Syriaco ac Aegyptiaco fuit insignis. Enim-vero Sultanus Aegypti, qui in Syria et Arabia late impera-bat, opibusque amplitudine terrarura et potentia magno Tur-corum Caesari nihilo esset inferior, Tauro monte qui Liciam a Syria disterminat transcenso, Turcorum res per praefectos infestare coepit, et civitatem eorum Anagoram pnmis men-sis Junii diebus aliquandiu oppugnatam deditione occupavit. Quae res Selimum Turcorum Caesarem adeo permovit, ut de Syria cum Hierosolyma, terra sancta, Aegypto et Arabia Sul-lano Aegypti et Mamaluchis eripienda consilia agitare coepe-rit: contractisque ingentibus copiis quas terra Graecia cum Macedonia ac Thracia, nec non ultra Hellespontum et Pro-pontidem Asia minor cum Bitinia, Cappadocia, Armenia, Pam-philia, ac Lycia affatim subministrabant, Constantinopoli Julio Tarta-ri pro-stigati. Jaco- bus Senci- gno- vius. Bel- lum inter Turcas et Sulta- num. 1) in Tirangetis desunt. mense egressus, Anagoram civitatem Mamaluchis inde pulsis, primo accessu recuperavit. Inde Taurum montem transgressus, cum omnibus copiis et terribili belli apparatu Gelbovo 1) Sul-tani in primo in Syriam ingressu civitatem, et mox Antio-chiam mense Septembri expugnavit. Sultanus Aegypti rerum suarum motus periculo, totis imperii sui viribus in unum con-tractis, Alkayro Aegypti regia egressus, apud Alepum quon-dam Epiphania dictum, Selimo Turcorum Imperatori occurrit. Aderant Sultano triginta equitum millia Mamaluchorum viro-rum fortium, qui duplo maiores Turcorum copias antea supe-rare consueverant; aderat et alia innumera sed imbellis mul-titudo ex Aegypto, Syria et Arabia evocata. Selimo impera-tori supra centum erant hominum millia equitum et peditum, armis egregie instructorum, praeter lixas et calones, quorum par ferme erat numerus: cum hoc trecentae bombardae et alia tormenta bellica; insuper currus mille, et camelorum mil-lia quatuordecem. Concursum est die Octobris octava longo ac pertinacissimo conflictu, nunc his nunc illis fortuna arri-dente, et iam Mamaluchi nimia equorum agilitate et stupenda audacia Turcos praegravabant, propeque erat ut vincerent, cum Selimus extremo usus praesidio, trecentas uno impetu bombardas in Mamaluchos exonerari fecit. Tunc versa repente fortuna, Sultano Aegypti medio praelii ardore interempto, Turcorum res superior esse coepit: fusi fugatique sunt amisso rege Mamaluchi. Quo conflictu multa hominum millia ex utra-que acie cecidisse teruntur. Turcus victor Alepum deditione occupavit, ubi triduum mansit. Motis inde castris Selimus ad Damascum Syriae urbem famigeratam cum exercitu pervenit, quam primo accessu coepit. Hic loci amoenitate delectatus dies viginti absumpsit. Inde movens, Libanum montem trans-cendit, odorifera cupressorum sylva adornatum, ex quo monte Jordanis fontes scaturiunt, et tria maria seu verius lacus effi-ciunt, ultimo in Asphaltidem lacum decursu. Judaeam, postea Palestinam, Turcus ingressus Hierosolymam et terram sanctam 1) Gelborio. mense egressus, Anagoram civitatem Mamaluchis inde pulsis, primo accessu recuperavit. Inde Taurum montem transgressus, cum omnibus copiis et terribili belli apparatu Gelbovo 1) Sul-tani in primo in Syriam ingressu civitatem, et mox Antio-chiam mense Septembri expugnavit. Sultanus Aegypti rerum suarum motus periculo, totis imperii sui viribus in unum con-tractis, Alkayro Aegypti regia egressus, apud Alepum quon-dam Epiphania dictum, Selimo Turcorum Imperatori occurrit. Aderant Sultano triginta equitum millia Mamaluchorum viro-rum fortium, qui duplo maiores Turcorum copias antea supe-rare consueverant; aderat et alia innumera sed imbellis mul-titudo ex Aegypto, Syria et Arabia evocata. Selimo impera-tori supra centum erant hominum millia equitum et peditum, armis egregie instructorum, praeter lixas et calones, quorum par ferme erat numerus: cum hoc trecentae bombardae et alia tormenta bellica; insuper currus mille, et camelorum mil-lia quatuordecem. Concursum est die Octobris octava longo ac pertinacissimo conflictu, nunc his nunc illis fortuna arri-dente, et iam Mamaluchi nimia equorum agilitate et stupenda audacia Turcos praegravabant, propeque erat ut vincerent, cum Selimus extremo usus praesidio, trecentas uno impetu bombardas in Mamaluchos exonerari fecit. Tunc versa repente fortuna, Sultano Aegypti medio praelii ardore interempto, Turcorum res superior esse coepit: fusi fugatique sunt amisso rege Mamaluchi. Quo conflictu multa hominum millia ex utra-que acie cecidisse teruntur. Turcus victor Alepum deditione occupavit, ubi triduum mansit. Motis inde castris Selimus ad Damascum Syriae urbem famigeratam cum exercitu pervenit, quam primo accessu coepit. Hic loci amoenitate delectatus dies viginti absumpsit. Inde movens, Libanum montem trans-cendit, odorifera cupressorum sylva adornatum, ex quo monte Jordanis fontes scaturiunt, et tria maria seu verius lacus effi-ciunt, ultimo in Asphaltidem lacum decursu. Judaeam, postea Palestinam, Turcus ingressus Hierosolymam et terram sanctam 1) Gelborio. cum oppidis triginta, mensis Novembris diebus ultimis, popu-lis sese dedentibus suae subiecit potestati. Hic Selimus Hie-rosolymae nonnihil immoratus, sepulchrum Christi regis invi-sit sacrorumque caeremonias Christiano ritu videre et audire voluit. Murum, quo sepulchrum dominicum a Mamaluchis claudebatur, demoliri fecit, Christicolisque illud adeundi facul-tatem liberam concessit. Eius sacri templi religiosis divi Fran-cisci de observantia asprorum viginti millia (sic illi nummum argenteum vocant) dono dedit, et ex urbis Davidicae vecti-galibus duo aureorum millia annui proventus eis assignavit. Quo id spiritu Selirnus fecerit, incertum. Qui Judaea Palae-stina suae ditionis facta, ad Arabiam occupandam properavit, iterque arenosum et per haec flante vento non secus ac in mari periculosissimum emensus, montem Synai sepulchrumque Catherinae virginis et martyris invisit, apertoque sarcophago corpus eius conspexit: ubi eius loci religiosos pari ac in Hie-rusalem munificentia est prosecutus, quatuor aureorum milli-bus eis dono datis. Motis a Synai monte castris Selimus Tur-corum imperator, Erithraeum seu rubrum mare habens in si-nistra, Occidentem solem versus in Aegyptum atque Alcairum sedem regiam signa vertit. Mamaluchi rege suo Sultano in-toelici Alepiensi conflictu amisso, ex fuga qui supererant col-lecti, in Alcairo, quem ex suis commilitonibus virtute crede-bant praestantissimum, novum Sultanum regemque declarant. Qui Aegypti regnum omnium suffragiis adeptus, quantum ma-ximum potuit congregat exercitum, auxilia undique equitum et peditum contrahit. Postquam ad tantum bellum omnia prae-parata vidit, cum omnibus copiis in apertum egressus, Selimo Turco appropinquanti obviam progreditur: nec Selimus pug-nam detrectavit. Concursum est ingentibus animis et viribus hinc Mamaluchis pro vita et libertate, inde Turcis pro gloria certantibus. Protractum est praelium a meridie ad vesperum sequentis diei. Cecidere utrinque plurimi. Integrae copiae fes-sis succedebant. Victa postremo est Mamaluchorum virtus et pertinacia et magno praelio victi fugatique sunt Mamaluchi. 1) 1) Magno praeli victi fugatique sunt Mamaluchi desiderantur. cum oppidis triginta, mensis Novembris diebus ultimis, popu-lis sese dedentibus suae subiecit potestati. Hic Selimus Hie-rosolymae nonnihil immoratus, sepulchrum Christi regis invi-sit sacrorumque caeremonias Christiano ritu videre et audire voluit. Murum, quo sepulchrum dominicum a Mamaluchis claudebatur, demoliri fecit, Christicolisque illud adeundi facul-tatem liberam concessit. Eius sacri templi religiosis divi Fran-cisci de observantia asprorum viginti millia (sic illi nummum argenteum vocant) dono dedit, et ex urbis Davidicae vecti-galibus duo aureorum millia annui proventus eis assignavit. Quo id spiritu Selirnus fecerit, incertum. Qui Judaea Palae-stina suae ditionis facta, ad Arabiam occupandam properavit, iterque arenosum et per haec flante vento non secus ac in mari periculosissimum emensus, montem Synai sepulchrumque Catherinae virginis et martyris invisit, apertoque sarcophago corpus eius conspexit: ubi eius loci religiosos pari ac in Hie-rusalem munificentia est prosecutus, quatuor aureorum milli-bus eis dono datis. Motis a Synai monte castris Selimus Tur-corum imperator, Erithraeum seu rubrum mare habens in si-nistra, Occidentem solem versus in Aegyptum atque Alcairum sedem regiam signa vertit. Mamaluchi rege suo Sultano in-toelici Alepiensi conflictu amisso, ex fuga qui supererant col-lecti, in Alcairo, quem ex suis commilitonibus virtute crede-bant praestantissimum, novum Sultanum regemque declarant. Qui Aegypti regnum omnium suffragiis adeptus, quantum ma-ximum potuit congregat exercitum, auxilia undique equitum et peditum contrahit. Postquam ad tantum bellum omnia prae-parata vidit, cum omnibus copiis in apertum egressus, Selimo Turco appropinquanti obviam progreditur: nec Selimus pug-nam detrectavit. Concursum est ingentibus animis et viribus hinc Mamaluchis pro vita et libertate, inde Turcis pro gloria certantibus. Protractum est praelium a meridie ad vesperum sequentis diei. Cecidere utrinque plurimi. Integrae copiae fes-sis succedebant. Victa postremo est Mamaluchorum virtus et pertinacia et magno praelio victi fugatique sunt Mamaluchi. 1) 1) Magno praeli victi fugatique sunt Mamaluchi desiderantur. Cecidere eo cruentissimo conflictu ex Aegyptiis octuaginta quatuor millia hominum: ex Turcds victoribus millia triginta sex. Sultanus Aegypti in potestatem redactus, iussu Selimi in sublimi furca suspendio necatus; castraque omni opulentaa plena a Turcis capta et direpta sunt. Secundum eam victo-riam Aegyptus tota cum, Alcairo sede regia 1), in Selimi Tur-corum Imperatoris venit potestatem et regnum Mamaluefao-rum in Aegypto, Syria 2) et Arabia cessavit, die Februarii decima octava, posteaquam Selimus in Alcairum urbem toto terrarum orbe maximam ac populosissimam ad ripam Nili flu-minis sitam, est ingressus. Ex qua urbe tria hominum millia cum uxoribus et liberis Constantinopolim transtulit, et loea eius urbis vacua Aegyptiorum incolatu replevit. Mansit Seli-mus in Alcairo aliquandiu. Rebus postea eius provinciae com-positis, validisque praesidiis cum praefectis, quos Bassas vo-cant, in Alexandria, Damiata et allis opportunis locis relictis, copiarum parte Bisantium navibus remissa, ipse pedestri iti-nere per Syriam et urbes maritimas Tauro monte superato, in Asiam minorem et inde in Pfopontidem Thraciamque re-diit. Vixdura Selimus Imperator soluto exercitu Constantino-polim redierat, cum illi nunciatum est, Persarum et Arrneniae maioris regem dena Turcorum millia in finibus Capadociae trucidasse, excursionesque in Armeniam minorem ac Naitoliam facere. Contra quem Selimus exereitum misit non contemnen-dum, cui Bassam Natoliae seu Asiae minoris praefeeit, man-davitque, ut imperii sui fines tueretnr, Turcorumque arma ;ad Euphratem usque promoveret. Hic Turcorum res inserere pla-cuit: ut demonstrarem, quam praepotentem hostem Poloniae regnum ab oriente sole, et Istri Tyraeque amnium ostiis ha-beat, cuius tunc potentia Polonis Ungarisque ac toti Christia-nitati maxime formidolosa esse coepit. Cum Aegyptum., Si-riam, et Arabiam, opulentas atque amplissimas provincias et regna imperio suo adiecisset, finesque suos ad Aethiopas us-que mare rubrum, sinum Pericum, et Cataractas Nili protu- 1) sede regia desunt. 2) pro: Aegypto Syria, positum: monte Sina. Cecidere eo cruentissimo conflictu ex Aegyptiis octuaginta quatuor millia hominum: ex Turcds victoribus millia triginta sex. Sultanus Aegypti in potestatem redactus, iussu Selimi in sublimi furca suspendio necatus; castraque omni opulentaa plena a Turcis capta et direpta sunt. Secundum eam victo-riam Aegyptus tota cum, Alcairo sede regia 1), in Selimi Tur-corum Imperatoris venit potestatem et regnum Mamaluefao-rum in Aegypto, Syria 2) et Arabia cessavit, die Februarii decima octava, posteaquam Selimus in Alcairum urbem toto terrarum orbe maximam ac populosissimam ad ripam Nili flu-minis sitam, est ingressus. Ex qua urbe tria hominum millia cum uxoribus et liberis Constantinopolim transtulit, et loea eius urbis vacua Aegyptiorum incolatu replevit. Mansit Seli-mus in Alcairo aliquandiu. Rebus postea eius provinciae com-positis, validisque praesidiis cum praefectis, quos Bassas vo-cant, in Alexandria, Damiata et allis opportunis locis relictis, copiarum parte Bisantium navibus remissa, ipse pedestri iti-nere per Syriam et urbes maritimas Tauro monte superato, in Asiam minorem et inde in Pfopontidem Thraciamque re-diit. Vixdura Selimus Imperator soluto exercitu Constantino-polim redierat, cum illi nunciatum est, Persarum et Arrneniae maioris regem dena Turcorum millia in finibus Capadociae trucidasse, excursionesque in Armeniam minorem ac Naitoliam facere. Contra quem Selimus exereitum misit non contemnen-dum, cui Bassam Natoliae seu Asiae minoris praefeeit, man-davitque, ut imperii sui fines tueretnr, Turcorumque arma ;ad Euphratem usque promoveret. Hic Turcorum res inserere pla-cuit: ut demonstrarem, quam praepotentem hostem Poloniae regnum ab oriente sole, et Istri Tyraeque amnium ostiis ha-beat, cuius tunc potentia Polonis Ungarisque ac toti Christia-nitati maxime formidolosa esse coepit. Cum Aegyptum., Si-riam, et Arabiam, opulentas atque amplissimas provincias et regna imperio suo adiecisset, finesque suos ad Aethiopas us-que mare rubrum, sinum Pericum, et Cataractas Nili protu- 1) sede regia desunt. 2) pro: Aegypto Syria, positum: monte Sina. lisset. Dum haec in Asia geruntur, in Sarmatia tumultuari est coeptum: Enimvero Lituani et Moscovitae ab intercepta Smo-lenako arce infestissimis inter se odiis certabant. Tumultuatum est saepius in finibus citra et ultra Boristenem. Maximilianus Caesar ut pax inter Sigismundum regem et Basilium Mosco-vitarum magnum ducem componeretur, per Legatos citro ul-troque missos est adnixus. Sed dum Moscovitae Smolenskum arcem restituere renuunt, ad arma est recursum. Enimvero Sigismundus Rex, ubi Basilium ducem ad aequas pacis con-ditiones non posset deducere, ingenti comparato exercitu ex Lituanis, Roxanis, Massagetis, nec uon ex mercenariis Poloniae militibus tam cataphractis equitibus quam peditibus, extremis mensis Julii diebus, Vilna movens, vicesimis castris cum ter-ribili belli apparatu ad Poloczko pervenit (jacet arx haec ad Turunti seu Dwinae amnis ripam, qua in Plescoviam ac ma-gnam Novogrodiam itur) eo consilio, ut eas urbes et provin-eias totius Septentrionis opulentissimas, quae olim Casimiro patri et Lituanis erant vectigales, ad obsequium, Moscovitis incLe eiectis, retraheret. Vicenos Sigismundus Rex dies, dum convenientes copias praestolatur, in Polocko absumpsit: quae posteaquam convenere, Sigismundus rex Polonorum copiis Jo-annem Swirciowskij 1) praefecit, Lituanorum vero Constanti-num Ostroviensem ducem, virum rei bellicae peritissimum, eos-que Plescoviam versus sub signis ire iussit. Ipse Vilnam ver-sus se recepit, illic motae expeditionis eventum praestolatu-rus. Regia agmina equitum et peditum Moscoviam ingressa, eam terram longe et late populata sunt. Saevitum in Mosco-vitas atrociter ferro et igne, complura oppida et villae di-reptae et incensae, agrestium fuga, pavor, et trepidatio tu-multum augebant. Regiorum equitum turmae quae ad Plesco-viam usque ferociter excurrerunt, haud procul ab ea urbe signa retro vertere: praeda ingens inde relata cum multis captivis. In reditu apud Opocicam bellum haesit: tentata est eius arcis expugnatio, quae validissimo Moscovitarum nec non 1517. Bel- lum Mos- caviti- cum. Poloni Mosco- viam va-stant. Polo-cia. Clades Polo- norum et Li- tuano- rum apud Opo- scam. 1) Swirczewski. lisset. Dum haec in Asia geruntur, in Sarmatia tumultuari est coeptum: Enimvero Lituani et Moscovitae ab intercepta Smo-lenako arce infestissimis inter se odiis certabant. Tumultuatum est saepius in finibus citra et ultra Boristenem. Maximilianus Caesar ut pax inter Sigismundum regem et Basilium Mosco-vitarum magnum ducem componeretur, per Legatos citro ul-troque missos est adnixus. Sed dum Moscovitae Smolenskum arcem restituere renuunt, ad arma est recursum. Enimvero Sigismundus Rex, ubi Basilium ducem ad aequas pacis con-ditiones non posset deducere, ingenti comparato exercitu ex Lituanis, Roxanis, Massagetis, nec uon ex mercenariis Poloniae militibus tam cataphractis equitibus quam peditibus, extremis mensis Julii diebus, Vilna movens, vicesimis castris cum ter-ribili belli apparatu ad Poloczko pervenit (jacet arx haec ad Turunti seu Dwinae amnis ripam, qua in Plescoviam ac ma-gnam Novogrodiam itur) eo consilio, ut eas urbes et provin-eias totius Septentrionis opulentissimas, quae olim Casimiro patri et Lituanis erant vectigales, ad obsequium, Moscovitis incLe eiectis, retraheret. Vicenos Sigismundus Rex dies, dum convenientes copias praestolatur, in Polocko absumpsit: quae posteaquam convenere, Sigismundus rex Polonorum copiis Jo-annem Swirciowskij 1) praefecit, Lituanorum vero Constanti-num Ostroviensem ducem, virum rei bellicae peritissimum, eos-que Plescoviam versus sub signis ire iussit. Ipse Vilnam ver-sus se recepit, illic motae expeditionis eventum praestolatu-rus. Regia agmina equitum et peditum Moscoviam ingressa, eam terram longe et late populata sunt. Saevitum in Mosco-vitas atrociter ferro et igne, complura oppida et villae di-reptae et incensae, agrestium fuga, pavor, et trepidatio tu-multum augebant. Regiorum equitum turmae quae ad Plesco-viam usque ferociter excurrerunt, haud procul ab ea urbe signa retro vertere: praeda ingens inde relata cum multis captivis. In reditu apud Opocicam bellum haesit: tentata est eius arcis expugnatio, quae validissimo Moscovitarum nec non 1517. Bel- lum Mos- caviti- cum. Poloni Mosco- viam va-stant. Polo-cia. Clades Polo- norum et Li- tuano- rum apud Opo- scam. 1) Swirczewski. vicinorum Livonitarum firmata erat praesidio. Oppugnata est Opocica arx oppugnatione difficili ac periculosa, quae praeter hoc, quod eam amnis circumfluit efficitque munitiorem, in e-minenti colle sita est, ex materia. lignea fabrefacta, quales arces in tota ferme Sarmatia plurimae sunt, adversus tor-menta bellica prope inexpugnabiles, ob stagna et. paludes cir-cumiacentes, quae hostes ab accessu arcent. Moenia insuper etsi lignea, quia tamen plerumque terra sunt referta, bombar-darum globis sunt impervia. Primo aspectu arx Opocica ex-pugnabilis videbatur: quo factum est, ut Poloni milites per contemptum nullis factis praeparamentis, quibus hostiles bom-bardarum globi excipi, militesque tuto arcem adire et moe-nia subire potuissent, cursim et sine ordine ab una parte ar-cem sunt aggressi. Moscovitae et Livonii primo quieti sta-bant, et nulla defensionis signa ostenderunt: at ubi se oppu-gnari compluresque moenia subisse conspexere, tunc tanta bombardarum vis in oppugnantes exonerata, ut plurimi brevi temporis spatio occubuerint. Ad haec Moscovitae in subeun-tesmilites truncos magni ponderis a contignatione pensiles abrumpebant, qui temere ex alto provoluti, milites misere ob-terebant, alios ad imum collis supinos devolvebant. Eo trun-corum demissorum stratagemate multi sunt periclitati: alii cruribus brachiisque perfractis inutiles ad pugnam reddeban-tur, etsi qui ad summum collis sub ipsa moenia evaserant, a praesidiariis arcis militibus harpagonibusque correpti in sub-lime trahebantur obtruncatique ac in frusta concisi per par-tes extra arcem eiiciebantur. Inordinata oppugnatio effecit, ut Joannes Swierciowski mercenariorum militum dux, signo re-Ceptui dato, non sine acceptae cladis ignominia, suos a teme-raria oppugnatione revocare sit adactus. Et erat in arce va-lidissimum praesidium bombardarumque vis ingens, quibus vel contra potentissimum exercitum Moscovitae se tueri po-tuissent. Regiarum copiarum duces oppugnatione ulterius non tentata, quia annus iam in brumam vergebat, cum praeda quam ex Vielicoluki nec non Turopecensi ac Plescoviensi sa-trapiis congesserant, ad Poloczko cum omnibus copiis sese vicinorum Livonitarum firmata erat praesidio. Oppugnata est Opocica arx oppugnatione difficili ac periculosa, quae praeter hoc, quod eam amnis circumfluit efficitque munitiorem, in e-minenti colle sita est, ex materia. lignea fabrefacta, quales arces in tota ferme Sarmatia plurimae sunt, adversus tor-menta bellica prope inexpugnabiles, ob stagna et. paludes cir-cumiacentes, quae hostes ab accessu arcent. Moenia insuper etsi lignea, quia tamen plerumque terra sunt referta, bombar-darum globis sunt impervia. Primo aspectu arx Opocica ex-pugnabilis videbatur: quo factum est, ut Poloni milites per contemptum nullis factis praeparamentis, quibus hostiles bom-bardarum globi excipi, militesque tuto arcem adire et moe-nia subire potuissent, cursim et sine ordine ab una parte ar-cem sunt aggressi. Moscovitae et Livonii primo quieti sta-bant, et nulla defensionis signa ostenderunt: at ubi se oppu-gnari compluresque moenia subisse conspexere, tunc tanta bombardarum vis in oppugnantes exonerata, ut plurimi brevi temporis spatio occubuerint. Ad haec Moscovitae in subeun-tesmilites truncos magni ponderis a contignatione pensiles abrumpebant, qui temere ex alto provoluti, milites misere ob-terebant, alios ad imum collis supinos devolvebant. Eo trun-corum demissorum stratagemate multi sunt periclitati: alii cruribus brachiisque perfractis inutiles ad pugnam reddeban-tur, etsi qui ad summum collis sub ipsa moenia evaserant, a praesidiariis arcis militibus harpagonibusque correpti in sub-lime trahebantur obtruncatique ac in frusta concisi per par-tes extra arcem eiiciebantur. Inordinata oppugnatio effecit, ut Joannes Swierciowski mercenariorum militum dux, signo re-Ceptui dato, non sine acceptae cladis ignominia, suos a teme-raria oppugnatione revocare sit adactus. Et erat in arce va-lidissimum praesidium bombardarumque vis ingens, quibus vel contra potentissimum exercitum Moscovitae se tueri po-tuissent. Regiarum copiarum duces oppugnatione ulterius non tentata, quia annus iam in brumam vergebat, cum praeda quam ex Vielicoluki nec non Turopecensi ac Plescoviensi sa-trapiis congesserant, ad Poloczko cum omnibus copiis sese 1517. Tarta-rorum excur-sio in Voly-niam. 1518. Bona Sphor-cia Si- gis- mundo Regi de- spon- sata. Perni-cies belli, negli-gen-tia et securi-tas. Ebrie-tas multos perdit. reeeperunt. Satis constat in Joannem Swierczowski mercena-rium militum ducem arcis Opociae non expugnatae aut te-mere oppugnatae eulpam reiectam fuisse, cum disciplinae mi-litaris oblitus, multa obmiserit, quae in oppugnationibus fieri consuevissent: vir alioquin bellica laude praeclarus magnani-mus et manu promptus, ni ei subinde temulentia obfuisset, qui ante triennium Orsensi contra Moscovitas praelio insignem victoriae laudem reportaverat. Incidit haec memorabilis Sigis-mundi Regis Plescoviam versus expeditio ac magnae partis Moscoviae depopulatio in annum decimum septimum humanae salutis supra quindecies centesimum, regni vero Sigismundi undecimum. Quo anno sub initium brumae Tartari Tauricani Volhiniam ac Belsensem satrapiam ingressi foede eas terras sunt populati, expletique praeda, nullo accepto incommodo in Tauricam se recepere. Interea temporis Sigismundus rex rebus Lituanicis compositis finibusque suis valido praesidio firmatis in regnum rediit. In regiam 1) Cracoviam die Januarii prima anni insequentis ingressus: ubi regni primoribus ad se advo-catis Conveutum cel§bravit, et multa in eo salutaria consti-tuit, pecuniamque agrorum colonis et oppidanis vectigalia in stipendium militibus qui fines Podoliae tueantur, imperavit. Sub quo tempore Bona Barensis ex illustribus Sphorciadum atque regum Aragonum familiis ortum trabens, virgo aetatis florentis et formae elegantissimae, corporis animique dotibus atque omni virtutum genere adornata, Sigismundo Poloniae regi per legatos ad hoc specialiter deputatos, in urbe Neapoli est desponsata mense Decembri, divi Nicolai Episcopi patroni Barensis die, Maximiliano Caesare cooperante, quae postea ad prima veris signa per matrem ducem Barensem ad portum Manfredoniae ex Neapoli deducta, Prospero Columna duce per AdHaticum pelagus ad flumen oppidum Foro Julii pervenit: ubi ex maris iactatione aliquandiu quiescenti, Hippolitus Oar-drnalis Ferrariensis eius consanguineus ei occurrit, et eam per Carinthiam, Stiriam, Austriam et Moraviam bonestissimo 1) in regnum rediit. In regiam desunt. 20 1517. Tarta-rorum excur-sio in Voly-niam. 1518. Bona Sphor-cia Si- gis- mundo Regi de- spon- sata. Perni-cies belli, negli-gen-tia et securi-tas. Ebrie-tas multos perdit. reeeperunt. Satis constat in Joannem Swierczowski mercena-rium militum ducem arcis Opociae non expugnatae aut te-mere oppugnatae eulpam reiectam fuisse, cum disciplinae mi-litaris oblitus, multa obmiserit, quae in oppugnationibus fieri consuevissent: vir alioquin bellica laude praeclarus magnani-mus et manu promptus, ni ei subinde temulentia obfuisset, qui ante triennium Orsensi contra Moscovitas praelio insignem victoriae laudem reportaverat. Incidit haec memorabilis Sigis-mundi Regis Plescoviam versus expeditio ac magnae partis Moscoviae depopulatio in annum decimum septimum humanae salutis supra quindecies centesimum, regni vero Sigismundi undecimum. Quo anno sub initium brumae Tartari Tauricani Volhiniam ac Belsensem satrapiam ingressi foede eas terras sunt populati, expletique praeda, nullo accepto incommodo in Tauricam se recepere. Interea temporis Sigismundus rex rebus Lituanicis compositis finibusque suis valido praesidio firmatis in regnum rediit. In regiam 1) Cracoviam die Januarii prima anni insequentis ingressus: ubi regni primoribus ad se advo-catis Conveutum cel§bravit, et multa in eo salutaria consti-tuit, pecuniamque agrorum colonis et oppidanis vectigalia in stipendium militibus qui fines Podoliae tueantur, imperavit. Sub quo tempore Bona Barensis ex illustribus Sphorciadum atque regum Aragonum familiis ortum trabens, virgo aetatis florentis et formae elegantissimae, corporis animique dotibus atque omni virtutum genere adornata, Sigismundo Poloniae regi per legatos ad hoc specialiter deputatos, in urbe Neapoli est desponsata mense Decembri, divi Nicolai Episcopi patroni Barensis die, Maximiliano Caesare cooperante, quae postea ad prima veris signa per matrem ducem Barensem ad portum Manfredoniae ex Neapoli deducta, Prospero Columna duce per AdHaticum pelagus ad flumen oppidum Foro Julii pervenit: ubi ex maris iactatione aliquandiu quiescenti, Hippolitus Oar-drnalis Ferrariensis eius consanguineus ei occurrit, et eam per Carinthiam, Stiriam, Austriam et Moraviam bonestissimo 1) in regnum rediit. In regiam desunt. 20 Bona regina coro-nata. comitatu in Poloniam usque deduxit. Junxit etiam se in iti-nere virgini Bonae venienti Casimirus Marchio Brandeburgensis Sigismundi regis ex sorore nepos, centum armatorum equitum turma instructus. Bonae finibus regni appropinquanti Rex nun-cios obviam misit summos regni viros, qui eam exciperent, ae Cracoviam deducerent, ipse rex extra urbis moenia per duo millia passuum processit, a Stanislao et Joanne ducibus Masoviae illustribus adolescentibus, nec non innumerata eaque ornatissima procerum ac purpuratorum turba comitatns. Ex-pectavit Rex aliquandiu in campo in papilione ad hoc prae-parato. Descendentem ex equo Bonam Joannes Laski Gnesnen-sis Archiepiscopus, legatus pontificius 1) et regni Poloniae primas decenti oratiuncula primum excepit. Rex ipse postea ex tentorio passus aliquot per pannum rubrum progressus, dextra ac suavissimo amplexu eam accepit ac salutavit; Prin-cipibus inde viris, qui cum regia sponsa venerant, dextram porrexit. Sub eo tempore ante urbis moenia in signum laeti-tiae bombardae reboabant. Expleta salutatione equi conscensi, iterque urbem versus coeptum. Jam portam ingressuri erant, cum armati equites, nobilissimi regni adolescentes, hastis con-currerunt, pulchrumque venientibus spectaculum exhibuerunt. Sub occasum tandem solis in arcem ventum erat: cum Pe-trus Tomicius Praemisliensis Episcopus, regni Vicecancellarius in templum arcis augustissimum Bonam descendentem pyae-latorum et Canonicorum eius templi nomine luculenta oratione excepit. Hinc coelesti numine patrioque sancto adorato, ad contiguum regale palacium pedibus itum. Ubi Bona post sum-mos ei in primo adventu exhibitos honores, triduum, dum nuptiarum celebritas praeparatur, inter matronas et virglhes quievit. Dominica tandem vtniente die, inter sacrorum cere-monias in reginam Poloniae, sacro chrismate humeros inuncta ac coronata est per Joannem Laski Gnesnensem archiepisco-pum et primatem 2) antistitibus multis astantibus, nec non regum ac principum Legatis ad honestandas nuptias missis, 1) natus. 2) et primatem desunt. Bona regina coro-nata. comitatu in Poloniam usque deduxit. Junxit etiam se in iti-nere virgini Bonae venienti Casimirus Marchio Brandeburgensis Sigismundi regis ex sorore nepos, centum armatorum equitum turma instructus. Bonae finibus regni appropinquanti Rex nun-cios obviam misit summos regni viros, qui eam exciperent, ae Cracoviam deducerent, ipse rex extra urbis moenia per duo millia passuum processit, a Stanislao et Joanne ducibus Masoviae illustribus adolescentibus, nec non innumerata eaque ornatissima procerum ac purpuratorum turba comitatns. Ex-pectavit Rex aliquandiu in campo in papilione ad hoc prae-parato. Descendentem ex equo Bonam Joannes Laski Gnesnen-sis Archiepiscopus, legatus pontificius 1) et regni Poloniae primas decenti oratiuncula primum excepit. Rex ipse postea ex tentorio passus aliquot per pannum rubrum progressus, dextra ac suavissimo amplexu eam accepit ac salutavit; Prin-cipibus inde viris, qui cum regia sponsa venerant, dextram porrexit. Sub eo tempore ante urbis moenia in signum laeti-tiae bombardae reboabant. Expleta salutatione equi conscensi, iterque urbem versus coeptum. Jam portam ingressuri erant, cum armati equites, nobilissimi regni adolescentes, hastis con-currerunt, pulchrumque venientibus spectaculum exhibuerunt. Sub occasum tandem solis in arcem ventum erat: cum Pe-trus Tomicius Praemisliensis Episcopus, regni Vicecancellarius in templum arcis augustissimum Bonam descendentem pyae-latorum et Canonicorum eius templi nomine luculenta oratione excepit. Hinc coelesti numine patrioque sancto adorato, ad contiguum regale palacium pedibus itum. Ubi Bona post sum-mos ei in primo adventu exhibitos honores, triduum, dum nuptiarum celebritas praeparatur, inter matronas et virglhes quievit. Dominica tandem vtniente die, inter sacrorum cere-monias in reginam Poloniae, sacro chrismate humeros inuncta ac coronata est per Joannem Laski Gnesnensem archiepisco-pum et primatem 2) antistitibus multis astantibus, nec non regum ac principum Legatis ad honestandas nuptias missis, 1) natus. 2) et primatem desunt. purpuratorum denique ex diversis gentibus et nationibus turba. His cerimoniis in templo rite expletis, cenvivari coeptum est, multa hilaritate. Exemptaque fame epulis, quaedam edita spectacula, quae animos oculosque spectantium explebant. Sal-tabant subinde puellae, et festas ducebant choreas, omnia de-nique alacri perstrepebant laetitia: tam gratus omnibus Bonae reginae adventus in regnum fuerat. Sequenti a coronatione die, regia sponsa in regium thalamum pannis aureis undique exornatum est introducta: continuataque plures dies convivia, hilaritates, choreae, militaria ludicra, et alia spectacula. Victo-ribus Sigismundus Rex condigna praemia distribuit; Casimiro Marchioni Brandeburgensi praesertim, qui in militari tornea-mento equestrique certamine armatus insignem fortitudinis et audaciae laudem cum palma victoriae retulit. Secundum eum Joannes Tarlo Polonus equestris ordinis vir, regius praegu-stator, qui cum Casimiro principe repetitis viribus hasta con-currit, et armatum ex equo fortiter deturbavit. Haec merito reginae Bonae Barensi et Sphorciade foeli-citati ascribi possunt, quae tam sublimae praepotentis regis connubium (absit verbo invidia) sortita est. Nuptiarum expleta celebritate, Hippolitus Ferrariensis Cardinalis, nec non Prosper Columna, potens in Italia princeps, qui postea contra Fran-ciscum Galliarum regem Caroli imperatoris omnium copiarum dux apud Alpes fuerat, regalibus expleti muneribus, regiam sensere munificentiam. Parem ferme liberalitatem principes alii viri, qui praesentia sua regales nuptias honestaverunt, nec non regumac principum legati sunt experti. Praeter amplis-sima dona, omnibus pro viatico multi aurei sunt numerati, ut neminem poenituerit regiam Sigismundi regis conspexisse. Nuptiarum celebritate peracta, Andreas Tencinius palatinus Lublinensis et Joannes Ciarnkovius 1) praepositus Skarbimi-riensis, ad Ludovicum Ungariae et Boemiae regem eiusque regni proceres a Sigismundo rege legati iere, resque Ungari-cas dissidiis eius regni magnatum laborantes, composuere. Orato-res ad regem Ungar. missi. 1) Carncovius. purpuratorum denique ex diversis gentibus et nationibus turba. His cerimoniis in templo rite expletis, cenvivari coeptum est, multa hilaritate. Exemptaque fame epulis, quaedam edita spectacula, quae animos oculosque spectantium explebant. Sal-tabant subinde puellae, et festas ducebant choreas, omnia de-nique alacri perstrepebant laetitia: tam gratus omnibus Bonae reginae adventus in regnum fuerat. Sequenti a coronatione die, regia sponsa in regium thalamum pannis aureis undique exornatum est introducta: continuataque plures dies convivia, hilaritates, choreae, militaria ludicra, et alia spectacula. Victo-ribus Sigismundus Rex condigna praemia distribuit; Casimiro Marchioni Brandeburgensi praesertim, qui in militari tornea-mento equestrique certamine armatus insignem fortitudinis et audaciae laudem cum palma victoriae retulit. Secundum eum Joannes Tarlo Polonus equestris ordinis vir, regius praegu-stator, qui cum Casimiro principe repetitis viribus hasta con-currit, et armatum ex equo fortiter deturbavit. Haec merito reginae Bonae Barensi et Sphorciade foeli-citati ascribi possunt, quae tam sublimae praepotentis regis connubium (absit verbo invidia) sortita est. Nuptiarum expleta celebritate, Hippolitus Ferrariensis Cardinalis, nec non Prosper Columna, potens in Italia princeps, qui postea contra Fran-ciscum Galliarum regem Caroli imperatoris omnium copiarum dux apud Alpes fuerat, regalibus expleti muneribus, regiam sensere munificentiam. Parem ferme liberalitatem principes alii viri, qui praesentia sua regales nuptias honestaverunt, nec non regumac principum legati sunt experti. Praeter amplis-sima dona, omnibus pro viatico multi aurei sunt numerati, ut neminem poenituerit regiam Sigismundi regis conspexisse. Nuptiarum celebritate peracta, Andreas Tencinius palatinus Lublinensis et Joannes Ciarnkovius 1) praepositus Skarbimi-riensis, ad Ludovicum Ungariae et Boemiae regem eiusque regni proceres a Sigismundo rege legati iere, resque Ungari-cas dissidiis eius regni magnatum laborantes, composuere. Orato-res ad regem Ungar. missi. 1) Carncovius. Eras- mus Ciolek Mosco-vitae apud Polos -cum profli -gati per Joan. Bora- tinski. Mira-culum. B. Ca- simi- rus Vilnae mira- culis claret. Eadem ferme causa ad Maximilianum Caesarem oratores missi, Erasmus Vitellius Plocensis episcopus, et Raphael Lescinius Hic rebus apud Caesarem Isburgo ex sententia confectis, in Poloniam rediit. Erasmus episcopus Romam abiit. Sub eorum oratorum ex Cracovia exitu, ex Lituania est nunciatum, apud Polocicam arcem cum Moscoviticis prospere esse depugnatum, per Gastoldum et Joannem Boratiński Polonici equitatus du-cem, Septem equitum millia Moscovitarum apud Polocicam castra metati sunt, eiusque arcis vi vel proditione expugna-tionem tentarunt. Bina erant equitum regiorum millia, inter quos quingenti erant Poloni equites cataphracti, ab altera Dvinae amnis ripa 1) arx obsessa iacebat, ad quam Lituanis Polonisque, cum Duina nusquam vadabilis esse 2) perdifficilis erat transitus. Accidit ut Joanne Boratiriski ripam fluminis adequitante, vadumque diligentius et avide disqui-rente, adolescens quispiam eximio vectus equo augnstiore forma et amictu candido ei apparuit: Hac, hac, inquit, excla-mans; me sequimini. His dictis, subditis equo calcaribus, in flumen insiluit, vadoque ostenso, ad ripam alteram stupenti-bus omnibus evasit, posteaquam disparuit. Eo Boratiriski dux conspecto miraculo, ipse et omnis equitatus ostenso vado, nullo accepto incommodo tuto transivit. Qui vadum mon-stravit, beatus Casimirus Sigismundi regis frater creditus est fuisse. Hodie quod satis constat, Lituani eius divi singulari gloriantur patrocinio, cum stupendis clareat miraculis. Sed quicunque ille fuit, qui per Dvinam amnem vadum monstra-vit, regiarum copiarum duces, ea parte exercitum omnem tra-duxerunt, compositoque agmine procedentes, in Moscovitas, nil tale suspicantes, magno impetu irruerunt: qui primo tu-multu arma corripere et se defendere parabant, sed cum Li-tuanos Polonosque ferociter instare, et ex suis obtruncari plu-rimos conspexerunt, in fugam praecipites ruebant. Sed et in fuga caesi sunt plurimi, capti etiam aliqui, et Sigismundo regi in signum praeclarae victoriae missi. Castra hostium di- 1) ripa deest. 2) crederetur deest. Eras- mus Ciolek Mosco-vitae apud Polos -cum profli -gati per Joan. Bora- tinski. Mira-culum. B. Ca- simi- rus Vilnae mira- culis claret. Eadem ferme causa ad Maximilianum Caesarem oratores missi, Erasmus Vitellius Plocensis episcopus, et Raphael Lescinius Hic rebus apud Caesarem Isburgo ex sententia confectis, in Poloniam rediit. Erasmus episcopus Romam abiit. Sub eorum oratorum ex Cracovia exitu, ex Lituania est nunciatum, apud Polocicam arcem cum Moscoviticis prospere esse depugnatum, per Gastoldum et Joannem Boratiński Polonici equitatus du-cem, Septem equitum millia Moscovitarum apud Polocicam castra metati sunt, eiusque arcis vi vel proditione expugna-tionem tentarunt. Bina erant equitum regiorum millia, inter quos quingenti erant Poloni equites cataphracti, ab altera Dvinae amnis ripa 1) arx obsessa iacebat, ad quam Lituanis Polonisque, cum Duina nusquam vadabilis esse 2) perdifficilis erat transitus. Accidit ut Joanne Boratiriski ripam fluminis adequitante, vadumque diligentius et avide disqui-rente, adolescens quispiam eximio vectus equo augnstiore forma et amictu candido ei apparuit: Hac, hac, inquit, excla-mans; me sequimini. His dictis, subditis equo calcaribus, in flumen insiluit, vadoque ostenso, ad ripam alteram stupenti-bus omnibus evasit, posteaquam disparuit. Eo Boratiriski dux conspecto miraculo, ipse et omnis equitatus ostenso vado, nullo accepto incommodo tuto transivit. Qui vadum mon-stravit, beatus Casimirus Sigismundi regis frater creditus est fuisse. Hodie quod satis constat, Lituani eius divi singulari gloriantur patrocinio, cum stupendis clareat miraculis. Sed quicunque ille fuit, qui per Dvinam amnem vadum monstra-vit, regiarum copiarum duces, ea parte exercitum omnem tra-duxerunt, compositoque agmine procedentes, in Moscovitas, nil tale suspicantes, magno impetu irruerunt: qui primo tu-multu arma corripere et se defendere parabant, sed cum Li-tuanos Polonosque ferociter instare, et ex suis obtruncari plu-rimos conspexerunt, in fugam praecipites ruebant. Sed et in fuga caesi sunt plurimi, capti etiam aliqui, et Sigismundo regi in signum praeclarae victoriae missi. Castra hostium di- 1) ripa deest. 2) crederetur deest. repia et arx Polocica obsidione liberata. Eius victoriae laus, Joanni Boratiński viro forti et rei bellicae peritissimo, non immerito est adscripta. Quem postea Sigismundus rex ad se venientem ob rem bene gestam, militari donatione et debito honore est prosecutus. Mense inde Augusto Tauricani Boristene et inde Tyra amnibus superatis, magno impetu in Moldaviam irruperunt. Quindecim erant equitum millia, qui magnam Moldaviae partem atrociter ferro et igne sunt popu-lati. Multa hominum millia in potestatem redacta in servitu-tem abducebantur, cum Bogdanus Moldaviae palatinus, tribus millibus equitum Polonorum, qui in contigua Podolia limites regni custodiebant, ad se in auxilium accersitis, Moldavisque ad arma concitatis, Tartaris iam cum praeda abire parantibus a tergo cum valido exercitu affuit. Nec Tartari conspecto ho-ste, multitudine sua freti, detrectavere certameo. Structa u-trinque acie concursum est; Tartaris pro praeda, Moldavis et Polonis pro vastatae terrae vindicta fortiter dimicantibus. Ces-sit postremo victoria Moldavis Polonisque: fusi fugatique, ac omni praeda exuti Tartari. Haec victoria Sigismundo regi et reginae Bonae nunciata, communibus hostibus superatis et caesis, incredibilem eis laetitiam attulit, et pro praestita de Scythis hostibus victoria, Deo optimo maximo gratiae actae. Mense postea Octobri victi exercitus reliquiae, equis in cam-pis Boristenicis refectis, in Volbiniam incursionem fecerunt, ex quibus octingentos Constantinus Dux profligavit, Eusta-pheus vero Cercasiensis praefectus trecentos. Et hic annus, qui fuit decimus nonus supra millesimum quingentesimum humanae salutis, reginae Bonae fausto connubio, nec non tot ex diver-sis locis nunciatis victoriis, satis laetus fuit. In cuius parte postrema Sigismundus rex ad Lituanorum conventum, quem eius gentis proceribus in Bereste indixerat, est profectus Re-gina Bona Cracoviae gravida relicta, quae postea sequentis anni initio sub Sigismundi ex Lituania reditu, in die Priscae virginis filiam primam edidit, quae a sacro fonte Isabellae nomen tulit. Haud multo postea Sigismundus rex Petricoviam transivit, Conventumque regni Poloniae magnatum celebra-vit. Constitutum hic, ut ex vectigalibus oppidorum et agro- Tarta- riae Molda-vis et Polo-prosti- gati. 1519. Isabel-la nata Comi-tia Pe-trico-viensia repia et arx Polocica obsidione liberata. Eius victoriae laus, Joanni Boratiński viro forti et rei bellicae peritissimo, non immerito est adscripta. Quem postea Sigismundus rex ad se venientem ob rem bene gestam, militari donatione et debito honore est prosecutus. Mense inde Augusto Tauricani Boristene et inde Tyra amnibus superatis, magno impetu in Moldaviam irruperunt. Quindecim erant equitum millia, qui magnam Moldaviae partem atrociter ferro et igne sunt popu-lati. Multa hominum millia in potestatem redacta in servitu-tem abducebantur, cum Bogdanus Moldaviae palatinus, tribus millibus equitum Polonorum, qui in contigua Podolia limites regni custodiebant, ad se in auxilium accersitis, Moldavisque ad arma concitatis, Tartaris iam cum praeda abire parantibus a tergo cum valido exercitu affuit. Nec Tartari conspecto ho-ste, multitudine sua freti, detrectavere certameo. Structa u-trinque acie concursum est; Tartaris pro praeda, Moldavis et Polonis pro vastatae terrae vindicta fortiter dimicantibus. Ces-sit postremo victoria Moldavis Polonisque: fusi fugatique, ac omni praeda exuti Tartari. Haec victoria Sigismundo regi et reginae Bonae nunciata, communibus hostibus superatis et caesis, incredibilem eis laetitiam attulit, et pro praestita de Scythis hostibus victoria, Deo optimo maximo gratiae actae. Mense postea Octobri victi exercitus reliquiae, equis in cam-pis Boristenicis refectis, in Volbiniam incursionem fecerunt, ex quibus octingentos Constantinus Dux profligavit, Eusta-pheus vero Cercasiensis praefectus trecentos. Et hic annus, qui fuit decimus nonus supra millesimum quingentesimum humanae salutis, reginae Bonae fausto connubio, nec non tot ex diver-sis locis nunciatis victoriis, satis laetus fuit. In cuius parte postrema Sigismundus rex ad Lituanorum conventum, quem eius gentis proceribus in Bereste indixerat, est profectus Re-gina Bona Cracoviae gravida relicta, quae postea sequentis anni initio sub Sigismundi ex Lituania reditu, in die Priscae virginis filiam primam edidit, quae a sacro fonte Isabellae nomen tulit. Haud multo postea Sigismundus rex Petricoviam transivit, Conventumque regni Poloniae magnatum celebra-vit. Constitutum hic, ut ex vectigalibus oppidorum et agro- Tarta- riae Molda-vis et Polo-prosti- gati. 1519. Isabel-la nata Comi-tia Pe-trico-viensia Maxi- milia- ni Cae- saris mors. Caroli v. Cae- saris electio rum colonis, pecunia conferretur in trium millium mercena-riorum militum stipendium, qui contra Tartaricos tumultus Podoliae fines in Tirangetis 1) tuerentur, et ubi ingrueret ne-cessitas, omnis nobilitas ad resistendum hosti parata esset, arraaque sumeret. Adiunctum ut miles mercenarius palatino Moldaviae contra Scythas Tartaros opem ferret, mutuoque sibi auxiliarentur: hoc in foedere cum Moldavis rite positum erat. Sigismundus rebus regni sui ita compositis, Petricoviensi so-luto conventu, Cracoviam rediit. Nec multo postea nunciatum est, Maximilianum Romanum imperatorem fatalem mortem obiisse. Actum inde est apud Germanos, apud quos ius est imperatoris eligendi, quem potissimum in locum demortui Cae-saris essent suffecturi. Comitia propterea Francfordiae apud flumen Moganum 2). Electoribus imperii septem sunt indicta, ad quae Ludovicus Ungariae et Boemiae rex ratione regni Boemiae legatos destinavit. Misit et Sigismundus rex suos, qui se tutorem nepotis adolescentis esse praetendebat, Mathiam Drevicium Vladislaviensem episcopum, et Raphaelem Lesczin-ski Consiliarios, qui iura adolescentis regis tuerentur. Fran-ciscus Galliarum rex imperii titulum summe ambiebat: mis-sisque ad singulos Electores nunciis, magnis pollicitationibus eos corrumpere tentavit: et erant nonnulli qui ei astipularen-tur. Vicere tamen hi, qui Carolum Hispaniarum regem, Ma-ximiliani Caesaris ex Philippo filio nepotem, Romanorum re-gem declararunt extremis mensis Junii diebus: ad quos Un-gariae, Boemiae et Poloniae regum legati suffragiis suis ac-cessere, electioque unanimis et concors Caroli optimi princi-pis facta est. Sub quo tempore Basilius Moscovitarum dux cum Tauricano Tartarorum Caesare magnis missis muneribus egit, ut ad Roxiam regni Poloniae provinciam devastandam exercitum mitteret, ipse diversa parte a Nebrio, Beresina et Dvina amnibus Lituaniam invadere promittens. In id Tarta-rus cum Basilio, magnis ab eo acceptis muneribus, foedus percussit, moxque ex omnibus copiis quadraginta millium 1) in Tirangetis deest. 2) ad Mentun. Maxi- milia- ni Cae- saris mors. Caroli v. Cae- saris electio rum colonis, pecunia conferretur in trium millium mercena-riorum militum stipendium, qui contra Tartaricos tumultus Podoliae fines in Tirangetis 1) tuerentur, et ubi ingrueret ne-cessitas, omnis nobilitas ad resistendum hosti parata esset, arraaque sumeret. Adiunctum ut miles mercenarius palatino Moldaviae contra Scythas Tartaros opem ferret, mutuoque sibi auxiliarentur: hoc in foedere cum Moldavis rite positum erat. Sigismundus rebus regni sui ita compositis, Petricoviensi so-luto conventu, Cracoviam rediit. Nec multo postea nunciatum est, Maximilianum Romanum imperatorem fatalem mortem obiisse. Actum inde est apud Germanos, apud quos ius est imperatoris eligendi, quem potissimum in locum demortui Cae-saris essent suffecturi. Comitia propterea Francfordiae apud flumen Moganum 2). Electoribus imperii septem sunt indicta, ad quae Ludovicus Ungariae et Boemiae rex ratione regni Boemiae legatos destinavit. Misit et Sigismundus rex suos, qui se tutorem nepotis adolescentis esse praetendebat, Mathiam Drevicium Vladislaviensem episcopum, et Raphaelem Lesczin-ski Consiliarios, qui iura adolescentis regis tuerentur. Fran-ciscus Galliarum rex imperii titulum summe ambiebat: mis-sisque ad singulos Electores nunciis, magnis pollicitationibus eos corrumpere tentavit: et erant nonnulli qui ei astipularen-tur. Vicere tamen hi, qui Carolum Hispaniarum regem, Ma-ximiliani Caesaris ex Philippo filio nepotem, Romanorum re-gem declararunt extremis mensis Junii diebus: ad quos Un-gariae, Boemiae et Poloniae regum legati suffragiis suis ac-cessere, electioque unanimis et concors Caroli optimi princi-pis facta est. Sub quo tempore Basilius Moscovitarum dux cum Tauricano Tartarorum Caesare magnis missis muneribus egit, ut ad Roxiam regni Poloniae provinciam devastandam exercitum mitteret, ipse diversa parte a Nebrio, Beresina et Dvina amnibus Lituaniam invadere promittens. In id Tarta-rus cum Basilio, magnis ab eo acceptis muneribus, foedus percussit, moxque ex omnibus copiis quadraginta millium 1) in Tirangetis deest. 2) ad Mentun. equitum exercitum delegit, eumque transmisso Boristene ad regnum Poloniae vastandum misit. Qui per Volhiniam mense Julio Roxiam ingressi, Bugum amnem transmiserunt, inde late quaquam versus effusi caedibus et incendiis omnia miscen-tes, Lublinensern, Belsensem et Leopoliensem Satrapias atro-cissime pervastarunt: ad Vislam usque amnem terror et ex-cursio barbarorum penetravit, cum pavore fuga et trepidatione agrestium, qui rebus omnibus ademptis, in manus hostium et asperrimam servitutem inciderunt; pellebantur innumeri mor-tales ut pecora, multis in simul colligatis, quo singulis impe-ditior fuga esset. Erant in Podolia equitum mercenariorum tria millia Polonorum, quos Constantinus Ostroviensis dux per nuncios et literas sollicitavit, ad Bugum amnem propius ac-cederent, eo consilio, ut suorum Volhinensium iunctis copiis redeuntem cum praeda hostem loco aliquo opportuno aggre-derentur. Placuit Constantini ducis magni ea tempestate bel-latoris 1) consilium. Adproperavit Polonicus exercitus, solem occidentem versus, etsi viribus et numero longe impar Scy-tbico. Accurrerant nuncii regii cum mandato regio, ut iunctis cum Constantino dnce copiis, ad aleam universi certaminis se accingerent, Tartarosque praeda impeditos strenue invaderent. Nec multo postea Polonorum agmina cum Volhinensium mille circiter equitibus et Constantino Ostroviensi apud Bugum umnem et Sokalum arcem convenere, redeuntem hic hostem aggressuri. Cum ecce Tartari orientem versus procedentes, omnibus copiis, captivis cum cetera armentorum praeda adu-natis, adventare coeperunt, tanta multitudine, ut immensam camporum planiciem locustarum instar replerent. Jamque ad-versi exercitus tam prope erant, ut amnis Bugus duntaxat et busta oppidi Sokalensis, quod Tartari in primo ingressu exus-serant, utramque aciem dirimerent. Constantinus dux tantis hostium agminibus conspectis, in tali camporum planicie in quali Tartari ex equis instabili pugna praepollere consueve-runt, de victoria subdubitare coepit: Polonos propterea duc- Tarta- ri Po- doliam va- stant. Polo-norum clades apnd Soca-lum. 1) ea tempestate bellatoris desunt. equitum exercitum delegit, eumque transmisso Boristene ad regnum Poloniae vastandum misit. Qui per Volhiniam mense Julio Roxiam ingressi, Bugum amnem transmiserunt, inde late quaquam versus effusi caedibus et incendiis omnia miscen-tes, Lublinensern, Belsensem et Leopoliensem Satrapias atro-cissime pervastarunt: ad Vislam usque amnem terror et ex-cursio barbarorum penetravit, cum pavore fuga et trepidatione agrestium, qui rebus omnibus ademptis, in manus hostium et asperrimam servitutem inciderunt; pellebantur innumeri mor-tales ut pecora, multis in simul colligatis, quo singulis impe-ditior fuga esset. Erant in Podolia equitum mercenariorum tria millia Polonorum, quos Constantinus Ostroviensis dux per nuncios et literas sollicitavit, ad Bugum amnem propius ac-cederent, eo consilio, ut suorum Volhinensium iunctis copiis redeuntem cum praeda hostem loco aliquo opportuno aggre-derentur. Placuit Constantini ducis magni ea tempestate bel-latoris 1) consilium. Adproperavit Polonicus exercitus, solem occidentem versus, etsi viribus et numero longe impar Scy-tbico. Accurrerant nuncii regii cum mandato regio, ut iunctis cum Constantino dnce copiis, ad aleam universi certaminis se accingerent, Tartarosque praeda impeditos strenue invaderent. Nec multo postea Polonorum agmina cum Volhinensium mille circiter equitibus et Constantino Ostroviensi apud Bugum umnem et Sokalum arcem convenere, redeuntem hic hostem aggressuri. Cum ecce Tartari orientem versus procedentes, omnibus copiis, captivis cum cetera armentorum praeda adu-natis, adventare coeperunt, tanta multitudine, ut immensam camporum planiciem locustarum instar replerent. Jamque ad-versi exercitus tam prope erant, ut amnis Bugus duntaxat et busta oppidi Sokalensis, quod Tartari in primo ingressu exus-serant, utramque aciem dirimerent. Constantinus dux tantis hostium agminibus conspectis, in tali camporum planicie in quali Tartari ex equis instabili pugna praepollere consueve-runt, de victoria subdubitare coepit: Polonos propterea duc- Tarta- ri Po- doliam va- stant. Polo-norum clades apnd Soca-lum. 1) ea tempestate bellatoris desunt. Con-stanti -ni sa-lubre consi- lium reiec- tum. tores hortatus est, ut ad quempiam alium locum paludibus coangustatum et impeditiorem, qui eorum iuvaret paucitatem et Tartari suas tam late copias extendere non possent, castrJi retro transferrent: aut ci id non placeret, videaturque in ve-stigio aut vincendum fortiter, aut moriendum audacter fore, ipsi a transitu Bugi amnis hostiumque invasione abstinerent, sed Tartaris potius in ea iluminis parte, in qua consisterent, expectata, dimidiam Scythicarum copiarum partem flumen transire libere paterentur, fore, ut primis Tartarorum agmini-bus praelio victis, altera pars pavore consternata, facili nego tio opprimeretur. Talia Constantinus dux, vir rei bellicae ex-perientissimus; salubriter concionabatur. Nonnulli ea ex Polo-nis ductoribus laudare, castraque transferenda aut cum dimi-dia Tartarorum parte confligendum censebant, plerique nobi-les rei militaris parum periti, quibus fervidius erat ingeniiinij et ob id omnis morae erant impatientes, ea obaudire, con-temnere, probra etiam pavoris et trepidationis Constantino duci viro fortissimo obiectare, victoriae gloriam Polonis in eorum terra invidere, in Volhiniam bellum eum trans-ferre velle, contumaciter et proterve respondebant. Constan-tinus dux ea primo patienter ferre, postremo compositis rAa-nibus orare, pugnam in sequentem diem differant, cum nic dies (erat autem martis) exitialis sibi semper omnibus praeliis et funestus antea extitisset, paululum morae orare, in hoc sal-tem sibi obtemperarent: regii exercitus paucitatem, qui se ad quina hominum millia vix extenderet, rursus hostilis exeri-tus magnitudinem, qui equitum esset millium quadraginta, o-stentabat, auxiliares etiam copias luce crastina affuturas. Ex-pectabantur siquidem sexcenti equites Moldavi, viri fortes et bello exercitati. Insuper Joannes Tworowski cum quingentis ex Podolia equitibns, bellis Tartaricis assuetis, pluresque alii regni proceres, qui ad conflictum accelerabant: auxiliares e-tiam Lituanorum copias, quae in horas venturae sperabantur, praestolari censebat Constantinus. Sed cum temerariam iuven-tutem salutaria sua monita nihil permoverent, probraque etiam et convitia in eum iacerent, pavoremque exprobrarent, tunc ille ira succensus, bellatorem equum, cognomento leporem, Con-stanti -ni sa-lubre consi- lium reiec- tum. tores hortatus est, ut ad quempiam alium locum paludibus coangustatum et impeditiorem, qui eorum iuvaret paucitatem et Tartari suas tam late copias extendere non possent, castrJi retro transferrent: aut ci id non placeret, videaturque in ve-stigio aut vincendum fortiter, aut moriendum audacter fore, ipsi a transitu Bugi amnis hostiumque invasione abstinerent, sed Tartaris potius in ea iluminis parte, in qua consisterent, expectata, dimidiam Scythicarum copiarum partem flumen transire libere paterentur, fore, ut primis Tartarorum agmini-bus praelio victis, altera pars pavore consternata, facili nego tio opprimeretur. Talia Constantinus dux, vir rei bellicae ex-perientissimus; salubriter concionabatur. Nonnulli ea ex Polo-nis ductoribus laudare, castraque transferenda aut cum dimi-dia Tartarorum parte confligendum censebant, plerique nobi-les rei militaris parum periti, quibus fervidius erat ingeniiinij et ob id omnis morae erant impatientes, ea obaudire, con-temnere, probra etiam pavoris et trepidationis Constantino duci viro fortissimo obiectare, victoriae gloriam Polonis in eorum terra invidere, in Volhiniam bellum eum trans-ferre velle, contumaciter et proterve respondebant. Constan-tinus dux ea primo patienter ferre, postremo compositis rAa-nibus orare, pugnam in sequentem diem differant, cum nic dies (erat autem martis) exitialis sibi semper omnibus praeliis et funestus antea extitisset, paululum morae orare, in hoc sal-tem sibi obtemperarent: regii exercitus paucitatem, qui se ad quina hominum millia vix extenderet, rursus hostilis exeri-tus magnitudinem, qui equitum esset millium quadraginta, o-stentabat, auxiliares etiam copias luce crastina affuturas. Ex-pectabantur siquidem sexcenti equites Moldavi, viri fortes et bello exercitati. Insuper Joannes Tworowski cum quingentis ex Podolia equitibns, bellis Tartaricis assuetis, pluresque alii regni proceres, qui ad conflictum accelerabant: auxiliares e-tiam Lituanorum copias, quae in horas venturae sperabantur, praestolari censebat Constantinus. Sed cum temerariam iuven-tutem salutaria sua monita nihil permoverent, probraque etiam et convitia in eum iacerent, pavoremque exprobrarent, tunc ille ira succensus, bellatorem equum, cognomento leporem, pernicitate insignem, sibi dari postulavit: quo conscenso, in-ter suos milites aliquandiu cunetabundus stetit, cum prima Polonorum agmina, pugnae signo non expectato, Bugum amnem transire coeperunt: Tartaris structa acie stantibus, et ad con-gresssum intentis arcubus ardentibus. Erat in sinistra fluminis ripa, in qua Tauricae stabant acies, oppidum a Tartaris in-cendio absumptum: singulae ferme domus cellaria et subter-raneos specus habebant: oppidi exusti area a longe prospec-tantibus plana ac solida videbatur, cum alii semitecti, alii va-stis hiatibus paterent. Tartari ultra busta oppidi, et post sub-urbii sepimenta incendio illaesa, securi stabant, Polonosque tumultuarie, et sine ordine transeuntes, expectabant. Qui in aream exusti oppidi delati, ignari et imprudentes in coesos specus latentes et foveas cum equis praecipites ruebant. Alii qui transiverant, inter sepimenta delati, a Tartaris, sagittis conficiebantur 1) qui spicula 2) quas crebrae grandinis instar in Polonos emittebant, equos virosque aeque consauciabant et perimebant: Poloni vero sepimentis praepedientibus nec ma-nus cum eis conserere, nec lanceis eos contingere possent. Tartari vero in eos sagittas eminus mittebant et complures letalibus vulneribus consauciabant 3). Quo periculo viso Con-stantinus dux, dum laborantibus Polonis opem ferre vult, vado in loco paulo inferiori reperto, per illud Volhinensium copias traducit, pugnamque acerrimam ciet, Polonorum etiam copiae per aequa et iniqua multo suorum periculo, in apertum eva-serant; et cum hostibus manus conferre coeperunt. Gonser-tum est cum Tartaris praelium acre: cadebant hinc et inde plurimi: sed ex Tartaris, quorum corpora armis minus tecta erant, longe plures. Verum caedes haec prae eorum multitu-dine parum sensibilis erat: Marte adhuc ancipiti, magnum Po-lonis accessit, incommodum. Pulvis in agro culto equorum ungulis excitatus, tanta densitate, ut prospectu sublato, alter alterum non posset dignoscere: et a Tartarorum agminibus 1) conficiebantur deest, 2) pro: qui spicula — quas. 3) Tartari vero . . . consauciabant— totum desideratur. 21 pernicitate insignem, sibi dari postulavit: quo conscenso, in-ter suos milites aliquandiu cunetabundus stetit, cum prima Polonorum agmina, pugnae signo non expectato, Bugum amnem transire coeperunt: Tartaris structa acie stantibus, et ad con-gresssum intentis arcubus ardentibus. Erat in sinistra fluminis ripa, in qua Tauricae stabant acies, oppidum a Tartaris in-cendio absumptum: singulae ferme domus cellaria et subter-raneos specus habebant: oppidi exusti area a longe prospec-tantibus plana ac solida videbatur, cum alii semitecti, alii va-stis hiatibus paterent. Tartari ultra busta oppidi, et post sub-urbii sepimenta incendio illaesa, securi stabant, Polonosque tumultuarie, et sine ordine transeuntes, expectabant. Qui in aream exusti oppidi delati, ignari et imprudentes in coesos specus latentes et foveas cum equis praecipites ruebant. Alii qui transiverant, inter sepimenta delati, a Tartaris, sagittis conficiebantur 1) qui spicula 2) quas crebrae grandinis instar in Polonos emittebant, equos virosque aeque consauciabant et perimebant: Poloni vero sepimentis praepedientibus nec ma-nus cum eis conserere, nec lanceis eos contingere possent. Tartari vero in eos sagittas eminus mittebant et complures letalibus vulneribus consauciabant 3). Quo periculo viso Con-stantinus dux, dum laborantibus Polonis opem ferre vult, vado in loco paulo inferiori reperto, per illud Volhinensium copias traducit, pugnamque acerrimam ciet, Polonorum etiam copiae per aequa et iniqua multo suorum periculo, in apertum eva-serant; et cum hostibus manus conferre coeperunt. Gonser-tum est cum Tartaris praelium acre: cadebant hinc et inde plurimi: sed ex Tartaris, quorum corpora armis minus tecta erant, longe plures. Verum caedes haec prae eorum multitu-dine parum sensibilis erat: Marte adhuc ancipiti, magnum Po-lonis accessit, incommodum. Pulvis in agro culto equorum ungulis excitatus, tanta densitate, ut prospectu sublato, alter alterum non posset dignoscere: et a Tartarorum agminibus 1) conficiebantur deest, 2) pro: qui spicula — quas. 3) Tartari vero . . . consauciabant— totum desideratur. 21 teme- ritate iuve- num con- fecta. Mos- covitae Litua niam popu-lantur teme- ritate iuve- num con- fecta. Mos- covitae Litua niam popu-lantur proceres ac purpurati valido satis comparato exercitu, abeun-tes cum praeda Moscovitas assecuti, cum eis manus conse-ruerunt, multisque postremi agminis ex hostibus caesis, ma-gnam raptae praedae partem ex manibus eorum excusserunt. Hoc nuntium Sigismundum regem et Bonam reginam incre-dibili gaudio affecit: publiceque ad omnes aras ettempla Cra-coviae Deo Opt. Max. gratiae laudesque decantatae. Autum-nale iam tempus anni erat, pacisque et quietis spes bona ab omnibus circumquaque vicinis, cum ab ora maris ex Gedano allatum est, bellum Prussicum Albertum Marchionem Brande-burgensem Prussiacae militiae summum Magistrum in Sigis-mundum regem et regnum Poloniae moliri, tormenta bellica praeparare, milites conscribere, urbes etiam et oppida Prus-siae ad defectionem sollicitare: auxiliares copias equitum et peditum cum tormentis bellicis nec non magnis ad diruenda moenia bombardis ex Germania expectare. Proinde de Gedano emporio totius Prussiae opulentissimo, ne metu aliquo popu-lari hostis eo potiretur, esse periculum: talia Senatus Geda-nensis ad regem per oratores nunciavit et perscripsit, oravit-que,ut imminenti periculo opportune suae Majestatis Celsitudo 1) et mature. occurrat, ni velit terram Prussiae cum ora maris, multo suorum sanguine acquisitam, regnoque Poloniae cum tot egregiis urbibus, portubus et castellis adiectam, perditum iri. Tot undique bellis eo anno in Sigismundum regem 2) ex-orientibus, regnumque Poloniae, ac magnum ducatum Litua-niae bostibus veluti ex composito invadentibus, magnanimus rex generosum animum nequaquam deiecit: quinimo, quae ad bellum Prutenicum opportuna esse videbantur, magno studio comparabat. Haud multo postea Bona regina, quae iam ute-rum ex prole mascula gestare coeperat, Cracoviae relicta, ipse die Novembris quinta decima in Prussiam profectus, Calendis Decembris Torunium applicuit, urbem aedificiorum pulchritu-dine spectabilem et munitam. Quo postea regni proceres et nuntii terrarum iussu regio convenere, simul et terrae Prus- Mos- cho- rum clades. Bel- lum Prussi- cum cum Cruci - feris. Regis his Prus-siam adven-tus. 1) Suae Majestatis celsitudo desunt. 2) in Sigismundum regem desunt. proceres ac purpurati valido satis comparato exercitu, abeun-tes cum praeda Moscovitas assecuti, cum eis manus conse-ruerunt, multisque postremi agminis ex hostibus caesis, ma-gnam raptae praedae partem ex manibus eorum excusserunt. Hoc nuntium Sigismundum regem et Bonam reginam incre-dibili gaudio affecit: publiceque ad omnes aras ettempla Cra-coviae Deo Opt. Max. gratiae laudesque decantatae. Autum-nale iam tempus anni erat, pacisque et quietis spes bona ab omnibus circumquaque vicinis, cum ab ora maris ex Gedano allatum est, bellum Prussicum Albertum Marchionem Brande-burgensem Prussiacae militiae summum Magistrum in Sigis-mundum regem et regnum Poloniae moliri, tormenta bellica praeparare, milites conscribere, urbes etiam et oppida Prus-siae ad defectionem sollicitare: auxiliares copias equitum et peditum cum tormentis bellicis nec non magnis ad diruenda moenia bombardis ex Germania expectare. Proinde de Gedano emporio totius Prussiae opulentissimo, ne metu aliquo popu-lari hostis eo potiretur, esse periculum: talia Senatus Geda-nensis ad regem per oratores nunciavit et perscripsit, oravit-que,ut imminenti periculo opportune suae Majestatis Celsitudo 1) et mature. occurrat, ni velit terram Prussiae cum ora maris, multo suorum sanguine acquisitam, regnoque Poloniae cum tot egregiis urbibus, portubus et castellis adiectam, perditum iri. Tot undique bellis eo anno in Sigismundum regem 2) ex-orientibus, regnumque Poloniae, ac magnum ducatum Litua-niae bostibus veluti ex composito invadentibus, magnanimus rex generosum animum nequaquam deiecit: quinimo, quae ad bellum Prutenicum opportuna esse videbantur, magno studio comparabat. Haud multo postea Bona regina, quae iam ute-rum ex prole mascula gestare coeperat, Cracoviae relicta, ipse die Novembris quinta decima in Prussiam profectus, Calendis Decembris Torunium applicuit, urbem aedificiorum pulchritu-dine spectabilem et munitam. Quo postea regni proceres et nuntii terrarum iussu regio convenere, simul et terrae Prus- Mos- cho- rum clades. Bel- lum Prussi- cum cum Cruci - feris. Regis his Prus-siam adven-tus. 1) Suae Majestatis celsitudo desunt. 2) in Sigismundum regem desunt. Bruns-bergae per Cruci- feros inter-oepta. Nico- laus Firle- ius su- pre- mus copia - rum dux. Nico- laus terras Cruci - fero- rum popu- latur, etmul- tas ci- vitates et ar- ces ex- pu- gnat. 1520. Nuncii Ponti - ficis max. ad Re- gem. siae rnagnates, civitatumque insigniorum legati: celebrique Conventu, in Albertum Prussiacae militiae Magistrum et invi-sum ordinem Cruciferorum, bellum omnium ordinum suffragiis est decretum. Qui postquam bellum armaque in se per Sigis-mundum regem Poloniae expediri eognovit, Fabiano Varm|U ensi episcopo, qui ob vicinitatern iniuriae obnoxius fuerat, et regiarum erat partium, se ex coniesso hostem denuntiat, et mox Brunsbergam munitissimum eius antistitis oppidum ad sinum maris, quem Happum 1) accolae vocant, situm, inspe-rato ac subito ingressu et per fraudem intercipit, plateaque principali ac praetorio occupato, oppidanos in verba sua iu-rare coegit: locumque ita interceptum equitum et peditum praesidio firmavit. Amissae Brunsbergae culpa, in antistitem Fabianum, qui post hostilitatis denunciationem oppidum prae-sidiis militaribus firmare et caute custodire debuerat, est re-iecta. Bello per haec 2) in Prussia accenso, per Sigismundum regem in comparando exercitu est acceleratum: piacuit mer-cenario milite rem geri et in stipendium militibus in dupli-ces fertones ex agrorum colonis per nuncios terrarum assen-sum. Dena equitum peditumque millia extemplo conscripta, et in hostem ante festa natalitia sub signis missa, Nicolao Fir-leio Palatino tum Sendomiriensi omnium copiarum duce con-stituto. Qui ex Torunio in hosticum egressus, Cruciferici or-dinis terras populabatur: oppida munita et arces plerasque partim vi, partim deditione cepit; primumque Olstinum mi-nus, Ilavam, Dambrovno, Schonbergam, Morungum, Lubeme-lam, Lipstadium, Salfeldium, Prausmarcum, et alia pleraque Magistri ordinis et episcopi Pomesaniensis, vallo, fossis et moenibus muratis munita loca, perpetuae victoriae cursu in suam redegit potestatem, Januario et Februario mensibus, Anno vicesimo humanae salutis supra quingentesimum ac millesi-mum: quo toto anno in Prussia variante fortuna est bellige-ratum. Per id tempus, Leo Romanus pontifex, ad famam ac-censi in Prussia belli, primo Zachariam episcopum, postea Jo- 1) Habum. 2) per haec desideratur. Bruns-bergae per Cruci- feros inter-oepta. Nico- laus Firle- ius su- pre- mus copia - rum dux. Nico- laus terras Cruci - fero- rum popu- latur, etmul- tas ci- vitates et ar- ces ex- pu- gnat. 1520. Nuncii Ponti - ficis max. ad Re- gem. siae rnagnates, civitatumque insigniorum legati: celebrique Conventu, in Albertum Prussiacae militiae Magistrum et invi-sum ordinem Cruciferorum, bellum omnium ordinum suffragiis est decretum. Qui postquam bellum armaque in se per Sigis-mundum regem Poloniae expediri eognovit, Fabiano Varm|U ensi episcopo, qui ob vicinitatern iniuriae obnoxius fuerat, et regiarum erat partium, se ex coniesso hostem denuntiat, et mox Brunsbergam munitissimum eius antistitis oppidum ad sinum maris, quem Happum 1) accolae vocant, situm, inspe-rato ac subito ingressu et per fraudem intercipit, plateaque principali ac praetorio occupato, oppidanos in verba sua iu-rare coegit: locumque ita interceptum equitum et peditum praesidio firmavit. Amissae Brunsbergae culpa, in antistitem Fabianum, qui post hostilitatis denunciationem oppidum prae-sidiis militaribus firmare et caute custodire debuerat, est re-iecta. Bello per haec 2) in Prussia accenso, per Sigismundum regem in comparando exercitu est acceleratum: piacuit mer-cenario milite rem geri et in stipendium militibus in dupli-ces fertones ex agrorum colonis per nuncios terrarum assen-sum. Dena equitum peditumque millia extemplo conscripta, et in hostem ante festa natalitia sub signis missa, Nicolao Fir-leio Palatino tum Sendomiriensi omnium copiarum duce con-stituto. Qui ex Torunio in hosticum egressus, Cruciferici or-dinis terras populabatur: oppida munita et arces plerasque partim vi, partim deditione cepit; primumque Olstinum mi-nus, Ilavam, Dambrovno, Schonbergam, Morungum, Lubeme-lam, Lipstadium, Salfeldium, Prausmarcum, et alia pleraque Magistri ordinis et episcopi Pomesaniensis, vallo, fossis et moenibus muratis munita loca, perpetuae victoriae cursu in suam redegit potestatem, Januario et Februario mensibus, Anno vicesimo humanae salutis supra quingentesimum ac millesi-mum: quo toto anno in Prussia variante fortuna est bellige-ratum. Per id tempus, Leo Romanus pontifex, ad famam ac-censi in Prussia belli, primo Zachariam episcopum, postea Jo- 1) Habum. 2) per haec desideratur. annem de Medicis consanguineum suum, linguae Polonicae pe-ritissimum, ad Sigismundum regem nuntios misit, qui inter regem et Albertum ordinis magistrum pacem componerent, armaque ex eorum manibus excuterent. Rex, Romani Pontifi-cis arbitrio iustitiam suam ad terram Prussiae se submissu-rum dixit, optavitque, ut perpetuae pacis ac subiectionis for-roula post tot 1) cruentissima bella observaretur, Magisterque ordinis iuramentum fidelitatis et obedientiae praestaret. Nico-laus Firlei palatinus Sandomiriensis, omnium copiarum dux 2) tot oppidis et castellis incredibili celeritate in potestatem redactis, ac militari praesidio firmatis, ad Hollandam oppidum et arcem ei iunctam castra transtulit 3); cognoverat siquidem per exploratores, Albertum ordinis magistrum 4) cum trecen-tis equitibus istic venisse. Sed Albertus ut polona agmina ad-ventare persensit, Hollanda valido praesidio firmata, noctu fuga se subtraxit, duoisque conatus elusit: qui nihilominus oppidum et arcem arcta obsidione cinxit, et aliquoties valide oppugnavit; cumque eius loci expugnationem frustra tentas-set, ne hic uni loco assidendo tempus tereret, maxima exer-citus parte in Hollandae obsidione relicta, cum tribus equi-tum delectorum millibus ad summi ordinis Magistri terras depopulandas transivit: quas ingressus atrociter longe et late omnia pervastavit, praedaque ingenti parta ad Hollandica ca-stra boste nusquam viso rediit: ubi praeda deposita iussu re-gio ad Quidziniae urbis et arcis a Visla flumine haud procul sitae, expugnationem cum parte copiarum contendit, quo Si-gismundus rex tormenta bellica, et bombardas rarae magni-tudinis transmisit. Quibus Quidzinium cum Ecclesia cathedrali Pomesaniensium trium dierum spatio, intentissimis ferreorum globorum ictibus magna sane vi est expugnatum. Tantae vio-lentiae erant bombardae, ut duos et amplius muros ferrei Hol-landia ob-cessa. Qui-dzi-num expu-gna-tum. 1) tot deest. 2) palatinus Sandomiriensis omnium copiarum dux de-sunt. 3) castra transtulit desunt — pro his occurrit: magnis itineri-bus contendit, ut Albertum incautum opprimeret. 4) Albertum ordinis Magistrum' desunt. annem de Medicis consanguineum suum, linguae Polonicae pe-ritissimum, ad Sigismundum regem nuntios misit, qui inter regem et Albertum ordinis magistrum pacem componerent, armaque ex eorum manibus excuterent. Rex, Romani Pontifi-cis arbitrio iustitiam suam ad terram Prussiae se submissu-rum dixit, optavitque, ut perpetuae pacis ac subiectionis for-roula post tot 1) cruentissima bella observaretur, Magisterque ordinis iuramentum fidelitatis et obedientiae praestaret. Nico-laus Firlei palatinus Sandomiriensis, omnium copiarum dux 2) tot oppidis et castellis incredibili celeritate in potestatem redactis, ac militari praesidio firmatis, ad Hollandam oppidum et arcem ei iunctam castra transtulit 3); cognoverat siquidem per exploratores, Albertum ordinis magistrum 4) cum trecen-tis equitibus istic venisse. Sed Albertus ut polona agmina ad-ventare persensit, Hollanda valido praesidio firmata, noctu fuga se subtraxit, duoisque conatus elusit: qui nihilominus oppidum et arcem arcta obsidione cinxit, et aliquoties valide oppugnavit; cumque eius loci expugnationem frustra tentas-set, ne hic uni loco assidendo tempus tereret, maxima exer-citus parte in Hollandae obsidione relicta, cum tribus equi-tum delectorum millibus ad summi ordinis Magistri terras depopulandas transivit: quas ingressus atrociter longe et late omnia pervastavit, praedaque ingenti parta ad Hollandica ca-stra boste nusquam viso rediit: ubi praeda deposita iussu re-gio ad Quidziniae urbis et arcis a Visla flumine haud procul sitae, expugnationem cum parte copiarum contendit, quo Si-gismundus rex tormenta bellica, et bombardas rarae magni-tudinis transmisit. Quibus Quidzinium cum Ecclesia cathedrali Pomesaniensium trium dierum spatio, intentissimis ferreorum globorum ictibus magna sane vi est expugnatum. Tantae vio-lentiae erant bombardae, ut duos et amplius muros ferrei Hol-landia ob-cessa. Qui-dzi-num expu-gna-tum. 1) tot deest. 2) palatinus Sandomiriensis omnium copiarum dux de-sunt. 3) castra transtulit desunt — pro his occurrit: magnis itineri-bus contendit, ut Albertum incautum opprimeret. 4) Albertum ordinis Magistrum' desunt. Epis-oopus Pome-sanien, oum Capi-tulo Regi se de- didit. Prin-cipum Ger-mano- rum orato-res ad regem. Clades Ger- mano-rum apud Prus-mar-cum. globi penetraverint, murosque horrende diruerint. Adactusque est Pomesaniensis episcopus praelatique et canonici deditio-nem facere: qui Torunium ad Sigismundum regem supplices venientes, se et sua omnia regiae submiserunt potestati, iura-mentumque fidelitatis et obedientiae praestiterunt. Erant ple-rique Germaniae principes, qui partim sanguinis, partim ami-citiae vinculo Alberto summo ordinis Magistro obstricti erant, eumque auxiliorum promissorum spe alebant: quae antequam mitterent, statuerunt ad Sigismundum regem Oratores mit-tere, qui cum eo de pace agerent: singuli singulos oratores miserunt: octo erant numero. Qui Torunium venientes hone-sto comitatu, hospitaliter ac benigne, lauticiis etiam praebi-tis 1) a rege sunt accepti. Introducti in Senatum regium, cum pacis conditiones graves admodura et parum Polonis aequas attulissent, post multos cum rege congressus, re infecta ex Torunio in Germaniam ad suos principes rediere; qui omni pacis spe abiecta, milites conscribere, copiasque equestres et pedestres qui terra et mari in Prussiam mitterentur, compa-rare coeperunt. Sub quo tempore Jacobus Sencignovius cen-tum equites totidemque pedites Germanos apud Prausmarcum profligavit: captivosque duodenos nobiles viros in signum vi-ctoriae ad Sigismundum regem Toruninm misit. Diversa Prus-siae parte Stanislaus dux Masoviae in gratiam Sigismundi re-gis mille equites Germanos, totidemque pedites apud Pissiam insighi praelio superavit, eamque cum Lijcka et Lijecio 2) ar-cibus in finibus Masoviae sitis expugnavit. Alio loco in Prus-siae finibus Nydburgum oppidum et arcem, Cryski cum Ma-soviis aliquandiu obsessum in suam redegit potestatem, et re-gio praesidio firmavit. At Nicolaus Firlei regiarum copiarum dux, Quidzinio cum arce, militari praesidio firmatis, cum bom-bardis, quibus eam urbem cum arce expugnaverat, ad Hollan-diam est profectus. Hic quoque Polonicarum bombardarum vi, muri Hollandae diruti ac in terram strati sunt, oppidum cum arce expugnatum, ultima die Aprilis in regiam venit potesta- l) lauticiis etiam praebitis desunt. 2) Lycha et Lecio. Epis-oopus Pome-sanien, oum Capi-tulo Regi se de- didit. Prin-cipum Ger-mano- rum orato-res ad regem. Clades Ger- mano-rum apud Prus-mar-cum. globi penetraverint, murosque horrende diruerint. Adactusque est Pomesaniensis episcopus praelatique et canonici deditio-nem facere: qui Torunium ad Sigismundum regem supplices venientes, se et sua omnia regiae submiserunt potestati, iura-mentumque fidelitatis et obedientiae praestiterunt. Erant ple-rique Germaniae principes, qui partim sanguinis, partim ami-citiae vinculo Alberto summo ordinis Magistro obstricti erant, eumque auxiliorum promissorum spe alebant: quae antequam mitterent, statuerunt ad Sigismundum regem Oratores mit-tere, qui cum eo de pace agerent: singuli singulos oratores miserunt: octo erant numero. Qui Torunium venientes hone-sto comitatu, hospitaliter ac benigne, lauticiis etiam praebi-tis 1) a rege sunt accepti. Introducti in Senatum regium, cum pacis conditiones graves admodura et parum Polonis aequas attulissent, post multos cum rege congressus, re infecta ex Torunio in Germaniam ad suos principes rediere; qui omni pacis spe abiecta, milites conscribere, copiasque equestres et pedestres qui terra et mari in Prussiam mitterentur, compa-rare coeperunt. Sub quo tempore Jacobus Sencignovius cen-tum equites totidemque pedites Germanos apud Prausmarcum profligavit: captivosque duodenos nobiles viros in signum vi-ctoriae ad Sigismundum regem Toruninm misit. Diversa Prus-siae parte Stanislaus dux Masoviae in gratiam Sigismundi re-gis mille equites Germanos, totidemque pedites apud Pissiam insighi praelio superavit, eamque cum Lijcka et Lijecio 2) ar-cibus in finibus Masoviae sitis expugnavit. Alio loco in Prus-siae finibus Nydburgum oppidum et arcem, Cryski cum Ma-soviis aliquandiu obsessum in suam redegit potestatem, et re-gio praesidio firmavit. At Nicolaus Firlei regiarum copiarum dux, Quidzinio cum arce, militari praesidio firmatis, cum bom-bardis, quibus eam urbem cum arce expugnaverat, ad Hollan-diam est profectus. Hic quoque Polonicarum bombardarum vi, muri Hollandae diruti ac in terram strati sunt, oppidum cum arce expugnatum, ultima die Aprilis in regiam venit potesta- l) lauticiis etiam praebitis desunt. 2) Lycha et Lecio. tem. Hollanda expugnata ac Polonorum praesidio firmata, re-giarum copiarum dux ad Brunsbergam oppidum situ et arte munitissimum, quod ordinis Magister fraude interceperat, du-xit, cuius loci expugnatione desperata, Passeria flumine cum omnibus copiis transmisso, ad Heiligebulam 1) castra transtu-lit, quod oppidum cum arce primo accessu expugnavit. Jaco-bus Seucignovius ad agrum Brunsbergensem vastandum cum equitatu non contemnendo a tergo relictus; cum Germanis qui ex Brunsberga, Germanica instructi phalange, in eum eru-perunt, collatis signis depugnavit, sexcentosque ex eis inter-fecit, aut cepit. Ab Heiligebula ad Brandeburgum arcem ca-stra promota; quam pari bombardarum violentia, et Sigis-mundi regis foelicitate Poloni expugnaverunt, ac praesidio va-lido firmaverunt. Haud multo antea, Legniciensis dux et Ge-orgius Marchio Brandeburgensiurn Magistri ordinis frater, To-runium venere, ad tentandum, si forte pacem componere pos-sent; qui a Sigismundo rege comiter ac benigne habiti; quia tamen pacis conditiones attulerant parum honestas, ex Toru-nio re infecta abiere. Magister tandem ordinis tot una supra aliam cladibus consternatus: et quia in propinquo regius erat exercitus, veritus ne ad Kinsbergam Sambiae oppugnandam venirent, arma parum feliciter mota pertaesus, de deditione consilia agitare coepit. Detestabatur quorundam Principum Germaniae ignaviam et mendacia, quorum impulsu et vanis promissis, magni regis potentiam in se concitaverit: tot mu-nita oppida, tot arces amiserit, ne qua vi ea recuperare va-leat, aerario suo iam exhausto, perspicere; legationem dupli-cem Romani Pontificis in sui favorem apud iratum regem ni-hil valuisse, minus Germaniae principum Oratores, et nonnullos duces, qui pro sua parte nihil proficere, nec a bello indigna-tum regem et Polonos abstrahere potuerunt. Ipse omnibus ferme praeter Sambiam et Hinderlandiam spoliatus, quid aliud superest, nisi ut his quoque provinciis exutus, ex terris inops et vagus vitam agat, morte asperiorem. His et aliis Albertus Hol-landia capta. Bran- debur- gum expu- gna- tum. Dux Legni- ciensis etMar- chio Bran- debur- gensis ad re- gem vene- runt. Alber- tus Magi-ster Cruci -fero-rum dediti-onem medi-tatur. 1) Heligebeilam. tem. Hollanda expugnata ac Polonorum praesidio firmata, re-giarum copiarum dux ad Brunsbergam oppidum situ et arte munitissimum, quod ordinis Magister fraude interceperat, du-xit, cuius loci expugnatione desperata, Passeria flumine cum omnibus copiis transmisso, ad Heiligebulam 1) castra transtu-lit, quod oppidum cum arce primo accessu expugnavit. Jaco-bus Seucignovius ad agrum Brunsbergensem vastandum cum equitatu non contemnendo a tergo relictus; cum Germanis qui ex Brunsberga, Germanica instructi phalange, in eum eru-perunt, collatis signis depugnavit, sexcentosque ex eis inter-fecit, aut cepit. Ab Heiligebula ad Brandeburgum arcem ca-stra promota; quam pari bombardarum violentia, et Sigis-mundi regis foelicitate Poloni expugnaverunt, ac praesidio va-lido firmaverunt. Haud multo antea, Legniciensis dux et Ge-orgius Marchio Brandeburgensiurn Magistri ordinis frater, To-runium venere, ad tentandum, si forte pacem componere pos-sent; qui a Sigismundo rege comiter ac benigne habiti; quia tamen pacis conditiones attulerant parum honestas, ex Toru-nio re infecta abiere. Magister tandem ordinis tot una supra aliam cladibus consternatus: et quia in propinquo regius erat exercitus, veritus ne ad Kinsbergam Sambiae oppugnandam venirent, arma parum feliciter mota pertaesus, de deditione consilia agitare coepit. Detestabatur quorundam Principum Germaniae ignaviam et mendacia, quorum impulsu et vanis promissis, magni regis potentiam in se concitaverit: tot mu-nita oppida, tot arces amiserit, ne qua vi ea recuperare va-leat, aerario suo iam exhausto, perspicere; legationem dupli-cem Romani Pontificis in sui favorem apud iratum regem ni-hil valuisse, minus Germaniae principum Oratores, et nonnullos duces, qui pro sua parte nihil proficere, nec a bello indigna-tum regem et Polonos abstrahere potuerunt. Ipse omnibus ferme praeter Sambiam et Hinderlandiam spoliatus, quid aliud superest, nisi ut his quoque provinciis exutus, ex terris inops et vagus vitam agat, morte asperiorem. His et aliis Albertus Hol-landia capta. Bran- debur- gum expu- gna- tum. Dux Legni- ciensis etMar- chio Bran- debur- gensis ad re- gem vene- runt. Alber- tus Magi-ster Cruci -fero-rum dediti-onem medi-tatur. 1) Heligebeilam. Koe- nigs- berga a Po- loni obses- sa. suramus ordinis Magister permotus, ad Sigismundum regem humillimas ac pene supplices literas dedit: omnia quae impe-raret se facturum pollicitus, certis adiectis conditionibus, de quibus non nisi praesens cum praesente rege tractare vellet. Oravit praeterea, ut sibi sub fide publica Torunium in aulam regiam tutus pateret accessus, ad haec salvi conductus lite-rae, ut sibi mitterentur flagitavit. Eam Alberti Prussiacae mi-litiae Magistri petitionem Sigismundus rex haud aspernandam ratus, totum negotium ad Senatum regium reiecit: ubi res haec variis sententiis agitata est. Placuit postremo salvum conductum sub fide publica mitti; certis adiecds capitibus, quibus adveniente eo Torunium, fidelitatis et obedientiae iu-ramentum Sigismundo regi et regno Poloniae facere esset a-strictus: secus facienti, fides publica expirasse censeretuf, et ipse pro hoste haberetur. Haec sane salubriter fuere consti-tuta, si iisdem literis salvus conductus et conditiones adscriip-tae et 1) Magistro ordinis missae fuissent. Qui postea Toru-nium veniens, suppressis articulis, solis fidei publicae literis salutem et libertatem suam tuebatur. Sed haec aliquanto po-stea. Dum Torunii in Senatu regio de salvo conductu et ar-ticulis mittendis varie disceptatur, Mcolaus Firlei Palatinus Sandomiriensis 2) regiarum copiarum dux, Brandeburga arce praesidio firmata, ad Regium montem in Sambia, quae sedes ordinis Magistri est principalis, castra transtulit, et ea ad Praegulam amnem metatus est. Dum bombardae et tormenta bellica adversus urbem principalem expediuntur, salvi conduc-tus literae a Sigismundo rege, Alberto ordinis Magistro oppor-tune sunt allatae: quibus ille receptis, ac in castra Poloniea transmissis, cum Nicolao Firlei omnium copiarum duce 3) col-loquium expetit, et postea sub fide publica in Polonica castra descendit: ubi cum Polonorum praefectis tarn comiter ac be-nigne egit, ut omnia iam pro Sigismundo rege et Polonis velle facere videretur: testatus iturum 4) se Torunium: ut omni 1) et deest pro quo a Magistro habetur. 2) Palatinus Sandomiriensis desunt. 3) omnium copiarum duce desunt. 4) iterum (se Torunium profecturum). Koe- nigs- berga a Po- loni obses- sa. suramus ordinis Magister permotus, ad Sigismundum regem humillimas ac pene supplices literas dedit: omnia quae impe-raret se facturum pollicitus, certis adiectis conditionibus, de quibus non nisi praesens cum praesente rege tractare vellet. Oravit praeterea, ut sibi sub fide publica Torunium in aulam regiam tutus pateret accessus, ad haec salvi conductus lite-rae, ut sibi mitterentur flagitavit. Eam Alberti Prussiacae mi-litiae Magistri petitionem Sigismundus rex haud aspernandam ratus, totum negotium ad Senatum regium reiecit: ubi res haec variis sententiis agitata est. Placuit postremo salvum conductum sub fide publica mitti; certis adiecds capitibus, quibus adveniente eo Torunium, fidelitatis et obedientiae iu-ramentum Sigismundo regi et regno Poloniae facere esset a-strictus: secus facienti, fides publica expirasse censeretuf, et ipse pro hoste haberetur. Haec sane salubriter fuere consti-tuta, si iisdem literis salvus conductus et conditiones adscriip-tae et 1) Magistro ordinis missae fuissent. Qui postea Toru-nium veniens, suppressis articulis, solis fidei publicae literis salutem et libertatem suam tuebatur. Sed haec aliquanto po-stea. Dum Torunii in Senatu regio de salvo conductu et ar-ticulis mittendis varie disceptatur, Mcolaus Firlei Palatinus Sandomiriensis 2) regiarum copiarum dux, Brandeburga arce praesidio firmata, ad Regium montem in Sambia, quae sedes ordinis Magistri est principalis, castra transtulit, et ea ad Praegulam amnem metatus est. Dum bombardae et tormenta bellica adversus urbem principalem expediuntur, salvi conduc-tus literae a Sigismundo rege, Alberto ordinis Magistro oppor-tune sunt allatae: quibus ille receptis, ac in castra Poloniea transmissis, cum Nicolao Firlei omnium copiarum duce 3) col-loquium expetit, et postea sub fide publica in Polonica castra descendit: ubi cum Polonorum praefectis tarn comiter ac be-nigne egit, ut omnia iam pro Sigismundo rege et Polonis velle facere videretur: testatus iturum 4) se Torunium: ut omni 1) et deest pro quo a Magistro habetur. 2) Palatinus Sandomiriensis desunt. 3) omnium copiarum duce desunt. 4) iterum (se Torunium profecturum). hostilitate deposita, regiae gratiae sese insinuaret: sitque ei et regno Poloniae orani tempore obediens et fidelis. Nicolaus Firlei studium hominis commendari, hortari, ut clementissi-mum regem quamprimum adeat, futurum ut id sit ipsius ma-gno commodo et honoris incremento. In Kinsbergam 1) inde regressus dum ad longum iter se accingit, Anna Sigismundi regis iunior filia, quam ex Barbara Ungarica susceperat, vita decessit, cuius obitum Sigismundus pater acerbissime tulit. Nec multo postea Joannes Lubrański Posnaniensis episcopus fatalem mortem obiit, cui Petrus Tomicius Praemisliensis an-tistes regni Vicecancellarius regio et Romani pontificis assensu in dignitate est surrogatus. Sub quo tempore Carolus Roma-norum rex, extremis mensis Maii diebus ex Hispania regno-que Galliciae solvens, Oceano vectus, Aquitaniamque praeter-vectus, in Dobram Angliae civitatem appulit: ubi ex iacta-tione maris aliquandiu quievit: tandem prospero flante vento in Brabantiam applicuit. Accessus Caesaris ad Belgas, Fran-cisco Galliarum regi suspicionis nonnihil attulit. Enimvero hor-rebat eius principis potentiam, qui tot regna in bellicosa His-pania opulenta ac feroci Germania obtineret. Pro magno ita-que habuit negotio cum Henrico Angliae rege perpetuum in-ire foedus, amicitiamque et societatem, cuius fretus auxiliis, adversus suspectam Caroli potentiam firmior esset, aut saltem a Caesaris cum amicitia et societate abstraheret. Obtinuit tandem per Oratores citro ultroque missos, ut post Caroli Caesaris ex Dobra Angliae portu digressum, Henricus Angliae Rex ad Cales 2) oppidum, quod hic Rex unicum in continenti habet Galliae, navibus applicuerit, ubi in Ardet et Gijnes 3) propinquis oppidis Galliae et Angliae reges cum eorum con-iugibus die Junii septima convenerunt. Incredibile dictu est, qua comitate et fide duorum opulentissimorum in Christiani-tate regum hic congressus est celebratus. Junctum est po-stremo inter eos foedus perpetuum, amicitia et societas, no-minatim adversus Carolum Romanorum regem, cuius potentia Caroli V in Bra- bantia adven- tus. Galliae et An- gliae regum con- gres- sus. 1) Koenigsbergam. 2) Calesium. 3) Grines. 22 hostilitate deposita, regiae gratiae sese insinuaret: sitque ei et regno Poloniae orani tempore obediens et fidelis. Nicolaus Firlei studium hominis commendari, hortari, ut clementissi-mum regem quamprimum adeat, futurum ut id sit ipsius ma-gno commodo et honoris incremento. In Kinsbergam 1) inde regressus dum ad longum iter se accingit, Anna Sigismundi regis iunior filia, quam ex Barbara Ungarica susceperat, vita decessit, cuius obitum Sigismundus pater acerbissime tulit. Nec multo postea Joannes Lubrański Posnaniensis episcopus fatalem mortem obiit, cui Petrus Tomicius Praemisliensis an-tistes regni Vicecancellarius regio et Romani pontificis assensu in dignitate est surrogatus. Sub quo tempore Carolus Roma-norum rex, extremis mensis Maii diebus ex Hispania regno-que Galliciae solvens, Oceano vectus, Aquitaniamque praeter-vectus, in Dobram Angliae civitatem appulit: ubi ex iacta-tione maris aliquandiu quievit: tandem prospero flante vento in Brabantiam applicuit. Accessus Caesaris ad Belgas, Fran-cisco Galliarum regi suspicionis nonnihil attulit. Enimvero hor-rebat eius principis potentiam, qui tot regna in bellicosa His-pania opulenta ac feroci Germania obtineret. Pro magno ita-que habuit negotio cum Henrico Angliae rege perpetuum in-ire foedus, amicitiamque et societatem, cuius fretus auxiliis, adversus suspectam Caroli potentiam firmior esset, aut saltem a Caesaris cum amicitia et societate abstraheret. Obtinuit tandem per Oratores citro ultroque missos, ut post Caroli Caesaris ex Dobra Angliae portu digressum, Henricus Angliae Rex ad Cales 2) oppidum, quod hic Rex unicum in continenti habet Galliae, navibus applicuerit, ubi in Ardet et Gijnes 3) propinquis oppidis Galliae et Angliae reges cum eorum con-iugibus die Junii septima convenerunt. Incredibile dictu est, qua comitate et fide duorum opulentissimorum in Christiani-tate regum hic congressus est celebratus. Junctum est po-stremo inter eos foedus perpetuum, amicitia et societas, no-minatim adversus Carolum Romanorum regem, cuius potentia Caroli V in Bra- bantia adven- tus. Galliae et An- gliae regum con- gres- sus. 1) Koenigsbergam. 2) Calesium. 3) Grines. 22 Alber- tus Prus- siae magi-ster ad regem Toru-nium venit. Ger-mano - rum auxilia Magi- stro Cruci- fero- rutn missa. vicinis, regibus et populis non immerito formidolosa fuit. Suh quo tempore, Albertus Prussiaci ordinis Magister, toties a Po-lonis victus, tot amissis urbibus et castellis, animo fractus, motaque pertaesus arma, ad Sigismundum Poloniae regern supplex Torunium venit, cum quo aliquoties congressus, cum salvo) exeunte conductu ulterius tergiversari nou posset, ad hoc ,deventum erat, ut fide interposita crastina interveniente; die, ex formula foederis perpetui iuramentum fidelitatis et obedientiae praestare sit pollicitus et fecisset haud dubie, ni adverso fato quodam, eadem vespera quidam ordinis Commen-dator ex Regiomonte, praeter omnium spem supervenisset, qui nunciavit, ex Lubicensi portu, quatuor millia Germanorum peditum Memelam Sambiae appulisse, et iam Kinsbergam sive Regiomontem venisse: magna praeterea aliarum copiarum spe, equitum et peditum, qui ex Germania terrestri venirent iti-nere, Magistrum ordinio sua sponte belli ardentem desiderio, implevit. Quo factum est, ut Magister fide besterna die Si-gismundo regi data violata, sub diluculo commeatum a rege petierit, et se ad iter accingere coepit. Sigismundus rex qui ob datam fidem, iustam retinendi eius causam babebat, in-coustantiam hominis aversatus, undecima ab ea qua venerafc die, per contemptum abire permisit; Praefectum etiam Opo-censem, qui eum in Sambiam tuto conduceret, adiunxit, et ita sperata pax, quae die praecedenti conclusa fuerat, in ni-hilum recidit, omniaque rursus ad arma spectare coeperunt, Albertus in Sambiam ad Regiummontem reversus, Germanico lanceariorum instructus peditatu, hostilia moliri coepit, exer-citum ex oppidanis atque agrestibus auxit, naves aliquot mi-litibus onusias, per sinum Varmiensem ad Brunsbergam mi-sit, cum qiubus Gedanensium naves, numero superiores con-currerunt, victosque magna ex parte trucidarunt, naves ali-quot depresserunt, alias coeperunt cum captivis sexagiuta. In castris regiis quae a Regiomonte nonduin mota erant, per co-piarum regiarum duces consultatum, quid potissimum pacis spe abiecta sequerentur, qua parte Cruciferi premendi essent. In quo inter regios dnces diversis certatum est sententiis, aliis pensentibus in Sambiam uno impetu traiiciendum, hostibusque Alber- tus Prus- siae magi-ster ad regem Toru-nium venit. Ger-mano - rum auxilia Magi- stro Cruci- fero- rutn missa. vicinis, regibus et populis non immerito formidolosa fuit. Suh quo tempore, Albertus Prussiaci ordinis Magister, toties a Po-lonis victus, tot amissis urbibus et castellis, animo fractus, motaque pertaesus arma, ad Sigismundum Poloniae regern supplex Torunium venit, cum quo aliquoties congressus, cum salvo) exeunte conductu ulterius tergiversari nou posset, ad hoc ,deventum erat, ut fide interposita crastina interveniente; die, ex formula foederis perpetui iuramentum fidelitatis et obedientiae praestare sit pollicitus et fecisset haud dubie, ni adverso fato quodam, eadem vespera quidam ordinis Commen-dator ex Regiomonte, praeter omnium spem supervenisset, qui nunciavit, ex Lubicensi portu, quatuor millia Germanorum peditum Memelam Sambiae appulisse, et iam Kinsbergam sive Regiomontem venisse: magna praeterea aliarum copiarum spe, equitum et peditum, qui ex Germania terrestri venirent iti-nere, Magistrum ordinio sua sponte belli ardentem desiderio, implevit. Quo factum est, ut Magister fide besterna die Si-gismundo regi data violata, sub diluculo commeatum a rege petierit, et se ad iter accingere coepit. Sigismundus rex qui ob datam fidem, iustam retinendi eius causam babebat, in-coustantiam hominis aversatus, undecima ab ea qua venerafc die, per contemptum abire permisit; Praefectum etiam Opo-censem, qui eum in Sambiam tuto conduceret, adiunxit, et ita sperata pax, quae die praecedenti conclusa fuerat, in ni-hilum recidit, omniaque rursus ad arma spectare coeperunt, Albertus in Sambiam ad Regiummontem reversus, Germanico lanceariorum instructus peditatu, hostilia moliri coepit, exer-citum ex oppidanis atque agrestibus auxit, naves aliquot mi-litibus onusias, per sinum Varmiensem ad Brunsbergam mi-sit, cum qiubus Gedanensium naves, numero superiores con-currerunt, victosque magna ex parte trucidarunt, naves ali-quot depresserunt, alias coeperunt cum captivis sexagiuta. In castris regiis quae a Regiomonte nonduin mota erant, per co-piarum regiarum duces consultatum, quid potissimum pacis spe abiecta sequerentur, qua parte Cruciferi premendi essent. In quo inter regios dnces diversis certatum est sententiis, aliis pensentibus in Sambiam uno impetu traiiciendum, hostibusque pugnae copiam faciendum. Alii ad Praegolae amnis superiora castra transferenda existimabant, Bartensteinum atque Hyn-derlandiam versus, ubi plurima Marianorum militum oppida expugnari ac in potestatem redigi possent, fierique posset, ut brevibufc jactis 1) per Allam et Praegolam flumina pontibus, haud difficilis illi in terram Sambiam fieret transitus, Magi-strumque ordinis ad aleam universi certaminis compellerent. Compluribus tertio loco visum, ut Sambia et Hynderldndia obmissa, Brunsberga vallo fossis et muri spissitudine munitis-simum oppidum, qua Passeria amnis in sinum Varmiensem erumpit, primum peteretur 2) ac oppugnaretur. Hae senten-tiae ad Senatum regium reiectae, iniquo terrae Prussiae fato, quo bellum in longum trahebatur, deterior electa est. Jussus-que Nicolaus Firlei regiarum copiarum dux ad Brunsbergam castra transferre, eumque locum alioquin inexpugnabilem ob-sidere ac oppugnare, hac una persuasione, qua Gedanenses facilem exercitui commeatum per aquas subvehere possent; nec inexpugnabilis loci difficultas, longae obsidionis taedium, immensaque pecuniae in milites profusio cum aliis incommo-dis sunt animadversa. Nicolaus Firlei Regis Senatusque accep-tis mandatis, ut Brunsbergam aggrederetur, circa castrorum motum a Regiomonte, magnam equitatus partem ad Hinder-landiam vastandam misit. Ingens armentorum pecorumque multitudo ad castra regia Brunsbergam compulsa, abundantem commeatus copiam militibus praebuit. Redeunte a Regiomonte exercitu, Brandeburga arx rebus omnibus spoliata magna ex parte diruta relicta est a Polonis. Castris ante Brunsbergam positis, tormenta bellica in eius urbis moenia et turrim prae-torii excelsam exonerari coepta: eius turris pars superior cre-bris globorum ictibus deiecta. Moenibus parum allatum in-commodi, ob muri spissitudinem, propugnabaturque urbs acer-rime a valido, quod intus erat Magistri ordinis praesidio, et a sinu maris, cui urbs ab una parte incubat, liber Cruciferi-cis navibus patebat accessus. Quo factum est, ut per has dif- Bruns-bergae a Po- lonis obses- sa l) actis 2) potiretur. pugnae copiam faciendum. Alii ad Praegolae amnis superiora castra transferenda existimabant, Bartensteinum atque Hyn-derlandiam versus, ubi plurima Marianorum militum oppida expugnari ac in potestatem redigi possent, fierique posset, ut brevibufc jactis 1) per Allam et Praegolam flumina pontibus, haud difficilis illi in terram Sambiam fieret transitus, Magi-strumque ordinis ad aleam universi certaminis compellerent. Compluribus tertio loco visum, ut Sambia et Hynderldndia obmissa, Brunsberga vallo fossis et muri spissitudine munitis-simum oppidum, qua Passeria amnis in sinum Varmiensem erumpit, primum peteretur 2) ac oppugnaretur. Hae senten-tiae ad Senatum regium reiectae, iniquo terrae Prussiae fato, quo bellum in longum trahebatur, deterior electa est. Jussus-que Nicolaus Firlei regiarum copiarum dux ad Brunsbergam castra transferre, eumque locum alioquin inexpugnabilem ob-sidere ac oppugnare, hac una persuasione, qua Gedanenses facilem exercitui commeatum per aquas subvehere possent; nec inexpugnabilis loci difficultas, longae obsidionis taedium, immensaque pecuniae in milites profusio cum aliis incommo-dis sunt animadversa. Nicolaus Firlei Regis Senatusque accep-tis mandatis, ut Brunsbergam aggrederetur, circa castrorum motum a Regiomonte, magnam equitatus partem ad Hinder-landiam vastandam misit. Ingens armentorum pecorumque multitudo ad castra regia Brunsbergam compulsa, abundantem commeatus copiam militibus praebuit. Redeunte a Regiomonte exercitu, Brandeburga arx rebus omnibus spoliata magna ex parte diruta relicta est a Polonis. Castris ante Brunsbergam positis, tormenta bellica in eius urbis moenia et turrim prae-torii excelsam exonerari coepta: eius turris pars superior cre-bris globorum ictibus deiecta. Moenibus parum allatum in-commodi, ob muri spissitudinem, propugnabaturque urbs acer-rime a valido, quod intus erat Magistri ordinis praesidio, et a sinu maris, cui urbs ab una parte incubat, liber Cruciferi-cis navibus patebat accessus. Quo factum est, ut per has dif- Bruns-bergae a Po- lonis obses- sa l) actis 2) potiretur. Tarta-ri Po-doliam va-stant. Sigis- mun- dus Augu- stus natus die prima Augu- sti 1520. ficultates oppugnatio in longum traheretur, et immensa pe-cuniae vis in mercenarios milites profunderetur. Diversa Prus-siae parte centum equites Cruciferi ex Nydburgo Masoviarn populabundi exiverant, qui a Masoviis circumventi, praeter commendatorem unum, qui equi celeritate avectus effugerat, ad internecionem caesi omnes. Sub quo tempore in regni parte orientali, duo Tartarorum millia in Podoliam irruperunt, vastaruntque atrociter: quos iam abire parantes Trzebinski regii equitatus centurio, vir fortis et disciplinae militaris pe-ritus, cum quingentis Polonis ac ducentis Volhinensibus ag-gressus, egregie vicit, magnaque ex parte caecidit et praeda omni exutos procul fugavit. Jacobus Strusius magnae indolis atque audaciae adolescens, dum fugientes Tartaros avidius in-sequitur, hos et illos caedit ac obtruncat, a suis longius avectus, a Tartaris circumventus, est interemptus. Haec victo-ria etsi non incruenta Torunium allata, magna Sigismundum regem affecit laetitia, qui ut Prutenico bello totus incumbe-ret, omnesque vires suas in unum contraheret, constituit cum aliis vicinis gentibus bella pace aut induciis suspendere. Et opportune Basilius Magnus Moscovitarum dux Oratores misit, qui pacem a Sigismundo rege, captivorumque, qui Vilnae cu-stodiebantur, restitutionem deposcerent. Sigismundus Rex per legatos suos responsum Basilio duci se daturum est pollici-tus: nec multo postea Polocensem palatinum in Moscoviam legatum misit, qui responsum referens dixit, nec pacem, nec captivorum restitutionem ullam fieri posse, nisi Smolensko arce prius restituta. Tali a legato regio Basilius Magnus ac-cepto responso, postquam tergiversari coepisset, nec Smolen-skum restituere vellet, legatus regius re infecta in Lituaniam rediit, et per haec cum Moscovitis nec pax erat, nec certum bellum. Inter tantas bellorum procellas Sigismundus rex iu-cundissimum accepit nuncium, reginam Bonam filium, qui a sacro fonte paternum tulit nomen, peperisse. Incredibile dictu quanta res haec laetitia omnes affecit, cum iam Dei benigni-tate quod unum ad summam Sigismundi regis foelicitatem de-erat, regii propriique sanguinis successorem nactus esset, et iam inde maiori animo coeptum bellum pertractare coepit, Tarta-ri Po-doliam va-stant. Sigis- mun- dus Augu- stus natus die prima Augu- sti 1520. ficultates oppugnatio in longum traheretur, et immensa pe-cuniae vis in mercenarios milites profunderetur. Diversa Prus-siae parte centum equites Cruciferi ex Nydburgo Masoviarn populabundi exiverant, qui a Masoviis circumventi, praeter commendatorem unum, qui equi celeritate avectus effugerat, ad internecionem caesi omnes. Sub quo tempore in regni parte orientali, duo Tartarorum millia in Podoliam irruperunt, vastaruntque atrociter: quos iam abire parantes Trzebinski regii equitatus centurio, vir fortis et disciplinae militaris pe-ritus, cum quingentis Polonis ac ducentis Volhinensibus ag-gressus, egregie vicit, magnaque ex parte caecidit et praeda omni exutos procul fugavit. Jacobus Strusius magnae indolis atque audaciae adolescens, dum fugientes Tartaros avidius in-sequitur, hos et illos caedit ac obtruncat, a suis longius avectus, a Tartaris circumventus, est interemptus. Haec victo-ria etsi non incruenta Torunium allata, magna Sigismundum regem affecit laetitia, qui ut Prutenico bello totus incumbe-ret, omnesque vires suas in unum contraheret, constituit cum aliis vicinis gentibus bella pace aut induciis suspendere. Et opportune Basilius Magnus Moscovitarum dux Oratores misit, qui pacem a Sigismundo rege, captivorumque, qui Vilnae cu-stodiebantur, restitutionem deposcerent. Sigismundus Rex per legatos suos responsum Basilio duci se daturum est pollici-tus: nec multo postea Polocensem palatinum in Moscoviam legatum misit, qui responsum referens dixit, nec pacem, nec captivorum restitutionem ullam fieri posse, nisi Smolensko arce prius restituta. Tali a legato regio Basilius Magnus ac-cepto responso, postquam tergiversari coepisset, nec Smolen-skum restituere vellet, legatus regius re infecta in Lituaniam rediit, et per haec cum Moscovitis nec pax erat, nec certum bellum. Inter tantas bellorum procellas Sigismundus rex iu-cundissimum accepit nuncium, reginam Bonam filium, qui a sacro fonte paternum tulit nomen, peperisse. Incredibile dictu quanta res haec laetitia omnes affecit, cum iam Dei benigni-tate quod unum ad summam Sigismundi regis foelicitatem de-erat, regii propriique sanguinis successorem nactus esset, et iam inde maiori animo coeptum bellum pertractare coepit, Joannernque Swierciowski qni ante sexennium Moscovitas apud Orsam trans Boristenem magno praelio superavit, ad castra quae apud Brunsbergam haerebant, misit, collegamque Nico-lao Firleio, aequato ei imperio adiunxit, urbsque alioquin munitissima, maiore studio et apparatu oppugnabatur, que non minore diligentia ac pertinacia ab Alberto 1) ordinis Magistro et Cruciferis propugnabatur. Eo tempore a Ludovico Unga-riae et Boemiae rege Jauriensis 2) episcopus et Trepka Polo-nus legati venere. Venit et Helias Mursa a Tauricano Caesare orator. Albertus ordinis Magister receptis, ut superius memo-Tatum est, Germanicis per mare auxiliis, cum eis in apertum erupit, et ad Helspergam Varmiensis episcopi sedem, oppidum validum et arcem munitissimam oppugnandam contendit, quam ubi firmiorem reperit, quam ut eam expugnare facile posset, incenso suburbio et agris vicinis pervastatis, cum omnibus copiis et bombardis ad Ressel oppidum et arcem expugnan-dam est profectus, ubi validissimum erat praesidium, mille oc-tingentorum Polonorum equitum, cui Jacobus Sencignovius vir disciplinae militaris peritus, et manu |)romptus praeerat. Eius quoque oppidi potiundi spe Magister ordinis destitutus, Rastenburgum versus signa vertere iussit. Jacobus Sencigno-vius ex Ressel in apertum egressus, extremum abeuntium agmen carpere coepit, sexcentos cataphractos equites, calibeis toracibus Germanorum more armatos adeptus, cum eis longo tempore decertavit, trecentisque ex eis interfectis aut captis, alios in fugam vertit. Ad eius cladis nuncium Albertus ordi-nis Magister consternatus, cum residuis equitum peditumque copiis fugienti similis Rastenburgum sese recepit. Pari foeli-citate cum Cruciferico Livoniensium equitatu apud Barten-steinum est decertatum, hic etiam Poloni egregie vicerunt, quadraginta ex eis interfectis et aliquot captis. Hic Jacobus Brosovecius Polonus miles, staturae admodum pusillae cum Germano cataphracto equite, in eius comparatione giganteae staturae congressus, cum egregie vicit ac sponsione fidei ob- Hels-perga a Ma-gistro oppu-gnatur Jaco- bus Boro- sove- cius mili- tem Ger- ma- num caepit. 1) Alberto deest. 2) Laurentius. Joannernque Swierciowski qni ante sexennium Moscovitas apud Orsam trans Boristenem magno praelio superavit, ad castra quae apud Brunsbergam haerebant, misit, collegamque Nico-lao Firleio, aequato ei imperio adiunxit, urbsque alioquin munitissima, maiore studio et apparatu oppugnabatur, que non minore diligentia ac pertinacia ab Alberto 1) ordinis Magistro et Cruciferis propugnabatur. Eo tempore a Ludovico Unga-riae et Boemiae rege Jauriensis 2) episcopus et Trepka Polo-nus legati venere. Venit et Helias Mursa a Tauricano Caesare orator. Albertus ordinis Magister receptis, ut superius memo-Tatum est, Germanicis per mare auxiliis, cum eis in apertum erupit, et ad Helspergam Varmiensis episcopi sedem, oppidum validum et arcem munitissimam oppugnandam contendit, quam ubi firmiorem reperit, quam ut eam expugnare facile posset, incenso suburbio et agris vicinis pervastatis, cum omnibus copiis et bombardis ad Ressel oppidum et arcem expugnan-dam est profectus, ubi validissimum erat praesidium, mille oc-tingentorum Polonorum equitum, cui Jacobus Sencignovius vir disciplinae militaris peritus, et manu |)romptus praeerat. Eius quoque oppidi potiundi spe Magister ordinis destitutus, Rastenburgum versus signa vertere iussit. Jacobus Sencigno-vius ex Ressel in apertum egressus, extremum abeuntium agmen carpere coepit, sexcentos cataphractos equites, calibeis toracibus Germanorum more armatos adeptus, cum eis longo tempore decertavit, trecentisque ex eis interfectis aut captis, alios in fugam vertit. Ad eius cladis nuncium Albertus ordi-nis Magister consternatus, cum residuis equitum peditumque copiis fugienti similis Rastenburgum sese recepit. Pari foeli-citate cum Cruciferico Livoniensium equitatu apud Barten-steinum est decertatum, hic etiam Poloni egregie vicerunt, quadraginta ex eis interfectis et aliquot captis. Hic Jacobus Brosovecius Polonus miles, staturae admodum pusillae cum Germano cataphracto equite, in eius comparatione giganteae staturae congressus, cum egregie vicit ac sponsione fidei ob- Hels-perga a Ma-gistro oppu-gnatur Jaco- bus Boro- sove- cius mili- tem Ger- ma- num caepit. 1) Alberto deest. 2) Laurentius. Melsa- cum cap- tum a Magi- stro. Vor- mitae civitas epis- copi Var- mien- sis per prodi- tionem Kad- wan- kovii capta. Seli- mus periit. Tauri- canus Tarta- rorum impe- rator Noga- ienses Tarta ros suae Bubii- cit po- testati. striuxit, Toruniuraque ad regem captivurn deduxit Res fuit admiratione digna, quando ille pusillus vastae staturae mili-tem ad conspectum regium pertraheret, Germano milite pu-dore suffuso, quod a gnano verius, quam viro fuerit supera-tus. Albertus ordinis Magister, posteaquam Helspergam et Res-sellam frustra tentasset, Melsacum oppidum nocturna ac ins-perata oppugnatione caepit. Erant illic duo regii magistri equitum Laurentius Myscowski et qui ubi oppidum moenibus multa bombardarum vi collapsis, se tueri non posse conspexere, in arcem, quae parum munita erat, refugerunt. Quo factum, ut defensione desperata obsessi deditionem facere sint coacti, conditione adiecta, rebus et personis salvis. Fides deditis servata, tuto in pacatum abiere. Ad Vormitam inde ordinis Magister castra transtulit, oppidum multo maius mu-nitius ac opulentius. Erat hic .... Radwankowski magister equitum cum Polonorum praesidio, qui primo hostium accessu oppidum egregie tutatus est. Verum Albertus ordinis Magi-ster posteaquam vi proficere nihil potuit, ad artes suas con-versus praesidii praefectum primo ad colloquium evocavit, promissisque amplissimis effecit, ut ei oppidum prodere sit pollicitus. Obstabant nefario homini primo decuriones Poloni, inde oppidani, mulieribus argentea vestium suarum ornamenta ad bombardarum globuios et defensionem offerentibus. Cor-ruptus pecunia Radwankowski, postremo portam Magistro or-dinis patefecit: amissumque est oppidum, ad res ordinis infe-standas apprime opportunum. Haec mense Augusto gesta: plu-res eius dies coruscationibus, tonitruis et assiduis imbribus foedi fuere, quo factum est, ut Visla amnis nimio aquarum auctu inundaverit, damnaque accolis non modica fecerit. Mense insequenti Poloni cum ducentis Cruciferis Bartensteino egres-sis decertarunt, ex quibus partem longe maiorem trucidarunt, alios in fugam verterunt. Sub quo tempore Selimus Turcorum imperator, qui Syriam cum Aegypto et Arabia ante quadrien-nium Turcorum imperio adiecit, in Bisantio diem vitae clausit extremum: cui Solimanus filius in imperio successit. Taurica-nus quoque Tartarus Tanaim cum ingentibus copiis transgres-sus, Nogaienses Tartaros Nomadum more in Scythia late pa- Melsa- cum cap- tum a Magi- stro. Vor- mitae civitas epis- copi Var- mien- sis per prodi- tionem Kad- wan- kovii capta. Seli- mus periit. Tauri- canus Tarta- rorum impe- rator Noga- ienses Tarta ros suae Bubii- cit po- testati. striuxit, Toruniuraque ad regem captivurn deduxit Res fuit admiratione digna, quando ille pusillus vastae staturae mili-tem ad conspectum regium pertraheret, Germano milite pu-dore suffuso, quod a gnano verius, quam viro fuerit supera-tus. Albertus ordinis Magister, posteaquam Helspergam et Res-sellam frustra tentasset, Melsacum oppidum nocturna ac ins-perata oppugnatione caepit. Erant illic duo regii magistri equitum Laurentius Myscowski et qui ubi oppidum moenibus multa bombardarum vi collapsis, se tueri non posse conspexere, in arcem, quae parum munita erat, refugerunt. Quo factum, ut defensione desperata obsessi deditionem facere sint coacti, conditione adiecta, rebus et personis salvis. Fides deditis servata, tuto in pacatum abiere. Ad Vormitam inde ordinis Magister castra transtulit, oppidum multo maius mu-nitius ac opulentius. Erat hic .... Radwankowski magister equitum cum Polonorum praesidio, qui primo hostium accessu oppidum egregie tutatus est. Verum Albertus ordinis Magi-ster posteaquam vi proficere nihil potuit, ad artes suas con-versus praesidii praefectum primo ad colloquium evocavit, promissisque amplissimis effecit, ut ei oppidum prodere sit pollicitus. Obstabant nefario homini primo decuriones Poloni, inde oppidani, mulieribus argentea vestium suarum ornamenta ad bombardarum globuios et defensionem offerentibus. Cor-ruptus pecunia Radwankowski, postremo portam Magistro or-dinis patefecit: amissumque est oppidum, ad res ordinis infe-standas apprime opportunum. Haec mense Augusto gesta: plu-res eius dies coruscationibus, tonitruis et assiduis imbribus foedi fuere, quo factum est, ut Visla amnis nimio aquarum auctu inundaverit, damnaque accolis non modica fecerit. Mense insequenti Poloni cum ducentis Cruciferis Bartensteino egres-sis decertarunt, ex quibus partem longe maiorem trucidarunt, alios in fugam verterunt. Sub quo tempore Selimus Turcorum imperator, qui Syriam cum Aegypto et Arabia ante quadrien-nium Turcorum imperio adiecit, in Bisantio diem vitae clausit extremum: cui Solimanus filius in imperio successit. Taurica-nus quoque Tartarus Tanaim cum ingentibus copiis transgres-sus, Nogaienses Tartaros Nomadum more in Scythia late pa- scentes victos suae subiecit potestati, supra quadraginta ho-minum millia ex ea gente in Tauricam et ad inferiora Bori-stenis transtulit, qui ei postea in bellis, aucta eius plus nimio potentia magno usui fuere. Dimidium erat Septembris cum rumor de valido Germanorum exercitu, qui iu auxilium Cru-ciferis contra Sigismundum Poloniae regem in Prussiam veni-ret, spargi coepit, Res ab initio non credita, ob similes va-nos rumores, qui antea non semel iactati sunt: quoad ex-ploratores regii rem certam attulerunt. Consultatum est in Senatu regio, quid potissimum facere expediret, ut utrinque hostibus resisteretur, hinc Alberto ordinis magistro et Cruci-fens, inde novo exercitui ex Germania infestis signis per Mar-chiam venienti: placuit, magistro ordinis et Cruciferis nobili-tatem Prutenicam et mercenarium militem obiicere, arcesque et oppida Varmiensis ecclesiae tueri: contra Germanos vero, qui per Marchiam instructa phalange equitatu catafracto, mul-tis tormentis bellicis et terribili belli apparatu veniebant, vi-sum maiorem Polonicae nobilitatis partem ad bellum couci-tari, alios ad Roxiae Podoliaeque flncs tuendos contra Scy-thas 1) Tartaros converti. Nobilitati Polonicae ad Vangrove-cium oppidum, unius diei a Posnania itinere locus conveniendi datus. Sigismundus Rex expeditione generali per literas nobi-lrfcati imperata, ipse ex Torunio movens, quarta die, quae fuit Octobris quinta, Vungrovecium prior venit. Sexta eius mensis, Germanicus exercitus apud Francfordiam Oderam amnem trans-misit, Interea temporis, dum Polona nobilitas segniter conve-nit, Legnicensis dux ad Sigismundum regem Vangrovecium venit; ad tractandum de pace, aut verius explorandum, si ob-latas Torunii conditiones Rex suspicere vellet: sed Sigismun-dus Eex a prima sententia, et primo responso Torunii dato, nihil immutavit, ostendens vanis Germanorum minis se nihil terreri, viresque et potentiam suam ad longe maiorem hostium vim exeipiendam sufficere. Jam magna nobilitatis pars ad Vangrovecium convenerat, cum a Sigismundo Schonbergo Ger-raano- rum auxilia magi- stro Cruci - fero- rum missa. 1) Scythas deest. scentes victos suae subiecit potestati, supra quadraginta ho-minum millia ex ea gente in Tauricam et ad inferiora Bori-stenis transtulit, qui ei postea in bellis, aucta eius plus nimio potentia magno usui fuere. Dimidium erat Septembris cum rumor de valido Germanorum exercitu, qui iu auxilium Cru-ciferis contra Sigismundum Poloniae regem in Prussiam veni-ret, spargi coepit, Res ab initio non credita, ob similes va-nos rumores, qui antea non semel iactati sunt: quoad ex-ploratores regii rem certam attulerunt. Consultatum est in Senatu regio, quid potissimum facere expediret, ut utrinque hostibus resisteretur, hinc Alberto ordinis magistro et Cruci-fens, inde novo exercitui ex Germania infestis signis per Mar-chiam venienti: placuit, magistro ordinis et Cruciferis nobili-tatem Prutenicam et mercenarium militem obiicere, arcesque et oppida Varmiensis ecclesiae tueri: contra Germanos vero, qui per Marchiam instructa phalange equitatu catafracto, mul-tis tormentis bellicis et terribili belli apparatu veniebant, vi-sum maiorem Polonicae nobilitatis partem ad bellum couci-tari, alios ad Roxiae Podoliaeque flncs tuendos contra Scy-thas 1) Tartaros converti. Nobilitati Polonicae ad Vangrove-cium oppidum, unius diei a Posnania itinere locus conveniendi datus. Sigismundus Rex expeditione generali per literas nobi-lrfcati imperata, ipse ex Torunio movens, quarta die, quae fuit Octobris quinta, Vungrovecium prior venit. Sexta eius mensis, Germanicus exercitus apud Francfordiam Oderam amnem trans-misit, Interea temporis, dum Polona nobilitas segniter conve-nit, Legnicensis dux ad Sigismundum regem Vangrovecium venit; ad tractandum de pace, aut verius explorandum, si ob-latas Torunii conditiones Rex suspicere vellet: sed Sigismun-dus Eex a prima sententia, et primo responso Torunii dato, nihil immutavit, ostendens vanis Germanorum minis se nihil terreri, viresque et potentiam suam ad longe maiorem hostium vim exeipiendam sufficere. Jam magna nobilitatis pars ad Vangrovecium convenerat, cum a Sigismundo Schonbergo Ger-raano- rum auxilia magi- stro Cruci - fero- rum missa. 1) Scythas deest. Medzi- recia arx a Ger- manis capta. Prae- slaus Lans- coru- nius. Joan-nes Za- remba, omnium copiarum duce Vangrovecium literae sunt allatae, quibus Regi et regno Poloniae bellum indicebatur. Eam belli denunciationem Sigismundus Rex et proceres qui astabant per contemptum risu excepere. Germani ab Oderae transitu tertiis castris ad Medzirecium arcem, quae in finibus regni est, pervenere, quam obsidione cinctam, ac biduo quadraginta maioribus bombardis oppugnatam, quoniam exiguo firmata erat praesidio, magna vi prostratis muris expugnarunt. Suspi-cio erat, ne ea arce expugnata, Germani Posnaniam versus castra promoverent. Ob hoc Sigismundus Rex mille delectos pedites sclopetarios, qui urbi praesidio essent, e vestigio mi-sit; paratus ipse cum omnibus copiis si eo hostis recta con-tendisset, ad Posnaniam Vartamque amnem propius accedere. Germani regni Poloniae fines ingressi a Polonis irrequietis ir-ruptionibus turbabantur, perimebantur er captivabantur, qui-bus Poloni subitis ac insperatis incursibus infestissimi erant, equorum siquidem agilitate praepollebant, nec hostem quies-cere patiebantur. Praeslaus Lanscorunius et Andreas Tencinius milites Hierosolymitani, viri stupenda audacia praestantes, cum aliquot equitum turmis, Germanos sive pabulantes, sive aquan-tes, sive iter ingredientes cum cruenta caede hostiliter infe-starunt, et in suae fortitudinis atque audaciae testimonium, captivos Germahos Sigismundo regi plurimos miserunt. His tumultuariis praeliis Germani attriti, Posnaniam accedere non ausi, a Medztrecio, flexo in sinistram itinere, ponte, qui man-dato regio deiectus erat instaurato, Vartam amnem cum omni-bus copiis apud Squirzinam transivere, et per haec regni Po-loniae finibus relictis, per novam Marchiam iter Prussiam ver-sus continuarunt. Limitem Prussiae apud Tucinium et Val-ciam arces ingressi, extemplo a Polonico equitatu praelio ex-cepti sunt, primoque congressu octuaginta pedites Germani interfecti, triginta capti. Quo praelio Praeslai Lanscorunii vir-tus est commendata, qui aliquoties per medias hostium ca-tervas, post eorum caedem et vulnera, scuto duntaxat tectus, illaesus evasit. Alio loco Joannes Zaremba palatinus Calissien-sis centum quinquaginta equites cataphractos et pedites sexa- ginta Germanos trucidavit, captivosque Sigismundo regi misit. Medzi- recia arx a Ger- manis capta. Prae- slaus Lans- coru- nius. Joan-nes Za- remba, omnium copiarum duce Vangrovecium literae sunt allatae, quibus Regi et regno Poloniae bellum indicebatur. Eam belli denunciationem Sigismundus Rex et proceres qui astabant per contemptum risu excepere. Germani ab Oderae transitu tertiis castris ad Medzirecium arcem, quae in finibus regni est, pervenere, quam obsidione cinctam, ac biduo quadraginta maioribus bombardis oppugnatam, quoniam exiguo firmata erat praesidio, magna vi prostratis muris expugnarunt. Suspi-cio erat, ne ea arce expugnata, Germani Posnaniam versus castra promoverent. Ob hoc Sigismundus Rex mille delectos pedites sclopetarios, qui urbi praesidio essent, e vestigio mi-sit; paratus ipse cum omnibus copiis si eo hostis recta con-tendisset, ad Posnaniam Vartamque amnem propius accedere. Germani regni Poloniae fines ingressi a Polonis irrequietis ir-ruptionibus turbabantur, perimebantur er captivabantur, qui-bus Poloni subitis ac insperatis incursibus infestissimi erant, equorum siquidem agilitate praepollebant, nec hostem quies-cere patiebantur. Praeslaus Lanscorunius et Andreas Tencinius milites Hierosolymitani, viri stupenda audacia praestantes, cum aliquot equitum turmis, Germanos sive pabulantes, sive aquan-tes, sive iter ingredientes cum cruenta caede hostiliter infe-starunt, et in suae fortitudinis atque audaciae testimonium, captivos Germahos Sigismundo regi plurimos miserunt. His tumultuariis praeliis Germani attriti, Posnaniam accedere non ausi, a Medztrecio, flexo in sinistram itinere, ponte, qui man-dato regio deiectus erat instaurato, Vartam amnem cum omni-bus copiis apud Squirzinam transivere, et per haec regni Po-loniae finibus relictis, per novam Marchiam iter Prussiam ver-sus continuarunt. Limitem Prussiae apud Tucinium et Val-ciam arces ingressi, extemplo a Polonico equitatu praelio ex-cepti sunt, primoque congressu octuaginta pedites Germani interfecti, triginta capti. Quo praelio Praeslai Lanscorunii vir-tus est commendata, qui aliquoties per medias hostium ca-tervas, post eorum caedem et vulnera, scuto duntaxat tectus, illaesus evasit. Alio loco Joannes Zaremba palatinus Calissien-sis centum quinquaginta equites cataphractos et pedites sexa- ginta Germanos trucidavit, captivosque Sigismundo regi misit. Hels- perga oppu- gnatur 177 Ka- mien oppi- dum, a Ger- manis direp-tum. Eo congressu et aliis, Nicolai Rusocii castellani Biechoviensis, militaris audaciae et fortitudinis virtus refulsit. Poloni pros-peris usi successibus, Germanis tumultuariis praeliis aliquo-tiens victis ac caesis, in oppidum, cui a lapide cognomen est, reficiendorum equorum gratia concessere. Maxima noctis pars laetis compotationibus extracta, residuum noctis quieti datum, cum in aurora nunciatum est, Germanos propinquum nemus iam egressos prope adesse. Tunc primum ad arma et equos Poloni recurrerunt, tumultu et trepidatione omnia agi. Vix equos ascenderant, cum ecce equitatus Germanicus, terribili armorum strepitu advolat. Gum quibus Poiloni, etsi numero impares et imparati congressi, post anceps aliquandiu certa-men, in pacatum concessere, impedimentis et equis ferme cen-tum amissis. Oppidum Germani diripuere. Ad famam Germa-nici exercitus venientis Albertus ordinis Magister, diversa parte sex millium peditum et septingentorum equitum exer-citu comparato ex Kynsperga movens, rursus ad Helspergam Varmiensis Episcopi urbem et arcem principalem oppugnan-dam pergit, plantatisque noctu tormentis bellicis, magnam muri partem in terram stravit, eo consilio, ut luce veniente, urbem totis viribus aggrederetur. Fuisset Albertus Magister haud dubie voti compos, urbemque expugnasset, ni Jacobus Sencignovius regiarum copiarum dux non multo antea cum mille equitibus Polonis in Helspergam 1) advenisset. Qui ubi murum oppidi vasto hiatu stratum vidit, nullis factis repagu-lis in muri deiecti longo foramine bombardas ex adverso dis-posuit, ipse cum fortibus Polonis armis egregie instructis, re-tro tormenta bellica, ad certamen paratus stabat, misso ad Albertum ordinis Magistrum caduceatore, ut oppugnationem aggredi non moraretur. Albertus Poloni ducis exterritus au-dacia, suorumque militum, si urbem oppugnare pergeret, aper-tum intuitus exitium, nihil ulterius movere ausus, tertia ab ea qua venerat die ab Helsperga 2) Rastenburgum versus con-tendit, Sigismundus Rex tanto hostilium armorum strepitu 1) in Helspergam deest. 2) Helsperga deest. 23 Hels- perga oppu- gnatur 177 Ka- mien oppi- dum, a Ger- manis direp-tum. Eo congressu et aliis, Nicolai Rusocii castellani Biechoviensis, militaris audaciae et fortitudinis virtus refulsit. Poloni pros-peris usi successibus, Germanis tumultuariis praeliis aliquo-tiens victis ac caesis, in oppidum, cui a lapide cognomen est, reficiendorum equorum gratia concessere. Maxima noctis pars laetis compotationibus extracta, residuum noctis quieti datum, cum in aurora nunciatum est, Germanos propinquum nemus iam egressos prope adesse. Tunc primum ad arma et equos Poloni recurrerunt, tumultu et trepidatione omnia agi. Vix equos ascenderant, cum ecce equitatus Germanicus, terribili armorum strepitu advolat. Gum quibus Poiloni, etsi numero impares et imparati congressi, post anceps aliquandiu certa-men, in pacatum concessere, impedimentis et equis ferme cen-tum amissis. Oppidum Germani diripuere. Ad famam Germa-nici exercitus venientis Albertus ordinis Magister, diversa parte sex millium peditum et septingentorum equitum exer-citu comparato ex Kynsperga movens, rursus ad Helspergam Varmiensis Episcopi urbem et arcem principalem oppugnan-dam pergit, plantatisque noctu tormentis bellicis, magnam muri partem in terram stravit, eo consilio, ut luce veniente, urbem totis viribus aggrederetur. Fuisset Albertus Magister haud dubie voti compos, urbemque expugnasset, ni Jacobus Sencignovius regiarum copiarum dux non multo antea cum mille equitibus Polonis in Helspergam 1) advenisset. Qui ubi murum oppidi vasto hiatu stratum vidit, nullis factis repagu-lis in muri deiecti longo foramine bombardas ex adverso dis-posuit, ipse cum fortibus Polonis armis egregie instructis, re-tro tormenta bellica, ad certamen paratus stabat, misso ad Albertum ordinis Magistrum caduceatore, ut oppugnationem aggredi non moraretur. Albertus Poloni ducis exterritus au-dacia, suorumque militum, si urbem oppugnare pergeret, aper-tum intuitus exitium, nihil ulterius movere ausus, tertia ab ea qua venerat die ab Helsperga 2) Rastenburgum versus con-tendit, Sigismundus Rex tanto hostilium armorum strepitu 1) in Helspergam deest. 2) Helsperga deest. 23 Geda-num a Ger-manis obses- sum. undique circumseptus, posteaquam Germanicum exercitum fines Prussiae ingressum, et a Sluchovia validissima arce haud procul abesse cognovit, veritus, ne Germani Visla amne trans-misso cum Alberto ordinis Magistro castra iungerent, aut ne Gedanum opulentissimum totius Prussiae emporium, aliquo ad-verso casu periclitaretur, statuit cum omnibus copiis ad Vi-slam amnem Gedanumque propius accedere, et ex Vungrove-cio die Novembris secunda movens, ad Bidgostiam propera-vit; hic inito cum magnatibus ac purpuratis suis consilio, Joannem Zarembam palatinun Calissiensem cum mille equiti-bus Polonis Gedanum misit, et non multo antea Storcium au-licum suum virum fortem, et disciplinae militaris peritum, cum Polonico peditatu Gedanum praemiserat. Joanni Coscelecio Mariemburgensi praefecto in mandatis clat, ut qua parte Ger-mani Vislam amnem transire molirentur, ea occurreret, et a transitu fluminis hostes arceret,, Germani ad Sluchoviam ar-cem venientes, loci munitione et regio praesidio deterriti, ne tentare quidem oppugnationem sunt ausi, Choinicia oppido, nullo firmato praesidio, incolis Germanis ultro se dedentibus, facile potiti, pleraque alia oppida cum Kyssawa et Stargarda quae in itinere et parum munita erant, in suam redegere po-testatem: dediti commeatum exercitui submisere. Ad Dersa-viam inde oppidum ventum, quod in ripa Vislae amnis iacet, eo quoque in potestatem redacto Germani contractis undique navigiis, flumen transmittere parabant. In adversa ripa Joan-nes Coscelecius, Mariemburgensis praefectus cum non con-temnenda Polonorum manu, bombardas adversus Germanos locaverat, eorumque navigia ad traiiciendum parata, sulphu-reis bombardarum globis incessebat, postremo a ripa in qua consistebant, submovit, qui ubi se flumen transire non posse animadverterunt, Sigismundum etiam Regem cum quadraginta millibus equitum bellatorum Bidgostiam venisse ac prope ad-esse per exploratores cognovere: mutato repente consilio, Ge-danum versus signa verterunt, castrisque ante urbem positis Sigismundus Schonbergius Germanicarum copiarum dux, per nuncios ad Proconsulem urbis missos tentavit, si forte urbem alioquin munitam per deditionem assequi posset, sed cum Geda-num a Ger-manis obses- sum. undique circumseptus, posteaquam Germanicum exercitum fines Prussiae ingressum, et a Sluchovia validissima arce haud procul abesse cognovit, veritus, ne Germani Visla amne trans-misso cum Alberto ordinis Magistro castra iungerent, aut ne Gedanum opulentissimum totius Prussiae emporium, aliquo ad-verso casu periclitaretur, statuit cum omnibus copiis ad Vi-slam amnem Gedanumque propius accedere, et ex Vungrove-cio die Novembris secunda movens, ad Bidgostiam propera-vit; hic inito cum magnatibus ac purpuratis suis consilio, Joannem Zarembam palatinun Calissiensem cum mille equiti-bus Polonis Gedanum misit, et non multo antea Storcium au-licum suum virum fortem, et disciplinae militaris peritum, cum Polonico peditatu Gedanum praemiserat. Joanni Coscelecio Mariemburgensi praefecto in mandatis clat, ut qua parte Ger-mani Vislam amnem transire molirentur, ea occurreret, et a transitu fluminis hostes arceret,, Germani ad Sluchoviam ar-cem venientes, loci munitione et regio praesidio deterriti, ne tentare quidem oppugnationem sunt ausi, Choinicia oppido, nullo firmato praesidio, incolis Germanis ultro se dedentibus, facile potiti, pleraque alia oppida cum Kyssawa et Stargarda quae in itinere et parum munita erant, in suam redegere po-testatem: dediti commeatum exercitui submisere. Ad Dersa-viam inde oppidum ventum, quod in ripa Vislae amnis iacet, eo quoque in potestatem redacto Germani contractis undique navigiis, flumen transmittere parabant. In adversa ripa Joan-nes Coscelecius, Mariemburgensis praefectus cum non con-temnenda Polonorum manu, bombardas adversus Germanos locaverat, eorumque navigia ad traiiciendum parata, sulphu-reis bombardarum globis incessebat, postremo a ripa in qua consistebant, submovit, qui ubi se flumen transire non posse animadverterunt, Sigismundum etiam Regem cum quadraginta millibus equitum bellatorum Bidgostiam venisse ac prope ad-esse per exploratores cognovere: mutato repente consilio, Ge-danum versus signa verterunt, castrisque ante urbem positis Sigismundus Schonbergius Germanicarum copiarum dux, per nuncios ad Proconsulem urbis missos tentavit, si forte urbem alioquin munitam per deditionem assequi posset, sed cum nihil pacati ex Gedano responderetur, minari ille et tormenta bellica adversus urbis moenia expedire coepit. Cives et regii duces qui intra moenia erant nihil his exterriti, ex adverso quae ad defensionem necessaria videbantur, opportuna prae-parare non cessebant. Subinde Polonus equitaibus urbe pate-facta porta egressus Germanos aggrediebatur, castraque eorum payore et trepidatione replebat, caesisque et obtruncatis, in potestatem etiam redactis aliquibus, victor ad regiam 1) urbem cum captivis remeabat, pulchrumque civibus spectaculum ex-hibebat. At Sigismundus rex Gedani nobilissimae urbis motus periculo, facto ex omni exercitu delectu, septem bellatorum equitum millia dato stipendio conscripsit, et eos duce Nico-lao Firleio palatino Sendomiriensi ad hostes Germanos perse-quendos, oppidaque deperlita recuperanda misit. Regius dux cum expedito equitatu contra Germanos profectus Stargardam et Dersaviam primo accessu recuperavit: ad famam eius ad-ventus Schonbergius et alii Germanicarum copiarum duces, rati omnem regiam potentiam adventare, consternati, veritique ne a regio equitatu undique circumventi in medio caederen-tur, motis repente castris multisque impedimentis relictis, Po-meraniam versus secus littus maris fugientibus similes, abire coeperunt. Joannes Zaremba palatinus Calissiensis 2) Polonici equitatus qui intra Gedanum erat dux, posteaquam Germanos motis castris abire conspexit, facta ex urbe eruptione, extre-mum hostium agmen carpere, trucidare ac captivare non de-stitit. Affuit haud multo postea Nicolaus Firleius regii equita-tus maiorumque copiarum dux, partem equitatus Pomeraniam versus, ad hostes insequendos misit, ipse cum residua exerci-tus parte ad Choiniciam et reliqua oppida intercepta recupe-randa est profectus. Illi qui ad insequendos Germanos sunt missi, abeuntes assecuti, in extremum agmen ferociter invecti sexcentos primo congressu, altero noningentos trucidarunt. Quo certamine centum quadraginta equites cataphracti in po-testatem sunt redacti, alios ad Lembergam usque ducis Po- Nico- laus Firlei Ger- manos perse- quitur et fu- gat. Ger- mano- rum mili- tum disces- sus fu- gae si- milis. 1) regiam deest. 2) palatinus Calissiensis deest. nihil pacati ex Gedano responderetur, minari ille et tormenta bellica adversus urbis moenia expedire coepit. Cives et regii duces qui intra moenia erant nihil his exterriti, ex adverso quae ad defensionem necessaria videbantur, opportuna prae-parare non cessebant. Subinde Polonus equitaibus urbe pate-facta porta egressus Germanos aggrediebatur, castraque eorum payore et trepidatione replebat, caesisque et obtruncatis, in potestatem etiam redactis aliquibus, victor ad regiam 1) urbem cum captivis remeabat, pulchrumque civibus spectaculum ex-hibebat. At Sigismundus rex Gedani nobilissimae urbis motus periculo, facto ex omni exercitu delectu, septem bellatorum equitum millia dato stipendio conscripsit, et eos duce Nico-lao Firleio palatino Sendomiriensi ad hostes Germanos perse-quendos, oppidaque deperlita recuperanda misit. Regius dux cum expedito equitatu contra Germanos profectus Stargardam et Dersaviam primo accessu recuperavit: ad famam eius ad-ventus Schonbergius et alii Germanicarum copiarum duces, rati omnem regiam potentiam adventare, consternati, veritique ne a regio equitatu undique circumventi in medio caederen-tur, motis repente castris multisque impedimentis relictis, Po-meraniam versus secus littus maris fugientibus similes, abire coeperunt. Joannes Zaremba palatinus Calissiensis 2) Polonici equitatus qui intra Gedanum erat dux, posteaquam Germanos motis castris abire conspexit, facta ex urbe eruptione, extre-mum hostium agmen carpere, trucidare ac captivare non de-stitit. Affuit haud multo postea Nicolaus Firleius regii equita-tus maiorumque copiarum dux, partem equitatus Pomeraniam versus, ad hostes insequendos misit, ipse cum residua exerci-tus parte ad Choiniciam et reliqua oppida intercepta recupe-randa est profectus. Illi qui ad insequendos Germanos sunt missi, abeuntes assecuti, in extremum agmen ferociter invecti sexcentos primo congressu, altero noningentos trucidarunt. Quo certamine centum quadraginta equites cataphracti in po-testatem sunt redacti, alios ad Lembergam usque ducis Po- Nico- laus Firlei Ger- manos perse- quitur et fu- gat. Ger- mano- rum mili- tum disces- sus fu- gae si- milis. 1) regiam deest. 2) palatinus Calissiensis deest. Nico- laus Firle- ius Choi-niciam per de-ditio- nem capit. Ger-mano - rum huma- nitaa. Polo norum mili-tum crude-litas erga suos. meraniae limitem per oaedes et vulnera Poloni insecuti, ut totum illud iter a Gedano ad Lembergam Gemanicis stratum cadaveribus foeteret. Diversa terrae parte Nicolaus Firleius regii equitatus dux 1) ad Choiniciam veniens, in eo loco recu-perando nonnihil habuit difficultatis, ob trecentorum peditutn praesidium, quod Sigismundus Schonbergius illic reliquerat, postremo praesidii prefecto ad colloquium evocato, minis et inde promissis oneratum ad deditionem perpulit, et ita Choi-nicia in regiam rursus rediit potestatem, Sigismundi regis foe-licitate et Nicolai Firlei virtute et industria. Hic Germanici exercitus militarem disciplinam ac modestiam commendare non immerito possumus. Siquidem ii in omni per terras regias profectione, villis et hominibus agrestibus innocui fuere. Nihil eis per vim abstulerunt, imo commeatum iusta aestimatione coemerunt, virginum etiam ao matronarum pudicitiam tutam reddiderunt, qua moderatione et virtute effecerunt, ut agre-stes omni deposito pavore, necessaria victualia eis sponte de-ferrent, venaliaque iusto precio exponerent. Nostri vero ad eadem quae hostis pertransierat loca venientes, non ea usi sunt modestia. In terra regia veluti in hostico villas diripue-runt, et vim agrestibus, disciplinae militaris immemores, intu-lefunt. Sigismundus rex posteaquam Germanos a Gedano Po-meraniam versus abiisse cognovit, soluto exercitu, in Breste Cuiaviae abiit, quo ad eum Soracynski Moravus, qui in Prus-sia in castris regiis cum aliquot centenis equitum peditumque stipendio inauctoratus militavit, commeatus petendi causa ve-nit, acceptoque debito stipendio, in Moraviam cum militibus. suis recessit. Venerunt et alii complures magistri equitum et centmiones in Breste, quos omnes Sigismundus Rex ad pro-sequendum bellum in Prussiam remisit. Enimvero Albertus Prussiacae militiae magister in primo Germanorum in Prus-siam adventu Sigismundo rege in Vangrovecio exercitum con-gregante, ne rebus suis deesse videretur, Helspergam aggres-sus, Fabianum Varmiensem episcopum, qui in ea arce se clau- 1) regii equitatus dus desunt,, Nico- laus Firle- ius Choi-niciam per de-ditio- nem capit. Ger-mano - rum huma- nitaa. Polo norum mili-tum crude-litas erga suos. meraniae limitem per oaedes et vulnera Poloni insecuti, ut totum illud iter a Gedano ad Lembergam Gemanicis stratum cadaveribus foeteret. Diversa terrae parte Nicolaus Firleius regii equitatus dux 1) ad Choiniciam veniens, in eo loco recu-perando nonnihil habuit difficultatis, ob trecentorum peditutn praesidium, quod Sigismundus Schonbergius illic reliquerat, postremo praesidii prefecto ad colloquium evocato, minis et inde promissis oneratum ad deditionem perpulit, et ita Choi-nicia in regiam rursus rediit potestatem, Sigismundi regis foe-licitate et Nicolai Firlei virtute et industria. Hic Germanici exercitus militarem disciplinam ac modestiam commendare non immerito possumus. Siquidem ii in omni per terras regias profectione, villis et hominibus agrestibus innocui fuere. Nihil eis per vim abstulerunt, imo commeatum iusta aestimatione coemerunt, virginum etiam ao matronarum pudicitiam tutam reddiderunt, qua moderatione et virtute effecerunt, ut agre-stes omni deposito pavore, necessaria victualia eis sponte de-ferrent, venaliaque iusto precio exponerent. Nostri vero ad eadem quae hostis pertransierat loca venientes, non ea usi sunt modestia. In terra regia veluti in hostico villas diripue-runt, et vim agrestibus, disciplinae militaris immemores, intu-lefunt. Sigismundus rex posteaquam Germanos a Gedano Po-meraniam versus abiisse cognovit, soluto exercitu, in Breste Cuiaviae abiit, quo ad eum Soracynski Moravus, qui in Prus-sia in castris regiis cum aliquot centenis equitum peditumque stipendio inauctoratus militavit, commeatus petendi causa ve-nit, acceptoque debito stipendio, in Moraviam cum militibus. suis recessit. Venerunt et alii complures magistri equitum et centmiones in Breste, quos omnes Sigismundus Rex ad pro-sequendum bellum in Prussiam remisit. Enimvero Albertus Prussiacae militiae magister in primo Germanorum in Prus-siam adventu Sigismundo rege in Vangrovecio exercitum con-gregante, ne rebus suis deesse videretur, Helspergam aggres-sus, Fabianum Varmiensem episcopum, qui in ea arce se clau- 1) regii equitatus dus desunt,, serat, summa vi rursus oppugnavit. Aderat hic Jacobus Sen-cignovius cum Polonorum manu non contemnenda, antistiti praesidio, quem pari virtute ac constantia ut prius defendit. Sub eo tempore quo magister ordinis Helspergam oppugna-vit, Alexander Ilowskij 1) magnae fortitudinis et audaciae vir cum ducentis equitibus Polonis viris fortibus per apertum campum discurrens, magistro Ordinis et Cruciferis infesta omnia reddidit, carpenta quaecunque obvia in quibus commeatus ad castra cruciferica vehebatur, intercepit et exussit, ita ut in castris ordinis fames sentiretur, Cum Crucifericis aliquoties Qongressus eos egregie vicit, et plus ducentos diversis locis interfecit, coactusque est Albertus ordinis Magister coeptam Helspergae 2) solvere obsidionem, quo inde motis castris ab-eunte, Jacobus Sencignovius ex oppido egressus, et abeuntem magistrum cum suo equitatu insecutus, extremum eius agmen ad Rastenburgum usque carpere ac cum cruenta caede infe-stare non destitit, Magisterque ordinis per longum tempus postea nihil movere sit ausus. Sigismundo inde 3) Rege ex Bidgostia ad Breste veniente, Albertus Prussiacae miliciae 4) Magister Helspergam episcopi Varmiensis oppidum tertio re-petiit, et eam si unquam antea multa vi per biduum pertina-cissirae oppugnavit, Jacobus vero Sencignovius non minore quam prius virtute ac constantia obsessum antistitem tertio est tutatus, coactusque est ordinis Magister oppugnationem toties repetitam cum ignominia et damno deserere. Qui ad alia loca expugnanda conversus, Neumarkum et pleraque alia loca fraude et proditione intercepit, usque ad Sigismundi Re-gis, in Torunium reditum, quo tempore in Kynspergam Sam-biae cum omnibus copiis se recepit, ubi laetos Carnisprivii dies egit, et concubinae suae nuptias celebravit. Sub quo tem-pore Jacobus Sencignovius cum aliquot equitum Polonorum turmis Alexandro Ilowski socio, circum Fridlandiam, Gerdau et Velau, ubi Alla et Praegola amnes confluunt, Cruciferorum l) Ilovius. 2) Elspergae. 3) inde deest. 4) Prussiacae miliciae desunt. serat, summa vi rursus oppugnavit. Aderat hic Jacobus Sen-cignovius cum Polonorum manu non contemnenda, antistiti praesidio, quem pari virtute ac constantia ut prius defendit. Sub eo tempore quo magister ordinis Helspergam oppugna-vit, Alexander Ilowskij 1) magnae fortitudinis et audaciae vir cum ducentis equitibus Polonis viris fortibus per apertum campum discurrens, magistro Ordinis et Cruciferis infesta omnia reddidit, carpenta quaecunque obvia in quibus commeatus ad castra cruciferica vehebatur, intercepit et exussit, ita ut in castris ordinis fames sentiretur, Cum Crucifericis aliquoties Qongressus eos egregie vicit, et plus ducentos diversis locis interfecit, coactusque est Albertus ordinis Magister coeptam Helspergae 2) solvere obsidionem, quo inde motis castris ab-eunte, Jacobus Sencignovius ex oppido egressus, et abeuntem magistrum cum suo equitatu insecutus, extremum eius agmen ad Rastenburgum usque carpere ac cum cruenta caede infe-stare non destitit, Magisterque ordinis per longum tempus postea nihil movere sit ausus. Sigismundo inde 3) Rege ex Bidgostia ad Breste veniente, Albertus Prussiacae miliciae 4) Magister Helspergam episcopi Varmiensis oppidum tertio re-petiit, et eam si unquam antea multa vi per biduum pertina-cissirae oppugnavit, Jacobus vero Sencignovius non minore quam prius virtute ac constantia obsessum antistitem tertio est tutatus, coactusque est ordinis Magister oppugnationem toties repetitam cum ignominia et damno deserere. Qui ad alia loca expugnanda conversus, Neumarkum et pleraque alia loca fraude et proditione intercepit, usque ad Sigismundi Re-gis, in Torunium reditum, quo tempore in Kynspergam Sam-biae cum omnibus copiis se recepit, ubi laetos Carnisprivii dies egit, et concubinae suae nuptias celebravit. Sub quo tem-pore Jacobus Sencignovius cum aliquot equitum Polonorum turmis Alexandro Ilowski socio, circum Fridlandiam, Gerdau et Velau, ubi Alla et Praegola amnes confluunt, Cruciferorum l) Ilovius. 2) Elspergae. 3) inde deest. 4) Prussiacae miliciae desunt. Elbin-ga a Magi-stro dolo oppu- gnata. Indu-cia in-terRe-gem et Magi-strum Cruci -fero-rum. terras ferocissimo procursu longe et late est populatus: In Sebijngk ) (1) ducentos pedites Germanos adeptus, ad interne-cionem cecidit. Supra centum quinquaginta villas ea excur-sione incendio absumpsit, multaque onustus praeda Helsper-gam victor rediit. Nec hic multum moratus, in apertum de-nuo egressus Passanhemam oppidum per deditionem accepit. Apud Gutstadiam inde cum Cruciferis depugnavit, victosque septuaginta ex eis trucidavit, quatuordecem praestantiores coepit. At Albertus ordinis Magister Polonicis praevalentibus armis, cladibus una supra aliam consternatus, ad suos dolos et stratagemata conversus, mense Martio in apertum iterum erupit, eo consilio, ut Elbingam urbem munitissimam fraude interciperet, missisque secreto et silenti agmine duobus milli-bus peditum, sub obscura interlunii nocte, eos in tuguriis ac horreis suburbii delites.cere fecit, ac in insidiis collocavit, mandavitque ut dum ignari cives veniente luce portas aperi-rent, ex insidiis erumperent, portam occuparent, ac urbem nil tale metuentem invaderent. Die illucescente portaque urbis de more aperta, Germani pedites ex insidiis coorti, duas prio-res turres extemplo invadunt et occupant, a tertia, crate ferrea demissa exclusi, concursu populi aegre defensa, per ho-ras ferme septem in porta est depugnatunr, postremo tormen-tis bellicis, saxis et aliis missilibus, Magister ordinis et sui pedites, magno labore et multa caede extra portam sunt eiecti, urbsque pro Sigismundo rege civium eximia fide ser-vata. Et poterat munitissima alioquin Prussiae civitas, ex tri-bus principalibus una, si occupata fuisset, rebus Prutenicis in componenda pace multum afferre difficultatis. Magister ordi-nis posteaquam a spe potiundae Elbingae decidit, fractus ani-mo ad pacem aut inducias curn rege Polono ineundas flecti coepit. Enimvero Sigismundo rege ex Breste Cuiaviae Toru-nium ad bellum in Prussia prosequendum reverso, altera die Legniciensis Dux de pace tractaturus ad eum venit, nec multo postea Georgius Marchio Brandeburgensis, Alberti ordinis 1) Seburgk. Elbin-ga a Magi-stro dolo oppu- gnata. Indu-cia in-terRe-gem et Magi-strum Cruci -fero-rum. terras ferocissimo procursu longe et late est populatus: In Sebijngk ) (1) ducentos pedites Germanos adeptus, ad interne-cionem cecidit. Supra centum quinquaginta villas ea excur-sione incendio absumpsit, multaque onustus praeda Helsper-gam victor rediit. Nec hic multum moratus, in apertum de-nuo egressus Passanhemam oppidum per deditionem accepit. Apud Gutstadiam inde cum Cruciferis depugnavit, victosque septuaginta ex eis trucidavit, quatuordecem praestantiores coepit. At Albertus ordinis Magister Polonicis praevalentibus armis, cladibus una supra aliam consternatus, ad suos dolos et stratagemata conversus, mense Martio in apertum iterum erupit, eo consilio, ut Elbingam urbem munitissimam fraude interciperet, missisque secreto et silenti agmine duobus milli-bus peditum, sub obscura interlunii nocte, eos in tuguriis ac horreis suburbii delites.cere fecit, ac in insidiis collocavit, mandavitque ut dum ignari cives veniente luce portas aperi-rent, ex insidiis erumperent, portam occuparent, ac urbem nil tale metuentem invaderent. Die illucescente portaque urbis de more aperta, Germani pedites ex insidiis coorti, duas prio-res turres extemplo invadunt et occupant, a tertia, crate ferrea demissa exclusi, concursu populi aegre defensa, per ho-ras ferme septem in porta est depugnatunr, postremo tormen-tis bellicis, saxis et aliis missilibus, Magister ordinis et sui pedites, magno labore et multa caede extra portam sunt eiecti, urbsque pro Sigismundo rege civium eximia fide ser-vata. Et poterat munitissima alioquin Prussiae civitas, ex tri-bus principalibus una, si occupata fuisset, rebus Prutenicis in componenda pace multum afferre difficultatis. Magister ordi-nis posteaquam a spe potiundae Elbingae decidit, fractus ani-mo ad pacem aut inducias curn rege Polono ineundas flecti coepit. Enimvero Sigismundo rege ex Breste Cuiaviae Toru-nium ad bellum in Prussia prosequendum reverso, altera die Legniciensis Dux de pace tractaturus ad eum venit, nec multo postea Georgius Marchio Brandeburgensis, Alberti ordinis 1) Seburgk. Magistri frater 1) eadem causa supervenit: de pace inter Prin-cipes convenire non potuit, induciae duntaxat ad quadrien-nium pactae, arcibus et oppidis hinc inde captis restitutis, ut interea temporis de pace in longum tempus duratura com-modius tractari possit; et per haec bellum maximum et peri-culosissimum, per Polonos ac Germanos in Prussia accensum, quod anno sexquialtero variante fortuna duravit, extinctum est, extremis Mensis Martii diebus, anno humanae salutis vice-simo primo, supra quindecies centesimum, Regni Sigismundi Regis quintodecimo, qui rebus Prussiae compositis ad Calen-das Maias Cracoviam rediit. Sub quo tempore Tartari ex Taurica egressi (quina eorum erant millia) transmisso Bori-stene Mosir oppidum, quod ad Praepecium amnem iacet, di-ripuerunt, spoliatumque fortunis omnibus, incolis abductis aut trucidatis exusserunt. Inde impetu aversi, magnam Lituaniae partem inter Slucico et Pinsko faede sunt populati, tandem cum multis captivis Christiani nominis, multaque alia armen-torum pecorumque praeda in Tauricam nullo accepto incom-modo redierunt. Machmetkeri Tartarorum in Taurica Caesar, Nogaiensium seu Transtanaitarum Tartarorum, quos non mul-to antea suae subiecerat potestati, auctus exercitu, cum omni-bus copiis ac terribili belli apparatu, Tanai ac Volga seu Rha fluminibus transmissis, Casanam Tartarorum in Scithia Metro-polim, quae tunc Basilii Magni Moscouitarum Ducis parebat imperio, suae subiecit potestati, Tartarosque Casanenses sibi yectigales fecit. Indignabatur Basilius Magnus Moscoyitarum Dux, Casanam urbem cum gente valida sibi ereptam esse, ingentemque exercitum comparaverat, ad iniuriam vindican-dam, et amissam provinciam recuperandam. Quod cum Mach-metkeri Caesar Tauricanus comperit, Basilio Magno Duci ex confesso hostis factus, cum exercitu octuaginta millium equi-tum, magnoque belli apparatu in Moscoviam irrupit, Okamque amnem qui in Volgam se exonerat, transgressus, regionem antea omnibus bellis intactam, et per hoc frequenti hominum inco-latu populosam, incredibili celeritate ac ferocitate 2) pervastavit Pax inter Regem et Cru-ciferos 1521. Tarta- ri Li- tua- niam va- stant. Caesar Tauri-canus Casa-nam Mos-cho e-ripuit. Tarta- ri Mos- cho- viam va- stant. l) frater deest. 2) ac ferocitate desideratur. Magistri frater 1) eadem causa supervenit: de pace inter Prin-cipes convenire non potuit, induciae duntaxat ad quadrien-nium pactae, arcibus et oppidis hinc inde captis restitutis, ut interea temporis de pace in longum tempus duratura com-modius tractari possit; et per haec bellum maximum et peri-culosissimum, per Polonos ac Germanos in Prussia accensum, quod anno sexquialtero variante fortuna duravit, extinctum est, extremis Mensis Martii diebus, anno humanae salutis vice-simo primo, supra quindecies centesimum, Regni Sigismundi Regis quintodecimo, qui rebus Prussiae compositis ad Calen-das Maias Cracoviam rediit. Sub quo tempore Tartari ex Taurica egressi (quina eorum erant millia) transmisso Bori-stene Mosir oppidum, quod ad Praepecium amnem iacet, di-ripuerunt, spoliatumque fortunis omnibus, incolis abductis aut trucidatis exusserunt. Inde impetu aversi, magnam Lituaniae partem inter Slucico et Pinsko faede sunt populati, tandem cum multis captivis Christiani nominis, multaque alia armen-torum pecorumque praeda in Tauricam nullo accepto incom-modo redierunt. Machmetkeri Tartarorum in Taurica Caesar, Nogaiensium seu Transtanaitarum Tartarorum, quos non mul-to antea suae subiecerat potestati, auctus exercitu, cum omni-bus copiis ac terribili belli apparatu, Tanai ac Volga seu Rha fluminibus transmissis, Casanam Tartarorum in Scithia Metro-polim, quae tunc Basilii Magni Moscouitarum Ducis parebat imperio, suae subiecit potestati, Tartarosque Casanenses sibi yectigales fecit. Indignabatur Basilius Magnus Moscoyitarum Dux, Casanam urbem cum gente valida sibi ereptam esse, ingentemque exercitum comparaverat, ad iniuriam vindican-dam, et amissam provinciam recuperandam. Quod cum Mach-metkeri Caesar Tauricanus comperit, Basilio Magno Duci ex confesso hostis factus, cum exercitu octuaginta millium equi-tum, magnoque belli apparatu in Moscoviam irrupit, Okamque amnem qui in Volgam se exonerat, transgressus, regionem antea omnibus bellis intactam, et per hoc frequenti hominum inco-latu populosam, incredibili celeritate ac ferocitate 2) pervastavit Pax inter Regem et Cru-ciferos 1521. Tarta- ri Li- tua- niam va- stant. Caesar Tauri-canus Casa-nam Mos-cho e-ripuit. Tarta- ri Mos- cho- viam va- stant. l) frater deest. 2) ac ferocitate desideratur. Mos- cho- rura capti- vorum ingens nume - rus. Soli-manni in Un-gariam expe-ditio. Nan-deral- ba capta. et ante Mosquam Metropolim, per duo milliaria Germanica, in conspectu Basilif castra fecit; expectans aliquandiu, si Ba-silius magnus Dux, qui etiam ingentem comparasse exercitum et vires omnes suas in locum unum contraxisse ferebatur, co-piam pugnandi faceret. Sed Basilio pugnam detrectante, Mach-metkeri Tartarus hosti pavoris expressa confessione, praeda expletus, hominumque innumera cinctus multitudine, in Tali-ricam rediit. Ferunt supra trecenta hominum millia captivorum ex terra 1) Moscovia tunc abducta fuisse, senibus et pueris, qui per aetatem immanissimum hostem sequi non poterant, crudeliter peremptis; eam captivorum turbam Turci mercatores in Caphata urbe Tauricae mercati trans Pontum in terras suas avexere, servisque Moscovitis Oappadociam, Bithiniam, Asiarfi minorem atque Thraciam replevere. Selimanus Turcorum Caesar, (sic illi Reges suos vocant) Selimo patri in lato imperio succe-dens, ut ab egregio aliquo facinore, maiorum suorum exemplo Regni sui administrationem inchoaret, ne cum gente sua alio-quin feroce et belli appetentissima ocio marcesceret, Ungaris qui tunc Pannoniam inferiorem obtinebant, genti bellicosaei et quae Turcorum arma tot annis antea exercitavit, bellum intulit, et ex Constantinopoli cum omni imperii sui potentia, ac terribili belli apparatu Mense Maio egressus, Monte HemOj cum omnibus copiis transcenso, in Rasciam seu Misiam supe-riorem pervenit, eo cohsilio ut Nanderalba, quae arx omnium validissima ad Savi et Danubii iacet confluentes, Ungaris ere-pta ac expugnata, Savum amnem imperii sui limitem facereti, quod tanto gloriosius sibi fore putabat, quanto alii Turcorum Imperatores, turpius ab ea arce reiecti et cruentis cladibus affecti sint. Primis itaque mensis Julii diebus, ante Nanderal-bam castra metatus, eam arcem terra et aquis, ne quid ad obsessos subsidii aut commeatus pervenire possit, undique ob-sidere coepit. Ludovicus Ungariae et Bohemiae Rex, ad famam tam periculosissimi belli consternatus, Ungaris generalem belli expeditionem edixit auxilia undique contrahit; a Sigismundo 1) terra deest. Mos- cho- rura capti- vorum ingens nume - rus. Soli-manni in Un-gariam expe-ditio. Nan-deral- ba capta. et ante Mosquam Metropolim, per duo milliaria Germanica, in conspectu Basilif castra fecit; expectans aliquandiu, si Ba-silius magnus Dux, qui etiam ingentem comparasse exercitum et vires omnes suas in locum unum contraxisse ferebatur, co-piam pugnandi faceret. Sed Basilio pugnam detrectante, Mach-metkeri Tartarus hosti pavoris expressa confessione, praeda expletus, hominumque innumera cinctus multitudine, in Tali-ricam rediit. Ferunt supra trecenta hominum millia captivorum ex terra 1) Moscovia tunc abducta fuisse, senibus et pueris, qui per aetatem immanissimum hostem sequi non poterant, crudeliter peremptis; eam captivorum turbam Turci mercatores in Caphata urbe Tauricae mercati trans Pontum in terras suas avexere, servisque Moscovitis Oappadociam, Bithiniam, Asiarfi minorem atque Thraciam replevere. Selimanus Turcorum Caesar, (sic illi Reges suos vocant) Selimo patri in lato imperio succe-dens, ut ab egregio aliquo facinore, maiorum suorum exemplo Regni sui administrationem inchoaret, ne cum gente sua alio-quin feroce et belli appetentissima ocio marcesceret, Ungaris qui tunc Pannoniam inferiorem obtinebant, genti bellicosaei et quae Turcorum arma tot annis antea exercitavit, bellum intulit, et ex Constantinopoli cum omni imperii sui potentia, ac terribili belli apparatu Mense Maio egressus, Monte HemOj cum omnibus copiis transcenso, in Rasciam seu Misiam supe-riorem pervenit, eo cohsilio ut Nanderalba, quae arx omnium validissima ad Savi et Danubii iacet confluentes, Ungaris ere-pta ac expugnata, Savum amnem imperii sui limitem facereti, quod tanto gloriosius sibi fore putabat, quanto alii Turcorum Imperatores, turpius ab ea arce reiecti et cruentis cladibus affecti sint. Primis itaque mensis Julii diebus, ante Nanderal-bam castra metatus, eam arcem terra et aquis, ne quid ad obsessos subsidii aut commeatus pervenire possit, undique ob-sidere coepit. Ludovicus Ungariae et Bohemiae Rex, ad famam tam periculosissimi belli consternatus, Ungaris generalem belli expeditionem edixit auxilia undique contrahit; a Sigismundo 1) terra deest. patruo, Poloniao Rege per Oratores ac supplices literas opem implorat; ex Regni Ungariae ruina, quae Poloniae Regno pe-ricula evenire possent, propinqui veluti incendii vicinitate ostendit. Tam acerba nepotis regii legatione, Sigismundus Rex permotus, exercitum extemplo conscribi fecit. Mercenariorum militum, sena equitum peditumque millia fuisse feruntur: qui-bus Joannem Comitem Tarnoviensem virum fortem, et disci-plinae militaris peritissimum, praefecit, ipsumque magno inauctoratnm stipendio illarum copiarum Ducem constituit. Nec multo postea, commeatu ac tormentis bellicis instructo, per Carpatum Montem in Ungariam ire iussit. Ludovicus Ungariae et Bohemiae Rex sextumdecimum tunc aetatis agens annum, Ungaris ad inferiora Danubii convenire iussis, die Mensis Julii decimaseptima contra immanissimos Turcos ex Buda movit, viresque suas in unum contrahere coepit. At Soli-manus Turcorum Tyrannus, ad famam hostilis exercitus, Nan-deralbam multo validius oppugnare est adortus. Erat turris in arce vastae magnitudinis sublimior caeteris, ex qua praesidia-rii Ungarorum milites, arcem fortiter et constanter propugna-bant, quae primum sulphuratis bombardarum globis maxima ex parte diruta ac deiecta est. Alteram turrim Solimanus suffodi: cavernamque subterraneam sulphureis pulveribus repleri fecit, quo succenso terraque vehementer concussa, maior tur-ris pars, ingenti fragore ac ruina corruit. Opponere Ungari repagula, et pro viribus resistere contendebant. Oppugnarunt Turci arcem pertinacissime, quam Ungari maiore aliquanto conatu tuebantur, quamvis multi bombardarum globis cade-rent. Apud Turcos abundante multitudine fessis integri succe-debant, praeliumque redintegrabant. Victa postremo est Unga-rorum virtus et constantia. Qui ubi arcem amplius se non posse tueri viderent, tum primum de deditione agere coeperunt. Amissa est Nanderalbensis arx, Regni Ungariae antemurale, die 29. Mensis Augusti. Eodem quoque tempore arx Sabacen-sis quinque inde leucis distans, in ripa Savi amnis sita expu-gnata est. Solimanus ea expeditione Savum amnem ab ea parte imperii sui limitem fecisse contentus, non ultra pro-gredi voluit, cum ob non contemnendum Ungarorum exerci- 24 Joan- nes Comes Tarno-vius in Unga- riam cum merce-nariis militi - bus contra Turcas missus. patruo, Poloniao Rege per Oratores ac supplices literas opem implorat; ex Regni Ungariae ruina, quae Poloniae Regno pe-ricula evenire possent, propinqui veluti incendii vicinitate ostendit. Tam acerba nepotis regii legatione, Sigismundus Rex permotus, exercitum extemplo conscribi fecit. Mercenariorum militum, sena equitum peditumque millia fuisse feruntur: qui-bus Joannem Comitem Tarnoviensem virum fortem, et disci-plinae militaris peritissimum, praefecit, ipsumque magno inauctoratnm stipendio illarum copiarum Ducem constituit. Nec multo postea, commeatu ac tormentis bellicis instructo, per Carpatum Montem in Ungariam ire iussit. Ludovicus Ungariae et Bohemiae Rex sextumdecimum tunc aetatis agens annum, Ungaris ad inferiora Danubii convenire iussis, die Mensis Julii decimaseptima contra immanissimos Turcos ex Buda movit, viresque suas in unum contrahere coepit. At Soli-manus Turcorum Tyrannus, ad famam hostilis exercitus, Nan-deralbam multo validius oppugnare est adortus. Erat turris in arce vastae magnitudinis sublimior caeteris, ex qua praesidia-rii Ungarorum milites, arcem fortiter et constanter propugna-bant, quae primum sulphuratis bombardarum globis maxima ex parte diruta ac deiecta est. Alteram turrim Solimanus suffodi: cavernamque subterraneam sulphureis pulveribus repleri fecit, quo succenso terraque vehementer concussa, maior tur-ris pars, ingenti fragore ac ruina corruit. Opponere Ungari repagula, et pro viribus resistere contendebant. Oppugnarunt Turci arcem pertinacissime, quam Ungari maiore aliquanto conatu tuebantur, quamvis multi bombardarum globis cade-rent. Apud Turcos abundante multitudine fessis integri succe-debant, praeliumque redintegrabant. Victa postremo est Unga-rorum virtus et constantia. Qui ubi arcem amplius se non posse tueri viderent, tum primum de deditione agere coeperunt. Amissa est Nanderalbensis arx, Regni Ungariae antemurale, die 29. Mensis Augusti. Eodem quoque tempore arx Sabacen-sis quinque inde leucis distans, in ripa Savi amnis sita expu-gnata est. Solimanus ea expeditione Savum amnem ab ea parte imperii sui limitem fecisse contentus, non ultra pro-gredi voluit, cum ob non contemnendum Ungarorum exerci- 24 Joan- nes Comes Tarno-vius in Unga- riam cum merce-nariis militi - bus contra Turcas missus. Comi-tia Pe-trico- viae. 1522. Polo- niae Maio- ris no- bilium diffen - sio in elec- tione Nun- cio- rum. turn, tum ob auxiliares Polonorum, ac Sigismundi Regis co-pias, quae ad Danubium usque et Futacum oppidum progressa erant, speciemque exercitus duplo maioris prae se ferebant. Solimanus Turcus turribus ac propugnaculis in Nanderalba magna celeritate relectis, validissimo illic relicto preasidio motis castris, eodem quo venerat itinere retro in Thraciam abiit. Joannes quoque Tarnoviensis Polonicarum copiarum Dux, postquam in adversa Petervaradinensis arcis ripa ad traiicien-dum Danubium paratus, cum Polonico exercitu aliquandiu sedisset, ubi Solimanum Imperatorem Nanderalba expugnata abiisse cognovit, et ipse motis castris, ad Ludpvicum Regem salutandi eius gratia profectus, postea re nulla memorabili gesta in Regnura Poloniae rediit. At Sigismundus Rex de Tar-tarorum anniversariis ferme excursionibus, impendentibusque periculis ac damnis sollicitus, pro magno habuit negocio Con-ventum Optimatibus Regni Petricoviae de more indicere, et de anni venturi defensione consultare. Sed quia Bidgostiensi Conventu universae Regni nobilitati indulgentissimus Rex Sigismundus concesserat, ut generalem Senatus Polonici Con-ventum, particulares nobilitatis in singulis satrapiis praece-derent, hos primum Conventus Sigismundus Rex, missis ad omnes Palatinatus Regni sui literis, fieri certis locis manda-vit. Posnaniensis ac Calissiensis Palatinatus nobiles cum suis ex Senatorio ordine optircmtibus in Sroda Oppido convene-runt. Hic circa nunciorum ad generalem Regni Conventum electionem, cum plena vel limitata potestate, magna suboria est difficultas, studiisque nobiles certarunt diversis, tam ut in vulgo contentiose, ut pene ad arma sit deventum; Conven-tusque Sredensis paucorum protervia in nihilum recidit: coac-tusque est Sigismundus Rex, ne regni defensio per haec prae-pediretur, novum misso mandato et literis in Sroda constituere. In quo post multas altercationes, tandem nuncios qui in pe-cuniarum subsidium pro mercenariis conducendis militibus consentirent, elegerunt, ea lege adiecta, si nunciorum aliarum Satrapiarum maiori parti ita visum foret, cum quibus mu-tuam habere intelligentiam sunt iussi. In aliis Palatinatibus nuncii terrarum electi sunt, magna concordiam et cum omni- Comi-tia Pe-trico- viae. 1522. Polo- niae Maio- ris no- bilium diffen - sio in elec- tione Nun- cio- rum. turn, tum ob auxiliares Polonorum, ac Sigismundi Regis co-pias, quae ad Danubium usque et Futacum oppidum progressa erant, speciemque exercitus duplo maioris prae se ferebant. Solimanus Turcus turribus ac propugnaculis in Nanderalba magna celeritate relectis, validissimo illic relicto preasidio motis castris, eodem quo venerat itinere retro in Thraciam abiit. Joannes quoque Tarnoviensis Polonicarum copiarum Dux, postquam in adversa Petervaradinensis arcis ripa ad traiicien-dum Danubium paratus, cum Polonico exercitu aliquandiu sedisset, ubi Solimanum Imperatorem Nanderalba expugnata abiisse cognovit, et ipse motis castris, ad Ludpvicum Regem salutandi eius gratia profectus, postea re nulla memorabili gesta in Regnura Poloniae rediit. At Sigismundus Rex de Tar-tarorum anniversariis ferme excursionibus, impendentibusque periculis ac damnis sollicitus, pro magno habuit negocio Con-ventum Optimatibus Regni Petricoviae de more indicere, et de anni venturi defensione consultare. Sed quia Bidgostiensi Conventu universae Regni nobilitati indulgentissimus Rex Sigismundus concesserat, ut generalem Senatus Polonici Con-ventum, particulares nobilitatis in singulis satrapiis praece-derent, hos primum Conventus Sigismundus Rex, missis ad omnes Palatinatus Regni sui literis, fieri certis locis manda-vit. Posnaniensis ac Calissiensis Palatinatus nobiles cum suis ex Senatorio ordine optircmtibus in Sroda Oppido convene-runt. Hic circa nunciorum ad generalem Regni Conventum electionem, cum plena vel limitata potestate, magna suboria est difficultas, studiisque nobiles certarunt diversis, tam ut in vulgo contentiose, ut pene ad arma sit deventum; Conven-tusque Sredensis paucorum protervia in nihilum recidit: coac-tusque est Sigismundus Rex, ne regni defensio per haec prae-pediretur, novum misso mandato et literis in Sroda constituere. In quo post multas altercationes, tandem nuncios qui in pe-cuniarum subsidium pro mercenariis conducendis militibus consentirent, elegerunt, ea lege adiecta, si nunciorum aliarum Satrapiarum maiori parti ita visum foret, cum quibus mu-tuam habere intelligentiam sunt iussi. In aliis Palatinatibus nuncii terrarum electi sunt, magna concordiam et cum omni- moda facultate. Qui Petricoviam venientes, frequenti optiraa-cium 1) Regni Senatu, Rege praesidente eonsultatum est de Regni contra barbaros hostes defensione, et praecipue Tarta-ros Tauroscythas 2) qui Tauricam incolebant, qui excursioni-bus assiduis aestate veniente, transmisso Boristene Podoliam Roxiamque Orientales Regni Poloniae Provincias atrociter vastabant. Sed quia generalis nobilium Regni bellica expeditio, qui Regem ad quaevis bella primo impendio sequi et fines Regni tueri tenentur, contra Tartarum hostem, qui celerrimo cursu et recursu exercitus statariae pugnae assuetos eludere consuevit, infructuosa immo damnosa videbatur, Optimatibus Regni magis expedire visum est, ut pecunia pro mercenario milite conducendo, ex agrorum colonis et civitatibus confer-retur. Cui Senatus Regni sententiae nuncii terrarum refragari coeperunt, certas sibi a Rege Sigismundo praerogativas prius concedi praeoptantes, quibus eorum immunitates augerentur. Compositisque inter sese, ac postea prolatis multis articulis, aliquod dierum sessionibus in Senatu res agitata ac diseussa est, Sigismundo Rege et Senatu ad res honestas, aliis reiectis, oonsentiente. Quo facto, nuncii terrarum concordibus suffragiis et nemine discrepante, in pecuniae pro mercenario milite collationem per agrorum Colones et Oppidanos fiendam con-senserunt. Quatuor millia equitum conscribi, ac in Podoliam ad prima veris signa mitti placuit. Sigismundus Regni sui de-fensione, eo modo constituta, iudiciis dies aliquod praesedit, absolutoque Conventu, in Magnum Lituaniae Ducatum est profectus, eius quoque provinciae necessitatibus et periculis provisurus. Sub quo tempore Leo Romanus Pontifex, eius appellationis decimus, fatalem diem obiit, in euius locum Cardinalis Flandrensis, qui Carolo Hispaniarum Rege absente Hispanias gubernabat, Cardinalium suffragiis • in demortui Pon-tificis locum absens est suffectus; et Adrianus Sextus appelatus. Qui ex Hispania Romam Caesaris classe devectus ultima Au-gusti in Romanum Pontificem est coronatus. Secundum eam Expe-ditio gene-ralis dam-nosa. Nun-cio-rum ter- restri um tergi versa tio. Leo ponti- fex max. obiit. 1) Optimacium deest. 2) Tauroscythas deest moda facultate. Qui Petricoviam venientes, frequenti optiraa-cium 1) Regni Senatu, Rege praesidente eonsultatum est de Regni contra barbaros hostes defensione, et praecipue Tarta-ros Tauroscythas 2) qui Tauricam incolebant, qui excursioni-bus assiduis aestate veniente, transmisso Boristene Podoliam Roxiamque Orientales Regni Poloniae Provincias atrociter vastabant. Sed quia generalis nobilium Regni bellica expeditio, qui Regem ad quaevis bella primo impendio sequi et fines Regni tueri tenentur, contra Tartarum hostem, qui celerrimo cursu et recursu exercitus statariae pugnae assuetos eludere consuevit, infructuosa immo damnosa videbatur, Optimatibus Regni magis expedire visum est, ut pecunia pro mercenario milite conducendo, ex agrorum colonis et civitatibus confer-retur. Cui Senatus Regni sententiae nuncii terrarum refragari coeperunt, certas sibi a Rege Sigismundo praerogativas prius concedi praeoptantes, quibus eorum immunitates augerentur. Compositisque inter sese, ac postea prolatis multis articulis, aliquod dierum sessionibus in Senatu res agitata ac diseussa est, Sigismundo Rege et Senatu ad res honestas, aliis reiectis, oonsentiente. Quo facto, nuncii terrarum concordibus suffragiis et nemine discrepante, in pecuniae pro mercenario milite collationem per agrorum Colones et Oppidanos fiendam con-senserunt. Quatuor millia equitum conscribi, ac in Podoliam ad prima veris signa mitti placuit. Sigismundus Regni sui de-fensione, eo modo constituta, iudiciis dies aliquod praesedit, absolutoque Conventu, in Magnum Lituaniae Ducatum est profectus, eius quoque provinciae necessitatibus et periculis provisurus. Sub quo tempore Leo Romanus Pontifex, eius appellationis decimus, fatalem diem obiit, in euius locum Cardinalis Flandrensis, qui Carolo Hispaniarum Rege absente Hispanias gubernabat, Cardinalium suffragiis • in demortui Pon-tificis locum absens est suffectus; et Adrianus Sextus appelatus. Qui ex Hispania Romam Caesaris classe devectus ultima Au-gusti in Romanum Pontificem est coronatus. Secundum eam Expe-ditio gene-ralis dam-nosa. Nun-cio-rum ter- restri um tergi versa tio. Leo ponti- fex max. obiit. 1) Optimacium deest. 2) Tauroscythas deest Erae- mus Ciol- cus Epis- copus Plocen Roma mor- tus. Rodis-capta. 1522. Mos-chus petit indu-cias. Chri-stier-nus rex Da-niae regfno pul- sus. pontificis Adriani coronationem, Erasmus Vitellius de Cracovia, Episcopus Plocensis, qui apud Sedem Apostolicam magnificum Sigismundi Regis Oratorem gessit, morbo pestilentico, qui tunc urbem Romam invaserat, rebus humanis est exemptus, vir sane doctrina, moribus et multiplici virtutum laude ador-natus, cum ob ingenii dexteritatem, ad Alexandrum et Julium Romanos Pontifices, ab Alexandro Poloniae Rege, bis legatio-nis munus antea obiisset. Eodem tempore Solimanus Turco-rum Rex, Imperii sui anno tertio Rodum insulam et urbem terribili belli apparatu est aggressus. Mensibus quatuor civi-tatem alioquin munitissimam totis viribus oppugnavit. Tenta-vit Solimanus subterraneis urbem cuniculis ingredi, sed cum id non succederet Rodianis militibus ubique occursantibus, et periculis sese obiectantibus, fortissimeque decertantibus, fossam praealtam, terra replere coepit, factoque ad moenia urbis aggere cum prope esset, ut vi capi posset, Magister ordinis Rodianae militiae deditionem facere maluit, quam tot piorum indignam caedem, et nobilissimae urbis excidium intueri, quae die Stephani Prothomartyris amissa est. In quam Soli-manus ingressus, fidem datam deditis servavit, Magistro or-dinis cum suis commendatoribus et omni militia, cum reli-quiis sanctorum et rebus quae asportari poterant, libere di-misso, praeter tormenta bellica, quorum vis ingens in Rodo capta fuit, anno salutis humanae, vicesimo secundo supra mil-lesimum ac quingentesimum. Quo anno mense Octobri, Basi-lius Moscovitarum sive Modocarum 1) Magnus Dux, Vilnam ad Sigismundum Regem legatos misit, induciasque quinquen-nales ab eo rege impetravit. Sub quo tempore Ghristiernus Daniae sive Daciae Rex, qui Caroli Imperatoris sororem ma-trimonio iunctam habuit et ex ea prolem masculam suscepit, a Danis et Suedis ob tyrannidem est regno pulsus. Crudelis, sane tyrannus, qui inter alia facta impia in Stokholma 2) Re-gia Regni Sueciae Optimates quinqua ginta ad epulas invitatos potu ciboque refectos, demum in potestatem redactps, inter 1) sive Modocarum desunt. 2) Stoholma. Erae- mus Ciol- cus Epis- copus Plocen Roma mor- tus. Rodis-capta. 1522. Mos-chus petit indu-cias. Chri-stier-nus rex Da-niae regfno pul- sus. pontificis Adriani coronationem, Erasmus Vitellius de Cracovia, Episcopus Plocensis, qui apud Sedem Apostolicam magnificum Sigismundi Regis Oratorem gessit, morbo pestilentico, qui tunc urbem Romam invaserat, rebus humanis est exemptus, vir sane doctrina, moribus et multiplici virtutum laude ador-natus, cum ob ingenii dexteritatem, ad Alexandrum et Julium Romanos Pontifices, ab Alexandro Poloniae Rege, bis legatio-nis munus antea obiisset. Eodem tempore Solimanus Turco-rum Rex, Imperii sui anno tertio Rodum insulam et urbem terribili belli apparatu est aggressus. Mensibus quatuor civi-tatem alioquin munitissimam totis viribus oppugnavit. Tenta-vit Solimanus subterraneis urbem cuniculis ingredi, sed cum id non succederet Rodianis militibus ubique occursantibus, et periculis sese obiectantibus, fortissimeque decertantibus, fossam praealtam, terra replere coepit, factoque ad moenia urbis aggere cum prope esset, ut vi capi posset, Magister ordinis Rodianae militiae deditionem facere maluit, quam tot piorum indignam caedem, et nobilissimae urbis excidium intueri, quae die Stephani Prothomartyris amissa est. In quam Soli-manus ingressus, fidem datam deditis servavit, Magistro or-dinis cum suis commendatoribus et omni militia, cum reli-quiis sanctorum et rebus quae asportari poterant, libere di-misso, praeter tormenta bellica, quorum vis ingens in Rodo capta fuit, anno salutis humanae, vicesimo secundo supra mil-lesimum ac quingentesimum. Quo anno mense Octobri, Basi-lius Moscovitarum sive Modocarum 1) Magnus Dux, Vilnam ad Sigismundum Regem legatos misit, induciasque quinquen-nales ab eo rege impetravit. Sub quo tempore Ghristiernus Daniae sive Daciae Rex, qui Caroli Imperatoris sororem ma-trimonio iunctam habuit et ex ea prolem masculam suscepit, a Danis et Suedis ob tyrannidem est regno pulsus. Crudelis, sane tyrannus, qui inter alia facta impia in Stokholma 2) Re-gia Regni Sueciae Optimates quinqua ginta ad epulas invitatos potu ciboque refectos, demum in potestatem redactps, inter 1) sive Modocarum desunt. 2) Stoholma. quos tres erant primarii regni Sueciae Antistites, abscissa gla-cio cervice obtruncavit; ob eam tyrannidem populari tumultu, in exilium actus, ac Regnis Daniae, Sueciae, Norvegiae est spo-liatus. Ad Regnum Daniae eo modo vacans Fredericus Dux Olsaciae 1) per magnates publico consilio accersitus, Regio diademate in Cobena Regia est exornatus. Sueciae amplissi-mum Regnum Sigismundo Poloniae Regi, per eius RegniPro-ceres ac purpuratos legatosque Torunium missos, est oblatum. Quod ipse ob nimiam trans Sarmaticum mare distantiam ac-ceptare renuit, etsi Suedi praefectum Regium cum mille pe-ditibus Polonis eorum stipendio solvendis, sibi duntaxat de-poscerent. Regem inde sibi Suedi elegerunt, qui gubernatoris nomine antea regnum administravit, Gustavusque est appela-tus. Uterque Rex tam hic, quam Daniae Luteranam spurci-ciam est complexus. Sed maiore aliquanto impietate Gustavus Rex, Catholicos Antistites, regno Suetiae expulit. Joannes Lincopensis Episcopus solum vertens, Gedani Poloni regis in Prussia emporio 2) multos annos moram traxit: Upsalensis Metropolita Gustavi Regis impietatem detestatus, Romam concesserat. Anni sequentis initio, qui erat vicessimus tertius supra quindecies centesimum, Sigismundus Rex cum Basilio magno Moscovitarum Duce in Vilna metropoli, pace ad quin-quennium composita, ex Lituania in regnum rediit. Nec multo ppstea Basilii Moscovitarum Ducis legati tres, quingentorum equitum comitatu Cracoviam venerunt, qui insiurandum pacta-rum in Vilna metropoli induciarum a Sigismundo Rege exe-gerunt, quod ille Dux coram Regiis legatis ex foedere prius praestiterat. Legati Moscovitae lauticiis praebitis apud muni-ficum Regem - comiter sunt habiti, et donis amplissimis expleti, voti compotes ad Basilium praepotentem Aquilonis Ducem abierunt. Mensis Maius Sigismundo Regi praeter aegritudinem, qua est conflictatus, etiam erat periculosus. Quippe accensis prima noctis hora funalibus in supremo arcis cubiculo, in eum post vitream stantem ienestram, ex bombarda manuali Sigis-mun- dus re-guum Sue-ciae repu-dia- vit. Orato- res Mos- cho- rum Craco-viam veni-unt. Rex sclo- peto impe- titus. 1) Alsaciae. 2) Poloni regis in Prussia emporie desunt. quos tres erant primarii regni Sueciae Antistites, abscissa gla-cio cervice obtruncavit; ob eam tyrannidem populari tumultu, in exilium actus, ac Regnis Daniae, Sueciae, Norvegiae est spo-liatus. Ad Regnum Daniae eo modo vacans Fredericus Dux Olsaciae 1) per magnates publico consilio accersitus, Regio diademate in Cobena Regia est exornatus. Sueciae amplissi-mum Regnum Sigismundo Poloniae Regi, per eius RegniPro-ceres ac purpuratos legatosque Torunium missos, est oblatum. Quod ipse ob nimiam trans Sarmaticum mare distantiam ac-ceptare renuit, etsi Suedi praefectum Regium cum mille pe-ditibus Polonis eorum stipendio solvendis, sibi duntaxat de-poscerent. Regem inde sibi Suedi elegerunt, qui gubernatoris nomine antea regnum administravit, Gustavusque est appela-tus. Uterque Rex tam hic, quam Daniae Luteranam spurci-ciam est complexus. Sed maiore aliquanto impietate Gustavus Rex, Catholicos Antistites, regno Suetiae expulit. Joannes Lincopensis Episcopus solum vertens, Gedani Poloni regis in Prussia emporio 2) multos annos moram traxit: Upsalensis Metropolita Gustavi Regis impietatem detestatus, Romam concesserat. Anni sequentis initio, qui erat vicessimus tertius supra quindecies centesimum, Sigismundus Rex cum Basilio magno Moscovitarum Duce in Vilna metropoli, pace ad quin-quennium composita, ex Lituania in regnum rediit. Nec multo ppstea Basilii Moscovitarum Ducis legati tres, quingentorum equitum comitatu Cracoviam venerunt, qui insiurandum pacta-rum in Vilna metropoli induciarum a Sigismundo Rege exe-gerunt, quod ille Dux coram Regiis legatis ex foedere prius praestiterat. Legati Moscovitae lauticiis praebitis apud muni-ficum Regem - comiter sunt habiti, et donis amplissimis expleti, voti compotes ad Basilium praepotentem Aquilonis Ducem abierunt. Mensis Maius Sigismundo Regi praeter aegritudinem, qua est conflictatus, etiam erat periculosus. Quippe accensis prima noctis hora funalibus in supremo arcis cubiculo, in eum post vitream stantem ienestram, ex bombarda manuali Sigis-mun- dus re-guum Sue-ciae repu-dia- vit. Orato- res Mos- cho- rum Craco-viam veni-unt. Rex sclo- peto impe- titus. 1) Alsaciae. 2) Poloni regis in Prussia emporie desunt. Craoo-vine inoen-dium. Tauri cani Caesa-ris in Tarta-ros ex-pedi-tio. Mach- met- keri inter- fectus. Turci Severi- num arcem in Un- garia expu- gna- runt. Caesa- ris Tarta- rorum cum rege pax. est sagittatum. Globus sulphureo pulvere excussus, in interiore cubiculi haesit parte. Auetor tanti facinoris diligenter, etiam praemio proposito, quaesitus, reperiri non poterat, etsi in quosdam fuerit suspicio. Haud multo postea incendium Cra-coviae est conflatum, quinquaginta circiter domus ignis vio-lentia conflagrarunt. Per id tempus Machmetkeri Tartarorum in Taurica Caesar, ad prima veris signa movens ex Taurica cum omni sua potentia, secus paludem Meoticam procedens Tanaim amnem, qui Europam ab Asia disterminat, cum omni exercitu transmisit, eo consilio ut Scythas Tartaros inter Ta-naim et Volgam seu Rha flumina, ad Hircanum usque pela-gus late tendentes, suae subigeret potestati: illi vero ubi bo-stem fines suos ingressurum persensere, ad Volgae fluminis ostia, quae in Caspium pelagus erumpunt, sensim retroceden-tes ac pavorem simulantes, eum ad interiora Scythiae per-traxere, ubi coadunatis viribus, compositoque agmine Mach-metkero Caesari occurrunt. Nec Tauricani Tartari pugnam de-trectavere equitatu Scythico Partorum more sagittario, ex equis res agebatur. Concursum est magnis utrinque animis, tanto sagittarum emissarum turbine, ut prae densitate solem obte-nebrare viderentur. Certatum est marte ancipiti, diu multum-que. Postremo Tauricani Tartari cruento praelio victi, succu-buere, fusi fugatique sunt. Machmettkeri Caesar medio certa-minis ardore dum hic et inde discursat, hostilis sagittae ictu concidit et ex equo moribundus defluxit. Media fugientium trepidatione, Ostaphaeus Sigismundi Regis apud Circasios in Amadocis praefectus ad ripam Boristenis, qui ante annum ad-verso praelio a Tauroscitis captus erat, ex Taurica Peninsula profugit, et in Circasios rediit. Sub quo tempore, media fer-me aestate, Turci immanissimi Ungariam vastare aggressi, Se-verinum arcem apud Dacas sive Mulctanos validam, in sini-stra Istri ripa sitam expugnarunt, loco ad res terrae Tran-sylvaniae et Ungariae infestandas opportuno. At in Taurica Chersonesso, sede Caesarea ex caede Machmetkeri vacante, Sedetkeri frater Solimani Turcorum Imperatoris assensu, eam est adeptus. Qui summa rerum apud Tauroscithas potitus, e vestigio ad Sigismundum Regem legatos misit, foedus, ami- Craoo-vine inoen-dium. Tauri cani Caesa-ris in Tarta-ros ex-pedi-tio. Mach- met- keri inter- fectus. Turci Severi- num arcem in Un- garia expu- gna- runt. Caesa- ris Tarta- rorum cum rege pax. est sagittatum. Globus sulphureo pulvere excussus, in interiore cubiculi haesit parte. Auetor tanti facinoris diligenter, etiam praemio proposito, quaesitus, reperiri non poterat, etsi in quosdam fuerit suspicio. Haud multo postea incendium Cra-coviae est conflatum, quinquaginta circiter domus ignis vio-lentia conflagrarunt. Per id tempus Machmetkeri Tartarorum in Taurica Caesar, ad prima veris signa movens ex Taurica cum omni sua potentia, secus paludem Meoticam procedens Tanaim amnem, qui Europam ab Asia disterminat, cum omni exercitu transmisit, eo consilio ut Scythas Tartaros inter Ta-naim et Volgam seu Rha flumina, ad Hircanum usque pela-gus late tendentes, suae subigeret potestati: illi vero ubi bo-stem fines suos ingressurum persensere, ad Volgae fluminis ostia, quae in Caspium pelagus erumpunt, sensim retroceden-tes ac pavorem simulantes, eum ad interiora Scythiae per-traxere, ubi coadunatis viribus, compositoque agmine Mach-metkero Caesari occurrunt. Nec Tauricani Tartari pugnam de-trectavere equitatu Scythico Partorum more sagittario, ex equis res agebatur. Concursum est magnis utrinque animis, tanto sagittarum emissarum turbine, ut prae densitate solem obte-nebrare viderentur. Certatum est marte ancipiti, diu multum-que. Postremo Tauricani Tartari cruento praelio victi, succu-buere, fusi fugatique sunt. Machmettkeri Caesar medio certa-minis ardore dum hic et inde discursat, hostilis sagittae ictu concidit et ex equo moribundus defluxit. Media fugientium trepidatione, Ostaphaeus Sigismundi Regis apud Circasios in Amadocis praefectus ad ripam Boristenis, qui ante annum ad-verso praelio a Tauroscitis captus erat, ex Taurica Peninsula profugit, et in Circasios rediit. Sub quo tempore, media fer-me aestate, Turci immanissimi Ungariam vastare aggressi, Se-verinum arcem apud Dacas sive Mulctanos validam, in sini-stra Istri ripa sitam expugnarunt, loco ad res terrae Tran-sylvaniae et Ungariae infestandas opportuno. At in Taurica Chersonesso, sede Caesarea ex caede Machmetkeri vacante, Sedetkeri frater Solimani Turcorum Imperatoris assensu, eam est adeptus. Qui summa rerum apud Tauroscithas potitus, e vestigio ad Sigismundum Regem legatos misit, foedus, ami- citiam et societatem flagitando. Ultra haec , contra quosvis hostes Scythica pollicitus auxilia, futurus amicus amico, ini-micus inimico, maiora etiam amicitiae officia quam Machmet-keri frater praestare fuerit solitus, offerens. Legati Tartari, a Sigismundo Rege hospitaliter accepti atque habiti, donis etiam expleti ac expediti, gratum initi foederis et amicitiae respon-sum Tauricano Caesari retulerunt, etsi Tartari parum sincera fide amicitias colere consueverint. Turci quoque ea aestate non quieverant, qui non solum rebus Ungaricis, sed etiam Po-lonicis infesti erant. Enimvero quaterna eorum millia Bialo-grodensibus Tartaris sibi in auxilium ascitis, Podoliam invase-runt, ac late praedati sunt, Crassiloviam arcem expugnare ad-nixi, ab ea cum multa caede sunt reiecti. In reditu Rohatinum oppidum oppugnare aggressi, illud tandem ob Turcum capti-vum non redditum expugnarunt. Oppidani posteaquam moenia lignea perfracta viderunt, ad templum, quod in arcis modum communitum est, se receperunt, illique sese tutati sunt. Turci vero incenso oppido nullo accepto incommodo abierunt. Vul-gatum erat per Jacobum Sencignovium, qui mille armatorum equitum Dux erat, eos Turcos profligari potuisse, si sub eo tempore, quo ex equis descenderant, oppidumque oppugna-runt, ipsos a tergo aggressus fuisset. Ipse copiarum paucitati diffisus, haud procul inde quietus stetit, nec quicquam mo-vere est ausus. At in Sirmio Pannoniae inter Savam et Dra-vam Turci insignem ab Ungaris cladem accepere; duoden-a millia ex eis cecidisse feruntur. Eo anno circa autumni equi-noctium Adrianus eius nominis Sextus Romanus Pontifex, dum minus quam duos fedisset annos, in humanis esse desiit. Cui supremi ordinis Antistitum suffragiis Cardinalis, de Mediceg natione Tuscus, qui Clementis septimi sibi nomen assumpsit. in Pontificatu est surrogatus, cuius administratio ob Romam per Hispanos ac Germanos nepharie direptam, fuit parum foelix. Carolum tamen Hispaniarum ac Germaniae Regem Bo-noniae in Imperatorem coronavit, cuius auxiliari exercitu Flo-rentiam perdomuit, multosque adversae factionis cives in exi-lium egit. Statum liberae alioquin civitatis mutavit, Alexan-dro de Medices nepote, duce eius urbis creato, cui ut status Tarta -ri per - fidi. Turcae Podo-liam inya-dunt. Roha- tinum a Tur- cis expu gna tum. Turca- rum clades in Un- garia. Adria- nus pont. max. obiit. Roma capta sub Adri- ano. citiam et societatem flagitando. Ultra haec , contra quosvis hostes Scythica pollicitus auxilia, futurus amicus amico, ini-micus inimico, maiora etiam amicitiae officia quam Machmet-keri frater praestare fuerit solitus, offerens. Legati Tartari, a Sigismundo Rege hospitaliter accepti atque habiti, donis etiam expleti ac expediti, gratum initi foederis et amicitiae respon-sum Tauricano Caesari retulerunt, etsi Tartari parum sincera fide amicitias colere consueverint. Turci quoque ea aestate non quieverant, qui non solum rebus Ungaricis, sed etiam Po-lonicis infesti erant. Enimvero quaterna eorum millia Bialo-grodensibus Tartaris sibi in auxilium ascitis, Podoliam invase-runt, ac late praedati sunt, Crassiloviam arcem expugnare ad-nixi, ab ea cum multa caede sunt reiecti. In reditu Rohatinum oppidum oppugnare aggressi, illud tandem ob Turcum capti-vum non redditum expugnarunt. Oppidani posteaquam moenia lignea perfracta viderunt, ad templum, quod in arcis modum communitum est, se receperunt, illique sese tutati sunt. Turci vero incenso oppido nullo accepto incommodo abierunt. Vul-gatum erat per Jacobum Sencignovium, qui mille armatorum equitum Dux erat, eos Turcos profligari potuisse, si sub eo tempore, quo ex equis descenderant, oppidumque oppugna-runt, ipsos a tergo aggressus fuisset. Ipse copiarum paucitati diffisus, haud procul inde quietus stetit, nec quicquam mo-vere est ausus. At in Sirmio Pannoniae inter Savam et Dra-vam Turci insignem ab Ungaris cladem accepere; duoden-a millia ex eis cecidisse feruntur. Eo anno circa autumni equi-noctium Adrianus eius nominis Sextus Romanus Pontifex, dum minus quam duos fedisset annos, in humanis esse desiit. Cui supremi ordinis Antistitum suffragiis Cardinalis, de Mediceg natione Tuscus, qui Clementis septimi sibi nomen assumpsit. in Pontificatu est surrogatus, cuius administratio ob Romam per Hispanos ac Germanos nepharie direptam, fuit parum foelix. Carolum tamen Hispaniarum ac Germaniae Regem Bo-noniae in Imperatorem coronavit, cuius auxiliari exercitu Flo-rentiam perdomuit, multosque adversae factionis cives in exi-lium egit. Statum liberae alioquin civitatis mutavit, Alexan-dro de Medices nepote, duce eius urbis creato, cui ut status Tarta -ri per - fidi. Turcae Podo-liam inya-dunt. Roha- tinum a Tur- cis expu gna tum. Turca- rum clades in Un- garia. Adria- nus pont. max. obiit. Roma capta sub Adri- ano. 1524. Mater Bona Regi- na e vi- vis ex- cessit. Baren- sis duca- tus -Bonae Regi-nae re-stitu- tus. Diver-sorum Princi- pus Orato-res ad Sigis-mun-dum missi.. eius firmior, ac stabilior esset, filiam Caroli Caesaris ex con-cubina susceptam, matrimonio copulavit, qui in libera antea civitate arce munitissima exaedificata, eius urbis libertatem porro pessumdedit. Anui sequentis initio, qui iuit vicesimus quartus, supra millesimum ac quingentesimum humanae salu-tis 1) Bonae Reginae Poloniae mater, Dux -Barensis vita de-cessit, vel hoc solo foelix, quod filiam Bonam in florentissimo statu moriens reliquit. Vacantem eius decessu Barensem Du-catum in Italia, vicerex Neapolitanus invasit praesidiumque arci Barensi imposuit. Sed Bona Regina, ad quam hic Duca-tus ex matris obitu devolutus erat, e vestigio ad Carolum Im-peratorem regem Neapolitanum Oratorem misit, Stanislaum Borek Canonicum Cracoviensem, qui in Hispaniam honesto equitum comitatu profectus, singulari industria et fide Baren-sis Ducatus restitutionem pro Bona regina et liberis eius a Caesare obtinuit, eo ducatu a Caesare in feudum recepto, obedientiaque praestita regis et Reginae nomine, Bonaque Re-gina liberam per haec sui ducatus administrationem recepit. Oravit praeterea Carolum Imperatorem Sigismundi Regis no-mine Stanislaus Borek legatus, ut cum Regibus christianis pace composita, in Turcos immanissimos, qui Ungariae et Po-loniae Regna armis praegravarent, vires et opes suas conver-teret, Ludovicumque Ungariae Regem, qui in aperto ac proximo esset periculo, non desereret. Oratori Polono bona suppetia-rum spes data, si Galli quiescerent; nec Italiara, quam ipse in suam recepisset protectionem, armis inlestarent. Per id tem-pus ab ora Sinus Sarmatici diversorum Regum ac Principum ad Sigismundum Regem Oratores venerunt. Affuerunt Daciae et Sueciae Regum, nec non Pomeraniae ac Mechelburgae Du-cum legati, foedus et amicitiam deposcentes. Initum est foe-dus cum Frederico Daciae sive Daniae Rege. Nec non cum Gustavo Sueciae. Insuper cum Pomeraniae ac Mechelburgae ducibus, quod Sigismundus Rex eo fecit libentius, ut Geda-nenses sui subditi, per raaria Aquilonis liberius cum suis mer- 1) Virglnei partus. 1524. Mater Bona Regi- na e vi- vis ex- cessit. Baren- sis duca- tus -Bonae Regi-nae re-stitu- tus. Diver-sorum Princi- pus Orato-res ad Sigis-mun-dum missi.. eius firmior, ac stabilior esset, filiam Caroli Caesaris ex con-cubina susceptam, matrimonio copulavit, qui in libera antea civitate arce munitissima exaedificata, eius urbis libertatem porro pessumdedit. Anui sequentis initio, qui iuit vicesimus quartus, supra millesimum ac quingentesimum humanae salu-tis 1) Bonae Reginae Poloniae mater, Dux -Barensis vita de-cessit, vel hoc solo foelix, quod filiam Bonam in florentissimo statu moriens reliquit. Vacantem eius decessu Barensem Du-catum in Italia, vicerex Neapolitanus invasit praesidiumque arci Barensi imposuit. Sed Bona Regina, ad quam hic Duca-tus ex matris obitu devolutus erat, e vestigio ad Carolum Im-peratorem regem Neapolitanum Oratorem misit, Stanislaum Borek Canonicum Cracoviensem, qui in Hispaniam honesto equitum comitatu profectus, singulari industria et fide Baren-sis Ducatus restitutionem pro Bona regina et liberis eius a Caesare obtinuit, eo ducatu a Caesare in feudum recepto, obedientiaque praestita regis et Reginae nomine, Bonaque Re-gina liberam per haec sui ducatus administrationem recepit. Oravit praeterea Carolum Imperatorem Sigismundi Regis no-mine Stanislaus Borek legatus, ut cum Regibus christianis pace composita, in Turcos immanissimos, qui Ungariae et Po-loniae Regna armis praegravarent, vires et opes suas conver-teret, Ludovicumque Ungariae Regem, qui in aperto ac proximo esset periculo, non desereret. Oratori Polono bona suppetia-rum spes data, si Galli quiescerent; nec Italiara, quam ipse in suam recepisset protectionem, armis inlestarent. Per id tem-pus ab ora Sinus Sarmatici diversorum Regum ac Principum ad Sigismundum Regem Oratores venerunt. Affuerunt Daciae et Sueciae Regum, nec non Pomeraniae ac Mechelburgae Du-cum legati, foedus et amicitiam deposcentes. Initum est foe-dus cum Frederico Daciae sive Daniae Rege. Nec non cum Gustavo Sueciae. Insuper cum Pomeraniae ac Mechelburgae ducibus, quod Sigismundus Rex eo fecit libentius, ut Geda-nenses sui subditi, per raaria Aquilonis liberius cum suis mer- 1) Virglnei partus. Geda-ien-sium indu-stria. Viatu-lae inun-datio. Petrus Tomi- cius Epis- copus Craco- vien- sis. Orator Regis Unga-riae ad regem venit. Vrati- sla- viense empo- rium subla - tum. cibus navigarent, mercesque Anglicas et Lusitanas in Regnum Poloniae adveherent; et sunt Gedanenses ob navium magnitu-dinem ad longinquas obeundas navigationes apprime industrii. Eo anno mense Martio Vistula amnis ob exuberantem pluviae descensum niviumque subitam resolutionem, nimio auctu ex-erevit: mensis vero Aprilis,. novi Cracoviensis Antistitis decla-ratione fuit insignis. Petrus Tomicius Regni Poloniae Vice-cancellarius ex Posnaniensi Episcopatu, ad Cracoviensem est translatus, Sigismundi regis nominatione et Capituli ecclesiae Cracoviensis electione: quam Romanus Pontifex assensu suo ratam fecit. Sub solstitio inde aestivo Ludovici Ungariae, et Bohemiae Regis Orator Cracoviam venit. Petiit edictum, quo Poloni negociatores Vratislaviam merces convehere, aut mer-caturara exercere vetabantur, Regis sui nomine relaxari: enim-vero Vratislavienses in Germaniae et Poloniae finibus siti, merces, quae citro ultroque convehebantur, apud se veluti in emporio deponi faciebant, nec eas ulterius provehi permitte-bant, eo respectu, ut rerum precium arbitrio suo augerent vel deprimerent. Sigismundus Rex suorum querelis permotus, se-verissimo edicto omnia cum Vratislaviensibus commercia suis subditis interdixit, quod Vratislaviensibus tam fuit grave ac damnosum, ut eorum civitas artificibus ob rerum omnium pe-nuriam diffugientibus, ad deformem solitudinem fuerit redacta. Sigismundus tamen rex Ludovici Regis, eiusdemque ex fratre nepotis precibus victus edictum relaxavit, permisitque suis regnicolis, ut mercatores citro ultroque veteri more commeare, et negotiationes cum Vratislaviensibus, exercere libere possent. Obtinuit etiam Ludovicus Rex a Sigismundo patruo, ut ad res Bohemicas ob intestina odia tumultuantes componendas, ex purpuratis suis quempiam legatum Pragam Bohemorum re-giam mitteret. Missus est Andreas Tencinius Palatinus Cracoviensis: qui Pragam veniens, re illic prospere et ex sententia confecta, paceque inter Bohemiae proceres compo-sita, magnam insignis prudentiae famam 1) inde retulit. Ea 1) laudem. 25 Geda-ien-sium indu-stria. Viatu-lae inun-datio. Petrus Tomi- cius Epis- copus Craco- vien- sis. Orator Regis Unga-riae ad regem venit. Vrati- sla- viense empo- rium subla - tum. cibus navigarent, mercesque Anglicas et Lusitanas in Regnum Poloniae adveherent; et sunt Gedanenses ob navium magnitu-dinem ad longinquas obeundas navigationes apprime industrii. Eo anno mense Martio Vistula amnis ob exuberantem pluviae descensum niviumque subitam resolutionem, nimio auctu ex-erevit: mensis vero Aprilis,. novi Cracoviensis Antistitis decla-ratione fuit insignis. Petrus Tomicius Regni Poloniae Vice-cancellarius ex Posnaniensi Episcopatu, ad Cracoviensem est translatus, Sigismundi regis nominatione et Capituli ecclesiae Cracoviensis electione: quam Romanus Pontifex assensu suo ratam fecit. Sub solstitio inde aestivo Ludovici Ungariae, et Bohemiae Regis Orator Cracoviam venit. Petiit edictum, quo Poloni negociatores Vratislaviam merces convehere, aut mer-caturara exercere vetabantur, Regis sui nomine relaxari: enim-vero Vratislavienses in Germaniae et Poloniae finibus siti, merces, quae citro ultroque convehebantur, apud se veluti in emporio deponi faciebant, nec eas ulterius provehi permitte-bant, eo respectu, ut rerum precium arbitrio suo augerent vel deprimerent. Sigismundus Rex suorum querelis permotus, se-verissimo edicto omnia cum Vratislaviensibus commercia suis subditis interdixit, quod Vratislaviensibus tam fuit grave ac damnosum, ut eorum civitas artificibus ob rerum omnium pe-nuriam diffugientibus, ad deformem solitudinem fuerit redacta. Sigismundus tamen rex Ludovici Regis, eiusdemque ex fratre nepotis precibus victus edictum relaxavit, permisitque suis regnicolis, ut mercatores citro ultroque veteri more commeare, et negotiationes cum Vratislaviensibus, exercere libere possent. Obtinuit etiam Ludovicus Rex a Sigismundo patruo, ut ad res Bohemicas ob intestina odia tumultuantes componendas, ex purpuratis suis quempiam legatum Pragam Bohemorum re-giam mitteret. Missus est Andreas Tencinius Palatinus Cracoviensis: qui Pragam veniens, re illic prospere et ex sententia confecta, paceque inter Bohemiae proceres compo-sita, magnam insignis prudentiae famam 1) inde retulit. Ea 1) laudem. 25 cae et Tar-tari Podo-liam vas-tant. Tur-cae a Molda-vis et Polo- nis profli-gati. cae et Tar-tari Podo-liam vas-tant. Tur-cae a Molda-vis et Polo- nis profli-gati. cessaverat, cum ecce Tartarorum quadraginta millia trans-misso Boristene, maiore longe tumultu et periculo Volhiniam Roxiamque invaserunt, et penes suburbium Leopolis maximis agminibus transeuntes, apud Moscisca castra fecerunt: hie Aslam Sultanus Tauricani Caesaris frater patruelis, cum parte copiarum subsedit. Triginta equitum millia per turmas divisa, et inde quaquaversus sparsa in terras regias immisit. Tartari peaitiora Eegni Poloniae ingressi, ferocissimo procursu longe lateque Roxiam sunt populati: pavdr, fuga et trepidatio ubi-que. Oppidorum et viliarum incendia late collueebaint. Innu-meri mortales ceierrimo ac insperato incursu oppressi capti-que, in servitutem morte asperiorem abducti. Plurimi in am-pla nemora se abdiderant, quos hostis Tartarus undique cir-cumventos, indagine veluti conquisitos, inde extrahebat, qui excelsas arbores conscenderant, inter frondes delitescentes ser-vati. In vasto apud Prochnicum oppidum nemore, ionumera agrestium hominum capta multitudo. Arx etiam Prochnicen-sis per barbaros oppugnata, sed aliquanto pertinacius defensa est. Ceciderunt hic ex Tartaris in ea oppugnatiooe tormeutis bellicis, circiter septuaginta. Occisorum cadavera in horreum pertracta, succenso horreo igne exusta. Quos sulphurei bom-bardarum globi paulo ab arce remotius peremerunt, in lato campo sparsim iacebant, inter quos duae Scythicae mulieres exangues, virili habitu et truculentia capiteque rasae repertae, quae cum viris Amasonum more equestres belligerarunt. Pari clade apud Czurilonis arcem Tartari affecti, hic quoque agre-stium hominum falcibus multi trucidati, ac ab arce aquae cir-cumfluae praesidio reiecti. Ad famam tam horrendae terrae Roxiae vastationis Sigismundus Rex minime consternatus, Chri- stophorum et Nicolaum Sidlovecios, nec non de Rogovo, Prae- fectum Opocinensem Odrovansiae familiae Proceres, ad nobi-litatem ad arma concitandam Sandomiriam versus praemisit, edictoque mandavit, ut nobilitas orientalis Poloniae, quam minorem vocant, armata Sandomiriam conveniret: oppidani certum peditum numerum sub signis mitterent. Ipse Rex nihil moratus Cracovia se proripuit, eo respectu ut armata militia equitum et peditum citius conveniret, Scythasque Tartaros Tar- tari Podo - liam Volhi- niam et Rus- siam va- stant. Pro-chni-cum defen -sum. Scy-thicae muli- eres inter cada- vera Tarta- rorum reper- tae. Nobi-litas- ad ar-ma conci -tata. cessaverat, cum ecce Tartarorum quadraginta millia trans-misso Boristene, maiore longe tumultu et periculo Volhiniam Roxiamque invaserunt, et penes suburbium Leopolis maximis agminibus transeuntes, apud Moscisca castra fecerunt: hie Aslam Sultanus Tauricani Caesaris frater patruelis, cum parte copiarum subsedit. Triginta equitum millia per turmas divisa, et inde quaquaversus sparsa in terras regias immisit. Tartari peaitiora Eegni Poloniae ingressi, ferocissimo procursu longe lateque Roxiam sunt populati: pavdr, fuga et trepidatio ubi-que. Oppidorum et viliarum incendia late collueebaint. Innu-meri mortales ceierrimo ac insperato incursu oppressi capti-que, in servitutem morte asperiorem abducti. Plurimi in am-pla nemora se abdiderant, quos hostis Tartarus undique cir-cumventos, indagine veluti conquisitos, inde extrahebat, qui excelsas arbores conscenderant, inter frondes delitescentes ser-vati. In vasto apud Prochnicum oppidum nemore, ionumera agrestium hominum capta multitudo. Arx etiam Prochnicen-sis per barbaros oppugnata, sed aliquanto pertinacius defensa est. Ceciderunt hic ex Tartaris in ea oppugnatiooe tormeutis bellicis, circiter septuaginta. Occisorum cadavera in horreum pertracta, succenso horreo igne exusta. Quos sulphurei bom-bardarum globi paulo ab arce remotius peremerunt, in lato campo sparsim iacebant, inter quos duae Scythicae mulieres exangues, virili habitu et truculentia capiteque rasae repertae, quae cum viris Amasonum more equestres belligerarunt. Pari clade apud Czurilonis arcem Tartari affecti, hic quoque agre-stium hominum falcibus multi trucidati, ac ab arce aquae cir-cumfluae praesidio reiecti. Ad famam tam horrendae terrae Roxiae vastationis Sigismundus Rex minime consternatus, Chri- stophorum et Nicolaum Sidlovecios, nec non de Rogovo, Prae- fectum Opocinensem Odrovansiae familiae Proceres, ad nobi-litatem ad arma concitandam Sandomiriam versus praemisit, edictoque mandavit, ut nobilitas orientalis Poloniae, quam minorem vocant, armata Sandomiriam conveniret: oppidani certum peditum numerum sub signis mitterent. Ipse Rex nihil moratus Cracovia se proripuit, eo respectu ut armata militia equitum et peditum citius conveniret, Scythasque Tartaros Tar- tari Podo - liam Volhi- niam et Rus- siam va- stant. Pro-chni-cum defen -sum. Scy-thicae muli- eres inter cada- vera Tarta- rorum reper- tae. Nobi-litas- ad ar-ma conci -tata. Rex Leo- polim pro- fectus. Clades a Tar- taris acce- pta. Rex Crac. rediit. tam late vagantes, adventus sui farna, qua nihil est celerius, exterreret Nec opinione sua prudens Rex falsua est. Tartari siquidem posteaquam Sigismundum Regem, omnem aulae suae equitatum praemisisse, nobilitatem ad arma concitare, ipsum-que ex Cracovia movisse cognoverunt, non ultra progredi et excurrere ausi, cum rapta praeda retro abire coeperunt Mos-cisca versus, ubi Aslam Sultani omnium copiarum ducis 1) castra posita erant. In reditu praefecti atque aulici Regii plerisque locis cum hoste tumultuariis praeliis sunt con-gressi, multosque dispalatos praeda ex eorum manibus excussa peremerunt. Interea temporis Sigismundus Rex paucos dies Sandomiriae moratus, dum equestres pedestresque copiae con-veniunt, Leopolim versus contendit. Cuius adventu Aslam Sultanus et Tartari consternati, a Moscisca oppido castris repente motis retro abierunt. Quos Sigismundus 2) Rex cum exercitu non contemnendo insecutus, die Septembris trede-cima Leopolim metropolim in Peucinis 3) pervenit, cum nun-ciatum est, Aslam Sultanum et Tartaros fugientibus similes magnis itineribus abire, ita ut Regiae copiae eos assequi ne-quaquam valeant. Incredibile dictu est, quanto dolore Sigis-mundus, qui fremens frendensque in hostem ferebatur, eo nun-cio fuerit affectus, horrebat miserabilem Regni sui vastatio-nem, et contigit eum per recentia exustarum villarum et op-pidorum vestigia locaque adhuc fumantia transire. Qui post-quam Tartaros deserta Podoliae ingressos, nec eos assequi posse accepit, Leopoli Roxiae metropoli 4) aliquandiu subse-dit. Nec multo postea soluto exercitu die secunda mensis Novembris Cracoviam rediit, provisurus, ne talia postea damna truculentissimi Tartari inferre possint, quod summa prudentia et ingenii dexteritate vigilantissimus Rex est assecutus, longo-que postea tempore cum ea Scythica gente pax erat, ita ut Roxia ac Podolia Tartarorum excursionibus semidesertae provinciae, frequenitiore hominum incolatu, castellis et muni- 1) omnium copiarum ducis. desunt. 2) Sigismundus deest. 3) me-tropolim in Peucinis desunt.4) Roxiae metropoli desunt. Rex Leo- polim pro- fectus. Clades a Tar- taris acce- pta. Rex Crac. rediit. tam late vagantes, adventus sui farna, qua nihil est celerius, exterreret Nec opinione sua prudens Rex falsua est. Tartari siquidem posteaquam Sigismundum Regem, omnem aulae suae equitatum praemisisse, nobilitatem ad arma concitare, ipsum-que ex Cracovia movisse cognoverunt, non ultra progredi et excurrere ausi, cum rapta praeda retro abire coeperunt Mos-cisca versus, ubi Aslam Sultani omnium copiarum ducis 1) castra posita erant. In reditu praefecti atque aulici Regii plerisque locis cum hoste tumultuariis praeliis sunt con-gressi, multosque dispalatos praeda ex eorum manibus excussa peremerunt. Interea temporis Sigismundus Rex paucos dies Sandomiriae moratus, dum equestres pedestresque copiae con-veniunt, Leopolim versus contendit. Cuius adventu Aslam Sultanus et Tartari consternati, a Moscisca oppido castris repente motis retro abierunt. Quos Sigismundus 2) Rex cum exercitu non contemnendo insecutus, die Septembris trede-cima Leopolim metropolim in Peucinis 3) pervenit, cum nun-ciatum est, Aslam Sultanum et Tartaros fugientibus similes magnis itineribus abire, ita ut Regiae copiae eos assequi ne-quaquam valeant. Incredibile dictu est, quanto dolore Sigis-mundus, qui fremens frendensque in hostem ferebatur, eo nun-cio fuerit affectus, horrebat miserabilem Regni sui vastatio-nem, et contigit eum per recentia exustarum villarum et op-pidorum vestigia locaque adhuc fumantia transire. Qui post-quam Tartaros deserta Podoliae ingressos, nec eos assequi posse accepit, Leopoli Roxiae metropoli 4) aliquandiu subse-dit. Nec multo postea soluto exercitu die secunda mensis Novembris Cracoviam rediit, provisurus, ne talia postea damna truculentissimi Tartari inferre possint, quod summa prudentia et ingenii dexteritate vigilantissimus Rex est assecutus, longo-que postea tempore cum ea Scythica gente pax erat, ita ut Roxia ac Podolia Tartarorum excursionibus semidesertae provinciae, frequenitiore hominum incolatu, castellis et muni- 1) omnium copiarum ducis. desunt. 2) Sigismundus deest. 3) me-tropolim in Peucinis desunt.4) Roxiae metropoli desunt. tionibus multis locis exaedificatis, rursus refloruerint, vectiga-liaque solita Regio thesauro provenerint. Sub quo tempore Genua maritima urbs et Mediolanum populosissima Italiae civitas, per Franciscum Galliarum Regem qui Alpes cum po-tentissimo exercitu transiverat, sunt occupatae, Christianitas-que si unquam antea magnis agitabatur odiis et intestinis arsit bellis, Carolo Romanorum, Germaniae, Hispaniae ac Siciliae Rege eius conatibus eunte obviam. Quibus Christiani-tatis 1) tumultibus Sigismundus Rex permotus, pro summo habuit negotio Ludovicum Ungariae et Bohemiae Regem, ex fratre nepotem 2) Regnique Ungariae Proceres hortari ac orare, ut depositis cum Turcprum Caesare simultatibus cum eo pacem componerent, quam ille opibus suis contentus ultro offerret. Enimvero Regni Ungariae Magnates ad eam consilii inopiam, ne dicam dementiam, devenerant, ut Solimanum po-tentissimum Graeciae, Asiae, Syriae, Aegypti atque Arabiae Imperatorem, pavore, Ludovico et Ungaris missis Legatis, iuducias offerre existimarent, et gloriabantur Ungari Turcum ab eis pacem mendicare, addita stolida iactantiae contumelia, Solimani Imperatoris legatis auribus naribusque per contem-ptum et ludibrium praecisis, et cum ea deformitate domum remissis, quae res postea maximis cladibus et ruina Ungariae expiata est. Quae omnia cum Sigismundus Rex divina sua so-lertia praevideret, Andream Cricium Praemisliensem Episco-pum, nec non Vijtwijnskij 3) Castellanum Plocensem, Oratores iri Ungariam misit, orando, obtestando, tam Ludovicum Re-gem, quam eius Proceres ac purpuratos, ut quam Turcus ul-tro offerret pacem non contemnerent, sed eam cupide amplec-terentur, maxima inde pericula subsequi posse, si secus fecis-sent, in hac praesertim tumultuantis Christianitatis perturba-tione. Se Tartaricis bellis lmplicitum eis opem ierre non posse, vi-res et potentiam Turcorum Caesaris se probe nosse, quae si Un-garicis viribus conferantur, illae longe maiores et immensae essent, quae absque instructissima Christianorum classe, et maritimis Genua et Me-diola- uum a Gal-lis in-terce- ptae. Unga-rorum arro-gantia et con-tem-ptus hostis poten-tissimi Orato - res missi in Un- ga- riam. 1) Christianitatis deest. 2) ex fratre nepotem desunt. 3) Vitnynski. tionibus multis locis exaedificatis, rursus refloruerint, vectiga-liaque solita Regio thesauro provenerint. Sub quo tempore Genua maritima urbs et Mediolanum populosissima Italiae civitas, per Franciscum Galliarum Regem qui Alpes cum po-tentissimo exercitu transiverat, sunt occupatae, Christianitas-que si unquam antea magnis agitabatur odiis et intestinis arsit bellis, Carolo Romanorum, Germaniae, Hispaniae ac Siciliae Rege eius conatibus eunte obviam. Quibus Christiani-tatis 1) tumultibus Sigismundus Rex permotus, pro summo habuit negotio Ludovicum Ungariae et Bohemiae Regem, ex fratre nepotem 2) Regnique Ungariae Proceres hortari ac orare, ut depositis cum Turcprum Caesare simultatibus cum eo pacem componerent, quam ille opibus suis contentus ultro offerret. Enimvero Regni Ungariae Magnates ad eam consilii inopiam, ne dicam dementiam, devenerant, ut Solimanum po-tentissimum Graeciae, Asiae, Syriae, Aegypti atque Arabiae Imperatorem, pavore, Ludovico et Ungaris missis Legatis, iuducias offerre existimarent, et gloriabantur Ungari Turcum ab eis pacem mendicare, addita stolida iactantiae contumelia, Solimani Imperatoris legatis auribus naribusque per contem-ptum et ludibrium praecisis, et cum ea deformitate domum remissis, quae res postea maximis cladibus et ruina Ungariae expiata est. Quae omnia cum Sigismundus Rex divina sua so-lertia praevideret, Andream Cricium Praemisliensem Episco-pum, nec non Vijtwijnskij 3) Castellanum Plocensem, Oratores iri Ungariam misit, orando, obtestando, tam Ludovicum Re-gem, quam eius Proceres ac purpuratos, ut quam Turcus ul-tro offerret pacem non contemnerent, sed eam cupide amplec-terentur, maxima inde pericula subsequi posse, si secus fecis-sent, in hac praesertim tumultuantis Christianitatis perturba-tione. Se Tartaricis bellis lmplicitum eis opem ierre non posse, vi-res et potentiam Turcorum Caesaris se probe nosse, quae si Un-garicis viribus conferantur, illae longe maiores et immensae essent, quae absque instructissima Christianorum classe, et maritimis Genua et Me-diola- uum a Gal-lis in-terce- ptae. Unga-rorum arro-gantia et con-tem-ptus hostis poten-tissimi Orato - res missi in Un- ga- riam. 1) Christianitatis deest. 2) ex fratre nepotem desunt. 3) Vitnynski. Unga-rorum avari -tia regni ruina. Alber- tus Magi- ster Cruci- fero- rum subsidiis inviotae forent. Ludovicus Ungariae Rex etsi patrui Regis monita pro Apollinis haberet oraculo, pacemque cum Turcis ut Vladislaus pater colere summe peroptabat, mens tamen suorum Procerum, fatis Ungaricas res ad ruinam tra-hentibus, diversa erat: iuventutem et militiam Ungaricam, ocio ac pace marcescere, quae exeroitio indigeat, plus semper Turcos si-mulata pace eis nocuisse, quam aperto Marte et bello. Addu-cebant Matthiae Regis tempora, qui assiduo bellorum exerci-tio, cum utroque Orientis et Occidentis Imperatore, ac Senatu Veneto Regnum Ungariae satis clarum opulentum ac victorio-sum effecerit. Accedebant ad eas persuasiones Romani Pontificis, nec non Venetorum Legati, qui Turcum ab Ungaris bello premi cupiebant, ut interea temporis Italia alieno periculo quiesce-ret, et dabant Romanorum Pontifex et Veneti Ludovico Un-gariae Regi, pleraque aureorum millia in stipendium Ungaris contra Turcum belligerantibus, quam pecuniam nonnulli pri-mores, qui summa in regno Ungariae auctoritate pollebantj inter se aliquando dividebant, et milites stipendio fraudabant. Saepiusque contigit, ut limites Regni Ungariae, decedentibus militibus absque omni essent praesidio, arcesque per Turcos interciperentur. Agnoscebant sua mala propinquamque sui Re-gni ruinam Ungari, et tamen Sigismundi Poloniae Regis op-portunas ac salutares admonitiones sprevere, adeo privata commoda et ambitio, mentes eoram occupaverant. Solimanus Imperator, postquam Ungaros pacem oblatam sprevisse, lega-tosque suos contumelia et vulnerum deformitate affectos esse cognovit, de bello Ungaris inferendo, et Nanderalba arce expugnata consilia agitare coepit: sibi persuadens, si arce tam valida potiretur, residuum Ungariae facili negocio occu-pari posse. Interea Sigismundi Regis Legati, a Ludovico et Senatu Ungarico foedere cum Turcis nullo confecto sunt expediti, ac in Poloniam remissi, cum ecce Albertus Prussiacae militiae Magister Budam ad Ludovicum Ungariae Regem supervenit, eo praetextu, ut pro eo, apud Sigismundum Patruum Polo-niae Regem intercederet, quadriennales inducias quae Torunii Unga-rorum avari -tia regni ruina. Alber- tus Magi- ster Cruci- fero- rum subsidiis inviotae forent. Ludovicus Ungariae Rex etsi patrui Regis monita pro Apollinis haberet oraculo, pacemque cum Turcis ut Vladislaus pater colere summe peroptabat, mens tamen suorum Procerum, fatis Ungaricas res ad ruinam tra-hentibus, diversa erat: iuventutem et militiam Ungaricam, ocio ac pace marcescere, quae exeroitio indigeat, plus semper Turcos si-mulata pace eis nocuisse, quam aperto Marte et bello. Addu-cebant Matthiae Regis tempora, qui assiduo bellorum exerci-tio, cum utroque Orientis et Occidentis Imperatore, ac Senatu Veneto Regnum Ungariae satis clarum opulentum ac victorio-sum effecerit. Accedebant ad eas persuasiones Romani Pontificis, nec non Venetorum Legati, qui Turcum ab Ungaris bello premi cupiebant, ut interea temporis Italia alieno periculo quiesce-ret, et dabant Romanorum Pontifex et Veneti Ludovico Un-gariae Regi, pleraque aureorum millia in stipendium Ungaris contra Turcum belligerantibus, quam pecuniam nonnulli pri-mores, qui summa in regno Ungariae auctoritate pollebantj inter se aliquando dividebant, et milites stipendio fraudabant. Saepiusque contigit, ut limites Regni Ungariae, decedentibus militibus absque omni essent praesidio, arcesque per Turcos interciperentur. Agnoscebant sua mala propinquamque sui Re-gni ruinam Ungari, et tamen Sigismundi Poloniae Regis op-portunas ac salutares admonitiones sprevere, adeo privata commoda et ambitio, mentes eoram occupaverant. Solimanus Imperator, postquam Ungaros pacem oblatam sprevisse, lega-tosque suos contumelia et vulnerum deformitate affectos esse cognovit, de bello Ungaris inferendo, et Nanderalba arce expugnata consilia agitare coepit: sibi persuadens, si arce tam valida potiretur, residuum Ungariae facili negocio occu-pari posse. Interea Sigismundi Regis Legati, a Ludovico et Senatu Ungarico foedere cum Turcis nullo confecto sunt expediti, ac in Poloniam remissi, cum ecce Albertus Prussiacae militiae Magister Budam ad Ludovicum Ungariae Regem supervenit, eo praetextu, ut pro eo, apud Sigismundum Patruum Polo-niae Regem intercederet, quadriennales inducias quae Torunii Pala- tini MoJ-daviae legati ad re- gem veni- unt. Regis res-pon-sum legatis datum. in Un- gariam ad re- gem profec- tus nihil obti- nuit. pactae erant, ad longius tempus prorogari. Qui in Senatum Ungaricum Ludovico Rege praesidente admissus, nec Rex, nec aliquis ex magnatibus per contemptum ei assurrexit, cum ille camposita oratiotte Ludovicum Regem pro intercessione et indticiarum prorogatione suppliciter deprecaretur. Tantum ab-fuit, ut id ei Ludovicus Rex praestare voluerit, ut etiam pro-lixo sermone hominem hortatus sit, iure perpetui foederis et praedecessorum suorum exemplo, ad obedientiam et fidem Si-gisimundo Regi et regno Poloniae praestandam. Hic Alberti Prussiacae militiae Magistri contemptus apud Ludovicum Re-gem et Sematum Ungarieum effecit, ut ille omni ulteriorum induciarum spe posthabita et abiecta, quam in candida veste gestabat Bigricante cruce, Lutherana suscepta haeresi, dedi-tionena Sigismundo Regi et Regno Poloniae facere, suaeque fidei cuaaa omnibus subditis se committere destinaverit, quod postea anni insequentis primo vere, ut inferius explicabitur, praeatitit. Sab eo tempore Bogdani 1) Palatini Moldaviae Oratores ad Sigismundum Regem venere, fidem, observantiam, foedera et inscriptiones a maioribus suis factas, cum Regibus et Re-gno Poloniae, Palatinum observare velle ex fide profitentes. Orarunt insuper, ut pro bono pacis limitaneis castellorum puaefectis mandaretur, latrocinia prohiberent, et pro illatis in-iuriis iustitiam ad se recurrentibus administrarent. Petierunt etiam ut Palatini Moldaviae Legatis ad Basilium Magnum Mo-scoviae Ducem per terras regias et Lituaniam liber pateret transitus. PaMini Legatis ad primas legationis partes benigne re-sponsum: hortari iussus in officio permaneret, et inscriptiones cum Regno Poloniae dudum initas maiorum suorum exemplo diligenter servaret. Quod iustitiae administrationem attineret, Sigismundo Regi nihil esse optabilius, quam ut Moldavi cum Provincialibus Podoliae et Tyrangetis 2) pacate agerent, datu-rumque operam, ut illarum terrarum Praefecti cum Moldavis 1) Stephani. 2) et Tyrangetis deest. Pala- tini MoJ-daviae legati ad re- gem veni- unt. Regis res-pon-sum legatis datum. in Un- gariam ad re- gem profec- tus nihil obti- nuit. pactae erant, ad longius tempus prorogari. Qui in Senatum Ungaricum Ludovico Rege praesidente admissus, nec Rex, nec aliquis ex magnatibus per contemptum ei assurrexit, cum ille camposita oratiotte Ludovicum Regem pro intercessione et indticiarum prorogatione suppliciter deprecaretur. Tantum ab-fuit, ut id ei Ludovicus Rex praestare voluerit, ut etiam pro-lixo sermone hominem hortatus sit, iure perpetui foederis et praedecessorum suorum exemplo, ad obedientiam et fidem Si-gisimundo Regi et regno Poloniae praestandam. Hic Alberti Prussiacae militiae Magistri contemptus apud Ludovicum Re-gem et Sematum Ungarieum effecit, ut ille omni ulteriorum induciarum spe posthabita et abiecta, quam in candida veste gestabat Bigricante cruce, Lutherana suscepta haeresi, dedi-tionena Sigismundo Regi et Regno Poloniae facere, suaeque fidei cuaaa omnibus subditis se committere destinaverit, quod postea anni insequentis primo vere, ut inferius explicabitur, praeatitit. Sab eo tempore Bogdani 1) Palatini Moldaviae Oratores ad Sigismundum Regem venere, fidem, observantiam, foedera et inscriptiones a maioribus suis factas, cum Regibus et Re-gno Poloniae, Palatinum observare velle ex fide profitentes. Orarunt insuper, ut pro bono pacis limitaneis castellorum puaefectis mandaretur, latrocinia prohiberent, et pro illatis in-iuriis iustitiam ad se recurrentibus administrarent. Petierunt etiam ut Palatini Moldaviae Legatis ad Basilium Magnum Mo-scoviae Ducem per terras regias et Lituaniam liber pateret transitus. PaMini Legatis ad primas legationis partes benigne re-sponsum: hortari iussus in officio permaneret, et inscriptiones cum Regno Poloniae dudum initas maiorum suorum exemplo diligenter servaret. Quod iustitiae administrationem attineret, Sigismundo Regi nihil esse optabilius, quam ut Moldavi cum Provincialibus Podoliae et Tyrangetis 2) pacate agerent, datu-rumque operam, ut illarum terrarum Praefecti cum Moldavis 1) Stephani. 2) et Tyrangetis deest. 1525 Barni- ni du- ois Po- mera- niae lega- tio. Geda- nen. tumul- tus ex hae- resi Luthe- rana. Geda- nen. reli- gio- nera muta- runt, templa pro- phana- runt, etc. . amica foederata gente, pacem observent. Postremum, ut Ora-tores Moldavi in Moscoviam ire et redire libere valeant, Si-gismundus Rex concedere noluit, cum haec res suspecta esset, ne gentes ritus Graecanici, diversaeque a Polonis et Lituanis sectae, hostilia molirentur: mutuaque facta conspiratiohe, ter ras Regias a diversis hinc et inde patribus invaderent. In hunc modum Valachiae Moldaviae legati sunt expediti, et per haeo annus quartus et vicesimus supra millesimum ac quingentesi-mum transivit. Insequentis anni initio, Barnini Pomeraniae Ducis Regii ex sorore nepotis Orator supervenit, Regemque Sigismundum ad principis sui nuptias invitavit. Petiit insuper maternam dotem Barnino Duci extradi, et quia cum Joachimo Marchione Brandeburgensi Electore Imperii, pro finibus, ut assolet, bellum moliretur, Polonum equitatum et auxiliares copias sibi praestari postulavit. Huic quoque legationi beni-gne responsum, ita ut Orator contentus abiret. Misitque Si-gismundus Rex ad Barninum Pomeraniae Ducem legatum, qui consanguinei Principis nuptias honestaret, auxiliorumque spe cum opus foret impleret. Per id tempus ad Vislae amnis ostia in 1) Gedano tumultus exortus est, die vicesima secunda Ja-nuarii duravitque per diem totam sequentem. Maxima Regiae civitatis pars stolida ac nepharia impietate Lutheranam hae-resim suscepit. Senatus per biduum furori populari restitit. Postremo victus insanae cessit multitudini, ac in ordinem sese redegit. Lutherani, eorum potentia praevalente, vilissimos de plebe in Senatum legerunt, scribamque civitatis Proconsulem crearunt. Templa inde et coenobia omnia prophanata, sacra-que supellectili, quae ex gemmis, auro et argento multa ac preciosa erat, spoliata. Enimvero ad tantam Gedanenses de-mentiam devenerant, ut patinis et calicibus sacris in propha-nis mensis et coenis privatorum per contemptum uterentur, sacraque omnia illis essent ludibrio. Literas inde ad Sigis-mundum Poloniae Regem Principem suum scripsere, de fidei et regiminis civitatis mutatione, Orarunt suppliciter, ne huic 1) ad Vislae amnis ostia desunt. 1525 Barni- ni du- ois Po- mera- niae lega- tio. Geda- nen. tumul- tus ex hae- resi Luthe- rana. Geda- nen. reli- gio- nera muta- runt, templa pro- phana- runt, etc. . amica foederata gente, pacem observent. Postremum, ut Ora-tores Moldavi in Moscoviam ire et redire libere valeant, Si-gismundus Rex concedere noluit, cum haec res suspecta esset, ne gentes ritus Graecanici, diversaeque a Polonis et Lituanis sectae, hostilia molirentur: mutuaque facta conspiratiohe, ter ras Regias a diversis hinc et inde patribus invaderent. In hunc modum Valachiae Moldaviae legati sunt expediti, et per haeo annus quartus et vicesimus supra millesimum ac quingentesi-mum transivit. Insequentis anni initio, Barnini Pomeraniae Ducis Regii ex sorore nepotis Orator supervenit, Regemque Sigismundum ad principis sui nuptias invitavit. Petiit insuper maternam dotem Barnino Duci extradi, et quia cum Joachimo Marchione Brandeburgensi Electore Imperii, pro finibus, ut assolet, bellum moliretur, Polonum equitatum et auxiliares copias sibi praestari postulavit. Huic quoque legationi beni-gne responsum, ita ut Orator contentus abiret. Misitque Si-gismundus Rex ad Barninum Pomeraniae Ducem legatum, qui consanguinei Principis nuptias honestaret, auxiliorumque spe cum opus foret impleret. Per id tempus ad Vislae amnis ostia in 1) Gedano tumultus exortus est, die vicesima secunda Ja-nuarii duravitque per diem totam sequentem. Maxima Regiae civitatis pars stolida ac nepharia impietate Lutheranam hae-resim suscepit. Senatus per biduum furori populari restitit. Postremo victus insanae cessit multitudini, ac in ordinem sese redegit. Lutherani, eorum potentia praevalente, vilissimos de plebe in Senatum legerunt, scribamque civitatis Proconsulem crearunt. Templa inde et coenobia omnia prophanata, sacra-que supellectili, quae ex gemmis, auro et argento multa ac preciosa erat, spoliata. Enimvero ad tantam Gedanenses de-mentiam devenerant, ut patinis et calicibus sacris in propha-nis mensis et coenis privatorum per contemptum uterentur, sacraque omnia illis essent ludibrio. Literas inde ad Sigis-mundum Poloniae Regem Principem suum scripsere, de fidei et regiminis civitatis mutatione, Orarunt suppliciter, ne huic 1) ad Vislae amnis ostia desunt. rei contraveniret, quae totius populi consensu facta esset, cuna nihil propterea suae Maiestati et regno Poloniae 1) deperiret de vectigalibus, aut solita in ipsum et Regni Poloniae fide et observantia: populum universum digitis sursum levatis suae Maiestati et Regno Poloniae cumm noyo magistratu iurasse, tumultum sedatum, ac statum civitatis compositum esse. Eius sententiae literae in Sena.tu Regni et Conventu Petricoviensi Lectae, multorum animos, qui altius sapiebant perculerunt, verebanturque ne Regia civitas et opulentum sinus Sarmatici emporium, a Regno alienaretur, aut aliquo adverso casu peri-clitaretur. Resque, Prutenicae ad bellum rursus spectare vide-bantur, quadriennalibus etiam induciis cum Magistro ordinis exeuntibus. Summaque opus erat prudentia ad surgentes terrae 2) Prussiae motus sedandos: qui postea divina regis Sigismundi 3) prudentia et incredibili foelicitate sunt sedati. Enimvero Henricus Legnicensis Dux, et Georgius Marchio Brandebur-gensis Alberti ordinis Magistri frater germanus, uterque ne-pbariam Lutheri haeresiarchae sectam complexus, sollicitare non destiterunt, ut ordinis Magister Sigismundo Regi recon-ciliaretur, eique iuramentum fidelitatis et obedientiae, quod omagium vocant, praestaret: et cum essent hi Principes sa-crae religioni ac verae pietati hostes infestissimi, Alberto PruKsiacae militiae Magistro persuaserunt, ut religionis depo-sito habitu, Lutheranam blasphemiam profiteretur, et ex Ma-gistro ordinis prophanus Dux in Prussia per Sigismundum Regem crearetur, ea lege, ut virilis sexus liberi, ex legitimo matrimonio suscepti, in Kynspergensi Ducatu et terra Sambia succederent, quibus non extantibus, Casimirus et Georgius Alberti Ducis fratres in eo Ducatu per Regem Poloniae sur-rogarentur, quibus decedentibus ad Regem. Et Regnum Polo-niae feudali iure Ducatus Prussiae in toto devolveretur: et cum hae pacis conditiones, Alberto ordinis Magistro non displice-rent, immo eas cupide amplecteretur, Sigisraundus Rex ob bonum pacis eas etiamassensu suo ratas fecit. Verebatur si- Alber- tus ex Ma-gistro ord. Cruci-fero- rum Luthe-ranus factus, et in Prus- sia dux crea- tus. 1) et regno Poloniae desunt. 2) terrae deest. 3) Sigisnnmdi deest. 26 rei contraveniret, quae totius populi consensu facta esset, cuna nihil propterea suae Maiestati et regno Poloniae 1) deperiret de vectigalibus, aut solita in ipsum et Regni Poloniae fide et observantia: populum universum digitis sursum levatis suae Maiestati et Regno Poloniae cumm noyo magistratu iurasse, tumultum sedatum, ac statum civitatis compositum esse. Eius sententiae literae in Sena.tu Regni et Conventu Petricoviensi Lectae, multorum animos, qui altius sapiebant perculerunt, verebanturque ne Regia civitas et opulentum sinus Sarmatici emporium, a Regno alienaretur, aut aliquo adverso casu peri-clitaretur. Resque, Prutenicae ad bellum rursus spectare vide-bantur, quadriennalibus etiam induciis cum Magistro ordinis exeuntibus. Summaque opus erat prudentia ad surgentes terrae 2) Prussiae motus sedandos: qui postea divina regis Sigismundi 3) prudentia et incredibili foelicitate sunt sedati. Enimvero Henricus Legnicensis Dux, et Georgius Marchio Brandebur-gensis Alberti ordinis Magistri frater germanus, uterque ne-pbariam Lutheri haeresiarchae sectam complexus, sollicitare non destiterunt, ut ordinis Magister Sigismundo Regi recon-ciliaretur, eique iuramentum fidelitatis et obedientiae, quod omagium vocant, praestaret: et cum essent hi Principes sa-crae religioni ac verae pietati hostes infestissimi, Alberto PruKsiacae militiae Magistro persuaserunt, ut religionis depo-sito habitu, Lutheranam blasphemiam profiteretur, et ex Ma-gistro ordinis prophanus Dux in Prussia per Sigismundum Regem crearetur, ea lege, ut virilis sexus liberi, ex legitimo matrimonio suscepti, in Kynspergensi Ducatu et terra Sambia succederent, quibus non extantibus, Casimirus et Georgius Alberti Ducis fratres in eo Ducatu per Regem Poloniae sur-rogarentur, quibus decedentibus ad Regem. Et Regnum Polo-niae feudali iure Ducatus Prussiae in toto devolveretur: et cum hae pacis conditiones, Alberto ordinis Magistro non displice-rent, immo eas cupide amplecteretur, Sigisraundus Rex ob bonum pacis eas etiamassensu suo ratas fecit. Verebatur si- Alber- tus ex Ma-gistro ord. Cruci-fero- rum Luthe-ranus factus, et in Prus- sia dux crea- tus. 1) et regno Poloniae desunt. 2) terrae deest. 3) Sigisnnmdi deest. 26 Alber - tus dux iurat in ver- ba Hegis. Rex Domi- nus totius Prus- siae appel- latus. Geda- nen- sium lega- tid ad re- gem de mu-tatione reli-gionis. quidem, ne in ea Lutheranae sectae perfidia Gedanum et re-siduum Prussiae ad Magistrum ordinis deficeret, ex quo bella in Prussia, si unquam antea, oriri maxima potuissent. His ita conclusis Albertus Prussiacae militiae Magister ultimus, Cru-ciferico abiecto habitu, sub finem mensis Martii multorum e-quitum comitatu, ad Sigismundum Regem Cracoviam yenit, ubi paucis diebus quieti datis, die decima Aprilis, ante Prae-torium sublimi solio ad hoc erecto, auro ac oloserico ador-nato, Sigismundus Rex regali diademate atque habitu con-spicuus Albertum Marchionem Brandeburgensem, plim Prus-siacae militiae Magistrum, titulo Magisterii abrogato, hoc ipsum genibus flexum orantem, Ducem Kinspergensem in Prussia crea-vit, eique insignia ducalia, et vexillum Aquilae candidae, cum aurea in collo corona conces&it et de eo Ducatu torque au-reo gravis ponderis investivit. Ipse rursus Albertus, novellus in Prussia Dux, iuramentum fidelitatis et perpetuae subiectio-nis Sigismundo Regi, successoribus suis ac Regno Poloniae, quod foelix faustumque foret, solenni cerimonia praestitit, et se suosque successores in fide ac potestate Regum Poloniae futuros aeternis temppribus astrinxit. Et per hpc non exigua orae maritimae pars cum sinu Curoniensi, quas terras olim Githones atque Phinni incolebant trans Vistulam ad Chronium amnem, hodie Memel seu Nemen vocatur, insignis ad regnum Poloniae facta est accessio, limitumque Regni prorogatio; et quod priores Poloni Reges ac principes periculosissimis bellis trecentorum annorum spatio consequi non potuerant, ut invi-sos Cruciferos ex terris suis exploderent, hoc Sigismundus Rex armis primum, inde admirabili sua prudentia et foelici-tate est consecutus; titulumque suum Regium totius Prussiae titulo condecoravit. Gedanenses novi ducis in Prussia creati, praestitique per eum Sigismundo regi omagii consternati, pro magno habuerunt negotio primarios ex novis senatoribus vi-ros ad Sigismundum Regem transmittere: factumque mutatae reipublicae ac orthodoxae fidei postergatae excusare, Quos Cracoviam venientes, Sigismundus Rex dissimulata ad tempus ira, ne desperatione acti, res novas molirentur, benigno et tempori convenienti dato responso, expedivit. Quibus domum Alber - tus dux iurat in ver- ba Hegis. Rex Domi- nus totius Prus- siae appel- latus. Geda- nen- sium lega- tid ad re- gem de mu-tatione reli-gionis. quidem, ne in ea Lutheranae sectae perfidia Gedanum et re-siduum Prussiae ad Magistrum ordinis deficeret, ex quo bella in Prussia, si unquam antea, oriri maxima potuissent. His ita conclusis Albertus Prussiacae militiae Magister ultimus, Cru-ciferico abiecto habitu, sub finem mensis Martii multorum e-quitum comitatu, ad Sigismundum Regem Cracoviam yenit, ubi paucis diebus quieti datis, die decima Aprilis, ante Prae-torium sublimi solio ad hoc erecto, auro ac oloserico ador-nato, Sigismundus Rex regali diademate atque habitu con-spicuus Albertum Marchionem Brandeburgensem, plim Prus-siacae militiae Magistrum, titulo Magisterii abrogato, hoc ipsum genibus flexum orantem, Ducem Kinspergensem in Prussia crea-vit, eique insignia ducalia, et vexillum Aquilae candidae, cum aurea in collo corona conces&it et de eo Ducatu torque au-reo gravis ponderis investivit. Ipse rursus Albertus, novellus in Prussia Dux, iuramentum fidelitatis et perpetuae subiectio-nis Sigismundo Regi, successoribus suis ac Regno Poloniae, quod foelix faustumque foret, solenni cerimonia praestitit, et se suosque successores in fide ac potestate Regum Poloniae futuros aeternis temppribus astrinxit. Et per hpc non exigua orae maritimae pars cum sinu Curoniensi, quas terras olim Githones atque Phinni incolebant trans Vistulam ad Chronium amnem, hodie Memel seu Nemen vocatur, insignis ad regnum Poloniae facta est accessio, limitumque Regni prorogatio; et quod priores Poloni Reges ac principes periculosissimis bellis trecentorum annorum spatio consequi non potuerant, ut invi-sos Cruciferos ex terris suis exploderent, hoc Sigismundus Rex armis primum, inde admirabili sua prudentia et foelici-tate est consecutus; titulumque suum Regium totius Prussiae titulo condecoravit. Gedanenses novi ducis in Prussia creati, praestitique per eum Sigismundo regi omagii consternati, pro magno habuerunt negotio primarios ex novis senatoribus vi-ros ad Sigismundum Regem transmittere: factumque mutatae reipublicae ac orthodoxae fidei postergatae excusare, Quos Cracoviam venientes, Sigismundus Rex dissimulata ad tempus ira, ne desperatione acti, res novas molirentur, benigno et tempori convenienti dato responso, expedivit. Quibus domum Sena- tores Catho- lici ad regem vene- runt. Prodi-gium. Rex Gal-liae cap-tus. redeuntibus, priores Senatores Gedanenses, qui nuper Luthe-ranico tumultu exauctorati, ac in ordinem redacti erant, tri-ginta circiter insignes viri Cracoviam venerunt: urbisque Ge-danensis miserabilem casum civiumque suorum insaniam co-ram Sigismundo Rege et Bona regina profusis verbis deplo-rarunt. Orarunt, civitati in ruinam inclinatae succurrerent: quod fieri vix posset aliter, nisi ut Rex ipse Gedanum veniat, statumque miserae civitatis reformet. Senatores omnes veteres, cives opulentiores; magnam denique plebis partem Regiae Maiestatis partium futuros, alios etiam qui seducti essent accessuros, ut de nephariis ac sceleratis pientissimus 1) con-dignum sumat supplicium, Gedanumque insigne regni Polo-niae emporium ad longinquas et peregrinas merces convehen-das opportunum ad statum optimum restituat. In hunc ferme modum, urbis suae calamitates deplorantibus, bono animo esse iussi sunt: spe illis per utrumque principem data, regni Poloniae rebus compositis Regii in Gedanum adventus. Irent, et attente providerent, ne urbs interea temporis maiore ali-quo afficiatur detrimento. Cum his ornatissimi Senatores sunt expediti. Eo anno die undecima Februarii sub Petrikoviensi conventu secunda, tertia et quarta diei hora, quinque Soles in coelo observati sunt, bini circa verum solem inter ortum et meridiem, alii duo longo intervallo Septentrionem inter et occasum. Res prodigii loco habita, portenditque rerum Unga-ricarum mutationem: nec non tot bellorum tumultus, ac tot gentium ac regum motus: ut eventus postremo demonstravit. Enimvero Franciscus Galliarum Rex eodem mense die Febru-arii vicesima quarta, ab Hispanico et Germanico Caesaris Ca-roli exercitu, apud Ticinum sive Papiam nocturno praelio est superatus; ac etiam in potestatem redactus, nec multo postea classe Caesaris ex Genua in Barcinonem Hispaniae devectus, ubi aliquandiu acerbissimam perferens captivitatem, duobus filiis datis obsidibus, libertati est restitutus, ac in Galliam re-missus. Nec multo postea immensa auri vi Caesari appensa, 1) prudentissimus. Sena- tores Catho- lici ad regem vene- runt. Prodi-gium. Rex Gal-liae cap-tus. redeuntibus, priores Senatores Gedanenses, qui nuper Luthe-ranico tumultu exauctorati, ac in ordinem redacti erant, tri-ginta circiter insignes viri Cracoviam venerunt: urbisque Ge-danensis miserabilem casum civiumque suorum insaniam co-ram Sigismundo Rege et Bona regina profusis verbis deplo-rarunt. Orarunt, civitati in ruinam inclinatae succurrerent: quod fieri vix posset aliter, nisi ut Rex ipse Gedanum veniat, statumque miserae civitatis reformet. Senatores omnes veteres, cives opulentiores; magnam denique plebis partem Regiae Maiestatis partium futuros, alios etiam qui seducti essent accessuros, ut de nephariis ac sceleratis pientissimus 1) con-dignum sumat supplicium, Gedanumque insigne regni Polo-niae emporium ad longinquas et peregrinas merces convehen-das opportunum ad statum optimum restituat. In hunc ferme modum, urbis suae calamitates deplorantibus, bono animo esse iussi sunt: spe illis per utrumque principem data, regni Poloniae rebus compositis Regii in Gedanum adventus. Irent, et attente providerent, ne urbs interea temporis maiore ali-quo afficiatur detrimento. Cum his ornatissimi Senatores sunt expediti. Eo anno die undecima Februarii sub Petrikoviensi conventu secunda, tertia et quarta diei hora, quinque Soles in coelo observati sunt, bini circa verum solem inter ortum et meridiem, alii duo longo intervallo Septentrionem inter et occasum. Res prodigii loco habita, portenditque rerum Unga-ricarum mutationem: nec non tot bellorum tumultus, ac tot gentium ac regum motus: ut eventus postremo demonstravit. Enimvero Franciscus Galliarum Rex eodem mense die Febru-arii vicesima quarta, ab Hispanico et Germanico Caesaris Ca-roli exercitu, apud Ticinum sive Papiam nocturno praelio est superatus; ac etiam in potestatem redactus, nec multo postea classe Caesaris ex Genua in Barcinonem Hispaniae devectus, ubi aliquandiu acerbissimam perferens captivitatem, duobus filiis datis obsidibus, libertati est restitutus, ac in Galliam re-missus. Nec multo postea immensa auri vi Caesari appensa, 1) prudentissimus. Nun-cius Apo- stoli-ous ad Re-gem venit. Tu-multus apud Tarta- ros. Oslam Sul-tani legatio ad Re-gem. sororeque eius in matrimoniurn accepta, certo insuper icto foe-dere, natos recuperavit. multosque annos suae sibi cladis cojH scius quievit, Clemens vero Romanus Pontifex celebri tot bel-lorum ac victoriarum lama Sigismundi Poloniae Regis contra Turcas, Tartaros, Moldavos et Moscovitas aliasque vicinas gen-tes permotus, sacratum ensem vagina argentea inauratum, quo in bellis contra barbaras gentes uteretur, cum sacrato pileo gemmis ac unionibus ornatissimo transmisit. Rern sane magno ac bellicoso principe dignam. Legatum Pontificium qui id mu-nus attulit, Sigismundus Rex amplissimis expletum donis in Italiam remisit, Pontificique Romano pro munere misso, per eundem legatum et literas gratias egit. Per id tempus in Tau-rica peninsula inter Praecopenses Tartaros tumultuatum est. Satkeri siquidem Tartarorum in Taurica Caesar, quem Turco-rum imperator eis praefecerat, et ex aula sua atque Bisantio eis miserat, quia ex Turcorum consuetudine mitiores mores prae se ferre yideretur, minusque quam Tartaris innatum sit, feritatis haberet, et per haec parum esset bellicosus: sede Cae-sarea ab eis est deturbatus. Quo ex Taurica Constantinopolim ad Turcorum imperatorem abeunte, Tartari Oslam Sultanum, fratrem Satkeri patruelem, virum fortem ac multis bellis et periculis exercitatum sibi Caesarem delegerent: quam digni-tatem ea ipse lege suscepit, si eam Turcorum Caesar assensu suo ratam fecisset. Turci siquidem littoraria ferme omnia Tau-ricae et portus obtinent, ad orientem et meridiem exposita, cum urbe Caphata Colonia olim Genuensium, et ita Turcorum potentia Oslam Sultano et Tauroscythis erat formidabilis, et Solimano Caesari Turcorum Oslam Sultaui virtus et ferocia erat suspecta, qui earum in Taurica turbarum, dissidiique Tar-tarici, apud quem eo nomine accusatus erat, potissimum cre-debat esse auctorem. Itaque infesto in eum erat animo, Sat-keroque in Taurica olim Caesari Sedetkerium fratres succes-sorem designat, eumque Tartaris Tauricanis praesse voluit. Quod cum Oslam Sultanus ex amicorum literis accepit, nec Solimanum imperatorem placari posse intellexit, cuius poten-tiam plus nimio horrebat, ad Sigismundum Poloniae regem Oratores misit, supplicando, ut si Turcorum Caesar ei vim Nun-cius Apo- stoli-ous ad Re-gem venit. Tu-multus apud Tarta- ros. Oslam Sul-tani legatio ad Re-gem. sororeque eius in matrimoniurn accepta, certo insuper icto foe-dere, natos recuperavit. multosque annos suae sibi cladis cojH scius quievit, Clemens vero Romanus Pontifex celebri tot bel-lorum ac victoriarum lama Sigismundi Poloniae Regis contra Turcas, Tartaros, Moldavos et Moscovitas aliasque vicinas gen-tes permotus, sacratum ensem vagina argentea inauratum, quo in bellis contra barbaras gentes uteretur, cum sacrato pileo gemmis ac unionibus ornatissimo transmisit. Rern sane magno ac bellicoso principe dignam. Legatum Pontificium qui id mu-nus attulit, Sigismundus Rex amplissimis expletum donis in Italiam remisit, Pontificique Romano pro munere misso, per eundem legatum et literas gratias egit. Per id tempus in Tau-rica peninsula inter Praecopenses Tartaros tumultuatum est. Satkeri siquidem Tartarorum in Taurica Caesar, quem Turco-rum imperator eis praefecerat, et ex aula sua atque Bisantio eis miserat, quia ex Turcorum consuetudine mitiores mores prae se ferre yideretur, minusque quam Tartaris innatum sit, feritatis haberet, et per haec parum esset bellicosus: sede Cae-sarea ab eis est deturbatus. Quo ex Taurica Constantinopolim ad Turcorum imperatorem abeunte, Tartari Oslam Sultanum, fratrem Satkeri patruelem, virum fortem ac multis bellis et periculis exercitatum sibi Caesarem delegerent: quam digni-tatem ea ipse lege suscepit, si eam Turcorum Caesar assensu suo ratam fecisset. Turci siquidem littoraria ferme omnia Tau-ricae et portus obtinent, ad orientem et meridiem exposita, cum urbe Caphata Colonia olim Genuensium, et ita Turcorum potentia Oslam Sultano et Tauroscythis erat formidabilis, et Solimano Caesari Turcorum Oslam Sultaui virtus et ferocia erat suspecta, qui earum in Taurica turbarum, dissidiique Tar-tarici, apud quem eo nomine accusatus erat, potissimum cre-debat esse auctorem. Itaque infesto in eum erat animo, Sat-keroque in Taurica olim Caesari Sedetkerium fratres succes-sorem designat, eumque Tartaris Tauricanis praesse voluit. Quod cum Oslam Sultanus ex amicorum literis accepit, nec Solimanum imperatorem placari posse intellexit, cuius poten-tiam plus nimio horrebat, ad Sigismundum Poloniae regem Oratores misit, supplicando, ut si Turcorum Caesar ei vim inferre moliretur, liceret sibi in campis regiis Boristeni adia-centibus castra rnetari, cum equitum millibus bellatorum se-ptuaginta, qui sibi contra hostes quoscunque magno usui esse possent. Regemque Sigismundum patris nomine dignabatur, orans, ut eum filii loco haberet, in suamque protectionem susciperet. Legati tale tuiere responsum: Sigismundum Re-gem Oslam Sultanum Caesarem filii lbco habere, eique omnia prospera optare. Turcorum Caesarem dignitati eius non asti-pulari, molesto ferro animo. Si quid adversi ei contingeret, ut armis Turcorum praegravaretur, permissurum se, ut in cam-pis Boristeni continuis tutum habeat receptum, opibus etiam suiB et commeatu eum pro viribus iuvaturum. Cum tali res-ponso Tartarorum legati in Tauricam redeuntes, gratum 0-slam Sultano retulerunt responsum. Accidit eo tempore, ut iniquo rerum Christianorum fato, inter Carolum Romanorum Imperatorem et Franciscum Galliarum regem, novae subortae sint simultates. Enimvero Caroli Caesaris potentia aliis Chri-stianis principibus formidolosa erat, foedusque inter eos ini-tum est, ut alter alteri foret auxilio, si Carolus in eorum quempiam arma movisset. Id foedus in autumni initio Lug-duni supra Rodanum in Gallia est publicatum. Socii foederis initi fuerunt: Clemens Romanorum Pontifex, nec non Galhae, Angliae, Portugalliae, Ungariae et Scotiae Reges. Accessere huic foederi Veneti, Suitenses et Dux Sabaudiae. Quod foe-dus Sigismundus Rex est detestatus, cum videret Rempubli-cam Christianam in duas veluti factiones scissam esse: et tunc maxime, cum Turcorum potentiae operae precium erat ire obviam. Quam temporum calamitatem non solum familiaribus colloquiis pientissimus 1) Rex sed literis etiam ad Caesarem datis est insecfatus: ob quod meritum Carolus Imperator Si-gismundum Poloniae Regem, ut de Cristiana republica bene meritum, singulari observantia et affectu est prosecutus, eum-que sibi perpetuo foedere iunxit, ac socium aurei velleris de-claravit, torque aureo, gemmis ac unionibus ornatissimo, cum Ees- pon- sum Regis. Rex Polo- niae foedus con- tra Caesa- rem initum dete-statur. 1) prudentissimus. inferre moliretur, liceret sibi in campis regiis Boristeni adia-centibus castra rnetari, cum equitum millibus bellatorum se-ptuaginta, qui sibi contra hostes quoscunque magno usui esse possent. Regemque Sigismundum patris nomine dignabatur, orans, ut eum filii loco haberet, in suamque protectionem susciperet. Legati tale tuiere responsum: Sigismundum Re-gem Oslam Sultanum Caesarem filii lbco habere, eique omnia prospera optare. Turcorum Caesarem dignitati eius non asti-pulari, molesto ferro animo. Si quid adversi ei contingeret, ut armis Turcorum praegravaretur, permissurum se, ut in cam-pis Boristeni continuis tutum habeat receptum, opibus etiam suiB et commeatu eum pro viribus iuvaturum. Cum tali res-ponso Tartarorum legati in Tauricam redeuntes, gratum 0-slam Sultano retulerunt responsum. Accidit eo tempore, ut iniquo rerum Christianorum fato, inter Carolum Romanorum Imperatorem et Franciscum Galliarum regem, novae subortae sint simultates. Enimvero Caroli Caesaris potentia aliis Chri-stianis principibus formidolosa erat, foedusque inter eos ini-tum est, ut alter alteri foret auxilio, si Carolus in eorum quempiam arma movisset. Id foedus in autumni initio Lug-duni supra Rodanum in Gallia est publicatum. Socii foederis initi fuerunt: Clemens Romanorum Pontifex, nec non Galhae, Angliae, Portugalliae, Ungariae et Scotiae Reges. Accessere huic foederi Veneti, Suitenses et Dux Sabaudiae. Quod foe-dus Sigismundus Rex est detestatus, cum videret Rempubli-cam Christianam in duas veluti factiones scissam esse: et tunc maxime, cum Turcorum potentiae operae precium erat ire obviam. Quam temporum calamitatem non solum familiaribus colloquiis pientissimus 1) Rex sed literis etiam ad Caesarem datis est insecfatus: ob quod meritum Carolus Imperator Si-gismundum Poloniae Regem, ut de Cristiana republica bene meritum, singulari observantia et affectu est prosecutus, eum-que sibi perpetuo foedere iunxit, ac socium aurei velleris de-claravit, torque aureo, gemmis ac unionibus ornatissimo, cum Ees- pon- sum Regis. Rex Polo- niae foedus con- tra Caesa- rem initum dete-statur. 1) prudentissimus. Aure-um vellus a Ca-rolo Sigis- mundo regi mis-sum. 1526. Rex Geda-num pro- fectus. Geda- nen- sium consul tatio de re- ge in urbem intro- miten- do. Pru- dens consi- lium Catho- lico- rum, in per- niciem Luthe- rano- rum. Aurei Velleris insigni ei dono transmisso. Haec Romani Impe-ratoris munificentia Sigismundo Regi pergrata fuit, torquem-que Aurei Velleris in gratiam Caesaris subinde gestare con-suevit. Et per hoc annus vicesimus quintus super millesimum ac quingentesimum exivit. Alterius anni initio Sigismundus Rex Regni procerum conventu Petricoviae absoluto, promisso suo, quo Gedanum se iturum obstrinxerat, satisfacere volens, ob Lutheranam haeresim abolendam, nephariosque homines puniendos, paucos post conventum dies Cracoviae immoratus, Bona regina et suavissimis liberis valedictis, die decimanona Februarii ex urbe regia 2) Prussiam versus est egressus. To-runium primum pulchram ac munitam civitatem, ubi Vistu-lam amnem sublicio ponte transivit, inde Mariemburgum ar-cem toto orbe terrarum amplissimam ac munitissimam perve-nit. Lutheranae factionis Gedanenses cives suae sibi impietatis ac erroris conscii, Sigismundi Poloniae Regis Principis sui ad-ventu in Prussiam cognito, vehementer trepidare coeperunt. Secretis inde conventiculis consultabant, expediretne rebus eorum, Regem in civitatem accipere, necne: in quo variis dis-sidebant sententiis. Qui altius sapiebant, existimarunt non esse quicquam in re tanti momenti temere agendum. Enimvero Gedanenses a primo rerum primordio Regno Poloniae et eius principibus semper fuisse fideles: nunc Sigismundum Regem optimum ac clementissimum principem, cui omnes iuramento fidelitatis et obedientiae obstricti essent, in civitatem suam non accipere, impium profecto ac nepharium esset, a cuius progenitoribus tot immortalia accepissent beneficia: tot ab eis haberent praerogativas, tot diplomata, quae omnia subita ac nepharia defectione irrita redderentur. Et ut caetera ob-mittantur, nonne ipsi hanc civitatem a Cruciferica servitute crudelissimis tyrannis liberarunt, magna sanguinis profusione diuturnisque ac periculosissimis bellis Magnae esset ingrati-tudinis haec non meminisse. Adde civitatem Gedanensem abs-que regno Poloniae nequaquam consistere posse, unde tot 1) ex urbe regia desunt. Aure-um vellus a Ca-rolo Sigis- mundo regi mis-sum. 1526. Rex Geda-num pro- fectus. Geda- nen- sium consul tatio de re- ge in urbem intro- miten- do. Pru- dens consi- lium Catho- lico- rum, in per- niciem Luthe- rano- rum. Aurei Velleris insigni ei dono transmisso. Haec Romani Impe-ratoris munificentia Sigismundo Regi pergrata fuit, torquem-que Aurei Velleris in gratiam Caesaris subinde gestare con-suevit. Et per hoc annus vicesimus quintus super millesimum ac quingentesimum exivit. Alterius anni initio Sigismundus Rex Regni procerum conventu Petricoviae absoluto, promisso suo, quo Gedanum se iturum obstrinxerat, satisfacere volens, ob Lutheranam haeresim abolendam, nephariosque homines puniendos, paucos post conventum dies Cracoviae immoratus, Bona regina et suavissimis liberis valedictis, die decimanona Februarii ex urbe regia 2) Prussiam versus est egressus. To-runium primum pulchram ac munitam civitatem, ubi Vistu-lam amnem sublicio ponte transivit, inde Mariemburgum ar-cem toto orbe terrarum amplissimam ac munitissimam perve-nit. Lutheranae factionis Gedanenses cives suae sibi impietatis ac erroris conscii, Sigismundi Poloniae Regis Principis sui ad-ventu in Prussiam cognito, vehementer trepidare coeperunt. Secretis inde conventiculis consultabant, expediretne rebus eorum, Regem in civitatem accipere, necne: in quo variis dis-sidebant sententiis. Qui altius sapiebant, existimarunt non esse quicquam in re tanti momenti temere agendum. Enimvero Gedanenses a primo rerum primordio Regno Poloniae et eius principibus semper fuisse fideles: nunc Sigismundum Regem optimum ac clementissimum principem, cui omnes iuramento fidelitatis et obedientiae obstricti essent, in civitatem suam non accipere, impium profecto ac nepharium esset, a cuius progenitoribus tot immortalia accepissent beneficia: tot ab eis haberent praerogativas, tot diplomata, quae omnia subita ac nepharia defectione irrita redderentur. Et ut caetera ob-mittantur, nonne ipsi hanc civitatem a Cruciferica servitute crudelissimis tyrannis liberarunt, magna sanguinis profusione diuturnisque ac periculosissimis bellis Magnae esset ingrati-tudinis haec non meminisse. Adde civitatem Gedanensem abs-que regno Poloniae nequaquam consistere posse, unde tot 1) ex urbe regia desunt. mefrces variae: insuper annona et omne geuus commeatus per Vistulam fluvium affatim advehatur, quo non solum urbem hanc, sed complura transmarina regna annonae difficultate sublevent, rerumque omnium copia impleant: lignea etiam ma- teria ad naves fabricandas et alia navium ornamenta inde provenire, sine quibus civitas haec stare nequaquam potest. Meminerint etiam Sigismundum Regem arces munititsimas cum validis praesidiis a terra obtinere, ex quibus infesta omnia eis redderentur, bellumque geri cum Polonis perpetuum op- porteret: quae res quam perniciosa esset, et brevi temporis spatio magno fastidio futura, facile coniicere quisque potest. Portumque maris cum turri speculatoria, quae a moenibus ali- quali distat intervallo, et per haec commertia nautica nobis adimi posse: quo facto quid restaret amplius, nisi ut ab ho- stibus undique circumsepti, omnium rerum pressi penuria, cum uxoribus et liberis fame, teterrimo mortis genere, contabesca- mus. Expedit itaque ut Sigismundum Regem cum felicis in has oras adventus congratulatione ad nos missis legatis invi- temus, et ad urbem hanc venientem exquisitissimis honoribus excipiamus. Inter tales aut his non absimiles Gedanensium disceptationes, hoc inter eos convenit, ut Sigismundo Regi omnia obsequii ac fidelitatis officia alacriter exhiberent: ve- nientem intra moenia pacate acciperent cum suis aulicis ac omni Regio comitatu, qui vix tam numerosus esse potest, ut pppulosae alioqum civitati vim inferre valeat. Et ut necessi- tate ingruente, tria invicem cohaerentia Gedani oppida sibi invicem opem ferre possent, essentque hic et inde pervia, placuit valvas portarum deponi, tormentaque bellica per mu- ros et propugnacula disponi, ut ab omni vi et iniuria tuti esse possent. Sigismundus Rex Mariemburgo erat a Gedano leucis septem distante: eorum quae in Gedano agebantur ab his qui Regiis partibus favebant, impietatemque Lutheranam abhorrebant, non ignarus. Erat Gedani Philippns Bissovius, magnarum opum et ingenii praestantis vir: cuius progenito- res partium semper erant regiamm, bellorum maxime tempo- ribus, tunc cum contra Crucifericum ordinem tot annis est belligeratum. Qui ut furentes cives in officio contineret, et Decre- tum de susci-piendo in ur- bem Rege. Philip- pus Bisso - vius Consul Geda- nen. Kegi fidelis. mefrces variae: insuper annona et omne geuus commeatus per Vistulam fluvium affatim advehatur, quo non solum urbem hanc, sed complura transmarina regna annonae difficultate sublevent, rerumque omnium copia impleant: lignea etiam ma- teria ad naves fabricandas et alia navium ornamenta inde provenire, sine quibus civitas haec stare nequaquam potest. Meminerint etiam Sigismundum Regem arces munititsimas cum validis praesidiis a terra obtinere, ex quibus infesta omnia eis redderentur, bellumque geri cum Polonis perpetuum op- porteret: quae res quam perniciosa esset, et brevi temporis spatio magno fastidio futura, facile coniicere quisque potest. Portumque maris cum turri speculatoria, quae a moenibus ali- quali distat intervallo, et per haec commertia nautica nobis adimi posse: quo facto quid restaret amplius, nisi ut ab ho- stibus undique circumsepti, omnium rerum pressi penuria, cum uxoribus et liberis fame, teterrimo mortis genere, contabesca- mus. Expedit itaque ut Sigismundum Regem cum felicis in has oras adventus congratulatione ad nos missis legatis invi- temus, et ad urbem hanc venientem exquisitissimis honoribus excipiamus. Inter tales aut his non absimiles Gedanensium disceptationes, hoc inter eos convenit, ut Sigismundo Regi omnia obsequii ac fidelitatis officia alacriter exhiberent: ve- nientem intra moenia pacate acciperent cum suis aulicis ac omni Regio comitatu, qui vix tam numerosus esse potest, ut pppulosae alioqum civitati vim inferre valeat. Et ut necessi- tate ingruente, tria invicem cohaerentia Gedani oppida sibi invicem opem ferre possent, essentque hic et inde pervia, placuit valvas portarum deponi, tormentaque bellica per mu- ros et propugnacula disponi, ut ab omni vi et iniuria tuti esse possent. Sigismundus Rex Mariemburgo erat a Gedano leucis septem distante: eorum quae in Gedano agebantur ab his qui Regiis partibus favebant, impietatemque Lutheranam abhorrebant, non ignarus. Erat Gedani Philippns Bissovius, magnarum opum et ingenii praestantis vir: cuius progenito- res partium semper erant regiamm, bellorum maxime tempo- ribus, tunc cum contra Crucifericum ordinem tot annis est belligeratum. Qui ut furentes cives in officio contineret, et Decre- tum de susci-piendo in ur- bem Rege. Philip- pus Bisso - vius Consul Geda- nen. Kegi fidelis. Sena- tores Geda- num prae- missi. Joan. Sal-tzius Luthe-ranus tur-bator Geda- nen. prima- rius. Lega- tio Geda- nen- sium ad Re- gem. a ruina conservaret, cum impiis Lutheranis se sentire adsi-mulavit, eo respectu ut polonum 1) Regem de omnibus redde-ret certiorem, et quid faciendum foret edoceret. Ex ipsius itaque secrotissimis nuntiis et literis cum Sigismundum Regem eorum, quae in Gedano agebantur, nihil lateret, placuit ante suum ex Mariemburgo motum tres primarios gentis suae a consilio viros Gedanum praemittere: Christopherum Szidlove-cium Castellanum Cracoviensem, Andream Tencinium Palati-num Cracoviensem, nec non Lucam de Gorka Castellanum Posnaniensem. Maioris Poloniae summum praefectum. Hi Ge-danum venientes, multa officiorum frequentia et civium hu-manitate sunt excepti. Qui in Senatum introducti, longis ser-monibus omnem irati Regis suspicionem blandioribus verbis exemerunt, ita ut Gedanenses nihil magis optarent, quam Re-gem ipsum, qui tam clementissimus esset, intueri. Extemplo-que Oratores Civitatis nomine expediverunt, qui regio adven-tui congratularentur, et eum maiorum exemplo Gedanum in-vitarent. Legationis princeps Joannes erat Salcius 2) Luthera-nae sectae primarius et acerrimus propugnator: qui ut ad Re-gem mitteretur Philippus Bissovius erat auctor: simul et Si-gismundo regi significavit, Joannem Salcium 3) et alios civi-tatis legatos benigne ac comiter exciperet. Eadem Regni ma-gnates, qui Gedanum praemissi erant, Regi insinuarunt. Ob haec legatos Marieburgum ingressos Sigismundus Rex, multa comitate et alacritate accepit. Cum Joanne Salcio potissimum saepe familiariter etiam praeter dignitatem Regiam collocutus: ut ipsum nihil in Lutheranos movere, et absque Joannis Sol-cii consilio nil prorsus agere velle appareret. Legati post fe-licis adventus congratulationem, quam Senatus populique Ge-danensis nomine explicarunt, postremo Regem ad se Gedanum summis precibus invitaverunt. Ad quod cum Sigismundus Rex facile annuisset, Oratores ea qua acceperat hilaritate, donatos expedivit, mandavitque necessaria pro adventu suo praepa-rare, nec multo postea Sigismundus Rex Mariemburgo egres- 1) Polonum deest. 2) Szolcius. 3) Szolcium. Sena- tores Geda- num prae- missi. Joan. Sal-tzius Luthe-ranus tur-bator Geda- nen. prima- rius. Lega- tio Geda- nen- sium ad Re- gem. a ruina conservaret, cum impiis Lutheranis se sentire adsi-mulavit, eo respectu ut polonum 1) Regem de omnibus redde-ret certiorem, et quid faciendum foret edoceret. Ex ipsius itaque secrotissimis nuntiis et literis cum Sigismundum Regem eorum, quae in Gedano agebantur, nihil lateret, placuit ante suum ex Mariemburgo motum tres primarios gentis suae a consilio viros Gedanum praemittere: Christopherum Szidlove-cium Castellanum Cracoviensem, Andream Tencinium Palati-num Cracoviensem, nec non Lucam de Gorka Castellanum Posnaniensem. Maioris Poloniae summum praefectum. Hi Ge-danum venientes, multa officiorum frequentia et civium hu-manitate sunt excepti. Qui in Senatum introducti, longis ser-monibus omnem irati Regis suspicionem blandioribus verbis exemerunt, ita ut Gedanenses nihil magis optarent, quam Re-gem ipsum, qui tam clementissimus esset, intueri. Extemplo-que Oratores Civitatis nomine expediverunt, qui regio adven-tui congratularentur, et eum maiorum exemplo Gedanum in-vitarent. Legationis princeps Joannes erat Salcius 2) Luthera-nae sectae primarius et acerrimus propugnator: qui ut ad Re-gem mitteretur Philippus Bissovius erat auctor: simul et Si-gismundo regi significavit, Joannem Salcium 3) et alios civi-tatis legatos benigne ac comiter exciperet. Eadem Regni ma-gnates, qui Gedanum praemissi erant, Regi insinuarunt. Ob haec legatos Marieburgum ingressos Sigismundus Rex, multa comitate et alacritate accepit. Cum Joanne Salcio potissimum saepe familiariter etiam praeter dignitatem Regiam collocutus: ut ipsum nihil in Lutheranos movere, et absque Joannis Sol-cii consilio nil prorsus agere velle appareret. Legati post fe-licis adventus congratulationem, quam Senatus populique Ge-danensis nomine explicarunt, postremo Regem ad se Gedanum summis precibus invitaverunt. Ad quod cum Sigismundus Rex facile annuisset, Oratores ea qua acceperat hilaritate, donatos expedivit, mandavitque necessaria pro adventu suo praepa-rare, nec multo postea Sigismundus Rex Mariemburgo egres- 1) Polonum deest. 2) Szolcius. 3) Szolcium. Barni-nus Pome- raniae Dux Geda-num venit. Geda-nen-sium Luthe- ranc-rum perti-nacia et re- gis con- tem- ptus. Acom- muni- tate Geda-nen. insiu ran-dum exac-tum. sus, Vistulam amnem apud Dersavam navigio transmisit: inde composito aulicorum suorum agmine processit, quorum aliquot Regis Geda- num ingres- sus. erant millia. Ubi Gedano appropinquavit, magna populi mul- titudo ad milliaris Germanici spacium cum coniugibus ac li- beris spectaculi et officii gratia obviam exivit et incredibili favore ac laetitia summisque honoribus venientem Regem ac- cepit aspexitque. Gedanum Sigismundus ingressus posteaquam omnia tria oppida, domusque singulae Polonis refertae essent: potentiorque cum parte suae factionis ipse Rex esse videre- tur, Senatoribus mandavit, ut portarum valvae. quae nuper erant depositae, rursus reponerentur, portarumque claves sibi repraesentarentur. Praeterea iussit, ut tormenta bellica, quae per moenia urbis et turres erant disposita, ad armamentarium civitatis conveherentur, pacem se eis attulisse, nec hostem ul- lum reformidare eos debere astruens. Sed cum nihil horum fecissent, Rex dissimulata ad tempus ira, Palatinos, Castella- nos prutenos, ac magnam nobilitatis partem ad se accersivit. Advenit etiam praeter omnium opinionem salutandi Regis gra- tia Barninus Pomeraniae dux ex sorore nepos, cum armato trecentorum equitum comitatu. Supervenit et Albertus Kyns- pergensis in Prussia dux; ex altera sorore nepos, eadem causa avunculum Regem invisendi gratia. Ingens praeterea erat aulae Regiae ac Procerum Pegni Poloniae frequentia, ut non imme- rito Gedanensibus terrori essent. Lutherani tamen in sua per- stebant protervia: publice in templis nephariam haeresim con- cionari, sacris uti reprobatis; multaque impie ac contumaci- ter faciebant. Sigismundus Rex tantum scelus non ultra fe- rendum ratus, artium mechanicarum magistros in amplum, quod Geldam vocant, diversoriunt convocari iussit. Qui cum frequentes convenissent, Petrum Kmytam de Visnice, maiorem Regni sui Marsalcum, in aula Maximiliani Caesaris annos com- plures versatum et ob id linguae germanicae peritum, ad eos misit. Qui in publicum diversorium veniens, scipione, quem manu gestabat, silentio imperato, ab eis quaesivit: An iura- menti fidelitatem et obedientiae Sigismundo Regi et Regno Poloniae praestiti memores essent, et an in officio perstare, Maiestatisque Regiae mandatis obedire vellent Ad quod cum 27 Barni-nus Pome- raniae Dux Geda-num venit. Geda-nen-sium Luthe- ranc-rum perti-nacia et re- gis con- tem- ptus. Acom- muni- tate Geda-nen. insiu ran-dum exac-tum. sus, Vistulam amnem apud Dersavam navigio transmisit: inde composito aulicorum suorum agmine processit, quorum aliquot Regis Geda- num ingres- sus. erant millia. Ubi Gedano appropinquavit, magna populi mul- titudo ad milliaris Germanici spacium cum coniugibus ac li- beris spectaculi et officii gratia obviam exivit et incredibili favore ac laetitia summisque honoribus venientem Regem ac- cepit aspexitque. Gedanum Sigismundus ingressus posteaquam omnia tria oppida, domusque singulae Polonis refertae essent: potentiorque cum parte suae factionis ipse Rex esse videre- tur, Senatoribus mandavit, ut portarum valvae. quae nuper erant depositae, rursus reponerentur, portarumque claves sibi repraesentarentur. Praeterea iussit, ut tormenta bellica, quae per moenia urbis et turres erant disposita, ad armamentarium civitatis conveherentur, pacem se eis attulisse, nec hostem ul- lum reformidare eos debere astruens. Sed cum nihil horum fecissent, Rex dissimulata ad tempus ira, Palatinos, Castella- nos prutenos, ac magnam nobilitatis partem ad se accersivit. Advenit etiam praeter omnium opinionem salutandi Regis gra- tia Barninus Pomeraniae dux ex sorore nepos, cum armato trecentorum equitum comitatu. Supervenit et Albertus Kyns- pergensis in Prussia dux; ex altera sorore nepos, eadem causa avunculum Regem invisendi gratia. Ingens praeterea erat aulae Regiae ac Procerum Pegni Poloniae frequentia, ut non imme- rito Gedanensibus terrori essent. Lutherani tamen in sua per- stebant protervia: publice in templis nephariam haeresim con- cionari, sacris uti reprobatis; multaque impie ac contumaci- ter faciebant. Sigismundus Rex tantum scelus non ultra fe- rendum ratus, artium mechanicarum magistros in amplum, quod Geldam vocant, diversoriunt convocari iussit. Qui cum frequentes convenissent, Petrum Kmytam de Visnice, maiorem Regni sui Marsalcum, in aula Maximiliani Caesaris annos com- plures versatum et ob id linguae germanicae peritum, ad eos misit. Qui in publicum diversorium veniens, scipione, quem manu gestabat, silentio imperato, ab eis quaesivit: An iura- menti fidelitatem et obedientiae Sigismundo Regi et Regno Poloniae praestiti memores essent, et an in officio perstare, Maiestatisque Regiae mandatis obedire vellent Ad quod cum 27 Autho- res tu- multus Geda- nen. et muta- tionis reli- gionis com- prae- hensi, capite plexi, alii in exi- lium missi. alacri omnes voce annuissent, iussit, ut qui partium esaent Regiarum, in latus dextrum concederent. Cum id pars longe maxima incunctanter fecisset, alii qui ambiguae erant fidei, cum tergiversari coepissent, et ipsi prae pudore, ne aperte rebellasse viderentur,- indextrum latus pedibus transivere. quorum fide Regni Marsalcus collaudata iuramentum fidelita-tis et obedientiae de novo ab eis exegit. Universi digitis duo-bus in sublime levatis, iuramento sacrosancto se obstrinxe-runt. Quo facto, Sigismundus Rex iam inde de statu civitatis reformando; Senatu vetere et orthodoxa fide restituenda con-sultare coepit. Omnia Philippi Bissovii fidelissimi civis age-bantur consilio: primumque novis Lutheranae impietatis Se-natoribus exauctoratis, veteres de catholica fide bene meritos restituit. Qui civitatis statu iussu Regio reformato, novo ac subito Regiae maiestatis mandato, Joannem Salcium 1) et alios circiter septuaginta cives Lutheranae haeresis, ac tumul-tus auctores in potestatem redactos comprehenderunt, ac in carceres detruserunt. Joannes Salcius de obiectis criminibus, expurgare se volens, petiit, ut ad Regiam praesentiam adduce-retur, quod cum a Rege impetrasset, plura ad obiecta cri-mina expurganda, suamque innocentiam comprobandam addu-xit, civium astante multitudine. Coram quibus Philippus Bis-sovius ab eo quaesivit, cur sacras aedes aureis argenteisque vasis spoliasset, et cur conscenso suggesto primus ipse Lu-theranam haeresim in principali templo concionari ausus fuis-set: furcam, rotam, et gladium ante urbis praetorium erexis-set Joannes Salcius cum tergiversari coepisset, et tandem civium astantium iussu ea se fecisse astrueret, et illi constan-ter negassent, suoque eum periculo talia fecisse respondissent, his verbis confusus, a civibus destitutus, conticuit, apertissimo patrati delicti argumento. Ita civium suorum testimonio sce-leris convictus, iussu Regio in carcerem reduci est iussus. |Nec multo postea cum tredecim suae impietatis sociis Lutheranis, qui maxime fuerunt culpabiles, gladio est percussus: alii in 1) Solcium. Autho- res tu- multus Geda- nen. et muta- tionis reli- gionis com- prae- hensi, capite plexi, alii in exi- lium missi. alacri omnes voce annuissent, iussit, ut qui partium esaent Regiarum, in latus dextrum concederent. Cum id pars longe maxima incunctanter fecisset, alii qui ambiguae erant fidei, cum tergiversari coepissent, et ipsi prae pudore, ne aperte rebellasse viderentur,- indextrum latus pedibus transivere. quorum fide Regni Marsalcus collaudata iuramentum fidelita-tis et obedientiae de novo ab eis exegit. Universi digitis duo-bus in sublime levatis, iuramento sacrosancto se obstrinxe-runt. Quo facto, Sigismundus Rex iam inde de statu civitatis reformando; Senatu vetere et orthodoxa fide restituenda con-sultare coepit. Omnia Philippi Bissovii fidelissimi civis age-bantur consilio: primumque novis Lutheranae impietatis Se-natoribus exauctoratis, veteres de catholica fide bene meritos restituit. Qui civitatis statu iussu Regio reformato, novo ac subito Regiae maiestatis mandato, Joannem Salcium 1) et alios circiter septuaginta cives Lutheranae haeresis, ac tumul-tus auctores in potestatem redactos comprehenderunt, ac in carceres detruserunt. Joannes Salcius de obiectis criminibus, expurgare se volens, petiit, ut ad Regiam praesentiam adduce-retur, quod cum a Rege impetrasset, plura ad obiecta cri-mina expurganda, suamque innocentiam comprobandam addu-xit, civium astante multitudine. Coram quibus Philippus Bis-sovius ab eo quaesivit, cur sacras aedes aureis argenteisque vasis spoliasset, et cur conscenso suggesto primus ipse Lu-theranam haeresim in principali templo concionari ausus fuis-set: furcam, rotam, et gladium ante urbis praetorium erexis-set Joannes Salcius cum tergiversari coepisset, et tandem civium astantium iussu ea se fecisse astrueret, et illi constan-ter negassent, suoque eum periculo talia fecisse respondissent, his verbis confusus, a civibus destitutus, conticuit, apertissimo patrati delicti argumento. Ita civium suorum testimonio sce-leris convictus, iussu Regio in carcerem reduci est iussus. |Nec multo postea cum tredecim suae impietatis sociis Lutheranis, qui maxime fuerunt culpabiles, gladio est percussus: alii in 1) Solcium. exilium acti, patrati sacrilegii ac scelerum poenas meritas dedere. Sigismundus Rex sumpto de Lutheranis civibus con-digno supplicio, Gedanensis urbis statum ex arbitrio suo com-posuit, vasa aurea et argentea, sacra praeterea indumenta, severissimo edicto comportari mandavit: quae cum ex fide uno die collata fuissent; sacris aedibus omnia restituit, et rem sacram Apostolicae Romanaeque Sedis 1) ritu fieri iussit, ca-tholicis sacerdotibus ad loca sua et sacerdotia restitutis. Por-tum inde qui in ora maris est ad Vistulae amnis occidentale ostium, Sigismundus Rex invisit. Hic turris excelsa est, uno ferme a moenibus germanico distans milliario, in cuius sum-mitate lucerna noctu semper ardens conspicitur, quae nautas per fretum vagantes ad desideratum portum deducit. Hic Si-gismundus magno conscenso navigio, per sinum Sarmaticum voluptatis causa, mare suae subiectum potestati sulcare vo-luit, ut terrae illius et maris dominum se esse demonstraret: Alexandri Macedonis exemplo, qui in expeditione Persica di-versa orbis terrarum parte mare Indicum velificavit. Mansit itaque Rex Gedani tribus cum dimidio mensibus, omnium re-rum abundantiam civibus sibi et aulicis Polonis affatim exhi-bentibus, et festos diea in tanti Regis praesentia agitantibus. Hic quoque res memoratu digna accidit. Enimvero Sigismun-dux Rex Georgio Stolpensi in Pomerania Duci, ex sorore nepoti, Leumbergam, Bitovium et pleraque alia loca in ora maris Sarmatici sita, in feudum concessit, ea lege, ut ipsum Sigismundum (et alios Poloniae Reges successores) pro domi-no recognosceret, Regnoque Poloniae in prosperis et adversis cum auxiliaribus copiis omni tempore praesto esset: cum hoc ipse in fidem Regiam concessit, et se suosque successores sa-cratissimo iureiurando obstrinxit. Nec multo postea Georgius Dux occidentem versus abiit, Albertus vero Kynspergensis in Prussia Dux ex altera sorore nepos ad orientem. Sigismundo Rege Gedani sedente, Joannes Varsoviensis in Masovia Dux suorum iraude veneno interiit. Ducatus Masoviae ad Sigismun- Portus Geda- nensis. Pome-raniae duces feuda-les re-gi Po- lono. Joan- nes Dux Maso- viae veneno inter- iit. 1) ecclesiae. exilium acti, patrati sacrilegii ac scelerum poenas meritas dedere. Sigismundus Rex sumpto de Lutheranis civibus con-digno supplicio, Gedanensis urbis statum ex arbitrio suo com-posuit, vasa aurea et argentea, sacra praeterea indumenta, severissimo edicto comportari mandavit: quae cum ex fide uno die collata fuissent; sacris aedibus omnia restituit, et rem sacram Apostolicae Romanaeque Sedis 1) ritu fieri iussit, ca-tholicis sacerdotibus ad loca sua et sacerdotia restitutis. Por-tum inde qui in ora maris est ad Vistulae amnis occidentale ostium, Sigismundus Rex invisit. Hic turris excelsa est, uno ferme a moenibus germanico distans milliario, in cuius sum-mitate lucerna noctu semper ardens conspicitur, quae nautas per fretum vagantes ad desideratum portum deducit. Hic Si-gismundus magno conscenso navigio, per sinum Sarmaticum voluptatis causa, mare suae subiectum potestati sulcare vo-luit, ut terrae illius et maris dominum se esse demonstraret: Alexandri Macedonis exemplo, qui in expeditione Persica di-versa orbis terrarum parte mare Indicum velificavit. Mansit itaque Rex Gedani tribus cum dimidio mensibus, omnium re-rum abundantiam civibus sibi et aulicis Polonis affatim exhi-bentibus, et festos diea in tanti Regis praesentia agitantibus. Hic quoque res memoratu digna accidit. Enimvero Sigismun-dux Rex Georgio Stolpensi in Pomerania Duci, ex sorore nepoti, Leumbergam, Bitovium et pleraque alia loca in ora maris Sarmatici sita, in feudum concessit, ea lege, ut ipsum Sigismundum (et alios Poloniae Reges successores) pro domi-no recognosceret, Regnoque Poloniae in prosperis et adversis cum auxiliaribus copiis omni tempore praesto esset: cum hoc ipse in fidem Regiam concessit, et se suosque successores sa-cratissimo iureiurando obstrinxit. Nec multo postea Georgius Dux occidentem versus abiit, Albertus vero Kynspergensis in Prussia Dux ex altera sorore nepos ad orientem. Sigismundo Rege Gedani sedente, Joannes Varsoviensis in Masovia Dux suorum iraude veneno interiit. Ducatus Masoviae ad Sigismun- Portus Geda- nensis. Pome-raniae duces feuda-les re-gi Po- lono. Joan- nes Dux Maso- viae veneno inter- iit. 1) ecclesiae. Duca- tus Maso- viae ad re-gnum Polo- niae perve- nit. Turca-rum expe- ditio in Unga- riam. dum Regem iure feudi est devolutus, Masoviamque totam ti-tulis suis, fortunatus Rex adiunxit, cum non multo antea sublatis Cruciferis totius Prussiae terram adiunxisset, et per hoc Regnum Poloniae magna temporum suorum foelicitate insigniter am-pliavit. Qui Lutherana haeresi ex Gedano Regni sui civitate divina sua prudentia et pietate porro 1) expulsa, iuramento fidelitatis et obedientiae a Senatu et populo Gedanensi ac-cepto, suis etiam in ea urbe auctis vectigalibus, die vicesima quarta Julii inde abiit, magno sui et suorum istic relicto de-siderio: tam gratus Gedanensibus clementissimi Regis et Po-lonorum ad se fuit accessus. Sigismundus posteaquam Mariem-burgam, et pleraque alia insignia terrae 2) Prussiae loca per-agrasset, die Augusti mensis vicesima quiuta Varsoviam Ma: soviae oppidum 3) eius gentis principalem intravit. Comprimis Joannem defunctum Ducem, quem sui proceres ad Regium adventum insepultum conservaverant, funerali pompa et exe-quiarum magnificentia sepeliri mandavit, Ducatusqne ac terrae Masoviae ad se et Regnum Poloniae legitime devolutae, pos-sessionem omnimodam accepit: praefectis praesidiisque mili-taribus in locis principalibus pro arbitrio suo constitutis. Quam-vis magnates Masovitici Ducibus servire assueti, ducem quem-piam, quem ipse dare voluisset, sibi deposcerent. Sed cum id absque Regni Poloniae praeiudicio impetrare non possent, iu-ris Polonici facti sunt, juramento fidelitatis et obedieritiae Sigismundo Poloniae Regi et Regibus successoribus praestito. Quo facto 4) eius terrae primores, Regni Poloniae Senatui ac consilio adiuncti adscriptique sunt, longo veluti quadringen-torum circiter annorum postliminio ab eo tempore, quo post divi Stanislai martyris indignam caedem Regnum Poloniae quadrifariam scissum erat; quod nunc Dei benignitate unitum ac raagna ex parte redintegratum existit. Eius anni aestas non solum hac terrae 5) Masoviae ad Regnum Poloniae insigni accessione, sed etiam Solimani Turcorum Imperatoris in Un- 1) porro deest. 2) terrae deest. 3) urbem. 4) quo facto deest. 5) du catus. Duca- tus Maso- viae ad re-gnum Polo- niae perve- nit. Turca-rum expe- ditio in Unga- riam. dum Regem iure feudi est devolutus, Masoviamque totam ti-tulis suis, fortunatus Rex adiunxit, cum non multo antea sublatis Cruciferis totius Prussiae terram adiunxisset, et per hoc Regnum Poloniae magna temporum suorum foelicitate insigniter am-pliavit. Qui Lutherana haeresi ex Gedano Regni sui civitate divina sua prudentia et pietate porro 1) expulsa, iuramento fidelitatis et obedientiae a Senatu et populo Gedanensi ac-cepto, suis etiam in ea urbe auctis vectigalibus, die vicesima quarta Julii inde abiit, magno sui et suorum istic relicto de-siderio: tam gratus Gedanensibus clementissimi Regis et Po-lonorum ad se fuit accessus. Sigismundus posteaquam Mariem-burgam, et pleraque alia insignia terrae 2) Prussiae loca per-agrasset, die Augusti mensis vicesima quiuta Varsoviam Ma: soviae oppidum 3) eius gentis principalem intravit. Comprimis Joannem defunctum Ducem, quem sui proceres ad Regium adventum insepultum conservaverant, funerali pompa et exe-quiarum magnificentia sepeliri mandavit, Ducatusqne ac terrae Masoviae ad se et Regnum Poloniae legitime devolutae, pos-sessionem omnimodam accepit: praefectis praesidiisque mili-taribus in locis principalibus pro arbitrio suo constitutis. Quam-vis magnates Masovitici Ducibus servire assueti, ducem quem-piam, quem ipse dare voluisset, sibi deposcerent. Sed cum id absque Regni Poloniae praeiudicio impetrare non possent, iu-ris Polonici facti sunt, juramento fidelitatis et obedieritiae Sigismundo Poloniae Regi et Regibus successoribus praestito. Quo facto 4) eius terrae primores, Regni Poloniae Senatui ac consilio adiuncti adscriptique sunt, longo veluti quadringen-torum circiter annorum postliminio ab eo tempore, quo post divi Stanislai martyris indignam caedem Regnum Poloniae quadrifariam scissum erat; quod nunc Dei benignitate unitum ac raagna ex parte redintegratum existit. Eius anni aestas non solum hac terrae 5) Masoviae ad Regnum Poloniae insigni accessione, sed etiam Solimani Turcorum Imperatoris in Un- 1) porro deest. 2) terrae deest. 3) urbem. 4) quo facto deest. 5) du catus. gariam expeditione, fuit memorabilis. Enimvero cum explora-ttim haberet, Ungaros post amissam ante quinquennium Nan-deralbam, nihilo factos esse humiliores, nec pacem, quam ul-tro eis aliquando obtulisset, expetere, imo minas et ultionem spirare, universa Graecia, Asia et Armenia minore, Syria, Ara-bia, et Aegypto ad arma concitatis, exercitum trecentorum circiter millium bellatorum comparavit, cum quo ad Misiam veniens superiorem, apud Nanderalbam seu Taurarum castra metatus, Savum amnem cum omnibus copiis per ocium trans-misit, Sirmiumque Regni Ungariae provinciam terribili belli apparatu ingressus, longe et late omnia vastare, populari, op-pida et arces expugnare coepit. Petervaradinum validam apud Danubium arcem, in qua non multo antea Storcium Sigis-mundi Regis aulicum, virum fortem, cum valida Polonorum cohorte, Ungari fraude neci dederunt, primo accessu interce-pit: mox et Vilacum, oppidum, Beati Capistrani tumulo cla-rum. Et cum Sirmium Solimanus ditionis suae fecisset, Dra-vam amnem cum omni exercitu transivit, castrisque apud Mo-hacium oppidum in ripa Danubii positis, bombardisque tri-plici ordine plantatis, Ludovicum Ungariae et Bohemiae Re-gem, et omnem Ungarorum potentiam ibi expectavit. Sigis-mundo Regi infensus, quod circa Nanderalbae expugnationem ante quinquennium, auxiliares Polonorum copias Joanne Amor Tarnoviense Comite Duce, Ludovico nepoti in auxilium mi-sisset, veritusque ne eam quoque expeditionem suam impedi-ret, exercitumque ut prius in Ungariam mitteret: Tauricanum Tartarorum Caesarem subornavit, ut sub eo tempore, quo ipse Ungariam bello premeret, ipse regnum Poloniae infestis signis invaderet, eo consilio, ut Sigismundus rerum suarum motus periculo, ab auxilio Ludovico Regi nepoti et Ungaris ferendo temperaret. Tartari Turcorum imperatoris mandato obtempe-rantes, nihil morati Boristenem transmiserunt, Lituaniaeque primum, inde Regni Poloniae fines ingressi, Volhinensem Bel-sensem ac Lublinensem satrapias atrociter pervastarunt. Si-gismundus Rex in Prussia tunc erat, nec ob nimiam locorum distantiam, his malis ire potuit obviam, et auxiliares copias, quas in Ungariam contra Solimanum Turcorum tirannum mit- Tar- tari Litua- niam et Po-doliam va-stant. gariam expeditione, fuit memorabilis. Enimvero cum explora-ttim haberet, Ungaros post amissam ante quinquennium Nan-deralbam, nihilo factos esse humiliores, nec pacem, quam ul-tro eis aliquando obtulisset, expetere, imo minas et ultionem spirare, universa Graecia, Asia et Armenia minore, Syria, Ara-bia, et Aegypto ad arma concitatis, exercitum trecentorum circiter millium bellatorum comparavit, cum quo ad Misiam veniens superiorem, apud Nanderalbam seu Taurarum castra metatus, Savum amnem cum omnibus copiis per ocium trans-misit, Sirmiumque Regni Ungariae provinciam terribili belli apparatu ingressus, longe et late omnia vastare, populari, op-pida et arces expugnare coepit. Petervaradinum validam apud Danubium arcem, in qua non multo antea Storcium Sigis-mundi Regis aulicum, virum fortem, cum valida Polonorum cohorte, Ungari fraude neci dederunt, primo accessu interce-pit: mox et Vilacum, oppidum, Beati Capistrani tumulo cla-rum. Et cum Sirmium Solimanus ditionis suae fecisset, Dra-vam amnem cum omni exercitu transivit, castrisque apud Mo-hacium oppidum in ripa Danubii positis, bombardisque tri-plici ordine plantatis, Ludovicum Ungariae et Bohemiae Re-gem, et omnem Ungarorum potentiam ibi expectavit. Sigis-mundo Regi infensus, quod circa Nanderalbae expugnationem ante quinquennium, auxiliares Polonorum copias Joanne Amor Tarnoviense Comite Duce, Ludovico nepoti in auxilium mi-sisset, veritusque ne eam quoque expeditionem suam impedi-ret, exercitumque ut prius in Ungariam mitteret: Tauricanum Tartarorum Caesarem subornavit, ut sub eo tempore, quo ipse Ungariam bello premeret, ipse regnum Poloniae infestis signis invaderet, eo consilio, ut Sigismundus rerum suarum motus periculo, ab auxilio Ludovico Regi nepoti et Ungaris ferendo temperaret. Tartari Turcorum imperatoris mandato obtempe-rantes, nihil morati Boristenem transmiserunt, Lituaniaeque primum, inde Regni Poloniae fines ingressi, Volhinensem Bel-sensem ac Lublinensem satrapias atrociter pervastarunt. Si-gismundus Rex in Prussia tunc erat, nec ob nimiam locorum distantiam, his malis ire potuit obviam, et auxiliares copias, quas in Ungariam contra Solimanum Turcorum tirannum mit- Tar- tari Litua- niam et Po-doliam va-stant. tere destinaverat, ad Regni sui limites tuendos in Roxiam ac Podoliam mittere est coactus. At Ludovicus Ungariae et Bo-hemiae Rex Polonorum dostitutus auxiliis, posteaquam Soli-manum Imperatorem potentissimum hostem cum ingentibus copiis Ungariae fines transcendisse, Savam Dravamque amnes transivisse per exploratores cognovit, Ungaros in tanto Regni sui periculo ad arma concitavit, auxiliares undique copias con-quisivit. Bellico omnia perstrepebant apparatu. Venerunt a Ferdinando Archiduce Austriae, cuius soror Maria Ludovico Regi connubio iuncta erat, in auxilium tria Germanorum pe-ditum millia. Transivit et ex Polonia Sigismundi Regis per-missu, certus equitum peditumque numerus Gnoienski Duce viro forti et rei militaris perito, qui inter Polonos Duces in metandis castris praecipuus babebatur. Qui cum Budam per-venisset, Ludovicus Ungariae et Bohemiae Rex adverso fato Buda egressus, contra Solimanum Turcorum Caesarem dextra Danubii ripa est profectus viribus longe imparibus. In Tolma nonnihil subsedit, quo ad aliae Ungarorum copiae conveni-rent. Joannes Trencinius Scepusiensis Comes plures dies per nuntios et literas eius impetum est remoratus, adventus sui spe, cum Transilvanis ac Caeculis, denum millium bellatorum exercitu. Qui sive tam cito, ut erat pollicitus, venire non po-tuit, sive id dolo, ut in his tumultibus Regi insidias strueret, fecit, ut plerique opinati sunt: Ludovieus Rex, quod satis con-stat, eo non expectato, aleam universi certaminis experiri de-crevit, et contra potentissimum hostem profeetus, composito agmine iuvenili adolescentiae ardore in hostem ferebatur. Displicebat Gnoienski Polonicarum copiarum Duci tam acce-leratus cum Solimano Imperatore congressus: Joannem etiam Scepusiensem comitem bellis Turcorum assuetum, et non con-temnendas veteranorum militum copias ductantem, expectan-dum censebat. Ludovico insuper Regi et Ungaris suadere non destitit, ne cum Turcis in eo loco, quem sibi ad pugnam ap-prime idoneum per ocium delegerunt, concurreret, sed pavore potius simulato, hostem intra Regni sui penitiora pertrahe-rent, et per rei bene gerendae occasionem hostem immanis-simum invaderent, quo facto Turcorum tantae multitudini tere destinaverat, ad Regni sui limites tuendos in Roxiam ac Podoliam mittere est coactus. At Ludovicus Ungariae et Bo-hemiae Rex Polonorum dostitutus auxiliis, posteaquam Soli-manum Imperatorem potentissimum hostem cum ingentibus copiis Ungariae fines transcendisse, Savam Dravamque amnes transivisse per exploratores cognovit, Ungaros in tanto Regni sui periculo ad arma concitavit, auxiliares undique copias con-quisivit. Bellico omnia perstrepebant apparatu. Venerunt a Ferdinando Archiduce Austriae, cuius soror Maria Ludovico Regi connubio iuncta erat, in auxilium tria Germanorum pe-ditum millia. Transivit et ex Polonia Sigismundi Regis per-missu, certus equitum peditumque numerus Gnoienski Duce viro forti et rei militaris perito, qui inter Polonos Duces in metandis castris praecipuus babebatur. Qui cum Budam per-venisset, Ludovicus Ungariae et Bohemiae Rex adverso fato Buda egressus, contra Solimanum Turcorum Caesarem dextra Danubii ripa est profectus viribus longe imparibus. In Tolma nonnihil subsedit, quo ad aliae Ungarorum copiae conveni-rent. Joannes Trencinius Scepusiensis Comes plures dies per nuntios et literas eius impetum est remoratus, adventus sui spe, cum Transilvanis ac Caeculis, denum millium bellatorum exercitu. Qui sive tam cito, ut erat pollicitus, venire non po-tuit, sive id dolo, ut in his tumultibus Regi insidias strueret, fecit, ut plerique opinati sunt: Ludovieus Rex, quod satis con-stat, eo non expectato, aleam universi certaminis experiri de-crevit, et contra potentissimum hostem profeetus, composito agmine iuvenili adolescentiae ardore in hostem ferebatur. Displicebat Gnoienski Polonicarum copiarum Duci tam acce-leratus cum Solimano Imperatore congressus: Joannem etiam Scepusiensem comitem bellis Turcorum assuetum, et non con-temnendas veteranorum militum copias ductantem, expectan-dum censebat. Ludovico insuper Regi et Ungaris suadere non destitit, ne cum Turcis in eo loco, quem sibi ad pugnam ap-prime idoneum per ocium delegerunt, concurreret, sed pavore potius simulato, hostem intra Regni sui penitiora pertrahe-rent, et per rei bene gerendae occasionem hostem immanis-simum invaderent, quo facto Turcorum tantae multitudini C astra Unga-rorum ac-censa. Bellum atrox cum Tur- cia. omnia deteriora futura forent, Ungaris vero commodiora, qui-bus vix triginta bellatorum adessent millia, quos trecentis Turcorum millibus opponere, aliquo stratagemate non adiuncto, nequaquam tutum foret. Surdae erant Ungarorum aures, qui saluberrimo Poloni Ducis consilio obstrepebant, et ad conse-rendas cum hoste manus accelerabant, in quem structa acie progressi sunt. Solimanus imperator ad primum Ungaricorum peditum accessum, bombardas exonerari fecit, tam crebris ictibus, ut coelum et terra prae strepitu ruere videretur: Por-ro clade pedites tanta affecti sunt, ut pauci admodum super-fuerint, nullique postea usui in pugna fuerint. Equitatus sub-secutus cum Turcis magno impetu concurrit: tanto hic ardore certatum, tantus cruor fusus, ut rivi sanguinis in Danubium fluxisse ferantur. Ungari primis Turcorum agminibus supera-tis, ad Solimani Imperatoris stationem et Janiceros pedites pervenerunt, hic quoque ingens caedes edita, ubi in Solimani conspectu res ageretur. Cadebant utrinque plurimi, tanta So-limani Imperatoris rerum suarum desperatione, ut equnm per-nicitate insignem, fugae quam pugnae aptiorem sibi dari po-poscerit, et quod in desperato praelio fieri consuevit, bom-bardas in Ungaros et suos Turcos, qua parte confertissimi cer-tabant, exonerari fecit, quae res Ungarorum animos primum fregit, ubi ex suis plurimos cadere conspexerunt. Turci etsi complures eadem tormentorum vi occumberent, clades tamen eorum abundante multitudine minus sensibilis erat; mutataque repente fortuna, Ungari retrocedere coeperunt, maxime post-quam castra Ungarica a tergo ardere conspexerunt. Turco-rum siquidem turmae aliquot conserto iam praelio, flexo in sinistram itinere, Ungarorum castra semivaeua invaserunt, coesisque laxis et calonibus direpta incenderunt. Quae res magno Turcis ad victoriam fuit adiumento, Ungaris existi-mantibus, extrema snorum agmina esse profligata. Ludovicus Rex inter triarios in postremo stabat agmine, qui ubi suorum aciem in apertam inclinari fugam couspexit, nec ulla resti-tuendae pugnae spes restabat, et ipse saluti fuga consulere coepit. Ungari duplici itinere fugam intenderant: ad sinistram quadam montana versus via etsi longiore, securiore tamen; C astra Unga-rorum ac-censa. Bellum atrox cum Tur- cia. omnia deteriora futura forent, Ungaris vero commodiora, qui-bus vix triginta bellatorum adessent millia, quos trecentis Turcorum millibus opponere, aliquo stratagemate non adiuncto, nequaquam tutum foret. Surdae erant Ungarorum aures, qui saluberrimo Poloni Ducis consilio obstrepebant, et ad conse-rendas cum hoste manus accelerabant, in quem structa acie progressi sunt. Solimanus imperator ad primum Ungaricorum peditum accessum, bombardas exonerari fecit, tam crebris ictibus, ut coelum et terra prae strepitu ruere videretur: Por-ro clade pedites tanta affecti sunt, ut pauci admodum super-fuerint, nullique postea usui in pugna fuerint. Equitatus sub-secutus cum Turcis magno impetu concurrit: tanto hic ardore certatum, tantus cruor fusus, ut rivi sanguinis in Danubium fluxisse ferantur. Ungari primis Turcorum agminibus supera-tis, ad Solimani Imperatoris stationem et Janiceros pedites pervenerunt, hic quoque ingens caedes edita, ubi in Solimani conspectu res ageretur. Cadebant utrinque plurimi, tanta So-limani Imperatoris rerum suarum desperatione, ut equnm per-nicitate insignem, fugae quam pugnae aptiorem sibi dari po-poscerit, et quod in desperato praelio fieri consuevit, bom-bardas in Ungaros et suos Turcos, qua parte confertissimi cer-tabant, exonerari fecit, quae res Ungarorum animos primum fregit, ubi ex suis plurimos cadere conspexerunt. Turci etsi complures eadem tormentorum vi occumberent, clades tamen eorum abundante multitudine minus sensibilis erat; mutataque repente fortuna, Ungari retrocedere coeperunt, maxime post-quam castra Ungarica a tergo ardere conspexerunt. Turco-rum siquidem turmae aliquot conserto iam praelio, flexo in sinistram itinere, Ungarorum castra semivaeua invaserunt, coesisque laxis et calonibus direpta incenderunt. Quae res magno Turcis ad victoriam fuit adiumento, Ungaris existi-mantibus, extrema snorum agmina esse profligata. Ludovicus Rex inter triarios in postremo stabat agmine, qui ubi suorum aciem in apertam inclinari fugam couspexit, nec ulla resti-tuendae pugnae spes restabat, et ipse saluti fuga consulere coepit. Ungari duplici itinere fugam intenderant: ad sinistram quadam montana versus via etsi longiore, securiore tamen; Ludo-vious Regis interi-tus. Epis-copi Unga riae in bel- lo pe-rie- runt. Mona-chus sum-mus dux exer-citus Unga-riae. alii ad dexteram secus Danubium, quo itinere orescens Danu-bius restagnantibus aquis paludem effecerat, in quam complu-res Ungari fuga delati, haerentibus in limo equis periclitati sunt. Hos Ludovicus Rex locorum ignarus secutus, a custodi-bus quibus Regii corporis cura commissa erat destitutus, ar-mis calibaeis oneratus, pari infortunio concidit et alta palude equo excussus est demersus, una cum Trepka aulico Polono, fidelissimo fugae comite, qui dum Regem cum equo colluctan-tem, et armis gravem iuvare contendit, et ipse limo haustus periit, Regemque extremo eius casu deserere noluit. Ungaro-rum inde fugientium et Turcorum insequentium agmina, equo-rum ungulis Regem exanguem profundius in limum depresse-runt: quo factum est, ut Ludovici Regis cadaver diligentis sime quaesitum, magno postea labore sit repertum, Ungaris ignorantibus quo loco perierit. Satis constafc Solimanum Im-peratorem, tristem adolescentis Regis casum indoluisse, cum eum non latuerit, suorum discordia, ne dicam perfldia, ipsum periclitatum esse. In eo infoelici apud Mohacium praelio, sep-tem opulentiores Regni Ungariae Antistites occubuere, Stri-goniensis et Colocensis l) Metropolitae, nec non Agriensis, Va-radiensis, Quinqueecclesiensis, Jauriensis et Sagrabiensis Epis-copi. Colocensis miles 2) Metropolita, qui sacram religionem pro-fessus cucullum induerat, postea ad eam dignitatem pervene-rat, ut omnium secundum Regem copiarum Dux esset. Ad eam virorum fortium inopiam Regnum Ungariae pervenerat, ut cucullatum fraterculum potentissimo Turcorum Imperatori, dum alios duces non haberent, opponere cogerentur. Cecidere eo Mohacensi conflictu plerique illustres viri, et inter eos Jo-annis Scepusiensis Comitis frater germanus, qui postea cum Ferdinando Rege pro Regno Ungariae tot annos contendit: periit et Gnoienski Polonus. Corpus eius capite truncum, inter occisorum cadavera repertum, cum mos sit Turcis, virorum fortium capita, ad ostentationem victoriae, hastis praefigere, et ea ante signa deferre. Solimanus Imperator victoria inclita 1) Clocensis. 2) miles deest. Ludo-vious Regis interi-tus. Epis-copi Unga riae in bel- lo pe-rie- runt. Mona-chus sum-mus dux exer-citus Unga-riae. alii ad dexteram secus Danubium, quo itinere orescens Danu-bius restagnantibus aquis paludem effecerat, in quam complu-res Ungari fuga delati, haerentibus in limo equis periclitati sunt. Hos Ludovicus Rex locorum ignarus secutus, a custodi-bus quibus Regii corporis cura commissa erat destitutus, ar-mis calibaeis oneratus, pari infortunio concidit et alta palude equo excussus est demersus, una cum Trepka aulico Polono, fidelissimo fugae comite, qui dum Regem cum equo colluctan-tem, et armis gravem iuvare contendit, et ipse limo haustus periit, Regemque extremo eius casu deserere noluit. Ungaro-rum inde fugientium et Turcorum insequentium agmina, equo-rum ungulis Regem exanguem profundius in limum depresse-runt: quo factum est, ut Ludovici Regis cadaver diligentis sime quaesitum, magno postea labore sit repertum, Ungaris ignorantibus quo loco perierit. Satis constafc Solimanum Im-peratorem, tristem adolescentis Regis casum indoluisse, cum eum non latuerit, suorum discordia, ne dicam perfldia, ipsum periclitatum esse. In eo infoelici apud Mohacium praelio, sep-tem opulentiores Regni Ungariae Antistites occubuere, Stri-goniensis et Colocensis l) Metropolitae, nec non Agriensis, Va-radiensis, Quinqueecclesiensis, Jauriensis et Sagrabiensis Epis-copi. Colocensis miles 2) Metropolita, qui sacram religionem pro-fessus cucullum induerat, postea ad eam dignitatem pervene-rat, ut omnium secundum Regem copiarum Dux esset. Ad eam virorum fortium inopiam Regnum Ungariae pervenerat, ut cucullatum fraterculum potentissimo Turcorum Imperatori, dum alios duces non haberent, opponere cogerentur. Cecidere eo Mohacensi conflictu plerique illustres viri, et inter eos Jo-annis Scepusiensis Comitis frater germanus, qui postea cum Ferdinando Rege pro Regno Ungariae tot annos contendit: periit et Gnoienski Polonus. Corpus eius capite truncum, inter occisorum cadavera repertum, cum mos sit Turcis, virorum fortium capita, ad ostentationem victoriae, hastis praefigere, et ea ante signa deferre. Solimanus Imperator victoria inclita 1) Clocensis. 2) miles deest. potitus, secus Danubium Budam versus, cum omni exercitu transivit, eam urbem pavore ab incolis desertam Turci in-gressi, iniussu, ut fertur, Solimani direptam, incendio absump-serunt. Arx Budensis, Sigismundi Imperatoris et Mathiae Re-gis magnificum opus, octingentorum Germanorum praesidio tenebatur: hi ad primum Solimani Turci accessum, accepta fide arcem dedidere, quam Solimanus ingressus, egregias struc-turas et moles murorum ingentes, cum stupore est admiratus. Fragilitatis inde rerum humanarum memor, severissimo inhi-buit edicto, ne Turci in tecta sevirent innocua, servavitque barbarus hostis arcem omnium pulcherrimam, vetustam tot praepotentium Ungariae Regum sedem. Germani pedites, qui fide pttblica a Turcis recepta, arcem Budensem, nulla adacti vi dediderunt, postquam Austriam versus aliquantum pro-gressi fuissent, a Turcis ad internecionem sunt caesi, tam a-troci feritate, ut ne nuncius quidem tantae cladis superesset. Solimanus Turcorum Imperator Budae paucos dies moratus, ponte ex contextis navibus per Danubium facto, per eum co-pias dtnnes traiecit, et sinistra Danubii parte late vastando atque urendo omnia, ad Nanderalbam composito agmine per-venit. Enimvero ulteriorem Danubii ripam, sUspectam Turcus habebat, ne Poloni, Germani et Boemi terga abeuntium inva-derent et fama sparsa erat, eas gentes magnos in Turcos coniparasse exercitus. Solimanus posteaquam transmisso navi-bus Istro in Nanderalba resedit, Petervaradino et plerisque aliis in Sirmio arcibus praesidio frrmatis, Monte Hemo rursus per otium 1) superato, Constantinopolim ovanti similis 2) re-diit. Contigit haec infoelix Ungarorum cum Turcis pugna die Augusti vicesima nona, qua die arx Nanderalbensis ante quin-quennium est intercepta, ut hic dies Ludovico Regi et Unga-ris non immerito fatalis fuisse videatur. Ungari Ludovici Re-gis corpore in restagnantis Danubii palude reperto, illud die nona Novembris in Alba Regali ad Ungariae Regum sepul-chra, multa exequiarum ceremonia tumularunt. Insequenti die Impe-rator Turco-rum Budam ingres-sus. Ger-mani a Tur-cis inter fecti. 1) per otium deest. 2) ovanti similis deest 28 potitus, secus Danubium Budam versus, cum omni exercitu transivit, eam urbem pavore ab incolis desertam Turci in-gressi, iniussu, ut fertur, Solimani direptam, incendio absump-serunt. Arx Budensis, Sigismundi Imperatoris et Mathiae Re-gis magnificum opus, octingentorum Germanorum praesidio tenebatur: hi ad primum Solimani Turci accessum, accepta fide arcem dedidere, quam Solimanus ingressus, egregias struc-turas et moles murorum ingentes, cum stupore est admiratus. Fragilitatis inde rerum humanarum memor, severissimo inhi-buit edicto, ne Turci in tecta sevirent innocua, servavitque barbarus hostis arcem omnium pulcherrimam, vetustam tot praepotentium Ungariae Regum sedem. Germani pedites, qui fide pttblica a Turcis recepta, arcem Budensem, nulla adacti vi dediderunt, postquam Austriam versus aliquantum pro-gressi fuissent, a Turcis ad internecionem sunt caesi, tam a-troci feritate, ut ne nuncius quidem tantae cladis superesset. Solimanus Turcorum Imperator Budae paucos dies moratus, ponte ex contextis navibus per Danubium facto, per eum co-pias dtnnes traiecit, et sinistra Danubii parte late vastando atque urendo omnia, ad Nanderalbam composito agmine per-venit. Enimvero ulteriorem Danubii ripam, sUspectam Turcus habebat, ne Poloni, Germani et Boemi terga abeuntium inva-derent et fama sparsa erat, eas gentes magnos in Turcos coniparasse exercitus. Solimanus posteaquam transmisso navi-bus Istro in Nanderalba resedit, Petervaradino et plerisque aliis in Sirmio arcibus praesidio frrmatis, Monte Hemo rursus per otium 1) superato, Constantinopolim ovanti similis 2) re-diit. Contigit haec infoelix Ungarorum cum Turcis pugna die Augusti vicesima nona, qua die arx Nanderalbensis ante quin-quennium est intercepta, ut hic dies Ludovico Regi et Unga-ris non immerito fatalis fuisse videatur. Ungari Ludovici Re-gis corpore in restagnantis Danubii palude reperto, illud die nona Novembris in Alba Regali ad Ungariae Regum sepul-chra, multa exequiarum ceremonia tumularunt. Insequenti die Impe-rator Turco-rum Budam ingres-sus. Ger-mani a Tur-cis inter fecti. 1) per otium deest. 2) ovanti similis deest 28 Tarta- ri Li- tua- niam popu- lantur. ACon-stan-tino Duce profli -gati. Joan- nes Comes Soepu- sien-sis Rex Unga- riae coro-natus. 1527. Joannes Trencinius Scepusiensis comes in Regem Ungariae se eligi procuravit, posteroque die, qui divo Martino sacer erat, regali diademate est insighitus: quae accelerata coronatio, magnorum postea bellorum causa fuit. Haec dum in Ungaria geruntur, in Polonia 1) Rex Sigismundus Prussiacis ot Mazo-viticis 2) rebus compositis, die secunda Octobris Cracoviam rediit. Et per haec annus sextus et vicesimus supra quindecies centesimum transivit 3). Anni sequentis initio Tartarortim sex et viginti millia per flumina et paludes, glacie concretas in Lituaniam irrupere, et ad Pinscum usque pervenere 4) locaque aliis bellis intacta ob paludes circumfluas, tunc vero gelu et glacie pervias, vastavere, et damna ingentia fecere; praedam magnam abducebant cum multis captivis, pervenerantque in Amadocas et Canioviam, cum Constantinus Ostroviensis Dux cum valido exercitu abeuntes assecutus, in incautos et nihil hostile metuentes, diluculo, antequam equos ascendissent, im-petum lecit, qui cum pedibus stantes multo sagittarum imbre sese aliquandiu defendissent, equitum Lituanorum ac Volhi-nensium violentia sunt disiecti ac profligati: caedes ingens edita, ex eo potissimum, quod ad equos suos, qui in herbosis pratis haud procul inde pabulabantur, pervenire non potue-runt, pauci admodum evasere: capti septingenti. Captivorum Christianorum, qui in Tauricam abducebantur, quadraginta millia liberata. Haec inclita victoria in Regno Poloniae 6) vul-gata, incredibili omnes laetitia affecit: Constantinus dux sura-mis in coelum laudibus ferebatur, qni non multo postea Cra-coviam ad Sigismundum Regem veniens exquisitissimis hono-ribus et multa officiorum frequentia ab eo est exceptus. Ur-bem et arcem ingredienti, signa militaria ex hoste eo bello 6) capta, captivis Tartarorum praeuntibus, praelata sunt. Quem Sigismundus Rex ob rem bene gestam actis gratiis collauda-vit, et amplissimis muneribus ditavit: annusque novus Litua- l) in Polonia deest. 2) Moscoviticis. 3) Et per haec usque ad transi-vit desiderantur. 4) penetravere. 5) in Regno Poloniae desunt. 6) eo bello deest. Tarta- ri Li- tua- niam popu- lantur. ACon-stan-tino Duce profli -gati. Joan- nes Comes Soepu- sien-sis Rex Unga- riae coro-natus. 1527. Joannes Trencinius Scepusiensis comes in Regem Ungariae se eligi procuravit, posteroque die, qui divo Martino sacer erat, regali diademate est insighitus: quae accelerata coronatio, magnorum postea bellorum causa fuit. Haec dum in Ungaria geruntur, in Polonia 1) Rex Sigismundus Prussiacis ot Mazo-viticis 2) rebus compositis, die secunda Octobris Cracoviam rediit. Et per haec annus sextus et vicesimus supra quindecies centesimum transivit 3). Anni sequentis initio Tartarortim sex et viginti millia per flumina et paludes, glacie concretas in Lituaniam irrupere, et ad Pinscum usque pervenere 4) locaque aliis bellis intacta ob paludes circumfluas, tunc vero gelu et glacie pervias, vastavere, et damna ingentia fecere; praedam magnam abducebant cum multis captivis, pervenerantque in Amadocas et Canioviam, cum Constantinus Ostroviensis Dux cum valido exercitu abeuntes assecutus, in incautos et nihil hostile metuentes, diluculo, antequam equos ascendissent, im-petum lecit, qui cum pedibus stantes multo sagittarum imbre sese aliquandiu defendissent, equitum Lituanorum ac Volhi-nensium violentia sunt disiecti ac profligati: caedes ingens edita, ex eo potissimum, quod ad equos suos, qui in herbosis pratis haud procul inde pabulabantur, pervenire non potue-runt, pauci admodum evasere: capti septingenti. Captivorum Christianorum, qui in Tauricam abducebantur, quadraginta millia liberata. Haec inclita victoria in Regno Poloniae 6) vul-gata, incredibili omnes laetitia affecit: Constantinus dux sura-mis in coelum laudibus ferebatur, qni non multo postea Cra-coviam ad Sigismundum Regem veniens exquisitissimis hono-ribus et multa officiorum frequentia ab eo est exceptus. Ur-bem et arcem ingredienti, signa militaria ex hoste eo bello 6) capta, captivis Tartarorum praeuntibus, praelata sunt. Quem Sigismundus Rex ob rem bene gestam actis gratiis collauda-vit, et amplissimis muneribus ditavit: annusque novus Litua- l) in Polonia deest. 2) Moscoviticis. 3) Et per haec usque ad transi-vit desiderantur. 4) penetravere. 5) in Regno Poloniae desunt. 6) eo bello deest. nae genti et Polonis tam fuit laetus. Nam et Basilii magni Moscovitarum Ducis Legati, quadringentorum equitum comi-tatu ad Sigismundum Regem pacem petituri venerunt: qui voti compotes facti, cum sex annorum induciis in Moscoviam sunt remissi. Tunc etiam Ferdinandus Archidux Austriae in Praga regia l) die vicesima quarta Februarii in Regem Bohe-miae est coronatus. Nec multo postea Sigismundus Rex digni-tates Regni sui vacantes distribuit, Andreas Cricius ex Ra-phaelis Leszczynski descensu Plocensem Episcopatum est adeptus: cui in Praemisliensem Joannes Carnkowsky successit, Christo-phorus Sydlovecius Castellaniam Cracoviensem, primam in re-gno secundum Regem dignitatem, Joannes vero comes Tarno-viensis Palatinatum Roxiae, sunt assecuti. Per id tempus Ita-lia bellorum tumultibus est agitata, Clemente Romano Ponti-fice, Francisco Galliarum Rege, et Venetis foederatis, Caroli Imperatoris partes in Italia infestantibus. Erat Carolo Roma-norum Hispaniarum Siciliae et Neapolis Regi validus apud Mediolanum exercitus quadraginta millia bellatorum Hispano-rum Germanorumque. Dux Borbonius Caesarianarum copia-rum Dux erat, qui cum Gallos Venetosque magnis cladibus afTecisset, eorumque opes in Italia attrivisset, dum aerarii in-opia non haberet, quo tanto exercitui stipendium persolveret, ad diripiendam Romam duxit, simul ut Clementem Pontificem qui diversarum erat partium, ulcisceretur. Habuit Rom. Pont. satis validum viginti millium armatorum exercitum, cuius ti-more cum dux Borbonius ex Lombardia movere non auderet, Vicerex Neapolitanus, ut Pontificem circumveniret, Romam ve-niens, cum Pontifice Caesaris nomine de pace, fraude et dolo, transegit, et veluti ad retinendum in vestigio exercitum ad exercitum in Lombardiam se iturum adsimulavit. Clemens Pon-tifex nihil fraudis suspicatus, exercitum omnem, quem habe-bat florentem, dimisit, copiarumque Duces exauctoravit. Quod ubi Dux Borbonius comperit, motis ex Lombardia castris Ro-mam versus per Etruriam contendit, quod iter tanta celeri- Indu- ciae sex.an- norum cum Mos- cho. Ferdi - nandus Rex Boe- miae coro- natus. Digni- tates a Re- ge di- stri-butae. Tu-multus italici. Roma capta et di-repta. l) Pragae. nae genti et Polonis tam fuit laetus. Nam et Basilii magni Moscovitarum Ducis Legati, quadringentorum equitum comi-tatu ad Sigismundum Regem pacem petituri venerunt: qui voti compotes facti, cum sex annorum induciis in Moscoviam sunt remissi. Tunc etiam Ferdinandus Archidux Austriae in Praga regia l) die vicesima quarta Februarii in Regem Bohe-miae est coronatus. Nec multo postea Sigismundus Rex digni-tates Regni sui vacantes distribuit, Andreas Cricius ex Ra-phaelis Leszczynski descensu Plocensem Episcopatum est adeptus: cui in Praemisliensem Joannes Carnkowsky successit, Christo-phorus Sydlovecius Castellaniam Cracoviensem, primam in re-gno secundum Regem dignitatem, Joannes vero comes Tarno-viensis Palatinatum Roxiae, sunt assecuti. Per id tempus Ita-lia bellorum tumultibus est agitata, Clemente Romano Ponti-fice, Francisco Galliarum Rege, et Venetis foederatis, Caroli Imperatoris partes in Italia infestantibus. Erat Carolo Roma-norum Hispaniarum Siciliae et Neapolis Regi validus apud Mediolanum exercitus quadraginta millia bellatorum Hispano-rum Germanorumque. Dux Borbonius Caesarianarum copia-rum Dux erat, qui cum Gallos Venetosque magnis cladibus afTecisset, eorumque opes in Italia attrivisset, dum aerarii in-opia non haberet, quo tanto exercitui stipendium persolveret, ad diripiendam Romam duxit, simul ut Clementem Pontificem qui diversarum erat partium, ulcisceretur. Habuit Rom. Pont. satis validum viginti millium armatorum exercitum, cuius ti-more cum dux Borbonius ex Lombardia movere non auderet, Vicerex Neapolitanus, ut Pontificem circumveniret, Romam ve-niens, cum Pontifice Caesaris nomine de pace, fraude et dolo, transegit, et veluti ad retinendum in vestigio exercitum ad exercitum in Lombardiam se iturum adsimulavit. Clemens Pon-tifex nihil fraudis suspicatus, exercitum omnem, quem habe-bat florentem, dimisit, copiarumque Duces exauctoravit. Quod ubi Dux Borbonius comperit, motis ex Lombardia castris Ro-mam versus per Etruriam contendit, quod iter tanta celeri- Indu- ciae sex.an- norum cum Mos- cho. Ferdi - nandus Rex Boe- miae coro- natus. Digni- tates a Re- ge di- stri-butae. Tu-multus italici. Roma capta et di-repta. l) Pragae. tate confecit, ut Pontifex nec exercitum conscribere, nec re-bus suis periclifcantibus consulere potuerit. Borbonius admoto ad moenia romana exercitu, eoque circum palatium Pontificis circumducto, urbem Leoninam, qua parte captu facilis erat, oppugnare est adortus. Gonscripserat Pontifex in ea, trepida-tione quatuor millia. armatorum, qui primum atque alterum hostis impetum repressere. Quo certamine Dux Borbonius ictu tormenti letaliter saucius, moribundus concidit, Hispani Mar-rani 1), Germanique Lutherani, novis sibi ductoribus creatis, maiore multo pertinacia Burgum oppugnare sunt aggressi, perfractaque violenter porta, in Burgum irrupere: hic merce-narii Pontificis milites caesi fugatique sunt. Pontifex ipse cum quatuordecem supremi ordinis Antistitibus, Cardinalibus, et trecentorum Helvetiorum peditum praesidio, in molem Adriani quae arx sancti Angeli vocatur, se recepit. Urbs inde Leo-nina et palatium Pontificium, die sexta Maii barbarica feri-tate direptum ac spoliatum est, Moles Adriani obsidione cincta. At Romani in tanto rerum discrimine Clementis Papae odio quievere, sperantes, si nihil movissent, nihil eis incommodi Caesaris Romani exercitum allaturum; sed opinione sua longe falsi sunt. Enimvero Hispani Germanique per Transtiberinam regionem, et pontem Sixti Romae insinuati, domorum portas effringere, obviumquemque interficere aut capere, urbemque hostiliter spoliare coeperunt; tunc fuga pavor et trepidatio per omnes urbis regiones, plerisque locis Romani facto globo invicemque cohortati, hostes agressi cum multa caede disiecti sunt, in armatos ac resistentes saevitum multum, dederuntque Romani meritas perfidiae suae poenas, quod Pontifici laboranti et eorum opem imploranti, suppetias nullas ferre voluerunt: et forsan hostium insanum impetum ac furorem reprimere potuissent. Ab aedibus sacris edicto temperatum est, templis-que homines multi servati: captivis data facultas sese redi-mendi. Vis ingens auri et argenti corrasa, ex urbe alioquin 1) Martani. tate confecit, ut Pontifex nec exercitum conscribere, nec re-bus suis periclifcantibus consulere potuerit. Borbonius admoto ad moenia romana exercitu, eoque circum palatium Pontificis circumducto, urbem Leoninam, qua parte captu facilis erat, oppugnare est adortus. Gonscripserat Pontifex in ea, trepida-tione quatuor millia. armatorum, qui primum atque alterum hostis impetum repressere. Quo certamine Dux Borbonius ictu tormenti letaliter saucius, moribundus concidit, Hispani Mar-rani 1), Germanique Lutherani, novis sibi ductoribus creatis, maiore multo pertinacia Burgum oppugnare sunt aggressi, perfractaque violenter porta, in Burgum irrupere: hic merce-narii Pontificis milites caesi fugatique sunt. Pontifex ipse cum quatuordecem supremi ordinis Antistitibus, Cardinalibus, et trecentorum Helvetiorum peditum praesidio, in molem Adriani quae arx sancti Angeli vocatur, se recepit. Urbs inde Leo-nina et palatium Pontificium, die sexta Maii barbarica feri-tate direptum ac spoliatum est, Moles Adriani obsidione cincta. At Romani in tanto rerum discrimine Clementis Papae odio quievere, sperantes, si nihil movissent, nihil eis incommodi Caesaris Romani exercitum allaturum; sed opinione sua longe falsi sunt. Enimvero Hispani Germanique per Transtiberinam regionem, et pontem Sixti Romae insinuati, domorum portas effringere, obviumquemque interficere aut capere, urbemque hostiliter spoliare coeperunt; tunc fuga pavor et trepidatio per omnes urbis regiones, plerisque locis Romani facto globo invicemque cohortati, hostes agressi cum multa caede disiecti sunt, in armatos ac resistentes saevitum multum, dederuntque Romani meritas perfidiae suae poenas, quod Pontifici laboranti et eorum opem imploranti, suppetias nullas ferre voluerunt: et forsan hostium insanum impetum ac furorem reprimere potuissent. Ab aedibus sacris edicto temperatum est, templis-que homines multi servati: captivis data facultas sese redi-mendi. Vis ingens auri et argenti corrasa, ex urbe alioquin 1) Martani. opulenta. Clemens Pontifex ejus nominis septimus 1) postea-quam aliquanto temppre obsidionern tolerasset, et famem cum suis sentire coepisset, commeatusque inopia premeretur, Pon-tificis habitu venerabilis, subsequentibus ordine Cardinalibus ex arce descendit. Ad conspectum Pontificiae maiestatis, ins-perata mutatio facta est, furor ille hostilis subito resedit, Cle-mentemque genibus flexis venerari coeperunt, qui data fide se deinceps partes Caesaris, Gallis, Venetisque relictis, secu-turum, trecentisque aureorum millibus retenti per duces eo-rum stipendii eis proufissis, et in hoc obsidibus datis Hispani Germanique Roma excessere. Carolus Caesar, qui procul hinc jn Hispania agebat, ad famam direptae urbis et obsessi Pon-tificis, illachrimasse fertur, suorumque Ducum impietatem de-testatus, eos cum Romano Pontifice ex arbitrio eius compo-nere, ab eo veniam suppliciter orare, et ex urbe Koma seces-sere mandavit, atrocissima supplica si secus fecissent ducto-ribns comminatus. Et hunc exitum habuit bellum Romae Pon-tifici per Hispanos Germanosque inscio Carolo Caesare (ut vulgata fama est) illatum: quam jniuriam et ignominiam Cle-menti Pontifici inustam Caesar Carolus in Italiam veniens, et Bononiae, ad pedes Pontificis stratus, multis postea officiis resarcivit, veniamque supplex impetravit. Ea aestate Leopolis tloxanorum metropolis 2) tota incendio conflagravit. Sub qup tempore Franciscus Galliarum Rex, ad Sigismundum Poloniae Regem Oratores misit, flagitavitque, ut Joanni Ungariae Regi cpntra Ferdinandum Bohemiae Regem Caroli Caesaris fratrem auxilio esset, partesque eius tueretur, questusque et contra Carolum Romanorum et Hispaniarum Regem, quod cum con-tra Turcos infideles maiorum more pugnare deberet, bellis in-testinis totam Christianitatem involveret, et trecenta aureorum millia pro filiis obsidibus accipere recusaret. Sigismundus Rex Oratoribus condolere se vicem Christianorum dixit, ob quo-rpjn intestina odia maxima Europae pars periclitaretur, se bella Christianorum semper abhorruisse, nec tumultibus Unga- Caroli Caes. pietas. Leo- polis incen- dio ab- Bum- pta. Regi Gallia- rum legatio ad Si- gis- mun- dum. 1) ejus, nominis septimus desunt. 2) Roxanorum metropolis desunt. opulenta. Clemens Pontifex ejus nominis septimus 1) postea-quam aliquanto temppre obsidionern tolerasset, et famem cum suis sentire coepisset, commeatusque inopia premeretur, Pon-tificis habitu venerabilis, subsequentibus ordine Cardinalibus ex arce descendit. Ad conspectum Pontificiae maiestatis, ins-perata mutatio facta est, furor ille hostilis subito resedit, Cle-mentemque genibus flexis venerari coeperunt, qui data fide se deinceps partes Caesaris, Gallis, Venetisque relictis, secu-turum, trecentisque aureorum millibus retenti per duces eo-rum stipendii eis proufissis, et in hoc obsidibus datis Hispani Germanique Roma excessere. Carolus Caesar, qui procul hinc jn Hispania agebat, ad famam direptae urbis et obsessi Pon-tificis, illachrimasse fertur, suorumque Ducum impietatem de-testatus, eos cum Romano Pontifice ex arbitrio eius compo-nere, ab eo veniam suppliciter orare, et ex urbe Koma seces-sere mandavit, atrocissima supplica si secus fecissent ducto-ribns comminatus. Et hunc exitum habuit bellum Romae Pon-tifici per Hispanos Germanosque inscio Carolo Caesare (ut vulgata fama est) illatum: quam jniuriam et ignominiam Cle-menti Pontifici inustam Caesar Carolus in Italiam veniens, et Bononiae, ad pedes Pontificis stratus, multis postea officiis resarcivit, veniamque supplex impetravit. Ea aestate Leopolis tloxanorum metropolis 2) tota incendio conflagravit. Sub qup tempore Franciscus Galliarum Rex, ad Sigismundum Poloniae Regem Oratores misit, flagitavitque, ut Joanni Ungariae Regi cpntra Ferdinandum Bohemiae Regem Caroli Caesaris fratrem auxilio esset, partesque eius tueretur, questusque et contra Carolum Romanorum et Hispaniarum Regem, quod cum con-tra Turcos infideles maiorum more pugnare deberet, bellis in-testinis totam Christianitatem involveret, et trecenta aureorum millia pro filiis obsidibus accipere recusaret. Sigismundus Rex Oratoribus condolere se vicem Christianorum dixit, ob quo-rpjn intestina odia maxima Europae pars periclitaretur, se bella Christianorum semper abhorruisse, nec tumultibus Unga- Caroli Caes. pietas. Leo- polis incen- dio ab- Bum- pta. Regi Gallia- rum legatio ad Si- gis- mun- dum. 1) ejus, nominis septimus desunt. 2) Roxanorum metropolis desunt. riois se miscere velle aperte testatus est, neutralem se fore pollicitus, daturum tamen operam per legatos, ut inter dissi-dentes Reges pacem componat; hortatus vicissim Franciscum Galliarum Regem ut cum Carolo Caesare in gratiam rediret, iunctisque viribus Turcum immanissimum terra et mari inva-deret, Graeciamque cum Regia urbe Constantinopoli ab in-digna servitute liberaret, cum haec gloria Turci ex Graecia pellendi, occidentis Regibus, quibus maiores essent opes, sit reservata. Cum his legati comiter ac hospitaliter lauticiis prae-bitis tractati, ac postremo donati, expediti sunt. Autumno inde soquenti Ferdinandus Bohemiae Rex cum exercitu Unga-riam ingressus, Buda potitus, die decima Novembris in Alba Regali in Regem Ungariae est coronatus. Joannes Rex Buda amissa trans Tibiscum amnem in Transilvaniam se recepit, illicque exercitum, quo se tueretur congregare, coepit, et ad Sigismundum Poloniae Regem, Conventum Regni generalem Petricoviae celebrantem Oratorem misit Archiepiscopum Colo-censem, Franciscanae observantiae religiosum, qui in Senatum Regium introductus, auxiliares copias contra Ferdinandum Bohemiae Regem profusis verbis imploravit, eius Regis ambi-tionem incusans, et Regni Ungariae pericula ostendens, Regni etiam Poloniae ex vicinitate, si Ungariam ruere contingeret, testatus. Si Polonorum auxilia obtinere non posset, Joannem Regem ad Solimani Turci opes se refugium habiturura, eum-que in dignitatis suae protectorem recepturum. Legato Joan-nis Regis per Sigismundum Regem responsum, se Christiano-rum bellis miscere nolle, qui internecinum cum Scythis Tar-taris bellum gerat. Neutralem se fore pollicitus, daturumque operam Oratoribus ad Ferdinandum Regem missis, ut pax in-ter eos ex bono et aequo componi posset. Cum eo responso Colocensis Metropolita ad Joannem Regem suum abiit. Qui Sigismundi Regis auxiliis desperatis, ex Ungaris et Polonis mercenariis militibus, exercitum comparavit et contra Ger-manos profectus die sexta Martii anni sequentis, apud Ti-biscum amnem cum eis manus conseruit, victusque ac castris exutus, in Poloniam profugit, primumque in Camenecium apud Crosno arcem validam se recepit, ubi a Martino Palatino Po- riois se miscere velle aperte testatus est, neutralem se fore pollicitus, daturum tamen operam per legatos, ut inter dissi-dentes Reges pacem componat; hortatus vicissim Franciscum Galliarum Regem ut cum Carolo Caesare in gratiam rediret, iunctisque viribus Turcum immanissimum terra et mari inva-deret, Graeciamque cum Regia urbe Constantinopoli ab in-digna servitute liberaret, cum haec gloria Turci ex Graecia pellendi, occidentis Regibus, quibus maiores essent opes, sit reservata. Cum his legati comiter ac hospitaliter lauticiis prae-bitis tractati, ac postremo donati, expediti sunt. Autumno inde soquenti Ferdinandus Bohemiae Rex cum exercitu Unga-riam ingressus, Buda potitus, die decima Novembris in Alba Regali in Regem Ungariae est coronatus. Joannes Rex Buda amissa trans Tibiscum amnem in Transilvaniam se recepit, illicque exercitum, quo se tueretur congregare, coepit, et ad Sigismundum Poloniae Regem, Conventum Regni generalem Petricoviae celebrantem Oratorem misit Archiepiscopum Colo-censem, Franciscanae observantiae religiosum, qui in Senatum Regium introductus, auxiliares copias contra Ferdinandum Bohemiae Regem profusis verbis imploravit, eius Regis ambi-tionem incusans, et Regni Ungariae pericula ostendens, Regni etiam Poloniae ex vicinitate, si Ungariam ruere contingeret, testatus. Si Polonorum auxilia obtinere non posset, Joannem Regem ad Solimani Turci opes se refugium habiturura, eum-que in dignitatis suae protectorem recepturum. Legato Joan-nis Regis per Sigismundum Regem responsum, se Christiano-rum bellis miscere nolle, qui internecinum cum Scythis Tar-taris bellum gerat. Neutralem se fore pollicitus, daturumque operam Oratoribus ad Ferdinandum Regem missis, ut pax in-ter eos ex bono et aequo componi posset. Cum eo responso Colocensis Metropolita ad Joannem Regem suum abiit. Qui Sigismundi Regis auxiliis desperatis, ex Ungaris et Polonis mercenariis militibus, exercitum comparavit et contra Ger-manos profectus die sexta Martii anni sequentis, apud Ti-biscum amnem cum eis manus conseruit, victusque ac castris exutus, in Poloniam profugit, primumque in Camenecium apud Crosno arcem validam se recepit, ubi a Martino Palatino Po- doliae hospitaliter ac benigne est habitus. Tarnoviam inde ad Joannem Comitem transivit: ubi in exilio maximam anni par-tem absumpsit, a Comite multa humanitate ac profusa libe-ralitate tractatus. Joanne Rege in Polonia agente, Ferdinan-dus Rex misso exercitu Trencinium et reliquas Scepusii arces Joannis Regis haereditarias, quae validis praesidiis firmatae erant, expugnavifc, Cassovia inde, Leuciovia, Bardeiovia ac re-sidua Ungariae parte ad orientera cum Transilvania, partim vi, partim deditione est potrtus, Joannesque Regno excidit. Ifcalia quoque ea aestate bellicis tumultibus agitata est. Galli terra et mari Neapolim aggressi, regiam 1) urbem aliquandiu obsederunt. Vicerex Neapolitanus classe cum Gallis congres-sus, plerisque illustribus viris amissis aut captis, victus inter-fectusque est. Sederunt Galli apud Neapolim irrito incepto a mense Aprili ad Augustum, quo mense de Lotreco Gallica- rum copiarum Duce vita functo, fortuna Gallorum repente mutata est. 2) Hoc tempore in illa obsidione, morbus Galli-cus, qui et morbus Neapolitanus vocatur, initium sumpsit et serpere viresque assumere in Christiano orbe cepit. Carolus siquidem Romanorum et Hispaniarum Rex instructissima classe in Italiam missa, Genuam primo accessu, Gallis inde pulsis, recuperavit: Galli Neapolitanam obsidionem solventes acie victi, in Aversam civitatem sunt compulsi, ubi fame pressi, deditionem facere sunt coacti: et per haec terribilis Gallorum in Regnum Neapolitanum adventus in nihilum recidit 3). Per id quoque tempus, Turci Carinthiam atrociter vastarunt, prae-damque magnam abegerunt. Ex quibus Veneti sexcentos in auxilium sibe asciverunt contra Germanos, quos tunc rebus eorum infestos habebant. In Podolia aestatis initium satis lae-tum fuit: Jaslovecius enim et Iscricius Regiarum copiarum duces apud Camenecium mille equites Tartaros profligarunt, Civitas tunc Cracoviensis a porta nova ad aedem Stephani Galli Nea- pclita-num re- gnum inva-dunt. 1528. Tur- cae Cari- thiam va- stant. Tar- tari a Polo- nis profli- gati. l) regiam deest. 2) Sententia de morbo gallico deest. 3) Hic finem habet autographon nostrum. Inde secuti sumus usque ad finem fragmenti edi-tionem Ooloniensem. doliae hospitaliter ac benigne est habitus. Tarnoviam inde ad Joannem Comitem transivit: ubi in exilio maximam anni par-tem absumpsit, a Comite multa humanitate ac profusa libe-ralitate tractatus. Joanne Rege in Polonia agente, Ferdinan-dus Rex misso exercitu Trencinium et reliquas Scepusii arces Joannis Regis haereditarias, quae validis praesidiis firmatae erant, expugnavifc, Cassovia inde, Leuciovia, Bardeiovia ac re-sidua Ungariae parte ad orientera cum Transilvania, partim vi, partim deditione est potrtus, Joannesque Regno excidit. Ifcalia quoque ea aestate bellicis tumultibus agitata est. Galli terra et mari Neapolim aggressi, regiam 1) urbem aliquandiu obsederunt. Vicerex Neapolitanus classe cum Gallis congres-sus, plerisque illustribus viris amissis aut captis, victus inter-fectusque est. Sederunt Galli apud Neapolim irrito incepto a mense Aprili ad Augustum, quo mense de Lotreco Gallica- rum copiarum Duce vita functo, fortuna Gallorum repente mutata est. 2) Hoc tempore in illa obsidione, morbus Galli-cus, qui et morbus Neapolitanus vocatur, initium sumpsit et serpere viresque assumere in Christiano orbe cepit. Carolus siquidem Romanorum et Hispaniarum Rex instructissima classe in Italiam missa, Genuam primo accessu, Gallis inde pulsis, recuperavit: Galli Neapolitanam obsidionem solventes acie victi, in Aversam civitatem sunt compulsi, ubi fame pressi, deditionem facere sunt coacti: et per haec terribilis Gallorum in Regnum Neapolitanum adventus in nihilum recidit 3). Per id quoque tempus, Turci Carinthiam atrociter vastarunt, prae-damque magnam abegerunt. Ex quibus Veneti sexcentos in auxilium sibe asciverunt contra Germanos, quos tunc rebus eorum infestos habebant. In Podolia aestatis initium satis lae-tum fuit: Jaslovecius enim et Iscricius Regiarum copiarum duces apud Camenecium mille equites Tartaros profligarunt, Civitas tunc Cracoviensis a porta nova ad aedem Stephani Galli Nea- pclita-num re- gnum inva-dunt. 1528. Tur- cae Cari- thiam va- stant. Tar- tari a Polo- nis profli- gati. l) regiam deest. 2) Sententia de morbo gallico deest. 3) Hic finem habet autographon nostrum. Inde secuti sumus usque ad finem fragmenti edi-tionem Ooloniensem. Craco-via et Cle-pardia oon-flagra- vit. 1527. Unga-riam Joan- nes rex Turcis fecit vecti-galem. Ambi- tio causa. Ocia-covia Polo-nicae ditio-nis olim. Protomartyris incendio conflagravit. Ignis moenia urbis flante vento transcendit, Clepardiamque cum suburbiis eadem Vul-cani violentia solo aequavit. Eo incendio centum circiter Re-gis bombardae, quae inter muros adservabantur liquefactae ac confractae sunt; sed non multo postea Germanorum arti-ficum opera refectae, non parvo Sigismundi Regis impendio; In Ungaria Germanorum impotentem dominationem plurimi horrebant: hinc quidam Regni Ungariae Proceres, in Germa-nos, quos summe oderant facta cftnspiratione, Joannem Regem ex Polonia evocarunt: qui octavo exilii sui mense, in Unga-riam rediens magnam adventu suo rerum fecit mutationem; et Regni Ungariae in duas veluti scissi partes miserabilis fuit status et conditio. Et quod longe fuit miserabilius, Joannes Rex Ungariam Turcorum tyranno fecit vectigalem, ea lege ut ipsum a Ferdinandi Regis et Germanorum tueretur potentia. Quae res postea Solimanum Turcorum imperatorem ad bellum Ferdinando Regi inferendum, Austriam invadendam, Viennam-que oppugnandam impulit, non tam in Joannis Regis gratiam, ut plerique credidere, sed verius quia Caroli Caesaris et Fef-dinandi Regis potentia Turcis formidabilis esse videretur, qui omnia malebant, quam ut Ferdinandus Ungariae et Bohemiae Rex pacificam regni Ungariae possessionem obtineret, hostem-que praepotentem sibi finitimum haberent. Non igriari, si Ca-rolus Occidentis Imperator mari, et Ferdinandus a Pannonia et Misia terra, eos aggrederetur, Graeciam quam ipsi ditione tenerent, et omne Orientis imperium periclitari posse. Extrema anni huius parte, mense Novembri, PraeslaUs Lanskorunius Chmelnicensis, Ostaphaeus Circasiensis, nec non alii duo Vin-nicensis et Braslaviensis in Podolia Praefecti, belli inita socie-tate, milleque ac ducentis equitibus Polonis Roxanisque in unum contractis, ad ponti Euxini littus et Ociacoviam arcem, quae in ipsa Boristenis in pontuni iacet eruptione, sub signis contendere. Ea arx in Tauricanorum Tartarorum erat potes-tate, cum antea Polonorum Regum quondam fuisset, huc Po-loni ac Roxani Duces delati, ter cum Tartaris congressi, ter-que victores, triginta miillia pecorum et quingentos equos in-de abegere. Et per haec annus vicesimus octavus supra mille- Craco-via et Cle-pardia oon-flagra- vit. 1527. Unga-riam Joan- nes rex Turcis fecit vecti-galem. Ambi- tio causa. Ocia-covia Polo-nicae ditio-nis olim. Protomartyris incendio conflagravit. Ignis moenia urbis flante vento transcendit, Clepardiamque cum suburbiis eadem Vul-cani violentia solo aequavit. Eo incendio centum circiter Re-gis bombardae, quae inter muros adservabantur liquefactae ac confractae sunt; sed non multo postea Germanorum arti-ficum opera refectae, non parvo Sigismundi Regis impendio; In Ungaria Germanorum impotentem dominationem plurimi horrebant: hinc quidam Regni Ungariae Proceres, in Germa-nos, quos summe oderant facta cftnspiratione, Joannem Regem ex Polonia evocarunt: qui octavo exilii sui mense, in Unga-riam rediens magnam adventu suo rerum fecit mutationem; et Regni Ungariae in duas veluti scissi partes miserabilis fuit status et conditio. Et quod longe fuit miserabilius, Joannes Rex Ungariam Turcorum tyranno fecit vectigalem, ea lege ut ipsum a Ferdinandi Regis et Germanorum tueretur potentia. Quae res postea Solimanum Turcorum imperatorem ad bellum Ferdinando Regi inferendum, Austriam invadendam, Viennam-que oppugnandam impulit, non tam in Joannis Regis gratiam, ut plerique credidere, sed verius quia Caroli Caesaris et Fef-dinandi Regis potentia Turcis formidabilis esse videretur, qui omnia malebant, quam ut Ferdinandus Ungariae et Bohemiae Rex pacificam regni Ungariae possessionem obtineret, hostem-que praepotentem sibi finitimum haberent. Non igriari, si Ca-rolus Occidentis Imperator mari, et Ferdinandus a Pannonia et Misia terra, eos aggrederetur, Graeciam quam ipsi ditione tenerent, et omne Orientis imperium periclitari posse. Extrema anni huius parte, mense Novembri, PraeslaUs Lanskorunius Chmelnicensis, Ostaphaeus Circasiensis, nec non alii duo Vin-nicensis et Braslaviensis in Podolia Praefecti, belli inita socie-tate, milleque ac ducentis equitibus Polonis Roxanisque in unum contractis, ad ponti Euxini littus et Ociacoviam arcem, quae in ipsa Boristenis in pontuni iacet eruptione, sub signis contendere. Ea arx in Tauricanorum Tartarorum erat potes-tate, cum antea Polonorum Regum quondam fuisset, huc Po-loni ac Roxani Duces delati, ter cum Tartaris congressi, ter-que victores, triginta miillia pecorum et quingentos equos in-de abegere. Et per haec annus vicesimus octavus supra mille- 1529. Comi-tia Petri- coviae. Maso-vio-rum cum regno unio. Polo-norum excur-sio ad Ocia-koviam infe- lix. sidmum ac quingentesimum finem habet. Alterius anni initio, Regni procerum Conventus Petricoviae est tentus, Sigismundo Rege praesidente, Hic primum Masoviae Consiliarii ac Magna-tes in consilio Regio sedere, et de Regni commodis consul-tare coeperunt. Post multas cum nunciis terrarum Regni dif-ficultates ac tractatus, Senatus tandem decrevit, ut pro Orien-talis Regni parte defensione contra Turcos, Tartaros ac Mol-davos, Sigismundi Regis ex confesso hostes, pecuniairia con-tributio villarum colonis ac oppidanis imperaretur, et ad hoc Masoviae incolae, qui longo veluti postliminio ad Regnum rediissent, uniusque iam cum Polonis iuris essent, stringeren-tur, pro collata pecunia miles mercenarius conscriberetur, Po-doliamque ac Roxiam ab omni hostili iniuria tueretur. Adiunc-tum insuper, ut Roxana ac Podolica nobilitas, equis armisque egregie instructa, omni tempore parata esset ad Tartarorum eruptiones ac impetus excipiendos, mercenarisque militibus opem ferendam. Sigismundus Rex Petricoviensi absoluto Con-ventu, Cracoviam rediens, ad iter Lituanicum sese accingere coepit. Profectusque est extremis Mensis Aprilis diebus, Re-gina Bona, Sigismundo Rege iuniore, et Isabella liberis secum receptis. Pauci post Regium discessum dies intercessere, cum Haliczki Capitaneus Leopoliensis, et Regni maior Marschalcus in humanis esse desiit, cui Petrus Kmyta de Visnicze Scepu-siensis et Praemisliensis Praefectus in officio est surrogatus. Sigismuudus Rex Vilnam veniens, intentissimis febris ardori-bus Iaborare coepit, adeo ut de vita sua dubitaretur: brevi tamen medicorum ope convaluit. Qua aestate mille eqiuites PO-loni, qui in finibus Podoliae excubabant, ocii pertaesi, Pon-tum Euxinum versus et ostia Boristenis sub signis sunt pro-fecti, eo consilio ut arcem Ociacoviam, quam Tartari Tauri-cani praesidio obtinebant, expugnarent, expugnatam porro excinderent ac everterent, ne Tartari circa Boristenem ullum amplius haberent receptaculum, Tartarosque Scythas ultra aquas Boristenicas reiicerent. Magno accidit infortunio, ut O-slam Sultanus Tartarus, qui in campis Cercasiis, citr Bori-stenem Tauricani Caesaaris fratris patruelis insidias fugiens, Sigismundi Regis permissu maneree consueverat,, tunc ante 29 1529. Comi-tia Petri- coviae. Maso-vio-rum cum regno unio. Polo-norum excur-sio ad Ocia-koviam infe- lix. sidmum ac quingentesimum finem habet. Alterius anni initio, Regni procerum Conventus Petricoviae est tentus, Sigismundo Rege praesidente, Hic primum Masoviae Consiliarii ac Magna-tes in consilio Regio sedere, et de Regni commodis consul-tare coeperunt. Post multas cum nunciis terrarum Regni dif-ficultates ac tractatus, Senatus tandem decrevit, ut pro Orien-talis Regni parte defensione contra Turcos, Tartaros ac Mol-davos, Sigismundi Regis ex confesso hostes, pecuniairia con-tributio villarum colonis ac oppidanis imperaretur, et ad hoc Masoviae incolae, qui longo veluti postliminio ad Regnum rediissent, uniusque iam cum Polonis iuris essent, stringeren-tur, pro collata pecunia miles mercenarius conscriberetur, Po-doliamque ac Roxiam ab omni hostili iniuria tueretur. Adiunc-tum insuper, ut Roxana ac Podolica nobilitas, equis armisque egregie instructa, omni tempore parata esset ad Tartarorum eruptiones ac impetus excipiendos, mercenarisque militibus opem ferendam. Sigismundus Rex Petricoviensi absoluto Con-ventu, Cracoviam rediens, ad iter Lituanicum sese accingere coepit. Profectusque est extremis Mensis Aprilis diebus, Re-gina Bona, Sigismundo Rege iuniore, et Isabella liberis secum receptis. Pauci post Regium discessum dies intercessere, cum Haliczki Capitaneus Leopoliensis, et Regni maior Marschalcus in humanis esse desiit, cui Petrus Kmyta de Visnicze Scepu-siensis et Praemisliensis Praefectus in officio est surrogatus. Sigismuudus Rex Vilnam veniens, intentissimis febris ardori-bus Iaborare coepit, adeo ut de vita sua dubitaretur: brevi tamen medicorum ope convaluit. Qua aestate mille eqiuites PO-loni, qui in finibus Podoliae excubabant, ocii pertaesi, Pon-tum Euxinum versus et ostia Boristenis sub signis sunt pro-fecti, eo consilio ut arcem Ociacoviam, quam Tartari Tauri-cani praesidio obtinebant, expugnarent, expugnatam porro excinderent ac everterent, ne Tartari circa Boristenem ullum amplius haberent receptaculum, Tartarosque Scythas ultra aquas Boristenicas reiicerent. Magno accidit infortunio, ut O-slam Sultanus Tartarus, qui in campis Cercasiis, citr Bori-stenem Tauricani Caesaaris fratris patruelis insidias fugiens, Sigismundi Regis permissu maneree consueverat,, tunc ante 29 triduum ad Ooiakoviam Regii agminis adventus pacem cum hoste fratre composuerit, arxque Ociacovia ex foedere ei ces-serit, eoque se cum suis Tartaris receperit. Poloni ac Roxani Duces, qui Oslam Soltanum Principem Sigismundo regi ami-cum et foederatum in nullo offendere volebant, pacis inter fratres Tartaros factae ignari, trecentos Oslam Soltani Tar-taros in campo repertos ac undique circumventos trucidarunt, totidemque aut plures alio loco oppresserunt. His primis suc-cessibus Poloni animati, ad arcem Ociacoviam recta conten-derunt, primumque tria circiter equorum millia, qui in campo et herbosis pascuis libere vagabantur, Tartaris ademerunt. Oslam Sultanus ad eum tumultum excitus, posteaquam Polona agmina adesse et hostilia moliri per exploratores cognovit, ad earum copiarum Ducem Jaslovecium caduceatorem misit, qui diceret, Oslam Sultanum hic adesse, Sigismundo Polo-niae Regi amicum et foederatum Principem; mirari cum ipse Regias Provincias contra alios Scythas Tartaros summa fide sit tutatus, ipsi malum pro bono reddant, complures ex suis trucidassent, equosque, quos ad Regium servitium aleret, inter-cepissent: orare equos restituant, ne permittant, ut ex amico et foederato Regio fidelissimo contra Tartaros hostes auxilia-tore, infestissimus ipse hostis Polonis esse, et iniuriam suam armis ulcisci cogatur; hortari tum, ut ipse secum ad collo-quium veniat, ut de iniuria et damnis illatis ex bono et aequo cum eo componat. Ad eum nuncium Jaslovecius Dux conster-natus, quia non ignorabat Oslam Sultanum Regium esse foede-ratum et saepius contra alios Scythas pro Sigismundo Rege infesta arma sumpsisse ac depugnasse, illatae cladis poeniten-tia duci coepit, Regiam veritus indignationem, si amicum Tartarum et auxiliatorem, contra eum lacessisset, magno Re-gni, et aliarum provinciarum incommodo. Caduceatori Oslam Sultani responsum; quicquid Poloni ac Roxani fecerunt, si quam Oslam Sultano amico et foederato Principi, et suis iniu-riam aut damnum intulissent, per ignorantiam eos fecisse, existimantes Oslam Sultanum hinc procul abesse, eosque quos in campis reperissent Tartaros, non ipsius, sed Tauricani fuisse Caesaris, Sigismundi regis ex confesso hostis. Quicquid tamen triduum ad Ooiakoviam Regii agminis adventus pacem cum hoste fratre composuerit, arxque Ociacovia ex foedere ei ces-serit, eoque se cum suis Tartaris receperit. Poloni ac Roxani Duces, qui Oslam Soltanum Principem Sigismundo regi ami-cum et foederatum in nullo offendere volebant, pacis inter fratres Tartaros factae ignari, trecentos Oslam Soltani Tar-taros in campo repertos ac undique circumventos trucidarunt, totidemque aut plures alio loco oppresserunt. His primis suc-cessibus Poloni animati, ad arcem Ociacoviam recta conten-derunt, primumque tria circiter equorum millia, qui in campo et herbosis pascuis libere vagabantur, Tartaris ademerunt. Oslam Sultanus ad eum tumultum excitus, posteaquam Polona agmina adesse et hostilia moliri per exploratores cognovit, ad earum copiarum Ducem Jaslovecium caduceatorem misit, qui diceret, Oslam Sultanum hic adesse, Sigismundo Polo-niae Regi amicum et foederatum Principem; mirari cum ipse Regias Provincias contra alios Scythas Tartaros summa fide sit tutatus, ipsi malum pro bono reddant, complures ex suis trucidassent, equosque, quos ad Regium servitium aleret, inter-cepissent: orare equos restituant, ne permittant, ut ex amico et foederato Regio fidelissimo contra Tartaros hostes auxilia-tore, infestissimus ipse hostis Polonis esse, et iniuriam suam armis ulcisci cogatur; hortari tum, ut ipse secum ad collo-quium veniat, ut de iniuria et damnis illatis ex bono et aequo cum eo componat. Ad eum nuncium Jaslovecius Dux conster-natus, quia non ignorabat Oslam Sultanum Regium esse foede-ratum et saepius contra alios Scythas pro Sigismundo Rege infesta arma sumpsisse ac depugnasse, illatae cladis poeniten-tia duci coepit, Regiam veritus indignationem, si amicum Tartarum et auxiliatorem, contra eum lacessisset, magno Re-gni, et aliarum provinciarum incommodo. Caduceatori Oslam Sultani responsum; quicquid Poloni ac Roxani fecerunt, si quam Oslam Sultano amico et foederato Principi, et suis iniu-riam aut damnum intulissent, per ignorantiam eos fecisse, existimantes Oslam Sultanum hinc procul abesse, eosque quos in campis reperissent Tartaros, non ipsius, sed Tauricani fuisse Caesaris, Sigismundi regis ex confesso hostis. Quicquid tamen Jaslo-vecius dimissus. Turca- rum Impe rator Unga- riam et Au- striam vastat. Joan-nes Rex Unga ria a re Turca rum con- stitu- tus. Hieronymus Latalski posteaquam fortiter cum Tartaris ali-quandiu decertasset, turpe fugore ratus, ab omnibus destitu-tus, ac a Tartaris undique circumventus, in eorum potestatem venit: ubi postquam aliquandiu deteutus servivisset, a Joanne fratre Posnaniensi Antistite, viro oximiae virtutis, multo auro est redemptus. Secundum eam pugnam, Oslam Sultanus Prin-ceps, ut ostenderet eam Polonorum cladem se invito ac reluc-tante accidisse, Jaslovecium, qui ante congressum sub fide publica ad eum descenderat, liberum dimisit. Satis constat, in eum cladis acceptae culpam esse reiectam, quod equos Tartaris restituerit, et quod relicto exercitu, barbari hostis fidei se commiserit, et ad eum transiverit. Qui si apud suos remansisset, potuissent Poloni ogregie vincere, etsi numero inferiores, equis tamen, armis et virtute longe superiores: poterantque omnem hostilem iniuriam egregie propulsare. Clades haec in Ponti Euxini littore apud Ostium Boristhenis die tertia Augusti contigit; qua die quoque ad Bugum amnem et Socalum arcem aliquot retro annis cum Tartaris est infoeli-citer per Polonos depugnatum. Eius anni aestate Carolus Ro-manorum et Hispaniarum Rex ex Barcinona Tarraconensi portu et urbe solvens in Italiam classe devectus, die Augusti duodecima, Genuam Liguriae applicuit. Eodem tempore et veluti ex composito Solimanus Turcorum Imperator, cum omni Regnorum suorum potentia, terribili belli apparatu, in Ungariam venit, Enimvero posteaquam accepit Joannem Re gem, quem in fldem ac protectionem suam acceperat, anno exacto, Buda amissa Regno Ungariae excidisse, et Ferdinan-dum Caroli Caesaris fratrem, Ungaria universa potitum esse, statuit Joannem Regem nedum ad Regnum restituere; sed etiam Austriam vastare, et Viennam eius. Provinciae Metropo-lim expugnare. Ungariam itaque cum duqentis millibus bella-torum ingressus, Germanos primum Buda expulit, Joannique Regi eam tenendam dedit, qui ad Turci conspectum per me-dias Turcorum acies perductus, immanissimum tyrannum suppliciter est veneratus: Solimanus vero Regem eum appel-lavit, sibique vectigalem fecit. Turcus Buda potitus, ad Vien-nam Austriae duxit, eamque urbem valido Germanorum prae- Jaslo-vecius dimissus. Turca- rum Impe rator Unga- riam et Au- striam vastat. Joan-nes Rex Unga ria a re Turca rum con- stitu- tus. Hieronymus Latalski posteaquam fortiter cum Tartaris ali-quandiu decertasset, turpe fugore ratus, ab omnibus destitu-tus, ac a Tartaris undique circumventus, in eorum potestatem venit: ubi postquam aliquandiu deteutus servivisset, a Joanne fratre Posnaniensi Antistite, viro oximiae virtutis, multo auro est redemptus. Secundum eam pugnam, Oslam Sultanus Prin-ceps, ut ostenderet eam Polonorum cladem se invito ac reluc-tante accidisse, Jaslovecium, qui ante congressum sub fide publica ad eum descenderat, liberum dimisit. Satis constat, in eum cladis acceptae culpam esse reiectam, quod equos Tartaris restituerit, et quod relicto exercitu, barbari hostis fidei se commiserit, et ad eum transiverit. Qui si apud suos remansisset, potuissent Poloni ogregie vincere, etsi numero inferiores, equis tamen, armis et virtute longe superiores: poterantque omnem hostilem iniuriam egregie propulsare. Clades haec in Ponti Euxini littore apud Ostium Boristhenis die tertia Augusti contigit; qua die quoque ad Bugum amnem et Socalum arcem aliquot retro annis cum Tartaris est infoeli-citer per Polonos depugnatum. Eius anni aestate Carolus Ro-manorum et Hispaniarum Rex ex Barcinona Tarraconensi portu et urbe solvens in Italiam classe devectus, die Augusti duodecima, Genuam Liguriae applicuit. Eodem tempore et veluti ex composito Solimanus Turcorum Imperator, cum omni Regnorum suorum potentia, terribili belli apparatu, in Ungariam venit, Enimvero posteaquam accepit Joannem Re gem, quem in fldem ac protectionem suam acceperat, anno exacto, Buda amissa Regno Ungariae excidisse, et Ferdinan-dum Caroli Caesaris fratrem, Ungaria universa potitum esse, statuit Joannem Regem nedum ad Regnum restituere; sed etiam Austriam vastare, et Viennam eius. Provinciae Metropo-lim expugnare. Ungariam itaque cum duqentis millibus bella-torum ingressus, Germanos primum Buda expulit, Joannique Regi eam tenendam dedit, qui ad Turci conspectum per me-dias Turcorum acies perductus, immanissimum tyrannum suppliciter est veneratus: Solimanus vero Regem eum appel-lavit, sibique vectigalem fecit. Turcus Buda potitus, ad Vien-nam Austriae duxit, eamque urbem valido Germanorum prae- Vien-nae obsi-dio. Sigis-mun- dus Augus- tus ma- gnus dux Litua - niae crea- tus. Sigis- mun- dus Au-gustus rex Polo- niae decla -ratus. 1530. sidio firmatam, sub autumni acquinoctio terra et aquis arcta obsidione cinxit. Qua parte Danubius Viennam praeterlabitur, Turcorum classis omnia complevit. Ponte sublicio, ne qui a Moravia commeatus in obsessam urbern inferri possent, incen-dio absumpto, a terra Turcorum stationibus et tentoriis omuia plena erant, Viennam quindecim Germanorum millia, quos Ferdinandus Boemiae rex eius belli timore ante Solimani accessum opportune praemiserat, tuebantur. Quicquid muri interdiu tormentia bellicis Turci prostraverant, hoc Germani per noctem trabibus et repagulis opplebant, postea aliquot Turcorum millia per contemptum per strati muri ruinas in urbem intrare permiserunt, eosque veluti pecora ad sacieta-tem ceciderunt. Turci suorum clade consternati, pedem retra-xerunt: et ab ingressu temperarunt. Solimanus ea hic accep-ta ignominia, motis castris solutaque obsidione Budam ver-sus cum omnibus copiis abire coepit, postquam mensem inte-grum et dies aliquot Viennae assedisset. In Buda, dum pons ex contextis navibus per Danubium paratur, aliquandiu man-sit, per quem copias omnes, die mensis Octobris ultima, ad sinistram Danubii partem traduxit. In ea quoque regui Unga-riae parte suae expeditionis vestigia imprimere voluit, trans-missoque rursus Danubio apud Nanderalbam continuatis itine-ribus per Hemum montem in Thraciam et Constantinopolim rediit. Annus hic non solum ea Turcorum expeditione insignis sed etiam Sigismundi adolescentis sublimatione fuit memora-bilis, quem Lituani proceres, die Octobris decima octava pa-tri Regi successorem solenni ac solita caerimonia designarunt, Bona regina matre praesente ac spectante. Sigismundus inde rex ex Lituania in regnum Poloniae rediit, optimatiumque Regni Oonventum Petricoviae tenuit, ubi pari foelicitate et Senatus Regni favore, Sigismundus adolescens in Regno Polo-niae patri successor, quod foelix faustumque foret, die Octo-bris decima octava est declaratur. Eo etiam Conventu defen-sio contra barbaros hostes instituta, pecuniaque pro merce-nario railite conducendo villarum colonis et oppidanis imperata. Anui sequeutis initio, qui tuit trioesimus supra quindecies centesimum humanae salutis, Sigismundus rex conveutu Petrico- Vien-nae obsi-dio. Sigis-mun- dus Augus- tus ma- gnus dux Litua - niae crea- tus. Sigis- mun- dus Au-gustus rex Polo- niae decla -ratus. 1530. sidio firmatam, sub autumni acquinoctio terra et aquis arcta obsidione cinxit. Qua parte Danubius Viennam praeterlabitur, Turcorum classis omnia complevit. Ponte sublicio, ne qui a Moravia commeatus in obsessam urbern inferri possent, incen-dio absumpto, a terra Turcorum stationibus et tentoriis omuia plena erant, Viennam quindecim Germanorum millia, quos Ferdinandus Boemiae rex eius belli timore ante Solimani accessum opportune praemiserat, tuebantur. Quicquid muri interdiu tormentia bellicis Turci prostraverant, hoc Germani per noctem trabibus et repagulis opplebant, postea aliquot Turcorum millia per contemptum per strati muri ruinas in urbem intrare permiserunt, eosque veluti pecora ad sacieta-tem ceciderunt. Turci suorum clade consternati, pedem retra-xerunt: et ab ingressu temperarunt. Solimanus ea hic accep-ta ignominia, motis castris solutaque obsidione Budam ver-sus cum omnibus copiis abire coepit, postquam mensem inte-grum et dies aliquot Viennae assedisset. In Buda, dum pons ex contextis navibus per Danubium paratur, aliquandiu man-sit, per quem copias omnes, die mensis Octobris ultima, ad sinistram Danubii partem traduxit. In ea quoque regui Unga-riae parte suae expeditionis vestigia imprimere voluit, trans-missoque rursus Danubio apud Nanderalbam continuatis itine-ribus per Hemum montem in Thraciam et Constantinopolim rediit. Annus hic non solum ea Turcorum expeditione insignis sed etiam Sigismundi adolescentis sublimatione fuit memora-bilis, quem Lituani proceres, die Octobris decima octava pa-tri Regi successorem solenni ac solita caerimonia designarunt, Bona regina matre praesente ac spectante. Sigismundus inde rex ex Lituania in regnum Poloniae rediit, optimatiumque Regni Oonventum Petricoviae tenuit, ubi pari foelicitate et Senatus Regni favore, Sigismundus adolescens in Regno Polo-niae patri successor, quod foelix faustumque foret, die Octo-bris decima octava est declaratur. Eo etiam Conventu defen-sio contra barbaros hostes instituta, pecuniaque pro merce-nario railite conducendo villarum colonis et oppidanis imperata. Anui sequeutis initio, qui tuit trioesimus supra quindecies centesimum humanae salutis, Sigismundus rex conveutu Petrico- Soepu-sium vasta-tura. Sigis- mun- dus Au- gustus coro- natus. Pont. max. et Ca-roli Caesa- ris con-gres-sus. Vide Pauli Jovii et Lau- rentii Surii histo- riam. Lega- tio Tur- cica. Joan- nes Laski archie-pisco-pus mori- tur. viensi ex sententia absoluto Oracoviam rediit. Sub quo tem-pore Caci Joannes Ferdinandarum copiarum dux, tredecim regni Poloniae in Soepusio civitates hostiliter vexare, ac Si-gismundi regis subditos taxare coepit, Nedeciam arcem oppu-gnavit, pagos contiguos diripuit: quam iniuriam etsi Sigismun-dus rex armis vindicare potuisset, maluit missis ad Ferdinan-dum Boemiae regem literis Gaci Joannis insolentiam compe-scere, ne ex parva scintilia magnum aliquod conflaretur belli incendium. Sigismundo Rege Cracoviae sedente antistites ac magnates regni Poloniae ad eum convenerunt, ad festam Si-gismundi regis iunioris coronationem, qui die Februari vice-sima per Joannem a Lasko Gnesnensem metropolitam multa sacrorum caeremonia sacro chrysmate humeros inunctus, nec non regalibus induviis ac diademate est insignitus. Hic quoque mensis Clementis Romanorum Pontificis, nec non Caroli Romanorum, Hispaniarum, Neapolis ac Siciliae Re-gis in civitate Bononia congressu fuit insignis, qui die vice-sima quinta in Regem Longobardorum coronatus, et Roma-norum Imperator est appellatus. Inde iunctis inter se foede-ribus, et pace toti Italiae reddita, diversi abiere, Pontifex Ma-ximus Romam, Caesar vero Augustam Vindelicorum, ubi Con-ventum principum et omnium ordinum Imperii in diem octa-vam Aprilis indixerat, propter componendum dissidium reli-gionis longe periculosissimum, et ad consultandum quomodo occurrendum esset potentiae Turcarum. Eo tempore a Clemente Pontifice Maximo ad Regem Breve est allatum, quo eum hortabatur, ut ad generale Con-cilium, ubicunque illud celebrari contingeret, legatos mitteret, ob Lutheranam haeresim extinguendam , qua Germania plus nimis laborabat. Venit etiam a Solimano Turcarum Impera-tore Orator Kerdei, natione Polonus, qui aliquando in Podo-lia fuerat a Turcis captus, et circumcidi se passus, in mores ac sectam Machometanam abierat. Hic Solimani Imperatoris nomine Sigismundo Rege salutato literas reddidit, foederum et amicitiae plenas. Sub eo tempore Joannes a Lasko Archie-piscopus Gnesnensis, qui secundum Regem in consilio primum locum obtinuit, vita decessit, vir consilii et eloquentiae non Soepu-sium vasta-tura. Sigis- mun- dus Au- gustus coro- natus. Pont. max. et Ca-roli Caesa- ris con-gres-sus. Vide Pauli Jovii et Lau- rentii Surii histo- riam. Lega- tio Tur- cica. Joan- nes Laski archie-pisco-pus mori- tur. viensi ex sententia absoluto Oracoviam rediit. Sub quo tem-pore Caci Joannes Ferdinandarum copiarum dux, tredecim regni Poloniae in Soepusio civitates hostiliter vexare, ac Si-gismundi regis subditos taxare coepit, Nedeciam arcem oppu-gnavit, pagos contiguos diripuit: quam iniuriam etsi Sigismun-dus rex armis vindicare potuisset, maluit missis ad Ferdinan-dum Boemiae regem literis Gaci Joannis insolentiam compe-scere, ne ex parva scintilia magnum aliquod conflaretur belli incendium. Sigismundo Rege Cracoviae sedente antistites ac magnates regni Poloniae ad eum convenerunt, ad festam Si-gismundi regis iunioris coronationem, qui die Februari vice-sima per Joannem a Lasko Gnesnensem metropolitam multa sacrorum caeremonia sacro chrysmate humeros inunctus, nec non regalibus induviis ac diademate est insignitus. Hic quoque mensis Clementis Romanorum Pontificis, nec non Caroli Romanorum, Hispaniarum, Neapolis ac Siciliae Re-gis in civitate Bononia congressu fuit insignis, qui die vice-sima quinta in Regem Longobardorum coronatus, et Roma-norum Imperator est appellatus. Inde iunctis inter se foede-ribus, et pace toti Italiae reddita, diversi abiere, Pontifex Ma-ximus Romam, Caesar vero Augustam Vindelicorum, ubi Con-ventum principum et omnium ordinum Imperii in diem octa-vam Aprilis indixerat, propter componendum dissidium reli-gionis longe periculosissimum, et ad consultandum quomodo occurrendum esset potentiae Turcarum. Eo tempore a Clemente Pontifice Maximo ad Regem Breve est allatum, quo eum hortabatur, ut ad generale Con-cilium, ubicunque illud celebrari contingeret, legatos mitteret, ob Lutheranam haeresim extinguendam , qua Germania plus nimis laborabat. Venit etiam a Solimano Turcarum Impera-tore Orator Kerdei, natione Polonus, qui aliquando in Podo-lia fuerat a Turcis captus, et circumcidi se passus, in mores ac sectam Machometanam abierat. Hic Solimani Imperatoris nomine Sigismundo Rege salutato literas reddidit, foederum et amicitiae plenas. Sub eo tempore Joannes a Lasko Archie-piscopus Gnesnensis, qui secundum Regem in consilio primum locum obtinuit, vita decessit, vir consilii et eloquentiae non vulgaris, qui ab adolescentia, in Cancellaria regia plurimum versatus, Regni inde Cancellarius factus, Metropoliticam sedem ob sua merita et virtutem Sigismundi Regis beneficio est adep-tus. Lateranensi Concilio Romae interfuit, et legationis per-petuae decus a Leone Pontifice eius nominis decimo pro Ec-clesia Gnesnensi obtinuit. Cuius ex fratre nepos Hieronymus Laski palatinus Siradiensis magnis motibus utramque Panno-niam agitavit. Joanni Laski archiepiscopo defuncto Matthias Drzevicius ex episcopatu Vladislaviensi successit, Vladislavien-sem episcopatum Joannes Carnkowski, Praemisliensem Joannes Choienski est assecutus: quas regias nominationes Clemens Romanus Pontifex assensu suo confirmavit. Non multo postea Cometes die prima Augusti in coelo apparere coepit, quo duce, mille ducenti equites Poloni Tyrum seu Nestrum amnem transeuntes, Moldavos, qui in Pokuce pro praesidio erant, aggressi, posteaquam duodecies diversis locis cum hostibus decertassent, iis victis, fusis ac fugatis, Pokuce provinciam ad Regnum Poloniae retraxerunt. Post eam victoriam Joan-nes Tarnovius omnium copiarum Dux cum exercitu Pokuce ingressus, haud procul a Gwosdecia arce cum sex millibus Valachorum conflixit, et eos post cruentam caedem egregie superavit, Gwosdeciamque arcem, eiectis inde Moldavis recu-peravit, ac Polonorum praesidio flrmavit. Paucos hic Joannes Tarnovius dies immoratus retro abire coeperat, cum nuncia-tum est Petrum palatinum Moldaviae cum ingenti duorum et viginti millium exercitu tormentisque bellicis, magna cele-ritate adventare, et iam fines regni ingressum, haud procul inde castra metatum esse. Polono duci quatuor duntaxat erant hominum millia equitum et peditum, quae copiae in compa-ratione hostilis exercitus admodum erant exiguae, censebant-que plurimi ut hoste non expectato bombardisque regiis re-lictis accelerato gradu Tyram amnem, et Haliciam versus abirent, hostemque cum fremitu in se venientem eo modo eluderent. At Tarnovius ingentis, animi vir qui ad nullius unquam hostis conspectum territus fuit, praeceps abeundi consilium detestatus: absit, inquit, ut tormenta regia fidei meae concredita ego deserere debeam, hic a me in vestigio Joan- nes Carn- cow- ski e- pisco- pus Vladi- sla-vien- sis. Come- tes. Mol- davi fusi et ex Pocu- cia pulsi. Poku-cia pro- vi n- cia recu-pera- ta. Bellum Vala- rhi- cum, et eorum clae- des apud Ober- tinum. vulgaris, qui ab adolescentia, in Cancellaria regia plurimum versatus, Regni inde Cancellarius factus, Metropoliticam sedem ob sua merita et virtutem Sigismundi Regis beneficio est adep-tus. Lateranensi Concilio Romae interfuit, et legationis per-petuae decus a Leone Pontifice eius nominis decimo pro Ec-clesia Gnesnensi obtinuit. Cuius ex fratre nepos Hieronymus Laski palatinus Siradiensis magnis motibus utramque Panno-niam agitavit. Joanni Laski archiepiscopo defuncto Matthias Drzevicius ex episcopatu Vladislaviensi successit, Vladislavien-sem episcopatum Joannes Carnkowski, Praemisliensem Joannes Choienski est assecutus: quas regias nominationes Clemens Romanus Pontifex assensu suo confirmavit. Non multo postea Cometes die prima Augusti in coelo apparere coepit, quo duce, mille ducenti equites Poloni Tyrum seu Nestrum amnem transeuntes, Moldavos, qui in Pokuce pro praesidio erant, aggressi, posteaquam duodecies diversis locis cum hostibus decertassent, iis victis, fusis ac fugatis, Pokuce provinciam ad Regnum Poloniae retraxerunt. Post eam victoriam Joan-nes Tarnovius omnium copiarum Dux cum exercitu Pokuce ingressus, haud procul a Gwosdecia arce cum sex millibus Valachorum conflixit, et eos post cruentam caedem egregie superavit, Gwosdeciamque arcem, eiectis inde Moldavis recu-peravit, ac Polonorum praesidio flrmavit. Paucos hic Joannes Tarnovius dies immoratus retro abire coeperat, cum nuncia-tum est Petrum palatinum Moldaviae cum ingenti duorum et viginti millium exercitu tormentisque bellicis, magna cele-ritate adventare, et iam fines regni ingressum, haud procul inde castra metatum esse. Polono duci quatuor duntaxat erant hominum millia equitum et peditum, quae copiae in compa-ratione hostilis exercitus admodum erant exiguae, censebant-que plurimi ut hoste non expectato bombardisque regiis re-lictis accelerato gradu Tyram amnem, et Haliciam versus abirent, hostemque cum fremitu in se venientem eo modo eluderent. At Tarnovius ingentis, animi vir qui ad nullius unquam hostis conspectum territus fuit, praeceps abeundi consilium detestatus: absit, inquit, ut tormenta regia fidei meae concredita ego deserere debeam, hic a me in vestigio Joan- nes Carn- cow- ski e- pisco- pus Vladi- sla-vien- sis. Come- tes. Mol- davi fusi et ex Pocu- cia pulsi. Poku-cia pro- vi n- cia recu-pera- ta. Bellum Vala- rhi- cum, et eorum clae- des apud Ober- tinum. Mol-davi vieti. vel si cum omni sua potentia palatinus Moldaviae voniat, hostis expugnandus vincendusque, aut fortiter moriendum erit. Ea voce Poloni animati ad conflictum alacres se praeparabant. Castra inde communiri sunt coepta, partim vallo et fossa, par-tim curruum circumductione, pedites sclopetarii prae curri-bus dispositi erant. Equites gravis et levis armaturae in me-dio stabant, Joannes Tarnovius ordines obequitaire ac incre-dibili alacritate- tanquam iam vieisset, Polonos adhortatri non cessavit, cum Petrus Moldaviae palatinus terribili belli appa-ratu et cum ingentibus copiis appropinquare coepit, castraque sua ex adverso collocavit, bombardas circiter quinquaginta longo ordine plantavit, cui nulla maior eura inerat, quam ne Poloni copiarum suarum magnitudine consternati, fuga elabe-rentur, propterea copias omnes suas per turmas divisas in Polonicorum castrorum circuitu consistere iussit. Castra inde oppugnari coepta, et bombardae horrendo sono reboabant, ictibus magna ex parte irritis. Horis circifcer quinque castra Polonica sunt oppugnata, maiore multo Moldavorum clade, quam Polonorum, apud quos peritiores erant bombardarum magistri, certioreque ictu Moldavos prosternebant, Pedites etiam sclopetarii prae curribus innumeros perimebant, ut subinde Moldavi retrocedere sint coacti, et ardor eorum lan-guesceret. Quo conspecto Tarnovius Dux, porta una equita-tum Polonum in hostem emisit. Nons minori animo Polonos in se irruentes Moldavi excepere. Accemsa pugna certatum est acriter, hinc et inde plurimis cadentibus. Tarnovius labo-rantibus subsidia submittere, ducemque egregium et militem subinde fortissimum se demonstrabat. Stetit pugna per ses-quialteram ferme horam ancipiti fortuna et aequo Marte: cum Tarnovius ultimo connixus, universas copias in hostem immisit, quem bombardae, altera castrorum porta patefacta, certissimo ictu magna strage feriebant. Non tulere ferociissi-mum Polonorum impetum Moldavi, sensim primo retrocedere, et inde praecipiti ac aperto cursu fugere coeperunt. Polonus victor fugientes insequi ac trucidare non cessavit: caedes in fuga ingens edita. Palatinus in colle edito stabat, eventum pugnae oxpectando, at ubi suorum sistere aciem non posse Mol-davi vieti. vel si cum omni sua potentia palatinus Moldaviae voniat, hostis expugnandus vincendusque, aut fortiter moriendum erit. Ea voce Poloni animati ad conflictum alacres se praeparabant. Castra inde communiri sunt coepta, partim vallo et fossa, par-tim curruum circumductione, pedites sclopetarii prae curri-bus dispositi erant. Equites gravis et levis armaturae in me-dio stabant, Joannes Tarnovius ordines obequitaire ac incre-dibili alacritate- tanquam iam vieisset, Polonos adhortatri non cessavit, cum Petrus Moldaviae palatinus terribili belli appa-ratu et cum ingentibus copiis appropinquare coepit, castraque sua ex adverso collocavit, bombardas circiter quinquaginta longo ordine plantavit, cui nulla maior eura inerat, quam ne Poloni copiarum suarum magnitudine consternati, fuga elabe-rentur, propterea copias omnes suas per turmas divisas in Polonicorum castrorum circuitu consistere iussit. Castra inde oppugnari coepta, et bombardae horrendo sono reboabant, ictibus magna ex parte irritis. Horis circifcer quinque castra Polonica sunt oppugnata, maiore multo Moldavorum clade, quam Polonorum, apud quos peritiores erant bombardarum magistri, certioreque ictu Moldavos prosternebant, Pedites etiam sclopetarii prae curribus innumeros perimebant, ut subinde Moldavi retrocedere sint coacti, et ardor eorum lan-guesceret. Quo conspecto Tarnovius Dux, porta una equita-tum Polonum in hostem emisit. Nons minori animo Polonos in se irruentes Moldavi excepere. Accemsa pugna certatum est acriter, hinc et inde plurimis cadentibus. Tarnovius labo-rantibus subsidia submittere, ducemque egregium et militem subinde fortissimum se demonstrabat. Stetit pugna per ses-quialteram ferme horam ancipiti fortuna et aequo Marte: cum Tarnovius ultimo connixus, universas copias in hostem immisit, quem bombardae, altera castrorum porta patefacta, certissimo ictu magna strage feriebant. Non tulere ferociissi-mum Polonorum impetum Moldavi, sensim primo retrocedere, et inde praecipiti ac aperto cursu fugere coeperunt. Polonus victor fugientes insequi ac trucidare non cessavit: caedes in fuga ingens edita. Palatinus in colle edito stabat, eventum pugnae oxpectando, at ubi suorum sistere aciem non posse animadvertit, mutato equo et ipse saluti fuga consuluit. Parum etiam abfuit (tanto ardore eum Poloni insequebantur) quin in eorum veniret potestatem, equus in luto haeserat. Elapsus tamen est, adiutus a suis et pernicitate equi avectus. Moldavorum castra capta ac direpta sunt, bombardae omnes in Poloni Ducis venere potestatem. Contigit haec inclyta Polonis victpria de Moldavis apud Qbertinum vicum die vigesimo secundo Augusti. Cometa, nocte quae praecesserat, splendidius solito fulgente, qui inde altera a victoria die disparuit, ut credibile sit, eam stellam victoriam Polonis cum hostium pernicie et terrore, Pokuciae- que recuperationem portendisse. Sigismundus Rex laetissimo adeptae victoriae nuncio accepto, gratias Deo Optimo Maxi- mo omnibus templis fieri laudesque decantari fecit, Orato- remque Jacobum Wilamowski ad Solimanum Turcorum Impe- ratorem misit, qui ei se ingentes Walachorum copias profli- gasse, et terram Pokuce recuperasse nunciaret. Oravit prae- terea ut Palatino Moldaviae, cum suus esset vectigalis, impe- raret, Regnum Poloniae ne infestaret sed suis finibus conten- tus esset. Ea legatione Solimanus accepta, Sigismundo Regi de inclyta victoria est congratulatus, admiratus, quod parvae Polonorum copiae, ingentem Walachorum exercitum profli- gassent. Nuncium inde ad Moldaviae Palatinum misit, ut cum Sigismundo pacem coleret, et Regni Poloniae fines non infe- staret, arma et exitium comminatus, si secus fecisset. Post Moldavorum cladem apud Obertinum acceptam, Polonorumque victoriam, Joannes Tarnovius omnium copiarum Dux, comme- atus Polonici parte in Pokuce pro praesidio relicta, ipse cum residuo exercitu Leopolim perrexit, nec multo post ad Sigis- mundum Regem profectus, Cracoviam est ingressus. Signa militaria nec non tormenta bellica, ex hoste capta, insuper captivos Moldavos, nobilitate insigniores, longo ordine et mi- litari pompa prae se agens. Venientem Sigismundus Rex ut decuit, multa officiorum frequentia excepit, et pro re in Moldavos bene gesta gratias egit. Tota ea dies multa omnium laetitia traducta. Die sequenti pro re in Moldavos prospere gesta, in templo arcis augustissimo gratiae Deo Optimo Ma- 30 Lega-tio Re-gis ad Impe- rato- rem Turca- rum. animadvertit, mutato equo et ipse saluti fuga consuluit. Parum etiam abfuit (tanto ardore eum Poloni insequebantur) quin in eorum veniret potestatem, equus in luto haeserat. Elapsus tamen est, adiutus a suis et pernicitate equi avectus. Moldavorum castra capta ac direpta sunt, bombardae omnes in Poloni Ducis venere potestatem. Contigit haec inclyta Polonis victpria de Moldavis apud Qbertinum vicum die vigesimo secundo Augusti. Cometa, nocte quae praecesserat, splendidius solito fulgente, qui inde altera a victoria die disparuit, ut credibile sit, eam stellam victoriam Polonis cum hostium pernicie et terrore, Pokuciae- que recuperationem portendisse. Sigismundus Rex laetissimo adeptae victoriae nuncio accepto, gratias Deo Optimo Maxi- mo omnibus templis fieri laudesque decantari fecit, Orato- remque Jacobum Wilamowski ad Solimanum Turcorum Impe- ratorem misit, qui ei se ingentes Walachorum copias profli- gasse, et terram Pokuce recuperasse nunciaret. Oravit prae- terea ut Palatino Moldaviae, cum suus esset vectigalis, impe- raret, Regnum Poloniae ne infestaret sed suis finibus conten- tus esset. Ea legatione Solimanus accepta, Sigismundo Regi de inclyta victoria est congratulatus, admiratus, quod parvae Polonorum copiae, ingentem Walachorum exercitum profli- gassent. Nuncium inde ad Moldaviae Palatinum misit, ut cum Sigismundo pacem coleret, et Regni Poloniae fines non infe- staret, arma et exitium comminatus, si secus fecisset. Post Moldavorum cladem apud Obertinum acceptam, Polonorumque victoriam, Joannes Tarnovius omnium copiarum Dux, comme- atus Polonici parte in Pokuce pro praesidio relicta, ipse cum residuo exercitu Leopolim perrexit, nec multo post ad Sigis- mundum Regem profectus, Cracoviam est ingressus. Signa militaria nec non tormenta bellica, ex hoste capta, insuper captivos Moldavos, nobilitate insigniores, longo ordine et mi- litari pompa prae se agens. Venientem Sigismundus Rex ut decuit, multa officiorum frequentia excepit, et pro re in Moldavos bene gesta gratias egit. Tota ea dies multa omnium laetitia traducta. Die sequenti pro re in Moldavos prospere gesta, in templo arcis augustissimo gratiae Deo Optimo Ma- 30 Lega-tio Re-gis ad Impe- rato- rem Turca- rum. Ve- xilla milita- ria prae-oipua in ec-olesia Cathe- drali appen- sa hacte - nus visun- tur. Molda-via a Polo-nis va-stata. Rex Unga- riae ad Re- gem Polon et ad Vala- chium Lega- tos misit. ximo actae: divinisque multa ceremonia peractis, tria prae-cipua vexilla militaria Palatini Moldaviae et gentis Walachiae ad Stanislai martyris tumulum sunt praefixa. Et quia Palati-nus Moldaviae agnatam ferociam, post acceptam cladem prae se ferre videretur, bellumque reparare nunciaretur, mandatum equitum Magistris, qui in Pokuce pro praesidio relicti erant, ut Moldaviam sub signis ingressi incursionibus infestarent, ferroque et igne depopularentur. Poloni Moldaviam ingressi magnam inde praedam abegerunt. Cumque id aliquoties pros-pere fecissent, unus Equitum Magister cum una ala equitum est periclitatus, insidiisque dum cum praeda retro abiret cir-cumventus, in hostium venit potestatem. Alii Magistri Equi-tum in acceptae cladis ultionem repetitis incursionibus Mol-daviam atrociter vastarunt, magna Moldavis damna intulerunt, et per hoc bello exitiali Moldavia ardebat. Joannes Unga-riae Rex, eius gentis infoelicitati compassus, Statiliam Episco-pum Albensem seu Transylvaniae ad Palatinum Moldaviae misit, eumque, ut a Sigismundo Rege pacem peteret, est ex-hortatus. Qui belli parum feliciter moti pertaesus, cum Joan-nis Regis Oratore constituit, ut missis ad Sigismundum Ora-toribus, anni unius inducias a sua Maiestate expeteret, tor-mentaque bellica adverso praelio capta reposceret, facilius ita de pace convenire posse astruens. Joannes Rex Palatini Mol-daviae desiderio ac etiam periculis consulens, Franciscum Praepositum Albensem, virum singulari prudentia, opibus et auctoritate insignem, ad Sigismundum Regem transmisit. Is per Moldaviam iter taciens, Petrum Palatinum ad inducias a Sigismundo Rege petendas, et ut Oratores ad hoc suos mitteret, Regis Ungariae nomine iterum est exhortatus. Ad quod Petrus Palatinus assensum praebuit, literasque quibus tormenta bello capta sibi restitui, et inducias annales depos-cebat, ad Sigismundum Regem dedit. Franciscus Praepositus Transylvaniae, Sociavia Moldavorum Metropoli egressus, per Pokuce iter faciens Cracoviam pervenit. Qui ad Sigismundi Regis conspectum introductus, Joannis Ungariae Regis, Petri Palatini Moldaviae, et Joannis Statilii Episcopi Transylvaniae Ve- xilla milita- ria prae-oipua in ec-olesia Cathe- drali appen- sa hacte - nus visun- tur. Molda-via a Polo-nis va-stata. Rex Unga- riae ad Re- gem Polon et ad Vala- chium Lega- tos misit. ximo actae: divinisque multa ceremonia peractis, tria prae-cipua vexilla militaria Palatini Moldaviae et gentis Walachiae ad Stanislai martyris tumulum sunt praefixa. Et quia Palati-nus Moldaviae agnatam ferociam, post acceptam cladem prae se ferre videretur, bellumque reparare nunciaretur, mandatum equitum Magistris, qui in Pokuce pro praesidio relicti erant, ut Moldaviam sub signis ingressi incursionibus infestarent, ferroque et igne depopularentur. Poloni Moldaviam ingressi magnam inde praedam abegerunt. Cumque id aliquoties pros-pere fecissent, unus Equitum Magister cum una ala equitum est periclitatus, insidiisque dum cum praeda retro abiret cir-cumventus, in hostium venit potestatem. Alii Magistri Equi-tum in acceptae cladis ultionem repetitis incursionibus Mol-daviam atrociter vastarunt, magna Moldavis damna intulerunt, et per hoc bello exitiali Moldavia ardebat. Joannes Unga-riae Rex, eius gentis infoelicitati compassus, Statiliam Episco-pum Albensem seu Transylvaniae ad Palatinum Moldaviae misit, eumque, ut a Sigismundo Rege pacem peteret, est ex-hortatus. Qui belli parum feliciter moti pertaesus, cum Joan-nis Regis Oratore constituit, ut missis ad Sigismundum Ora-toribus, anni unius inducias a sua Maiestate expeteret, tor-mentaque bellica adverso praelio capta reposceret, facilius ita de pace convenire posse astruens. Joannes Rex Palatini Mol-daviae desiderio ac etiam periculis consulens, Franciscum Praepositum Albensem, virum singulari prudentia, opibus et auctoritate insignem, ad Sigismundum Regem transmisit. Is per Moldaviam iter taciens, Petrum Palatinum ad inducias a Sigismundo Rege petendas, et ut Oratores ad hoc suos mitteret, Regis Ungariae nomine iterum est exhortatus. Ad quod Petrus Palatinus assensum praebuit, literasque quibus tormenta bello capta sibi restitui, et inducias annales depos-cebat, ad Sigismundum Regem dedit. Franciscus Praepositus Transylvaniae, Sociavia Moldavorum Metropoli egressus, per Pokuce iter faciens Cracoviam pervenit. Qui ad Sigismundi Regis conspectum introductus, Joannis Ungariae Regis, Petri Palatini Moldaviae, et Joannis Statilii Episcopi Transylvaniae literas reddidit, induciasque pro Moldavis con.tinua- oratione postulavit. ........ *) quamvis Regni Ungariae Proceres, imprpbo ac insano con-silio npbilissimum adolescentem in vitae discrimen adduxe-rint, quibus potissimum ob intestina dissidia opulenti Regni ruinae culpa impingitur. Sigismundus Rex non solum a Tur-cis, sed etiam a Tartaris Tauroscythis ferocissima gente, et quae rapto vivere consuevit, pacem habuit, non illorum vo-luntate, sed Solimani Turci imperip: quibus mandaverat, ne Sigismundi terras armis infestarent. Etsi latrociniis Scytharum Podolia ac Volynia nonnunquam fuit obnoxia (qui tamen da-mna non admodum magna facere potuerunt, et a regio praesidio facile repellebantur) cum non magnis exercitibus sed parvis furtivisque excursionibus res gereretur. Anni novi initio, qui fuit humanae salutis tricesimus se-cundus supra quindecies centesimum, mille equites Poloni ex Pocuce Moldaviam sub signis ingressi, dum hostilem terram urerent vastarentque, subito et insperato a Valachis apud Tirasovce profligati sunt. Ducenti circiter ex eis perempti et capti sunt, alii fuga salvati. Eodem tempore Oslam Soltanus Tauricani Caesaris frater, ab Hircano pelago et ostiis Volgae seu Rhafluminis, transmisso Tanai, in Tauricam cum non contemnendis Orientalium Tartarorum auxiliis venit, commis-soque cum Tauroscythis praelio victus, ac castris exutus, ad Circassiam arcem, quae in dextra Boristhenis iacet ripa, ad Ostaphaeum Sigismundi Regis in Amadocis praefectum se re-cepit, missisque ad Sigismundum Regem Oratoribus impetra-vit, ut ei in oris Boristhenis cum aliquot equitum alis tuto manere liceret. Et ut eum Rex in posterum obstrictum ma-iore haberet beneficio, munera ei transmisit: tanta eius bar-bari Principis gratitudine, ut deinceps patrem eum appella-ret, magnisque expeditionibus postea contra Moschovitas iuverit. Sigismundus Rex Petricoviensi absoluto Conventu, Cracoviam rediit. Supervenit postea ad eum praefectus Sylis-triae Turcus ab Ludovico Gritti Legatus, nuncians Solimanum *) Desunt nonnulla de 1531 a. 1532. Poloni a Mol- davis profli- gati. Syli-striae Bassa ad re- gem venit. literas reddidit, induciasque pro Moldavis con.tinua- oratione postulavit. ........ *) quamvis Regni Ungariae Proceres, imprpbo ac insano con-silio npbilissimum adolescentem in vitae discrimen adduxe-rint, quibus potissimum ob intestina dissidia opulenti Regni ruinae culpa impingitur. Sigismundus Rex non solum a Tur-cis, sed etiam a Tartaris Tauroscythis ferocissima gente, et quae rapto vivere consuevit, pacem habuit, non illorum vo-luntate, sed Solimani Turci imperip: quibus mandaverat, ne Sigismundi terras armis infestarent. Etsi latrociniis Scytharum Podolia ac Volynia nonnunquam fuit obnoxia (qui tamen da-mna non admodum magna facere potuerunt, et a regio praesidio facile repellebantur) cum non magnis exercitibus sed parvis furtivisque excursionibus res gereretur. Anni novi initio, qui fuit humanae salutis tricesimus se-cundus supra quindecies centesimum, mille equites Poloni ex Pocuce Moldaviam sub signis ingressi, dum hostilem terram urerent vastarentque, subito et insperato a Valachis apud Tirasovce profligati sunt. Ducenti circiter ex eis perempti et capti sunt, alii fuga salvati. Eodem tempore Oslam Soltanus Tauricani Caesaris frater, ab Hircano pelago et ostiis Volgae seu Rhafluminis, transmisso Tanai, in Tauricam cum non contemnendis Orientalium Tartarorum auxiliis venit, commis-soque cum Tauroscythis praelio victus, ac castris exutus, ad Circassiam arcem, quae in dextra Boristhenis iacet ripa, ad Ostaphaeum Sigismundi Regis in Amadocis praefectum se re-cepit, missisque ad Sigismundum Regem Oratoribus impetra-vit, ut ei in oris Boristhenis cum aliquot equitum alis tuto manere liceret. Et ut eum Rex in posterum obstrictum ma-iore haberet beneficio, munera ei transmisit: tanta eius bar-bari Principis gratitudine, ut deinceps patrem eum appella-ret, magnisque expeditionibus postea contra Moschovitas iuverit. Sigismundus Rex Petricoviensi absoluto Conventu, Cracoviam rediit. Supervenit postea ad eum praefectus Sylis-triae Turcus ab Ludovico Gritti Legatus, nuncians Solimanum *) Desunt nonnulla de 1531 a. 1532. Poloni a Mol- davis profli- gati. Syli-striae Bassa ad re- gem venit. Nico- lai Sidlo- vecii obitus. Tauri- canus Caesar Cerca- siam obsi- det, sed fru- stra. Imperatorem rem Moldavicam componendam ei commisisse; hortatus regem, ut ex Regni Proceribus aliquot certo tem-pore ad fines Moldaviae mitteret; idem mandato Caesaris Pe-trum Moldaviae Palatinum facturum astruens. Sigismundus Rex cum se id facturum recepisset, legatum non indonatum expedivit. Venere a diversa regni parte duorum Principum Oratores, Joachimi Marchionis Brandeburgensis, nec non Bar-nini Ducis Stetinensis, questum de latrociniis, quae ex arce Tucinia eorum provinciis inferebantur. Sigismundus eius loci domino accersito, cum ille multis invidiae argumentis se im-peti ostendisset, sacratissimo iureiurando innocentiam suam purgavit, et deinceps se curaturum obstrinxit, ut latrones aliunde venientes insectaretur, et cum vicinis consanguineisque Principibus pacem coleret. Per id tempus Nicolaus Sidlove-. cius Castellanus Sandomiriensis et Regni Poloniae Thesaura-rius fatali morte absumptus est: vir ob singularem fidem, et heroicas virtutes Sigismundo Regi apprime gratus, cui in quaesturae officio Sbiegneus Spitko de Tarnow pari indole, gratia et fide est suffectus. Ad prima inde veris signa grami-numque crescentiam Sadkereius Tartarorum in Taurica Cher-soneso Caesar indignatus, Oslam Sultanum fratrem, hostem sibi infestissimum, quem non multo antea acie victum ex Taurica fugaverat, apud Cercasiam in ora Boristhenis arcem, regis permissu castra metatum esse, commeatuque et vesti-mentis ab Ostaphaeo et aliis praefectis Regiis iuvari, mille quingentis Turcis peditibus et bombardis quinquaginta a So-limano Imperatore in auxilium acceptis, ex Taurica cum omni sua potentia egressus, copiis omnibus per Boristhenem apud Tavaniae traiectum transmissis, Cercassiam arcem, quae in ripa Boristhenis iacet, adortus est, eamque arcta obsidione cinxit, plantatisque ex adverso tormentis bellicis, validissime continuatis ictibus, Turcorum in hoc usus ministerio, oppu-gnavit. Oslam Sultanus posteaquam Sadkereium Caesarem eundemque patruum suum adventare cognovit, castris repen-te motis, transmisso ad alteram partem Boristhene, in Mos-chorum finibus eventum rei expectavit. Arcem Circassiam Ostaphaeus Regius praefectus pertinaciter oppugnatam, vali- Nico- lai Sidlo- vecii obitus. Tauri- canus Caesar Cerca- siam obsi- det, sed fru- stra. Imperatorem rem Moldavicam componendam ei commisisse; hortatus regem, ut ex Regni Proceribus aliquot certo tem-pore ad fines Moldaviae mitteret; idem mandato Caesaris Pe-trum Moldaviae Palatinum facturum astruens. Sigismundus Rex cum se id facturum recepisset, legatum non indonatum expedivit. Venere a diversa regni parte duorum Principum Oratores, Joachimi Marchionis Brandeburgensis, nec non Bar-nini Ducis Stetinensis, questum de latrociniis, quae ex arce Tucinia eorum provinciis inferebantur. Sigismundus eius loci domino accersito, cum ille multis invidiae argumentis se im-peti ostendisset, sacratissimo iureiurando innocentiam suam purgavit, et deinceps se curaturum obstrinxit, ut latrones aliunde venientes insectaretur, et cum vicinis consanguineisque Principibus pacem coleret. Per id tempus Nicolaus Sidlove-. cius Castellanus Sandomiriensis et Regni Poloniae Thesaura-rius fatali morte absumptus est: vir ob singularem fidem, et heroicas virtutes Sigismundo Regi apprime gratus, cui in quaesturae officio Sbiegneus Spitko de Tarnow pari indole, gratia et fide est suffectus. Ad prima inde veris signa grami-numque crescentiam Sadkereius Tartarorum in Taurica Cher-soneso Caesar indignatus, Oslam Sultanum fratrem, hostem sibi infestissimum, quem non multo antea acie victum ex Taurica fugaverat, apud Cercasiam in ora Boristhenis arcem, regis permissu castra metatum esse, commeatuque et vesti-mentis ab Ostaphaeo et aliis praefectis Regiis iuvari, mille quingentis Turcis peditibus et bombardis quinquaginta a So-limano Imperatore in auxilium acceptis, ex Taurica cum omni sua potentia egressus, copiis omnibus per Boristhenem apud Tavaniae traiectum transmissis, Cercassiam arcem, quae in ripa Boristhenis iacet, adortus est, eamque arcta obsidione cinxit, plantatisque ex adverso tormentis bellicis, validissime continuatis ictibus, Turcorum in hoc usus ministerio, oppu-gnavit. Oslam Sultanus posteaquam Sadkereium Caesarem eundemque patruum suum adventare cognovit, castris repen-te motis, transmisso ad alteram partem Boristhene, in Mos-chorum finibus eventum rei expectavit. Arcem Circassiam Ostaphaeus Regius praefectus pertinaciter oppugnatam, vali- per errorem accidit ignoscere velit. Equos quos ademissent et omnia ablata, in gratiam Oslam Sultani Principis ultro re-stituere, permissumque ut Tartari venirent, equosque suos recognoscerent ac abducerent. Oslam Sultanus pacifico res-ponso exhilaratus, evestigio qui equos Scythicos appellerent misit, Jaslovecium spe ineundae amicitiae et societatis obla-tae ad se in Ociacoviam invitavit, ut mutua invicem inita reconciliatione amicitiam et foedera renovarent, cum a Tar-taris quibus ablatos equos ultro restituerint, nihil hostile eis timendum foret, et in id eis fidem suam obstringeret. Com-plures ex aliis Polonis Roxanisque ductoribus rem suspectam habuerUnt, nec Oslam Sultani verbis blandioribus confidere voluerunt. Iaslovecius nihil fraudis suspicatus, ad Oslam Sul-tanum in Ociacoviam arcem transivit. Ad quem cum venisset, et in eius esset potestate, Tartari conscensis repente equis, in nostros hostiliter irruerunt, atque in gyrum circumventos, Scythicis sagittis incessere coeperunt. Stetere aliquamdiu Po-loni Roxanique immobiles, scutis duntaxat a sagittarum im-bre se protegentes. Accurrit inde Oslam Sultanus Scythica succinctus pharetra, coeptum praelium dirimere volens, per mediamque volitans aciem, gestu et clamore amicitiam prae se ferebat, duosque aut tres Tartaros, Polonos pertinacius urgentes ac sagittis saevientes intenso arcu et sagittis pere-mit, fide id bona fecerit, an amicitiam simulaverit, non habeo dicere. Satis constat, Oslam Sultanum posteaquam suos visus est posse non retinere, ad partem secessisse, Tartarique Po-lonos undique aggressi, sagittis conficere coeperant. Nostri qui sine Duce erant, ignari quid agerent, vix tentato praelio, in fugam per vastos campos sese proripuere. Erant cum Po-lonis aliquot Roxanorum turmae, qui Polonis ad certamen accinctis porro derelictis, primi fugere coeperunt: Poloni inde Roxanorum auxilio destituti, et ipsa saluti fuga consuluere. Fugientes Tartari insecuti in fuga complures peremerunt, alios vivos ceperunt, qui postea multo auro redempti, in re-gnum postliminio redierunt. Stanislaus Pileczki magnae virtu-tis adolescens, ubi omnia ad fugam inclinata conspexit, deplo-ratis rebus laxatis habenis equi celeritate captivitatem evasit. per errorem accidit ignoscere velit. Equos quos ademissent et omnia ablata, in gratiam Oslam Sultani Principis ultro re-stituere, permissumque ut Tartari venirent, equosque suos recognoscerent ac abducerent. Oslam Sultanus pacifico res-ponso exhilaratus, evestigio qui equos Scythicos appellerent misit, Jaslovecium spe ineundae amicitiae et societatis obla-tae ad se in Ociacoviam invitavit, ut mutua invicem inita reconciliatione amicitiam et foedera renovarent, cum a Tar-taris quibus ablatos equos ultro restituerint, nihil hostile eis timendum foret, et in id eis fidem suam obstringeret. Com-plures ex aliis Polonis Roxanisque ductoribus rem suspectam habuerUnt, nec Oslam Sultani verbis blandioribus confidere voluerunt. Iaslovecius nihil fraudis suspicatus, ad Oslam Sul-tanum in Ociacoviam arcem transivit. Ad quem cum venisset, et in eius esset potestate, Tartari conscensis repente equis, in nostros hostiliter irruerunt, atque in gyrum circumventos, Scythicis sagittis incessere coeperunt. Stetere aliquamdiu Po-loni Roxanique immobiles, scutis duntaxat a sagittarum im-bre se protegentes. Accurrit inde Oslam Sultanus Scythica succinctus pharetra, coeptum praelium dirimere volens, per mediamque volitans aciem, gestu et clamore amicitiam prae se ferebat, duosque aut tres Tartaros, Polonos pertinacius urgentes ac sagittis saevientes intenso arcu et sagittis pere-mit, fide id bona fecerit, an amicitiam simulaverit, non habeo dicere. Satis constat, Oslam Sultanum posteaquam suos visus est posse non retinere, ad partem secessisse, Tartarique Po-lonos undique aggressi, sagittis conficere coeperant. Nostri qui sine Duce erant, ignari quid agerent, vix tentato praelio, in fugam per vastos campos sese proripuere. Erant cum Po-lonis aliquot Roxanorum turmae, qui Polonis ad certamen accinctis porro derelictis, primi fugere coeperunt: Poloni inde Roxanorum auxilio destituti, et ipsa saluti fuga consuluere. Fugientes Tartari insecuti in fuga complures peremerunt, alios vivos ceperunt, qui postea multo auro redempti, in re-gnum postliminio redierunt. Stanislaus Pileczki magnae virtu-tis adolescens, ubi omnia ad fugam inclinata conspexit, deplo-ratis rebus laxatis habenis equi celeritate captivitatem evasit. Misiae superioris descendit, ac ad Savi et Danubii confluen-tes pervenit. Hio in Nandoralba per exploratores cognovit, Carolum Romanorum Imperatorem et Ferdinandum Regem omnium Germaniae Principum Augustae Vindelicorum Conven-tum agere, eo consilio, ut eos contra Turcos armaret. Quo nuncio Solimanus consternatus, inops consilii, triduo cum primariis Turcorum satrapis consultavit, quid se facere ma-xime expediret: redeundumne in Thraciam, an bellum coe-ptum prosequendum. Horrebat siquidem Caesaris Caroli po-tentiam, quem Hispaniam, Belgas in Gallia, Germaniam ac Italiam cum Sicilia, Sardinia ac Corsica, bellicosissimas gentes obtinere non ignorabat. Horrebat stupendam in bellis felicita-tem, qui non multo antea Franciscum opulentum Gallorum Regem apud Ticinum seu Papiam victum in potestatem rede-gisset; Clementem Pontificem maximum urbe Roma direpta in Castro Sancti Angeli, etsi se absente et inscio, obsedisset, plu-raque alia terra et mari fecisset Imperatore Romano digna; quae eum a bello Christianis inferendo deterrebant. Ex ad-verso suscepti belli apparatus invicti cum exercitus magnitu-dine animabant, pudorque ne per ignaviam et pavorem bellum coeptum deseruisse videretur. Post longam tandem consulta-tionem haec stetit sententia, ut Carinthia, Styria atque Au-stria pervastata, bellum duntaxat Germanis ostenderet, non inferret, a Viennae oppugnatione abstineret. His ita rite or-dinatis, inter Savum et Dravum iter cum omnibus copiis in-gressus, ferro et igne crudelissime omnia est depopulatus. Ardebat ea Regni Ungariae pars exitiali bello. Sensit tantam belli tempestatem Carinthia et Styria. A Gracio inde dextror-sum flexo itinere in Austriam ingressns, tredecim a Vienna germanicis miliaribus, castra vallo et fossa communivit, eo respectu, ut gloriae suae satisfaceret, et hosti, quem impara-tum per exploratores cognoverat, copiam pugnandi fecisse et expectasse videretur. Et ne tempus frustra tereret, Gyncium propinquum castris oppidum in ripa piscosi lacus situm, et ob id ab ea parte munitum, pertinacissime oppugnavit. Septin-genti intus erant praesidiarii milites Germani, et tormento-rum bellicorum affluentem copiam habebant, quibus oppidum Misiae superioris descendit, ac ad Savi et Danubii confluen-tes pervenit. Hio in Nandoralba per exploratores cognovit, Carolum Romanorum Imperatorem et Ferdinandum Regem omnium Germaniae Principum Augustae Vindelicorum Conven-tum agere, eo consilio, ut eos contra Turcos armaret. Quo nuncio Solimanus consternatus, inops consilii, triduo cum primariis Turcorum satrapis consultavit, quid se facere ma-xime expediret: redeundumne in Thraciam, an bellum coe-ptum prosequendum. Horrebat siquidem Caesaris Caroli po-tentiam, quem Hispaniam, Belgas in Gallia, Germaniam ac Italiam cum Sicilia, Sardinia ac Corsica, bellicosissimas gentes obtinere non ignorabat. Horrebat stupendam in bellis felicita-tem, qui non multo antea Franciscum opulentum Gallorum Regem apud Ticinum seu Papiam victum in potestatem rede-gisset; Clementem Pontificem maximum urbe Roma direpta in Castro Sancti Angeli, etsi se absente et inscio, obsedisset, plu-raque alia terra et mari fecisset Imperatore Romano digna; quae eum a bello Christianis inferendo deterrebant. Ex ad-verso suscepti belli apparatus invicti cum exercitus magnitu-dine animabant, pudorque ne per ignaviam et pavorem bellum coeptum deseruisse videretur. Post longam tandem consulta-tionem haec stetit sententia, ut Carinthia, Styria atque Au-stria pervastata, bellum duntaxat Germanis ostenderet, non inferret, a Viennae oppugnatione abstineret. His ita rite or-dinatis, inter Savum et Dravum iter cum omnibus copiis in-gressus, ferro et igne crudelissime omnia est depopulatus. Ardebat ea Regni Ungariae pars exitiali bello. Sensit tantam belli tempestatem Carinthia et Styria. A Gracio inde dextror-sum flexo itinere in Austriam ingressns, tredecim a Vienna germanicis miliaribus, castra vallo et fossa communivit, eo respectu, ut gloriae suae satisfaceret, et hosti, quem impara-tum per exploratores cognoverat, copiam pugnandi fecisse et expectasse videretur. Et ne tempus frustra tereret, Gyncium propinquum castris oppidum in ripa piscosi lacus situm, et ob id ab ea parte munitum, pertinacissime oppugnavit. Septin-genti intus erant praesidiarii milites Germani, et tormento-rum bellicorum affluentem copiam habebant, quibus oppidum strenue defenderunt cum cruenta Turcorum strage. Adactique sunt Turci, cladis suae sibi conscii, obsidionem solvere. Oppu-gnata sunt et alia pleraque oppida per Turcos, sed irrito in-coepto. Carolus Imperator posteaquam Solimanum cum omni sua potentia Styriam ingressum cognovit, Austriamque fero-cissimis excursibus urere ac populari, totis viribus adnixus est, ut cum eo manus consereret, universam Germaniam cum Bohemia ac Moravia ad arma concitavit. Ex Hispanis atque Italis triginta millia bellatorum cum Antonio de Leva saga-cissimo belli Duce, cuius consilio Galliarum Regem apud Ti-cinum victum in potestatem redegerat, accersivit. Ex Gallia Bellica, Flandria ac Brabantia armatissimum equitatum evoca-vit. Ex Polonia tria circiter millia equitum voluntariorum flo-rentis militiae, ut praelio omni aevo memorabili interessent, ultro advenerant. Locus conveniendi omnibus in sinistra Da-nubii ripa apud Viennam datus. Carolus Caesar cum Ferdi-nando fratre ex Augusta secundo Danubio Ratisbonam de-scendit. Hic nonnihil Brabantinorum gravis armaturae equita-tus, robur exercitus, utrumque Principem est remoratus. Qui cum tandem aliquandiu expectati venissent, Christiani Reges Carolus et Ferdinaudus ex Ratisbona solverunt, et Viennam versus, quo omnes iam ex Italia, Germania, et Bohemia con-venerant copiae, contenderunt. Solimanus Turcorum Caesar posteaquam tanto belli apparatu, et ducentis circiter millibus hominum se peti per exploratores accepit, quamvis ipse exer-citum duplo maiorem habuisse perhiberetur, et September mensis siccus admodum et serenus esset, nulla adactus ne-cessitate, posteaquam mensem integrum conflictum expectas-set, et unius diei itinere Carolum et Ferdinandum Reges a Vienna abesse cognovisset, mutato repente consilio, signo profectioni proposito, castris motis, retro Ungariam versus abire coepit, Budamque veniens, triduum ibi dum pons ex contextis navigiis per Danubium paratur, est immoratus: ubi copias omnes traduxit, et altera Danubii ripa discessum ma-turavit. Ante castrorum motum ex Austria Solimani Caesaris, duodecim Turcorum equitum millia ad Austriam vastandam exiverant. Hi cum praeter omnium expectationem ob mota Caro- lus Iinper. cum Ferdi -nando Turca- rum Caesa-ri ob- viam ire con-tendit. Polo-norum volun-tario- rum auxi- lia. Turca- rum Caesar ex Au- stria Con-stanti -nopo- lim regres- sus. strenue defenderunt cum cruenta Turcorum strage. Adactique sunt Turci, cladis suae sibi conscii, obsidionem solvere. Oppu-gnata sunt et alia pleraque oppida per Turcos, sed irrito in-coepto. Carolus Imperator posteaquam Solimanum cum omni sua potentia Styriam ingressum cognovit, Austriamque fero-cissimis excursibus urere ac populari, totis viribus adnixus est, ut cum eo manus consereret, universam Germaniam cum Bohemia ac Moravia ad arma concitavit. Ex Hispanis atque Italis triginta millia bellatorum cum Antonio de Leva saga-cissimo belli Duce, cuius consilio Galliarum Regem apud Ti-cinum victum in potestatem redegerat, accersivit. Ex Gallia Bellica, Flandria ac Brabantia armatissimum equitatum evoca-vit. Ex Polonia tria circiter millia equitum voluntariorum flo-rentis militiae, ut praelio omni aevo memorabili interessent, ultro advenerant. Locus conveniendi omnibus in sinistra Da-nubii ripa apud Viennam datus. Carolus Caesar cum Ferdi-nando fratre ex Augusta secundo Danubio Ratisbonam de-scendit. Hic nonnihil Brabantinorum gravis armaturae equita-tus, robur exercitus, utrumque Principem est remoratus. Qui cum tandem aliquandiu expectati venissent, Christiani Reges Carolus et Ferdinaudus ex Ratisbona solverunt, et Viennam versus, quo omnes iam ex Italia, Germania, et Bohemia con-venerant copiae, contenderunt. Solimanus Turcorum Caesar posteaquam tanto belli apparatu, et ducentis circiter millibus hominum se peti per exploratores accepit, quamvis ipse exer-citum duplo maiorem habuisse perhiberetur, et September mensis siccus admodum et serenus esset, nulla adactus ne-cessitate, posteaquam mensem integrum conflictum expectas-set, et unius diei itinere Carolum et Ferdinandum Reges a Vienna abesse cognovisset, mutato repente consilio, signo profectioni proposito, castris motis, retro Ungariam versus abire coepit, Budamque veniens, triduum ibi dum pons ex contextis navigiis per Danubium paratur, est immoratus: ubi copias omnes traduxit, et altera Danubii ripa discessum ma-turavit. Ante castrorum motum ex Austria Solimani Caesaris, duodecim Turcorum equitum millia ad Austriam vastandam exiverant. Hi cum praeter omnium expectationem ob mota Caro- lus Iinper. cum Ferdi -nando Turca- rum Caesa-ri ob- viam ire con-tendit. Polo-norum volun-tario- rum auxi- lia. Turca- rum Caesar ex Au- stria Con-stanti -nopo- lim regres- sus. In Au-stria Turcae profli - gati a Polo- nis. An-dreas de Au- ria Caesa- rea clas- sis prae- fectus. castra se destitutos a suis cognoverunt, cum praeda et capti-vis reditum accelerabant. Quos Poloni cum Ungaris ac levioris armaturae Germanis consecuti, commisso praelio cruento cer-tamine, pene ad internecionem ceciderunt. Satis constat no-vem Turcorum millia in eo congressu occubuisse. Poloni ma-gnam stupendae audaciae et virtutis bellicae laudem hinc re-tulerunt, qui tanto ardore solutis habenis in Turcos primi sunt invecti, ut prae violentissimo hastarum fragore, primum eorum impetum sustinere non potuerint, moxque terga dare coeperint. In fuga caedes ingens edita; circa montis cuius-dam angustias occisi plurimi. Quo die Cometes sub signo Leonis in coelo apparere coepit, et fulsit diebus 50. Inclytae victoriae laus Polonis cessit. Carolus Imperator et Ferdinan-dus Bohemiae Rex post Solimani Caesaris discessum, Viennam die vigesimo tertio Septembris ingressi, posteaquam hostem abiisse cognoverunt, quod cum immanissimo hoste et omni Turcorum potentia pugna omni aevo memorabili congredi non dabatur, incredibili dolore sunt conflictati. Paucos Vien-nae dies Carolus Imperator immoratus, soluto exercitu, Polo-nisque, qui extrema Turcorum agmina profligassent, amplissi-me donatis, in Italiam primum, et inde ex portu Genuensi in Hispaniam classe est devectus. Et hunc exitum habuit duo-rum praepotentium Orientis atque Occidentis Imperatorum in Pannoniam superiorem sive Austriam adventus, magna alte-rius partis ruina, si post congressum uni eorum victoria con-tigisset. Satis constat Solimanum Caesarem de victoria des-perasse, qui in prima Castrorum in Austria positione, ne so-boles eius periclitaretur, Mustapham filium, quem in spem re-gni alebat, retro in Thraciam remisit. Et Constantinopoli rumor incerto auctore sparsus erat, omnem Turcorum poten-tiam adverso praelio concidisse, Solimanumque Caesarem trucidatum esse. Estque in urbe Constantinopoli non sine Graecorum periculo trepidatum, quos Turci, qui illic in prae-sidio relicti erant, tumultuantes ad unum omnes occidere constituerant, si acerbum hoc interfecti Caesaris nuncium verificatum fuisset. Sub eo tempore, quo Solimanus Austriam pernicioso bello premebat, Andreas de Auria Genuensis, In Au-stria Turcae profli - gati a Polo- nis. An-dreas de Au- ria Caesa- rea clas- sis prae- fectus. castra se destitutos a suis cognoverunt, cum praeda et capti-vis reditum accelerabant. Quos Poloni cum Ungaris ac levioris armaturae Germanis consecuti, commisso praelio cruento cer-tamine, pene ad internecionem ceciderunt. Satis constat no-vem Turcorum millia in eo congressu occubuisse. Poloni ma-gnam stupendae audaciae et virtutis bellicae laudem hinc re-tulerunt, qui tanto ardore solutis habenis in Turcos primi sunt invecti, ut prae violentissimo hastarum fragore, primum eorum impetum sustinere non potuerint, moxque terga dare coeperint. In fuga caedes ingens edita; circa montis cuius-dam angustias occisi plurimi. Quo die Cometes sub signo Leonis in coelo apparere coepit, et fulsit diebus 50. Inclytae victoriae laus Polonis cessit. Carolus Imperator et Ferdinan-dus Bohemiae Rex post Solimani Caesaris discessum, Viennam die vigesimo tertio Septembris ingressi, posteaquam hostem abiisse cognoverunt, quod cum immanissimo hoste et omni Turcorum potentia pugna omni aevo memorabili congredi non dabatur, incredibili dolore sunt conflictati. Paucos Vien-nae dies Carolus Imperator immoratus, soluto exercitu, Polo-nisque, qui extrema Turcorum agmina profligassent, amplissi-me donatis, in Italiam primum, et inde ex portu Genuensi in Hispaniam classe est devectus. Et hunc exitum habuit duo-rum praepotentium Orientis atque Occidentis Imperatorum in Pannoniam superiorem sive Austriam adventus, magna alte-rius partis ruina, si post congressum uni eorum victoria con-tigisset. Satis constat Solimanum Caesarem de victoria des-perasse, qui in prima Castrorum in Austria positione, ne so-boles eius periclitaretur, Mustapham filium, quem in spem re-gni alebat, retro in Thraciam remisit. Et Constantinopoli rumor incerto auctore sparsus erat, omnem Turcorum poten-tiam adverso praelio concidisse, Solimanumque Caesarem trucidatum esse. Estque in urbe Constantinopoli non sine Graecorum periculo trepidatum, quos Turci, qui illic in prae-sidio relicti erant, tumultuantes ad unum omnes occidere constituerant, si acerbum hoc interfecti Caesaris nuncium verificatum fuisset. Sub eo tempore, quo Solimanus Austriam pernicioso bello premebat, Andreas de Auria Genuensis, Caesareae, classis praefectus, Epiri littora adnavigans, infesta omnia Turcis reddidit. Valonam vi captam diripuit, tormenta bellica plurima inde avexit, navesque in portu repertas corru-pit. Inde impetu avectus in Poloponesum navigavit, parique felicitate Coronam, munitum Graecorum oppidum expugnavit, praesidioque Hispanorum imposito longe munitiorem effecit. Nec his contentus, alia pleraque Turcorum in Peloponeso loca ferro et igne vastavit, oppida direpta incendit, onustusque praeda anno iam in brumam vergente, cum victrice classe in Italiam rediit, milites per hiberna distribuit. Cometesque in coelo fulgere desiit. Solimano Turcorum Imperatore ab Au-striaca expeditione redeunte, Sigismudus Rex Oratorem ad eum misit Petrum Opalenski Castellanum Landensem, qui Constantinopoli Caesarem adeptus, inducias ab eo ad vitam Principis utriusque et eorum filiorum Sigismundi iunioris, ac Mustaphe obtinuit: et ut Legatus ad Petrum Palatinum Moldaviae mitteretur, cum his mandatis, ne Regni Poloniae flnes armis infestaret, effecit; atkerique Tartaro, quem Solima-nus Tauricanum Caesarem designaverat, ibidem in curia So-limani praesenti iniunctum, ut cum Sigismundo rege pacem, amicitiam et societatem coleret, eumque bello non lacesseret. Solimanus vero a Sigismundo Rege nihil aliud exegit, quam ne hostes eius occulte vel aperte armis iuvaret: ipse vero Si-gismundum contra quosvis hostes armis iuvare pollicitus est. Petrus Opalenski rebus omnibus ex sententia apud Solimanum confectis, ad Sigismundum Regem incolumis rediit. Sub anni exitu Orator Basilii Moscovitarum Ducis supervenit. Questus est: Moscovitis a Lituanis, qui in finibus essent, iniurias inferri, oravit, ut foedus inviolatum servaretur, negociatoribusque tam Lituanis, quam Moscovitis liber ac securus utrobique pa-teret transitus. Ad haec Sigismundus Rex comiter et benigne respondit, astruens maiores Lituanis a Moscovitis iniurias esse illatas, et quosdam mercatores Lituanos esse spoliatos, voluit-que, ut per Basilium principem eius rei diligens inquisitio fieret, resque ablatae restituerentur, constituitque ut certis anni temporibus proceres Principis utriusque in finibus con-venirent, qui de damnis et iniuriis utrinque illatis iustitiam 31 Petrus Opa- lenski ad Caes. Turca-rum mia-sus. Lega- tio Mo-schi- ca. Caesareae, classis praefectus, Epiri littora adnavigans, infesta omnia Turcis reddidit. Valonam vi captam diripuit, tormenta bellica plurima inde avexit, navesque in portu repertas corru-pit. Inde impetu avectus in Poloponesum navigavit, parique felicitate Coronam, munitum Graecorum oppidum expugnavit, praesidioque Hispanorum imposito longe munitiorem effecit. Nec his contentus, alia pleraque Turcorum in Peloponeso loca ferro et igne vastavit, oppida direpta incendit, onustusque praeda anno iam in brumam vergente, cum victrice classe in Italiam rediit, milites per hiberna distribuit. Cometesque in coelo fulgere desiit. Solimano Turcorum Imperatore ab Au-striaca expeditione redeunte, Sigismudus Rex Oratorem ad eum misit Petrum Opalenski Castellanum Landensem, qui Constantinopoli Caesarem adeptus, inducias ab eo ad vitam Principis utriusque et eorum filiorum Sigismundi iunioris, ac Mustaphe obtinuit: et ut Legatus ad Petrum Palatinum Moldaviae mitteretur, cum his mandatis, ne Regni Poloniae flnes armis infestaret, effecit; atkerique Tartaro, quem Solima-nus Tauricanum Caesarem designaverat, ibidem in curia So-limani praesenti iniunctum, ut cum Sigismundo rege pacem, amicitiam et societatem coleret, eumque bello non lacesseret. Solimanus vero a Sigismundo Rege nihil aliud exegit, quam ne hostes eius occulte vel aperte armis iuvaret: ipse vero Si-gismundum contra quosvis hostes armis iuvare pollicitus est. Petrus Opalenski rebus omnibus ex sententia apud Solimanum confectis, ad Sigismundum Regem incolumis rediit. Sub anni exitu Orator Basilii Moscovitarum Ducis supervenit. Questus est: Moscovitis a Lituanis, qui in finibus essent, iniurias inferri, oravit, ut foedus inviolatum servaretur, negociatoribusque tam Lituanis, quam Moscovitis liber ac securus utrobique pa-teret transitus. Ad haec Sigismundus Rex comiter et benigne respondit, astruens maiores Lituanis a Moscovitis iniurias esse illatas, et quosdam mercatores Lituanos esse spoliatos, voluit-que, ut per Basilium principem eius rei diligens inquisitio fieret, resque ablatae restituerentur, constituitque ut certis anni temporibus proceres Principis utriusque in finibus con-venirent, qui de damnis et iniuriis utrinque illatis iustitiam 31 Petrus Opa- lenski ad Caes. Turca-rum mia-sus. Lega- tio Mo-schi- ca. 242Oslam Sulta-ni ad regem lega- tio. Chri- sto- phori Szy- dlove- cii mors et laudes. administrarent, foedusque summa fide inviolatum servaretur. Cum his Basilii principis Legatus expeditus, ac etiam donatus retro in Moscoviam abiit. Venerunt quoque ab Oslam Soltano Tauricano nuper salutato Oaesare ad Sigismundum Regem le-gati, quem Tartari post Sadkeri Caesaris ex Taurica iugam Caesarem appellarent. Oslam Soltanus Tauricae imperio poti-tus, de nova praeter spem adepta dignitate Sigismundum Re-gem reddebat certiorem, foedus, amicitiam et societatem, au-xilia etiam contra hostes quoscunque pollicens. Oravit tamen ut munera prioribus Tauricae Caesaribus dari consueta, ei mitteret, quibus inter Ulanos et Mursas gentis suae proceres distributis, eos in officio, ne Polonis ac Lituanis damna infer-rent, continere posset. Sigismundus Rex de sede Caesarea Tar-tarorumque principatu adepto Oslam Soltano amplissimis ver-bis gratulatus, cum eo foedus et amicitiam iunxit, de pro-missis auxiliis gratias egit, munera etiam aliqua (maiora po-stea pollicitus) misit. Cum his Oslam Soltani Caesaris legati expediti sunt. Sub quo tempore Christopherus Sidlovecius Castellanus Cracoviensis et Regni Poloniae Cancellarius, ali-quot continuatis funeribus, amissis liberis, fatalem mortem obiit, vir magni consilii, nec minoris virtutis, qui a pueritia Sigismundi Principis insistens famulitio, talem se in tenui ad-huc fortuna eius principis gessit, ut aulae suae gubernium ei in Magistrum Curiae creato, commiteret. Sigismundo postea rege Poloniae creato, per omnes dignitatum gradus ad sum-mam secundum Regem dignitatem inter Regni Proceres per-venit, eaque ornatus dignitate, et antea multas legationes, ad Maximilianum Caesarem aliosque Reges et principer obivit, in quibus talem se exhibuit, ut non immerito a tot regibus, tam Christianis, quam ethnicis amaretur, opibus etiam augeretur, a Maximiliano Caesare praecipue, a quo octuaginta aureorum millia successive dono sese recepisse saepius est testatus. Nec minora a Vladislao Ungariae rege munera accepit, a quo Satoriensis Dux, datis ad hoc diplomatibus, est creatus. Gallia-rum atque Angliae regibus tam gratus, ut frequentes ab eis literas summae amicitiae plenas receperit. Cum Imbraimo Bassa, qui apud Turcorum Imperatorem primum gratiae locum 242Oslam Sulta-ni ad regem lega- tio. Chri- sto- phori Szy- dlove- cii mors et laudes. administrarent, foedusque summa fide inviolatum servaretur. Cum his Basilii principis Legatus expeditus, ac etiam donatus retro in Moscoviam abiit. Venerunt quoque ab Oslam Soltano Tauricano nuper salutato Oaesare ad Sigismundum Regem le-gati, quem Tartari post Sadkeri Caesaris ex Taurica iugam Caesarem appellarent. Oslam Soltanus Tauricae imperio poti-tus, de nova praeter spem adepta dignitate Sigismundum Re-gem reddebat certiorem, foedus, amicitiam et societatem, au-xilia etiam contra hostes quoscunque pollicens. Oravit tamen ut munera prioribus Tauricae Caesaribus dari consueta, ei mitteret, quibus inter Ulanos et Mursas gentis suae proceres distributis, eos in officio, ne Polonis ac Lituanis damna infer-rent, continere posset. Sigismundus Rex de sede Caesarea Tar-tarorumque principatu adepto Oslam Soltano amplissimis ver-bis gratulatus, cum eo foedus et amicitiam iunxit, de pro-missis auxiliis gratias egit, munera etiam aliqua (maiora po-stea pollicitus) misit. Cum his Oslam Soltani Caesaris legati expediti sunt. Sub quo tempore Christopherus Sidlovecius Castellanus Cracoviensis et Regni Poloniae Cancellarius, ali-quot continuatis funeribus, amissis liberis, fatalem mortem obiit, vir magni consilii, nec minoris virtutis, qui a pueritia Sigismundi Principis insistens famulitio, talem se in tenui ad-huc fortuna eius principis gessit, ut aulae suae gubernium ei in Magistrum Curiae creato, commiteret. Sigismundo postea rege Poloniae creato, per omnes dignitatum gradus ad sum-mam secundum Regem dignitatem inter Regni Proceres per-venit, eaque ornatus dignitate, et antea multas legationes, ad Maximilianum Caesarem aliosque Reges et principer obivit, in quibus talem se exhibuit, ut non immerito a tot regibus, tam Christianis, quam ethnicis amaretur, opibus etiam augeretur, a Maximiliano Caesare praecipue, a quo octuaginta aureorum millia successive dono sese recepisse saepius est testatus. Nec minora a Vladislao Ungariae rege munera accepit, a quo Satoriensis Dux, datis ad hoc diplomatibus, est creatus. Gallia-rum atque Angliae regibus tam gratus, ut frequentes ab eis literas summae amicitiae plenas receperit. Cum Imbraimo Bassa, qui apud Turcorum Imperatorem primum gratiae locum obtinebat, tanta illi fuit amicitia, muneribus citro ultroque missis et acceptis et societas, ut tunc et longo postea tem-pore a Turcis regnum Poloniae pacem habuerit, eiusque o-pera et industria Podolia ac Russia, post tot Turcorum, Tar-tarorum ac Valachorum, hostiles infestationes, in florentem statum sit restituta: Solimano Imperatore et Imbraimo Bassa auctoritate sua et iussu eas gentes ab assuetis excursionibus refrenante. Et cum Christopherus Sidlovecius talis esset, apud Sigismundum regem primum gratiae locum obtinuit, cuius ille saepius nixus consilio domi forisque bello et pace prosperos successus habuit, et cum ad supremam secundum Regem in regno dignitatem elatus fuisset, ad magnas etiam opes perve-nit. In hoc solo parum felix, quod nullos virilis sexus liberos superstites reliquit, fortunaeque eius omnes per femellas in alienas familias transiverunt. Accessit ad perennis memoriae eius cumulum, quod Opatoviam maiorem, Samboriam, et Lu-coviam oppida cum arce Chmelovia (loca antea immunita, et Tartarorum excursionibus obnoxia) vallo, fossa, moenibus, ac propugnaculis communivit, remque publicam per hoc auxit. Moriturus testamentum condidit, et se Opatoviae, quod oppi-dum a Lubussensi Episcopo multis aureorum milibus merca-tus erat, humari iussit. Anni sequentis initio, qui erat trice-simus tertius supra millesimum et quingentesimum, Sigismun-dus Rex Procerum Regni Conventum Petricoviae celebravit, non sine magna aemulatione et disturbio, Nuntiis terrarum inter se parum convenientibus, et a Regio consilio ac ma-gnatibus diversis abeuntibus. Occidentales siquidem Poloni, qui maiores vocantur, tumultu, paucorum temeritate in Sroda excitato, nuncios nullos ad Petricoviensem Conventum mise-runt, et Sandomiriensis, Cuiaviensis, et Lenciciensis terrarum nuncii, absque his nullam se habere potestatem astruebant, et in hoc pertinaciter haerebant. Novem alii Palatinatus Re-gio consilio et optimatibus accessere, ea lege, ut Petricovien-sis Conventus conclusio, quae Senatus consulto pecuniarum pro Regni defensione contributionem decreverat, ad Corcinen-sem et Colensem Conventus reiiceretur. Eam rem etsi pessi-mi exempli et insolitam, (quia maioris Conventus decreta per 1533. Comi-tia Petri- coviae turbu- lenta, pro- pter Nun- cio- rum terre- strium discor- diam. obtinebat, tanta illi fuit amicitia, muneribus citro ultroque missis et acceptis et societas, ut tunc et longo postea tem-pore a Turcis regnum Poloniae pacem habuerit, eiusque o-pera et industria Podolia ac Russia, post tot Turcorum, Tar-tarorum ac Valachorum, hostiles infestationes, in florentem statum sit restituta: Solimano Imperatore et Imbraimo Bassa auctoritate sua et iussu eas gentes ab assuetis excursionibus refrenante. Et cum Christopherus Sidlovecius talis esset, apud Sigismundum regem primum gratiae locum obtinuit, cuius ille saepius nixus consilio domi forisque bello et pace prosperos successus habuit, et cum ad supremam secundum Regem in regno dignitatem elatus fuisset, ad magnas etiam opes perve-nit. In hoc solo parum felix, quod nullos virilis sexus liberos superstites reliquit, fortunaeque eius omnes per femellas in alienas familias transiverunt. Accessit ad perennis memoriae eius cumulum, quod Opatoviam maiorem, Samboriam, et Lu-coviam oppida cum arce Chmelovia (loca antea immunita, et Tartarorum excursionibus obnoxia) vallo, fossa, moenibus, ac propugnaculis communivit, remque publicam per hoc auxit. Moriturus testamentum condidit, et se Opatoviae, quod oppi-dum a Lubussensi Episcopo multis aureorum milibus merca-tus erat, humari iussit. Anni sequentis initio, qui erat trice-simus tertius supra millesimum et quingentesimum, Sigismun-dus Rex Procerum Regni Conventum Petricoviae celebravit, non sine magna aemulatione et disturbio, Nuntiis terrarum inter se parum convenientibus, et a Regio consilio ac ma-gnatibus diversis abeuntibus. Occidentales siquidem Poloni, qui maiores vocantur, tumultu, paucorum temeritate in Sroda excitato, nuncios nullos ad Petricoviensem Conventum mise-runt, et Sandomiriensis, Cuiaviensis, et Lenciciensis terrarum nuncii, absque his nullam se habere potestatem astruebant, et in hoc pertinaciter haerebant. Novem alii Palatinatus Re-gio consilio et optimatibus accessere, ea lege, ut Petricovien-sis Conventus conclusio, quae Senatus consulto pecuniarum pro Regni defensione contributionem decreverat, ad Corcinen-sem et Colensem Conventus reiiceretur. Eam rem etsi pessi-mi exempli et insolitam, (quia maioris Conventus decreta per 1533. Comi-tia Petri- coviae turbu- lenta, pro- pter Nun- cio- rum terre- strium discor- diam. Tarta-rorum Caesa-ris le- gatio ad comi- tia. Osta- phaeus Dux exer- citus contra Tarta- ros. minora Conventicula retractari debebant) Regium consilium assentiri est coactum, eo respectu, ne regni limites ab Orien-te Sole eo anno omni militari destituti praesidio, Tartarornm et Valachorum excursionibus essent obnoxii. Omnes tandem Palatinatus in Corczin et Colo missis nunciis, Petricoviensis Conventus decretum, quo pecunia pro Regni defensione con-ferri mandabatur, approbarunt, pecuniaque in Regium aera-rium ab omnibus conferri caepta, etiam ia Posnaniensi et Ca-lissiensi satrapiis, finibus Germanorum contiguis. Qui quam-vis ad Conventum Nuncios nullos misissent, Regiis tamen di-plomatibus, et maioris partis regni consilio ac decretis vel inviti obtemperare sunt adacti. Quod et prioribus annis, una aut altera vice, cum Principi suo contumaces esse viderentur contigit: hac ut puto ratione, quod a Scytharum infestationi-bus et bellorum periculis quam longissime abessent, ignari unius membri detruncationem, ad totius corporis sensum pertinere. In eo Petricoviensi Conventu Oslam Sultani Tarta-rorum Caesaris legati in Regio Senatu auditi, foedus et ami-citiam nec non auxilia Scythica Sigismundo Regi contra quoscumque hostes offerentes. Munera insuper Tauroscytha-rum Caesaribus dari consueta flagitabant, astruentes Oslam Soltanum amicum et foederatum Principem Mursas et Ula-nos suos in obsequio, quin regnum Poloniae, ac Magnum Lituaniae Ducatum excursionibus infestarent, aliter, nisi pro-fusa liberalitate retinere non posse. Venerat cum Tartarorum Oratoribus Ostaphaeus Circassiensis apud Boristhenem Prae-lectus, Tartarorum ac Moscovitarum bellis lamigeratissimus, qui non multo antea Circassam arcem a Sadhereio Tauro-scytharum Caesare difficilem perpessus obsidionem, strenue tutatus fuit. Attulerat secum in Senatum Regium exantlati laboris et periculi clarum testimonium, bombardarum vastae magnitudinis lapideos globos, quibus a Tartaris ac Turcis in Circassia arce oppugnatus fuit, irrito tamen hostium conatu. Qua virtute magnam sibi laudem, nec minorem favorem apud omnes comparavit. Rex ipse Sigismundus, nec non Regni Antistites ac proceres certatim pecuniarium ipsi subsidium et munera obtulerunt. In Senatum Regium accersitus, roga- Tarta-rorum Caesa-ris le- gatio ad comi- tia. Osta- phaeus Dux exer- citus contra Tarta- ros. minora Conventicula retractari debebant) Regium consilium assentiri est coactum, eo respectu, ne regni limites ab Orien-te Sole eo anno omni militari destituti praesidio, Tartarornm et Valachorum excursionibus essent obnoxii. Omnes tandem Palatinatus in Corczin et Colo missis nunciis, Petricoviensis Conventus decretum, quo pecunia pro Regni defensione con-ferri mandabatur, approbarunt, pecuniaque in Regium aera-rium ab omnibus conferri caepta, etiam ia Posnaniensi et Ca-lissiensi satrapiis, finibus Germanorum contiguis. Qui quam-vis ad Conventum Nuncios nullos misissent, Regiis tamen di-plomatibus, et maioris partis regni consilio ac decretis vel inviti obtemperare sunt adacti. Quod et prioribus annis, una aut altera vice, cum Principi suo contumaces esse viderentur contigit: hac ut puto ratione, quod a Scytharum infestationi-bus et bellorum periculis quam longissime abessent, ignari unius membri detruncationem, ad totius corporis sensum pertinere. In eo Petricoviensi Conventu Oslam Sultani Tarta-rorum Caesaris legati in Regio Senatu auditi, foedus et ami-citiam nec non auxilia Scythica Sigismundo Regi contra quoscumque hostes offerentes. Munera insuper Tauroscytha-rum Caesaribus dari consueta flagitabant, astruentes Oslam Soltanum amicum et foederatum Principem Mursas et Ula-nos suos in obsequio, quin regnum Poloniae, ac Magnum Lituaniae Ducatum excursionibus infestarent, aliter, nisi pro-fusa liberalitate retinere non posse. Venerat cum Tartarorum Oratoribus Ostaphaeus Circassiensis apud Boristhenem Prae-lectus, Tartarorum ac Moscovitarum bellis lamigeratissimus, qui non multo antea Circassam arcem a Sadhereio Tauro-scytharum Caesare difficilem perpessus obsidionem, strenue tutatus fuit. Attulerat secum in Senatum Regium exantlati laboris et periculi clarum testimonium, bombardarum vastae magnitudinis lapideos globos, quibus a Tartaris ac Turcis in Circassia arce oppugnatus fuit, irrito tamen hostium conatu. Qua virtute magnam sibi laudem, nec minorem favorem apud omnes comparavit. Rex ipse Sigismundus, nec non Regni Antistites ac proceres certatim pecuniarium ipsi subsidium et munera obtulerunt. In Senatum Regium accersitus, roga- tusque sententiam, quibus modis, quo consilio Tartari et aliae Scytharum gentes ab assuetis incursionibus ac damnis arceri possent, eum in eam sententiam plurima solerter dixis-set, id postremo suasit, ut navigiis comparatis inferiora Bo-risthenis duorum millium duntaxat peditura praesidio, ac quadringentis equitibus, qui commeatu pedites providerent, firmarentur: posse hac parva manu et exiguo stipendio ingen-tes Tartarorum copias, qui nando periculosissime Boristhe-nem transmittere soleant, a transitu arceri. Esse praeterea frequentissimas toto Boristhene insulas, undique praeruptis saxis inaccessibiles, quarum aliquae in arcis modum, uno ad illas praeparato aditu, communiri possent, quarum aliquae tantae essent magnitudinis, ut in eis non modo arces, sed oppida et vici locari possent; loca ad Scytharum excursiones inhibendas apprime opportuna. Hoc Ostaphaei eonsilium cum universi in Senatu magno assensu comprobarent, atque ita fieri peroptarent; viderunt id absque mutuo cum Lituanis proceribus congressu ac consilio, qui illam Boristhenis par-tem ditione tenerent, ad effectum deduci non posse. Ad hoc postremo decursum, ut optimates Poloni cum Lituanae gentis Proceribus cum sub uno essent principe, aliquando in finibus convenirent, et de frenando Boristhene, Tartarisque a tran-situ arcendis invicem consultarent. Ostaphaeo fortissimo viro Sigismundus Rex Cricioviam vel Propuiscum et Cecerscum arces trans Boristhenem ob virtutem praefecturae nomine tenendas dedit. Introductus postea in Senatum Solimani Tur-corum Imperatoris Legatus Kierdei cognomine; qui cum Si-gismundum Regem principis sui nomine salutasset, prospera-que omnia tamquam fratri ac vicino suo illi precatus esset, retulit Solimanum Caesarem exacta aestate cum ingenti exer-citu in Pannonias ingressum fuisse, hostem suum Ferdinandum Boemiae regem in media Austria quaesivisse, copiam ei pu-gnandi fecisse, adventum eius et inanes Germanorum minas diu multumque expectasse, quicquid Savum et Dravum interia-ceret, hostiliter populatum esse, et cum hostes nusquam cpmparerent, Styria, Carniola, Carinthia atque Austria Pro-vinciis ferro et igne atrocissime pervastatis, captivis etiam Ratio - nes, quo modo occur- ri pos- sit ex- cursio- nibus Tarta- ro- rum. Turca-rum Orator ab re-gem venit. tusque sententiam, quibus modis, quo consilio Tartari et aliae Scytharum gentes ab assuetis incursionibus ac damnis arceri possent, eum in eam sententiam plurima solerter dixis-set, id postremo suasit, ut navigiis comparatis inferiora Bo-risthenis duorum millium duntaxat peditura praesidio, ac quadringentis equitibus, qui commeatu pedites providerent, firmarentur: posse hac parva manu et exiguo stipendio ingen-tes Tartarorum copias, qui nando periculosissime Boristhe-nem transmittere soleant, a transitu arceri. Esse praeterea frequentissimas toto Boristhene insulas, undique praeruptis saxis inaccessibiles, quarum aliquae in arcis modum, uno ad illas praeparato aditu, communiri possent, quarum aliquae tantae essent magnitudinis, ut in eis non modo arces, sed oppida et vici locari possent; loca ad Scytharum excursiones inhibendas apprime opportuna. Hoc Ostaphaei eonsilium cum universi in Senatu magno assensu comprobarent, atque ita fieri peroptarent; viderunt id absque mutuo cum Lituanis proceribus congressu ac consilio, qui illam Boristhenis par-tem ditione tenerent, ad effectum deduci non posse. Ad hoc postremo decursum, ut optimates Poloni cum Lituanae gentis Proceribus cum sub uno essent principe, aliquando in finibus convenirent, et de frenando Boristhene, Tartarisque a tran-situ arcendis invicem consultarent. Ostaphaeo fortissimo viro Sigismundus Rex Cricioviam vel Propuiscum et Cecerscum arces trans Boristhenem ob virtutem praefecturae nomine tenendas dedit. Introductus postea in Senatum Solimani Tur-corum Imperatoris Legatus Kierdei cognomine; qui cum Si-gismundum Regem principis sui nomine salutasset, prospera-que omnia tamquam fratri ac vicino suo illi precatus esset, retulit Solimanum Caesarem exacta aestate cum ingenti exer-citu in Pannonias ingressum fuisse, hostem suum Ferdinandum Boemiae regem in media Austria quaesivisse, copiam ei pu-gnandi fecisse, adventum eius et inanes Germanorum minas diu multumque expectasse, quicquid Savum et Dravum interia-ceret, hostiliter populatum esse, et cum hostes nusquam cpmparerent, Styria, Carniola, Carinthia atque Austria Pro-vinciis ferro et igne atrocissime pervastatis, captivis etiam Ratio - nes, quo modo occur- ri pos- sit ex- cursio- nibus Tarta- ro- rum. Turca-rum Orator ab re-gem venit. Pala- tini Trans. alpi- nensis Orator ad re- gem. Tarta-ri Po -do liam popu-lantur. Daniae et Sve- tia hae- resi Luthe- rana infec- ta. circiter centum milliurn in potestatem redactis, Turcico exer-citu hostili praeda ditato, in Thraciam incolumem rediisse. Sigismuudus vero Rex, quod Solimanus Caesar in hostem Buum prospera usus esset expeditione, incolumisque cum omnibus copiis in Thraciam redierit, tanquam fratri et vicino suo est congratulatus, precatus illi omne bonum, et felicem successum in dominiis suis. Legatus lauticiis praebitis comiter ac benigne habitus, postremo non sine muneribus expeditus. Oslam Soltani etiam Tauricani Caesaris Oratores pari comitate habiti, et promissis muneribus expediti sunt. Et per haec Si-gismundus Rex magna sua prudentia et felicitate cum poten-tissimis barbarorum Regibus pacem et amicitiam regno suo conciliabat, ratus eo modo regnum suum in florentissimo statu facilius conservari posse, quam bello et armis, quae non nisi magna urgente necessitate movenda censebat. Sigismundus Rex Petricoviensi absoluto Conventu Cracoviam rediit, quo ad eum a Palatino Multanorura, qui Valachiam Transalpinam moderatur Orator venit, pacem, amicitiam et perpetuum foedus cum Si-gismundo Rege petens: nulla alia re, quam singulari eius regis virtute, prudentia et fama, qua caeteros Reges anteibat, per-motus, quamvis regni Poloniae finibus nusquam cohaereret, imo Moldavi, Caeculi, atque Ungari magno terrarum spacio eum a Polonia disiungerent. Multani siquidem Dacis contigui supe-riora Istri tenent, Moldavi ad Pontum usque inferiora: etsi Turci Kyliam et Castrum cognomento Album, arces ad Istri et Tyrae amnium ostia sitas eis ademerunt. Verno tempore octingenti circiter Tartari ingressi Podoliam, omni militari prae-sidio destitutam, circa Sincoviam populati sunt. Quos cum prae-da redeuntes Palatinus Kioviensis aggressus, centum prope-modum ex eis trucidavit, et praedae partem ademit. Sub quo tempore Fredericus Daniae sive Cimbrorum Rex, posteaquam Cristiernum tyrannum, quem regno eiecerat, in potestatem re-degisset, ac Holsaciis custodiendum tradidisset, die octava Aprilis vita decessit, eximiae sane virtutis rex, si se et Cimbro-rum regnum Lutherana haeresi magna impietate non infecisset. Quo insano delirio, ne dicam furore, amplissimum etiam trans sinum Sarmaticum Suetiae regnum laboravit, tot Antistitibus Pala- tini Trans. alpi- nensis Orator ad re- gem. Tarta-ri Po -do liam popu-lantur. Daniae et Sve- tia hae- resi Luthe- rana infec- ta. circiter centum milliurn in potestatem redactis, Turcico exer-citu hostili praeda ditato, in Thraciam incolumem rediisse. Sigismuudus vero Rex, quod Solimanus Caesar in hostem Buum prospera usus esset expeditione, incolumisque cum omnibus copiis in Thraciam redierit, tanquam fratri et vicino suo est congratulatus, precatus illi omne bonum, et felicem successum in dominiis suis. Legatus lauticiis praebitis comiter ac benigne habitus, postremo non sine muneribus expeditus. Oslam Soltani etiam Tauricani Caesaris Oratores pari comitate habiti, et promissis muneribus expediti sunt. Et per haec Si-gismundus Rex magna sua prudentia et felicitate cum poten-tissimis barbarorum Regibus pacem et amicitiam regno suo conciliabat, ratus eo modo regnum suum in florentissimo statu facilius conservari posse, quam bello et armis, quae non nisi magna urgente necessitate movenda censebat. Sigismundus Rex Petricoviensi absoluto Conventu Cracoviam rediit, quo ad eum a Palatino Multanorura, qui Valachiam Transalpinam moderatur Orator venit, pacem, amicitiam et perpetuum foedus cum Si-gismundo Rege petens: nulla alia re, quam singulari eius regis virtute, prudentia et fama, qua caeteros Reges anteibat, per-motus, quamvis regni Poloniae finibus nusquam cohaereret, imo Moldavi, Caeculi, atque Ungari magno terrarum spacio eum a Polonia disiungerent. Multani siquidem Dacis contigui supe-riora Istri tenent, Moldavi ad Pontum usque inferiora: etsi Turci Kyliam et Castrum cognomento Album, arces ad Istri et Tyrae amnium ostia sitas eis ademerunt. Verno tempore octingenti circiter Tartari ingressi Podoliam, omni militari prae-sidio destitutam, circa Sincoviam populati sunt. Quos cum prae-da redeuntes Palatinus Kioviensis aggressus, centum prope-modum ex eis trucidavit, et praedae partem ademit. Sub quo tempore Fredericus Daniae sive Cimbrorum Rex, posteaquam Cristiernum tyrannum, quem regno eiecerat, in potestatem re-degisset, ac Holsaciis custodiendum tradidisset, die octava Aprilis vita decessit, eximiae sane virtutis rex, si se et Cimbro-rum regnum Lutherana haeresi magna impietate non infecisset. Quo insano delirio, ne dicam furore, amplissimum etiam trans sinum Sarmaticum Suetiae regnum laboravit, tot Antistitibus Eex Smp-lens-cum repe-tit a Mos-cho. Con-tribu-cio in mili-tes. Tarta- ri Mos- coviam popu- lantur. Rex Vil- nam pro- fectus. Come-tes. regno pulsis. Ad eum usque terrarum angulum sub Arcto si-tum, foeda et perniciosa haec labes penetravit. Diversa terra-rum parte in Peloponeso circa Coronem per Hispanos et Tur-cos bis classe decertatum est. Andrea de Auria Caesarianae classis Praefecto duce, Hispani victores Turcos magnis cladi-bus terrae et aquis affecere, totoque Jonio atque Aegeo mari infesta. omnia Turcis reddidere. Ea aestate circa aestivum solsti-cium Sigismundus Rex Cracovia egressus cum Bona Regina, nec non Sigismundo ac Isabella liberis in Lituaniam transivit. Nec multo postea Cometes cum oblonga cauda sub polo arcti-co et sydere tauri fulgere coepit, qui septentrionalibus popu-lis mala multa, ut eventus docuit, nec non Basilii magni Mos-corura Ducis mortem portendit: insuper prodigiosas inundatio-nes, quae duabus successive aestatibus regnum Poloniae affli-xerunt. Sigismundus Rex Vilnam ornatissimo ac quatuor equi-tum millium numeroso ingressus comitatu, incredibili eius gen-tis Procerum concursu et laetitia est exceptus, cum quibus frequenti Senatu consilio inito ad Basilium magnum Moscovi-tarum Ducem nuncios misit, qui Smolensko arcem repeterent, pacemque ei, arce restituta offerent. Nuncii Regii Mosquam Metropolim, quae ad flumen eiusdem nominis sita est, ingressi, ac ad Basilium Ducem introducti, posteaquam mandata regia exposuissent, Basilius Smolensco arcem nequaquam se reddi-turum palam professus, pacem aliis condicionibus se initurum non abnuebat. Et quia Smolensco arx non reddebatur, legati Regii nihil ultra conati, in Lituaniam, omni spe pacis abiecta, rediere, spectabatque res ad arma. Conventus etiam habiti, de pecunia pro militibus mercenariis conferenda, decretumque ut singuli agricolae singulis annis per triennium grossos duo-denos conferrent. Sub quo tempore Oslam Soltanus Tartarus cum exercitu triginta millium equitum Taurica egressus, Mos-coviam atrociter pervastavit. Occurrit Tartaris Moscovitarum exercitus pari ferme numero. Signis collatis apud Ocam amnem 15 a Mosqua Metropoli milliaribus depugnatum est: Moscovitae post cruentum certamen fusi et fugati sunt: Oslam Soltano inclita cessit victoria, qui exuviis hostium expletus, cum mul-tiplici praeda victorem exercitum in Tauricam reduxit, et ad Eex Smp-lens-cum repe-tit a Mos-cho. Con-tribu-cio in mili-tes. Tarta- ri Mos- coviam popu- lantur. Rex Vil- nam pro- fectus. Come-tes. regno pulsis. Ad eum usque terrarum angulum sub Arcto si-tum, foeda et perniciosa haec labes penetravit. Diversa terra-rum parte in Peloponeso circa Coronem per Hispanos et Tur-cos bis classe decertatum est. Andrea de Auria Caesarianae classis Praefecto duce, Hispani victores Turcos magnis cladi-bus terrae et aquis affecere, totoque Jonio atque Aegeo mari infesta. omnia Turcis reddidere. Ea aestate circa aestivum solsti-cium Sigismundus Rex Cracovia egressus cum Bona Regina, nec non Sigismundo ac Isabella liberis in Lituaniam transivit. Nec multo postea Cometes cum oblonga cauda sub polo arcti-co et sydere tauri fulgere coepit, qui septentrionalibus popu-lis mala multa, ut eventus docuit, nec non Basilii magni Mos-corura Ducis mortem portendit: insuper prodigiosas inundatio-nes, quae duabus successive aestatibus regnum Poloniae affli-xerunt. Sigismundus Rex Vilnam ornatissimo ac quatuor equi-tum millium numeroso ingressus comitatu, incredibili eius gen-tis Procerum concursu et laetitia est exceptus, cum quibus frequenti Senatu consilio inito ad Basilium magnum Moscovi-tarum Ducem nuncios misit, qui Smolensko arcem repeterent, pacemque ei, arce restituta offerent. Nuncii Regii Mosquam Metropolim, quae ad flumen eiusdem nominis sita est, ingressi, ac ad Basilium Ducem introducti, posteaquam mandata regia exposuissent, Basilius Smolensco arcem nequaquam se reddi-turum palam professus, pacem aliis condicionibus se initurum non abnuebat. Et quia Smolensco arx non reddebatur, legati Regii nihil ultra conati, in Lituaniam, omni spe pacis abiecta, rediere, spectabatque res ad arma. Conventus etiam habiti, de pecunia pro militibus mercenariis conferenda, decretumque ut singuli agricolae singulis annis per triennium grossos duo-denos conferrent. Sub quo tempore Oslam Soltanus Tartarus cum exercitu triginta millium equitum Taurica egressus, Mos-coviam atrociter pervastavit. Occurrit Tartaris Moscovitarum exercitus pari ferme numero. Signis collatis apud Ocam amnem 15 a Mosqua Metropoli milliaribus depugnatum est: Moscovitae post cruentum certamen fusi et fugati sunt: Oslam Soltano inclita cessit victoria, qui exuviis hostium expletus, cum mul-tiplici praeda victorem exercitum in Tauricam reduxit, et ad Tarta- ris mune- ra a Re- ge m issa. Coro-na a Turcis op-pug. nata, et ab An-drea Auria de- fensa. Sigismundum Regem Oratores misit, qui ei de hostilis terrae vastatione ac victoria ex hoste communi nunciarent. De qua ei Sigismundus Rex promissis muneribus est congratulatus, contentus, quod Basilius Dux Tartarico bello distraheretur, sperans eo modo Lituaniam a bello quieturam. Legatis Oslam Soltani Tartari expeditis, quia Sigismundus Rex promissa mu-nera aliquanto serius mittebat, indignatus barbarus, cum ingen-ti exercitu Regnum Poloniae et Lituaniam hostiliter invadere destinaverat, Tauricaque egressus apud Boristhenem in trans-mittendis copiis nonnihil remoratus est. Quatuor diebus toti-demque noctibus apud Tavanie exercitus omnis nando, et ob id laboriose per altum latumque alioquin flumen transmisit, cum opportune Sigismundi Regis legati cum muneribus, ad dena aureorum millia aestimata, supervenere: quibus barbarus placatus paulo altius Boristhenem rursus cum omnibus copiis traiecit. et Moscoviam versus sub signis contendit: quam fer-ro et igni in gratiam Sigismundi Regis est populatus. Dum in Sarmatia apud fontes Tanais eo modo belligeratum est, in Pe-loponeso Turci terra et mari Coronem Graecorum oppidum, sed tunc Hispanorum praesidio munitum, obsidione cinxerunt. Oppugnata est Corona aliquoties pertinaciter, obsidio in lon-gum extracta, adeo ut praesidiarii milites fame adacti, equis et calceamentorum soleis vitam producere cogerentur, parum-que abfuit quin Hispani rerum omnium inopia adacti, dedi-tionem facerent, tolerabant tamen subsidii spe omnem defectum. Triginta Turcorum millia a terra totidemque a portu maris oppidum premebant, Hispanis et Graecis omnibus periculis forliter occursantibus. Andreas de Auria Genuensis Caesaria-nae classis Praefectus, munitissimi oppidi, ad Turcorum res infestandas apprime opportuno loco siti, motus periculo, ad Coronem cum instructa classe profectus, dieque 8. Augusti cum Turcorum classe manus conseruit. Qua victa ac disiecta, portum Coronensem ingressus terrestres Turcorum copias pari felicitate fudit fugavitque, tormenta bellica recepit, ac castra diripuit. Ea victoria Caesarianus dux potitus, commeatum urbi necessarium intulit, et quatuor Peloponesi oppida in potesta-tem redacta diripuit et inGendit, victricemque classem in Si- Tarta- ris mune- ra a Re- ge m issa. Coro-na a Turcis op-pug. nata, et ab An-drea Auria de- fensa. Sigismundum Regem Oratores misit, qui ei de hostilis terrae vastatione ac victoria ex hoste communi nunciarent. De qua ei Sigismundus Rex promissis muneribus est congratulatus, contentus, quod Basilius Dux Tartarico bello distraheretur, sperans eo modo Lituaniam a bello quieturam. Legatis Oslam Soltani Tartari expeditis, quia Sigismundus Rex promissa mu-nera aliquanto serius mittebat, indignatus barbarus, cum ingen-ti exercitu Regnum Poloniae et Lituaniam hostiliter invadere destinaverat, Tauricaque egressus apud Boristhenem in trans-mittendis copiis nonnihil remoratus est. Quatuor diebus toti-demque noctibus apud Tavanie exercitus omnis nando, et ob id laboriose per altum latumque alioquin flumen transmisit, cum opportune Sigismundi Regis legati cum muneribus, ad dena aureorum millia aestimata, supervenere: quibus barbarus placatus paulo altius Boristhenem rursus cum omnibus copiis traiecit. et Moscoviam versus sub signis contendit: quam fer-ro et igni in gratiam Sigismundi Regis est populatus. Dum in Sarmatia apud fontes Tanais eo modo belligeratum est, in Pe-loponeso Turci terra et mari Coronem Graecorum oppidum, sed tunc Hispanorum praesidio munitum, obsidione cinxerunt. Oppugnata est Corona aliquoties pertinaciter, obsidio in lon-gum extracta, adeo ut praesidiarii milites fame adacti, equis et calceamentorum soleis vitam producere cogerentur, parum-que abfuit quin Hispani rerum omnium inopia adacti, dedi-tionem facerent, tolerabant tamen subsidii spe omnem defectum. Triginta Turcorum millia a terra totidemque a portu maris oppidum premebant, Hispanis et Graecis omnibus periculis forliter occursantibus. Andreas de Auria Genuensis Caesaria-nae classis Praefectus, munitissimi oppidi, ad Turcorum res infestandas apprime opportuno loco siti, motus periculo, ad Coronem cum instructa classe profectus, dieque 8. Augusti cum Turcorum classe manus conseruit. Qua victa ac disiecta, portum Coronensem ingressus terrestres Turcorum copias pari felicitate fudit fugavitque, tormenta bellica recepit, ac castra diripuit. Ea victoria Caesarianus dux potitus, commeatum urbi necessarium intulit, et quatuor Peloponesi oppida in potesta-tem redacta diripuit et inGendit, victricemque classem in Si- ciliam in hiberna remisit. Tam prospere eo anna in Graecia cum Turcis depugnatum est. In Italia Clemens Romanus Pon- tifex ex Urbe secundo Tyberi ad Ostiam devectus, triginta circiter triremium classe Andrea de Auria comitante in Ligu- riam primum, inde in Massiliam Galliae penetravit. Ubi cum Francisco Galliarum rege congressus, ab eo Rege divinis pene honoribus Massiliae est exceptus, ac etiam tractatus, una cum supremi ordinis antistitibus Cardinalibus, quos omnes muni- ficentissimus Rex, nedum amplissimis donis, sed etiam annuis ia Regno suo proventibus adornavit. In eo congressu Roma- nus Pontifex filio eius regis secundogenito, neptim suam Tus- cam genere matrimonio copulavit, ac ei Ducatum Urbini do- tis nomine assignavit. Quem cum Julii secundi olim Pontificis ex fratre nepos ditione teneret, magnorum bellorurn causam res haec haud dubie praebuisset, cum Carolus Imperator, tam Ferrariae quam Urbini duces foederatos suos armis tueri pro- posuisset. Sed opportune anno nondum lapso Clemeris Roma- nus Pontifex in humamis esse desiit, Italiamque magnis moti- bus morte sua liberavit. At in Sarmatia Asiatica supra Ta- naim Basilius Moscovitarum dux adversa valetudine aliquan- diu conflictatus, circa brumae initium fatalem mortem obiit, filio quadrienni testamento successore relicto, tribus ei guber- natoribus, quibus maxime fidebat, relictis, inter quos erat Mi- chael Glinski Lituanus, quem ex longo carcere liberatum nepte cius sibi matrimonio, copulata (ex qua filium succeperat) ad magnas opes extulerat. Georgius et Andreas Joannis pueri Ma- gni Ducis Moscoviae patrui, quia res novas moliri, et ad fas- tigium ducatus aspirare videbantur, Georgius in potestatem redactus per gubernatores custodiri est passus: Andreas fuga elapsus, comparato exercitu, et gubernatoribus factus formida- bilis, pueri curam aliquandiu gessit, Georgioque fratre ex car- cere liberato, ac in ordinem redacto, Michaelem Glinski unum ex pueri ducis tutoribus ob excellens ingenium, animumque inquietum, et per haec suspectum, captum ac ferreis catenis constrictum in carcerem coniecit. Moscovia inde variis agitata est motibus, eius principatus magnatibus invicem dissidentibus et summam rerum ad se trehentibus. Sed haec aliquanto postea. 32 Cle-men tis Pont. max. cum Rege Gal-liae con-gres sus. Basi-lium Mos-corum dux mor-tuus. ciliam in hiberna remisit. Tam prospere eo anna in Graecia cum Turcis depugnatum est. In Italia Clemens Romanus Pon- tifex ex Urbe secundo Tyberi ad Ostiam devectus, triginta circiter triremium classe Andrea de Auria comitante in Ligu- riam primum, inde in Massiliam Galliae penetravit. Ubi cum Francisco Galliarum rege congressus, ab eo Rege divinis pene honoribus Massiliae est exceptus, ac etiam tractatus, una cum supremi ordinis antistitibus Cardinalibus, quos omnes muni- ficentissimus Rex, nedum amplissimis donis, sed etiam annuis ia Regno suo proventibus adornavit. In eo congressu Roma- nus Pontifex filio eius regis secundogenito, neptim suam Tus- cam genere matrimonio copulavit, ac ei Ducatum Urbini do- tis nomine assignavit. Quem cum Julii secundi olim Pontificis ex fratre nepos ditione teneret, magnorum bellorurn causam res haec haud dubie praebuisset, cum Carolus Imperator, tam Ferrariae quam Urbini duces foederatos suos armis tueri pro- posuisset. Sed opportune anno nondum lapso Clemeris Roma- nus Pontifex in humamis esse desiit, Italiamque magnis moti- bus morte sua liberavit. At in Sarmatia Asiatica supra Ta- naim Basilius Moscovitarum dux adversa valetudine aliquan- diu conflictatus, circa brumae initium fatalem mortem obiit, filio quadrienni testamento successore relicto, tribus ei guber- natoribus, quibus maxime fidebat, relictis, inter quos erat Mi- chael Glinski Lituanus, quem ex longo carcere liberatum nepte cius sibi matrimonio, copulata (ex qua filium succeperat) ad magnas opes extulerat. Georgius et Andreas Joannis pueri Ma- gni Ducis Moscoviae patrui, quia res novas moliri, et ad fas- tigium ducatus aspirare videbantur, Georgius in potestatem redactus per gubernatores custodiri est passus: Andreas fuga elapsus, comparato exercitu, et gubernatoribus factus formida- bilis, pueri curam aliquandiu gessit, Georgioque fratre ex car- cere liberato, ac in ordinem redacto, Michaelem Glinski unum ex pueri ducis tutoribus ob excellens ingenium, animumque inquietum, et per haec suspectum, captum ac ferreis catenis constrictum in carcerem coniecit. Moscovia inde variis agitata est motibus, eius principatus magnatibus invicem dissidentibus et summam rerum ad se trehentibus. Sed haec aliquanto postea. 32 Cle-men tis Pont. max. cum Rege Gal-liae con-gres sus. Basi-lium Mos-corum dux mor-tuus. 1534. Joan- nis Tarno- vii vigi- lan- tia. Arcea in Po- dolia con- struc- tae et muni- tae. Eius anni hyems in Sarmatico climate fuit gelu satis constans, magnarum nivium et frigoris intolerandi; qua exacta Haliczfci Cracoviensis Palatinus, Leopoliensis Praefectus in humanis esse desiit. Oui Stanislaus Odrovansius magnae spei ac indolis ado-lescens, Castellanus Leopoliensis per Sigismundum Regem in praefectura est suffectus. Sub vernali inde equinoctio anni mil-lessimi quingentesimi trigesimi quarti, supra millesimum quin-gentesimum Joannes Tarnovius Palatinus Russiae, Regni Po-loniae summus copiarum Dux, non ignarus, Scythas Tartaros rapto vivere assuetos, et hostes Regni pene anniversarios ne-quaquam quieturos, veritus ne ad prima veris signa et grami-num succrescentiam Podolia aliquid a ferocissimo hoste pate-retur detrimenti, placuit ei occurrere periculo. Et ex Gorliciho movens, cum numeroso equitatu in Podoliam ad Bugum amnem Chmelnicumque transivit: auxerunt equitatum eius, Russiae ac Podoliae praeclari belli duces et bellicosi adolescentes, quos omnes apud se multa liberalitate et sumptu profuso fovit, ma-gnis etiam prosequutus est donariis. In Chmelnico existens oppidum arcemque instauravit, ac munitiorem reddidit. Adven-tus Tarnovii in Podoliam effecit, ut eius terrore agricolae li-berius terram colerent, et frequentiore incolatu replerent: Tar-tarorum etiam Praecopensium metus sola nominis eius fama oppressus, nihilque in commodi ab ea gente, alioquin ferocis-sima tota ea aestate Podolia est perpessa; quamvis Tarnovius ex Chmelnico verno adhuc tempore domum rediens, tota ae-state illinc abfuerit. Tartarornm aliarumque efferatarum gen-tium metu multae arces in Russia ac Podolia sunt construc-tae. Trebowlam Andreas Tencinius Cracoviensis Castellanus magno sumptu ac incredibili celeritate instauravit. Medicam arcem stagno alto circumfluam Petrus Cmitha Regni Marschal-cus, loci commoditate allectus, a fundamentis erexit. Prochni-cia arx ampliore vallo in gyrum ducto, fossa, propugnaculis, et aquis restagnantibus exmurata longe munitior reddita. Pe-trus quoque Vapowski Radochoniensis, Denoviam terrae Sa-nocensis oppidum apud Sanum amnem situm, eo anno die sexta Maii vallo et fossa communire coepit: locum ad arcen-dos barbaros apprime opportunum et tutum, multorum ho- 1534. Joan- nis Tarno- vii vigi- lan- tia. Arcea in Po- dolia con- struc- tae et muni- tae. Eius anni hyems in Sarmatico climate fuit gelu satis constans, magnarum nivium et frigoris intolerandi; qua exacta Haliczfci Cracoviensis Palatinus, Leopoliensis Praefectus in humanis esse desiit. Oui Stanislaus Odrovansius magnae spei ac indolis ado-lescens, Castellanus Leopoliensis per Sigismundum Regem in praefectura est suffectus. Sub vernali inde equinoctio anni mil-lessimi quingentesimi trigesimi quarti, supra millesimum quin-gentesimum Joannes Tarnovius Palatinus Russiae, Regni Po-loniae summus copiarum Dux, non ignarus, Scythas Tartaros rapto vivere assuetos, et hostes Regni pene anniversarios ne-quaquam quieturos, veritus ne ad prima veris signa et grami-num succrescentiam Podolia aliquid a ferocissimo hoste pate-retur detrimenti, placuit ei occurrere periculo. Et ex Gorliciho movens, cum numeroso equitatu in Podoliam ad Bugum amnem Chmelnicumque transivit: auxerunt equitatum eius, Russiae ac Podoliae praeclari belli duces et bellicosi adolescentes, quos omnes apud se multa liberalitate et sumptu profuso fovit, ma-gnis etiam prosequutus est donariis. In Chmelnico existens oppidum arcemque instauravit, ac munitiorem reddidit. Adven-tus Tarnovii in Podoliam effecit, ut eius terrore agricolae li-berius terram colerent, et frequentiore incolatu replerent: Tar-tarorum etiam Praecopensium metus sola nominis eius fama oppressus, nihilque in commodi ab ea gente, alioquin ferocis-sima tota ea aestate Podolia est perpessa; quamvis Tarnovius ex Chmelnico verno adhuc tempore domum rediens, tota ae-state illinc abfuerit. Tartarornm aliarumque efferatarum gen-tium metu multae arces in Russia ac Podolia sunt construc-tae. Trebowlam Andreas Tencinius Cracoviensis Castellanus magno sumptu ac incredibili celeritate instauravit. Medicam arcem stagno alto circumfluam Petrus Cmitha Regni Marschal-cus, loci commoditate allectus, a fundamentis erexit. Prochni-cia arx ampliore vallo in gyrum ducto, fossa, propugnaculis, et aquis restagnantibus exmurata longe munitior reddita. Pe-trus quoque Vapowski Radochoniensis, Denoviam terrae Sa-nocensis oppidum apud Sanum amnem situm, eo anno die sexta Maii vallo et fossa communire coepit: locum ad arcen-dos barbaros apprime opportunum et tutum, multorum ho- Staro- dubum oppi- dum exu- stum. Ra- dohos-cium incen-sum. minum si hostis regnum invaderet receptaculum. Diversa or- bis terrarum parte in Peloponeso sive Morea (Deest unum folium.) Cle- menti ponti- fici maxi- mo mor- tuo suc- cessit Pau- lus III in Lituanorum alter venit potestatem. Ad Starodubum hinc victor exercitus processit, oppidum satis amplum primo im-petu captum, direptum ac incensum est; arx ob validum in-tus praesidium expugnari non potuit. Ad Radohosciam inde arcem castra promota: hic quoque cum Severiensis arcis prae-fecto feliciter depugnatum est, mille ex hostibus profligati. Radohoscium oppidum direptum atque incensum, arx quoque expugnata, ac solo aequata: Praefectus arcis cum coniuge ac liberis in Lituanorum venit potestatem. Rebus hic ex senten-tia fluentibus, omnes Lituanorum copiae bifariam divisae; pars una Palatino Kioviensi Duce Cernihovium versus processit, al-tera ad Riphaeos montes et Smolensko: ubi cum hostibus ali-quoties parvis certaminibus prospere est pugnatum. Oppidum Smolensko Lituani exusserunt, arcis Smolnensis oppugnatio, quae in altera Boristhenis ripa iacet, quia validissimum intus erat praesidium, tentata non est; et quia bruma appetebat, Lituanorum exercitus solutus, in hiberna concessit; Moscovi-tae transfugae, inter quos duo erant duces illustres viri, Vil-nam ad Regem deducti, benigne ac comiter ab eo suscepti sunt, munera illis amplissima data, possessiones etiam pro tan-torum virorum conditione attributae, secretioribus etiam ii ad-hibiti sunt consiliis. Vix dum Lituani domum redierant, cum mille equites Moscovitae Lituanorum fines ingressi, Polocko et Witepsko oppida , quae apud Dvinam amnem arcesque eius nominis sita sunt, insperato accessu, incendio absumpserunt, villisque aliquot exustis retro abierunt. Autumni initio Clemens eius nominis septimus Romanorum pontilex fatalem mortem obiit. Cui Alexander Fernesius supremi ordinis antistes vir exi-miae virtutis et doctrinae Cardinalium sufiragiis in Petri Ba-rione sede est suffectus, et Paulus appellatus. Qui inde a sua in Pontificem creatione, nihil aliud egit, quam ut Christianos Reges ac Principes ad concordiam reduceret, et contra imma- Staro- dubum oppi- dum exu- stum. Ra- dohos-cium incen-sum. minum si hostis regnum invaderet receptaculum. Diversa or- bis terrarum parte in Peloponeso sive Morea (Deest unum folium.) Cle- menti ponti- fici maxi- mo mor- tuo suc- cessit Pau- lus III in Lituanorum alter venit potestatem. Ad Starodubum hinc victor exercitus processit, oppidum satis amplum primo im-petu captum, direptum ac incensum est; arx ob validum in-tus praesidium expugnari non potuit. Ad Radohosciam inde arcem castra promota: hic quoque cum Severiensis arcis prae-fecto feliciter depugnatum est, mille ex hostibus profligati. Radohoscium oppidum direptum atque incensum, arx quoque expugnata, ac solo aequata: Praefectus arcis cum coniuge ac liberis in Lituanorum venit potestatem. Rebus hic ex senten-tia fluentibus, omnes Lituanorum copiae bifariam divisae; pars una Palatino Kioviensi Duce Cernihovium versus processit, al-tera ad Riphaeos montes et Smolensko: ubi cum hostibus ali-quoties parvis certaminibus prospere est pugnatum. Oppidum Smolensko Lituani exusserunt, arcis Smolnensis oppugnatio, quae in altera Boristhenis ripa iacet, quia validissimum intus erat praesidium, tentata non est; et quia bruma appetebat, Lituanorum exercitus solutus, in hiberna concessit; Moscovi-tae transfugae, inter quos duo erant duces illustres viri, Vil-nam ad Regem deducti, benigne ac comiter ab eo suscepti sunt, munera illis amplissima data, possessiones etiam pro tan-torum virorum conditione attributae, secretioribus etiam ii ad-hibiti sunt consiliis. Vix dum Lituani domum redierant, cum mille equites Moscovitae Lituanorum fines ingressi, Polocko et Witepsko oppida , quae apud Dvinam amnem arcesque eius nominis sita sunt, insperato accessu, incendio absumpserunt, villisque aliquot exustis retro abierunt. Autumni initio Clemens eius nominis septimus Romanorum pontilex fatalem mortem obiit. Cui Alexander Fernesius supremi ordinis antistes vir exi-miae virtutis et doctrinae Cardinalium sufiragiis in Petri Ba-rione sede est suffectus, et Paulus appellatus. Qui inde a sua in Pontificem creatione, nihil aliud egit, quam ut Christianos Reges ac Principes ad concordiam reduceret, et contra imma- Ludo-vicus Griti Unga- riam turbat. Hiero-nymus Laski. nissimos Turcos armaret. Satis constat pro paranda ac ornanda classe Andreae Doria, Caesareae classis praefecto, octuaginta aureorum millia novum Pontificem dedisse, viginti insuper promisisse. Tribus uno tempore locis naves fabricatae, Bar-chinonae in Hispania, Genuae, et Neapoli in Italia: Hispanis etiam (quod antea per Hispaniarum Reges edicto vetitum erat) concessum, ut omnibus partibus maris libere naves construe-rentur. Quod ideo factum puto, ut in Hispanis militibus in Italiam, et inde in Aphricam aut Graeciam transportandis nul-lus navium esset defectus. Ungari ea aestate quieti operam dabant, verum autumnus bellorum tumultibus eos agitare coe-pit, Ludovico Griti Venetiarum Ducis filio cum quinque Tur-corum millibus ex Thracia in Transylvaniam cum Hieronymo Laski Palatino Siradiensi superveniente, Questus est Hierony-mus Laski apud Solimanum Turcorum Imperatorem contra Joannem Ungariae Regem, quod stipendium debitum ei non exsolveret, obtinueratque eo nomine apud Solimanum nunciuim et literas quo is contentus redderetur, Joannes Rex hominem exhausti aerarii inopia ducebat, partem ei concedebat; erat-que Laski ea causa infensi animi, consiliaque agitabat, quibns ex eius stipendio sese extricaret, ac in Poloniam patriam suam rediret. Griti Dux, Regni Ungariae gubernatorem ac quaesto-rem ab initio se gerebat, ad eumque fastum pervenerat, ut subinde Joanoe Rege in arce Budensi ad cubiculum eius fa-miliariter veniente, ei assurgere de more non diguaretur. Con-cesserat postea Griti ad curiam Solimani Imperatoris, ubi ferme per biennium abfuit. Tunc in Transylvaniam veniens, gubernatoris nomine Emericum Cibacum Antistitem Varadien-sem electum, quem conatibus suis maxime adversari cognove-rat, ad se accersivit, venientem cum mille ac quingentis equi-tibus, per Batianum Ungarum sub specie amicitiae in tento-rium illius admissuni, nihil tale suspicantem per proditionem obtruncari fecit, Hieronymumque Laski ad occupandum Vara-dinum misit. Ad indignam tanti hominis necem universa Tran-sylvania tumultuari coepit, armaque in Gritum corripuit, ac eum in Meges civitate obsidione cinxit. Evocato in auxilium Petro Palatino Moldaviae, qui octodecim Valachorum millibus Ludo-vicus Griti Unga- riam turbat. Hiero-nymus Laski. nissimos Turcos armaret. Satis constat pro paranda ac ornanda classe Andreae Doria, Caesareae classis praefecto, octuaginta aureorum millia novum Pontificem dedisse, viginti insuper promisisse. Tribus uno tempore locis naves fabricatae, Bar-chinonae in Hispania, Genuae, et Neapoli in Italia: Hispanis etiam (quod antea per Hispaniarum Reges edicto vetitum erat) concessum, ut omnibus partibus maris libere naves construe-rentur. Quod ideo factum puto, ut in Hispanis militibus in Italiam, et inde in Aphricam aut Graeciam transportandis nul-lus navium esset defectus. Ungari ea aestate quieti operam dabant, verum autumnus bellorum tumultibus eos agitare coe-pit, Ludovico Griti Venetiarum Ducis filio cum quinque Tur-corum millibus ex Thracia in Transylvaniam cum Hieronymo Laski Palatino Siradiensi superveniente, Questus est Hierony-mus Laski apud Solimanum Turcorum Imperatorem contra Joannem Ungariae Regem, quod stipendium debitum ei non exsolveret, obtinueratque eo nomine apud Solimanum nunciuim et literas quo is contentus redderetur, Joannes Rex hominem exhausti aerarii inopia ducebat, partem ei concedebat; erat-que Laski ea causa infensi animi, consiliaque agitabat, quibns ex eius stipendio sese extricaret, ac in Poloniam patriam suam rediret. Griti Dux, Regni Ungariae gubernatorem ac quaesto-rem ab initio se gerebat, ad eumque fastum pervenerat, ut subinde Joanoe Rege in arce Budensi ad cubiculum eius fa-miliariter veniente, ei assurgere de more non diguaretur. Con-cesserat postea Griti ad curiam Solimani Imperatoris, ubi ferme per biennium abfuit. Tunc in Transylvaniam veniens, gubernatoris nomine Emericum Cibacum Antistitem Varadien-sem electum, quem conatibus suis maxime adversari cognove-rat, ad se accersivit, venientem cum mille ac quingentis equi-tibus, per Batianum Ungarum sub specie amicitiae in tento-rium illius admissuni, nihil tale suspicantem per proditionem obtruncari fecit, Hieronymumque Laski ad occupandum Vara-dinum misit. Ad indignam tanti hominis necem universa Tran-sylvania tumultuari coepit, armaque in Gritum corripuit, ac eum in Meges civitate obsidione cinxit. Evocato in auxilium Petro Palatino Moldaviae, qui octodecim Valachorum millibus ob residuum odium, quod in Gritum gerebat, ob Palatinatum Moldaviae affectatum, ac a Solimano Imperatore, ut fama fe-rebat impetratum, in Transylvaniam venit et apud Megesium castra fecit. Eius tumultus fama Joannes Rex consternatus, Hierony-mum Laski Palatinum Siradiensem, qui apud Varadinum hae-rebat, sive quod vitae eius consultum volebat, ne cum Grito duce periclitaretur, sive quia Emerici Cibaci necis conscium esse suspicabatur, sub specie consilii ad se accersivit. Qui Re-gis dicto obtemperans, cum trecentis equitibus Budam venit, multa ab eo Rege comitate exceptus, cum eo dies aliquot mu-tuis colloquiis ac consiliis contrivit, et in Transylvaniam re-dire permisit, qui cum equitatu suo Danubio transmisso, po-steaquam aliquantum itineris fecisset, per Jaroczki aulicum Polonum eum revocavit,, hortatus hominem, ut relicto equitatu pauco comitatu ad se Budam rediret. Paruit ille regio man-dato, arcemque Budensem ingressus est. Apparitores ad hoc subordinati, eum in potestatem redactum ad custodiam tra-xerunt, ac in quodam honesto cubiculo, coquo ac altere fami-liari Polono ei relicto, concluserunt. Cum Laski quaereretur se innocentem ea affici ignominia, cum Emerici Cibaci mortis omnino expers esset, et cum causam captivitatis suae quae-reret, Joannis satellites, qui custodiae praeerant, Joannem Re-gem salutis eius causa in eo Ungarico tumultu, et bono res-pectu fecisse astruebant: Joannes Rex Hieronymo Laski Pa-latino eo modo concluso, Buda egressus Varadinum concessit, ad motus Ungarorum, ut prae se ferre videbatur, opprimendos. Ungari interea cum Petro Patatino Moldaviae Megesium ob-sidebant, ex qua urbe Turci subinde erumpebant, et obsiden-tes perimebant. Extracta est aliquandiu obsidio, cum Batia-nus, qui fraude Emericum Cibacum peremerat, patratae cae-dis venia ab Ungaris obsidentibus impetrata, de Grito ac Tur-cis prodendis cum oppidanis agitare coepit, cuius consilio templum quod in arcis modum communitum erat, occupant. Griti a Batiano et oppidanis destitutus, in arcem recurrit Turci moenia appidi tuebantur. Qui cum inedia et assiduis vigililiis deficerent, Ungari qui obsidebant et hi qui intra urbem Hiero-nymus Laski in custo- dia deten- tus. ob residuum odium, quod in Gritum gerebat, ob Palatinatum Moldaviae affectatum, ac a Solimano Imperatore, ut fama fe-rebat impetratum, in Transylvaniam venit et apud Megesium castra fecit. Eius tumultus fama Joannes Rex consternatus, Hierony-mum Laski Palatinum Siradiensem, qui apud Varadinum hae-rebat, sive quod vitae eius consultum volebat, ne cum Grito duce periclitaretur, sive quia Emerici Cibaci necis conscium esse suspicabatur, sub specie consilii ad se accersivit. Qui Re-gis dicto obtemperans, cum trecentis equitibus Budam venit, multa ab eo Rege comitate exceptus, cum eo dies aliquot mu-tuis colloquiis ac consiliis contrivit, et in Transylvaniam re-dire permisit, qui cum equitatu suo Danubio transmisso, po-steaquam aliquantum itineris fecisset, per Jaroczki aulicum Polonum eum revocavit,, hortatus hominem, ut relicto equitatu pauco comitatu ad se Budam rediret. Paruit ille regio man-dato, arcemque Budensem ingressus est. Apparitores ad hoc subordinati, eum in potestatem redactum ad custodiam tra-xerunt, ac in quodam honesto cubiculo, coquo ac altere fami-liari Polono ei relicto, concluserunt. Cum Laski quaereretur se innocentem ea affici ignominia, cum Emerici Cibaci mortis omnino expers esset, et cum causam captivitatis suae quae-reret, Joannis satellites, qui custodiae praeerant, Joannem Re-gem salutis eius causa in eo Ungarico tumultu, et bono res-pectu fecisse astruebant: Joannes Rex Hieronymo Laski Pa-latino eo modo concluso, Buda egressus Varadinum concessit, ad motus Ungarorum, ut prae se ferre videbatur, opprimendos. Ungari interea cum Petro Patatino Moldaviae Megesium ob-sidebant, ex qua urbe Turci subinde erumpebant, et obsiden-tes perimebant. Extracta est aliquandiu obsidio, cum Batia-nus, qui fraude Emericum Cibacum peremerat, patratae cae-dis venia ab Ungaris obsidentibus impetrata, de Grito ac Tur-cis prodendis cum oppidanis agitare coepit, cuius consilio templum quod in arcis modum communitum erat, occupant. Griti a Batiano et oppidanis destitutus, in arcem recurrit Turci moenia appidi tuebantur. Qui cum inedia et assiduis vigililiis deficerent, Ungari qui obsidebant et hi qui intra urbem Hiero-nymus Laski in custo- dia deten- tus. Griti inter-fectus. erant, ex composito Turcos aggressi, eosque in medio caedere coeperunt. Griti Dux diversa oppidi parte in apertum erupit, sperans fuga sese salvare posse, et abiens in Moldavorum sta-tionem duobus fugae comitibus incidit, in potestatem ab eis redactus, ac preciosissimis rebus, quas circa se habebat spo-liatus, vinctusque ad Mailatum Ungaricarum copiarum ducem transmissus est. Receptum ille excarnificare hyperlink, postera veniente luce, mane brachia, in meridie pedes, vespere caput ei amputari fe-cit; et hunc exitum habuit Griti ducis in Ungariam adventus. Credidere eum quidam Ungariae Regnum affectasse, et ea cau-sa primarios viros quosdam, qui consilio eius maxime obstare videbantur, obtruncare voluisse. Joannes Rex Varadini erat, legatisque ex Transylvania ad se venientibus adnixus est sum-mopere, ut armis depositis pacate omnes agerent, Oratoribus qui necem Griti ducis apud Solimanum Caesarem excusarent, designatis, ac etiam missis. Turcorum Caesar in Alepo seu Epiphania Syriae tunc erat, bellumque contra Sophi Persarum Regem agebat. Qui Imbraimo Bassa apud Euphratem cum exer-citu relicto ipse Bisantium rediit, provisurus, ne a Carolo Im-peratore, qui ingentem classem parare ferebatur, Turcorum res aliquid acciperent detrimenti. Sedebat in arce Budensi Hieronymus Laski Siradiensis Palatinus captivus, ob adversam valetudinem corpore et animo male affectus. Joannes vero Rex tumultu Transylvanico composito Varadini erat, cum Andreas Tencinius Castellanus Cracoviensis ab Hieresolymitana per ter-ram peregrinatione opportune Budam advenit, summaque cura egit, ut ad Hieronymi Laski colloquium admitteretur. Cumque Budensis arcis Praefectus id ei negaret, Varadinum ad Regem transivit, et veluti ex composito Joannes Tarnovius Palatinus Russiae eadem Hieronymi Laski liberandi causa ex Polonia advenit. Effecerunt hi sastrapae apud Joannem Regem ut Laski Palatinus libertati sit restitutus, incolumis, Joanne Rege tes-tante, se non alia causa eum captivasse, quam ne una cum Grito duce, quem ipsi singulari amicitia iunctum non igno-rabant, si eum iuvare contendisset, periclitatus fuisset, in hoc-que cum esset extra omnem caedis noxam Emerici Cibaci, Griti inter-fectus. erant, ex composito Turcos aggressi, eosque in medio caedere coeperunt. Griti Dux diversa oppidi parte in apertum erupit, sperans fuga sese salvare posse, et abiens in Moldavorum sta-tionem duobus fugae comitibus incidit, in potestatem ab eis redactus, ac preciosissimis rebus, quas circa se habebat spo-liatus, vinctusque ad Mailatum Ungaricarum copiarum ducem transmissus est. Receptum ille excarnificare hyperlink, postera veniente luce, mane brachia, in meridie pedes, vespere caput ei amputari fe-cit; et hunc exitum habuit Griti ducis in Ungariam adventus. Credidere eum quidam Ungariae Regnum affectasse, et ea cau-sa primarios viros quosdam, qui consilio eius maxime obstare videbantur, obtruncare voluisse. Joannes Rex Varadini erat, legatisque ex Transylvania ad se venientibus adnixus est sum-mopere, ut armis depositis pacate omnes agerent, Oratoribus qui necem Griti ducis apud Solimanum Caesarem excusarent, designatis, ac etiam missis. Turcorum Caesar in Alepo seu Epiphania Syriae tunc erat, bellumque contra Sophi Persarum Regem agebat. Qui Imbraimo Bassa apud Euphratem cum exer-citu relicto ipse Bisantium rediit, provisurus, ne a Carolo Im-peratore, qui ingentem classem parare ferebatur, Turcorum res aliquid acciperent detrimenti. Sedebat in arce Budensi Hieronymus Laski Siradiensis Palatinus captivus, ob adversam valetudinem corpore et animo male affectus. Joannes vero Rex tumultu Transylvanico composito Varadini erat, cum Andreas Tencinius Castellanus Cracoviensis ab Hieresolymitana per ter-ram peregrinatione opportune Budam advenit, summaque cura egit, ut ad Hieronymi Laski colloquium admitteretur. Cumque Budensis arcis Praefectus id ei negaret, Varadinum ad Regem transivit, et veluti ex composito Joannes Tarnovius Palatinus Russiae eadem Hieronymi Laski liberandi causa ex Polonia advenit. Effecerunt hi sastrapae apud Joannem Regem ut Laski Palatinus libertati sit restitutus, incolumis, Joanne Rege tes-tante, se non alia causa eum captivasse, quam ne una cum Grito duce, quem ipsi singulari amicitia iunctum non igno-rabant, si eum iuvare contendisset, periclitatus fuisset, in hoc-que cum esset extra omnem caedis noxam Emerici Cibaci, saluti eius ita consultum esse voluit. Venit inde Laski ex Bu-da Varadinum ad Joannem Regem, a quo aliquot aureorum millibus donatus, Debrecinum etiam oppidum ab eo tenendum accepit. Quo Laski cum AndreJG Tencinio et Joanne Tarnovio illustribus viris profectus, cum eius oppidi Oonsules pecuniam ei conferre recusarent, Regiaque iussa contemnerent, septem ex oppidi primoribus in potestatem redactos, Kesmarcum ver-sus abduci iussit, praemisso cum eis Andrea Tencinio. Ipse cum Joanne Tarnovio et quingentorum equitum Polonorum turma, rusticorum impetum, qui captivos Consules liberare contendebant, a tergo sustinebat, ac magna virtute etiam cum strage eorum repellebat. Neo prius rustici eos inseciui destite-runt, quam ad Tibiscum amnem ventum sit, quo Poloni sa-trapae transmisso, paucis ex suis amissis, pacato inde itinere Kesmarcum cum captivis incolumes pervenere, in Poloniam-que voti compotes redire. Eius anni autumno circa dimidium Octobris Tartari Taurica egressi transmisso apud Tavane Bo-risthene Podoliam vastare destinaverant: decem erant equi-tum millia. Jamque erant in limite Podoliae, cum ex captivis cognoverunt, validum esse in Podolia Polonorum praesidium et copias non contemnendas: captivi ex industria numerum militum verbis augebant florentis militiae, cum tria duntaxat essent millia mercenariorum militum. Copiarum magnitudine, quas fama, et captivi maiores sparserant, Tartari consternati, impetu aversi in dextram flexere iter, Volhiniamque terribili incursione vastarunt, Zaslaviensis arcis suburbium expugna-runt ac diripuerunt. Clades tanto maior erat Volhiniensium, quod praeter spem et sub hyemis initio ea hostium irruptio facta est. Tartari ferro et igni in Volhinia, ob nulla intus praesidia, libere et atrociter debacchati, nullo acceptoincom-modo, cum praeda et quindecim millibus captivorum retro a-biere. Anno insequenti, qui erat trigesimus quintus, supra quingentesimum, et millesimum, bello longe maximo Lituania concussa est. Moschovitae, qui ab aquilone Lituaniae adhae-rent, intoleranda hyeme et nive praealta nequaquam eos de-terrente, fluminibus ac paludibus glacie concretis, Lituaniam tripartito agmine ingressi pro temporis qualitate damna in- 1535. Moschi va-stant Litua -niam. saluti eius ita consultum esse voluit. Venit inde Laski ex Bu-da Varadinum ad Joannem Regem, a quo aliquot aureorum millibus donatus, Debrecinum etiam oppidum ab eo tenendum accepit. Quo Laski cum AndreJG Tencinio et Joanne Tarnovio illustribus viris profectus, cum eius oppidi Oonsules pecuniam ei conferre recusarent, Regiaque iussa contemnerent, septem ex oppidi primoribus in potestatem redactos, Kesmarcum ver-sus abduci iussit, praemisso cum eis Andrea Tencinio. Ipse cum Joanne Tarnovio et quingentorum equitum Polonorum turma, rusticorum impetum, qui captivos Consules liberare contendebant, a tergo sustinebat, ac magna virtute etiam cum strage eorum repellebat. Neo prius rustici eos inseciui destite-runt, quam ad Tibiscum amnem ventum sit, quo Poloni sa-trapae transmisso, paucis ex suis amissis, pacato inde itinere Kesmarcum cum captivis incolumes pervenere, in Poloniam-que voti compotes redire. Eius anni autumno circa dimidium Octobris Tartari Taurica egressi transmisso apud Tavane Bo-risthene Podoliam vastare destinaverant: decem erant equi-tum millia. Jamque erant in limite Podoliae, cum ex captivis cognoverunt, validum esse in Podolia Polonorum praesidium et copias non contemnendas: captivi ex industria numerum militum verbis augebant florentis militiae, cum tria duntaxat essent millia mercenariorum militum. Copiarum magnitudine, quas fama, et captivi maiores sparserant, Tartari consternati, impetu aversi in dextram flexere iter, Volhiniamque terribili incursione vastarunt, Zaslaviensis arcis suburbium expugna-runt ac diripuerunt. Clades tanto maior erat Volhiniensium, quod praeter spem et sub hyemis initio ea hostium irruptio facta est. Tartari ferro et igni in Volhinia, ob nulla intus praesidia, libere et atrociter debacchati, nullo acceptoincom-modo, cum praeda et quindecim millibus captivorum retro a-biere. Anno insequenti, qui erat trigesimus quintus, supra quingentesimum, et millesimum, bello longe maximo Lituania concussa est. Moschovitae, qui ab aquilone Lituaniae adhae-rent, intoleranda hyeme et nive praealta nequaquam eos de-terrente, fluminibus ac paludibus glacie concretis, Lituaniam tripartito agmine ingressi pro temporis qualitate damna in- 1535. Moschi va-stant Litua -niam. gentia intulerunt, terribiliores ii, qui a Plescovia et Polocko ir- ruptionem fecerunt Braslaviam transgressi, octodecim a Vilna Metropoli Germanicis miliaribus duntaxat abfuere; rectaque ad Vilnam contendissent, ni Sigismundi Regis praesentia, eos a tam audaci consilio avertisset. Rex ipse siquidem in eo in- sperato tumultu Lituanis ad arma concitatis, eos hostibus oc- currere iussit, septem millibus equitum in eo tumultu contra Moschos expeditis. Alii Proceres prout per partes accurebant Regias copias adaugebant. Milites quidem Regii posteaquam hostem fines suos attigisse cognoverunt, et ipsi soluto exercitu retrocessere, ultionem pro aestate ventura spirantes. Quae ut prosperius ac maiori hostium terrore succederet, septem cir- citer Polonorum millia equitum et peditum ex Polonia stipen- dio accersivere: Regni etiam Poloniae Senatus mille misit equites, pedites mille, quibus Praefectus est Andreas de Gorka Galissiensis Gastellanus. Joannes autem Tarnovius Palatinus Russiae omnium Polonicarum copiarum ducatum suscepit, et per hoc omnia bellico fervebant apparatu Hactenus Vapovius. gentia intulerunt, terribiliores ii, qui a Plescovia et Polocko ir- ruptionem fecerunt Braslaviam transgressi, octodecim a Vilna Metropoli Germanicis miliaribus duntaxat abfuere; rectaque ad Vilnam contendissent, ni Sigismundi Regis praesentia, eos a tam audaci consilio avertisset. Rex ipse siquidem in eo in- sperato tumultu Lituanis ad arma concitatis, eos hostibus oc- currere iussit, septem millibus equitum in eo tumultu contra Moschos expeditis. Alii Proceres prout per partes accurebant Regias copias adaugebant. Milites quidem Regii posteaquam hostem fines suos attigisse cognoverunt, et ipsi soluto exercitu retrocessere, ultionem pro aestate ventura spirantes. Quae ut prosperius ac maiori hostium terrore succederet, septem cir- citer Polonorum millia equitum et peditum ex Polonia stipen- dio accersivere: Regni etiam Poloniae Senatus mille misit equites, pedites mille, quibus Praefectus est Andreas de Gorka Galissiensis Gastellanus. Joannes autem Tarnovius Palatinus Russiae omnium Polonicarum copiarum ducatum suscepit, et per hoc omnia bellico fervebant apparatu Hactenus Vapovius. SUPPLEMENTUM. I. LECTIONES VARIANTES PRIMAE EDITIONIS (anni 1519) Matthiae de Miechow Chronicae Polonorum. 1) CAPUT LXXIIII. Ad eligendum novum regem, posita conventione pro fe-sto assumptionis Mariae in Piotrkow eodem anno domini 1492 convenere optimates et satrapae regni Poloniae, Praelati, Ma-gnifici et Nobiles. Et quia Alexandrum quarto genitum, Li-thuani mortuo Kazimiro tertio rege Poloniae, statim ascive-runt et in magnum ducem * sibi praefecerunt, et duobus su-per remanentibus alterum Poloni in regem cum quadam ani- Con-ventus per rege eli-gendo. l) Scriptiones variantes Chronicae Polonorum Matthiae de Miechow typis mandantes inveninms in praestantissimis commentariis litterariis leopo-liensibus: Przewodnik naukowy i literacki, in dissertatione Dr. Hirsz-bergi easdem scriptiones multo concinnatas labore. Cum autem editio-nem nostram Vapovii quod attinet ad tempora Joannis Alberti et Ale-xandri regum, excerptis scriptorum tam patriorum quam extraneorum adornare et hoc modo res gestas illius temporis illustrare decreverimas: visum est nobis, non fore supervacaneum, ut scriptio varians editionis primae Mathiae de Miechov, hic altera vice, penes Vapovium, eadem tempora pertractantem, accuratius quam in D. Hirszbergi dissertatione typis mandaretur. TJt autem usus primae editionis, cujus unicum exem-plar in Bibliotheca Universitatis Jagellonicae asservatur, eo facilior sit historiarum scriptoribus, prodimus hic totum textum ejusdem editionis, omissa asteriscis, varias scriptiones litteris tenuioribus et paulum incli-natis notantes, suppressae editionis causas cognoscere cupientem ad dis-sertationem Dr. Hirszbergi relegantes. 33 SUPPLEMENTUM. I. LECTIONES VARIANTES PRIMAE EDITIONIS (anni 1519) Matthiae de Miechow Chronicae Polonorum. 1) CAPUT LXXIIII. Ad eligendum novum regem, posita conventione pro fe-sto assumptionis Mariae in Piotrkow eodem anno domini 1492 convenere optimates et satrapae regni Poloniae, Praelati, Ma-gnifici et Nobiles. Et quia Alexandrum quarto genitum, Li-thuani mortuo Kazimiro tertio rege Poloniae, statim ascive-runt et in magnum ducem * sibi praefecerunt, et duobus su-per remanentibus alterum Poloni in regem cum quadam ani- Con-ventus per rege eli-gendo. l) Scriptiones variantes Chronicae Polonorum Matthiae de Miechow typis mandantes inveninms in praestantissimis commentariis litterariis leopo-liensibus: Przewodnik naukowy i literacki, in dissertatione Dr. Hirsz-bergi easdem scriptiones multo concinnatas labore. Cum autem editio-nem nostram Vapovii quod attinet ad tempora Joannis Alberti et Ale-xandri regum, excerptis scriptorum tam patriorum quam extraneorum adornare et hoc modo res gestas illius temporis illustrare decreverimas: visum est nobis, non fore supervacaneum, ut scriptio varians editionis primae Mathiae de Miechov, hic altera vice, penes Vapovium, eadem tempora pertractantem, accuratius quam in D. Hirszbergi dissertatione typis mandaretur. TJt autem usus primae editionis, cujus unicum exem-plar in Bibliotheca Universitatis Jagellonicae asservatur, eo facilior sit historiarum scriptoribus, prodimus hic totum textum ejusdem editionis, omissa asteriscis, varias scriptiones litteris tenuioribus et paulum incli-natis notantes, suppressae editionis causas cognoscere cupientem ad dis-sertationem Dr. Hirszbergi relegantes. 33 ParteE Joan-nis Al-bertus. Partes Sigis-mundi Joan-nes Al-bertus rex eligi tur. Mox coro- Legati Vene- torum. Legati Thur- carum. morum infensione et controversia eligere adnitebantur, com-munitas nobilium, familiaque Rosarum et urbs Graccoviensis cum aliis civitatibus regni, Joannem Albertum tanquam ma-iorem natu regnare voluerunt. In contrarium Sbigneo de Ole-sznicza Archipraesule Gnesnensi, ducibus Mazoviae Oonrado et Janussio, Raphaele Jaroslawski Marsalco regni, et omnibus de armis bipennium caeterisque ei assistentibus adnitente, et Sigismundum minorem, natu deligere et erigere * conante Donec dux Joannes Albertus, iuvamine genitricis suae Eiliza-beth reginae Poloniae armato milite in Pyotrkow misso, ad minus trecentorum stipendiariorum, electioni suae renitentes, et spolia parti eius inferentes compescuit. Die itaque Lunae 17 mensis Augusti, luna applicante ad ascendens radicis eius, Joannes Albertus in Pyotrkow rex Poloniae procla-matus et publicatus est, Joanneque de Tarnow filio Pala-tini Graccoviensis ad electum ducem Albertum velocissime in Graccoviam advolante, et electionem publicante. Te deum laudamus in crastino electionis Graccoviae (mirum in-modum omnibus gratulantibus et gaudentibus) ignes multis locantibus, vasa quoque vini et cervisiae exponentibus, decan-tatum est. Coronatio tandem eius in regem Poloniae domi-nica in crastino Mauricii, quae fuit 23 Septembris celebrata. Coronatus autem et inunctus est per Sbigneum Gnesnensem Archiepiscopum, debilem et hydropicum, assistentibus ei pre-dicto Frederico electo Graccoviensi confirmato, Petro Mos-czynski Cuiaviensi, Uriele de Gorka Posnaniensi Episcopis, cae-terisque Pontificibus et Praelatis, Regina quoque Elisabeth genitrice lpsius inspectante, ac multitudine copiosa. Sbigneo Archiepiscopo Gnesnensi Marsalco regni Jaroslawski, aliisque eius coronationem dedignantibus, de post brevi mortuis. Et quom anno sequenti rex Joannes Albertus in Posnania es-set, insignes legati imperatoris Thurcarum * et dominii Venetorum ad eum venerunt. Retentis autem secum in Posnania legatis Thurci de pactis induciarum tractantibus, Marcum Dandalum doctorem utriusque iuris et principalem Oratorem cum collega ipsius Paulo Capello, et reliquis Vene-tis gratulatum iri de Venetiis missis de sublimatione Joannis ParteE Joan-nis Al-bertus. Partes Sigis-mundi Joan-nes Al-bertus rex eligi tur. Mox coro- Legati Vene- torum. Legati Thur- carum. morum infensione et controversia eligere adnitebantur, com-munitas nobilium, familiaque Rosarum et urbs Graccoviensis cum aliis civitatibus regni, Joannem Albertum tanquam ma-iorem natu regnare voluerunt. In contrarium Sbigneo de Ole-sznicza Archipraesule Gnesnensi, ducibus Mazoviae Oonrado et Janussio, Raphaele Jaroslawski Marsalco regni, et omnibus de armis bipennium caeterisque ei assistentibus adnitente, et Sigismundum minorem, natu deligere et erigere * conante Donec dux Joannes Albertus, iuvamine genitricis suae Eiliza-beth reginae Poloniae armato milite in Pyotrkow misso, ad minus trecentorum stipendiariorum, electioni suae renitentes, et spolia parti eius inferentes compescuit. Die itaque Lunae 17 mensis Augusti, luna applicante ad ascendens radicis eius, Joannes Albertus in Pyotrkow rex Poloniae procla-matus et publicatus est, Joanneque de Tarnow filio Pala-tini Graccoviensis ad electum ducem Albertum velocissime in Graccoviam advolante, et electionem publicante. Te deum laudamus in crastino electionis Graccoviae (mirum in-modum omnibus gratulantibus et gaudentibus) ignes multis locantibus, vasa quoque vini et cervisiae exponentibus, decan-tatum est. Coronatio tandem eius in regem Poloniae domi-nica in crastino Mauricii, quae fuit 23 Septembris celebrata. Coronatus autem et inunctus est per Sbigneum Gnesnensem Archiepiscopum, debilem et hydropicum, assistentibus ei pre-dicto Frederico electo Graccoviensi confirmato, Petro Mos-czynski Cuiaviensi, Uriele de Gorka Posnaniensi Episcopis, cae-terisque Pontificibus et Praelatis, Regina quoque Elisabeth genitrice lpsius inspectante, ac multitudine copiosa. Sbigneo Archiepiscopo Gnesnensi Marsalco regni Jaroslawski, aliisque eius coronationem dedignantibus, de post brevi mortuis. Et quom anno sequenti rex Joannes Albertus in Posnania es-set, insignes legati imperatoris Thurcarum * et dominii Venetorum ad eum venerunt. Retentis autem secum in Posnania legatis Thurci de pactis induciarum tractantibus, Marcum Dandalum doctorem utriusque iuris et principalem Oratorem cum collega ipsius Paulo Capello, et reliquis Vene-tis gratulatum iri de Venetiis missis de sublimatione Joannis Alberti in regem Poloniae Graccoviam ire iussit. Qui die Jo-vis secunda Maii Graccoviam ingressi, et in circulo apud Ni-kel Karle hospicio honorifice suscepti et optime tractati vo-torumque suorum compotes facti, die Lunae, tredecima men-sis Maii recesserunt. Anno autem domini 1494 die Jovis, de-cima septima mensis Aprilis, convenerunt in Leuczovia ger-mani, Wladislaus Hungariae et Bohemiae, Joannesque Albertus Poloniae reges, dux Sigismundus et Fredericus Archiepiscopus Gnesnensis Episcopusque Graccoviensis et Gardinalis pronun-ciatus. Item Fredericus Marchio Brandenburgensis regum so-rorius, cum magnificis et consiliariis regnorum Hungariae at-que Poloniae, multisque ac variis interpositis tractatibus super regnorum unione, super bello in Thurcas et extirpatione Va-lachi, irritatis et omnibus articulis fere conclusis reiectis, va-cui ad propria discesserunt. Anno praefato die Martis, tertia mensis Junii, notabilis legatus imperatoris Thurcarum, 12 ca-melos habens, Graccoviam advenit, in domo ducum Mazoviae in acie circuli Graccoviensis hospicio exceptus. Preparabantque et quasi singulis diebus Thurci in circulo Graccoviensi sub pretorio fimum et pabula camelorum desiccabant. Astruebant tunc memores et seniores, eum fore annum quadragesimum, quem divus Joannes Capistranus praedicando Graccoviae pro-phetice dixerat: Veniet Thurcus huc, et equos suos in circulo Graccoviensi locabit, si correctio morum et vitae in vobis non aderit. Utque narratores affirmabant, tametsi de Thurea-rum imperatore non fuit verificatum, in nuncio tamen eius sub conditione expressa verissirne impletum fuit. Terribile quoque dictu, horribilis plaga eo tempore accidit. Nam die solis, 29 mensis Junii, quae fuit Apostolorum Petri et Pauli, in nocte sequenti, maximus ignis a pistoribus circa novam portam exortus, omnes structuras iuxta murum et in mediis plateis, praeter circulum usque ad plateam sutorum conflagra-vit et consurapsit. Cecideruntque portae sancti Nicolai, sancti Floriani, Slawkoviensis. Ecclesia sancti Marci et clipei eius cum toto monasterio ceciderunt, turres civitatis in praedicto circuitu, et turris ecclesiae sancti Stephani cum campanis et domo pastorali exustae sunt. Judaei post sanctum Stephanum Re- gum et princi- pum in Leu-czo-viam con-ven-tus. Lega-tus Thur- ci Grac-30viam venit. Capi-strani vatici-nium. Alberti in regem Poloniae Graccoviam ire iussit. Qui die Jo-vis secunda Maii Graccoviam ingressi, et in circulo apud Ni-kel Karle hospicio honorifice suscepti et optime tractati vo-torumque suorum compotes facti, die Lunae, tredecima men-sis Maii recesserunt. Anno autem domini 1494 die Jovis, de-cima septima mensis Aprilis, convenerunt in Leuczovia ger-mani, Wladislaus Hungariae et Bohemiae, Joannesque Albertus Poloniae reges, dux Sigismundus et Fredericus Archiepiscopus Gnesnensis Episcopusque Graccoviensis et Gardinalis pronun-ciatus. Item Fredericus Marchio Brandenburgensis regum so-rorius, cum magnificis et consiliariis regnorum Hungariae at-que Poloniae, multisque ac variis interpositis tractatibus super regnorum unione, super bello in Thurcas et extirpatione Va-lachi, irritatis et omnibus articulis fere conclusis reiectis, va-cui ad propria discesserunt. Anno praefato die Martis, tertia mensis Junii, notabilis legatus imperatoris Thurcarum, 12 ca-melos habens, Graccoviam advenit, in domo ducum Mazoviae in acie circuli Graccoviensis hospicio exceptus. Preparabantque et quasi singulis diebus Thurci in circulo Graccoviensi sub pretorio fimum et pabula camelorum desiccabant. Astruebant tunc memores et seniores, eum fore annum quadragesimum, quem divus Joannes Capistranus praedicando Graccoviae pro-phetice dixerat: Veniet Thurcus huc, et equos suos in circulo Graccoviensi locabit, si correctio morum et vitae in vobis non aderit. Utque narratores affirmabant, tametsi de Thurea-rum imperatore non fuit verificatum, in nuncio tamen eius sub conditione expressa verissirne impletum fuit. Terribile quoque dictu, horribilis plaga eo tempore accidit. Nam die solis, 29 mensis Junii, quae fuit Apostolorum Petri et Pauli, in nocte sequenti, maximus ignis a pistoribus circa novam portam exortus, omnes structuras iuxta murum et in mediis plateis, praeter circulum usque ad plateam sutorum conflagra-vit et consurapsit. Cecideruntque portae sancti Nicolai, sancti Floriani, Slawkoviensis. Ecclesia sancti Marci et clipei eius cum toto monasterio ceciderunt, turres civitatis in praedicto circuitu, et turris ecclesiae sancti Stephani cum campanis et domo pastorali exustae sunt. Judaei post sanctum Stephanum Re- gum et princi- pum in Leu-czo-viam con-ven-tus. Lega-tus Thur- ci Grac-30viam venit. Capi-strani vatici-nium. Judaei Graco- via expul- si. commorantes vehementer arserunt, et immisericorditer per stipendiarios, quorum magna copia illis diebus Graccoviae ad-erat, direpti sunt. Nosque in domo aciali Turzonis plateae sancti Stephani arsimus. Haec cum vidissent Thurci, stolidam gentem Polonorum, improvidam inertemque ad prohibendam exu-stionem cum exprobracione dixerunt et omnia sua in camelos ac equos imposita ligarunt, parati de civitate egredi. Sic et Car-dinalis Fridericus, quae sua fuere, in currus cuncta imponere iussit, et si incendium Episcopali curiae appropinquaret, e Graccovia excedere disposuerat. Continuata est haec plaga in-cendii a prima hora noctis usque post ortum solis, Legati quoque Thurcarum extunc quarta die, ulteriora non expectan-do * die Jovis, tertia die mensis Julii de Graccovia absces-serunt. Ad instantiam autem civium Graccoviensium, tanquam propter ipsos huiuscemodi plaga conflagrationis evenisset, Rex Albertus Judaeos de Graccovia in Kazimiriam sub murum, iuxta ecclesiam sancti Laurentii, ubi cellae pro collegio et lectoriis per Kazimirum secundum regem Poloniae extructae fuerant, ubi in hanc diem morantur, transtulit. CAPUT LXXV. Anno domini 1497 his calamitatibus, grandius malum successit, nam rex Albertus a Valacho * jam pridem injuria la-cessitus bellum ingens atque idem periculosum suscepit. Quo uni-versam Poloniam, Russiam, Mazoviam, Joannemque de Tiffen Magistrum Prussiae, reliquas terras, * in arma concitavit, prae-terea mercenarium militem equestris, pedestrisque ordinis, im-modicum his iunxit, atque instructum exercitum ad dies Ju-nii apud Leopolim recensuit. Quo reviso ordinatoque die 26 Junii, feria secunda post divi Joannis baptistae diem, cum toto exercitu, et Sigismundo fratre, a Leopoli solvit, iterque in Valachiam non sine malo omine dirigens. Haec inter pro-digia infoelicis expeditionis numeranda, precessere: boves du-centi post exercitum pulsi, Leopolim versus turbinis vehe-mentis impetu dispersi sisti non potuerunt, sed partim in ipso Judaei Graco- via expul- si. commorantes vehementer arserunt, et immisericorditer per stipendiarios, quorum magna copia illis diebus Graccoviae ad-erat, direpti sunt. Nosque in domo aciali Turzonis plateae sancti Stephani arsimus. Haec cum vidissent Thurci, stolidam gentem Polonorum, improvidam inertemque ad prohibendam exu-stionem cum exprobracione dixerunt et omnia sua in camelos ac equos imposita ligarunt, parati de civitate egredi. Sic et Car-dinalis Fridericus, quae sua fuere, in currus cuncta imponere iussit, et si incendium Episcopali curiae appropinquaret, e Graccovia excedere disposuerat. Continuata est haec plaga in-cendii a prima hora noctis usque post ortum solis, Legati quoque Thurcarum extunc quarta die, ulteriora non expectan-do * die Jovis, tertia die mensis Julii de Graccovia absces-serunt. Ad instantiam autem civium Graccoviensium, tanquam propter ipsos huiuscemodi plaga conflagrationis evenisset, Rex Albertus Judaeos de Graccovia in Kazimiriam sub murum, iuxta ecclesiam sancti Laurentii, ubi cellae pro collegio et lectoriis per Kazimirum secundum regem Poloniae extructae fuerant, ubi in hanc diem morantur, transtulit. CAPUT LXXV. Anno domini 1497 his calamitatibus, grandius malum successit, nam rex Albertus a Valacho * jam pridem injuria la-cessitus bellum ingens atque idem periculosum suscepit. Quo uni-versam Poloniam, Russiam, Mazoviam, Joannemque de Tiffen Magistrum Prussiae, reliquas terras, * in arma concitavit, prae-terea mercenarium militem equestris, pedestrisque ordinis, im-modicum his iunxit, atque instructum exercitum ad dies Ju-nii apud Leopolim recensuit. Quo reviso ordinatoque die 26 Junii, feria secunda post divi Joannis baptistae diem, cum toto exercitu, et Sigismundo fratre, a Leopoli solvit, iterque in Valachiam non sine malo omine dirigens. Haec inter pro-digia infoelicis expeditionis numeranda, precessere: boves du-centi post exercitum pulsi, Leopolim versus turbinis vehe-mentis impetu dispersi sisti non potuerunt, sed partim in ipso suburbio fossatis se immitentes, colla fregerunt, partim densis syhis errabundi dispersi, ex omnique numero vix octorecollecti fuerunt.Rege ipso fluvium, exiguo alveo dilabentem, transeunte, dextralis equus candidissimus regique charus ipso insidente corruit, neque omni opera a submersione servatus est. Praeterea quidam Sropski ge-nere nobilis, alioqui pauci sensus, Leopoli iteratis vicibus, no-stros succubituros non sine terrore exclamabat. Fulmen item castris dilapsum, nobilem unum, et equos duodecim intere-mit. Sacerdoti apud regem divina celebranti * hostia ter mani-bus excidens in terram usque prolapsa. His terrorem incutien-tibus, nihilominus a sceleribus nihil temperatum, exercitus per-missis mulieribus reiertus, ferunturque ipsi Primores et Du-ces, nocturna libidine non saciati, clara luce publicis balneis, et tina, inter amplexus mulierum voluptatibus indulsisse. * Quumque ingressi Valachium pertransirent, tantus metus et tre-mor eos concussit, ut plerumque multi Poloni a paucis Valachis in ignominiosam fugam verterentur. Et fortunati, ut saepe aut occiderent aut captivarent secundum illum Deuteronomii 32 et psalmi sabbati ultimi: Quomodo prosequebatur unus mille et duo fugaverunt decem millia. Nonne ideo quia deus suus vendidit eos et dominus conclusit illos. Ipseque Stephanus Palatinus Valachiae plures captos exenterabat et eviscerabat et in extis, quid comede-rent inspiciebat et extimabat, alios suspendebat et partiebatur. Non-nullos alia dira morte afficiebat et consumabat. Idcirco Poloni ad regem Albertum, ut in domos redirent, clamabant. Non potue-runt quoniam posi se nullis castris incastellatis, nec exercitibus locatis itinera concluserant. Pervenitque res ad Soczava, et ca-strum missis aliquoties machinis bellicis frustra oppugnabat. Va-•lachis illudentibus et deridentibus caudisque murum subsanative abstergentibus, quod rex videns non proficiens, foedus cum Stepha-no Palatino pepigit. Qui inter loquendum ab exercitibus alienige-narum regem non avisavit, sed ut provideret, monuit. Itaque dum redirent atque omnia diligenter custodirentur et Majores Po-loni sylvam cum rege febricitante et aegrotante primnm pertransi-rent, Minores Poloni tanquam magis armati, postrema custodien-tes subsequebantur et prima luce orto sole 26 Octobris quae fuit feria quinta ante Simonis et Judae apostolorum, a Turcis praetio Omina infoe- licis belli. suburbio fossatis se immitentes, colla fregerunt, partim densis syhis errabundi dispersi, ex omnique numero vix octorecollecti fuerunt.Rege ipso fluvium, exiguo alveo dilabentem, transeunte, dextralis equus candidissimus regique charus ipso insidente corruit, neque omni opera a submersione servatus est. Praeterea quidam Sropski ge-nere nobilis, alioqui pauci sensus, Leopoli iteratis vicibus, no-stros succubituros non sine terrore exclamabat. Fulmen item castris dilapsum, nobilem unum, et equos duodecim intere-mit. Sacerdoti apud regem divina celebranti * hostia ter mani-bus excidens in terram usque prolapsa. His terrorem incutien-tibus, nihilominus a sceleribus nihil temperatum, exercitus per-missis mulieribus reiertus, ferunturque ipsi Primores et Du-ces, nocturna libidine non saciati, clara luce publicis balneis, et tina, inter amplexus mulierum voluptatibus indulsisse. * Quumque ingressi Valachium pertransirent, tantus metus et tre-mor eos concussit, ut plerumque multi Poloni a paucis Valachis in ignominiosam fugam verterentur. Et fortunati, ut saepe aut occiderent aut captivarent secundum illum Deuteronomii 32 et psalmi sabbati ultimi: Quomodo prosequebatur unus mille et duo fugaverunt decem millia. Nonne ideo quia deus suus vendidit eos et dominus conclusit illos. Ipseque Stephanus Palatinus Valachiae plures captos exenterabat et eviscerabat et in extis, quid comede-rent inspiciebat et extimabat, alios suspendebat et partiebatur. Non-nullos alia dira morte afficiebat et consumabat. Idcirco Poloni ad regem Albertum, ut in domos redirent, clamabant. Non potue-runt quoniam posi se nullis castris incastellatis, nec exercitibus locatis itinera concluserant. Pervenitque res ad Soczava, et ca-strum missis aliquoties machinis bellicis frustra oppugnabat. Va-•lachis illudentibus et deridentibus caudisque murum subsanative abstergentibus, quod rex videns non proficiens, foedus cum Stepha-no Palatino pepigit. Qui inter loquendum ab exercitibus alienige-narum regem non avisavit, sed ut provideret, monuit. Itaque dum redirent atque omnia diligenter custodirentur et Majores Po-loni sylvam cum rege febricitante et aegrotante primnm pertransi-rent, Minores Poloni tanquam magis armati, postrema custodien-tes subsequebantur et prima luce orto sole 26 Octobris quae fuit feria quinta ante Simonis et Judae apostolorum, a Turcis praetio Omina infoe- licis belli. Clades Polo- no- rum. Thur-carum Tarta-rorum- que incur- sio. conductis, ab Hungaris Septemcastrensibus et Transylvaniae ab ipsis quoque Valachis invasi, occisi et deleti sunt. Inter quos plures de domo bipennium corruerunt, praecipue Nicolaus Pa-latinus Russiae et Gabriel haeres in Moravicze ambo de Than-czin qui perierunt, Joannes Sbignei de eodem Thanczin Suc-camerarii Graccoviensis et Capitanei Marieburgensis filius, qui in Thurciam venditus erat, postea per fugam liberatuB. Deinde hostilis exercitus Prutenos et Mazovitas castra Polonorum sequen-tes et divisos aut occidit, aut captivos vendidit. AJiqui Poloni ligati crinibus capitis crispatis longis et simul iuncti in conspec-tum Palatini Stephani pellebantur. Bcliqui a Thurcis et hostibus distracti in Thurciam aliasque regiones abducebantur. JExercitus autem regius superremanens, tota hebdomada donec Bussiam in-traverat, persequutiones et molestias perpessus est. Fuitque ingens ac inestimabilis in Polonia de tali casu moeror. * Insuper af-flictis addita est afflictio. Nam sequenti anno in princi-pio Maii, Turci, Thartari, et Valachi iuncti, Russiam irrurn-pentes, plurimam stragem in hominibns crudeliter fecerunt, iacebant passim in viis et campis occisi. Omnia oppida sub montibus et in medio circa Leopolim et Przemisliam, usque ad oppidum Canczugam incenderunt, vastarunt, et diruerunt; Et tempore modico commorati, cum maxima praeda salvi dis-cesserunt. Haec novitas, quom die Mercurii sedecima Maii Graccoviam esset delata, non parum omnem statum terruit, etiam nonnullos fugae accinxisset, nisi vel timor, vel spes a rege prohibuisset. Extunc Graccoviensis fossata versus campe-stria et Cleparz expurgari coeperunt. Et iacto fundamento ad propugnaculum extruendum ante portam sancti Floriani (quod proximis annis magnis impensis finierunt) oppidum Cleparz in magna sui parte, quae fluvio Rudawka superimminebat demo-liti sunt, deiecerunt atque diminuerunt, turres quoque muri Graccoviensis versus Cleparz, quas post exustionem muro in altum erigere coeperant, complebant et aediflcarunt. Coepit deinde rex Albertus quaerere modos resistendi hosti, auxiliaque a Wladislao rege Hungariae et Bohemiae, germano suo atque ab ipsis Hungaris expetere. Et Veniente legato eorum Episco-po Vesperimensi Graccoviam. prima Julii anno praefato 1498, Clades Polo- no- rum. Thur-carum Tarta-rorum- que incur- sio. conductis, ab Hungaris Septemcastrensibus et Transylvaniae ab ipsis quoque Valachis invasi, occisi et deleti sunt. Inter quos plures de domo bipennium corruerunt, praecipue Nicolaus Pa-latinus Russiae et Gabriel haeres in Moravicze ambo de Than-czin qui perierunt, Joannes Sbignei de eodem Thanczin Suc-camerarii Graccoviensis et Capitanei Marieburgensis filius, qui in Thurciam venditus erat, postea per fugam liberatuB. Deinde hostilis exercitus Prutenos et Mazovitas castra Polonorum sequen-tes et divisos aut occidit, aut captivos vendidit. AJiqui Poloni ligati crinibus capitis crispatis longis et simul iuncti in conspec-tum Palatini Stephani pellebantur. Bcliqui a Thurcis et hostibus distracti in Thurciam aliasque regiones abducebantur. JExercitus autem regius superremanens, tota hebdomada donec Bussiam in-traverat, persequutiones et molestias perpessus est. Fuitque ingens ac inestimabilis in Polonia de tali casu moeror. * Insuper af-flictis addita est afflictio. Nam sequenti anno in princi-pio Maii, Turci, Thartari, et Valachi iuncti, Russiam irrurn-pentes, plurimam stragem in hominibns crudeliter fecerunt, iacebant passim in viis et campis occisi. Omnia oppida sub montibus et in medio circa Leopolim et Przemisliam, usque ad oppidum Canczugam incenderunt, vastarunt, et diruerunt; Et tempore modico commorati, cum maxima praeda salvi dis-cesserunt. Haec novitas, quom die Mercurii sedecima Maii Graccoviam esset delata, non parum omnem statum terruit, etiam nonnullos fugae accinxisset, nisi vel timor, vel spes a rege prohibuisset. Extunc Graccoviensis fossata versus campe-stria et Cleparz expurgari coeperunt. Et iacto fundamento ad propugnaculum extruendum ante portam sancti Floriani (quod proximis annis magnis impensis finierunt) oppidum Cleparz in magna sui parte, quae fluvio Rudawka superimminebat demo-liti sunt, deiecerunt atque diminuerunt, turres quoque muri Graccoviensis versus Cleparz, quas post exustionem muro in altum erigere coeperant, complebant et aediflcarunt. Coepit deinde rex Albertus quaerere modos resistendi hosti, auxiliaque a Wladislao rege Hungariae et Bohemiae, germano suo atque ab ipsis Hungaris expetere. Et Veniente legato eorum Episco-po Vesperimensi Graccoviam. prima Julii anno praefato 1498, concordiam inter Hungaros et Polonos ad opponendum com-muni marte> se hostibus concluserunt, et Te deum laudamus, dje Jovis, quae fuit duodecima Julii decantaverunt. Sed talis concordia, nil iuvamenti attulit, Thartari namque Russiam in fme Julii invadentes, longe lateque grassati, cum praeda ad propria remearunt. Contra quos rex Albertus, regnicolarum exercitu collecto, de Graccovia die Martis, septima mensis Augusti exivit, sed nihil effecit, sed circa Sandomiriam omnibus villis destructis et exhaustis, ad sua abire permisit Post Thartaros, Thurci circa diem sanctae Catharinae submontana Russiae eodem anno circa Sambor et Halicz devastaverunt, neque aliquo certa-mine lacessiti. Verum vel Deo, vel eorum infortunio sic cogente, frigoribusque aerisque intemperie, inedia atque nivibus, supra quam quadraginta millia equorum hominumque periere, reliqui tamen, quorum ultra viginti millia dicuntur fuisse, salvi post damna illata recesserunt. * Alium itaque modum pacis nan-ciscendae aggressi, quoniam absque Valachis, exteras ac bar-baras nationes ad invadendum regnum excitantibus pax non fieret, persuasi et vocati Graccoviae convenerunt Episcopus Varadiensis nomine Hungarorum, Oratores Stephani Palatini Valachiae, Oratores Alexandri magni ducis et Lithuanorum et Poloni. Hir omnes post longas moras et consilia, anno domini 1499, die Veneris, decimanona Aprilis sibi invicem mutuam assistentiam et auxilia contra Thurcas et Thartaros iurarunt. Episcopo autem Varadiense de Graccovia 22 Aprilis quae fuit feria secunda ante Adalberti recedente, legati ducis Iwan Moskoviae in crastino, et fuit dies sancti Adalberti, advenerunt. Et hi similiter de pace requisiti tractaverunt et promiserunt. CAPUT LXXVI. Anno autem domini 1500 die Martis, 25 Februarii quae fuit dies sancti Mathiae apostoli in anno bissextili, Oratores imperatoris Thurcorum Baisseti Graccoviam advenerunt, et antequam inducias pacis cum rege Alberto flrmarent, Kurzanoga habitaculum et specula regia castri Graccoviensis, in praesentia eorum die Veneris, decima Aprilis, et fuit feria sexta ante Foe- dus cum Hun- garis. Thar- taro- rum incur- sio. Thur- corum invasio Pacis stu- dium. Orato-res Bais-set impe- rato-ris. Co- metes, concordiam inter Hungaros et Polonos ad opponendum com-muni marte> se hostibus concluserunt, et Te deum laudamus, dje Jovis, quae fuit duodecima Julii decantaverunt. Sed talis concordia, nil iuvamenti attulit, Thartari namque Russiam in fme Julii invadentes, longe lateque grassati, cum praeda ad propria remearunt. Contra quos rex Albertus, regnicolarum exercitu collecto, de Graccovia die Martis, septima mensis Augusti exivit, sed nihil effecit, sed circa Sandomiriam omnibus villis destructis et exhaustis, ad sua abire permisit Post Thartaros, Thurci circa diem sanctae Catharinae submontana Russiae eodem anno circa Sambor et Halicz devastaverunt, neque aliquo certa-mine lacessiti. Verum vel Deo, vel eorum infortunio sic cogente, frigoribusque aerisque intemperie, inedia atque nivibus, supra quam quadraginta millia equorum hominumque periere, reliqui tamen, quorum ultra viginti millia dicuntur fuisse, salvi post damna illata recesserunt. * Alium itaque modum pacis nan-ciscendae aggressi, quoniam absque Valachis, exteras ac bar-baras nationes ad invadendum regnum excitantibus pax non fieret, persuasi et vocati Graccoviae convenerunt Episcopus Varadiensis nomine Hungarorum, Oratores Stephani Palatini Valachiae, Oratores Alexandri magni ducis et Lithuanorum et Poloni. Hir omnes post longas moras et consilia, anno domini 1499, die Veneris, decimanona Aprilis sibi invicem mutuam assistentiam et auxilia contra Thurcas et Thartaros iurarunt. Episcopo autem Varadiense de Graccovia 22 Aprilis quae fuit feria secunda ante Adalberti recedente, legati ducis Iwan Moskoviae in crastino, et fuit dies sancti Adalberti, advenerunt. Et hi similiter de pace requisiti tractaverunt et promiserunt. CAPUT LXXVI. Anno autem domini 1500 die Martis, 25 Februarii quae fuit dies sancti Mathiae apostoli in anno bissextili, Oratores imperatoris Thurcorum Baisseti Graccoviam advenerunt, et antequam inducias pacis cum rege Alberto flrmarent, Kurzanoga habitaculum et specula regia castri Graccoviensis, in praesentia eorum die Veneris, decima Aprilis, et fuit feria sexta ante Foe- dus cum Hun- garis. Thar- taro- rum incur- sio. Thur- corum invasio Pacis stu- dium. Orato-res Bais-set impe- rato-ris. Co- metes, Thar- tari Polo- niam depo- pulati. Mos- kus Li- thua- niam vasta- vit. Lega- tus summi Ponti - ficis. Thar-taro-rum incur-sio. Ramispalmarum exusta est. Deinceps Cometes dominus asto-ne, flagellum irae dei, feria quarta 20 Maii, in parte Septem-trionis sub signo Capricorni apparuit, et notatus est supra Lithuaniam, Russiam et Minorem Poloniam girans. Et eo dis-parente in diebus Penthecostes, alias circa octavam diem Ju-nii, statim Thartari regnum Poloniae intraverunt, et circa Lublin, Thurobin, Belsz, Krasnystaw, et alia loca eis propinqua depopulando vastaverunt. Eodem tempore Iwan dux Mosco-viae, altera vice Lithuaniam ingressus, circa Smolensko va-stavit, et eam, non habito respectu affinitatis (quia ipse fuit socer et dux Alexander gener) attrivit. Rex Albertus adver-sus Thartaros die Veneris, decimanona Junii, ante vigesimam-primam horam egrediens, nihil memorabile effecit. Et ad ma-trem die Mercurii, 22 Julii in die Mariae Magdalenae rediit. Ad quem legatus Alexandri papae sexti Caspar Episcopus Calliensis (homo callidus et facundus) advenit. Et iubilaeum cum cruciata contra paganos, die dominica, quae hyperlink 30 Au-gusti, Graccoviae de ecclesia sanctae Mariae in circulo pro-cessionatim in ecclesiam Cathedralem incedendo, rege Alberto sequente, publicavit, et mox Thartari iterum irrruerunt, et terribiliter Russiam, Lithuaniam, Sandomiriam, Mazoviam et Lublinensem terras Urzadow, Lanczut, Lasensko, Crasnystaw, Zavichost, circa Oppatow, circa Lublin, in Brzesko Lithuaniae et viciniis eorum vastaverunt. Magnaque praeda abacta, omni-bus magnificis misere dormitantibus et defensam nullam oppo-nentibus, libere abscesserunt. Qui autem transitum Thartaro-rum opposuerant et obsiderant, domini Petrus Myszkowski pa-latinus Siradiensis et Capitaneus Leopoliensis, Nicolaus Ka-mienieczki palatinus Sandomiriensis et Capitaneus Graccovien-sis, et caeteri nobiles, quum supra numerum plurimi fuissent, timidi in Thartaros non insiluerunt. Rex autem Albertus die Lunae, quartadecima mensis Septembris, et fuit exaltationis sanctae Crucis, contra eosdem Thartaros de Graccovia circa horam quindecimam cum quibusdam cruce signatis exeundo, eadem sorte qua prius, nihil defense adducens rediit. Verum cruce signati, inter quos plures religiosi et monachi fuerunt, post discessum regis de Graccovia, Judaeos in Kazimiria per Thar- tari Polo- niam depo- pulati. Mos- kus Li- thua- niam vasta- vit. Lega- tus summi Ponti - ficis. Thar-taro-rum incur-sio. Ramispalmarum exusta est. Deinceps Cometes dominus asto-ne, flagellum irae dei, feria quarta 20 Maii, in parte Septem-trionis sub signo Capricorni apparuit, et notatus est supra Lithuaniam, Russiam et Minorem Poloniam girans. Et eo dis-parente in diebus Penthecostes, alias circa octavam diem Ju-nii, statim Thartari regnum Poloniae intraverunt, et circa Lublin, Thurobin, Belsz, Krasnystaw, et alia loca eis propinqua depopulando vastaverunt. Eodem tempore Iwan dux Mosco-viae, altera vice Lithuaniam ingressus, circa Smolensko va-stavit, et eam, non habito respectu affinitatis (quia ipse fuit socer et dux Alexander gener) attrivit. Rex Albertus adver-sus Thartaros die Veneris, decimanona Junii, ante vigesimam-primam horam egrediens, nihil memorabile effecit. Et ad ma-trem die Mercurii, 22 Julii in die Mariae Magdalenae rediit. Ad quem legatus Alexandri papae sexti Caspar Episcopus Calliensis (homo callidus et facundus) advenit. Et iubilaeum cum cruciata contra paganos, die dominica, quae hyperlink 30 Au-gusti, Graccoviae de ecclesia sanctae Mariae in circulo pro-cessionatim in ecclesiam Cathedralem incedendo, rege Alberto sequente, publicavit, et mox Thartari iterum irrruerunt, et terribiliter Russiam, Lithuaniam, Sandomiriam, Mazoviam et Lublinensem terras Urzadow, Lanczut, Lasensko, Crasnystaw, Zavichost, circa Oppatow, circa Lublin, in Brzesko Lithuaniae et viciniis eorum vastaverunt. Magnaque praeda abacta, omni-bus magnificis misere dormitantibus et defensam nullam oppo-nentibus, libere abscesserunt. Qui autem transitum Thartaro-rum opposuerant et obsiderant, domini Petrus Myszkowski pa-latinus Siradiensis et Capitaneus Leopoliensis, Nicolaus Ka-mienieczki palatinus Sandomiriensis et Capitaneus Graccovien-sis, et caeteri nobiles, quum supra numerum plurimi fuissent, timidi in Thartaros non insiluerunt. Rex autem Albertus die Lunae, quartadecima mensis Septembris, et fuit exaltationis sanctae Crucis, contra eosdem Thartaros de Graccovia circa horam quindecimam cum quibusdam cruce signatis exeundo, eadem sorte qua prius, nihil defense adducens rediit. Verum cruce signati, inter quos plures religiosi et monachi fuerunt, post discessum regis de Graccovia, Judaeos in Kazimiria per violentiam effracta porta Kazimiriae Glinyana, caeterisque por- bis et ostiis Hebraeorum, die Mercurii, sedecima Septembris fcumultuose spoliaverunt, et ex eis de utroque sexu prope vi- ginti occiderunt. Et Graccoviam clausis portis ingredi prohi- biti, per vallum ad campestria iuxta Cleparz progredientes, legatis Thurci in domo Pileczki supra murum hospitatis, ma- nibus et armis tensis minitarunt et die tertia regem versus Russiam insequuti sunt. Anno domini 1501 rex Albertus in Marcio, ex conventione Piotrkoviensi in Graccoviam diver- tens, Heliam Valachum (ut fertur haeredem Valachiae) propter violatas litteras suas, de consilio consiliariorum suorum in Ozchow in praesentia nunctiorum Stephani Voievodae Vala- chiae decollari iussit. Fuit autem Helias filius olim Petri com- petitoris Stephani in principatu Valachiae. Post festa paschae anno praemisso 1501 die Martis vigesima Aprilis, quae fuit feria tertia post conductum paschae, rex Albertus Graccoviam relinquens, in Prussiam perrexit et in oppido Thorun splen- dide extructo, apoplexia die Jovis, decimaseptima Junii, et fuit octava corporis Christi et tertia dies post Viti, hora quartadecima occubuit. Hoc fato tantus rex immatura morte non sine suorum moerore absumptus est. Cui magnanimitas fides, dexteritas, consilium, prudentia, et in rebus gerendis industria nunquam defuere, sed fortuna quae non ex aequo sedes suas apud homines locavit plerunque illius rebus con- traria fuit, hincquam factum est, ut quum in omni reipublicae eventu sapienter citoque consuleret, iniqua fortuna omne con- silium everteret. Alberti autem mors uti Sarmatis luctum, ita plerisque exteris nationibus, quibus tanti regis in gerendis rebus industria suspecta esset, laetitiam attulit, tanto maio- rem, quo magis insperata mors omnia consilia interciperet; potuisset hic princeps, si fortunam cum caeteris animi doti- bus habuisset, omnium maiorum virtutem adaequare. Albertus quoque prudentia et audacia nulli ducum secundus fuit, ut etiam summis se periculis non subtraheret. Sed quum ad ma- ximas iam res aspiraret, iniquo fato sublatus est. Signa mortem eius portendentia,fuerat Cometes predictus septemtrionalis. Ku- rzanoga regia habitatio exusta, et globus turris praetorii 34 Cruce signati Ju-daeos inva-dunt. Judae- orum exclu- sio. Heliae Vala- chi oc- cisio. Signa mor-tem prae-ceden-tia. violentiam effracta porta Kazimiriae Glinyana, caeterisque por- bis et ostiis Hebraeorum, die Mercurii, sedecima Septembris fcumultuose spoliaverunt, et ex eis de utroque sexu prope vi- ginti occiderunt. Et Graccoviam clausis portis ingredi prohi- biti, per vallum ad campestria iuxta Cleparz progredientes, legatis Thurci in domo Pileczki supra murum hospitatis, ma- nibus et armis tensis minitarunt et die tertia regem versus Russiam insequuti sunt. Anno domini 1501 rex Albertus in Marcio, ex conventione Piotrkoviensi in Graccoviam diver- tens, Heliam Valachum (ut fertur haeredem Valachiae) propter violatas litteras suas, de consilio consiliariorum suorum in Ozchow in praesentia nunctiorum Stephani Voievodae Vala- chiae decollari iussit. Fuit autem Helias filius olim Petri com- petitoris Stephani in principatu Valachiae. Post festa paschae anno praemisso 1501 die Martis vigesima Aprilis, quae fuit feria tertia post conductum paschae, rex Albertus Graccoviam relinquens, in Prussiam perrexit et in oppido Thorun splen- dide extructo, apoplexia die Jovis, decimaseptima Junii, et fuit octava corporis Christi et tertia dies post Viti, hora quartadecima occubuit. Hoc fato tantus rex immatura morte non sine suorum moerore absumptus est. Cui magnanimitas fides, dexteritas, consilium, prudentia, et in rebus gerendis industria nunquam defuere, sed fortuna quae non ex aequo sedes suas apud homines locavit plerunque illius rebus con- traria fuit, hincquam factum est, ut quum in omni reipublicae eventu sapienter citoque consuleret, iniqua fortuna omne con- silium everteret. Alberti autem mors uti Sarmatis luctum, ita plerisque exteris nationibus, quibus tanti regis in gerendis rebus industria suspecta esset, laetitiam attulit, tanto maio- rem, quo magis insperata mors omnia consilia interciperet; potuisset hic princeps, si fortunam cum caeteris animi doti- bus habuisset, omnium maiorum virtutem adaequare. Albertus quoque prudentia et audacia nulli ducum secundus fuit, ut etiam summis se periculis non subtraheret. Sed quum ad ma- ximas iam res aspiraret, iniquo fato sublatus est. Signa mortem eius portendentia,fuerat Cometes predictus septemtrionalis. Ku- rzanoga regia habitatio exusta, et globus turris praetorii 34 Cruce signati Ju-daeos inva-dunt. Judae- orum exclu- sio. Heliae Vala- chi oc- cisio. Signa mor-tem prae-ceden-tia. Omen malum Sepul- tura Al- berti. Graccoviensis supremus vento abruptus, ac die Mercurii 20 Februarii, quae fuit dies Fabiani et Sebastiani martyris in nocte sequenti deiectus. Praecedenti siquidem aestate hunc globum faber lignarius noviter posuerat, et omniquaque fir-maverat, ut humana aestimatione hunc cadere non fuit possi-bile, et postquam cecidit casum capitis regni et civitatis Grac-coviensis signare. Exiveram ad eum de Graccovia tanquam medicus, post vesperas eiusdem octavae corporis Christi, et die mortis suae. Et circa tabernam in Prandnik, curru in li-mum et profundum lutum devexo, quamvis octo equis Pod-wodorum seu conductorum extraheretur, incassum laborando, penitus extrahi non potuit. Equis ergo ad postrema currus aredatis et ligatis, nobis prius ad ripas exilientibus, vix.et aegre retrorsum, Graccoviam versus extractus est, quod fuit omen mali, et ad Graccoviam inconsolate redeundi. Et adhuc nobis in Piotrkow venientibus, obtentoque subvectigali et pod-vodis atque discessum parantibus, oppidani insurrexerunt (quoniam regem Albertum vita functum intellexerant) et auli-cos regis gladiis, fustibus, et lignis grosse sectis persequuti, occidere conabantur. Qui fuga sese salvarunt, et in hospicio apud Adam scribam oppidi clauserunt. Tarde igitur egressi et molestias plures admodum et frustra passi, in Graccoviam inconsolati et insalariati reversi sumus. Funus autem regis Alberti, post hoc Graccoviam die Lunae vigesima sexta Julii, quae fuit dies sanctae Annae post meridiem adductum est, et hora xigesima, cum decentia et honore regio, in sacello sancti Joannis evangelistae, ecclesiae Cathedralis Craccoviensis ad dextram chori sitam, sepulturae traditum est. Cuius sacelli alteram partem, regina Elizabeth pariete facto diremit et se-clusit. Et tam sarcophagum quam ipsum sacellum, propriis im-pensis, prout matrem decet, adornavit, duosque lectores mis-sarum pro anima defuncti in perpetuum fundavit. Post hu-iuscemodi quoque sepulturam, Fridericus Cardinalis, Primas Gneznensis et Episcopus Graccoviensis, quosdam spirituales aulicos mancipavit, turbavit, et cum sua societate tanquam reos et thesaurorum ablatores, in carcere, reliquos in seracu-lis reclusit. Qui excusatione adhibita, liberati sunt, Fuit autem Omen malum Sepul- tura Al- berti. Graccoviensis supremus vento abruptus, ac die Mercurii 20 Februarii, quae fuit dies Fabiani et Sebastiani martyris in nocte sequenti deiectus. Praecedenti siquidem aestate hunc globum faber lignarius noviter posuerat, et omniquaque fir-maverat, ut humana aestimatione hunc cadere non fuit possi-bile, et postquam cecidit casum capitis regni et civitatis Grac-coviensis signare. Exiveram ad eum de Graccovia tanquam medicus, post vesperas eiusdem octavae corporis Christi, et die mortis suae. Et circa tabernam in Prandnik, curru in li-mum et profundum lutum devexo, quamvis octo equis Pod-wodorum seu conductorum extraheretur, incassum laborando, penitus extrahi non potuit. Equis ergo ad postrema currus aredatis et ligatis, nobis prius ad ripas exilientibus, vix.et aegre retrorsum, Graccoviam versus extractus est, quod fuit omen mali, et ad Graccoviam inconsolate redeundi. Et adhuc nobis in Piotrkow venientibus, obtentoque subvectigali et pod-vodis atque discessum parantibus, oppidani insurrexerunt (quoniam regem Albertum vita functum intellexerant) et auli-cos regis gladiis, fustibus, et lignis grosse sectis persequuti, occidere conabantur. Qui fuga sese salvarunt, et in hospicio apud Adam scribam oppidi clauserunt. Tarde igitur egressi et molestias plures admodum et frustra passi, in Graccoviam inconsolati et insalariati reversi sumus. Funus autem regis Alberti, post hoc Graccoviam die Lunae vigesima sexta Julii, quae fuit dies sanctae Annae post meridiem adductum est, et hora xigesima, cum decentia et honore regio, in sacello sancti Joannis evangelistae, ecclesiae Cathedralis Craccoviensis ad dextram chori sitam, sepulturae traditum est. Cuius sacelli alteram partem, regina Elizabeth pariete facto diremit et se-clusit. Et tam sarcophagum quam ipsum sacellum, propriis im-pensis, prout matrem decet, adornavit, duosque lectores mis-sarum pro anima defuncti in perpetuum fundavit. Post hu-iuscemodi quoque sepulturam, Fridericus Cardinalis, Primas Gneznensis et Episcopus Graccoviensis, quosdam spirituales aulicos mancipavit, turbavit, et cum sua societate tanquam reos et thesaurorum ablatores, in carcere, reliquos in seracu-lis reclusit. Qui excusatione adhibita, liberati sunt, Fuit autem Joannes Albertus rex Poloniae procerae staturae, oculorum rubicundorum et faciei cum quadara morpheatione et exituris. Robustus, ossosus et audax, secundum pecfcus manus et pe-des pilosus, secundum caput paucis, raris et nigris crinibus respersus. Fuit prudentia atque soleribia praeditus, lingua ex-peditus, sermone latino tanquam alter rhetor (ultra poloni-cum et theutonicum) ornatissime et sufficienter imbutus. Hi-storias legebat, et disputationes doetorum amabat. In incessu maturus, et in incedendo (ut saepe) cultro ad latus suum ac-cineto progrediens, voluptatibus et libidini tauquam homo raar-tialis indulgebat. Et quom multa pertinentissime et prudenter, consulfcando atque respondendo disserebat, in hoc defectuosus diminutus et sine laude fuit, quod bene tractata et dicta non exequebatur, nec effectui demandabat. In obeundis bellis in-fortunatus, in aedificando negligens ac nullus et regnicolis ul-timatim * invisus. Regnavit supra Polonos 8. annis, octoque mensibus et vigintiquatuor diebus. Vixit annis quadraginta uno, mensibus quinque et viginti uno diebus. CAPUT LXXVIII 1) In hoc quoque anno die Saturni, in vigilia Bartholomaei apostoli aulici et stipendiarii regiae maiestatis, circa Visznye-wiecz, per Thartaros * fere omnes profligati et occisi sunt. Inter quos Henrzych Kamyenieczki germanus Nicolai palatini et Capitanei Graccoviensis, et Dzersek nepos Pauli de Glo-vina Decani Graccoviensis occisi ceciderunt. Anno domini 1495 die Lunae 23 Februarii. Janussius dux Mazoviae et germa-nus ducis Conradi, absque uxore et prole mortuus est. Ic-circo rex Albertus Mazoviam, tanquam terram feudalem re-petivit et obtinuit, cum civitatibus et castris Ploczko, Go- Statu -rae ac vitae suae de-scrip-tio. Mo- rum quali- tas. Thar- taro- rum vieto- ria Mors Janus-sii du- eis Mazo- viae. 1) Omittimus hic Caput LXXVII, ubi tantummodo duas variantes, mi-nimi momenti invenimus: Quaedam mulier in nigra villa ante Grac-coviam, apud filium Stavovy et mulier in platea S. Spiritus, Lazur-kowna cognominata. Joannes Albertus rex Poloniae procerae staturae, oculorum rubicundorum et faciei cum quadara morpheatione et exituris. Robustus, ossosus et audax, secundum pecfcus manus et pe-des pilosus, secundum caput paucis, raris et nigris crinibus respersus. Fuit prudentia atque soleribia praeditus, lingua ex-peditus, sermone latino tanquam alter rhetor (ultra poloni-cum et theutonicum) ornatissime et sufficienter imbutus. Hi-storias legebat, et disputationes doetorum amabat. In incessu maturus, et in incedendo (ut saepe) cultro ad latus suum ac-cineto progrediens, voluptatibus et libidini tauquam homo raar-tialis indulgebat. Et quom multa pertinentissime et prudenter, consulfcando atque respondendo disserebat, in hoc defectuosus diminutus et sine laude fuit, quod bene tractata et dicta non exequebatur, nec effectui demandabat. In obeundis bellis in-fortunatus, in aedificando negligens ac nullus et regnicolis ul-timatim * invisus. Regnavit supra Polonos 8. annis, octoque mensibus et vigintiquatuor diebus. Vixit annis quadraginta uno, mensibus quinque et viginti uno diebus. CAPUT LXXVIII 1) In hoc quoque anno die Saturni, in vigilia Bartholomaei apostoli aulici et stipendiarii regiae maiestatis, circa Visznye-wiecz, per Thartaros * fere omnes profligati et occisi sunt. Inter quos Henrzych Kamyenieczki germanus Nicolai palatini et Capitanei Graccoviensis, et Dzersek nepos Pauli de Glo-vina Decani Graccoviensis occisi ceciderunt. Anno domini 1495 die Lunae 23 Februarii. Janussius dux Mazoviae et germa-nus ducis Conradi, absque uxore et prole mortuus est. Ic-circo rex Albertus Mazoviam, tanquam terram feudalem re-petivit et obtinuit, cum civitatibus et castris Ploczko, Go- Statu -rae ac vitae suae de-scrip-tio. Mo- rum quali- tas. Thar- taro- rum vieto- ria Mors Janus-sii du- eis Mazo- viae. 1) Omittimus hic Caput LXXVII, ubi tantummodo duas variantes, mi-nimi momenti invenimus: Quaedam mulier in nigra villa ante Grac-coviam, apud filium Stavovy et mulier in platea S. Spiritus, Lazur-kowna cognominata. Dilu-vium Istulae Cali-ma-chus Poeta laurea-tus Flo-renti-nus mor-tuus. Scrip -ta sua. Epita -phium. Thurci ingres- sus. Joan- nis magi- stri Prus- siae obitus. stynin et caeteris quae ipsius ducis Janussii fuerunt. Eodem anno post coniunctionem Julii, diluvium Istulae, supra quam memoria hominum teneret maximum fuit, priora diluvia aqua-rum ubertate praecellens. Anno domini 1496 Philippus Calli-machus Florentinus, Poeta laureatus, regi Alberto inserviens, fluxu ventris resolutus, Cracoviae in kalendis Novembris quae est dies Omnium sanctorum de mane occubuit, in ecclesia sanctae Trinitatis Graccoviae, in sinistra parte introitus chori sub altari sepulturam percepit, tectusque est urna aerea, ere-cta in altare, epitaphio supraposito. Hic tempore Pauli Pa-pae secundi, comprehenso Platina cum reliquis poetis, e Roma in Poloniam fugit. Scripsit carmina elegiaca de amore plura, item vitam et successus Wladislai regis Poloniae et Hunga-riae in Thracia circa lacum Varnensem per Thurcas profligati et perempti. Item de Attila, ortuque et progressu Hungaro-rum. Item epistolium longum in favorem et laudem regum Poloniae ad Innocentium papam octavum. * Epitaphium su-prapositum est tale: Hic iacet heu patria procul a regione se-pultus, Progenitus Thusco sanguine Calimachus. Quem fatum variis adversum erroribus aegit. Invictum his tandem consti-tuitque locis. Illius ut postquam virtutem regia sensit. Vidit florentem Sarmatis ora virum. Qui memor hospicii tam mitis contulit isti. Consiliis regno commoda multa suis. Quod sentit praesens et postera sentiet aetas. Cuius iudicium sanctius esse solet. Plura quoque aggressum et quaedam maiora parantem. Haud opportuno tempore mors rapuit. Anno domini 1497 post principium mensis Aprilis. Thurci per Croaciam ingressi, Corintiam et Stiriam depraedati sunt, et captivos secum ab-duxerunt. Et iterum eodem anno circa Joannis Baptistae clam ingredientes Thurci, praedam et captivos quasi sex milia de eisdem Corintia et Stiria abegerunt. Eodem anno circa fe-stum Joannis Baptistae, Joannes de Tieffen magister Crucife-rorum Prussiae regem Albertum secutus non adito rege bel-licam expeditionem contra infideles obeunte in Leopoli infir-matus, mortuus est et ad sepeliendum in Konigsbergk educ-tus; pugna infidelium non gustata neque visa. Cui per Cru-ciferorum vocationem, et Elizabeth reginae Poloniae ad re- Dilu-vium Istulae Cali-ma-chus Poeta laurea-tus Flo-renti-nus mor-tuus. Scrip -ta sua. Epita -phium. Thurci ingres- sus. Joan- nis magi- stri Prus- siae obitus. stynin et caeteris quae ipsius ducis Janussii fuerunt. Eodem anno post coniunctionem Julii, diluvium Istulae, supra quam memoria hominum teneret maximum fuit, priora diluvia aqua-rum ubertate praecellens. Anno domini 1496 Philippus Calli-machus Florentinus, Poeta laureatus, regi Alberto inserviens, fluxu ventris resolutus, Cracoviae in kalendis Novembris quae est dies Omnium sanctorum de mane occubuit, in ecclesia sanctae Trinitatis Graccoviae, in sinistra parte introitus chori sub altari sepulturam percepit, tectusque est urna aerea, ere-cta in altare, epitaphio supraposito. Hic tempore Pauli Pa-pae secundi, comprehenso Platina cum reliquis poetis, e Roma in Poloniam fugit. Scripsit carmina elegiaca de amore plura, item vitam et successus Wladislai regis Poloniae et Hunga-riae in Thracia circa lacum Varnensem per Thurcas profligati et perempti. Item de Attila, ortuque et progressu Hungaro-rum. Item epistolium longum in favorem et laudem regum Poloniae ad Innocentium papam octavum. * Epitaphium su-prapositum est tale: Hic iacet heu patria procul a regione se-pultus, Progenitus Thusco sanguine Calimachus. Quem fatum variis adversum erroribus aegit. Invictum his tandem consti-tuitque locis. Illius ut postquam virtutem regia sensit. Vidit florentem Sarmatis ora virum. Qui memor hospicii tam mitis contulit isti. Consiliis regno commoda multa suis. Quod sentit praesens et postera sentiet aetas. Cuius iudicium sanctius esse solet. Plura quoque aggressum et quaedam maiora parantem. Haud opportuno tempore mors rapuit. Anno domini 1497 post principium mensis Aprilis. Thurci per Croaciam ingressi, Corintiam et Stiriam depraedati sunt, et captivos secum ab-duxerunt. Et iterum eodem anno circa Joannis Baptistae clam ingredientes Thurci, praedam et captivos quasi sex milia de eisdem Corintia et Stiria abegerunt. Eodem anno circa fe-stum Joannis Baptistae, Joannes de Tieffen magister Crucife-rorum Prussiae regem Albertum secutus non adito rege bel-licam expeditionem contra infideles obeunte in Leopoli infir-matus, mortuus est et ad sepeliendum in Konigsbergk educ-tus; pugna infidelium non gustata neque visa. Cui per Cru-ciferorum vocationem, et Elizabeth reginae Poloniae ad re- gem Albertum promotionem, Fridericus dux Misznensis suc-cessit. Anno praefato die Lunae 26 mensis Junii, quae fuit Joannis et Pauli martyrum, dux Nicolaus Oppoliensis Nissae ante praetorium plexus et capite truncatus est, quoniam insi-ltterat primum contra ducem Henricum Glocensem, deinde in Joannem Roth Episcopum Wratislaviensem, tandem in Kazi-mirum ducem Tessinensem et Capitaneum Slesiae, cum pugio-ne intentione transfodendi eum accurrerat, et sese inter iur-gandum et defendendum tenentes, de gradu in terram cecide-runt. Et quum ereptum pugionem dux Nicolaus Oppoliensis sensit, in ecclesiam fugit. De qua etiam praecepto Joannis praenominati Episcopi Wratislaviensis extractus et reductus, per consules Nissenses iudicatus, gladio decapitatus est. Anno praetacto 1497 in aestate et autumno maxima pestis in Mi-nori Polonia, in districtu scilicet Graccoviensi et Sandomi-riensi viguit. A Graccovia incipiendo orientalem et septem-trionalem plagam versus, quae saeviendo plurimos rapuit et consumpsit mortales. In anno vero praecedenti videlicet 1496 in partibus occidentalibus a Graccovia et versus Slesiam ad Hungariam eadem sorte pressit mortales pestis. In inicioque hyemis Graccoviam venit. Et paucis absumptis, intensum gelu superveniens et perdurans, pestem diremit, quinimo prohi-buit. Itaque sequenti anno puta 1497 praetermissa Graccovia in uno miliari scilicet a Mogila, Crzeslavicze etc. reincepit, et satis acriter, ut praemissum est, afflixit et continuavit. Prae-terea eodem anno 1497 in Leopoli feria quinta in vigilia con-ceptionis Mariae, Joannes Albertus Poloniae rex ad universi-tatem Graccoviensem singularem gerens affectum, cultum di-vinum in ecclesia Przemisliensi adaugere volens, iuspatrona-tus, Canonicatus et praebendae ecclesiae Przemisliensis, qui de iure patronatus regis Poloniae extitit, universitati predictae pure et donatione perpetua irrevocabili motuque proprio do-navit, quam donationem Alexander Poloniae rex subsequutor approbavit. Et has, donationem et approbationem, Mathias Drzeviczki Episcopus Przemisliensis et regni Poloniae Vice-cancellarius auctoritate ordinaria confirmavit, litteras desuper novas dando et concedendo. Anno domini 1498 Magister Jo- Nico-lai du-cis Op-polien-sis in-teritus Pestis incru- descen tia. Uni-versi- tas Grac- co-viensis iure pa trona-tus do- nata est. gem Albertum promotionem, Fridericus dux Misznensis suc-cessit. Anno praefato die Lunae 26 mensis Junii, quae fuit Joannis et Pauli martyrum, dux Nicolaus Oppoliensis Nissae ante praetorium plexus et capite truncatus est, quoniam insi-ltterat primum contra ducem Henricum Glocensem, deinde in Joannem Roth Episcopum Wratislaviensem, tandem in Kazi-mirum ducem Tessinensem et Capitaneum Slesiae, cum pugio-ne intentione transfodendi eum accurrerat, et sese inter iur-gandum et defendendum tenentes, de gradu in terram cecide-runt. Et quum ereptum pugionem dux Nicolaus Oppoliensis sensit, in ecclesiam fugit. De qua etiam praecepto Joannis praenominati Episcopi Wratislaviensis extractus et reductus, per consules Nissenses iudicatus, gladio decapitatus est. Anno praetacto 1497 in aestate et autumno maxima pestis in Mi-nori Polonia, in districtu scilicet Graccoviensi et Sandomi-riensi viguit. A Graccovia incipiendo orientalem et septem-trionalem plagam versus, quae saeviendo plurimos rapuit et consumpsit mortales. In anno vero praecedenti videlicet 1496 in partibus occidentalibus a Graccovia et versus Slesiam ad Hungariam eadem sorte pressit mortales pestis. In inicioque hyemis Graccoviam venit. Et paucis absumptis, intensum gelu superveniens et perdurans, pestem diremit, quinimo prohi-buit. Itaque sequenti anno puta 1497 praetermissa Graccovia in uno miliari scilicet a Mogila, Crzeslavicze etc. reincepit, et satis acriter, ut praemissum est, afflixit et continuavit. Prae-terea eodem anno 1497 in Leopoli feria quinta in vigilia con-ceptionis Mariae, Joannes Albertus Poloniae rex ad universi-tatem Graccoviensem singularem gerens affectum, cultum di-vinum in ecclesia Przemisliensi adaugere volens, iuspatrona-tus, Canonicatus et praebendae ecclesiae Przemisliensis, qui de iure patronatus regis Poloniae extitit, universitati predictae pure et donatione perpetua irrevocabili motuque proprio do-navit, quam donationem Alexander Poloniae rex subsequutor approbavit. Et has, donationem et approbationem, Mathias Drzeviczki Episcopus Przemisliensis et regni Poloniae Vice-cancellarius auctoritate ordinaria confirmavit, litteras desuper novas dando et concedendo. Anno domini 1498 Magister Jo- Nico-lai du-cis Op-polien-sis in-teritus Pestis incru- descen tia. Uni-versi- tas Grac- co-viensis iure pa trona-tus do- nata est. Cimi- terium Petri et Pa- uli a- posto- lorum una cum eccle- sia er- ectum, Sigis-mun-dus. Por-ten-tum Grac-coviae geni-tum. Thur-carum imma-nitas. annes Vels de Posnania Licenciatus medicinae, olim praecep-tor et informator filiorum regis Kazimiri tertii ecclesiae pa-rochialis sancti Stephani Graccoviae rector, diem clausit ex-tremura, die Martis, decimaseptima Aprilis, quae fuit leria tertia paschae. Hic coemptis aliquot areis extra urbem Grac-coviam ad occidentera, amplum et spaciosum construxit ci-miterium, ad sepulturam parrochianorum sancti Stephani et aliorum quorumcunque illic sepeliri volentium. Ecclesiam quo-que in eodem cimiteno intra robora muratam, in titulum et venerationem Petri et Pauli apostolorum erexit, et lectorem missarum in eadem ordinavit. Et ut in nocte tempore neces-sitatis ingruentis confessiones in lingua almanica et polonica audiret instituit. Ante fores ecclesiae praefatae ad partem me-ridionalem, prout vivens mandaverat, sepultus est. Anno pre-dicto die Mercurii, tertia mensis Octobris, Illustrissimus dux Sigismundus de Graccovia in Hungariam exivit, et germano suo maiori natu Budae Wladislao rege Hungariae et Bohemiae commansit. CAPUT LXXIX. Anno domini 1499 die Mercurii, quinta mensis Junii. Natus est vitulus in Kazimiria Graccoviae inter Judaeos, cum duobus capitibus, unum caput antrorsum ut solet naturaliter produci, aliud in postremo in loco caudae. Ipsa vero cauda in medio dorsi excrevit, pedes septem in latere dextro ha-buit, in sinistro nullum. Caetera membra completa iuere in suis locis ad modum duorum gemellorum, complicatorum ante et post. Expositumque iuit tentum et inspectum hoc mon-strum, aliquot diebus ante portam Glinyana alias glebeam, Eodem anno bella gerentibus summa potentia Thurcis cum Venetis in mari Aegeo et Adriatico, submissi octo milia Thur-corum per latera maris in Guriciam et Feriolam intraverunt, et iuxta mare et fluvium Mincinum depopulati sunt. Praecipue inter Tervisium et sanctum Danielem, usque ad montana oc-cidentis, receptamque praedam absque ulla resistentia abdu- Cimi- terium Petri et Pa- uli a- posto- lorum una cum eccle- sia er- ectum, Sigis-mun-dus. Por-ten-tum Grac-coviae geni-tum. Thur-carum imma-nitas. annes Vels de Posnania Licenciatus medicinae, olim praecep-tor et informator filiorum regis Kazimiri tertii ecclesiae pa-rochialis sancti Stephani Graccoviae rector, diem clausit ex-tremura, die Martis, decimaseptima Aprilis, quae fuit leria tertia paschae. Hic coemptis aliquot areis extra urbem Grac-coviam ad occidentera, amplum et spaciosum construxit ci-miterium, ad sepulturam parrochianorum sancti Stephani et aliorum quorumcunque illic sepeliri volentium. Ecclesiam quo-que in eodem cimiteno intra robora muratam, in titulum et venerationem Petri et Pauli apostolorum erexit, et lectorem missarum in eadem ordinavit. Et ut in nocte tempore neces-sitatis ingruentis confessiones in lingua almanica et polonica audiret instituit. Ante fores ecclesiae praefatae ad partem me-ridionalem, prout vivens mandaverat, sepultus est. Anno pre-dicto die Mercurii, tertia mensis Octobris, Illustrissimus dux Sigismundus de Graccovia in Hungariam exivit, et germano suo maiori natu Budae Wladislao rege Hungariae et Bohemiae commansit. CAPUT LXXIX. Anno domini 1499 die Mercurii, quinta mensis Junii. Natus est vitulus in Kazimiria Graccoviae inter Judaeos, cum duobus capitibus, unum caput antrorsum ut solet naturaliter produci, aliud in postremo in loco caudae. Ipsa vero cauda in medio dorsi excrevit, pedes septem in latere dextro ha-buit, in sinistro nullum. Caetera membra completa iuere in suis locis ad modum duorum gemellorum, complicatorum ante et post. Expositumque iuit tentum et inspectum hoc mon-strum, aliquot diebus ante portam Glinyana alias glebeam, Eodem anno bella gerentibus summa potentia Thurcis cum Venetis in mari Aegeo et Adriatico, submissi octo milia Thur-corum per latera maris in Guriciam et Feriolam intraverunt, et iuxta mare et fluvium Mincinum depopulati sunt. Praecipue inter Tervisium et sanctum Danielem, usque ad montana oc-cidentis, receptamque praedam absque ulla resistentia abdu- xerunt. Sed et peregrinos ad iubilaeum pergentes, aliquos in-terceperunt, nonnullos vero excruciatos pcciderunt. Nos quo-que ad iubilaeurn Romam transeuntes, et in proximo existen-tes, continuimus nos in Villaco in fine dierum Octobris, donec Thurci abscesserunt. Quapropter rumor disseminatus erat usque ad aures regis Alberti, per Andream Eosam Archiepiscopum Gnesnensem delatus, nos captivatos fuisse et per Thurcas abduc-tos. Anno domini 1500, Jubilaeus annus centesimus sub Ale-xandro papa sexto, toto anno Romae duravit et peragebatur. Confluebatque multitudo hominum pro capescendis indulgen-tiis ex toto orbe christianorum. Eo ipso anno supra solitum regni Poloniae messis ante festum Joannis Baptistae fuit. Fue-runt namque ver et aestas satis calida. Canicula autem a prin-cipio ad Jacobi pluviosa ac fridiga et reliquum tempus se-renum et calidum fuit. Eodem anno Thurca insulam et civi-tatem Modon, duodecima mensis Augusti obsedit. Expugnavit-que et eam sub Venetis vigesimaquarta eiusdem mensis rece-pit, muros demoliendo, omnes mares occidendo, mulieres vero et impuberes abducendo. Anno praeexpressato, in mense Sep-tembri, multi Moravi et Poioni in Lithuaniam aliarumque na-tionum homines militares in fraternitatem pro Lithuanis con-tra ducem Moskoviae ibant, quoniam Alexander dux M. Li-thuaniae, litteris ad diversas provincias missis gener contra soce-rum suum de illatis iniuriis conquirendo, praesertim, quod circa illa tempora idem Moskus de ducatibus Lithuaniae abstraxe-rat et sibi appropriaverat septuaginta miliaria in longitudine et tantundem in latitudine, evocabat et iure iurando manu te-nere fraternitatem stipendiariorum per aliquot annos promittebat. Quomque convenissent supremum rectorem exercitus stipen-diariorum, Joannes Polak constitutus armatos de Vilna ducen-do, ducem Alexandrum percontando interrogabat, quorsum duceret et quam diu exercitum tenere, quibusque modis et conditionibus adiicirendis servare deberet. Dux ipse magnus nec unum edixit verbum, etiam atque etiam repetitis vocibus rogatus. Quapropter Jan Polak discerpendo suum pileum et in terram iactando male contentus discessit. Et exercitu haud longe a civitate Vilnensi pro-ducto, inscius ulterioris progressi et facti, tum et hyeme prae Insi-gnis Jubi-leus Romac Modon iusula a Thur- co va- stata. Polo- norum Mora- vorum, Lithu - ano- rum in Mos- kum con- cors egres- sus Detri- men- tum Vil- nen- sium. xerunt. Sed et peregrinos ad iubilaeum pergentes, aliquos in-terceperunt, nonnullos vero excruciatos pcciderunt. Nos quo-que ad iubilaeurn Romam transeuntes, et in proximo existen-tes, continuimus nos in Villaco in fine dierum Octobris, donec Thurci abscesserunt. Quapropter rumor disseminatus erat usque ad aures regis Alberti, per Andream Eosam Archiepiscopum Gnesnensem delatus, nos captivatos fuisse et per Thurcas abduc-tos. Anno domini 1500, Jubilaeus annus centesimus sub Ale-xandro papa sexto, toto anno Romae duravit et peragebatur. Confluebatque multitudo hominum pro capescendis indulgen-tiis ex toto orbe christianorum. Eo ipso anno supra solitum regni Poloniae messis ante festum Joannis Baptistae fuit. Fue-runt namque ver et aestas satis calida. Canicula autem a prin-cipio ad Jacobi pluviosa ac fridiga et reliquum tempus se-renum et calidum fuit. Eodem anno Thurca insulam et civi-tatem Modon, duodecima mensis Augusti obsedit. Expugnavit-que et eam sub Venetis vigesimaquarta eiusdem mensis rece-pit, muros demoliendo, omnes mares occidendo, mulieres vero et impuberes abducendo. Anno praeexpressato, in mense Sep-tembri, multi Moravi et Poioni in Lithuaniam aliarumque na-tionum homines militares in fraternitatem pro Lithuanis con-tra ducem Moskoviae ibant, quoniam Alexander dux M. Li-thuaniae, litteris ad diversas provincias missis gener contra soce-rum suum de illatis iniuriis conquirendo, praesertim, quod circa illa tempora idem Moskus de ducatibus Lithuaniae abstraxe-rat et sibi appropriaverat septuaginta miliaria in longitudine et tantundem in latitudine, evocabat et iure iurando manu te-nere fraternitatem stipendiariorum per aliquot annos promittebat. Quomque convenissent supremum rectorem exercitus stipen-diariorum, Joannes Polak constitutus armatos de Vilna ducen-do, ducem Alexandrum percontando interrogabat, quorsum duceret et quam diu exercitum tenere, quibusque modis et conditionibus adiicirendis servare deberet. Dux ipse magnus nec unum edixit verbum, etiam atque etiam repetitis vocibus rogatus. Quapropter Jan Polak discerpendo suum pileum et in terram iactando male contentus discessit. Et exercitu haud longe a civitate Vilnensi pro-ducto, inscius ulterioris progressi et facti, tum et hyeme prae Insi-gnis Jubi-leus Romac Modon iusula a Thur- co va- stata. Polo- norum Mora- vorum, Lithu - ano- rum in Mos- kum con- cors egres- sus Detri- men- tum Vil- nen- sium. Sigis-mun- dus duca- tum Glogo- viae possi- det. Lega- tio im- pera- toris Thar- taro- rumob pacem. Alber -ti regis legatio rursus. Dupli- ces Thar- tari pu- gnam ineunt. Vrati - slavi- ensis mente in Vilnam nihil penitus efficiendo venit. Binum itaque damnum Lithuanis exinde provenit. Unum ex hoste duce Iwan Moskoviae. Alterum ex propriorum stipendariorum depopula-tione, et de rapina suorum de more ipsorum viventium. Anno praedicto 1500 Illustrissimus dux Sigismundus, Kazimiri tertii regis Poloniae natus, ducatum Glogoviensem per germanos suos, per reges Wladislaum Hungariae et Bohemiae conferen-tem, per Joannem Albertum cedentem atque resignantem ob-tinuit. Et eodem anno Joannes Thurzo coadiutor Vratislavien-sis factus fuit. Anno domini 1501, die Saturni, nona Janua-rii, nuncii imperatoris Thurcarum Baisseti de Graccovia dis-cesserunt fere integro anno commorati, et per regem Alber-tum in Graccovia servati. Post quorum discessum Oratores Szachmetczar imperatoris Thartarorum Zavolhensium, tercia die quia undecima Januarii supervenerunt, et perpetuam ami-ciciam, ligam atque societatem interpositis iuramentis conclu-serunt, rege Alberto cum suis optimatibus, sic et oratoribus ducis magni Lithuaniae Alexandri praesentibus, super sacra evangelia deponentibus et iurantibus. Legatis vero Thartaro-rum Zavolhensium supra frameas iurantibus, ritu eorum et aquam ablutionis gladiorum atque framearum epotantibus, at-que verba talia adiicientibus: Quicunque pacta, ligam, et fra-ternitatem violaverit, aut contra eam violandam insurrexerit, vel aliquicpiam intentaverit, a frameis incidendus occidendus-que pereat, et tanquam aqua defluat atque evanescat. Misit itaque rex Albertus Cristopherum Teslik, et Alexander dux magnus Lithuaniae alterum proprium nuncium, ambos Thar-tarorum sermonem callentes et intelligentes. Qui in mense Septembri praefati anni 1501 rege Alberto iam defuncto at-que sepulto, Thartaros Zavolhenses cum imperatore eorum in terras Lithuaniae prope Kijow induxerunt et locaverunt. Et statim Thartaros Przecopenses (contra hos siquidem adducti fuerunt) occurrentes, et castrametationem prohibentes strave-runt. Sicque in byemem plurimam rigidamque perdurantes in campestribus commanserunt. Anno eodem 1501. Joannes Roth Episcopus Wratislaviensis, episcopatum Friderico filio ducis Kazimiri Tessinensis maiori natu tamen minorenni resignavit. Sigis-mun- dus duca- tum Glogo- viae possi- det. Lega- tio im- pera- toris Thar- taro- rumob pacem. Alber -ti regis legatio rursus. Dupli- ces Thar- tari pu- gnam ineunt. Vrati - slavi- ensis mente in Vilnam nihil penitus efficiendo venit. Binum itaque damnum Lithuanis exinde provenit. Unum ex hoste duce Iwan Moskoviae. Alterum ex propriorum stipendariorum depopula-tione, et de rapina suorum de more ipsorum viventium. Anno praedicto 1500 Illustrissimus dux Sigismundus, Kazimiri tertii regis Poloniae natus, ducatum Glogoviensem per germanos suos, per reges Wladislaum Hungariae et Bohemiae conferen-tem, per Joannem Albertum cedentem atque resignantem ob-tinuit. Et eodem anno Joannes Thurzo coadiutor Vratislavien-sis factus fuit. Anno domini 1501, die Saturni, nona Janua-rii, nuncii imperatoris Thurcarum Baisseti de Graccovia dis-cesserunt fere integro anno commorati, et per regem Alber-tum in Graccovia servati. Post quorum discessum Oratores Szachmetczar imperatoris Thartarorum Zavolhensium, tercia die quia undecima Januarii supervenerunt, et perpetuam ami-ciciam, ligam atque societatem interpositis iuramentis conclu-serunt, rege Alberto cum suis optimatibus, sic et oratoribus ducis magni Lithuaniae Alexandri praesentibus, super sacra evangelia deponentibus et iurantibus. Legatis vero Thartaro-rum Zavolhensium supra frameas iurantibus, ritu eorum et aquam ablutionis gladiorum atque framearum epotantibus, at-que verba talia adiicientibus: Quicunque pacta, ligam, et fra-ternitatem violaverit, aut contra eam violandam insurrexerit, vel aliquicpiam intentaverit, a frameis incidendus occidendus-que pereat, et tanquam aqua defluat atque evanescat. Misit itaque rex Albertus Cristopherum Teslik, et Alexander dux magnus Lithuaniae alterum proprium nuncium, ambos Thar-tarorum sermonem callentes et intelligentes. Qui in mense Septembri praefati anni 1501 rege Alberto iam defuncto at-que sepulto, Thartaros Zavolhenses cum imperatore eorum in terras Lithuaniae prope Kijow induxerunt et locaverunt. Et statim Thartaros Przecopenses (contra hos siquidem adducti fuerunt) occurrentes, et castrametationem prohibentes strave-runt. Sicque in byemem plurimam rigidamque perdurantes in campestribus commanserunt. Anno eodem 1501. Joannes Roth Episcopus Wratislaviensis, episcopatum Friderico filio ducis Kazimiri Tessinensis maiori natu tamen minorenni resignavit. Ideo contra eum Capitulum Wratislaviensem quaestum iri in Budam Wladislao regi per relationem Doctoris Oswaldi Straw-binger, plebani ad sanctam Mariam Magdalenam, et Sigis-mundi Gusfinger Canonicorum Wratislaviensium misit. Et rex Wladislaus factum non admisit, quinimo prohibuit, prima mensis Septembris, anno millesimo quingentesimo primo. episco-patus resi- gnatio. CAPUT LXXX. Dum in convenitionibus particularibus, de substituendo altero rege Poloni tractarent, antequam negotium generale diffiniretur, miserunt Petrum Miskowski Palatinum Sira-densem, cum Nicolao Wroblowski Canonico Graccoviensi in Budam ad Wladislaum Hungariae et Bohemiae regem, postu-latum ire, ut regnum Poloniae vacans tanquam prior natu acceptare dignaretur. Qui annuit ac suscepit, et ad amicos, litteras gratulatorias praesertim ad Maximilianum Ramano-rum, et ad Ludovicum Franciae reges scripsit, quod deus opti-mus maximus, ultra regna Hungariae et Bohemiae, ad solium paternum ipsum evexisset. Post quod in conventione univer-sali Piotrkoviensi * suasu quorundam ductores reipublicae poten-tiores Fridericus Cardinalis Primas Gnesnensis et Episcopus Grac-coviensis, Creslaus de Curoswanki Pontifex Wladislaviensis et Can-cellarius Regni cum sibi adhaerentibus Alexandrum Ducem Ma-gnum Lithuaniae in regem Poloniae substituerunt et elegerunt spe utilitatis ut homines fuerunt illecti, delicias tamen domini, nec qmd sperabant habebant. Brevi siquidem defuncti sunt. Celer-rimo itaque ac velocissimo nuntio super hoc rex Wladislaus cer-tificatus maxima cum festinatione dromedarios et cursores revoca-tum ire et intercipere suas litteras regibus destinatas misit. Jus-sumque est, ut ante praesentationem exhibitionemque litterarum, nuntii praeventi revocarentur. Et quom Poloni multas super hoc ratioms electionis Alexandri regi Wladislao scripserunt moleste tamen et male tulit. Factis ergo articulis in Piotrkow cum Al-berto Episcopo Vilnensi et Joanne Zabrzesynski Marschalco Lithuaniae super invisceratione et perpetua unione ducatus 35 Vladi -slaus Hun- gariae rex ad re-gnum Polo-niae postu-latur. Pyotr- kow locus eligen- di reges. Ideo contra eum Capitulum Wratislaviensem quaestum iri in Budam Wladislao regi per relationem Doctoris Oswaldi Straw-binger, plebani ad sanctam Mariam Magdalenam, et Sigis-mundi Gusfinger Canonicorum Wratislaviensium misit. Et rex Wladislaus factum non admisit, quinimo prohibuit, prima mensis Septembris, anno millesimo quingentesimo primo. episco-patus resi- gnatio. CAPUT LXXX. Dum in convenitionibus particularibus, de substituendo altero rege Poloni tractarent, antequam negotium generale diffiniretur, miserunt Petrum Miskowski Palatinum Sira-densem, cum Nicolao Wroblowski Canonico Graccoviensi in Budam ad Wladislaum Hungariae et Bohemiae regem, postu-latum ire, ut regnum Poloniae vacans tanquam prior natu acceptare dignaretur. Qui annuit ac suscepit, et ad amicos, litteras gratulatorias praesertim ad Maximilianum Ramano-rum, et ad Ludovicum Franciae reges scripsit, quod deus opti-mus maximus, ultra regna Hungariae et Bohemiae, ad solium paternum ipsum evexisset. Post quod in conventione univer-sali Piotrkoviensi * suasu quorundam ductores reipublicae poten-tiores Fridericus Cardinalis Primas Gnesnensis et Episcopus Grac-coviensis, Creslaus de Curoswanki Pontifex Wladislaviensis et Can-cellarius Regni cum sibi adhaerentibus Alexandrum Ducem Ma-gnum Lithuaniae in regem Poloniae substituerunt et elegerunt spe utilitatis ut homines fuerunt illecti, delicias tamen domini, nec qmd sperabant habebant. Brevi siquidem defuncti sunt. Celer-rimo itaque ac velocissimo nuntio super hoc rex Wladislaus cer-tificatus maxima cum festinatione dromedarios et cursores revoca-tum ire et intercipere suas litteras regibus destinatas misit. Jus-sumque est, ut ante praesentationem exhibitionemque litterarum, nuntii praeventi revocarentur. Et quom Poloni multas super hoc ratioms electionis Alexandri regi Wladislao scripserunt moleste tamen et male tulit. Factis ergo articulis in Piotrkow cum Al-berto Episcopo Vilnensi et Joanne Zabrzesynski Marschalco Lithuaniae super invisceratione et perpetua unione ducatus 35 Vladi -slaus Hun- gariae rex ad re-gnum Polo-niae postu-latur. Pyotr- kow locus eligen- di reges. Legati exPo-lonia in Lithu -aniam. Ale-xandri adven- tas. Inopi- nus Thar- taro- rum adven- tus. Ale-xandri coro-natio, Lithuaniae cum regno Poloniae, ut ex utrisque foret unm re-gnum et una gens, et in ipsis unus rex unumque ius. Quod in antea in intronisatione ducum et regum semper attentatum et repetitum fuit, vix autem custoditum. Ut igitur deinceps inviolabiliter custodiretur et sempiterne firmaretur. Ad accep-tandum iuramenta ducis Lithuaniae Alexandri, et dominoriim Lithuaniae, ex Poloniain Vilnam Lithuaniae, Andreas Rosa archi-episcopus Leopoliensis, Joannes Lubranski episcopus Posna-niensis, Andreas de Szamotuli palatinus Posnaniensis, Joannes Szram Tharnowczik palatinus Lublinensis et caeteri cum eis missi fuerunt. Suscepit autem dux Alexander cum suis Lithua-nis omnia iuramenta, obligationes et inscriptiones per Polo-nos inductas et requisitas. Et ex Lithuania procedens, per Lublin, Radom * Szidlov, Visliczam et Proszovicze transivit * donec die Lunae vigesima Novembris, alias feria secunda in vigilia Andreae, cum notabili apparatu Polonico et Lithuanico in numero quatuordecim centorum militum Graccoviam in-gressus, in regiam castri Graccoviensis est perductus. Ad quem die Martis, septima Decembris, Legati Szachmetczar impera-toris Thartarorum ZavoLhensium venerunt, illum in civitatibus et castris commorari dicentes. Ipsos vero Thartaros intensis-simo frigore et inedia in campis sterilibus consumi, require-bantque, ut celerrime accingeret se, et cum eis pariter in ho-stes, secundum prius conclusa, egrederetur. Et accepto res-ponso, quod peracta coronatione, susceptoque regno postulata prosequeretur et ad bellandum exiret, ad suos redierunt. Dux vero Alexander tertia dominica adventus domini, quae fuit duodecima mensis Decembris, in regem Poloniae, in ecclesia Cathedrali Graccoviensi hora decimaseptima, per Fridericum germanum suum, assistentibus ei Andrea Rosa Archiepiscopo Leopoliensi, Creslao Cuyaviensi et Cancellario regni, Joanne Lubranski Posnaniensi, Vincentio Przerapski Plocensi, Luca de Thorun Varmiensi Episcopis et pluribus a bbatibus infulatis; praesentibus insuper et inspectantibus Elizabeth regina Poloniae genitrice regis, Conrado Mazoviae, item principe Mosaiczki, Mi-chaele Glinski, Georgio Grodzinski Lithmniae ducibus et maxima Legati exPo-lonia in Lithu -aniam. Ale-xandri adven- tas. Inopi- nus Thar- taro- rum adven- tus. Ale-xandri coro-natio, Lithuaniae cum regno Poloniae, ut ex utrisque foret unm re-gnum et una gens, et in ipsis unus rex unumque ius. Quod in antea in intronisatione ducum et regum semper attentatum et repetitum fuit, vix autem custoditum. Ut igitur deinceps inviolabiliter custodiretur et sempiterne firmaretur. Ad accep-tandum iuramenta ducis Lithuaniae Alexandri, et dominoriim Lithuaniae, ex Poloniain Vilnam Lithuaniae, Andreas Rosa archi-episcopus Leopoliensis, Joannes Lubranski episcopus Posna-niensis, Andreas de Szamotuli palatinus Posnaniensis, Joannes Szram Tharnowczik palatinus Lublinensis et caeteri cum eis missi fuerunt. Suscepit autem dux Alexander cum suis Lithua-nis omnia iuramenta, obligationes et inscriptiones per Polo-nos inductas et requisitas. Et ex Lithuania procedens, per Lublin, Radom * Szidlov, Visliczam et Proszovicze transivit * donec die Lunae vigesima Novembris, alias feria secunda in vigilia Andreae, cum notabili apparatu Polonico et Lithuanico in numero quatuordecim centorum militum Graccoviam in-gressus, in regiam castri Graccoviensis est perductus. Ad quem die Martis, septima Decembris, Legati Szachmetczar impera-toris Thartarorum ZavoLhensium venerunt, illum in civitatibus et castris commorari dicentes. Ipsos vero Thartaros intensis-simo frigore et inedia in campis sterilibus consumi, require-bantque, ut celerrime accingeret se, et cum eis pariter in ho-stes, secundum prius conclusa, egrederetur. Et accepto res-ponso, quod peracta coronatione, susceptoque regno postulata prosequeretur et ad bellandum exiret, ad suos redierunt. Dux vero Alexander tertia dominica adventus domini, quae fuit duodecima mensis Decembris, in regem Poloniae, in ecclesia Cathedrali Graccoviensi hora decimaseptima, per Fridericum germanum suum, assistentibus ei Andrea Rosa Archiepiscopo Leopoliensi, Creslao Cuyaviensi et Cancellario regni, Joanne Lubranski Posnaniensi, Vincentio Przerapski Plocensi, Luca de Thorun Varmiensi Episcopis et pluribus a bbatibus infulatis; praesentibus insuper et inspectantibus Elizabeth regina Poloniae genitrice regis, Conrado Mazoviae, item principe Mosaiczki, Mi-chaele Glinski, Georgio Grodzinski Lithmniae ducibus et maxima copia plebis ac nunciorum, inunctus et coronatus est. Deinde pran- diis Praelatos, Duces, Barones, et universitatem Graccoviensem refecit, hastiludiis et solatiis interpositis, quibus homines ut apparebat, non multum applaudebant. Advenerunt tandem ad regem Alexandrum Illustrissimus dux Sigismundus ex Hun- garia frater eius die Saturni, decimaoctava mensis Decem- bris, Joannes Baduarius Orator Venetorum, ad commendandum sese Alexandro regi noviter intronisato. Et Helena coniunx regis Alexandri, filia Ivan ducis Moscoviae, quae solenniter per Graccoviam in arcem regiam, die Veneris, quarta Febru- arii, in medio horae vigesimae primae inducta est. Constitu- toque de consilio totius senatus regni Frederico Cardinali et germano in gubernatorem regni Poloniae, rex Alexander in Lithuaniam die Martis, tertia Maij, hora tredecima, et fuit dies inventionis sanctae Crucis, exivit. * Et quom omnia pacata viderentur, Thartari Przecopenses prope festum sancti Michae- lis propter negligentiam praefectorum, crudeliter gladio, igne, et occisione Russiam et districtum Sandomiriae vastaverunt. Exusserunt Rzessow, Jaroslaw, Radimno, Bels, Dabnicza, Ku- now, Lagow, et magnam Oppatow, quoniam hucusque Come- tes praecedens girabat. Depellentesque innumerabilem praedam in aquis ultra quam mille homines tranatando Istulam suffo- carunt. Fertur autem Thartaros dumtaxat quattuor millia fuisse, et ad medium regni Poloniae pervenisse. Dux insuper Moscoviae Iwan eodem tempore per filium suum Demetrium castrum Smolensko obsidebat, quod gentes regis Alexandri strenue defenderunt. Verum plurima negligebantur per prae- fatum Alexandrum et defensa carebant. CAPUT LXXXI. Anno autem sequenti scilicet 1503 Friderico Cardinali longa aegritudine male franczosae fatigato, et in Marcio de-functo, rex Alexandor in Aprili circa dominicam Palmarum in Lithuania cum suis, duci Iwan Moscoviae tenere inviolabi-liter pacem sex annis iuravit. Et e contra dux Moscoviae pari Sigis- mundi adven- tus. Ale- xandri in Li- thua- niam redi- tus. Thar- taro- rum vasta- tio in Eussia Smo-lensko ca-strura obses - sum. Pax facta inter Ale-xan-drum et du-cem copia plebis ac nunciorum, inunctus et coronatus est. Deinde pran- diis Praelatos, Duces, Barones, et universitatem Graccoviensem refecit, hastiludiis et solatiis interpositis, quibus homines ut apparebat, non multum applaudebant. Advenerunt tandem ad regem Alexandrum Illustrissimus dux Sigismundus ex Hun- garia frater eius die Saturni, decimaoctava mensis Decem- bris, Joannes Baduarius Orator Venetorum, ad commendandum sese Alexandro regi noviter intronisato. Et Helena coniunx regis Alexandri, filia Ivan ducis Moscoviae, quae solenniter per Graccoviam in arcem regiam, die Veneris, quarta Febru- arii, in medio horae vigesimae primae inducta est. Constitu- toque de consilio totius senatus regni Frederico Cardinali et germano in gubernatorem regni Poloniae, rex Alexander in Lithuaniam die Martis, tertia Maij, hora tredecima, et fuit dies inventionis sanctae Crucis, exivit. * Et quom omnia pacata viderentur, Thartari Przecopenses prope festum sancti Michae- lis propter negligentiam praefectorum, crudeliter gladio, igne, et occisione Russiam et districtum Sandomiriae vastaverunt. Exusserunt Rzessow, Jaroslaw, Radimno, Bels, Dabnicza, Ku- now, Lagow, et magnam Oppatow, quoniam hucusque Come- tes praecedens girabat. Depellentesque innumerabilem praedam in aquis ultra quam mille homines tranatando Istulam suffo- carunt. Fertur autem Thartaros dumtaxat quattuor millia fuisse, et ad medium regni Poloniae pervenisse. Dux insuper Moscoviae Iwan eodem tempore per filium suum Demetrium castrum Smolensko obsidebat, quod gentes regis Alexandri strenue defenderunt. Verum plurima negligebantur per prae- fatum Alexandrum et defensa carebant. CAPUT LXXXI. Anno autem sequenti scilicet 1503 Friderico Cardinali longa aegritudine male franczosae fatigato, et in Marcio de-functo, rex Alexandor in Aprili circa dominicam Palmarum in Lithuania cum suis, duci Iwan Moscoviae tenere inviolabi-liter pacem sex annis iuravit. Et e contra dux Moscoviae pari Sigis- mundi adven- tus. Ale- xandri in Li- thua- niam redi- tus. Thar- taro- rum vasta- tio in Eussia Smo-lensko ca-strura obses - sum. Pax facta inter Ale-xan-drum et du-cem Mo-sko-viae. Con-ventio in Lu- blyn. Sti- pendi- ario- rum prae- da. Con-venti( in Brzes- cze. Imp. Thar-taro-rum ibidem in con- ven- tione. Caesa- rum Thar- tarico- rum inte- stinum bellum Man- datum Thur- ci. vicissitudine custodire et servare pacem duci magno Lithua-niae Alexandro et ipsius boyariis iuravit. Rediensque ex Li-thuania rex Alexander convocationem in Lublin, pro die apo-stolorum Simonis et Judae, pro metis et resistentia opponenda Stephano Palatino Valachiae-* atque pro defensa a Thartaris tenuit. In eadem conventione Joannes Laszki secretarius regis creatus et pronunciatus est Cancellarius regni Poloniae Stipendiarii autem aere communi conducti, et in Russia po-siti, pro defensa ab incursu Barbarorum, in Poloniam rede-untes, villas spiritualium Episcopi Graccoviensis, Abbatis An-drzeioviensis, Praepositi Miechoviensis et caeterOrum expilarunt et vastaverunt. Nec contributio spiritualium liberabat, quoniam rector gregis aberat. Rege Alexandro in Prussiam cum reprobatione multorum secedente. Anno quoque domini 1505 die Saturni, unde-cima mensis Januarii, Rex Alexander de Graccovia in Brzesczie Ruthenicum, ad tenendum conventionem Lithuanorum et Ruthe-norum exivit, et non fuerunt admissi ad consilium, ut ferunt suasu et indignatione Ducis Michaelis Hlinski, Albertus Epis-copus Vilnensis et Joannes Zabrzezinski Palatinus Trocensis. Item alii duo magnifici: Kiszka campiductor exercitus Lithuanorum et Capitaneus Samagitiae. * Ibidem advenit Szachmetczar impera-tor Thartarorum Zavolhensium, quem rex Alexander ad unum miliare in obvium illi pompose exeundo, honorifice suscepit et tractavit. Is Szachmet in illa horridae frigiditatis hyeme, qua regem Alexandrum ad bellandum requisierat, ab impera-tore Przecopensi Mendligero, contra quem fuit adductus, pro-fligatus (uxc re Zavolhensis et maiori parte exercitus eius hor-rente frigus, miseriam, et defectum victualiutn, imperator Prze-copensi Mendligero adhaerente) solus ipse Szachmet Za-volhensis cum tricentis equis, ad Bialogrod fugit, ad Thur-cam pro subsidio transiturus. Ut autem certa relatione didi-cit imperatorem Thurcarum Baissetum commisisse Capitaneo Bialogrodensi, ut Szachmetczar detineretur ac incarcerare-tur, * celeriter de campis Bialogrod se arripiens, fugit et non substitit, donec prope Kiow pervenit et illic resedit. Hunc Capita-neus Kioviensis circumdando detinuit, captivavitque et in Vilnam Li-thuaniae misit. Quo longo tempore, mora et expectatioUe afflicto, Mo-sko-viae. Con-ventio in Lu- blyn. Sti- pendi- ario- rum prae- da. Con-venti( in Brzes- cze. Imp. Thar-taro-rum ibidem in con- ven- tione. Caesa- rum Thar- tarico- rum inte- stinum bellum Man- datum Thur- ci. vicissitudine custodire et servare pacem duci magno Lithua-niae Alexandro et ipsius boyariis iuravit. Rediensque ex Li-thuania rex Alexander convocationem in Lublin, pro die apo-stolorum Simonis et Judae, pro metis et resistentia opponenda Stephano Palatino Valachiae-* atque pro defensa a Thartaris tenuit. In eadem conventione Joannes Laszki secretarius regis creatus et pronunciatus est Cancellarius regni Poloniae Stipendiarii autem aere communi conducti, et in Russia po-siti, pro defensa ab incursu Barbarorum, in Poloniam rede-untes, villas spiritualium Episcopi Graccoviensis, Abbatis An-drzeioviensis, Praepositi Miechoviensis et caeterOrum expilarunt et vastaverunt. Nec contributio spiritualium liberabat, quoniam rector gregis aberat. Rege Alexandro in Prussiam cum reprobatione multorum secedente. Anno quoque domini 1505 die Saturni, unde-cima mensis Januarii, Rex Alexander de Graccovia in Brzesczie Ruthenicum, ad tenendum conventionem Lithuanorum et Ruthe-norum exivit, et non fuerunt admissi ad consilium, ut ferunt suasu et indignatione Ducis Michaelis Hlinski, Albertus Epis-copus Vilnensis et Joannes Zabrzezinski Palatinus Trocensis. Item alii duo magnifici: Kiszka campiductor exercitus Lithuanorum et Capitaneus Samagitiae. * Ibidem advenit Szachmetczar impera-tor Thartarorum Zavolhensium, quem rex Alexander ad unum miliare in obvium illi pompose exeundo, honorifice suscepit et tractavit. Is Szachmet in illa horridae frigiditatis hyeme, qua regem Alexandrum ad bellandum requisierat, ab impera-tore Przecopensi Mendligero, contra quem fuit adductus, pro-fligatus (uxc re Zavolhensis et maiori parte exercitus eius hor-rente frigus, miseriam, et defectum victualiutn, imperator Prze-copensi Mendligero adhaerente) solus ipse Szachmet Za-volhensis cum tricentis equis, ad Bialogrod fugit, ad Thur-cam pro subsidio transiturus. Ut autem certa relatione didi-cit imperatorem Thurcarum Baissetum commisisse Capitaneo Bialogrodensi, ut Szachmetczar detineretur ac incarcerare-tur, * celeriter de campis Bialogrod se arripiens, fugit et non substitit, donec prope Kiow pervenit et illic resedit. Hunc Capita-neus Kioviensis circumdando detinuit, captivavitque et in Vilnam Li-thuaniae misit. Quo longo tempore, mora et expectatioUe afflicto, fugere pluries ad Thartariam tentavit, tamen consequutus re-ducebatur et illibertabatur, donec regi Alexandro in Brzesczie adduceretur. Rex autem in Poloniam ad conventionem Rado-miensem transiens, praefatum Caesarem Zavolhensem secum adduxit. Et primum locato eo in Nova civitate Mazoviae, ac-cersivit tandem ipsum et in quadam villa iuxta Radom po-suit. Hic Szachmetczar personaliter in concilio regis Rado-miensis constitutus, tum lamentabiliter, tum rationabiliter, tum etiam audacter regi Alexandro et eius consilio exposuit et imputavit, quod propter eos et ligam eorum tam exercitum quam omnia sua perdidisset. Agerent itaque, quin libertate donaretur, et sua per eosdem veluti confratres rehaberet. Ali-ter deus iustus iudex, coram quo cum rege Alexandro aequo pede, certissime constitui asserebat, iudicabit causam nostram in comdemnationem Alexandri violatoris iuramenti et promissorum. Haec barbarus. Et quum expectare juberetur donec gentes ad bellan-dum ordinarentur, ille inspecta multitudine hominum: et hi, inquit, cur non bellarent Et responsum est, non sicut in Thartaria Chri-stianos omnes passim bella obire. Et quia gratus prudens et ac-ceptus apud consiliarios regis videretur ac reputaretur, cum gente armata Polortorum Lithuanorum et Thartarorum in Lithuania degentium trans Tanaim deducere promiserunt. Et ut illic Za-volhenses Tartari (si qui reperirentur) occurrerent ei, praemiserunt et expediverunt Kozack Soltan, germanum Cesaris Szachmet eiusdem ultra fluvium Volham iturum, gentesque Thartaricas Zavolhenses ac imperatorem Nohajski incitaturum, ut occurrerent, exciperent et in terras suas deducerent Sachmet Czar venientem. Qui germa-nus Caesaris ad fines Lithuaniae deductus, trans Volham fauste pervenit et ei commissa fideliter ordinavit. Interim rex Alexander contra grassatores, raptores et depraedatores in convetitione Radomiensi agens, iussit quandam mulierem no-bilem Russinowska nuncupatam, in ocreis et calcaribus (quo-niam fur erat equestris, multos nobiles in illis locis spolians et domos diruens) suspendere. Alios vero raptores, de quibus erant Ossuchowski et Michowski decollare iussit. Item recon-ciliationem dominorum Lithuaniae infamatorum ut dicitur si-ne causa consiliarii regni Poloniae curabant cum rege Ale- Con-ventio Rado-mien- sis. fugere pluries ad Thartariam tentavit, tamen consequutus re-ducebatur et illibertabatur, donec regi Alexandro in Brzesczie adduceretur. Rex autem in Poloniam ad conventionem Rado-miensem transiens, praefatum Caesarem Zavolhensem secum adduxit. Et primum locato eo in Nova civitate Mazoviae, ac-cersivit tandem ipsum et in quadam villa iuxta Radom po-suit. Hic Szachmetczar personaliter in concilio regis Rado-miensis constitutus, tum lamentabiliter, tum rationabiliter, tum etiam audacter regi Alexandro et eius consilio exposuit et imputavit, quod propter eos et ligam eorum tam exercitum quam omnia sua perdidisset. Agerent itaque, quin libertate donaretur, et sua per eosdem veluti confratres rehaberet. Ali-ter deus iustus iudex, coram quo cum rege Alexandro aequo pede, certissime constitui asserebat, iudicabit causam nostram in comdemnationem Alexandri violatoris iuramenti et promissorum. Haec barbarus. Et quum expectare juberetur donec gentes ad bellan-dum ordinarentur, ille inspecta multitudine hominum: et hi, inquit, cur non bellarent Et responsum est, non sicut in Thartaria Chri-stianos omnes passim bella obire. Et quia gratus prudens et ac-ceptus apud consiliarios regis videretur ac reputaretur, cum gente armata Polortorum Lithuanorum et Thartarorum in Lithuania degentium trans Tanaim deducere promiserunt. Et ut illic Za-volhenses Tartari (si qui reperirentur) occurrerent ei, praemiserunt et expediverunt Kozack Soltan, germanum Cesaris Szachmet eiusdem ultra fluvium Volham iturum, gentesque Thartaricas Zavolhenses ac imperatorem Nohajski incitaturum, ut occurrerent, exciperent et in terras suas deducerent Sachmet Czar venientem. Qui germa-nus Caesaris ad fines Lithuaniae deductus, trans Volham fauste pervenit et ei commissa fideliter ordinavit. Interim rex Alexander contra grassatores, raptores et depraedatores in convetitione Radomiensi agens, iussit quandam mulierem no-bilem Russinowska nuncupatam, in ocreis et calcaribus (quo-niam fur erat equestris, multos nobiles in illis locis spolians et domos diruens) suspendere. Alios vero raptores, de quibus erant Ossuchowski et Michowski decollare iussit. Item recon-ciliationem dominorum Lithuaniae infamatorum ut dicitur si-ne causa consiliarii regni Poloniae curabant cum rege Ale- Con-ventio Rado-mien- sis. Pro- missio Caes. Przek. Szach- met Czar captus Ale-xandri furor in Li- thua-nos in- fama- tos. Alex. ad Crac. redi-tus. xandro componere. Nec poterant efflcere rege nolente et malivo-lis ac suggestoribus ei impedientibus. Idcirco infecto negotio Li-thuani post dominicam Trinitatis discesserunt. In eadem con-ventione Minores Poloni oblationem fertonum admiserunt, Ma-iores vero denegarunt. De hinc rex Alexander solvens habe-nas (consulentibus medicis quoniam paraliticus erat) ad Grac-coviam trausiens Szachmetczar cum Lithuanis in Vilnam mi-sit ad oras proprias expediendum. Lituani vero rancore agitati et adversus ducem Michaelem Glinski amaricati, metuentes, ne quan-doque se contra Lithuanos iuvarent, fuerunt namque mutuo amore vincti. Insuper veniente legatione Thartari Precopenses Mendlige-ri, ut si saperent in carceres et vincula Ssachmet Czar conice-rent, quemadmodum patruo ipsius prisci et antiquiores IAthuanorum fecerunt. Sique ipsum exaudirent, eis pacem et adiutoria sempi-terna promisit, quae competentius et melius praestaret, ipsis tan-quam propinquitate et adjacentia loci iunctus, quam imperator Za-volhensis remotus. Crediderunt Lithuani verbis Przecopensis Cae-saris satis dolosis et nunquam verificatis. Appraehensoque Szach-metczar exprobraverunt illi, quod ea tempestate, qua in campis Kioviensibus cum exercitu stetit, multa rapuit, plurimosque homi-nes et pecora Barbaris trans mare vendidit. Ideo in castrum Ko-wno, prope mare Balteum situm, ligatum miserunt et perpetuis carceribus incluserunt recteque tunc Sietachmet, hoc est mortifica-tus apud Thartaros dictus est, qui prius Sachmet i. e. religiosus seu humilis dicebatur. Sed et 80 nuncios Caesaris Nohayensis in Vil-nam venientes et Szachmet Czar ut in Thartariam iret, requiren-tes, contra phas jusque gentium apprehensos Lituani in vincula coniecerunt, nec unquam dimiserunt. 0 saevissimam crudelitatem, socios et liga iunctos incarcerantem! 0 insanum consilium per-verso hosti et nunquam satiabili, magis quam iuramento et foederi credulum. Fides siquidem et iurameuta etiam Barbaris et infideli-bus servanda sunt. Pro- missio Caes. Przek. Szach- met Czar captus Ale-xandri furor in Li- thua-nos in- fama- tos. Alex. ad Crac. redi-tus. xandro componere. Nec poterant efflcere rege nolente et malivo-lis ac suggestoribus ei impedientibus. Idcirco infecto negotio Li-thuani post dominicam Trinitatis discesserunt. In eadem con-ventione Minores Poloni oblationem fertonum admiserunt, Ma-iores vero denegarunt. De hinc rex Alexander solvens habe-nas (consulentibus medicis quoniam paraliticus erat) ad Grac-coviam trausiens Szachmetczar cum Lithuanis in Vilnam mi-sit ad oras proprias expediendum. Lituani vero rancore agitati et adversus ducem Michaelem Glinski amaricati, metuentes, ne quan-doque se contra Lithuanos iuvarent, fuerunt namque mutuo amore vincti. Insuper veniente legatione Thartari Precopenses Mendlige-ri, ut si saperent in carceres et vincula Ssachmet Czar conice-rent, quemadmodum patruo ipsius prisci et antiquiores IAthuanorum fecerunt. Sique ipsum exaudirent, eis pacem et adiutoria sempi-terna promisit, quae competentius et melius praestaret, ipsis tan-quam propinquitate et adjacentia loci iunctus, quam imperator Za-volhensis remotus. Crediderunt Lithuani verbis Przecopensis Cae-saris satis dolosis et nunquam verificatis. Appraehensoque Szach-metczar exprobraverunt illi, quod ea tempestate, qua in campis Kioviensibus cum exercitu stetit, multa rapuit, plurimosque homi-nes et pecora Barbaris trans mare vendidit. Ideo in castrum Ko-wno, prope mare Balteum situm, ligatum miserunt et perpetuis carceribus incluserunt recteque tunc Sietachmet, hoc est mortifica-tus apud Thartaros dictus est, qui prius Sachmet i. e. religiosus seu humilis dicebatur. Sed et 80 nuncios Caesaris Nohayensis in Vil-nam venientes et Szachmet Czar ut in Thartariam iret, requiren-tes, contra phas jusque gentium apprehensos Lituani in vincula coniecerunt, nec unquam dimiserunt. 0 saevissimam crudelitatem, socios et liga iunctos incarcerantem! 0 insanum consilium per-verso hosti et nunquam satiabili, magis quam iuramento et foederi credulum. Fides siquidem et iurameuta etiam Barbaris et infideli-bus servanda sunt. CAPUT LXXXII. Nunc ad regem redeamus. Ex Radom rex Alexander in Graccoviam divertens, dominica decem milium militum, quae fuit dies vigesimasecunda Junii, hora decimaoctava eam in-travit. Et subsequuti sunt Oratores Bogdani Palatini Vala-chiae, qui in Radom advenerant. Et Elizabeth virginem ulti-monatam, sororem regum in matrimonium suo principi postu-larunt, quod ut facilius assequeretur districtus Russiae, iunc-tos Valachiae Czessibieszi et furcati, quos pater eius vi et armis occupaverat, regi Alexandro reddidit. Sed virgine pe-nitus dissentiente, et quod esset homo alterius ritus, ac mo-noculus obijciente, infecta re inconsolati abscesserunt. Regina-que Poloniae Elizabeth, regum et virginis genitrice, penulti-ma Augusti moriente, spem coniugii protraxit et abstulit. Ex-cusationemque propter lugubritatem opportune iutulit. Tan-dem rex in kalendis Octobris e Graccovia peramplius eam non visurus, hora decimanona exivit, et conventionem in Lu-blin in mense Januario anno domini 1506 celebravit. In qua primum dissensio suborta fuit saecularium adversus spiritua-les, ut scilicet iuxta regem spirituales * non sederent prae-sertim ambas partes ejus cingentes. Et quod spirituales ad bella irent, et maiores expeditiones (quia plura quod saeculares pos-siderent) facerent et expedirent. Quibus sedatis, pro defen-sione regni novam monetam ultra medientes cudere constitue-runt. Et quod stipendiarij conducerentur, in Russiamque mit-terentur, tunc rex ex Lublin, in Lithuaniam circa Gregorij perrexit. * Et Thartari Przecopenses circa festa paschae Rus-siam et Lithuaniam ingressi, tyrannide terribili usi, domos et acervos cum frumentis exurebant, homines et pecora quae ab-ducere non valebant, secabant, utque certificatores referebant, super praedicta fere infinitum populura, quia centum milia abduxerant. Et quom vix quinque milia Thartarorum fuerunt, cuique Thartaro vigintiquinque homines sorte cesserunt. Illis-que diebus erat quidam deceptor prope oppidum Ilkusz in Redi- tus Ale- xandri de Ra- dom. Orato- res Pa- latini Vala- chiae. Con-ventus in Lublin Mor-sus in spiri-tuales. Thar- tari Rus- siam Lithu - aniam- que va- stant. CAPUT LXXXII. Nunc ad regem redeamus. Ex Radom rex Alexander in Graccoviam divertens, dominica decem milium militum, quae fuit dies vigesimasecunda Junii, hora decimaoctava eam in-travit. Et subsequuti sunt Oratores Bogdani Palatini Vala-chiae, qui in Radom advenerant. Et Elizabeth virginem ulti-monatam, sororem regum in matrimonium suo principi postu-larunt, quod ut facilius assequeretur districtus Russiae, iunc-tos Valachiae Czessibieszi et furcati, quos pater eius vi et armis occupaverat, regi Alexandro reddidit. Sed virgine pe-nitus dissentiente, et quod esset homo alterius ritus, ac mo-noculus obijciente, infecta re inconsolati abscesserunt. Regina-que Poloniae Elizabeth, regum et virginis genitrice, penulti-ma Augusti moriente, spem coniugii protraxit et abstulit. Ex-cusationemque propter lugubritatem opportune iutulit. Tan-dem rex in kalendis Octobris e Graccovia peramplius eam non visurus, hora decimanona exivit, et conventionem in Lu-blin in mense Januario anno domini 1506 celebravit. In qua primum dissensio suborta fuit saecularium adversus spiritua-les, ut scilicet iuxta regem spirituales * non sederent prae-sertim ambas partes ejus cingentes. Et quod spirituales ad bella irent, et maiores expeditiones (quia plura quod saeculares pos-siderent) facerent et expedirent. Quibus sedatis, pro defen-sione regni novam monetam ultra medientes cudere constitue-runt. Et quod stipendiarij conducerentur, in Russiamque mit-terentur, tunc rex ex Lublin, in Lithuaniam circa Gregorij perrexit. * Et Thartari Przecopenses circa festa paschae Rus-siam et Lithuaniam ingressi, tyrannide terribili usi, domos et acervos cum frumentis exurebant, homines et pecora quae ab-ducere non valebant, secabant, utque certificatores referebant, super praedicta fere infinitum populura, quia centum milia abduxerant. Et quom vix quinque milia Thartarorum fuerunt, cuique Thartaro vigintiquinque homines sorte cesserunt. Illis-que diebus erat quidam deceptor prope oppidum Ilkusz in Redi- tus Ale- xandri de Ra- dom. Orato- res Pa- latini Vala- chiae. Con-ventus in Lublin Mor-sus in spiri-tuales. Thar- tari Rus- siam Lithu - aniam- que va- stant. Fioti medici de- frau- datio. Medi-cus Balin-sky ad regem accer -titus, Prodi- giosa eius medi-cina. Medi-cus in carce -res de-iicitur. villa Balin, ab eventu propheta Balinski agnominatus. Is quoni esset Polonus in Hungaria et Septemcastrensibus terris Em-pericam medicinam exercens et ut saepe plures occidens, in praefatam Balin perveniens, Graecum genere in lingua se as-serebat et peritissimum medicum. Ad quem ex universo regno, praecipue tamen cives ex Graccovia plures confluebant, et in aedibus ipsius villanis iacentes, remediis ac incantationibus utebantur, fiducia et promissis pleni. Ex ditioribus non nisi centum aureos exigens, propter quod a certis medicis Centu-rio vel Centenarius, a mercede centum ducatorum nuncupa-bafcur. Hunc itaque ex fama multorum rex Alexander langui-dus et paraliticus resciens, ad sese curandum accersiit, qui nullatenus acquievit nec ire voluit, nisi prius tricentis aureis pro via subarratus, et equis optimis cum curru et equitiibus deducentibus provisus. Et fere totam Apotecam ex apoteoario regio secum recipiens, iuxta Graccoviam per Cleparz (non enim in Graccoviarn unquam descendebat) ad regem Alexan-drum in Lithuaniam perrexit, in castro Vilnensi (cedentibus medicis regiis) ex stuba grandi facto balneo, vapores ex coc-tione herbarum producens, regem ad sudandum desuper loca-bat. Ad bibendumque vinum et malmaticum porrigebat, quae in paralisi apud omnes medicos suspectissima sunt. Et quom rex debilitatus, viribusque destitutus in pessundationem ac desperationem deductus erat Lithuani prophetam Balinski in-carcerarunt et omni argento et supellectili exuerunt. Qui nudus ex carceribus fuga salvatus per Prussiam ad monasterium sanc-timonialium in Swierzyniecz ante Graccoviam perveniens, uxo-rem suam filiam Balinski cum propheta praedicto commorane, ob infamationem et delusionem eius recusantem, requirebat ac repetebat. Et ea non rehabita, in Tessin se transtulit. De-inde im Rupellam Kazimiriae sancti Stanislai, ad monasterium heremitarum sancti Pauli declinavit, et clam permansit. Quem Lauremtius Miedzilesky, Notarius Cancellariae regis, qui olim in cura eius fuit, reperiens, cum societate sua prophetam Ba-linski traxit, et in earceribus loci ordinarii, in curia episco-pali conclusit. Inde ne moreretur dimissus evasit. Et postea interiecto longiusculo tempore, Alchimiam et Philosophiam Fioti medici de- frau- datio. Medi-cus Balin-sky ad regem accer -titus, Prodi- giosa eius medi-cina. Medi-cus in carce -res de-iicitur. villa Balin, ab eventu propheta Balinski agnominatus. Is quoni esset Polonus in Hungaria et Septemcastrensibus terris Em-pericam medicinam exercens et ut saepe plures occidens, in praefatam Balin perveniens, Graecum genere in lingua se as-serebat et peritissimum medicum. Ad quem ex universo regno, praecipue tamen cives ex Graccovia plures confluebant, et in aedibus ipsius villanis iacentes, remediis ac incantationibus utebantur, fiducia et promissis pleni. Ex ditioribus non nisi centum aureos exigens, propter quod a certis medicis Centu-rio vel Centenarius, a mercede centum ducatorum nuncupa-bafcur. Hunc itaque ex fama multorum rex Alexander langui-dus et paraliticus resciens, ad sese curandum accersiit, qui nullatenus acquievit nec ire voluit, nisi prius tricentis aureis pro via subarratus, et equis optimis cum curru et equitiibus deducentibus provisus. Et fere totam Apotecam ex apoteoario regio secum recipiens, iuxta Graccoviam per Cleparz (non enim in Graccoviarn unquam descendebat) ad regem Alexan-drum in Lithuaniam perrexit, in castro Vilnensi (cedentibus medicis regiis) ex stuba grandi facto balneo, vapores ex coc-tione herbarum producens, regem ad sudandum desuper loca-bat. Ad bibendumque vinum et malmaticum porrigebat, quae in paralisi apud omnes medicos suspectissima sunt. Et quom rex debilitatus, viribusque destitutus in pessundationem ac desperationem deductus erat Lithuani prophetam Balinski in-carcerarunt et omni argento et supellectili exuerunt. Qui nudus ex carceribus fuga salvatus per Prussiam ad monasterium sanc-timonialium in Swierzyniecz ante Graccoviam perveniens, uxo-rem suam filiam Balinski cum propheta praedicto commorane, ob infamationem et delusionem eius recusantem, requirebat ac repetebat. Et ea non rehabita, in Tessin se transtulit. De-inde im Rupellam Kazimiriae sancti Stanislai, ad monasterium heremitarum sancti Pauli declinavit, et clam permansit. Quem Lauremtius Miedzilesky, Notarius Cancellariae regis, qui olim in cura eius fuit, reperiens, cum societate sua prophetam Ba-linski traxit, et in earceribus loci ordinarii, in curia episco-pali conclusit. Inde ne moreretur dimissus evasit. Et postea interiecto longiusculo tempore, Alchimiam et Philosophiam Thar- tari Lithu -anis victi. Come- tes nota- bilis. Indicia mortis Ale- xandri Ale-xander Vilnae mori-tur et sepeli- tur. De- scrip- tio morum Ale-xandri denuo in Graccovia clandestine practicare coepit. Quomque in ambabus tam Alchimia quam Philosophia defecisset et no- tatus fuisset, acceptis in mutuum ab aliquibus civibus pluri- bus ducatis, nocturno tempore fugit, nec usquam comparuit. Et quom tales seductores pluries apparuerunt, nostri tamen homines vanitatibus oblectati, usque in hos dies cauti esse nolunt. Amplius ante festum S. Laurentii Lithuani prope castrum Kleczko Thartaros Przekopenses ut fertur quinque millia prostra- verunt. Duo autem Caesareoli seu filii Caesaris ad paludes et loca limosa fugientes, noctis absceritate salvati, evaserunt, praefata victoria Domini Michaeli Hlinski et ejus providentiae attribueba- tur. Sub eodem tempore puta die Saturni, octava mensis Au- gusti, stella crinita, nigra nuncupata de natura Saturni, circa polum supra septisstellium apparuit, altera nocte inter prae- dictas septem stellas, quae currus dicuntur, tandem sub eis aliis noctibus, continuo declinans per Cancrum, Leonem et Virginem, usque prope orisontem septemtrionis inclinata, in vigilia assumptionis Mariae disparuit. Et rex quoque Alexan- der, quia Cometes ille per horoscopum eius trausiit, item quia globus igneus clarissimus eo tempore supra turrim praetorii Graccoviensis, in una noctium de superioribus velocissime de- scendit, obitum principis loci significans; mortem obiit Vilnae, die Mercurii, quae est decimanona Augusti, noctis sequentis hora quarta. Sepultus in ecclesia Vilnensi, in sacello iuxta germanum suum ducem Kazimirum, die dominica, undecima mensis Octobris. Iste unicus rex Polonorum in Lithuania tu- mulatus quiescit. Fuit autem rex Alexander mediocris statu- rae, faciei aliquantulum oblongae, ossosus, nervosus et viribus corporis praeditus, sed viribus animae diminutus. Nam inter omnes fratres suos, minus bene discernebat. Et in persuasio- nibus ac rationibus oppositis, quid sequendum, eligendumque foret, non diiudicabat, unde saepe numero taciturnitate, plura interrogata, propositave absolvebat. In bellis fortunae * expers nec unquam bellum tentavit. Sub principatu eius maximae in- cursiones, praedationes, populique pecorum et utensilium abduc- tiones fuerunt. Ut quotiens hostes voluerunt libere intrarunt et securi absque illorum damnis discesserunt, terrarum quoque prae- 36 Thar- tari Lithu -anis victi. Come- tes nota- bilis. Indicia mortis Ale- xandri Ale-xander Vilnae mori-tur et sepeli- tur. De- scrip- tio morum Ale-xandri denuo in Graccovia clandestine practicare coepit. Quomque in ambabus tam Alchimia quam Philosophia defecisset et no- tatus fuisset, acceptis in mutuum ab aliquibus civibus pluri- bus ducatis, nocturno tempore fugit, nec usquam comparuit. Et quom tales seductores pluries apparuerunt, nostri tamen homines vanitatibus oblectati, usque in hos dies cauti esse nolunt. Amplius ante festum S. Laurentii Lithuani prope castrum Kleczko Thartaros Przekopenses ut fertur quinque millia prostra- verunt. Duo autem Caesareoli seu filii Caesaris ad paludes et loca limosa fugientes, noctis absceritate salvati, evaserunt, praefata victoria Domini Michaeli Hlinski et ejus providentiae attribueba- tur. Sub eodem tempore puta die Saturni, octava mensis Au- gusti, stella crinita, nigra nuncupata de natura Saturni, circa polum supra septisstellium apparuit, altera nocte inter prae- dictas septem stellas, quae currus dicuntur, tandem sub eis aliis noctibus, continuo declinans per Cancrum, Leonem et Virginem, usque prope orisontem septemtrionis inclinata, in vigilia assumptionis Mariae disparuit. Et rex quoque Alexan- der, quia Cometes ille per horoscopum eius trausiit, item quia globus igneus clarissimus eo tempore supra turrim praetorii Graccoviensis, in una noctium de superioribus velocissime de- scendit, obitum principis loci significans; mortem obiit Vilnae, die Mercurii, quae est decimanona Augusti, noctis sequentis hora quarta. Sepultus in ecclesia Vilnensi, in sacello iuxta germanum suum ducem Kazimirum, die dominica, undecima mensis Octobris. Iste unicus rex Polonorum in Lithuania tu- mulatus quiescit. Fuit autem rex Alexander mediocris statu- rae, faciei aliquantulum oblongae, ossosus, nervosus et viribus corporis praeditus, sed viribus animae diminutus. Nam inter omnes fratres suos, minus bene discernebat. Et in persuasio- nibus ac rationibus oppositis, quid sequendum, eligendumque foret, non diiudicabat, unde saepe numero taciturnitate, plura interrogata, propositave absolvebat. In bellis fortunae * expers nec unquam bellum tentavit. Sub principatu eius maximae in- cursiones, praedationes, populique pecorum et utensilium abduc- tiones fuerunt. Ut quotiens hostes voluerunt libere intrarunt et securi absque illorum damnis discesserunt, terrarum quoque prae- 36 Sigis-mun-duB iu Lithu-aniam voca-tur. Ad-ventus eius ad fune-bralem pom- pam. Sigis-mun- dus in ma-gnutn ducem Lithu -aniae electus cipue Lithuaniae et Bussiae occupationes et alienationes sub ipso fuerunt, inde vox populi deprecatoria saepius intonuit: 0 Deus omnipotens favemus regi Alexandro salvationem, suscipe et mitte nobis liberatorem! Adeoqne liberalis orat, si liberalitas prodi-galitus nuncupanda sit, ut quicquid peteretur tribuebat, pri-vilegia admissiones, inscriptiones, possessiones, census, castra, villas, domus, molendina, macella, pecunias et vestes. Cu-riam tenuit copiosam, tamen dilectoribus plura donabat. Cantores quoque et fistulatores habuit, propter dilapidationem autem ad pauca possidenda delapsus mortuus est. Et quia coniunx ipsius Helena de Moskovia scismatica, prolem edi-derat nullam, festine pro principe Sigismundo germano regis in Glogoviam Slesiae miserunt. (Erat enim dux Oppaviae, maiorisque Glogoviae, et Capitaneus supremus utriusque Sle-siae). Qui propere per Posnaniam et Mazoviam procedens, in Lithuaniam devenit. Et prius per ducem Michaelem Hlinsky, qui eius hostis asserebatur, suis gentibus invitatus et exceptus est. Demum per alios dominos Lithuanos salutatus, usque in Vilnam perductus est. Ubi reperto fratre mortuo rege Ale-xandro, substitit, et usque in diem sepulturae permansit. Pro qua adaptata erant feretra praeciose tecta triginta unum. Equi axamento, adamasco et caeteris praeciosis tecti, triginta duo. Vexilla octo, et quattuor equites singillatim hastam gladium et vestes regis ferentes. Commendatus est ergo sepulturae, die qua supra, quom explesset aetatis suae annos quadraginta quinque et dies quattuordecim. Regni vero Poloniae annis quattuor completis, mensibus octo et diebus octo. Magnidu-catus autem Lithuaniae annis quattuordecim, et quasi duobus mensibus. Post praedicta eodem anno 1506, die Martis, vige-sima Octobris, quae fuit translationis sancti Adalberti, Illu-8trissimus dux Sigismundus in magnumducem Lithuaniae, hora sedecima, cum solennitate magna et subiectorum eius, etiam ducis Michaelis Hlinsky iuramentis, sublimatus est. Sigis-mun-duB iu Lithu-aniam voca-tur. Ad-ventus eius ad fune-bralem pom- pam. Sigis-mun- dus in ma-gnutn ducem Lithu -aniae electus cipue Lithuaniae et Bussiae occupationes et alienationes sub ipso fuerunt, inde vox populi deprecatoria saepius intonuit: 0 Deus omnipotens favemus regi Alexandro salvationem, suscipe et mitte nobis liberatorem! Adeoqne liberalis orat, si liberalitas prodi-galitus nuncupanda sit, ut quicquid peteretur tribuebat, pri-vilegia admissiones, inscriptiones, possessiones, census, castra, villas, domus, molendina, macella, pecunias et vestes. Cu-riam tenuit copiosam, tamen dilectoribus plura donabat. Cantores quoque et fistulatores habuit, propter dilapidationem autem ad pauca possidenda delapsus mortuus est. Et quia coniunx ipsius Helena de Moskovia scismatica, prolem edi-derat nullam, festine pro principe Sigismundo germano regis in Glogoviam Slesiae miserunt. (Erat enim dux Oppaviae, maiorisque Glogoviae, et Capitaneus supremus utriusque Sle-siae). Qui propere per Posnaniam et Mazoviam procedens, in Lithuaniam devenit. Et prius per ducem Michaelem Hlinsky, qui eius hostis asserebatur, suis gentibus invitatus et exceptus est. Demum per alios dominos Lithuanos salutatus, usque in Vilnam perductus est. Ubi reperto fratre mortuo rege Ale-xandro, substitit, et usque in diem sepulturae permansit. Pro qua adaptata erant feretra praeciose tecta triginta unum. Equi axamento, adamasco et caeteris praeciosis tecti, triginta duo. Vexilla octo, et quattuor equites singillatim hastam gladium et vestes regis ferentes. Commendatus est ergo sepulturae, die qua supra, quom explesset aetatis suae annos quadraginta quinque et dies quattuordecim. Regni vero Poloniae annis quattuor completis, mensibus octo et diebus octo. Magnidu-catus autem Lithuaniae annis quattuordecim, et quasi duobus mensibus. Post praedicta eodem anno 1506, die Martis, vige-sima Octobris, quae fuit translationis sancti Adalberti, Illu-8trissimus dux Sigismundus in magnumducem Lithuaniae, hora sedecima, cum solennitate magna et subiectorum eius, etiam ducis Michaelis Hlinsky iuramentis, sublimatus est. CAPUT LXXXIII. Anno domini 1502 in conventione Korczyn, feria tertia infra octavas corporis Cristi, Alexander rex Poloniae, de con-sensu expresso consiliariorum regni, ad petitionem Reverendi patris domini Creslai Lubelczik Episcopi Wladislaviensi, et re-gni Poloniae Cancellarii, ac Joannis Laszki Decani Wladi-slaviensis facientes compensationem pro iure, quod Capitulum ecclesiae Wladislaviensis ad praeposituram sancti Michaelis in castro Graccoviensi, * incorporatione apostolica habuit, Capi-tulo Wladislaviensi facta. Juspatronatus parrochialis in Gam-bin diocesis Posnaniensis, quae de iurepatronatus regis Polo-niae existebat, donatione perpetua et irrevocabili, ecclesiae Wladislaviensi donavit. Litteras desuper novas sub sigillo suo decernendo Quam donationem Joannes Lubransky episcopus Posnaniensis, auctoritate ordinaria confirmando, eandem eccle-siam Capitulo Wladislaviensi incorporavit, confirmatione apo-stolica subsequuta. Eodem anno in mense Julio Thurcas obsi-dentes castrum Jaicza, Hungari profligaverunt et repulerunt, verum cum multis suis desideratis et occisis. Item eclipsis solis, decem punctorum super 16 gradu Librae, eodem anno iu kalendis Octobris fuit, ut mathematici testati sunt abun-dantiae boni significativa, quoniam Venus principalis signifi-catrix eius fuit. Anno quo supra quingentesimo secundo supra raillesimum, Serenissimus Wladislaus Hungariae et Bohemiae rex accepit in coniugem virginem Annam de regno Franciae, quae per Italiam et Venetias in Hungariam ante festum sancti Michaelis introducta. Coronata fuit ipso die sancti Michaelis, et fuit dies Jovis vigesimanona Septembris, in Alba regali. Deinde Budam adducta, nuptiae more regio die Jovis, sexta Octobris cum pluribus triumphis et solaciis celebrabantur. Eisdem temporibus ex commisso Hungarorum, intraverunt Thurciam Petrus Palatinus Transsilvaniensis, Joza et Joannes alias Hanzlyg olim regis Mathiae naturalis filius, et Bodon ci-vitatem habentem emporium exusserunt, oppidaque ac villas CAPUT LXXXIII. Anno domini 1502 in conventione Korczyn, feria tertia infra octavas corporis Cristi, Alexander rex Poloniae, de con-sensu expresso consiliariorum regni, ad petitionem Reverendi patris domini Creslai Lubelczik Episcopi Wladislaviensi, et re-gni Poloniae Cancellarii, ac Joannis Laszki Decani Wladi-slaviensis facientes compensationem pro iure, quod Capitulum ecclesiae Wladislaviensis ad praeposituram sancti Michaelis in castro Graccoviensi, * incorporatione apostolica habuit, Capi-tulo Wladislaviensi facta. Juspatronatus parrochialis in Gam-bin diocesis Posnaniensis, quae de iurepatronatus regis Polo-niae existebat, donatione perpetua et irrevocabili, ecclesiae Wladislaviensi donavit. Litteras desuper novas sub sigillo suo decernendo Quam donationem Joannes Lubransky episcopus Posnaniensis, auctoritate ordinaria confirmando, eandem eccle-siam Capitulo Wladislaviensi incorporavit, confirmatione apo-stolica subsequuta. Eodem anno in mense Julio Thurcas obsi-dentes castrum Jaicza, Hungari profligaverunt et repulerunt, verum cum multis suis desideratis et occisis. Item eclipsis solis, decem punctorum super 16 gradu Librae, eodem anno iu kalendis Octobris fuit, ut mathematici testati sunt abun-dantiae boni significativa, quoniam Venus principalis signifi-catrix eius fuit. Anno quo supra quingentesimo secundo supra raillesimum, Serenissimus Wladislaus Hungariae et Bohemiae rex accepit in coniugem virginem Annam de regno Franciae, quae per Italiam et Venetias in Hungariam ante festum sancti Michaelis introducta. Coronata fuit ipso die sancti Michaelis, et fuit dies Jovis vigesimanona Septembris, in Alba regali. Deinde Budam adducta, nuptiae more regio die Jovis, sexta Octobris cum pluribus triumphis et solaciis celebrabantur. Eisdem temporibus ex commisso Hungarorum, intraverunt Thurciam Petrus Palatinus Transsilvaniensis, Joza et Joannes alias Hanzlyg olim regis Mathiae naturalis filius, et Bodon ci-vitatem habentem emporium exusserunt, oppidaque ac villas Fride-ricus Cardi-nalis mor-tuus Maria-ni suf-fraga -nei sui obitus. Fride- rici Cardi - nalis statura Cre-slaus epis-copus Vladi -slavi-ensis mor-tuus. vicinas, et sine offensa redierunt. Anno domini 1503, die Martis, quartadecima mensis Marcii, alias post dominicam Re-miniscere, feria tertia in nocte sequenti, illustrissimus ac Re-verendissimus dominus Fridericus Cardinalis praesbiter sanctae Romanae ecclesiae in septem soliis, Primasque Gnesnensis et Episcopus Graccoviensis, in curia episcopali Graccoviae, vitam temporalem morte consumavit et finivit. Causa fuit resolutio virtutum, ex pernicioso morbo gallico, cum inobservatione re-giminis. Bibit siquidem ultra modum et mensuram fortia po-tagia, et ut saepe nocte, spreta philosophorum doctrina et obedientia. Extinctus est et Marianus Suffraganeus eius Grac-coviensis, dominica Reminiscere post occasum solis, signum praebens mortis domini Cardinalis, ut sicut in vita, ita et in morte illi fideliter famularetur ac praecederet. Fuit Marianus genere Slavus de Hnngaria religiosus ordinis sancti Dominici, Theologus acutus, lingua facundus, plura genera linguarum callens et expedite pronuncians, Latinum, Slavonicum, Polo-nicum, Almanicum et Hungaricum. Traditus autem fuit sepul-turae dominus Fridericus Cardinalis, die Mercurii, quinta A-prilis, et luit post dominicam Judica, in scalis ante maius al-tare ecclesiae Cathedralis Graccoviensis, sub crate tumulatus. Extant ac eminent secti lapides in praefatis scalis pro sem-piterna memoria elevati. Hic Fridericus Cardinalis fuit proce-rae et altae staturae, secundum collum proclivus et inclina-tus. Hic cum matre sua Elizabeth regina Poloniae, taberna-culum et inclusorium testae sancti Stanislai patroni nostri gloriosi, de puro auro, unionibus, et lapidibus praeciosis cir-cumdatum ordinavit. Cuius valor et summa praecii cum la-bore compensando atque computando ad septem milia et me-dium millenarium aureorum se extendit, et hoc vulgariter mediusoctavus millenarius vocitatur. Hic in diebus suis cle-rum non patiebatur nec permittebat a nobilibus opprimere. Requiescat ergo in pace. Eodem mense Aprili, et eiusdem anni, die Mercurii post dominicam Judica ante meridiem, et fuit quinta mensis Aprilis, in qua Fridericus Cardinalis erat tumulatus, Creslaus Lubelczik Episcopus Wladislaviensis, ac re-gni Poloniae Cancellarius diem clausit extremum in conven- Fride-ricus Cardi-nalis mor-tuus Maria-ni suf-fraga -nei sui obitus. Fride- rici Cardi - nalis statura Cre-slaus epis-copus Vladi -slavi-ensis mor-tuus. vicinas, et sine offensa redierunt. Anno domini 1503, die Martis, quartadecima mensis Marcii, alias post dominicam Re-miniscere, feria tertia in nocte sequenti, illustrissimus ac Re-verendissimus dominus Fridericus Cardinalis praesbiter sanctae Romanae ecclesiae in septem soliis, Primasque Gnesnensis et Episcopus Graccoviensis, in curia episcopali Graccoviae, vitam temporalem morte consumavit et finivit. Causa fuit resolutio virtutum, ex pernicioso morbo gallico, cum inobservatione re-giminis. Bibit siquidem ultra modum et mensuram fortia po-tagia, et ut saepe nocte, spreta philosophorum doctrina et obedientia. Extinctus est et Marianus Suffraganeus eius Grac-coviensis, dominica Reminiscere post occasum solis, signum praebens mortis domini Cardinalis, ut sicut in vita, ita et in morte illi fideliter famularetur ac praecederet. Fuit Marianus genere Slavus de Hnngaria religiosus ordinis sancti Dominici, Theologus acutus, lingua facundus, plura genera linguarum callens et expedite pronuncians, Latinum, Slavonicum, Polo-nicum, Almanicum et Hungaricum. Traditus autem fuit sepul-turae dominus Fridericus Cardinalis, die Mercurii, quinta A-prilis, et luit post dominicam Judica, in scalis ante maius al-tare ecclesiae Cathedralis Graccoviensis, sub crate tumulatus. Extant ac eminent secti lapides in praefatis scalis pro sem-piterna memoria elevati. Hic Fridericus Cardinalis fuit proce-rae et altae staturae, secundum collum proclivus et inclina-tus. Hic cum matre sua Elizabeth regina Poloniae, taberna-culum et inclusorium testae sancti Stanislai patroni nostri gloriosi, de puro auro, unionibus, et lapidibus praeciosis cir-cumdatum ordinavit. Cuius valor et summa praecii cum la-bore compensando atque computando ad septem milia et me-dium millenarium aureorum se extendit, et hoc vulgariter mediusoctavus millenarius vocitatur. Hic in diebus suis cle-rum non patiebatur nec permittebat a nobilibus opprimere. Requiescat ergo in pace. Eodem mense Aprili, et eiusdem anni, die Mercurii post dominicam Judica ante meridiem, et fuit quinta mensis Aprilis, in qua Fridericus Cardinalis erat tumulatus, Creslaus Lubelczik Episcopus Wladislaviensis, ac re-gni Poloniae Cancellarius diem clausit extremum in conven- tione Piotrkoviensi, ut qui fuerunt sodalis consensus et solatii forent pares exitio mortis. Et est mirabile in oculis nostris. Sepulturam in sua ecclesia accepit. Anno praeexpresso 1503, Mansionarii sanctae Crucis in sacello Hierusalem, foris oppidum Sweidnicz in quartali cinerum instituti sunt Anno praefato 1503 continubatur cultura montanarum Tba-tri in cupro et argento, quam anno praeterito incboave-rant post oppidum Novifori tribus miliaribus. Et non fuit aequa sors factorum cum domino, quoniam rex Alexan-der plura milia aureorum impendebat, factores autem paucis redditibus datis, spe regem et promissis, non lucro imple-bant. Anno quo supra, die dominica, vigesimatercia Julii, quae fuit sancti Apollinaris martyris, nata est regi Hungariae et Bohemiae filia primogenita, bora medii horologii septima, a-scendente tertia facie virginis. Quae fonte baptismatis renata, nomine matris suae Anna est nuncupata. Eodem anno die Sa-turni, vigesimaoctava Octobris quae fuit Simonis et Judae a-postolorum, Conradus dux Mazoviae et dominus Varszoviae, finem rebus suis imponens mortuus est. Et rex Alexander iure devolutionis et feudi, ducatum eius et Varszoviam possedit. Qui denuo magnis personis instigantibus uxori ejus Annae et filiolis in feudum locavit. Quemadmodum idem rex Alexander terram Szanocensem, quam rex Albertus legitime pro se et regno a domina Odrowazowa litteras sufficientes non habente receperat, instantibus pro ea quibusdam magnis viris, minus provide restituit. *) Mausi-onarii in Sweid- nicz insti- tuti. Anna Vladi- slai Hun-gariae regis filia. Conra-dus Mazo-viae . dux mor-tuus. *) Caput LXXXIV nec non caput ultimum omittenda esse duximus, ut pote quae exceptis quibusdum minoris momenti, alias nullas plane con-tineant variantes scriptiones. Quas ibidem reperimus hic sequuntur: In capite LXXXIV versu 24to: post pacta et firmatam pacem con-flixit * et usque ad extrema etc. In capite LXXXV versu 28: Novogrod de manibus Kazimiri regis Poloniae tercii tanquam neglectam eripuit et sibi appropriavit. tione Piotrkoviensi, ut qui fuerunt sodalis consensus et solatii forent pares exitio mortis. Et est mirabile in oculis nostris. Sepulturam in sua ecclesia accepit. Anno praeexpresso 1503, Mansionarii sanctae Crucis in sacello Hierusalem, foris oppidum Sweidnicz in quartali cinerum instituti sunt Anno praefato 1503 continubatur cultura montanarum Tba-tri in cupro et argento, quam anno praeterito incboave-rant post oppidum Novifori tribus miliaribus. Et non fuit aequa sors factorum cum domino, quoniam rex Alexan-der plura milia aureorum impendebat, factores autem paucis redditibus datis, spe regem et promissis, non lucro imple-bant. Anno quo supra, die dominica, vigesimatercia Julii, quae fuit sancti Apollinaris martyris, nata est regi Hungariae et Bohemiae filia primogenita, bora medii horologii septima, a-scendente tertia facie virginis. Quae fonte baptismatis renata, nomine matris suae Anna est nuncupata. Eodem anno die Sa-turni, vigesimaoctava Octobris quae fuit Simonis et Judae a-postolorum, Conradus dux Mazoviae et dominus Varszoviae, finem rebus suis imponens mortuus est. Et rex Alexander iure devolutionis et feudi, ducatum eius et Varszoviam possedit. Qui denuo magnis personis instigantibus uxori ejus Annae et filiolis in feudum locavit. Quemadmodum idem rex Alexander terram Szanocensem, quam rex Albertus legitime pro se et regno a domina Odrowazowa litteras sufficientes non habente receperat, instantibus pro ea quibusdam magnis viris, minus provide restituit. *) Mausi-onarii in Sweid- nicz insti- tuti. Anna Vladi- slai Hun-gariae regis filia. Conra-dus Mazo-viae . dux mor-tuus. *) Caput LXXXIV nec non caput ultimum omittenda esse duximus, ut pote quae exceptis quibusdum minoris momenti, alias nullas plane con-tineant variantes scriptiones. Quas ibidem reperimus hic sequuntur: In capite LXXXIV versu 24to: post pacta et firmatam pacem con-flixit * et usque ad extrema etc. In capite LXXXV versu 28: Novogrod de manibus Kazimiri regis Poloniae tercii tanquam neglectam eripuit et sibi appropriavit. lt. in disser furgeschribenen tagefart was der her ko-nigk begerende an den homeister und an lant und stete hulffe gegen die Turcken, so das im der homeister folgete in all nit V& man und was hie personlich mitte und zcogk gen Neiden-burgk, bis im der konigk entpoete vort zcuzcihende. It. der her konigk brachte sust in seinen landen wol bei VI mal hunderttausent man zcusampne kegen die Turcken, so das er des homeisters hulffe nichten dorffte; des zcogk der homeister mit seinem volcke widder zcu hause.lt. in disser furgeschribenen tagefart was der her ko-nigk begerende an den homeister und an lant und stete hulffe gegen die Turcken, so das im der homeister folgete in all nit V man und was hie personlich mitte und zcogk gen Neiden-burgk, bis im der konigk entpoete vort zcuzcihende. It. der her konigk brachte sust in seinen landen wol bei VI mal hunderttausent man zcusampne kegen die Turcken, so das er des homeisters hulffe nichten dorffte; des zcogk der homeister mit seinem volcke widder zcu hause. Item also nu der her konigk seine hern mit grosser macht sante in die Wallacheie gegen die Turcken, also das die Turcken vernomen, zcogen widder umb uber die Thunow, sie woren so nohe bey einander, das sie weneten des andern tages einen streit zcu schlogende, so die Christen anders nicht wusten, aber des andern morgens woren die Turcken wegk gezcogen; doch so wart ir dennoch wol bei Hm erschlagen.Item also nu der her konigk seine hern mit grosser macht sante in die Wallacheie gegen die Turcken, also das die Turcken vernomen, zcogen widder umb uber die Thunow, sie woren so nohe bey einander, das sie weneten des andern tages einen streit zcu schlogende, so die Christen anders nicht wusten, aber des andern morgens woren die Turcken wegk gezcogen; doch so wart ir dennoch wol bei Hm erschlagen. Item uff derselbigen tagfart zcu Thorn furgeschreben waren die Thorner an dem hern konige begerende, das der kouff-mann mit seinen guttern, die aus Behmen, Ungern, Mehern und Schlesien nicht forder faren solten ins lant zcu Preussen dan gen Thorn, do sulte die nidderloge sein, das in do vor-vorbriffet wart mit willen Danzcke und Elbingk, die das zcu-lissen, die do woren von des rates wegen etc.Item uff derselbigen tagfart zcu Thorn furgeschreben waren die Thorner an dem hern konige begerende, das der kouff-mann mit seinen guttern, die aus Behmen, Ungern, Mehern und Schlesien nicht forder faren solten ins lant zcu Preussen dan gen Thorn, do sulte die nidderloge sein, das in do vor-vorbriffet wart mit willen Danzcke und Elbingk, die das zcu-lissen, die do woren von des rates wegen etc. It. uf die boben geschribene tagefart zcu Thorn do lant und stete zcusampne waren und vil Sachen und teidingen fur des hern koniges hatten, musten lant und stete ire Privilegien fur den hern konigk furbrengen. Also wolde der bischoff von Heilsberge fur sich und die seinen haben geteidinget mit des hern koniges gnaden, so das lant und stete do sich mit dem bischoffe uffs neue vorbunden und vorschwuren beide geistlich und wertlich, einer bei dem andern zcu bleiben und was den einen uberginge, das solde dem andern ouch ubir-gehen und nymmer von einander zcu scheiden.It. uf die boben geschribene tagefart zcu Thorn do lant und stete zcusampne waren und vil Sachen und teidingen fur des hern koniges hatten, musten lant und stete ire Privilegien fur den hern konigk furbrengen. Also wolde der bischoff von Heilsberge fur sich und die seinen haben geteidinget mit des hern koniges gnaden, so das lant und stete do sich mit dem bischoffe uffs neue vorbunden und vorschwuren beide geistlich und wertlich, einer bei dem andern zcu bleiben und was den einen uberginge, das solde dem andern ouch ubir-gehen und nymmer von einander zcu scheiden. Item LXXXVIen jare do ritten die von Thorn uff die Strossen bei dem Nakel und nomen alle die wagene mit den guttern und triben sie gen Thorn, als aus der Schlesien, Behe-men, Ungern und Mehern, das sie mit keinen guttern forder lt. in disser furgeschribenen tagefart was der her ko-nigk begerende an den homeister und an lant und stete hulffe gegen die Turcken, so das im der homeister folgete in all nit V& man und was hie personlich mitte und zcogk gen Neiden-burgk, bis im der konigk entpoete vort zcuzcihende. It. der her konigk brachte sust in seinen landen wol bei VI mal hunderttausent man zcusampne kegen die Turcken, so das er des homeisters hulffe nichten dorffte; des zcogk der homeister mit seinem volcke widder zcu hause.lt. in disser furgeschribenen tagefart was der her ko-nigk begerende an den homeister und an lant und stete hulffe gegen die Turcken, so das im der homeister folgete in all nit V man und was hie personlich mitte und zcogk gen Neiden-burgk, bis im der konigk entpoete vort zcuzcihende. It. der her konigk brachte sust in seinen landen wol bei VI mal hunderttausent man zcusampne kegen die Turcken, so das er des homeisters hulffe nichten dorffte; des zcogk der homeister mit seinem volcke widder zcu hause. Item also nu der her konigk seine hern mit grosser macht sante in die Wallacheie gegen die Turcken, also das die Turcken vernomen, zcogen widder umb uber die Thunow, sie woren so nohe bey einander, das sie weneten des andern tages einen streit zcu schlogende, so die Christen anders nicht wusten, aber des andern morgens woren die Turcken wegk gezcogen; doch so wart ir dennoch wol bei Hm erschlagen.Item also nu der her konigk seine hern mit grosser macht sante in die Wallacheie gegen die Turcken, also das die Turcken vernomen, zcogen widder umb uber die Thunow, sie woren so nohe bey einander, das sie weneten des andern tages einen streit zcu schlogende, so die Christen anders nicht wusten, aber des andern morgens woren die Turcken wegk gezcogen; doch so wart ir dennoch wol bei Hm erschlagen. Item uff derselbigen tagfart zcu Thorn furgeschreben waren die Thorner an dem hern konige begerende, das der kouff-mann mit seinen guttern, die aus Behmen, Ungern, Mehern und Schlesien nicht forder faren solten ins lant zcu Preussen dan gen Thorn, do sulte die nidderloge sein, das in do vor-vorbriffet wart mit willen Danzcke und Elbingk, die das zcu-lissen, die do woren von des rates wegen etc.Item uff derselbigen tagfart zcu Thorn furgeschreben waren die Thorner an dem hern konige begerende, das der kouff-mann mit seinen guttern, die aus Behmen, Ungern, Mehern und Schlesien nicht forder faren solten ins lant zcu Preussen dan gen Thorn, do sulte die nidderloge sein, das in do vor-vorbriffet wart mit willen Danzcke und Elbingk, die das zcu-lissen, die do woren von des rates wegen etc. It. uf die boben geschribene tagefart zcu Thorn do lant und stete zcusampne waren und vil Sachen und teidingen fur des hern koniges hatten, musten lant und stete ire Privilegien fur den hern konigk furbrengen. Also wolde der bischoff von Heilsberge fur sich und die seinen haben geteidinget mit des hern koniges gnaden, so das lant und stete do sich mit dem bischoffe uffs neue vorbunden und vorschwuren beide geistlich und wertlich, einer bei dem andern zcu bleiben und was den einen uberginge, das solde dem andern ouch ubir-gehen und nymmer von einander zcu scheiden.It. uf die boben geschribene tagefart zcu Thorn do lant und stete zcusampne waren und vil Sachen und teidingen fur des hern koniges hatten, musten lant und stete ire Privilegien fur den hern konigk furbrengen. Also wolde der bischoff von Heilsberge fur sich und die seinen haben geteidinget mit des hern koniges gnaden, so das lant und stete do sich mit dem bischoffe uffs neue vorbunden und vorschwuren beide geistlich und wertlich, einer bei dem andern zcu bleiben und was den einen uberginge, das solde dem andern ouch ubir-gehen und nymmer von einander zcu scheiden. Item LXXXVIen jare do ritten die von Thorn uff die Strossen bei dem Nakel und nomen alle die wagene mit den guttern und triben sie gen Thorn, als aus der Schlesien, Behe-men, Ungern und Mehern, das sie mit keinen guttern forder 8 Dezem i489 2-3 Jan. 14 Sept. 25 Nov. (14 Febr.) ins lant solden faren, das der hauptman vom Nakel nich kören kunde, er gerne darumbe gethan hette, er muste nicht. Item so wurden zcu rate die Crockauer (so sie sageten von alders in ir Privilegien hatten aber ab sie es neu erfunden) und uffsaczen, das von Behmen, Ungern, Mehern und Schlesien nicht forder faren sollen dan zcu Crackow und do iren marckt halden. Item hirunder erfunden die Behmen, Un-geren, Schlesier und Mehern die strosse zcu zcihende uff Franckfort und Stetin, das dem lande zcu Preussen schedelich was in vilen dingen. It. uff conceptionis Marie do was ein tagfart zcum Eibinge von lant und steten umb eczlicher sachen willen und schelungen einer uff den andern zcu thuende im lande; so wart uff disser selben tagefart furgegeben, wie der herzcogk von Pomern Bugslaff geboten hatte in allen seinen landen den inwonern des landes, das sie die wege zcu den Behemischen und Ungerischen wagenen solden vorweiten, uff das sie mochten fort komen und sie dieselben leute solden fordern und nicht hindern bey leibe und bey gute etc. Dis sprachen sie, und ist wor nicht gut fur dis lant etc. Hiruff die von Thorn antworten, sie weiden bleiben bey irer vorschreibunge die in gegeben were mit leib und gutte. Item im jare unsers hern LXXXIX noch dem neuen jars-tage vom freitag uff den sonnobent starb der homeister her Merten Trox und wart zcu Konigsbergk begraben. Disser homeister regiret XIII jar, und bei seiner zceit hat er zcwitracht mit dem hern konige zcu Polen wie vorgeschriben; doch zcwang in der her konigk von Polen mit macht, das er fride hilt bis an sein ende. [Her Johan von Tiffen war der zcwei und dreisigste homeister, er war zcuvor comptur zcu Brandenburg, wart erweit im LXXXIX auf crucis, korczlich hernach zcog er zcum hern konige von Polen und schwur im und quam widder ins lant auf Katharina; er hatte das gerückt, das er ein fromer her was.] Item ime LXXXIX jar hirvor im winter starb der bichoff Nicolaus von Tungen auff Heilsbergk und wart tod gefurth 8 Dezem i489 2-3 Jan. 14 Sept. 25 Nov. (14 Febr.) ins lant solden faren, das der hauptman vom Nakel nich kören kunde, er gerne darumbe gethan hette, er muste nicht. Item so wurden zcu rate die Crockauer (so sie sageten von alders in ir Privilegien hatten aber ab sie es neu erfunden) und uffsaczen, das von Behmen, Ungern, Mehern und Schlesien nicht forder faren sollen dan zcu Crackow und do iren marckt halden. Item hirunder erfunden die Behmen, Un-geren, Schlesier und Mehern die strosse zcu zcihende uff Franckfort und Stetin, das dem lande zcu Preussen schedelich was in vilen dingen. It. uff conceptionis Marie do was ein tagfart zcum Eibinge von lant und steten umb eczlicher sachen willen und schelungen einer uff den andern zcu thuende im lande; so wart uff disser selben tagefart furgegeben, wie der herzcogk von Pomern Bugslaff geboten hatte in allen seinen landen den inwonern des landes, das sie die wege zcu den Behemischen und Ungerischen wagenen solden vorweiten, uff das sie mochten fort komen und sie dieselben leute solden fordern und nicht hindern bey leibe und bey gute etc. Dis sprachen sie, und ist wor nicht gut fur dis lant etc. Hiruff die von Thorn antworten, sie weiden bleiben bey irer vorschreibunge die in gegeben were mit leib und gutte. Item im jare unsers hern LXXXIX noch dem neuen jars-tage vom freitag uff den sonnobent starb der homeister her Merten Trox und wart zcu Konigsbergk begraben. Disser homeister regiret XIII jar, und bei seiner zceit hat er zcwitracht mit dem hern konige zcu Polen wie vorgeschriben; doch zcwang in der her konigk von Polen mit macht, das er fride hilt bis an sein ende. [Her Johan von Tiffen war der zcwei und dreisigste homeister, er war zcuvor comptur zcu Brandenburg, wart erweit im LXXXIX auf crucis, korczlich hernach zcog er zcum hern konige von Polen und schwur im und quam widder ins lant auf Katharina; er hatte das gerückt, das er ein fromer her was.] Item ime LXXXIX jar hirvor im winter starb der bichoff Nicolaus von Tungen auff Heilsbergk und wart tod gefurth kegen der Frauenburgk und so begraben am dinstage Petri ad vincula.kegen der Frauenburgk und so begraben am dinstage Petri ad vincula. Item korcz hernach koren sie zcu bischoff zu Heilsbergk her doctor Lucas Walsenrode eines borgers son von Thorn, was uff dieselbige zceit zcu Rom, als er gekoren wart.Item korcz hernach koren sie zcu bischoff zu Heilsbergk her doctor Lucas Walsenrode eines borgers son von Thorn, was uff dieselbige zceit zcu Rom, als er gekoren wart. It. XIII tag vor ostern quam des hern koniges marschalck mit einem tumhern von Crackau und zcog ins bischoffs-thm zcu Heilsbergk und wart von des hern wegen dahin gesant derselbige tumher, das sie seinen son zcu einem bi-schoff solten uffne nen, das doch nicht geschach.It. XIII tag vor ostern quam des hern koniges marschalck mit einem tumhern von Crackau und zcog ins bischoffs-thm zcu Heilsbergk und wart von des hern wegen dahin gesant derselbige tumher, das sie seinen son zcu einem bi-schoff solten uffne nen, das doch nicht geschach. Fortsetzung.Fortsetzung. Disser vorgeschriben homeister her Johan von Tiffen zcog dem hern konige von Polen Johansen Alberto zcu hulf in die Wallachei, darunter starb er zcu Reusschen Lembergk und wart so tot gefurt kegen Preussen in Konigsbergk, da wart er begraben, hat regirt VIII jar wie ein fromer her.Disser vorgeschriben homeister her Johan von Tiffen zcog dem hern konige von Polen Johansen Alberto zcu hulf in die Wallachei, darunter starb er zcu Reusschen Lembergk und wart so tot gefurt kegen Preussen in Konigsbergk, da wart er begraben, hat regirt VIII jar wie ein fromer her. Herzcogk Friderich von Sachsen war der drei und dreisigste homeister, er war gekorn ins jar 1498ten; er hatte das geruchte, das er ein fromer man was, er wolde dem konige zcu Polen nicht huldigen, regirte zcwelff jar und 1/4 jar und starb zcu Meissen in seiner land art. Item bei dieses homei-sters geczeiten starb der konigk zcu Polen Johannes Albertus und wart wider gekoren der her Alexander, darnach Sigis-mundus. Diese III bruder seint soene des alten hern Casimiri etwo koniges zcu Polen.Herzcogk Friderich von Sachsen war der drei und dreisigste homeister, er war gekorn ins jar 1498ten; er hatte das geruchte, das er ein fromer man was, er wolde dem konige zcu Polen nicht huldigen, regirte zcwelff jar und 1/4 jar und starb zcu Meissen in seiner land art. Item bei dieses homei-sters geczeiten starb der konigk zcu Polen Johannes Albertus und wart wider gekoren der her Alexander, darnach Sigis-mundus. Diese III bruder seint soene des alten hern Casimiri etwo koniges zcu Polen. b) Caspar Weinreichs Lanziger Chronik.b) Caspar Weinreichs Lanziger Chronik. (Scriptor. rer. pruss. T. IV. p. 743.)(Scriptor. rer. pruss. T. IV. p. 743.) Item kegen diesen winter gingk der konig von der Moskau dormitte umb und etliche Reusche hern, das sie das landt von Littauen wolden dem konige von Polen von der haudtItem kegen diesen winter gingk der konig von der Moskau dormitte umb und etliche Reusche hern, das sie das landt von Littauen wolden dem konige von Polen von der haudt 37 kegen der Frauenburgk und so begraben am dinstage Petri ad vincula.kegen der Frauenburgk und so begraben am dinstage Petri ad vincula. Item korcz hernach koren sie zcu bischoff zu Heilsbergk her doctor Lucas Walsenrode eines borgers son von Thorn, was uff dieselbige zceit zcu Rom, als er gekoren wart.Item korcz hernach koren sie zcu bischoff zu Heilsbergk her doctor Lucas Walsenrode eines borgers son von Thorn, was uff dieselbige zceit zcu Rom, als er gekoren wart. It. XIII tag vor ostern quam des hern koniges marschalck mit einem tumhern von Crackau und zcog ins bischoffs-thm zcu Heilsbergk und wart von des hern wegen dahin gesant derselbige tumher, das sie seinen son zcu einem bi-schoff solten uffne nen, das doch nicht geschach.It. XIII tag vor ostern quam des hern koniges marschalck mit einem tumhern von Crackau und zcog ins bischoffs-thm zcu Heilsbergk und wart von des hern wegen dahin gesant derselbige tumher, das sie seinen son zcu einem bi-schoff solten uffne nen, das doch nicht geschach. Fortsetzung.Fortsetzung. Disser vorgeschriben homeister her Johan von Tiffen zcog dem hern konige von Polen Johansen Alberto zcu hulf in die Wallachei, darunter starb er zcu Reusschen Lembergk und wart so tot gefurt kegen Preussen in Konigsbergk, da wart er begraben, hat regirt VIII jar wie ein fromer her.Disser vorgeschriben homeister her Johan von Tiffen zcog dem hern konige von Polen Johansen Alberto zcu hulf in die Wallachei, darunter starb er zcu Reusschen Lembergk und wart so tot gefurt kegen Preussen in Konigsbergk, da wart er begraben, hat regirt VIII jar wie ein fromer her. Herzcogk Friderich von Sachsen war der drei und dreisigste homeister, er war gekorn ins jar 1498ten; er hatte das geruchte, das er ein fromer man was, er wolde dem konige zcu Polen nicht huldigen, regirte zcwelff jar und 1/4 jar und starb zcu Meissen in seiner land art. Item bei dieses homei-sters geczeiten starb der konigk zcu Polen Johannes Albertus und wart wider gekoren der her Alexander, darnach Sigis-mundus. Diese III bruder seint soene des alten hern Casimiri etwo koniges zcu Polen.Herzcogk Friderich von Sachsen war der drei und dreisigste homeister, er war gekorn ins jar 1498ten; er hatte das geruchte, das er ein fromer man was, er wolde dem konige zcu Polen nicht huldigen, regirte zcwelff jar und 1/4 jar und starb zcu Meissen in seiner land art. Item bei dieses homei-sters geczeiten starb der konigk zcu Polen Johannes Albertus und wart wider gekoren der her Alexander, darnach Sigis-mundus. Diese III bruder seint soene des alten hern Casimiri etwo koniges zcu Polen. b) Caspar Weinreichs Lanziger Chronik.b) Caspar Weinreichs Lanziger Chronik. (Scriptor. rer. pruss. T. IV. p. 743.)(Scriptor. rer. pruss. T. IV. p. 743.) Item kegen diesen winter gingk der konig von der Moskau dormitte umb und etliche Reusche hern, das sie das landt von Littauen wolden dem konige von Polen von der haudtItem kegen diesen winter gingk der konig von der Moskau dormitte umb und etliche Reusche hern, das sie das landt von Littauen wolden dem konige von Polen von der haudt 37 nicht erfaren, was sie geteidinget hatten. Man sagte das es war umb des Turken willen, der wer den somer hirvor in die Walachei gefallen und grosz schaden gethon. Aber es musten noch sunst andere grossen sachen auch sein. Item anno 485 war dem konige in Torn auf der tage-fart hulff zugesagt, und der konig versamlete mehr den 200,000 man zu hauff; und do das der Turke horte, do weich er wegk. Item umb Martini ausz schlug sich des konigs volk aus der Walachay mit den Turken so man sagte das der Turken todt blieben wol bey 8,000und der Christen bey 3,000; die Turken flohen weg und die Christen behilden das veld. Item auf S. Elizabet tag weren zusamen zu Olmutz in Mehren der konig von Ungern und der von Bemen und beschworen sich dor zusamen einer bei dem andern zu bleiben. Des gab der konig von Ungern dem von Behmen dieselbe stadt und 2 slosser und dortzu wol 50,000 Ung. gulden. Item den sontag zu mitfasten war du Dantzke verkundiget das Ablas auf die Turken, das der her konig erworben hatte von dem babst, und solde staen 3 yor, und under des soliden die ander ablas an anderen ortern dalgelegt sein 3 yor lang. Item diesen vergangenen winter hatte der orden von Preussen einen sendtboten gesant mit brifen an den konig von Ungern und hern von Meissen umb volk in zu hulffe zu senden ins landt. Derselbe bote war auf der grentze von den Polen gekrigen und gefangen worden mit den briffen, die do vor des reichsrat zu Polen gelesen woren zu Peterkau auf der heiligen 3 konige tagefart. Do ist der her konigk nicht wol zufriden gewest mit seynen rethen. item auf den ersten sontag in der fasten do sandte der her konig den haubtman von Margenburg und einen rotman von Dantzke, her Rolff Feldstet an den hern homeister umb der vorgenanten brife willen; do er auf antworte und stund es zu, dan er mit dem bischofftumb zue Heilsberg zu thuen hatte. Darunder des koniges raet zum bischoff schikte umb die sache zu erfaren, dan so er ein krig im land zu Preussen n Nov. 1486 19 Nov. 1487 25 März 6 Febr. • 4 März nicht erfaren, was sie geteidinget hatten. Man sagte das es war umb des Turken willen, der wer den somer hirvor in die Walachei gefallen und grosz schaden gethon. Aber es musten noch sunst andere grossen sachen auch sein. Item anno 485 war dem konige in Torn auf der tage-fart hulff zugesagt, und der konig versamlete mehr den 200,000 man zu hauff; und do das der Turke horte, do weich er wegk. Item umb Martini ausz schlug sich des konigs volk aus der Walachay mit den Turken so man sagte das der Turken todt blieben wol bey 8,000und der Christen bey 3,000; die Turken flohen weg und die Christen behilden das veld. Item auf S. Elizabet tag weren zusamen zu Olmutz in Mehren der konig von Ungern und der von Bemen und beschworen sich dor zusamen einer bei dem andern zu bleiben. Des gab der konig von Ungern dem von Behmen dieselbe stadt und 2 slosser und dortzu wol 50,000 Ung. gulden. Item den sontag zu mitfasten war du Dantzke verkundiget das Ablas auf die Turken, das der her konig erworben hatte von dem babst, und solde staen 3 yor, und under des soliden die ander ablas an anderen ortern dalgelegt sein 3 yor lang. Item diesen vergangenen winter hatte der orden von Preussen einen sendtboten gesant mit brifen an den konig von Ungern und hern von Meissen umb volk in zu hulffe zu senden ins landt. Derselbe bote war auf der grentze von den Polen gekrigen und gefangen worden mit den briffen, die do vor des reichsrat zu Polen gelesen woren zu Peterkau auf der heiligen 3 konige tagefart. Do ist der her konigk nicht wol zufriden gewest mit seynen rethen. item auf den ersten sontag in der fasten do sandte der her konig den haubtman von Margenburg und einen rotman von Dantzke, her Rolff Feldstet an den hern homeister umb der vorgenanten brife willen; do er auf antworte und stund es zu, dan er mit dem bischofftumb zue Heilsberg zu thuen hatte. Darunder des koniges raet zum bischoff schikte umb die sache zu erfaren, dan so er ein krig im land zu Preussen n Nov. 1486 19 Nov. 1487 25 März 6 Febr. • 4 März 24 Juli 8 Sep. heimlich one des konigs und des hellen landes wissen und willen anfangen wolde, solde im solches nicht zugelossenn werden. Wie die gesanten aber den bischoff frogten, was der homeister vor ein sache auf in hette, oder was seine Mei-nung auf den hohmeister were, antworte er: es wer noch nicht zeit gekomen, das er inenn oder jemandts anders etwas drauf itzunder antworten solde, die zeit wurde noch wol komen. Die rede aber ging sunst under dem volk, das sich das bi-schoftumb auf den orden beklagte und auf in zu Sachen hette umb 20,000 Ungrische gulden, darauf sie brif und siegel zum beweise hette und bebstliche briffe auch dorneben hetten und den homeister domitte gemanet, aber der orden wolde sich nichts dran keren. Also scheideten des koniges rethe auf die zeit von dor sonder aller antwort. Item auf s. Johanis baptistae war auch ein tagefart zu Elbing, dar weren alle land und stette zusamen; mar was die sache war, wst ich nicht, dan der rat, wan sie von der tagefart zu hause kwemen, sagten der gemeine nichts von sich, als es plag in eher zeiten zu sein, sondern alles bleib bey in. Item diesen sommer kwemen dael von Crokau die obersten von den schwertmonchen kloster und confirmirten das und beslossen sie, so das sie nicht mehr so mochten termi-niren loffen, als sie pflegen und keine fraun mehr mochten in ir koer gaen. Item als den der her konig erworben hatte vom heiligen vatter dem bapst ablas kegen die Turken, disz ablas kwam diesen sommer ken Dantzke und ging uber alle die weldt zu staende 3 yor langk, und woren alle ander ablasz derweil nidergelegt de poena et culpa. Item so reidede auch der her konig stark in die Walachei kegen die Turken und machte seinen son, den Hertzog Hans Albrecht zu einem heergrefen und sante im vil volks mitte in die Walachey kegen die Turken und Tatern. Item anno 1487 auf nativitatis Mariae, do kwemen uber die Turken und begegneten her Hans Albrechten mit grossem volk, so das sie miteinander troffen, und Got gab den Christen, das die Turken auf die flucht kwemen, und ir wol 5,000 24 Juli 8 Sep. heimlich one des konigs und des hellen landes wissen und willen anfangen wolde, solde im solches nicht zugelossenn werden. Wie die gesanten aber den bischoff frogten, was der homeister vor ein sache auf in hette, oder was seine Mei-nung auf den hohmeister were, antworte er: es wer noch nicht zeit gekomen, das er inenn oder jemandts anders etwas drauf itzunder antworten solde, die zeit wurde noch wol komen. Die rede aber ging sunst under dem volk, das sich das bi-schoftumb auf den orden beklagte und auf in zu Sachen hette umb 20,000 Ungrische gulden, darauf sie brif und siegel zum beweise hette und bebstliche briffe auch dorneben hetten und den homeister domitte gemanet, aber der orden wolde sich nichts dran keren. Also scheideten des koniges rethe auf die zeit von dor sonder aller antwort. Item auf s. Johanis baptistae war auch ein tagefart zu Elbing, dar weren alle land und stette zusamen; mar was die sache war, wst ich nicht, dan der rat, wan sie von der tagefart zu hause kwemen, sagten der gemeine nichts von sich, als es plag in eher zeiten zu sein, sondern alles bleib bey in. Item diesen sommer kwemen dael von Crokau die obersten von den schwertmonchen kloster und confirmirten das und beslossen sie, so das sie nicht mehr so mochten termi-niren loffen, als sie pflegen und keine fraun mehr mochten in ir koer gaen. Item als den der her konig erworben hatte vom heiligen vatter dem bapst ablas kegen die Turken, disz ablas kwam diesen sommer ken Dantzke und ging uber alle die weldt zu staende 3 yor langk, und woren alle ander ablasz derweil nidergelegt de poena et culpa. Item so reidede auch der her konig stark in die Walachei kegen die Turken und machte seinen son, den Hertzog Hans Albrecht zu einem heergrefen und sante im vil volks mitte in die Walachey kegen die Turken und Tatern. Item anno 1487 auf nativitatis Mariae, do kwemen uber die Turken und begegneten her Hans Albrechten mit grossem volk, so das sie miteinander troffen, und Got gab den Christen, das die Turken auf die flucht kwemen, und ir wol 5,000 todt blieben, so das sich die Christen wider noch irer wagenborg goben. In dem kwam den Turken noch ein heer. Do wanten die Christen noch wider sie und troffen noch eins, so das Got den Christen half, das die Turken flohen und ir bey 1500, ane die in den todt gewundet und in dem wildnusse todt blieben. Und der Christen in beiden schlagen blieben todt bei 50 man, do war ein ritterniessiger man mitte; und von den Tatern war ir oberster her gefangen und sein bruder war todtgeslagen. und der gefangen war, den liesz auch bertzog Albrecht todten.todt blieben, so das sich die Christen wider noch irer wagenborg goben. In dem kwam den Turken noch ein heer. Do wanten die Christen noch wider sie und troffen noch eins, so das Got den Christen half, das die Turken flohen und ir bey 1500, ane die in den todt gewundet und in dem wildnusse todt blieben. Und der Christen in beiden schlagen blieben todt bei 50 man, do war ein ritterniessiger man mitte; und von den Tatern war ir oberster her gefangen und sein bruder war todtgeslagen. und der gefangen war, den liesz auch bertzog Albrecht todten. Item auf S. Stanislai war ein grosse tagefart zu Peterkau; dar kwemen die Turken mit 40 pferden umb eine fride zu machen. Aber sie zogen weg sonder antwort, der konigk wolde nicht mit in fride machen, sie solden erst abtretten die Blosser und stette, die sie in der Walachei mit falscheit gewonnen hetten. Auch so weren hir des konigs von Ungeren, Bemen, pfaltzgraven und ander grosser hern sendbotten und landt und stette.Item auf S. Stanislai war ein grosse tagefart zu Peterkau; dar kwemen die Turken mit 40 pferden umb eine fride zu machen. Aber sie zogen weg sonder antwort, der konigk wolde nicht mit in fride machen, sie solden erst abtretten die Blosser und stette, die sie in der Walachei mit falscheit gewonnen hetten. Auch so weren hir des konigs von Ungeren, Bemen, pfaltzgraven und ander grosser hern sendbotten und landt und stette. Anno 1489 montag noch dem neuen yors tage wart begraben zu Konigsberg Herten Truxes der hohmeister; im 75 yor war er zu hohmeister gekoren. Er hatte etliche zwitracht und krigk gegen den herren konigk bey seinem leben, den doch zwang der her konig darzu, das er muste fride halden bisz an sein ende etc.Anno 1489 montag noch dem neuen yors tage wart begraben zu Konigsberg Herten Truxes der hohmeister; im 75 yor war er zu hohmeister gekoren. Er hatte etliche zwitracht und krigk gegen den herren konigk bey seinem leben, den doch zwang der her konig darzu, das er muste fride halden bisz an sein ende etc. Item umbtrent 14 tage vor ostern kwam des hern konigs marschalk mit einem tumhern ausz Polen und zoch ins bistumb zu Heilsberg und warb von des koniges wegen, das sein son dar bischoff wolde sein. Sie hatten aber reid gekoren den Lucas Valtzerodt von Tora.Item umbtrent 14 tage vor ostern kwam des hern konigs marschalk mit einem tumhern ausz Polen und zoch ins bistumb zu Heilsberg und warb von des koniges wegen, das sein son dar bischoff wolde sein. Sie hatten aber reid gekoren den Lucas Valtzerodt von Tora. Item des sontags noch ostern war ein tagefart drumb zu Dersau, dar weren landt und stette zusamen und auch die tumhern und die rete ausz iren stedten und wolden schlechts ab des koniges son nicht zum bischoff haben. So war ein ander tagefart beramet hirnoch 14 tage zum Elbing etc.Item des sontags noch ostern war ein tagefart drumb zu Dersau, dar weren landt und stette zusamen und auch die tumhern und die rete ausz iren stedten und wolden schlechts ab des koniges son nicht zum bischoff haben. So war ein ander tagefart beramet hirnoch 14 tage zum Elbing etc. Item anno 1489 freitags noch Stanislai hatten die rat hern die gemeine verbottet und losen in do briffe von war- todt blieben, so das sich die Christen wider noch irer wagenborg goben. In dem kwam den Turken noch ein heer. Do wanten die Christen noch wider sie und troffen noch eins, so das Got den Christen half, das die Turken flohen und ir bey 1500, ane die in den todt gewundet und in dem wildnusse todt blieben. Und der Christen in beiden schlagen blieben todt bei 50 man, do war ein ritterniessiger man mitte; und von den Tatern war ir oberster her gefangen und sein bruder war todtgeslagen. und der gefangen war, den liesz auch bertzog Albrecht todten.todt blieben, so das sich die Christen wider noch irer wagenborg goben. In dem kwam den Turken noch ein heer. Do wanten die Christen noch wider sie und troffen noch eins, so das Got den Christen half, das die Turken flohen und ir bey 1500, ane die in den todt gewundet und in dem wildnusse todt blieben. Und der Christen in beiden schlagen blieben todt bei 50 man, do war ein ritterniessiger man mitte; und von den Tatern war ir oberster her gefangen und sein bruder war todtgeslagen. und der gefangen war, den liesz auch bertzog Albrecht todten. Item auf S. Stanislai war ein grosse tagefart zu Peterkau; dar kwemen die Turken mit 40 pferden umb eine fride zu machen. Aber sie zogen weg sonder antwort, der konigk wolde nicht mit in fride machen, sie solden erst abtretten die Blosser und stette, die sie in der Walachei mit falscheit gewonnen hetten. Auch so weren hir des konigs von Ungeren, Bemen, pfaltzgraven und ander grosser hern sendbotten und landt und stette.Item auf S. Stanislai war ein grosse tagefart zu Peterkau; dar kwemen die Turken mit 40 pferden umb eine fride zu machen. Aber sie zogen weg sonder antwort, der konigk wolde nicht mit in fride machen, sie solden erst abtretten die Blosser und stette, die sie in der Walachei mit falscheit gewonnen hetten. Auch so weren hir des konigs von Ungeren, Bemen, pfaltzgraven und ander grosser hern sendbotten und landt und stette. Anno 1489 montag noch dem neuen yors tage wart begraben zu Konigsberg Herten Truxes der hohmeister; im 75 yor war er zu hohmeister gekoren. Er hatte etliche zwitracht und krigk gegen den herren konigk bey seinem leben, den doch zwang der her konig darzu, das er muste fride halden bisz an sein ende etc.Anno 1489 montag noch dem neuen yors tage wart begraben zu Konigsberg Herten Truxes der hohmeister; im 75 yor war er zu hohmeister gekoren. Er hatte etliche zwitracht und krigk gegen den herren konigk bey seinem leben, den doch zwang der her konig darzu, das er muste fride halden bisz an sein ende etc. Item umbtrent 14 tage vor ostern kwam des hern konigs marschalk mit einem tumhern ausz Polen und zoch ins bistumb zu Heilsberg und warb von des koniges wegen, das sein son dar bischoff wolde sein. Sie hatten aber reid gekoren den Lucas Valtzerodt von Tora.Item umbtrent 14 tage vor ostern kwam des hern konigs marschalk mit einem tumhern ausz Polen und zoch ins bistumb zu Heilsberg und warb von des koniges wegen, das sein son dar bischoff wolde sein. Sie hatten aber reid gekoren den Lucas Valtzerodt von Tora. Item des sontags noch ostern war ein tagefart drumb zu Dersau, dar weren landt und stette zusamen und auch die tumhern und die rete ausz iren stedten und wolden schlechts ab des koniges son nicht zum bischoff haben. So war ein ander tagefart beramet hirnoch 14 tage zum Elbing etc.Item des sontags noch ostern war ein tagefart drumb zu Dersau, dar weren landt und stette zusamen und auch die tumhern und die rete ausz iren stedten und wolden schlechts ab des koniges son nicht zum bischoff haben. So war ein ander tagefart beramet hirnoch 14 tage zum Elbing etc. Item anno 1489 freitags noch Stanislai hatten die rat hern die gemeine verbottet und losen in do briffe von war- (8 Juni)(8 Juni) 26 April.26 April. 12 Juni (8 Juni)(8 Juni) 26 April.26 April. 12 Juni nicht zu halden etc. Disz geschach al durch behende Wort; das die gemeine nicht recht den grundt verstaen kunde, was dornoch achter war; men man solde treulich bei einander faren.nicht zu halden etc. Disz geschach al durch behende Wort; das die gemeine nicht recht den grundt verstaen kunde, was dornoch achter war; men man solde treulich bei einander faren. Item auf den sontag noch Johanni war von landt und stedten ein tagefart zu Torn und wolden fort zum hern konige zihenn. Dar tretten die von Torn, Kolmen, Elbing und etliche ritterschaft von land und stetten ab.Item auf den sontag noch Johanni war von landt und stedten ein tagefart zu Torn und wolden fort zum hern konige zihenn. Dar tretten die von Torn, Kolmen, Elbing und etliche ritterschaft von land und stetten ab. Item vort des freitags vor Margarete war die gemeine auf dem rathause; do brach ausz von der tagefart ins yor 85 zu Torn.Item vort des freitags vor Margarete war die gemeine auf dem rathause; do brach ausz von der tagefart ins yor 85 zu Torn. Item auf s. Marien Magdalenae, war ich Casper Weinreich zu Torn; dar wart gesagt vom rath, die es mir gestehen wolden, das unser her Konig wolde unsere privilegia halden und hatte sie uns auch gehalden, und hild sie uns noch, wie sein mundt gesprochen hette, etc. obschon burgemeister her Joan Scheffke gesagt hette, das er sie nicht halden wolle; es wer nicht recht verstanden.Item auf s. Marien Magdalenae, war ich Casper Weinreich zu Torn; dar wart gesagt vom rath, die es mir gestehen wolden, das unser her Konig wolde unsere privilegia halden und hatte sie uns auch gehalden, und hild sie uns noch, wie sein mundt gesprochen hette, etc. obschon burgemeister her Joan Scheffke gesagt hette, das er sie nicht halden wolle; es wer nicht recht verstanden. Item auf Johanni hir negst vor war zu Torn zusamen landt und stedte, und beretten sich under einander, wie sie vor dem hern konige antwort wolden furen; so woren sie eindrechtiglichen eins alle landt und stette: wolde sie konigliche gnad bey Privilegien und gerechtikeiten lossen, so wolden sie im mit einem moglichen gerne zu hulfe komen. Und das sie solden, die von Torn, Elbing, sein von ladt und stetten getreten, das geschach nicht, sondern etliche ausz dem Colmischen lande von den edlingen die trotten ab von landen und stetten, und ir begeren war, das sie wolden des hern konigs son vor einen bischot zu Heilsberg und einen Polnischen hern ins land zu Preussen vor einen obersten uber land und stette zu richten, das doch war und ist kegen des lan-des Privilegium; und sie darumb beruffen woren von lande und stetten und solches nicht thuen solden; hir fragten sie nicht noch und santen 2 landscheppen, mechtigers von in, an den hern konig mit solcher vorgenanten botschaft, wol 9 tage vor landt und stetten botschaft. Diese 2 landscheppen hissen Andres von der Lucht und Hermen Kife. nicht zu halden etc. Disz geschach al durch behende Wort; das die gemeine nicht recht den grundt verstaen kunde, was dornoch achter war; men man solde treulich bei einander faren.nicht zu halden etc. Disz geschach al durch behende Wort; das die gemeine nicht recht den grundt verstaen kunde, was dornoch achter war; men man solde treulich bei einander faren. Item auf den sontag noch Johanni war von landt und stedten ein tagefart zu Torn und wolden fort zum hern konige zihenn. Dar tretten die von Torn, Kolmen, Elbing und etliche ritterschaft von land und stetten ab.Item auf den sontag noch Johanni war von landt und stedten ein tagefart zu Torn und wolden fort zum hern konige zihenn. Dar tretten die von Torn, Kolmen, Elbing und etliche ritterschaft von land und stetten ab. Item vort des freitags vor Margarete war die gemeine auf dem rathause; do brach ausz von der tagefart ins yor 85 zu Torn.Item vort des freitags vor Margarete war die gemeine auf dem rathause; do brach ausz von der tagefart ins yor 85 zu Torn. Item auf s. Marien Magdalenae, war ich Casper Weinreich zu Torn; dar wart gesagt vom rath, die es mir gestehen wolden, das unser her Konig wolde unsere privilegia halden und hatte sie uns auch gehalden, und hild sie uns noch, wie sein mundt gesprochen hette, etc. obschon burgemeister her Joan Scheffke gesagt hette, das er sie nicht halden wolle; es wer nicht recht verstanden.Item auf s. Marien Magdalenae, war ich Casper Weinreich zu Torn; dar wart gesagt vom rath, die es mir gestehen wolden, das unser her Konig wolde unsere privilegia halden und hatte sie uns auch gehalden, und hild sie uns noch, wie sein mundt gesprochen hette, etc. obschon burgemeister her Joan Scheffke gesagt hette, das er sie nicht halden wolle; es wer nicht recht verstanden. Item auf Johanni hir negst vor war zu Torn zusamen landt und stedte, und beretten sich under einander, wie sie vor dem hern konige antwort wolden furen; so woren sie eindrechtiglichen eins alle landt und stette: wolde sie konigliche gnad bey Privilegien und gerechtikeiten lossen, so wolden sie im mit einem moglichen gerne zu hulfe komen. Und das sie solden, die von Torn, Elbing, sein von ladt und stetten getreten, das geschach nicht, sondern etliche ausz dem Colmischen lande von den edlingen die trotten ab von landen und stetten, und ir begeren war, das sie wolden des hern konigs son vor einen bischot zu Heilsberg und einen Polnischen hern ins land zu Preussen vor einen obersten uber land und stette zu richten, das doch war und ist kegen des lan-des Privilegium; und sie darumb beruffen woren von lande und stetten und solches nicht thuen solden; hir fragten sie nicht noch und santen 2 landscheppen, mechtigers von in, an den hern konig mit solcher vorgenanten botschaft, wol 9 tage vor landt und stetten botschaft. Diese 2 landscheppen hissen Andres von der Lucht und Hermen Kife. 12 Juni12 Juni 55 Augus.Augus. 1414 Sept.Sept. 25 Nov.25 Nov. 2222 Sept. 12 Juni12 Juni 55 Augus.Augus. 1414 Sept.Sept. 25 Nov.25 Nov. 2222 Sept. konig von Ungern wold es setzen zw herren und forsten; genugte im dar auch nicht an, so woldt ers mit macht wider gewinnen und nichts dorvor geben; hirauf im des hern konigs gnad boet, er wolde in darumb besenden zwischen disz und weynachten,konig von Ungern wold es setzen zw herren und forsten; genugte im dar auch nicht an, so woldt ers mit macht wider gewinnen und nichts dorvor geben; hirauf im des hern konigs gnad boet, er wolde in darumb besenden zwischen disz und weynachten, Anno 1490 achtage noch trium regum gebar eine frau zu Crokau ein kindt und noch dem kinde ein worm; der hatte dem kinde den bregen durchgefressen und den bregen aufges-sen und die eine schulder (plane) ausz, das das kindt todt zur welt kwam. Die gestalt des wormes war ein kopf als ein dra-che, der zagel und fluchte als ein fledermausz, 4 fusse, noch der gestalt einer enten, scharfe klauen; das leib hatte ein haut noch leibfarb eines gebornen kindes.Anno 1490 achtage noch trium regum gebar eine frau zu Crokau ein kindt und noch dem kinde ein worm; der hatte dem kinde den bregen durchgefressen und den bregen aufges-sen und die eine schulder (plane) ausz, das das kindt todt zur welt kwam. Die gestalt des wormes war ein kopf als ein dra-che, der zagel und fluchte als ein fledermausz, 4 fusse, noch der gestalt einer enten, scharfe klauen; das leib hatte ein haut noch leibfarb eines gebornen kindes. Item auf s. Orteien tag kwam ken Torn uber die Weissei her Werner von der Schulenburg und ein her der Johaniter orden mit 60 pferden und zogen zum hern konig in Littauen umb die freie zuwege zu bringen zwischen seiner tochter und hertzog Bugslaff von Pomern.Item auf s. Orteien tag kwam ken Torn uber die Weissei her Werner von der Schulenburg und ein her der Johaniter orden mit 60 pferden und zogen zum hern konig in Littauen umb die freie zuwege zu bringen zwischen seiner tochter und hertzog Bugslaff von Pomern. Item diesen winter kwam die zeitunge ken Torn, das der Walache wer von des hern konigs gnaden getretten und dem konig von Ungern geschworen, und den eid, er dem konige von Polen geschworen hatte, dar hatte in der bapst dorvon entbunden; dan die Polen kunden im kein beistandt thuen kegen die Tatern und Turken, so sie im gelobet hatten. So logen die Tatern und Turken 30 meil von Lublin im winter wol mit 100 tausent man 4 meil von Lutzk, und nimandt kegen sie zog ausz Polen etc.Item diesen winter kwam die zeitunge ken Torn, das der Walache wer von des hern konigs gnaden getretten und dem konig von Ungern geschworen, und den eid, er dem konige von Polen geschworen hatte, dar hatte in der bapst dorvon entbunden; dan die Polen kunden im kein beistandt thuen kegen die Tatern und Turken, so sie im gelobet hatten. So logen die Tatern und Turken 30 meil von Lublin im winter wol mit 100 tausent man 4 meil von Lutzk, und nimandt kegen sie zog ausz Polen etc. Item diesen somer koren die Ungern zum konige Vladi-slaum, den konig von Behmen, und etliche Ungersche hern koren herzog Albrecht, seinen bruder so das die beiden bru-der kegen einander zogen zu felde mit grossem volk. Hirun-der weren etliche Ungersche hern, die den romischen konig wolden haben und verritten im zur handt die stadt Weissen-burg in Ungern, dar man die konige pflegt zu begraben.Item diesen somer koren die Ungern zum konige Vladi-slaum, den konig von Behmen, und etliche Ungersche hern koren herzog Albrecht, seinen bruder so das die beiden bru-der kegen einander zogen zu felde mit grossem volk. Hirun-der weren etliche Ungersche hern, die den romischen konig wolden haben und verritten im zur handt die stadt Weissen-burg in Ungern, dar man die konige pflegt zu begraben. Item noch weinachten begundt es zu fresen, und war ein hart kald winter, so das die Tatern uberslogen mit 10,000 man und kwemen auf 12 meil nah Lublin etc., und tetenItem noch weinachten begundt es zu fresen, und war ein hart kald winter, so das die Tatern uberslogen mit 10,000 man und kwemen auf 12 meil nah Lublin etc., und teten 38 konig von Ungern wold es setzen zw herren und forsten; genugte im dar auch nicht an, so woldt ers mit macht wider gewinnen und nichts dorvor geben; hirauf im des hern konigs gnad boet, er wolde in darumb besenden zwischen disz und weynachten,konig von Ungern wold es setzen zw herren und forsten; genugte im dar auch nicht an, so woldt ers mit macht wider gewinnen und nichts dorvor geben; hirauf im des hern konigs gnad boet, er wolde in darumb besenden zwischen disz und weynachten, Anno 1490 achtage noch trium regum gebar eine frau zu Crokau ein kindt und noch dem kinde ein worm; der hatte dem kinde den bregen durchgefressen und den bregen aufges-sen und die eine schulder (plane) ausz, das das kindt todt zur welt kwam. Die gestalt des wormes war ein kopf als ein dra-che, der zagel und fluchte als ein fledermausz, 4 fusse, noch der gestalt einer enten, scharfe klauen; das leib hatte ein haut noch leibfarb eines gebornen kindes.Anno 1490 achtage noch trium regum gebar eine frau zu Crokau ein kindt und noch dem kinde ein worm; der hatte dem kinde den bregen durchgefressen und den bregen aufges-sen und die eine schulder (plane) ausz, das das kindt todt zur welt kwam. Die gestalt des wormes war ein kopf als ein dra-che, der zagel und fluchte als ein fledermausz, 4 fusse, noch der gestalt einer enten, scharfe klauen; das leib hatte ein haut noch leibfarb eines gebornen kindes. Item auf s. Orteien tag kwam ken Torn uber die Weissei her Werner von der Schulenburg und ein her der Johaniter orden mit 60 pferden und zogen zum hern konig in Littauen umb die freie zuwege zu bringen zwischen seiner tochter und hertzog Bugslaff von Pomern.Item auf s. Orteien tag kwam ken Torn uber die Weissei her Werner von der Schulenburg und ein her der Johaniter orden mit 60 pferden und zogen zum hern konig in Littauen umb die freie zuwege zu bringen zwischen seiner tochter und hertzog Bugslaff von Pomern. Item diesen winter kwam die zeitunge ken Torn, das der Walache wer von des hern konigs gnaden getretten und dem konig von Ungern geschworen, und den eid, er dem konige von Polen geschworen hatte, dar hatte in der bapst dorvon entbunden; dan die Polen kunden im kein beistandt thuen kegen die Tatern und Turken, so sie im gelobet hatten. So logen die Tatern und Turken 30 meil von Lublin im winter wol mit 100 tausent man 4 meil von Lutzk, und nimandt kegen sie zog ausz Polen etc.Item diesen winter kwam die zeitunge ken Torn, das der Walache wer von des hern konigs gnaden getretten und dem konig von Ungern geschworen, und den eid, er dem konige von Polen geschworen hatte, dar hatte in der bapst dorvon entbunden; dan die Polen kunden im kein beistandt thuen kegen die Tatern und Turken, so sie im gelobet hatten. So logen die Tatern und Turken 30 meil von Lublin im winter wol mit 100 tausent man 4 meil von Lutzk, und nimandt kegen sie zog ausz Polen etc. Item diesen somer koren die Ungern zum konige Vladi-slaum, den konig von Behmen, und etliche Ungersche hern koren herzog Albrecht, seinen bruder so das die beiden bru-der kegen einander zogen zu felde mit grossem volk. Hirun-der weren etliche Ungersche hern, die den romischen konig wolden haben und verritten im zur handt die stadt Weissen-burg in Ungern, dar man die konige pflegt zu begraben.Item diesen somer koren die Ungern zum konige Vladi-slaum, den konig von Behmen, und etliche Ungersche hern koren herzog Albrecht, seinen bruder so das die beiden bru-der kegen einander zogen zu felde mit grossem volk. Hirun-der weren etliche Ungersche hern, die den romischen konig wolden haben und verritten im zur handt die stadt Weissen-burg in Ungern, dar man die konige pflegt zu begraben. Item noch weinachten begundt es zu fresen, und war ein hart kald winter, so das die Tatern uberslogen mit 10,000 man und kwemen auf 12 meil nah Lublin etc., und tetenItem noch weinachten begundt es zu fresen, und war ein hart kald winter, so das die Tatern uberslogen mit 10,000 man und kwemen auf 12 meil nah Lublin etc., und teten 38 grossen schaden. Die Polenn und Littauer machten sich mit macht auf und zogen in noch und slugen ir 7,000 und nemen in den roeb wider. Die ander Tatern kwemen wegk. Item diese faste kwam warchaftige zeitunge, das sich der konig Wladislaus von Behmen und herzog Albrecht mit einander vertragen hatten. Item so gab diesen winter konig Casimirus von Polen seine tochter Annam dem hertzog Bugslaffin Pomern, und die hochzeit geschach umb lichtmesz zu Stetin. Item umb pfingsten ausz war ein grosse tagefart zu Nrnberg. Da war der keiser mit dem sone und alle deudsche fursten ausz allen deudschen landen; welcher her doselbst nicht war, der hatte do sein gesanten. Item des freitags noch des heiligen leichnams tage war zu Dantzke verbotten und in allen stetten im lande, das man kein korn ausgeben soldt; disz war so geschlossen zu Grau-denz auf der tagefart. Item diesen sommer vereinigte sich der romische konig mit dem konige von Bemen so das der konig zu Bemen solde sein konig zu Behemen und zu Ungern und der romische konig kreg wider das landt zu Osterreich, das Matias zuvor dem keiser abgewonnen hatte. Item hertzog Albrecht, des konigs von Behmen bruder wolde sich nicht genugen lassen an der giffte und verschrei-bung, die im geschehn war in der Slesien und zog mit macht in Ungern und wolde schlechts dor ein konig sein und ge-wan do etliche stette und slosser ein. Item so als hir vor geschriben steet, wie der keiser und kurfursten zusamen weren zu Norenberg, do sandte der romische konig einen botten mit einem brife kenn Dantzke und war in ancheischende, das sie im zu dinste solden komen mit 30 reisigen und 60 zu fusse mit 20 wagen und die auff 20 wochen gespeiset, dem romischen konige und kurfursten zu hulfe zu komen, den konig von Behemen ung herzog Albrechten ausz seinen reichen zu treiben; wurden sie des nicht gehorsam sein, so docht er die stadt von Dantzke in die acht grossen schaden. Die Polenn und Littauer machten sich mit macht auf und zogen in noch und slugen ir 7,000 und nemen in den roeb wider. Die ander Tatern kwemen wegk. Item diese faste kwam warchaftige zeitunge, das sich der konig Wladislaus von Behmen und herzog Albrecht mit einander vertragen hatten. Item so gab diesen winter konig Casimirus von Polen seine tochter Annam dem hertzog Bugslaffin Pomern, und die hochzeit geschach umb lichtmesz zu Stetin. Item umb pfingsten ausz war ein grosse tagefart zu Nrnberg. Da war der keiser mit dem sone und alle deudsche fursten ausz allen deudschen landen; welcher her doselbst nicht war, der hatte do sein gesanten. Item des freitags noch des heiligen leichnams tage war zu Dantzke verbotten und in allen stetten im lande, das man kein korn ausgeben soldt; disz war so geschlossen zu Grau-denz auf der tagefart. Item diesen sommer vereinigte sich der romische konig mit dem konige von Bemen so das der konig zu Bemen solde sein konig zu Behemen und zu Ungern und der romische konig kreg wider das landt zu Osterreich, das Matias zuvor dem keiser abgewonnen hatte. Item hertzog Albrecht, des konigs von Behmen bruder wolde sich nicht genugen lassen an der giffte und verschrei-bung, die im geschehn war in der Slesien und zog mit macht in Ungern und wolde schlechts dor ein konig sein und ge-wan do etliche stette und slosser ein. Item so als hir vor geschriben steet, wie der keiser und kurfursten zusamen weren zu Norenberg, do sandte der romische konig einen botten mit einem brife kenn Dantzke und war in ancheischende, das sie im zu dinste solden komen mit 30 reisigen und 60 zu fusse mit 20 wagen und die auff 20 wochen gespeiset, dem romischen konige und kurfursten zu hulfe zu komen, den konig von Behemen ung herzog Albrechten ausz seinen reichen zu treiben; wurden sie des nicht gehorsam sein, so docht er die stadt von Dantzke in die acht des reichs zu bringen. Dieser briff war ausgekopirt und an den hern konig von Polen geschikt in Littauen.des reichs zu bringen. Dieser briff war ausgekopirt und an den hern konig von Polen geschikt in Littauen. Item so sante der romische konig noch einen mit brifen von Norenbergk zu Dantzke und schreib, das die kurfursten uber ein gekomen weren und vor solch vorgesagtes volk die stadt Dantzke auf ein geldt geschaczt hatten im auszurichten bey namen 2060 gulden Reinisch und zu libern diesen boten, der in dorvor gutte quitantien geben wurde etc. Diesen briff lisz der rath von Dantzke aus copieren durch ein vidimus und santen die hauptbrife dem hern konige in Littauen.Item so sante der romische konig noch einen mit brifen von Norenbergk zu Dantzke und schreib, das die kurfursten uber ein gekomen weren und vor solch vorgesagtes volk die stadt Dantzke auf ein geldt geschaczt hatten im auszurichten bey namen 2060 gulden Reinisch und zu libern diesen boten, der in dorvor gutte quitantien geben wurde etc. Diesen briff lisz der rath von Dantzke aus copieren durch ein vidimus und santen die hauptbrife dem hern konige in Littauen. Item diesen herbest entscheidet sich der Romische konig Maximilian und der konig von Behemen, so das der Romische konig kreig wider das landt zu Osterreich, und der konig von Behemen solde bleiben konig zu Ungern und zue Behemen.Item diesen herbest entscheidet sich der Romische konig Maximilian und der konig von Behemen, so das der Romische konig kreig wider das landt zu Osterreich, und der konig von Behemen solde bleiben konig zu Ungern und zue Behemen. Item vort richtete aus hertzog Albrecht, des konigs bru-der von Behemen, wol bey 7,000 man und zog mit der macht so in Ungern und wolde schlecht ein konig zu Ungern sein. Sein heergraffe war hertzog Johan von Sagen; er gewan do etliche schlos und stette und tete grossen schaden im lande-Item vort richtete aus hertzog Albrecht, des konigs bru-der von Behemen, wol bey 7,000 man und zog mit der macht so in Ungern und wolde schlecht ein konig zu Ungern sein. Sein heergraffe war hertzog Johan von Sagen; er gewan do etliche schlos und stette und tete grossen schaden im lande- Anno 1492 auf neuyors tag don hatten sich versamelt die Behemen nud die Ungern und slugen ein feldt kegen hertzog Albrecht; umb das er nicht wolde reumen ausz dem lande, das doch sein bruder, der konig zu Behemen, gerne von im gesehen hette; also woren sie ergretzet auf in und slugen in ausz dem felde, so das er selber kaum weg kwam mit 17 pferden, und 500 woren gefangen und die andern geslagen, so das man sagte, das dor bey 8,000 man von beiden parten doet blieben.Anno 1492 auf neuyors tag don hatten sich versamelt die Behemen nud die Ungern und slugen ein feldt kegen hertzog Albrecht; umb das er nicht wolde reumen ausz dem lande, das doch sein bruder, der konig zu Behemen, gerne von im gesehen hette; also woren sie ergretzet auf in und slugen in ausz dem felde, so das er selber kaum weg kwam mit 17 pferden, und 500 woren gefangen und die andern geslagen, so das man sagte, das dor bey 8,000 man von beiden parten doet blieben. Item bey 14 tage dornoch vereinigten sie sich, der konig von Behemen mit hertzog Albrecht seinem Bruder.Item bey 14 tage dornoch vereinigten sie sich, der konig von Behemen mit hertzog Albrecht seinem Bruder. Item diesen winter umb Pauli zogen landt und stedte zum konige in Littauen.Item diesen winter umb Pauli zogen landt und stedte zum konige in Littauen. Item zwischen ostern und pfingsten in der wochen noch unsers hern himelfart verstarb in Got Casimirus konig zu Polen, der liesz nach sich vil kinder: als der eine hiesz Vladislaus, konig zu derselben zeit in Behemen und Ungern etc., der ander des reichs zu bringen. Dieser briff war ausgekopirt und an den hern konig von Polen geschikt in Littauen.des reichs zu bringen. Dieser briff war ausgekopirt und an den hern konig von Polen geschikt in Littauen. Item so sante der romische konig noch einen mit brifen von Norenbergk zu Dantzke und schreib, das die kurfursten uber ein gekomen weren und vor solch vorgesagtes volk die stadt Dantzke auf ein geldt geschaczt hatten im auszurichten bey namen 2060 gulden Reinisch und zu libern diesen boten, der in dorvor gutte quitantien geben wurde etc. Diesen briff lisz der rath von Dantzke aus copieren durch ein vidimus und santen die hauptbrife dem hern konige in Littauen.Item so sante der romische konig noch einen mit brifen von Norenbergk zu Dantzke und schreib, das die kurfursten uber ein gekomen weren und vor solch vorgesagtes volk die stadt Dantzke auf ein geldt geschaczt hatten im auszurichten bey namen 2060 gulden Reinisch und zu libern diesen boten, der in dorvor gutte quitantien geben wurde etc. Diesen briff lisz der rath von Dantzke aus copieren durch ein vidimus und santen die hauptbrife dem hern konige in Littauen. Item diesen herbest entscheidet sich der Romische konig Maximilian und der konig von Behemen, so das der Romische konig kreig wider das landt zu Osterreich, und der konig von Behemen solde bleiben konig zu Ungern und zue Behemen.Item diesen herbest entscheidet sich der Romische konig Maximilian und der konig von Behemen, so das der Romische konig kreig wider das landt zu Osterreich, und der konig von Behemen solde bleiben konig zu Ungern und zue Behemen. Item vort richtete aus hertzog Albrecht, des konigs bru-der von Behemen, wol bey 7,000 man und zog mit der macht so in Ungern und wolde schlecht ein konig zu Ungern sein. Sein heergraffe war hertzog Johan von Sagen; er gewan do etliche schlos und stette und tete grossen schaden im lande-Item vort richtete aus hertzog Albrecht, des konigs bru-der von Behemen, wol bey 7,000 man und zog mit der macht so in Ungern und wolde schlecht ein konig zu Ungern sein. Sein heergraffe war hertzog Johan von Sagen; er gewan do etliche schlos und stette und tete grossen schaden im lande- Anno 1492 auf neuyors tag don hatten sich versamelt die Behemen nud die Ungern und slugen ein feldt kegen hertzog Albrecht; umb das er nicht wolde reumen ausz dem lande, das doch sein bruder, der konig zu Behemen, gerne von im gesehen hette; also woren sie ergretzet auf in und slugen in ausz dem felde, so das er selber kaum weg kwam mit 17 pferden, und 500 woren gefangen und die andern geslagen, so das man sagte, das dor bey 8,000 man von beiden parten doet blieben.Anno 1492 auf neuyors tag don hatten sich versamelt die Behemen nud die Ungern und slugen ein feldt kegen hertzog Albrecht; umb das er nicht wolde reumen ausz dem lande, das doch sein bruder, der konig zu Behemen, gerne von im gesehen hette; also woren sie ergretzet auf in und slugen in ausz dem felde, so das er selber kaum weg kwam mit 17 pferden, und 500 woren gefangen und die andern geslagen, so das man sagte, das dor bey 8,000 man von beiden parten doet blieben. Item bey 14 tage dornoch vereinigten sie sich, der konig von Behemen mit hertzog Albrecht seinem Bruder.Item bey 14 tage dornoch vereinigten sie sich, der konig von Behemen mit hertzog Albrecht seinem Bruder. Item diesen winter umb Pauli zogen landt und stedte zum konige in Littauen.Item diesen winter umb Pauli zogen landt und stedte zum konige in Littauen. Item zwischen ostern und pfingsten in der wochen noch unsers hern himelfart verstarb in Got Casimirus konig zu Polen, der liesz nach sich vil kinder: als der eine hiesz Vladislaus, konig zu derselben zeit in Behemen und Ungern etc., der ander 27 Aug. 7 April 7 Mai 1494 31 Octob. hiesz (Johannes) Albertus, der war noch seinem Vater konig in Polen gekronet auf Ruffi, dovon dieser versz gemacht ist: Eliget Albertum Ruffus regem Polonorum. Auf den herbest als 14 tage vor krautweihunge zog unser rath als her Johan Ferber und Titman Giese kenn Peterkau zu dieser kronung. Alexander war grosfrst in Littauen und her von Reuslandt. Sigismundus der jungste her, war her von Limburg und Cips. Fridericus war ertzbischoff von Gnisen und bischof vo Croke. Des woren noch 5 tochter: die eine kreg den reichen hertzog Jorgen von Beiern, die ander kreg margrafen von Brandenburg bey Nornberg, die 3 kreig hertzog Bugslaff von Pomern, der 7 herschaft lande under hatte. Des blieben noch 2 junkfern unberaten; zu jeklicher war eingelegt 40,000 gulden ungerisch zum brautschacz und 10,000 gulden mitte auszubringen zur zerunge. Item von diesem voryor umbtrent ostern war konig Jo-hanes Albertus zu Posnau; dar weren bey im viel sendtboten von seinem bruder von Ungern, von dem kaiser, vom Romischen konige, von hertzog Bugslaff von den Venedigern, vom Turken, so das dor vil zu thuen war. Item disz voryor umb Stanislai ausz kwam zeitunge ken Dantzke, das dem grosfursten von Littauen wer abgeslagen von den Moscovitern uber 2,000 man auf der grentzen. Item diese faste woren der Venediger und der Turken sendtboten und sunst vil ander herren zu Posnau bey konig Johanes Alberto und war vil do zu thuen. Item den winter woren die Littauschen herren und mach-ten die freie zwischen dem von der Moscau und irem hern Alexandro. Item diesen herbst qwam ein her vom konig von Polen ken Dantzke, der hisz Pampowski; dem geschach grosse ehr. Item auf aller heiligen obent, war auf einen freitag zu mittage, kwam konig Johanes Albertus ken Torn mit 15 oder 1600 pferden, so das im dor das land huldigte und schwor, und der bischof von Heilsberg auch mit seiner landschaft, und auch die von Torn. 27 Aug. 7 April 7 Mai 1494 31 Octob. hiesz (Johannes) Albertus, der war noch seinem Vater konig in Polen gekronet auf Ruffi, dovon dieser versz gemacht ist: Eliget Albertum Ruffus regem Polonorum. Auf den herbest als 14 tage vor krautweihunge zog unser rath als her Johan Ferber und Titman Giese kenn Peterkau zu dieser kronung. Alexander war grosfrst in Littauen und her von Reuslandt. Sigismundus der jungste her, war her von Limburg und Cips. Fridericus war ertzbischoff von Gnisen und bischof vo Croke. Des woren noch 5 tochter: die eine kreg den reichen hertzog Jorgen von Beiern, die ander kreg margrafen von Brandenburg bey Nornberg, die 3 kreig hertzog Bugslaff von Pomern, der 7 herschaft lande under hatte. Des blieben noch 2 junkfern unberaten; zu jeklicher war eingelegt 40,000 gulden ungerisch zum brautschacz und 10,000 gulden mitte auszubringen zur zerunge. Item von diesem voryor umbtrent ostern war konig Jo-hanes Albertus zu Posnau; dar weren bey im viel sendtboten von seinem bruder von Ungern, von dem kaiser, vom Romischen konige, von hertzog Bugslaff von den Venedigern, vom Turken, so das dor vil zu thuen war. Item disz voryor umb Stanislai ausz kwam zeitunge ken Dantzke, das dem grosfursten von Littauen wer abgeslagen von den Moscovitern uber 2,000 man auf der grentzen. Item diese faste woren der Venediger und der Turken sendtboten und sunst vil ander herren zu Posnau bey konig Johanes Alberto und war vil do zu thuen. Item den winter woren die Littauschen herren und mach-ten die freie zwischen dem von der Moscau und irem hern Alexandro. Item diesen herbst qwam ein her vom konig von Polen ken Dantzke, der hisz Pampowski; dem geschach grosse ehr. Item auf aller heiligen obent, war auf einen freitag zu mittage, kwam konig Johanes Albertus ken Torn mit 15 oder 1600 pferden, so das im dor das land huldigte und schwor, und der bischof von Heilsberg auch mit seiner landschaft, und auch die von Torn. Vort am 9 [] tage, den mitwoch vor christmesz kwam er ken Elbing, albo im auch gehuldiget war. Von do zog er dornoch auf den dinstag vor dem neuen yor auf Marienburg, aldo im auch geschworen war, und sein koniglich maiestet land und stetten ire privilegia bestetigte und vorsigelte.Vort am 9 [] tage, den mitwoch vor christmesz kwam er ken Elbing, albo im auch gehuldiget war. Von do zog er dornoch auf den dinstag vor dem neuen yor auf Marienburg, aldo im auch geschworen war, und sein koniglich maiestet land und stetten ire privilegia bestetigte und vorsigelte. Anno 1495 die woche vor s. Pauli bekerung don zog konig Albertus von Margenburg widerumb noch Torn; dan er dorfte nicht ken Dantzke komen umb der sterbunge willen. Auf den montag aber vor lichtmes oder vor Pauli bekerung kwomen von seinet wegen ken Dantzke seine sendtboten als her Arnbrosius Parnpowskt, her Nicles von Baisem, haubtman von Stum und her Andres von Schonegge, und auch des ko-nigs marschalk der kwam auf sein eigen unkost sich umb zu versehen und lag hir 4 oder 5 tage; dornoch zog er wider weg. So das den vorgeschobenen sentboten war zugesagt den eid, den man dem hern konige thuen solde, den wolde man vor den beiden hern Ambrosio und hern Nicoiao thuen, doch bei bescheide: wer es sache, das der her konige uns die privilegia hilde und versigelte, so solde der eidt fest sein, hilde er sie aber nicht so dorften wir auch unsern eidt nicht halden. Dem allen geschach also; und auf den montag noch Pauli dan Pauli hatten wir auf einen sontag war in der eid geschworen auf dem markteAnno 1495 die woche vor s. Pauli bekerung don zog konig Albertus von Margenburg widerumb noch Torn; dan er dorfte nicht ken Dantzke komen umb der sterbunge willen. Auf den montag aber vor lichtmes oder vor Pauli bekerung kwomen von seinet wegen ken Dantzke seine sendtboten als her Arnbrosius Parnpowskt, her Nicles von Baisem, haubtman von Stum und her Andres von Schonegge, und auch des ko-nigs marschalk der kwam auf sein eigen unkost sich umb zu versehen und lag hir 4 oder 5 tage; dornoch zog er wider weg. So das den vorgeschobenen sentboten war zugesagt den eid, den man dem hern konige thuen solde, den wolde man vor den beiden hern Ambrosio und hern Nicoiao thuen, doch bei bescheide: wer es sache, das der her konige uns die privilegia hilde und versigelte, so solde der eidt fest sein, hilde er sie aber nicht so dorften wir auch unsern eidt nicht halden. Dem allen geschach also; und auf den montag noch Pauli — dan Pauli hatten wir auf einen sontag war in der eid geschworen auf dem markte Sie sassen beide in dem fenster under dem seger auf dem somerhause boven der kleinen woge. Vort des andern tages zogen sie weg her Pampowski und her Nicles etc. Auch wort donselbst te deum laudamus gesungen in allen kirchen.Sie sassen beide in dem fenster under dem seger auf dem somerhause boven der kleinen woge. Vort des andern tages zogen sie weg her Pampowski und her Nicles etc. Auch wort donselbst te deum laudamus gesungen in allen kirchen. Item diesen somer war des hern konigs gnad zu Torn, und land und stedte und der bischoff von Heilsberg drogen ein auf iren anteil vom pfundtzol zu Dantzke; dar zwischen der stedte zu Dantzke und dem ganzen lande grosz uwillen wart, so das von Dantzke war dorzu her Heinrich Falk auf-gesant her Jorge Buk burgemeister und Jorge Mandt ratman,Item diesen somer war des hern konigs gnad zu Torn, und land und stedte und der bischoff von Heilsberg drogen ein auf iren anteil vom pfundtzol zu Dantzke; dar zwischen der stedte zu Dantzke und dem ganzen lande grosz uwillen wart, so das von Dantzke war dorzu her Heinrich Falk auf-gesant her Jorge Buk burgemeister und Jorge Mandt ratman, Item die erste volle woche in der faste war ein tagefart von land und stetten zum Elbing; die von Putzke und von Heel woren do verbottet, sunder die von Dantzke kunde man Vort am 9 [] tage, den mitwoch vor christmesz kwam er ken Elbing, albo im auch gehuldiget war. Von do zog er dornoch auf den dinstag vor dem neuen yor auf Marienburg, aldo im auch geschworen war, und sein koniglich maiestet land und stetten ire privilegia bestetigte und vorsigelte.Vort am 9 [] tage, den mitwoch vor christmesz kwam er ken Elbing, albo im auch gehuldiget war. Von do zog er dornoch auf den dinstag vor dem neuen yor auf Marienburg, aldo im auch geschworen war, und sein koniglich maiestet land und stetten ire privilegia bestetigte und vorsigelte. Anno 1495 die woche vor s. Pauli bekerung don zog konig Albertus von Margenburg widerumb noch Torn; dan er dorfte nicht ken Dantzke komen umb der sterbunge willen. Auf den montag aber vor lichtmes oder vor Pauli bekerung kwomen von seinet wegen ken Dantzke seine sendtboten als her Arnbrosius Parnpowskt, her Nicles von Baisem, haubtman von Stum und her Andres von Schonegge, und auch des ko-nigs marschalk der kwam auf sein eigen unkost sich umb zu versehen und lag hir 4 oder 5 tage; dornoch zog er wider weg. So das den vorgeschobenen sentboten war zugesagt den eid, den man dem hern konige thuen solde, den wolde man vor den beiden hern Ambrosio und hern Nicoiao thuen, doch bei bescheide: wer es sache, das der her konige uns die privilegia hilde und versigelte, so solde der eidt fest sein, hilde er sie aber nicht so dorften wir auch unsern eidt nicht halden. Dem allen geschach also; und auf den montag noch Pauli dan Pauli hatten wir auf einen sontag war in der eid geschworen auf dem markteAnno 1495 die woche vor s. Pauli bekerung don zog konig Albertus von Margenburg widerumb noch Torn; dan er dorfte nicht ken Dantzke komen umb der sterbunge willen. Auf den montag aber vor lichtmes oder vor Pauli bekerung kwomen von seinet wegen ken Dantzke seine sendtboten als her Arnbrosius Parnpowskt, her Nicles von Baisem, haubtman von Stum und her Andres von Schonegge, und auch des ko-nigs marschalk der kwam auf sein eigen unkost sich umb zu versehen und lag hir 4 oder 5 tage; dornoch zog er wider weg. So das den vorgeschobenen sentboten war zugesagt den eid, den man dem hern konige thuen solde, den wolde man vor den beiden hern Ambrosio und hern Nicoiao thuen, doch bei bescheide: wer es sache, das der her konige uns die privilegia hilde und versigelte, so solde der eidt fest sein, hilde er sie aber nicht so dorften wir auch unsern eidt nicht halden. Dem allen geschach also; und auf den montag noch Pauli — dan Pauli hatten wir auf einen sontag war in der eid geschworen auf dem markte Sie sassen beide in dem fenster under dem seger auf dem somerhause boven der kleinen woge. Vort des andern tages zogen sie weg her Pampowski und her Nicles etc. Auch wort donselbst te deum laudamus gesungen in allen kirchen.Sie sassen beide in dem fenster under dem seger auf dem somerhause boven der kleinen woge. Vort des andern tages zogen sie weg her Pampowski und her Nicles etc. Auch wort donselbst te deum laudamus gesungen in allen kirchen. Item diesen somer war des hern konigs gnad zu Torn, und land und stedte und der bischoff von Heilsberg drogen ein auf iren anteil vom pfundtzol zu Dantzke; dar zwischen der stedte zu Dantzke und dem ganzen lande grosz uwillen wart, so das von Dantzke war dorzu her Heinrich Falk auf-gesant her Jorge Buk burgemeister und Jorge Mandt ratman,Item diesen somer war des hern konigs gnad zu Torn, und land und stedte und der bischoff von Heilsberg drogen ein auf iren anteil vom pfundtzol zu Dantzke; dar zwischen der stedte zu Dantzke und dem ganzen lande grosz uwillen wart, so das von Dantzke war dorzu her Heinrich Falk auf-gesant her Jorge Buk burgemeister und Jorge Mandt ratman, Item die erste volle woche in der faste war ein tagefart von land und stetten zum Elbing; die von Putzke und von Heel woren do verbottet, sunder die von Dantzke kunde man 27 März Sept. 26 do nicht finden; also war von der tagefart nichts mit alle und scheden so von einander. Item so war auch ein tagefart beruften zu Peterko auf den palmtag von des hern konigs gnade mit allem seinem Reichsrath. (Item ein tagefart zu Stargard montag vor michaelis.) III. EX ANNALIBUS RUTHENICIS. 1. Hustinskaja lietopiś. (Połnoje sobranije russkich lietopisiej, izdannoje po Wy-soczajszemu powieleniju Archeograficzeskoju Kommissieju. Tom wtoroj. III. Ipatijewskaja lietopiś. Sanktpeterburg. W tipografii Eduarda Praca. 1843, 4to, pag. 359, sqq.) W lieto 6988 (1480). Mor byst wielikij w Polszczy, jeho że iz Uhor zaniesosza, iże prez try lieta cełyje wsiu Polskuju zemlu projde, ludiej umalaja. W lieto 6992 (1484). Umre Kazimier korolewicz, jeho że za swiatoho majut Lachy; i położen byst w Wilniu. W lieto 6993 (1485). Stefan, wojewoda Wołoskij, dobrowolnie poddajetsia Kazimierowi korolowi, i prisiahoju toho stwerżajet za Haliczom pod Kołomijeju w namietach. W lieto 6994 (1486). Tatare, Podole i Ruskuju zemlu bez miłosti plienili, aże prez try lieta, bez żadnoho, otporu. W to że lieto kriepko Turkow pobieżdasze Stefan, wojewoda Wołoskij. W lieto 6997 (1489). Po mnohom plienienii zemle na-szeja od Tatar, posła protiwu ich Kazimier syna swojeho Joana Olbrachta, iże sowokupisia so Rusiu i Podolany, pojde protivu Tatar ku Kopersztinu. Uzrjewszy że ich Tatare, ispoł- 27 März Sept. 26 do nicht finden; also war von der tagefart nichts mit alle und scheden so von einander. Item so war auch ein tagefart beruften zu Peterko auf den palmtag von des hern konigs gnade mit allem seinem Reichsrath. (Item ein tagefart zu Stargard montag vor michaelis.) III. EX ANNALIBUS RUTHENICIS. 1. Hustinskaja lietopiś. (Połnoje sobranije russkich lietopisiej, izdannoje po Wy-soczajszemu powieleniju Archeograficzeskoju Kommissieju. Tom wtoroj. III. Ipatijewskaja lietopiś. Sanktpeterburg. W tipografii Eduarda Praca. 1843, 4to, pag. 359, sqq.) W lieto 6988 (1480). Mor byst wielikij w Polszczy, jeho że iz Uhor zaniesosza, iże prez try lieta cełyje wsiu Polskuju zemlu projde, ludiej umalaja. W lieto 6992 (1484). Umre Kazimier korolewicz, jeho że za swiatoho majut Lachy; i położen byst w Wilniu. W lieto 6993 (1485). Stefan, wojewoda Wołoskij, dobrowolnie poddajetsia Kazimierowi korolowi, i prisiahoju toho stwerżajet za Haliczom pod Kołomijeju w namietach. W lieto 6994 (1486). Tatare, Podole i Ruskuju zemlu bez miłosti plienili, aże prez try lieta, bez żadnoho, otporu. W to że lieto kriepko Turkow pobieżdasze Stefan, wojewoda Wołoskij. W lieto 6997 (1489). Po mnohom plienienii zemle na-szeja od Tatar, posła protiwu ich Kazimier syna swojeho Joana Olbrachta, iże sowokupisia so Rusiu i Podolany, pojde protivu Tatar ku Kopersztinu. Uzrjewszy że ich Tatare, ispoł- czyszasia i pojdosza protiwu naszym i naczasza strielati wżhoru jako i niebo od strieł zatmisia, i mnoho tohda naszych, ta-kożde i koniej, striełami porazisza; no naszy poskoczysza ku nim i rukopasz onych pobisza do piatnadiesiat tysiaczej, nie mało że i żywych jasza, i sich dokonczywsze obratiszasia do druhich. Oni że ni o czesom że wieduszcze, połczyszcze na-szich mało nie pusto obrietsze, mniesza, jako pred nimi Christianie pobiehosza, i naczasza tamo jasti i piti jeże obrieto-sza, wino i horiełku i procz.; naszy że napadosza na nich nie nadieżno, i ubisza ich do diesiat tysiaczej, i samoho carika ubisza. I po siej pobiedie paki Tatare sobraszasia i wo bez-czyslennom mnożestwie pryjdosza, bywszoj uże w toj czas zimie, idieże sniehom wielikim zapadosza; ich że naszy slied obrietsze, pojdosza za nimi utopczanoju dorohoju, i postihsze ich w sniegu utrużdennych, udobnie porazisza i pobisza ich. W lieto 6998 (1490). Poswiaszczen byst Makaryj, archi-mandrit, swiatoj Troici Wilenskij, na mitropoliju Kijewskuju, ot patriarcha Nifona. Jehda że idiasze do Kijewa na stoł swoj, usieczen byst od Tatar nad riekoju Prypetiu, w siele Stryho-łowach, moszczy jeho i do siele leżat nietlienny wo swiatoj Sofii. W lieto 6999 (1491). Mucha niekto Wołoszyn, swoje-wolnik, sobra siebie takowych że swojewolnikow z desiat tysiaczej, s nimi że pryjde na Pokutia pleniaja; porażen ot naszych, jako sam jedwa utiecze, a proczyich pobisza, niepo-mnozie że i sam jat byst i w Krakowie w temnici umre. W toż lieto postawien byst mitropolit Moskowskij Zosima, archimandrit Simonowskij. W lieto 7000 (1492), ijunia, Kazimier korol umre, a na-sta po niem syn jeho Jan Olbracht. Predwarysza że smert jeho znamenija nebesnaja: około połnoj łuny dekabria jawi-szasia w południ try sołnci, potom że i zwiezda strasznaja swietiasze prez dwa miesiaca, po zachodie sołnca; a po smerti jeho i mnoho Krakowa pohore, i mor w Polszczy po mno-hich miestach byst. W toż lieto siadie na welikom kniazstwie Litowskom Aleksander, syn Kazimierow, a brat Olbrachtow. czyszasia i pojdosza protiwu naszym i naczasza strielati wżhoru jako i niebo od strieł zatmisia, i mnoho tohda naszych, ta-kożde i koniej, striełami porazisza; no naszy poskoczysza ku nim i rukopasz onych pobisza do piatnadiesiat tysiaczej, nie mało że i żywych jasza, i sich dokonczywsze obratiszasia do druhich. Oni że ni o czesom że wieduszcze, połczyszcze na-szich mało nie pusto obrietsze, mniesza, jako pred nimi Christianie pobiehosza, i naczasza tamo jasti i piti jeże obrieto-sza, wino i horiełku i procz.; naszy że napadosza na nich nie nadieżno, i ubisza ich do diesiat tysiaczej, i samoho carika ubisza. I po siej pobiedie paki Tatare sobraszasia i wo bez-czyslennom mnożestwie pryjdosza, bywszoj uże w toj czas zimie, idieże sniehom wielikim zapadosza; ich że naszy slied obrietsze, pojdosza za nimi utopczanoju dorohoju, i postihsze ich w sniegu utrużdennych, udobnie porazisza i pobisza ich. W lieto 6998 (1490). Poswiaszczen byst Makaryj, archi-mandrit, swiatoj Troici Wilenskij, na mitropoliju Kijewskuju, ot patriarcha Nifona. Jehda że idiasze do Kijewa na stoł swoj, usieczen byst od Tatar nad riekoju Prypetiu, w siele Stryho-łowach, moszczy jeho i do siele leżat nietlienny wo swiatoj Sofii. W lieto 6999 (1491). Mucha niekto Wołoszyn, swoje-wolnik, sobra siebie takowych że swojewolnikow z desiat tysiaczej, s nimi że pryjde na Pokutia pleniaja; porażen ot naszych, jako sam jedwa utiecze, a proczyich pobisza, niepo-mnozie że i sam jat byst i w Krakowie w temnici umre. W toż lieto postawien byst mitropolit Moskowskij Zosima, archimandrit Simonowskij. W lieto 7000 (1492), ijunia, Kazimier korol umre, a na-sta po niem syn jeho Jan Olbracht. Predwarysza że smert jeho znamenija nebesnaja: około połnoj łuny dekabria jawi-szasia w południ try sołnci, potom że i zwiezda strasznaja swietiasze prez dwa miesiaca, po zachodie sołnca; a po smerti jeho i mnoho Krakowa pohore, i mor w Polszczy po mno-hich miestach byst. W toż lieto siadie na welikom kniazstwie Litowskom Aleksander, syn Kazimierow, a brat Olbrachtow. W lieto 7001 (1493). Jawisia w Polszczy nowaja nie-moszcz, hłaholemaja Franca, juże niekaja żena, chodiaszcze na, odpusty, priniesie z Rimu (Jo Krakowa. W sie że lieto Iwan Wasilijewicz, kniaź Moskowskij, sobrasia na Litwu, juże naczat plieniti brady pobiraja; posła że k niemu Aleksander, kniaź Litowskij, prosia o mir i o Elenu dszczer jeho siebie w żenu, jaże oboja kniaź Moskowskij sotwori, si jest, i brani prestaw sotwori s nim mir, i dszczer swoju Elenu dadie jemu wo żenu. Sija Elena rodisia ot Anny, dszczeri Thominy Paleologa despota Peloponizu, jeja że siestra wtoraja bie za Stefanom woje wodoju Wołoskim chrabrym. W lieto 7002 ((1494). Tatare Wołyń ohniem i mieczem pustoszat; korol że Olbracht posła na nich nieczto żołnier, no ot mnozstwa Tatar pobijeny bysza pod Wiszniewcem. W toż lieto Kraków pohore wielmi W sije lieto żydów z Krakowa na Kazimier wsiech wyhnasza. W sije lieto w Krakowie rodi żena mertwoje dietiszcze, iże bie jemu w chrebtie zmij żywyj, kusaja tieło sieho dietiszcza; tamoż pod Krakowom, w siele Czornom, porodi żena ditia i z szyjeju zajaczeju i uszyma. W lieto 7003 (1496). Prez dwie lietie biasze mor w Krakowie i wo wsiej Polszczy. W lieto 7005 (1497). Olbracht, korol Polskij, zdumaw z bratom swoim Aleksandrom, kniaziem Litowskim, izhnafi Stefana iz Wojewodstwa Wołoskoho, a posaditi tamo żygmonta swojeho brata, a potom pojti na Turka, i sobrawsia so wsiemi Lachy i Podolem i Rusiu, pojde do Wołoch, a wiest siju pu-sti, jako na Turka idet. Poznaw że Stefan lest, posła do korola, hłabola: czto sie jest, jako na Turka idesz, a nie obycznym na Turka putiem, no w moju zemlu, jako wiżu choczesz jej; no wiżd o siem, jako mnoho imaszi ożaheti; korol że uniczyży posłów i posadi ich wo Lwowie. Mnoha że tohda bysza złaja znamienija korolu, no korol jedinacze pojde w Wo-łochy i obleże Soczawu, stołnyj hrad wołoskij; no me może jeho wziati, braniachubosia iz hrada kriepko i niemało Lachow po-bisza. A potom usłysza korol, jako Stefan sobrawsia so Wo-łochy i Tatary i Turki, idet na n i nicztoże uspiew hradu wozwratisia woswoja, a Stefan za nimi, ich że dohna w Bu- W lieto 7001 (1493). Jawisia w Polszczy nowaja nie-moszcz, hłaholemaja Franca, juże niekaja żena, chodiaszcze na, odpusty, priniesie z Rimu (Jo Krakowa. W sie że lieto Iwan Wasilijewicz, kniaź Moskowskij, sobrasia na Litwu, juże naczat plieniti brady pobiraja; posła że k niemu Aleksander, kniaź Litowskij, prosia o mir i o Elenu dszczer jeho siebie w żenu, jaże oboja kniaź Moskowskij sotwori, si jest, i brani prestaw sotwori s nim mir, i dszczer swoju Elenu dadie jemu wo żenu. Sija Elena rodisia ot Anny, dszczeri Thominy Paleologa despota Peloponizu, jeja że siestra wtoraja bie za Stefanom woje wodoju Wołoskim chrabrym. W lieto 7002 ((1494). Tatare Wołyń ohniem i mieczem pustoszat; korol że Olbracht posła na nich nieczto żołnier, no ot mnozstwa Tatar pobijeny bysza pod Wiszniewcem. W toż lieto Kraków pohore wielmi W sije lieto żydów z Krakowa na Kazimier wsiech wyhnasza. W sije lieto w Krakowie rodi żena mertwoje dietiszcze, iże bie jemu w chrebtie zmij żywyj, kusaja tieło sieho dietiszcza; tamoż pod Krakowom, w siele Czornom, porodi żena ditia i z szyjeju zajaczeju i uszyma. W lieto 7003 (1496). Prez dwie lietie biasze mor w Krakowie i wo wsiej Polszczy. W lieto 7005 (1497). Olbracht, korol Polskij, zdumaw z bratom swoim Aleksandrom, kniaziem Litowskim, izhnafi Stefana iz Wojewodstwa Wołoskoho, a posaditi tamo żygmonta swojeho brata, a potom pojti na Turka, i sobrawsia so wsiemi Lachy i Podolem i Rusiu, pojde do Wołoch, a wiest siju pu-sti, jako na Turka idet. Poznaw że Stefan lest, posła do korola, hłabola: czto sie jest, jako na Turka idesz, a nie obycznym na Turka putiem, no w moju zemlu, jako wiżu choczesz jej; no wiżd o siem, jako mnoho imaszi ożaheti; korol że uniczyży posłów i posadi ich wo Lwowie. Mnoha że tohda bysza złaja znamienija korolu, no korol jedinacze pojde w Wo-łochy i obleże Soczawu, stołnyj hrad wołoskij; no me może jeho wziati, braniachubosia iz hrada kriepko i niemało Lachow po-bisza. A potom usłysza korol, jako Stefan sobrawsia so Wo-łochy i Tatary i Turki, idet na n i nicztoże uspiew hradu wozwratisia woswoja, a Stefan za nimi, ich że dohna w Bu- kowinie i powiele swoim, da otwsiudu im put i prechody zarubajut, jeszcze że w tiesnom miestie powiele i drewa po-podpilati, a potom nahnaw tamo Lachow, iź jedinoja strany sam bijasze ich, a z druhija strany powielę na nich les wa-liti; i porazi ich tamo niemiłostinno, i daże do samyja hra-nicy hna ich, bija i imają. I takowa byst tohda na Lachów pobieda, jako jedwa za korolem desiatyj wozwratisia, jako i korol ot tuhi rozbolesia; i otsele sija pritcza wnijde: za ko-rola Olbrachta pohibe w Polszczy szlachta. W sije że lieto poswiaszczen byst Josif Sołtan mitropolit Kijewu, ot patriachi Nifona; biasze preżde episkop smolenskij. W lieto 7006 (1498). Stefan, wojewoda wołoskij, chotia mstitisia swojeja obidy na korole polskom, sobrawsia so we-likoju siłoju pryjdie w zemlu naszu, i minuwszi Lwow pryjde daże do Kanczugi miesta i rieki Wisłoku, wsia hrody i sieła poplieni, Premyszl, Radimno, Preorsk, łancut i procz, hrady ohnem pożże; ludij że o sto tysiaczej w plien powede, i raz-prodaw Tatarom i Turkom. I bie w to wremia widiti połno Rusi i Lachow w Tatarech, Grecij, Thrakii i Makedonii, kromie sich, ichże zdie bezczyslennoje mnożestwo w pleniennoj stranie leżasze pobitych, takożde i po putiech. I jedwa sich otwedosza, i sie paki, ijula, pryjdosza Tatare i takożde bez miłosti pakosti sotworysza, ohnera i mieczem na Podolu i Wołyniu. Korol że Olbracht powele szlachtie pospolitoj sobira-tisia pod Sudomirom; oni że sobirachusia i sobrawszejesia ludej łupisza, a Tatare poplieniwsze zemlu i powedsze bezczy-slennoje mnożestwo christian w plien, wozwratiszasia, a szlachta także mało nie jak Tatare mnoho zła około Sudomira sotwory-sze, takożde wozwratiszasia w oswoja. W toż lieto Uhry sohłasiszasia z Lachami jedinoduszno jedin druhomu pomahati. W toże lieto Tatarech pryjdosza prez wołoskuju zemlu Turcy w Podola, tysiaczej semdiesiat, iże naczensze około Dniestru, około Halicza, żydiczewa, Doroho-bicza, Sambora, ohnem i mieczem poplienisza. I jeszcze bolej sotworiliby zła, ponieże niktoże braniasze im, aszcze nie by sam Boh otohnał ich, iże napusti na nich bezmiernuju zimu i sniehi, jeże oni nie obykosza terpieti: i zmerze ich tohda, 39 kowinie i powiele swoim, da otwsiudu im put i prechody zarubajut, jeszcze że w tiesnom miestie powiele i drewa po-podpilati, a potom nahnaw tamo Lachow, iź jedinoja strany sam bijasze ich, a z druhija strany powielę na nich les wa-liti; i porazi ich tamo niemiłostinno, i daże do samyja hra-nicy hna ich, bija i imają. I takowa byst tohda na Lachów pobieda, jako jedwa za korolem desiatyj wozwratisia, jako i korol ot tuhi rozbolesia; i otsele sija pritcza wnijde: za ko-rola Olbrachta pohibe w Polszczy szlachta. W sije że lieto poswiaszczen byst Josif Sołtan mitropolit Kijewu, ot patriachi Nifona; biasze preżde episkop smolenskij. W lieto 7006 (1498). Stefan, wojewoda wołoskij, chotia mstitisia swojeja obidy na korole polskom, sobrawsia so we-likoju siłoju pryjdie w zemlu naszu, i minuwszi Lwow pryjde daże do Kanczugi miesta i rieki Wisłoku, wsia hrody i sieła poplieni, Premyszl, Radimno, Preorsk, łancut i procz, hrady ohnem pożże; ludij że o sto tysiaczej w plien powede, i raz-prodaw Tatarom i Turkom. I bie w to wremia widiti połno Rusi i Lachow w Tatarech, Grecij, Thrakii i Makedonii, kromie sich, ichże zdie bezczyslennoje mnożestwo w pleniennoj stranie leżasze pobitych, takożde i po putiech. I jedwa sich otwedosza, i sie paki, ijula, pryjdosza Tatare i takożde bez miłosti pakosti sotworysza, ohnera i mieczem na Podolu i Wołyniu. Korol że Olbracht powele szlachtie pospolitoj sobira-tisia pod Sudomirom; oni że sobirachusia i sobrawszejesia ludej łupisza, a Tatare poplieniwsze zemlu i powedsze bezczy-slennoje mnożestwo christian w plien, wozwratiszasia, a szlachta także mało nie jak Tatare mnoho zła około Sudomira sotwory-sze, takożde wozwratiszasia w oswoja. W toż lieto Uhry sohłasiszasia z Lachami jedinoduszno jedin druhomu pomahati. W toże lieto Tatarech pryjdosza prez wołoskuju zemlu Turcy w Podola, tysiaczej semdiesiat, iże naczensze około Dniestru, około Halicza, żydiczewa, Doroho-bicza, Sambora, ohnem i mieczem poplienisza. I jeszcze bolej sotworiliby zła, ponieże niktoże braniasze im, aszcze nie by sam Boh otohnał ich, iże napusti na nich bezmiernuju zimu i sniehi, jeże oni nie obykosza terpieti: i zmerze ich tohda, 39 w tyja mrazy samych ludej kromie towary cztyry desiat ty-siaczej; ostankow że, iże ot mraza izbysza, pobi dla korystej Stefan, hospodar wołoskij, powiedajusze cariu Tureckomu, jako Lachy postihosza i izbisza ich. W to wremia takow strach i trepet bie w Lasiech, jako ostawiwsze swoju zemlu chotiachu utekati wo inyja zemlie. W lieto 7007 (1499). Paki Uhry utwerdisza so korolem Polskim, jeże wojewati na Turkow. W to ż lieto Litwa s Pol-skoju jedino sia uczyni, jako da otsele oboje jedina zemla budut i otsele Lachy korola kromie Litwy da nie izbirajut, sebie, Litwa że kromie Lachow sebie kniazia. W to że lieto sotwori korol mir so Steianom husadarem Wołoskim; car że Tureckij Bajazet, słyszaw o siem christianskom miru, najpacze że bojasia Stefana wojewody Wołoskoho, prosit u Olbrachta korola miru. W toż lieto, w Krakowie, na Kazimieru, rodi jedna żydowka tielca i z dwoma hławami, jedna biasze po obyczaju na predie, a druhaja na zadi, a chwost biasze posre-die chrebta, noh imiejasze siedm na prawom boku, a na lewom ni jedinoja; leżasze nadolzie na pozor ludem. W lieto 7007, Iwan Wasiliewicz, kniaź Moskowskij, paki naczat bran so Aleksandrom, kniaziem Litowskim, ziatiem swoim, winu jemu daw, jako nie sozda żenie swojej, a jeho dszczerie Ele-nie, cerkwi w zamku Wilenskom, jakoże obieszczałsia, no bo-lieje jako chotiasze zemlie Litowskija aże po Berezinu; i so-hłasiwsia so Mindyhirem carem Tatar Perekopskich, prelsti że sebie kniazia Możajskoho i proczyich kniaziej, obieszczasia im, jeliko wozmut pod Aleksandrom Litowskim hradow, im budet wo derżawu, tokmo mene imiejte za kniazia. I tako snem-szesia wsie pojdosza na Litwu i wziasza Briansk, Nowhorod Siewierskij, Starodub, Czerniehow i procz.; Aleksandr że, kniaź Litowskij, posła protiwu im wojewodu swojeho Konstantina kniazia Ostrozskoho, i kniazia Mikołaja Radiwiła, i Stanisława Kiszku starostu Smolenskoho, i Chrebtowicza, i Mikołaja Chle-bowicza i procz., no ot mnożestwa Moskwy izbijeny bysza, i samoho Konstantina hetmana, si jest kniazia Ostrozskoho, jasza i proczyich panow, no potom, jehda pomiryszasia, ot-puszczeny bysza. W to że wremia Moskwa porazisza Sapiehu w tyja mrazy samych ludej kromie towary cztyry desiat ty-siaczej; ostankow że, iże ot mraza izbysza, pobi dla korystej Stefan, hospodar wołoskij, powiedajusze cariu Tureckomu, jako Lachy postihosza i izbisza ich. W to wremia takow strach i trepet bie w Lasiech, jako ostawiwsze swoju zemlu chotiachu utekati wo inyja zemlie. W lieto 7007 (1499). Paki Uhry utwerdisza so korolem Polskim, jeże wojewati na Turkow. W to ż lieto Litwa s Pol-skoju jedino sia uczyni, jako da otsele oboje jedina zemla budut i otsele Lachy korola kromie Litwy da nie izbirajut, sebie, Litwa że kromie Lachow sebie kniazia. W to że lieto sotwori korol mir so Steianom husadarem Wołoskim; car że Tureckij Bajazet, słyszaw o siem christianskom miru, najpacze że bojasia Stefana wojewody Wołoskoho, prosit u Olbrachta korola miru. W toż lieto, w Krakowie, na Kazimieru, rodi jedna żydowka tielca i z dwoma hławami, jedna biasze po obyczaju na predie, a druhaja na zadi, a chwost biasze posre-die chrebta, noh imiejasze siedm na prawom boku, a na lewom ni jedinoja; leżasze nadolzie na pozor ludem. W lieto 7007, Iwan Wasiliewicz, kniaź Moskowskij, paki naczat bran so Aleksandrom, kniaziem Litowskim, ziatiem swoim, winu jemu daw, jako nie sozda żenie swojej, a jeho dszczerie Ele-nie, cerkwi w zamku Wilenskom, jakoże obieszczałsia, no bo-lieje jako chotiasze zemlie Litowskija aże po Berezinu; i so-hłasiwsia so Mindyhirem carem Tatar Perekopskich, prelsti że sebie kniazia Możajskoho i proczyich kniaziej, obieszczasia im, jeliko wozmut pod Aleksandrom Litowskim hradow, im budet wo derżawu, tokmo mene imiejte za kniazia. I tako snem-szesia wsie pojdosza na Litwu i wziasza Briansk, Nowhorod Siewierskij, Starodub, Czerniehow i procz.; Aleksandr że, kniaź Litowskij, posła protiwu im wojewodu swojeho Konstantina kniazia Ostrozskoho, i kniazia Mikołaja Radiwiła, i Stanisława Kiszku starostu Smolenskoho, i Chrebtowicza, i Mikołaja Chle-bowicza i procz., no ot mnożestwa Moskwy izbijeny bysza, i samoho Konstantina hetmana, si jest kniazia Ostrozskoho, jasza i proczyich panow, no potom, jehda pomiryszasia, ot-puszczeny bysza. W to że wremia Moskwa porazisza Sapiehu i samoho jasza; Putiwl że, Toropec i Dorohobuż i procz. Sieweru wziasza. W to wremia Mindikirej Tataryn pomahaja Moskwie, posła syna swojeho Achmatkereja so innymi synami i so mnożestwom Tatar na Wołyń i poplenisza okoła Bełza, Kraśnika, Turobina, Krasnoho Stawu, Lublina, Urendowa i Wo-łodymer i Berestia sożhosza i procz. daże do Wysły ohnem i mieczem poplenisza; i chotie na nich pojti Olbracht kórol, no nie imie z nich siły i wozwratisia w Krakow, Tatare że pożehsze wezdie, otwedosza plen wo swoju zemlu, septewria że miesiacia paki pryjdosza w Polszczu i prejdosza Wysłu pod Zawichwostom, i poplenisza tamo ohnem i mieczem po obyczaju swojemu ot Berestia daże do Opatowa. Preznamenowasza siju biedu znamenija, o nich że wysze rekochom, takożde i nieobycznaja zwiezda si jest kometa, jaże preżde seho 18 dnej swietiasze. Korol że paki pojde na nich, no Tatare uże s plenom wo swoju zemlu otidosza; a w to wremia bez ko-rola, w Krakowie zakramoliszasia złyi czełowieci na żydow i połupisza ich. W lieto 7008 (1500). Aleksandr, kniaź Litowskij, sobra wojsko niemało na Moskwu, i w to wremia Iwan kniaź mos-kowskij, posła syna swojeho Dymitra w sile welice z strel-boju ohnistoju i z diełami, dostawati Smolenska, no nie może jeho wziati, broniachu bo sia kriepko i mnoho Moskwy po-bisza; Dymitrij że widia, jako nicztoże hradu uspiejet, k semu że usłysza, jako pomoszcz idet Litowskaja Smolenszczanom, wozwratisia ot Smolenska ni z czim. W lieto 7009 (1501). Olbracht korol sobraw sejm w Piotr-kowe, i pryjdosza tamo ko korolewi posły od Szachmata, syna Achmatowa, caria Tatar Zawołżskich, s mirom i siemu ob-ieszczachusia byti w jeho woli i pomohati jemu; idie że jemu tokmo trebie budet, a korol postupi im dań dajati w kojeżdo lieto, trydesiat tysiaczej na kożuchy i sukniu; i sej mir pry-siahoju meży soboju utwerdisza, chrystianie po swojemu obyczaju, a Tatare takożde, si jest, położysza oruzija swoja na zemlie i lijachu na nich wodu, klenuszczesia, a potom pijachu, hłaholuszcze: aszcze kto siju klatwu prestupit, da izłyjetsia krow jeho tako, jakoże sija woda. Niepomnozie że umre i samoho jasza; Putiwl że, Toropec i Dorohobuż i procz. Sieweru wziasza. W to wremia Mindikirej Tataryn pomahaja Moskwie, posła syna swojeho Achmatkereja so innymi synami i so mnożestwom Tatar na Wołyń i poplenisza okoła Bełza, Kraśnika, Turobina, Krasnoho Stawu, Lublina, Urendowa i Wo-łodymer i Berestia sożhosza i procz. daże do Wysły ohnem i mieczem poplenisza; i chotie na nich pojti Olbracht kórol, no nie imie z nich siły i wozwratisia w Krakow, Tatare że pożehsze wezdie, otwedosza plen wo swoju zemlu, septewria że miesiacia paki pryjdosza w Polszczu i prejdosza Wysłu pod Zawichwostom, i poplenisza tamo ohnem i mieczem po obyczaju swojemu ot Berestia daże do Opatowa. Preznamenowasza siju biedu znamenija, o nich że wysze rekochom, takożde i nieobycznaja zwiezda si jest kometa, jaże preżde seho 18 dnej swietiasze. Korol że paki pojde na nich, no Tatare uże s plenom wo swoju zemlu otidosza; a w to wremia bez ko-rola, w Krakowie zakramoliszasia złyi czełowieci na żydow i połupisza ich. W lieto 7008 (1500). Aleksandr, kniaź Litowskij, sobra wojsko niemało na Moskwu, i w to wremia Iwan kniaź mos-kowskij, posła syna swojeho Dymitra w sile welice z strel-boju ohnistoju i z diełami, dostawati Smolenska, no nie może jeho wziati, broniachu bo sia kriepko i mnoho Moskwy po-bisza; Dymitrij że widia, jako nicztoże hradu uspiejet, k semu że usłysza, jako pomoszcz idet Litowskaja Smolenszczanom, wozwratisia ot Smolenska ni z czim. W lieto 7009 (1501). Olbracht korol sobraw sejm w Piotr-kowe, i pryjdosza tamo ko korolewi posły od Szachmata, syna Achmatowa, caria Tatar Zawołżskich, s mirom i siemu ob-ieszczachusia byti w jeho woli i pomohati jemu; idie że jemu tokmo trebie budet, a korol postupi im dań dajati w kojeżdo lieto, trydesiat tysiaczej na kożuchy i sukniu; i sej mir pry-siahoju meży soboju utwerdisza, chrystianie po swojemu obyczaju, a Tatare takożde, si jest, położysza oruzija swoja na zemlie i lijachu na nich wodu, klenuszczesia, a potom pijachu, hłaholuszcze: aszcze kto siju klatwu prestupit, da izłyjetsia krow jeho tako, jakoże sija woda. Niepomnozie że umre Olbracht korol polskij, a Polacy izbrasza sebie na korolew-stwo Aleksandra, brata jeho, kniazia litowskoho. W sija wre-mena sej Szachmat, car Zawołżskij, porazi caria PrekopskobO Mindikereja i posła abije ko Aleksandru, kniaziu Litowskomu, powiedają, jako pryjdoch, jakoże prosił mia jesi, na pornosach k tebie i pobiedich wraha twojeho, nynie woskorie idi so mnoju, do konca pohubim jeho; no Aleksander nie breże jeho, no ide do Krakowa i tamo byst koronowan w koro-lewstwo Polskoje, a potom po obyczaju wsiakoja utiechy prez dołhoje wremia sebie strojachu, jakoże jest obyczaj pry koro* nacyi bywati. Paki Szachmat Tataryn posyłaj et, korola prosia, posła ko Aleksandru, da jemu pomahajet, hłahola: sie az stoju na polach około Kijewa, ożydajuszcze was; no jedina-cze Lachy strojachu sebie tohda utieszenija. W to wremia Mindikerej, car Prekopskij, pryjde w sile tiażce i porazi Szach-mata caria Zawołżskoho, jako jedwa so małom drużyny utecze ku Kijewu i posła do Dmitrija kniazia, wojewody Kijewsko-ho; wojewoda źe posła do korola. W to wremia Elena, knia-żna moskowskaja, żona korola Aleksandra, pryjecha iz Wilnia do Krakowa; no nie byst koronowana po obyczaju, ponieże nie otstupi ot wiery prawosławnyja hreczeskija, no imie sebie cerkow na zamku krakowskom, w niej że po obyczaju ru-skomu nabożenstwo jej otprawowachu. W lieto 7010 (1502). Aleksander korol pojecha w Litwu i z Elenoju żonoju swojeju. słyszą bo, jako Iwan kniaź Mos-kowskij posła paki Dmitra, szwagra swojeho, ku Smolensku; no nie może wziati jeho, braniachu bo sia kriepko, tokmo z jednoj strany poplenisza, jehda że pryjde Stanisław Kiszka z Litwoju, otohna Moskwu ot Smolenska. No jedinacze mnoho Iwan, kniaź Moskowskij, pobra hradow Litowskich w sije lieto, za nieradieniem Aleksandrowym toje sia stało, i prymirysia zimie Aleksander korol z kniaziem Moskowskim. W sije lieto pryjdosza Tatare w Ladzkuju zemlu i poplenisza naczensze ot Sudomira daże do Kahanowa, w sije lieto popalisza hrady, Reszow, Jarosław, Radimno, Bełz, Kuoów, łahow, Opatow sta-ryj welikij; niekto ich mało ustraszy pod Poczanowom, no oni jedinacze so wsiem plenom ceły woswoja wzwratiszasia. Olbracht korol polskij, a Polacy izbrasza sebie na korolew-stwo Aleksandra, brata jeho, kniazia litowskoho. W sija wre-mena sej Szachmat, car Zawołżskij, porazi caria PrekopskobO Mindikereja i posła abije ko Aleksandru, kniaziu Litowskomu, powiedają, jako pryjdoch, jakoże prosił mia jesi, na pornosach k tebie i pobiedich wraha twojeho, nynie woskorie idi so mnoju, do konca pohubim jeho; no Aleksander nie breże jeho, no ide do Krakowa i tamo byst koronowan w koro-lewstwo Polskoje, a potom po obyczaju wsiakoja utiechy prez dołhoje wremia sebie strojachu, jakoże jest obyczaj pry koro* nacyi bywati. Paki Szachmat Tataryn posyłaj et, korola prosia, posła ko Aleksandru, da jemu pomahajet, hłahola: sie az stoju na polach około Kijewa, ożydajuszcze was; no jedina-cze Lachy strojachu sebie tohda utieszenija. W to wremia Mindikerej, car Prekopskij, pryjde w sile tiażce i porazi Szach-mata caria Zawołżskoho, jako jedwa so małom drużyny utecze ku Kijewu i posła do Dmitrija kniazia, wojewody Kijewsko-ho; wojewoda źe posła do korola. W to wremia Elena, knia-żna moskowskaja, żona korola Aleksandra, pryjecha iz Wilnia do Krakowa; no nie byst koronowana po obyczaju, ponieże nie otstupi ot wiery prawosławnyja hreczeskija, no imie sebie cerkow na zamku krakowskom, w niej że po obyczaju ru-skomu nabożenstwo jej otprawowachu. W lieto 7010 (1502). Aleksander korol pojecha w Litwu i z Elenoju żonoju swojeju. słyszą bo, jako Iwan kniaź Mos-kowskij posła paki Dmitra, szwagra swojeho, ku Smolensku; no nie może wziati jeho, braniachu bo sia kriepko, tokmo z jednoj strany poplenisza, jehda że pryjde Stanisław Kiszka z Litwoju, otohna Moskwu ot Smolenska. No jedinacze mnoho Iwan, kniaź Moskowskij, pobra hradow Litowskich w sije lieto, za nieradieniem Aleksandrowym toje sia stało, i prymirysia zimie Aleksander korol z kniaziem Moskowskim. W sije lieto pryjdosza Tatare w Ladzkuju zemlu i poplenisza naczensze ot Sudomira daże do Kahanowa, w sije lieto popalisza hrady, Reszow, Jarosław, Radimno, Bełz, Kuoów, łahow, Opatow sta-ryj welikij; niekto ich mało ustraszy pod Poczanowom, no oni jedinacze so wsiem plenom ceły woswoja wzwratiszasia. W Bije lieto na mnohich miestiech Turkow kriepko pobisza; sieho radi Turcy otruisza swojeho oaria Bajazeta, jako nie-szczastliwa suszcza, i postawiszą sebie. Selima syna jeho. W lieto 7011 (1503). Batikerej, syn Mindikereja caria Perekopskich Tatar, pryjde s Tatary pod Słucko, septewria, w Słucku że biasze kniaź Moskowskij Simeon, i położywszesia Tatare koszem pod Słuckom, rospustisza zahony po swojemu obyczaju, i poplenisza około Kiecka i Nieswieża, i zamok w Klecku sożhosza, i tokmo w szesti milach od Kiecka woz-wratiszasia; paki, w toże lieto, pryjdosza otaj pod Słucko Tatare i plenisza daże do Nowohrodka, i w to wremia sobrasia, na nich Simeon kniaź Słuckij so proczyimi pany, i honisza za Tatary daże do Prypeti, idieże pohromisza ich i połon otja-sza. W toż lieto Stefan, wojewoda Wołoskij, przyszed na Po-kutia i popleniwszy wziat jeho, hłaholuszcze swoje jeho byti; korol że Aleksander posła takożde na jeho zemlu wołoskuju, i nie prestaju pleniti, dondeże ustupi Stefan iz Pokutia. W lieto 7012 (1504). Prestawisia Stefan wojewoda wo-łoskij, chrabryj woin, aki druhij Aleksander; mnohaszczyj bo Tureckoho caria so welikoju jeho siłoju porazi, takożde i Tatar, i Matfieja Uhorskoho korola, i korola Polskoho Olbrachta. W lieto 7013 (1505). Spade welikij i nieobycznyj dożd w Krakowie, so strasznymi gromy i mołnijami. W toż lieto Litwa mnohija kotory meży soboju imiesza, takożde i z Aleksandrom korolem. Szachmat ot Lachow izbieże, no pohoni-sza i potom kreplejsze derżachu, no on nie pomnozie s tuhi i umre; a Mindikerej Prekopskij prysła ko korolu, da jeho nie puskajut, i nie obieszczasia sam byti w woli korolewoj, jakoże jemu Szachmat obieszczasia, i wo wsiem pryjaznien byti i na braniach pomahati, no sołha okajannyj. W toże bo lieto posła synow swoich trech so welikim mnożestwom na Litwu, idiejże starej szyj syn Machmetkerej pojde i położysia koszem pod Mienskom, i wziat jeho i wsiu stranu popleniw, powede W plen samych ludej kromie towara około sta tysiaczej, i ina-ho bezczyslennoho dobra wo swoju zemlu powiezie; a brat jeho Bitikerej ide pod Słucko, na samoje Uspenie, idieże za- W Bije lieto na mnohich miestiech Turkow kriepko pobisza; sieho radi Turcy otruisza swojeho oaria Bajazeta, jako nie-szczastliwa suszcza, i postawiszą sebie. Selima syna jeho. W lieto 7011 (1503). Batikerej, syn Mindikereja caria Perekopskich Tatar, pryjde s Tatary pod Słucko, septewria, w Słucku że biasze kniaź Moskowskij Simeon, i położywszesia Tatare koszem pod Słuckom, rospustisza zahony po swojemu obyczaju, i poplenisza około Kiecka i Nieswieża, i zamok w Klecku sożhosza, i tokmo w szesti milach od Kiecka woz-wratiszasia; paki, w toże lieto, pryjdosza otaj pod Słucko Tatare i plenisza daże do Nowohrodka, i w to wremia sobrasia, na nich Simeon kniaź Słuckij so proczyimi pany, i honisza za Tatary daże do Prypeti, idieże pohromisza ich i połon otja-sza. W toż lieto Stefan, wojewoda Wołoskij, przyszed na Po-kutia i popleniwszy wziat jeho, hłaholuszcze swoje jeho byti; korol że Aleksander posła takożde na jeho zemlu wołoskuju, i nie prestaju pleniti, dondeże ustupi Stefan iz Pokutia. W lieto 7012 (1504). Prestawisia Stefan wojewoda wo-łoskij, chrabryj woin, aki druhij Aleksander; mnohaszczyj bo Tureckoho caria so welikoju jeho siłoju porazi, takożde i Tatar, i Matfieja Uhorskoho korola, i korola Polskoho Olbrachta. W lieto 7013 (1505). Spade welikij i nieobycznyj dożd w Krakowie, so strasznymi gromy i mołnijami. W toż lieto Litwa mnohija kotory meży soboju imiesza, takożde i z Aleksandrom korolem. Szachmat ot Lachow izbieże, no pohoni-sza i potom kreplejsze derżachu, no on nie pomnozie s tuhi i umre; a Mindikerej Prekopskij prysła ko korolu, da jeho nie puskajut, i nie obieszczasia sam byti w woli korolewoj, jakoże jemu Szachmat obieszczasia, i wo wsiem pryjaznien byti i na braniach pomahati, no sołha okajannyj. W toże bo lieto posła synow swoich trech so welikim mnożestwom na Litwu, idiejże starej szyj syn Machmetkerej pojde i położysia koszem pod Mienskom, i wziat jeho i wsiu stranu popleniw, powede W plen samych ludej kromie towara około sta tysiaczej, i ina-ho bezczyslennoho dobra wo swoju zemlu powiezie; a brat jeho Bitikerej ide pod Słucko, na samoje Uspenie, idieże za- presia kniahinia Simeonowa Anastasija, wdowa, so mładym synom swoim Jurjem, i chotiachu Tatare wziati Słuck, i nie mohosza, bisza bo ich iz hrada krepko, i ottuda szedsze po-plenisza aże za Nowhorodom, jako i pod Wilniu zahonom za-biehati, wozwratiszasia so welikoju korystiu i plenom welikim. Wilnianie że, prestraszeny od Tatar, ottolie obmurowasza Wilno murom. W to ż lieto, oktowria, prestawisia welikij i chrabryj kniaź Moskowskij Iwan Wasilewicz, po Wołodymeru chrabrej-szyj wsiech kniaziej Ruskich, taj nietokmo izwerże iz sebie niewolu Tatarskuju, no jeszcze i ord Tatarskich sebie pod po-słuszanie pokori, i z Szwedami, Inflant, Filandy, Litwoju wo-jewa, podbiraja pod nimi wołosti w swoju derżawu, i raspro-strani szyroko swoje kniażenie daże do siele; i nasta po niem w Moskwie kniaź, syn jeho Wasilij Iwanowicz. W lieto 7014 (1506). Bohdan Stefanowicz, wojewoda Wołoski], prosi u Aleksandra korola Polskoho Elisawethy siestry jeho, wo żenu sebie, no poneże nie błahoobrazien bie, nie chotie za nieho pojti korolewna; on że razhniewasia i paki wziat Pokutia, z nieho że otiec jeho ustupił biasze, no niepo-mnozie izhnasza jeho ottudu. W to że lieto Szachmat, car Tatarskij, w Polszczy umre. W to że lieto synowie Mindeki-reowi pryjdosza so mnożestwom w Litwu, i położyszasia koszom pod Lidoju, i ottudu zahony swoja raspustisza; a korol Aleksander w to wremia choryj biasze, no jedinacze posła swoju drużynu, iże i porazisza ich i połon otjasza. W to że lieto umre Aleksander korol i nasta po niem korolem żyhmont Kazimierowicz, brat jeho. 2. Prodołżenije sofijskoj pierwoj lietopisi. (Połnoje sobranije russkich lietopisiej, izdannoje po Wy-soczajszemu powieleniju Archeograficzeskoju Kommissieju. Tom szestoj. VI. Sofijskija lietopisi. Sanktpeterburg. W tipografii Eduarda Praca. 1853, in 4to, pag. 35, sqq.) presia kniahinia Simeonowa Anastasija, wdowa, so mładym synom swoim Jurjem, i chotiachu Tatare wziati Słuck, i nie mohosza, bisza bo ich iz hrada krepko, i ottuda szedsze po-plenisza aże za Nowhorodom, jako i pod Wilniu zahonom za-biehati, wozwratiszasia so welikoju korystiu i plenom welikim. Wilnianie że, prestraszeny od Tatar, ottolie obmurowasza Wilno murom. W to ż lieto, oktowria, prestawisia welikij i chrabryj kniaź Moskowskij Iwan Wasilewicz, po Wołodymeru chrabrej-szyj wsiech kniaziej Ruskich, taj nietokmo izwerże iz sebie niewolu Tatarskuju, no jeszcze i ord Tatarskich sebie pod po-słuszanie pokori, i z Szwedami, Inflant, Filandy, Litwoju wo-jewa, podbiraja pod nimi wołosti w swoju derżawu, i raspro-strani szyroko swoje kniażenie daże do siele; i nasta po niem w Moskwie kniaź, syn jeho Wasilij Iwanowicz. W lieto 7014 (1506). Bohdan Stefanowicz, wojewoda Wołoski], prosi u Aleksandra korola Polskoho Elisawethy siestry jeho, wo żenu sebie, no poneże nie błahoobrazien bie, nie chotie za nieho pojti korolewna; on że razhniewasia i paki wziat Pokutia, z nieho że otiec jeho ustupił biasze, no niepo-mnozie izhnasza jeho ottudu. W to że lieto Szachmat, car Tatarskij, w Polszczy umre. W to że lieto synowie Mindeki-reowi pryjdosza so mnożestwom w Litwu, i położyszasia koszom pod Lidoju, i ottudu zahony swoja raspustisza; a korol Aleksander w to wremia choryj biasze, no jedinacze posła swoju drużynu, iże i porazisza ich i połon otjasza. W to że lieto umre Aleksander korol i nasta po niem korolem żyhmont Kazimierowicz, brat jeho. 2. Prodołżenije sofijskoj pierwoj lietopisi. (Połnoje sobranije russkich lietopisiej, izdannoje po Wy-soczajszemu powieleniju Archeograficzeskoju Kommissieju. Tom szestoj. VI. Sofijskija lietopisi. Sanktpeterburg. W tipografii Eduarda Praca. 1853, in 4to, pag. 35, sqq.) W lieto 6990 (1482).... Toho że lieta prybieżał iz Litwy k welikomu kniaziu Iwanu Wasilijewiczu ot korola Kazimiera kniaź Fedor Iwanowicz Bielskyj, a żeny s soboju nie pospieł wziati, i kniaź welikyj jeho pożałował, dał jemu horod Demon w wołczynu da Morewu i s mnohimi wołostiami. (pag. 35). W lieto 6993 (1485).... Toho że lieta awhusta 21, kniaź welikyj Iwan Wasilij ewicz słoży s sebia krestnoje cełowanie welikomu kniaziu Michaiłu Borysowiczu Twerskomu, za jeho nieisprawlenie, czto posyłał hramoty korolu Litowskomu Ka-zimieru, a podymał jeho na welikoho kniazia wojskom, (pag. 36). W lieto 6998 (1490) Toho że lieta pryjechasza na Moskwu ot korola Kazimiera k welikomu kniaziu Iwanu Wa-silijewiczu służyti kniaź Iwan Michajłowicz Peremyszlskoj i s swojeju otczynoju, i kniaź Iwan Bielewskoj swojeju bratjeju, so kniaziem Andrejem, da so kniaziem Wasilijem, i swoimi wotczynami. (pag. 37). W lieto 7003 (1495) I ottole kniaź, welikij Aleksandr pocztiw posłow welikoho kniazia i dietej bojarskich dwora jeho, otpusti s welikoju czestju, a u sebia welikaja kniahinia ostawi w Wilnie kniazia Wasilija Wasilijewicza Romodanow-skoho, da Prokopija Zinowijewicza Skorata, da Dmitrija Se-menowicza Pieszkowa. Kniaź że welikij Aleksandr niepomnozie i tiech otpustił k Moskwie, a welikuju kniahiniu nacza nuditi k rimskomu zakonu. I kniaź welikij Iwan Wasilij ewicz wsiea Rusi posłał o tom w Litwu k ziatiu swojemu welikomu kniaziu Aleksandru posłow swoich, Borysa Wasilij ewicza Kutuzowa, da dijaka Ondreja Majka, cztoby doczeri jeho Eleny, a swojej welikoj kniahini nie nudił ot hreczeskoho zakona k rimskomu zakonu. (pg. 39). W lieto 7005 (1487) Toho że lieta pojde ratju korol polskyj Albrecht, Kazimierow syn, da brat jeho Aleksandr kniaź welikyj Litowskyj na Stefana wojewodu na Wołoskoho. Kniaź że welikyj Iwan Wasilij ewicz swieda w to, czto oni idut ratju na Stefana wojewodu na Wołoskoho, i w borzie o tom posłał na podwodach k zratiu swojemu, welikomu kniaziu Aleksandru Litowskomu, posła swojeho łobana Zabołockoho, W lieto 6990 (1482).... Toho że lieta prybieżał iz Litwy k welikomu kniaziu Iwanu Wasilijewiczu ot korola Kazimiera kniaź Fedor Iwanowicz Bielskyj, a żeny s soboju nie pospieł wziati, i kniaź welikyj jeho pożałował, dał jemu horod Demon w wołczynu da Morewu i s mnohimi wołostiami. (pag. 35). W lieto 6993 (1485).... Toho że lieta awhusta 21, kniaź welikyj Iwan Wasilij ewicz słoży s sebia krestnoje cełowanie welikomu kniaziu Michaiłu Borysowiczu Twerskomu, za jeho nieisprawlenie, czto posyłał hramoty korolu Litowskomu Ka-zimieru, a podymał jeho na welikoho kniazia wojskom, (pag. 36). W lieto 6998 (1490) Toho że lieta pryjechasza na Moskwu ot korola Kazimiera k welikomu kniaziu Iwanu Wa-silijewiczu służyti kniaź Iwan Michajłowicz Peremyszlskoj i s swojeju otczynoju, i kniaź Iwan Bielewskoj swojeju bratjeju, so kniaziem Andrejem, da so kniaziem Wasilijem, i swoimi wotczynami. (pag. 37). W lieto 7003 (1495) I ottole kniaź, welikij Aleksandr pocztiw posłow welikoho kniazia i dietej bojarskich dwora jeho, otpusti s welikoju czestju, a u sebia welikaja kniahinia ostawi w Wilnie kniazia Wasilija Wasilijewicza Romodanow-skoho, da Prokopija Zinowijewicza Skorata, da Dmitrija Se-menowicza Pieszkowa. Kniaź że welikij Aleksandr niepomnozie i tiech otpustił k Moskwie, a welikuju kniahiniu nacza nuditi k rimskomu zakonu. I kniaź welikij Iwan Wasilij ewicz wsiea Rusi posłał o tom w Litwu k ziatiu swojemu welikomu kniaziu Aleksandru posłow swoich, Borysa Wasilij ewicza Kutuzowa, da dijaka Ondreja Majka, cztoby doczeri jeho Eleny, a swojej welikoj kniahini nie nudił ot hreczeskoho zakona k rimskomu zakonu. (pg. 39). W lieto 7005 (1487) Toho że lieta pojde ratju korol polskyj Albrecht, Kazimierow syn, da brat jeho Aleksandr kniaź welikyj Litowskyj na Stefana wojewodu na Wołoskoho. Kniaź że welikyj Iwan Wasilij ewicz swieda w to, czto oni idut ratju na Stefana wojewodu na Wołoskoho, i w borzie o tom posłał na podwodach k zratiu swojemu, welikomu kniaziu Aleksandru Litowskomu, posła swojeho łobana Zabołockoho, da dijaka Wołka Kurycyna, cztoby kniaź welikyj Aleksandr dokonczania swojeho nie ruszył, a na swata welikoho kniazia na Stefana wojewodu ratju nie chodił; i kniaź welikyj Aleksandr stwori lest, sam wozwratisia, a kniaziej ruskich siłoju posłał bratu swojemu Albrechtu na pomoszcz. Korol że Pol-skyj Albrecht wszed w zemlu Wołoszskuju, naczat pleniti i żeszczy i sieszczy i hrabiti; i pryszed pod Soczajewu hrad i stienu wybi puszkami. Stefan że wwede jeho w krepkyje mie-sta i pobi jeho, i puszky jeho wziat i kaznu, i mnohich pa-now pobi, a inych żywych poimał, a siły jeho pobił tysiacz s sorok; a sam korol nie wo mnozie jedwa utecze k ruskym kniaziem, zanieże na tom boju nie bysza i wozwratisia korol s welikym sramom wswojasi. (pag. 42). W lieto 7007 (1499) Toho że miesiaca marta posłał kniaź welikyj posołstwom Dmitreja Iwanowa syna Ralewa Greka, da Mitrofana Fedorowa syna Karaczarowa za more do Italijskich stran o swoich potrebach, da s nimi że w miestie posłał Michajła Pohożeho posołstwom w Krakow k Albrechtu korolu Polskomu, cztoby dał put posłom welikoho kniazia czerez swoju zemlu Latckuju; a iz Krakowa posły poidosza k Uhorskomu korolu Władisławu, a ottole w Wenecieju. (pag. 43). W lieto 7011 (1503). Pryjde na Moskwu, oktjabria 23, w nedielu, welikoho kniazia syn kniaź Dmitrej Iwanowicz, zemlu Litowskuju powojewaw i popleniw, a hrada Smoleńska nie wzia, ponieże krepko bie. (pg. 48), Toje że zimy, marta, pryjdosza posły na Moskwu ot ko-rola ot Polskoho Aleksandra, ziatia welikoho kniazia, imieniem pan Pietr Miszkowskoj wojewoda łanczyńskij, da pan Jan Buczatckoj starosta Mieżyhowskoj podczaszej kralewstwa Pol-skoho, da Pietr Drocinowskoj stolnik krakowskoj i kanonik Poznańskoj sekratar korolewskoj, da kniaź Stanisław Ho-retckij, a Litowskyja posły pan Stanisław Hlebowicz namiestnik Połockoj, da Wojtech Janowicz namiestnik Kodyńskoj, da pi-sar Iwaszko Sapieżycz: i wziasza s welikym kniaziem wsiea Rusi peremirije na szest let, ot Błahowieszczenijewa dni do Błahowieszczenijewa dni i hramoty peremirnyje. (pag. 48). da dijaka Wołka Kurycyna, cztoby kniaź welikyj Aleksandr dokonczania swojeho nie ruszył, a na swata welikoho kniazia na Stefana wojewodu ratju nie chodił; i kniaź welikyj Aleksandr stwori lest, sam wozwratisia, a kniaziej ruskich siłoju posłał bratu swojemu Albrechtu na pomoszcz. Korol że Pol-skyj Albrecht wszed w zemlu Wołoszskuju, naczat pleniti i żeszczy i sieszczy i hrabiti; i pryszed pod Soczajewu hrad i stienu wybi puszkami. Stefan że wwede jeho w krepkyje mie-sta i pobi jeho, i puszky jeho wziat i kaznu, i mnohich pa-now pobi, a inych żywych poimał, a siły jeho pobił tysiacz s sorok; a sam korol nie wo mnozie jedwa utecze k ruskym kniaziem, zanieże na tom boju nie bysza i wozwratisia korol s welikym sramom wswojasi. (pag. 42). W lieto 7007 (1499) Toho że miesiaca marta posłał kniaź welikyj posołstwom Dmitreja Iwanowa syna Ralewa Greka, da Mitrofana Fedorowa syna Karaczarowa za more do Italijskich stran o swoich potrebach, da s nimi że w miestie posłał Michajła Pohożeho posołstwom w Krakow k Albrechtu korolu Polskomu, cztoby dał put posłom welikoho kniazia czerez swoju zemlu Latckuju; a iz Krakowa posły poidosza k Uhorskomu korolu Władisławu, a ottole w Wenecieju. (pag. 43). W lieto 7011 (1503). Pryjde na Moskwu, oktjabria 23, w nedielu, welikoho kniazia syn kniaź Dmitrej Iwanowicz, zemlu Litowskuju powojewaw i popleniw, a hrada Smoleńska nie wzia, ponieże krepko bie. (pg. 48), Toje że zimy, marta, pryjdosza posły na Moskwu ot ko-rola ot Polskoho Aleksandra, ziatia welikoho kniazia, imieniem pan Pietr Miszkowskoj wojewoda łanczyńskij, da pan Jan Buczatckoj starosta Mieżyhowskoj podczaszej kralewstwa Pol-skoho, da Pietr Drocinowskoj stolnik krakowskoj i kanonik Poznańskoj sekratar korolewskoj, da kniaź Stanisław Ho-retckij, a Litowskyja posły pan Stanisław Hlebowicz namiestnik Połockoj, da Wojtech Janowicz namiestnik Kodyńskoj, da pi-sar Iwaszko Sapieżycz: i wziasza s welikym kniaziem wsiea Rusi peremirije na szest let, ot Błahowieszczenijewa dni do Błahowieszczenijewa dni i hramoty peremirnyje. (pag. 48). Toju ż wiesny maja 7, w niedelu, otpustił kniaź welikij posłow swoich w Litwu k ziatiu swojemu korolu Aleksandra, bojaryna swojeho Okolniczeho, Pietra Michajłowicza Pleszcze-jewa, da Kostantyna Hryhorjewicza Zabołockoho, da Michajła Klapika, da djaka Hubu Mokłokowa, o peremirije; i pryidośza na Moskwu sentjabria. (pg. 49). W lieto 7014 (1506) Toho że lieta, awhusta, presta- wisia ziat welikoho kniazia, korol Polskyj i welikyj kniaź Li-towskij, Aleksandr Andrejewicz, w Wilnie; i siedie na koro-lewstwie Polskom i welikom kniażenii Litowskom brat jeho menszyj żyhdimont Andrejewicz. (pg. 52). 3. Sofijskaja wtoraja lietopiś. (Połnoje sobranije russkich lietopisiej, izdannoje po Wy-soczajszemu powieleniju Archeograficzeskoju Kommissieju. Tom szestoj. VI. Sofiskija lietopisi. Sanktpeterburg. W tipografii Eduarda Praca. 1853, in 4to, pag, 233, sqq.) W lieto 6990 (1482) Toho że lieta pryjezdił pan iz Litwy ot mitropolii że zdie czerniec bywał, jeho że Sotonoju zowot za riezwost jeho, i szed w Carhrad sta w mitropolity na Rus, i pryjecha w Litwu, korol że jat jeho i posadi w zatoczeni, i skaza ot nieho kniaziu welikomu: jako mnoho, recze, moszczej ot patriarcha wiezoch k tebie, korol że wsie pojma k sebie; kniaź że weliki (Iwan III) derża dołho pana toho i otpusti, rek: nie podymati rati, nie wojewati s ko-rolem pro se. Toho że lieta car Turskij umer Mustofa, a carstwo synu swojemu prykaza, iże Samson derżasze. Toho że lieta byst miateż w Litowskoj zemlie: woschotiesza wotczy-czy, Olszanskoj, da Olenkowicz, da kniaź Fiedor Bielskoj, po Berezyniu rieku otsiesti na welikoho kniazia Litowskoj zemli, jedin że ich obhoworił, korol że Olszanskoho stiał, da i Olen-kowicza, kniaź że Fedor Bielskoj prybieża k welikomu kniaziu, 40 Toju ż wiesny maja 7, w niedelu, otpustił kniaź welikij posłow swoich w Litwu k ziatiu swojemu korolu Aleksandra, bojaryna swojeho Okolniczeho, Pietra Michajłowicza Pleszcze-jewa, da Kostantyna Hryhorjewicza Zabołockoho, da Michajła Klapika, da djaka Hubu Mokłokowa, o peremirije; i pryidośza na Moskwu sentjabria. (pg. 49). W lieto 7014 (1506) Toho że lieta, awhusta, presta- wisia ziat welikoho kniazia, korol Polskyj i welikyj kniaź Li-towskij, Aleksandr Andrejewicz, w Wilnie; i siedie na koro-lewstwie Polskom i welikom kniażenii Litowskom brat jeho menszyj żyhdimont Andrejewicz. (pg. 52). 3. Sofijskaja wtoraja lietopiś. (Połnoje sobranije russkich lietopisiej, izdannoje po Wy-soczajszemu powieleniju Archeograficzeskoju Kommissieju. Tom szestoj. VI. Sofiskija lietopisi. Sanktpeterburg. W tipografii Eduarda Praca. 1853, in 4to, pag, 233, sqq.) W lieto 6990 (1482) Toho że lieta pryjezdił pan iz Litwy ot mitropolii że zdie czerniec bywał, jeho że Sotonoju zowot za riezwost jeho, i szed w Carhrad sta w mitropolity na Rus, i pryjecha w Litwu, korol że jat jeho i posadi w zatoczeni, i skaza ot nieho kniaziu welikomu: jako mnoho, recze, moszczej ot patriarcha wiezoch k tebie, korol że wsie pojma k sebie; kniaź że weliki (Iwan III) derża dołho pana toho i otpusti, rek: nie podymati rati, nie wojewati s ko-rolem pro se. Toho że lieta car Turskij umer Mustofa, a carstwo synu swojemu prykaza, iże Samson derżasze. Toho że lieta byst miateż w Litowskoj zemlie: woschotiesza wotczy-czy, Olszanskoj, da Olenkowicz, da kniaź Fiedor Bielskoj, po Berezyniu rieku otsiesti na welikoho kniazia Litowskoj zemli, jedin że ich obhoworił, korol że Olszanskoho stiał, da i Olen-kowicza, kniaź że Fedor Bielskoj prybieża k welikomu kniaziu, 40 toliko bie żeniłsia i jedinu nocz spał s nieju, da ostawia jeje, da prybieżał na Moskwu, a kniahiniu jeho korol pojma; mnoho że posyłał k korolu kniaź weliki, cztoby oddał jeje, korol że nikako nie otda. W lieto 6991 (1483).... Toho że hodu, pered rożdestwom Chrystowym prywedena byst dszczer Stefanowa wojewadina iz Wołoch za welikoho kniazia syna za Iwana; a jezdił po nieje Ondrej da Piotr Michajłowiczy Pleszczejewa, czerez ko-rolewu otczynu, korol że k niej dary prysła na dorozie iz No-wahorodca iz Litowskoho. W lieto 6992 (1484)..... Toje że zimy pryjde welikomu kniaziu (Iwanu III) obhowor na Nowhorodci ot samych że Nowhorodcew, jako posyłalisia bratija ich Nowhorodci w Litwu k korolu. Kniaź welikij posła i pojma ich wsiech bolszych i żytjich ludej, czełowiek s trydcat i domy ich powele raz-hrabiti; i powele ich muczyti na Iwanowie dworie Towarko-wie Hrecznowiku podjaczemu, a domuczywatisia u nich toho obhoworu, czem ich obhoworili. Oni że nie skazasza, kniaź że welikij chowie ich perewieszati, i oni że pry końci naczasza proszczatisia druh s druhom, jako klepalisia jeśmia miejży soboju jehda muczysza nas; słyszaw że to kniaź welikij, powiela okowaw w tiurmu wmetati ich, a żeny ich i dieti posłał w zatoczenie. Tu że i Nastasiu sławnuju pojmaw raz-hrabi; i Iwana Kuzmina pojma, czto był u korola w Litwie, a zbieżał koli kniaź welikij Nowhorod wział s trydcatiju słuh swoich i korol jeho nie pożałował i ludi otstali od nieho, i on sam tretij prybieżał na swoju otczynu w Nowhorod, i kniaź welikij wielieł jeho pojmati i dom jeho pohrabiti: i pohrabisza ich wsiech i mnoho imienia wziat bezczyslenno. W lieto 6997 (1489) Toje że wiesny posyłał kniaź weliki kniazia Wasylija Kriwoho kniaża Iwanowa syna Jurje-wicza Worotynskoho wojewati i inych porubieżnych horodów łitowskich, on że, mnoho powojewa i wozwratisia; i prysła korol na nieho so mnohoju siłoju swoich wojewod, i pryjdosza izhonom i pobiedisza kniazia Wasilija, mnohia pobisza i w po- toliko bie żeniłsia i jedinu nocz spał s nieju, da ostawia jeje, da prybieżał na Moskwu, a kniahiniu jeho korol pojma; mnoho że posyłał k korolu kniaź weliki, cztoby oddał jeje, korol że nikako nie otda. W lieto 6991 (1483).... Toho że hodu, pered rożdestwom Chrystowym prywedena byst dszczer Stefanowa wojewadina iz Wołoch za welikoho kniazia syna za Iwana; a jezdił po nieje Ondrej da Piotr Michajłowiczy Pleszczejewa, czerez ko-rolewu otczynu, korol że k niej dary prysła na dorozie iz No-wahorodca iz Litowskoho. W lieto 6992 (1484)..... Toje że zimy pryjde welikomu kniaziu (Iwanu III) obhowor na Nowhorodci ot samych że Nowhorodcew, jako posyłalisia bratija ich Nowhorodci w Litwu k korolu. Kniaź welikij posła i pojma ich wsiech bolszych i żytjich ludej, czełowiek s trydcat i domy ich powele raz-hrabiti; i powele ich muczyti na Iwanowie dworie Towarko-wie Hrecznowiku podjaczemu, a domuczywatisia u nich toho obhoworu, czem ich obhoworili. Oni że nie skazasza, kniaź że welikij chowie ich perewieszati, i oni że pry końci naczasza proszczatisia druh s druhom, jako klepalisia jeśmia miejży soboju jehda muczysza nas; słyszaw że to kniaź welikij, powiela okowaw w tiurmu wmetati ich, a żeny ich i dieti posłał w zatoczenie. Tu że i Nastasiu sławnuju pojmaw raz-hrabi; i Iwana Kuzmina pojma, czto był u korola w Litwie, a zbieżał koli kniaź welikij Nowhorod wział s trydcatiju słuh swoich i korol jeho nie pożałował i ludi otstali od nieho, i on sam tretij prybieżał na swoju otczynu w Nowhorod, i kniaź welikij wielieł jeho pojmati i dom jeho pohrabiti: i pohrabisza ich wsiech i mnoho imienia wziat bezczyslenno. W lieto 6997 (1489) Toje że wiesny posyłał kniaź weliki kniazia Wasylija Kriwoho kniaża Iwanowa syna Jurje-wicza Worotynskoho wojewati i inych porubieżnych horodów łitowskich, on że, mnoho powojewa i wozwratisia; i prysła korol na nieho so mnohoju siłoju swoich wojewod, i pryjdosza izhonom i pobiedisza kniazia Wasilija, mnohia pobisza i w po- W lieto 7001 (1493) Toje że zimy pryjechasza służyti k welikomu kniaziu kniaź Semen Fedorowicz Worotynskoj i a swojeju wotczynoju. A jeduczy kniaź Semen na welikoho kniazia imia, zasieł horody Litowskije Sierpiejesk, da Meze-cesk; i pryjde za nim w pohoniu Smolenskyj wojewoda welikoho kniazia Aleksandra pan Jurji Hlebowicz, da kniaź Semen Iwa-nowicz Możajskyj, da okolniczej pan Wasilej Hryhorjewicz Piwow, i hrażdanie na wozmohosza protiwitisia im i hrady swoju zdasza. I słyszaw to kniaź welikyj Iwan Wasiljewicz posłał protiw ich siestrycza swojeho, kniazia Fedora Wasilje-wicza Rezanskoho, da kniazia Michajła Iwanowicza Kołyszku, da kniazia Aleksandra Wasiljewicza Obolenskoho i inych Wojewod swoich so mnohoju siłoju, da welikoho kniazia Rezan skoho Iwana Wasiljewicza wojewoda Junka Izmajłow. Smolen-skii że wojewody pan Jurji Hlebowicz, da kniaź Semen Iwa-nowicz Możajskyj słyszaw rat, siłu welikoho kniazia iduszczu protiw ich, i wo hradie posadisza kniaziej i panow mnohych w osadie, a sami pojdosza k Smolensku. W lieto 7014 (1506) Toho że lieta, awhusta, pryjde wiest k welikomu kniaziu Wasiliju Iwanowiczu wseja Rusi, czp prestawisia ziat ich korol Polskoj i Welikij kniaź Litow-skij Aleksandr Andrejewicz, w Wilnie; i kniaź weliki posłał siestry swojej nawieszczat Eleny Iwana Kobiaka. W lieto 7001 (1493) Toje że zimy pryjechasza służyti k welikomu kniaziu kniaź Semen Fedorowicz Worotynskoj i a swojeju wotczynoju. A jeduczy kniaź Semen na welikoho kniazia imia, zasieł horody Litowskije Sierpiejesk, da Meze-cesk; i pryjde za nim w pohoniu Smolenskyj wojewoda welikoho kniazia Aleksandra pan Jurji Hlebowicz, da kniaź Semen Iwa-nowicz Możajskyj, da okolniczej pan Wasilej Hryhorjewicz Piwow, i hrażdanie na wozmohosza protiwitisia im i hrady swoju zdasza. I słyszaw to kniaź welikyj Iwan Wasiljewicz posłał protiw ich siestrycza swojeho, kniazia Fedora Wasilje-wicza Rezanskoho, da kniazia Michajła Iwanowicza Kołyszku, da kniazia Aleksandra Wasiljewicza Obolenskoho i inych Wojewod swoich so mnohoju siłoju, da welikoho kniazia Rezan skoho Iwana Wasiljewicza wojewoda Junka Izmajłow. Smolen-skii że wojewody pan Jurji Hlebowicz, da kniaź Semen Iwa-nowicz Możajskyj słyszaw rat, siłu welikoho kniazia iduszczu protiw ich, i wo hradie posadisza kniaziej i panow mnohych w osadie, a sami pojdosza k Smolensku. W lieto 7014 (1506) Toho że lieta, awhusta, pryjde wiest k welikomu kniaziu Wasiliju Iwanowiczu wseja Rusi, czp prestawisia ziat ich korol Polskoj i Welikij kniaź Litow-skij Aleksandr Andrejewicz, w Wilnie; i kniaź weliki posłał siestry swojej nawieszczat Eleny Iwana Kobiaka. III. E SCRIPTORIBUS HUNGARICIS. I. Ludovici Cervarii Tuberonis Commentaria. Liber I Stephanus Bathoreus studiura suum in Albertum Regis Poloni filium convertit. Eum litteris suis, uti cum trecentis ad summum equitibus in Hun-gariam veniret, hortatus est, ratus id neque Comitiorum li-bertati obfuturum, et Hungaris pergratum, fore: utpote cum probe nosset vir moris antiqui haud imperitus, veterem inter Polonos, et Hungaros Reges intercedere necessitudinem, Hun-garosque in Polonia, itemque Polonos in Hungaria vicissim regnasse. Nec prudentem virum fefellisset opinio, ni in Co-mitiis de Rege Bohemorum Wladislao Alberti fratre germano viro magna moderati Regis fama, mentio fuisset facta (plerum-que enim ignavia modestiae faciem, quoniam utraque quieti dedita est, assumit); in quem sane vivente adhuc Mathia, tam-quam in Regni successorem, quorundam Hungarorum optima-tum oculi semper fuerunt conjecti. Igitur Albertus litteris Ste-phani acceptis, rem primo ad magistrum epistolarum, Calli-machum nomine, ex gente Italica hominem defert, quem sane magno apud se in honore habebat, quod eo in litteris prae-ceptore usus fuerat, tametsi homo flagitiosus esset, nec parum insuper apud Italos famosus propter conjurationem in Paulum Secundum Romanum Pontificem initam. Atque idcirco quum supplicii metu Roma profugisset ad Mahometem primo Tur-carum Regem sese contulit; a quo, ubi causa exilii innotuit, brevi pulsus, in Poloniam ad Andream Casimirum illius gentis Regem accessit, nulla magis alia re fretus, quam si causa pe-regrinationis ejus esset ignota Polonis. Ubi cum Regi, qui qui-dem vir simplicis admodum erat ingenii, sese eruditionis com- III. E SCRIPTORIBUS HUNGARICIS. I. Ludovici Cervarii Tuberonis Commentaria. Liber I Stephanus Bathoreus studiura suum in Albertum Regis Poloni filium convertit. Eum litteris suis, uti cum trecentis ad summum equitibus in Hun-gariam veniret, hortatus est, ratus id neque Comitiorum li-bertati obfuturum, et Hungaris pergratum, fore: utpote cum probe nosset vir moris antiqui haud imperitus, veterem inter Polonos, et Hungaros Reges intercedere necessitudinem, Hun-garosque in Polonia, itemque Polonos in Hungaria vicissim regnasse. Nec prudentem virum fefellisset opinio, ni in Co-mitiis de Rege Bohemorum Wladislao Alberti fratre germano viro magna moderati Regis fama, mentio fuisset facta (plerum-que enim ignavia modestiae faciem, quoniam utraque quieti dedita est, assumit); in quem sane vivente adhuc Mathia, tam-quam in Regni successorem, quorundam Hungarorum optima-tum oculi semper fuerunt conjecti. Igitur Albertus litteris Ste-phani acceptis, rem primo ad magistrum epistolarum, Calli-machum nomine, ex gente Italica hominem defert, quem sane magno apud se in honore habebat, quod eo in litteris prae-ceptore usus fuerat, tametsi homo flagitiosus esset, nec parum insuper apud Italos famosus propter conjurationem in Paulum Secundum Romanum Pontificem initam. Atque idcirco quum supplicii metu Roma profugisset ad Mahometem primo Tur-carum Regem sese contulit; a quo, ubi causa exilii innotuit, brevi pulsus, in Poloniam ad Andream Casimirum illius gentis Regem accessit, nulla magis alia re fretus, quam si causa pe-regrinationis ejus esset ignota Polonis. Ubi cum Regi, qui qui-dem vir simplicis admodum erat ingenii, sese eruditionis com- mendatione in familiarem insinuasset usum, ab eo, utpote cau-sae exilii ignaro, liberorum praeceptor est constitutus. Hic igitur nuntio audito mirum in modum laetatus statim coepit Alberto profectionem in Hungariam suadere; ratus, ut erat majoris fortunae, et sibi et Principi suo oblata utendum oc-casione, nec tantam spem ulla corrumpendam mora. Verum cum haec expeditio inconsultis Alberti parentibus suscipi non posset, consilium Regibus aperitur. Mater Alberto dedita erat, pater vero in Wladislaum majorem natu filium inclinabat. Ita-que dum in utramque partem studiis Regum accensis aliquot dies consultando absumuntur, et Wladislao interim tempus datum est ad gratiam Hungarorura ineundam, et Alberti in Hungariam profectio, prima praetermissa occasione, sera fuit, animis Hungarorum jam favore Wladislai praeoccupatis. Le-gationes interim a competitoribus Regni occurrunt. Hi autem regnum petiere: Wladislaus Bohemorum Rex, ad quem sane Regnum delatum est, Maximilianus Friderici Imperatoris fl-lius, Albertus Wladislai minor natu frater, Joannes Corvinus Mathiae filius ex concubina natus. vicit tamen illa pars, quae Wladislao favebat, cui ecilicet a Deo Regnum erat destinatum; quo Regis segnitia Hungarorum in gentes adjacentes superbia plecteretur. Nam cum maxime vulgi studia in Albertum essent accensa, rumor, incertum quo auctore, exortus tota Comitia subito pervasit, Albertum pervicacis ingenii, ac valde suis contumeliosum esse. Qui quidem rumor, ut sunt mortales ad credendum deteriora faciles, omnium fere Principum animos ab Alberto extemplo avertit, atque Wladislao conciliavit. Et revera aliquando Al-bertus in quodam Concilio, cui pater eius interfuerat, cuidam ex Polonis Principibus, ob liberiorem vocera in Regem emis-sam, ira concitus intenderat manus, osque verberaverat. Quare falso quidam opinati sunt Regnum Alberto ablatum tum in-constantia Stephani Bathorii Transistranae Hungariae Prae-fecti, quem ferunt, ut Wladislao fautor esset, a Regina pecu-nia corruptum, quando vir ille aetate sua religiosissimus sit habitus; tum dolo, ac astu Joannis Bohemi Varadiensium Praesulis. mendatione in familiarem insinuasset usum, ab eo, utpote cau-sae exilii ignaro, liberorum praeceptor est constitutus. Hic igitur nuntio audito mirum in modum laetatus statim coepit Alberto profectionem in Hungariam suadere; ratus, ut erat majoris fortunae, et sibi et Principi suo oblata utendum oc-casione, nec tantam spem ulla corrumpendam mora. Verum cum haec expeditio inconsultis Alberti parentibus suscipi non posset, consilium Regibus aperitur. Mater Alberto dedita erat, pater vero in Wladislaum majorem natu filium inclinabat. Ita-que dum in utramque partem studiis Regum accensis aliquot dies consultando absumuntur, et Wladislao interim tempus datum est ad gratiam Hungarorura ineundam, et Alberti in Hungariam profectio, prima praetermissa occasione, sera fuit, animis Hungarorum jam favore Wladislai praeoccupatis. Le-gationes interim a competitoribus Regni occurrunt. Hi autem regnum petiere: Wladislaus Bohemorum Rex, ad quem sane Regnum delatum est, Maximilianus Friderici Imperatoris fl-lius, Albertus Wladislai minor natu frater, Joannes Corvinus Mathiae filius ex concubina natus. vicit tamen illa pars, quae Wladislao favebat, cui ecilicet a Deo Regnum erat destinatum; quo Regis segnitia Hungarorum in gentes adjacentes superbia plecteretur. Nam cum maxime vulgi studia in Albertum essent accensa, rumor, incertum quo auctore, exortus tota Comitia subito pervasit, Albertum pervicacis ingenii, ac valde suis contumeliosum esse. Qui quidem rumor, ut sunt mortales ad credendum deteriora faciles, omnium fere Principum animos ab Alberto extemplo avertit, atque Wladislao conciliavit. Et revera aliquando Al-bertus in quodam Concilio, cui pater eius interfuerat, cuidam ex Polonis Principibus, ob liberiorem vocera in Regem emis-sam, ira concitus intenderat manus, osque verberaverat. Quare falso quidam opinati sunt Regnum Alberto ablatum tum in-constantia Stephani Bathorii Transistranae Hungariae Prae-fecti, quem ferunt, ut Wladislao fautor esset, a Regina pecu-nia corruptum, quando vir ille aetate sua religiosissimus sit habitus; tum dolo, ac astu Joannis Bohemi Varadiensium Praesulis. Liber II. Nerao enim fere arbitrabatur, Albertum Regni repulsam tacitum laturum. Igitur Wladislaus, ubi intellexit se ab Hungaris Regem declaratum, confestim cum comitatu suo tantum, ac paucis purpuratorum magnis in Hungariam itine-ribus contendit. Caeterum nec factio adversa, quae Regnum ad Albertum deferri cupiebat, iuterea quiescere, aut studium suum parum tutari; sed in sententia perseverans eum propere accersit. Qui quidem et recenti nuncio, et prius Stephani Bathorii litterie temere quidem missis adhortatus (quippe qui sua ipsius magis auctoritate, quam Optimatum decreto id egerat) cum haud mediocri armatorum manu e domo proficiscitur, atque intra paucos dies ad Danubium, qua is Pestum praeterfluit, access-sit, castraque e regione fere Budae posuit, Rege Wiadislao ex arce Budensi, quam ab Alberti castris Danubii latitudo diri-mebat, absque ullo animi motu, quantum ex vultu existimari poterat, inspectante. Quanquam illam animi securitatem pleri-que socordiam, atque ignaviam interpretabantur. Atque vel eX hoc maxirne patuit, quam magnum malum sit Principatus cu-piditas. Ni enim hi duo Fratres, ut Regni competitores, in Hungariam venissent, Danubii intercapedo eorum mutuo am-plexui haudquaquam obstitisset; quum praesertim longa ab-sentia desiderium inter necessarios augere soleat. Ubi igitur Alberto innotuit, Regnum Hungariae ad Wla-dislaum delatum esse, seseque elusum, ira inflammatus, jubet suos Pestanis portis obequitare, in praesidiumque Bohemicum, quod oppidanis additum erat, probra ingerere, atque ad levia certamina extra oppidum allicere. Oppugnare autem Pestum non poterat, quum nullum oppugnandae urbis apparatum se-cum attulisset. Sed posteaquam vidit, oppidanos jussu Wla-dislai (vir enim fuit, ni stupidum dixeris, satis mansueti in-genii) quieto s esse, atque intra muros sese continere; frendens, ac hostiles spiritus gerens, castra circiter quinquaginta millia passuum a Pesto retulit. Nam Danubium trajiciendi nec con-silium iuit, studio Hungarorum in Wladislaum converso, et facultas omnino sublata erat, navibus Pestanis sub adventum Polonorum ad alteram fluvii ripam traductis. At Hungariae Liber II. Nerao enim fere arbitrabatur, Albertum Regni repulsam tacitum laturum. Igitur Wladislaus, ubi intellexit se ab Hungaris Regem declaratum, confestim cum comitatu suo tantum, ac paucis purpuratorum magnis in Hungariam itine-ribus contendit. Caeterum nec factio adversa, quae Regnum ad Albertum deferri cupiebat, iuterea quiescere, aut studium suum parum tutari; sed in sententia perseverans eum propere accersit. Qui quidem et recenti nuncio, et prius Stephani Bathorii litterie temere quidem missis adhortatus (quippe qui sua ipsius magis auctoritate, quam Optimatum decreto id egerat) cum haud mediocri armatorum manu e domo proficiscitur, atque intra paucos dies ad Danubium, qua is Pestum praeterfluit, access-sit, castraque e regione fere Budae posuit, Rege Wiadislao ex arce Budensi, quam ab Alberti castris Danubii latitudo diri-mebat, absque ullo animi motu, quantum ex vultu existimari poterat, inspectante. Quanquam illam animi securitatem pleri-que socordiam, atque ignaviam interpretabantur. Atque vel eX hoc maxirne patuit, quam magnum malum sit Principatus cu-piditas. Ni enim hi duo Fratres, ut Regni competitores, in Hungariam venissent, Danubii intercapedo eorum mutuo am-plexui haudquaquam obstitisset; quum praesertim longa ab-sentia desiderium inter necessarios augere soleat. Ubi igitur Alberto innotuit, Regnum Hungariae ad Wla-dislaum delatum esse, seseque elusum, ira inflammatus, jubet suos Pestanis portis obequitare, in praesidiumque Bohemicum, quod oppidanis additum erat, probra ingerere, atque ad levia certamina extra oppidum allicere. Oppugnare autem Pestum non poterat, quum nullum oppugnandae urbis apparatum se-cum attulisset. Sed posteaquam vidit, oppidanos jussu Wla-dislai (vir enim fuit, ni stupidum dixeris, satis mansueti in-genii) quieto s esse, atque intra muros sese continere; frendens, ac hostiles spiritus gerens, castra circiter quinquaginta millia passuum a Pesto retulit. Nam Danubium trajiciendi nec con-silium iuit, studio Hungarorum in Wladislaum converso, et facultas omnino sublata erat, navibus Pestanis sub adventum Polonorum ad alteram fluvii ripam traductis. At Hungariae Principes metuentes, ne quid detrimenti ferox juvenis injuria, ut ipse arbitrabatur, stimulatus cum tanto exercitu Regno inferret, Wladislaum adeunt, orant, Danubium transeat, fra-tremque per semet conveniat, eiusque animum, quoquo modo posset, leniat: rati bujusraodi congressione germanitatis, ac puerilis quondam simplicitatis, consuetudinisque memoriam u-triusque animo subituram; atque ita Alberti iram posse defla-grare, omneque tolli penitus odium. Wladislaus igitur putans fide a fratre accepta tutum adventum fore, confestim absque ullo militum praesidio, cum suis tantum purpuratis, prose-quentibus etiam quibusdam Hungaris Principibus, castra Al-berti petit, vehementer cupiens fratris animum mollire, simul-tatemque colloquio dirimere; eo quod et sceleratum esse vi-debatur cum frafere armis decertare, neque satis e re sua ul-lum motum esse censebat, Regno et recens, neque omnium Principum consensu inito. Quo ubi ventum est, nunciatumque Alberto fratrem adesse, propere e tabernaculo verecundia iram vincente egreditur. Salute accepta, redditaque, oculi utnque lacrymis opplentur. Ne circumstantes quidem gaudio tam pii spectaculi oculis temperarunt. Itaque sive rubore, quem forte conscientia fraterni certaminis perfuderat, sive mutua pietate attoniti aemulationis subito obliti conticuere. Deinde post ci-bum satis hilari habitu oris, si animus vultu aestimari potest, eodem lecto captum, submotis arbitris, colloquuntur. Quae autem tunc inter se agitavere haud pro comperto est. Verum, ut ex ipsius rei facie apparuit, (jam enim ille affectus, qui eis lacrymas commoverat, pietate, ut sit, ambitioni cedente, utriusque animo resedisse videbatur) pace quidem aut infeeta, aut dubia, licet operto odio, digressi sunt. Itaque relicto in castris Alberto Wladislaus Budam reversus est maximo, prae-ter Polonorum arma, novi insuper alicujus motus timore, an- xius Itaque non raultis post diebus, ne quid, dum reconcilia-tionis est tempus, inexpertum praetermitteret, Praefectum Transilvanum cum Joanne Varadiensium Praesule (nondum enim deposuerat Praesulatum) ad Albertum mittit, qui ejus Principes metuentes, ne quid detrimenti ferox juvenis injuria, ut ipse arbitrabatur, stimulatus cum tanto exercitu Regno inferret, Wladislaum adeunt, orant, Danubium transeat, fra-tremque per semet conveniat, eiusque animum, quoquo modo posset, leniat: rati bujusraodi congressione germanitatis, ac puerilis quondam simplicitatis, consuetudinisque memoriam u-triusque animo subituram; atque ita Alberti iram posse defla-grare, omneque tolli penitus odium. Wladislaus igitur putans fide a fratre accepta tutum adventum fore, confestim absque ullo militum praesidio, cum suis tantum purpuratis, prose-quentibus etiam quibusdam Hungaris Principibus, castra Al-berti petit, vehementer cupiens fratris animum mollire, simul-tatemque colloquio dirimere; eo quod et sceleratum esse vi-debatur cum frafere armis decertare, neque satis e re sua ul-lum motum esse censebat, Regno et recens, neque omnium Principum consensu inito. Quo ubi ventum est, nunciatumque Alberto fratrem adesse, propere e tabernaculo verecundia iram vincente egreditur. Salute accepta, redditaque, oculi utnque lacrymis opplentur. Ne circumstantes quidem gaudio tam pii spectaculi oculis temperarunt. Itaque sive rubore, quem forte conscientia fraterni certaminis perfuderat, sive mutua pietate attoniti aemulationis subito obliti conticuere. Deinde post ci-bum satis hilari habitu oris, si animus vultu aestimari potest, eodem lecto captum, submotis arbitris, colloquuntur. Quae autem tunc inter se agitavere haud pro comperto est. Verum, ut ex ipsius rei facie apparuit, (jam enim ille affectus, qui eis lacrymas commoverat, pietate, ut sit, ambitioni cedente, utriusque animo resedisse videbatur) pace quidem aut infeeta, aut dubia, licet operto odio, digressi sunt. Itaque relicto in castris Alberto Wladislaus Budam reversus est maximo, prae-ter Polonorum arma, novi insuper alicujus motus timore, an- xius Itaque non raultis post diebus, ne quid, dum reconcilia-tionis est tempus, inexpertum praetermitteret, Praefectum Transilvanum cum Joanne Varadiensium Praesule (nondum enim deposuerat Praesulatum) ad Albertum mittit, qui ejus animum, si possefc ad pacem, sanioris admonendo consilii, in- ducerent Albertus nil, praofcer Regni Hungariae dedifcionem auribus admitfcens, non modo ad pacem faciendam impelli non pofcuifc, sed efc fratri absenti, efc Legatis ipsis praesentibus conviciatus est; praecipueque Transilvano Praefecto perfidiam, atque in-constantiam objiciens, ostendit, se esse et litteris ejus nomine scriptis e domo evocatum, et in Comitiis Pestanis universae Nobilitatis acclamatione in Regem electum. Dimissis itaque fratris Oratoribus in agrum Agriensem admodum fertilem, unde commeatus suppetere commodius possent, exercitum inducit; omnia hostiliter agere incipit, agrum populari, pecora abigere, vicos, atque villas incendere, castella, oppidaque expugnare. Pervastata igitur Agriensi regione, Cassoviam versus, no-bilem fere, ac liberam Hungariae urbem movit; quam quidem ut plerasque alias Hungariae urbes Saxones, gens Alemannica, incolunt. Albertus Cassoviensi quoque agro prius vastato, quae ad oppugnationem urbis pertinerent, celeriter paratis, urbem oppugnare aggreditur; ratus, si caepta successissent, Hunga-rorum animos non parum ea re motum iri, atque in sui fa-vonem converti posse. Civitati militiae insuetae (omnes enim mercatores sunt), tantus terror hostium adventu incidit, ut, ni Bohemus quidam longe inter Regios purpuratos clarus (Peu-tam Sevichovium populares appellabant) adfuisset, nullo ferme repugnante, portis immissus esset hostis. Propterea oppidanis, ex re scilicet insolita, pavore torpentibus, nec portas clau-dere, nec muros ascendere, nec tormenta locis opportunis disponere, occurrebat. Quod ubi Bohemus vidit, non minus audaci, quam necessario consilio, quo Cassoviensium animos erigeret, metumque iis hostilem demeret, confestim levem ar-maturam, cujus generis equites circiter trecentos apud se ha-bebat, equos sternere, oppidoque errumpere jubet; ut hostem armis gravem, et ob id magis statarium, quam concursatorem procursationibus lacesserent. Hungari celeriter equos conscen-dunt, ex oppido provolant, in Polonosque nil tale timentes impetum laciunt. Itaque et equorum freti velocitate, et ho-stium abusi ignavia, modo procurrentes, modo refugientes, animum, si possefc ad pacem, sanioris admonendo consilii, in- ducerent Albertus nil, praofcer Regni Hungariae dedifcionem auribus admitfcens, non modo ad pacem faciendam impelli non pofcuifc, sed efc fratri absenti, efc Legatis ipsis praesentibus conviciatus est; praecipueque Transilvano Praefecto perfidiam, atque in-constantiam objiciens, ostendit, se esse et litteris ejus nomine scriptis e domo evocatum, et in Comitiis Pestanis universae Nobilitatis acclamatione in Regem electum. Dimissis itaque fratris Oratoribus in agrum Agriensem admodum fertilem, unde commeatus suppetere commodius possent, exercitum inducit; omnia hostiliter agere incipit, agrum populari, pecora abigere, vicos, atque villas incendere, castella, oppidaque expugnare. Pervastata igitur Agriensi regione, Cassoviam versus, no-bilem fere, ac liberam Hungariae urbem movit; quam quidem ut plerasque alias Hungariae urbes Saxones, gens Alemannica, incolunt. Albertus Cassoviensi quoque agro prius vastato, quae ad oppugnationem urbis pertinerent, celeriter paratis, urbem oppugnare aggreditur; ratus, si caepta successissent, Hunga-rorum animos non parum ea re motum iri, atque in sui fa-vonem converti posse. Civitati militiae insuetae (omnes enim mercatores sunt), tantus terror hostium adventu incidit, ut, ni Bohemus quidam longe inter Regios purpuratos clarus (Peu-tam Sevichovium populares appellabant) adfuisset, nullo ferme repugnante, portis immissus esset hostis. Propterea oppidanis, ex re scilicet insolita, pavore torpentibus, nec portas clau-dere, nec muros ascendere, nec tormenta locis opportunis disponere, occurrebat. Quod ubi Bohemus vidit, non minus audaci, quam necessario consilio, quo Cassoviensium animos erigeret, metumque iis hostilem demeret, confestim levem ar-maturam, cujus generis equites circiter trecentos apud se ha-bebat, equos sternere, oppidoque errumpere jubet; ut hostem armis gravem, et ob id magis statarium, quam concursatorem procursationibus lacesserent. Hungari celeriter equos conscen-dunt, ex oppido provolant, in Polonosque nil tale timentes impetum laciunt. Itaque et equorum freti velocitate, et ho-stium abusi ignavia, modo procurrentes, modo refugientes, atque non a tergo solum, sed etiam a latere hostem carpen-tes aliquamdiu vexarunt. Tandem ex Polonis aliquot vulneratis iu pppidum sedato gradu, ac nulla timoris significatione ab-eunt. His satis prosperis eruptionibus adjiciunt rem per se quidem parvam; sed quae et Cassoviensium animos non mi-nus, quam totius praesidii secundae pugnae restituit, et Po-lonis omnino infregit audaciam. Quidam ex Hungaris equiti-bus (dum caeteri, qui levia praelia cum Polonis erumpendo conserebant) oppidum repeterent, Polonum equitem extra suo-rum agmen nactus, subditis equo calcaribus infesta hasta pe-tit. Polonus quoque ex adverso concitato equo hosti occurrit. Attamen seu viribus, seu arte, seu utroque impar primo ictu ex equo praecipitatur. Hungarus jacenti vincula indidit, vehe-menterque obluctantem ad Praefectum urbis Cassoviam per-traxit; quo plane spectaculo moeror ingens Polonos incessit, et Cassoviensibus hungaricae virtutis admiratio injecta. Hoc Hungarorum successu Poloni haud mediocriter consternati, non modo ab oppugnatione urbis, sed etiam ab obsidione deter-riti sunt. Itaque Albertus ubi prospexit Cassoviam praesidio satis firmo, murisque, ac fossis munitam haud quidem posse expugnari, oppidanorum praesertim animis, non modo a ti-more jam recuperatis, sed etiam levis armaturae praesidio ad repugnandum paratis: desperata urbis expugnatione. motis castris, incoepto destitit, et ne tamen fugientis modo vertisse agmen videretur, parte exercitus in speciem obsidionis relicta per regiones maxime defensoribus vacuas, duce Blasio Magere viro inter Hungaros haud obscuro, qui partes Polonorum se-cutus ei sese conjunxerat, hostiliter vagari incipit. Oppida multa, pagosque, atque villas magna Blasii infamia, diripuit, atque incendit. Aedes quoque Stephani Bathorii in Transi-strana regione positas, ei, ut dictum est praecipue iratus, fun-ditus evertit. Hungari quoque, nondum ullo justo exercitu, quem Polonis objicerent, conscripto, magna angebantur solli-citudine, intenderatque eis non mediocrem curam Alemannici quoque belli suspicio; quum praesertim nullae publicae essent pecuniae, quibus miles conduceretur. Hostilibus tamen assueti atque non a tergo solum, sed etiam a latere hostem carpen-tes aliquamdiu vexarunt. Tandem ex Polonis aliquot vulneratis iu pppidum sedato gradu, ac nulla timoris significatione ab-eunt. His satis prosperis eruptionibus adjiciunt rem per se quidem parvam; sed quae et Cassoviensium animos non mi-nus, quam totius praesidii secundae pugnae restituit, et Po-lonis omnino infregit audaciam. Quidam ex Hungaris equiti-bus (dum caeteri, qui levia praelia cum Polonis erumpendo conserebant) oppidum repeterent, Polonum equitem extra suo-rum agmen nactus, subditis equo calcaribus infesta hasta pe-tit. Polonus quoque ex adverso concitato equo hosti occurrit. Attamen seu viribus, seu arte, seu utroque impar primo ictu ex equo praecipitatur. Hungarus jacenti vincula indidit, vehe-menterque obluctantem ad Praefectum urbis Cassoviam per-traxit; quo plane spectaculo moeror ingens Polonos incessit, et Cassoviensibus hungaricae virtutis admiratio injecta. Hoc Hungarorum successu Poloni haud mediocriter consternati, non modo ab oppugnatione urbis, sed etiam ab obsidione deter-riti sunt. Itaque Albertus ubi prospexit Cassoviam praesidio satis firmo, murisque, ac fossis munitam haud quidem posse expugnari, oppidanorum praesertim animis, non modo a ti-more jam recuperatis, sed etiam levis armaturae praesidio ad repugnandum paratis: desperata urbis expugnatione. motis castris, incoepto destitit, et ne tamen fugientis modo vertisse agmen videretur, parte exercitus in speciem obsidionis relicta per regiones maxime defensoribus vacuas, duce Blasio Magere viro inter Hungaros haud obscuro, qui partes Polonorum se-cutus ei sese conjunxerat, hostiliter vagari incipit. Oppida multa, pagosque, atque villas magna Blasii infamia, diripuit, atque incendit. Aedes quoque Stephani Bathorii in Transi-strana regione positas, ei, ut dictum est praecipue iratus, fun-ditus evertit. Hungari quoque, nondum ullo justo exercitu, quem Polonis objicerent, conscripto, magna angebantur solli-citudine, intenderatque eis non mediocrem curam Alemannici quoque belli suspicio; quum praesertim nullae publicae essent pecuniae, quibus miles conduceretur. Hostilibus tamen assueti incarsionibus, bellumque et inferre et propulsaro semper fere parati, multis in locis parva manu, ac pene incondita (utpote quos non tam auctoramentum, aut magistratus jussio, quam casus, et communis fortuna una congregabat) magno animo Polonis occurrebant, ac saepius graves praeda, atque sub sar-cihis depr6hensos in fugam, praeda omni erepta, converte-bant. Itaque novissimum hpstium agmen insequentes assidue, dies, noctesque infesti aderant, ac transversis praeliis laces-serites nihil ferme memoratu dignum agere Albertum permit-tebant; quum ipsi nullam rei bene gerendae occasionem prae-termitterent. Liber IV Profectus Vladislaus Buda durissimo tempore anni maximo labore iter fecit. Nivem enim altissimam discu-tere multis in locis, glaciemque dolabris caedere, quo viam aperiret, miles cogebatur. Agriam tandem ad urbem, ad quam Albertus castra habebat, pervenit, multis jumentis, tenerioris-que aetatis armigeris in itinere vi frigoris amissis. Albertus fratris adventu cognito animadvertensque, praelio esse cum Hungaris decertandum, praesidia, quae per loca abs se occu-pata distribuerat, propere ad castra evocat. Itaque contractis in unum copiis extemplo pugnae copiam facturus in aciem per speciem dimicandi procedit. Quamquam nihilominus, quam de manu cum Hungaris conserenda cogitaret, quippe et Viri-bus, et animis suorum hosti impar. Jam eo utrinque ventum erat, unde praelium committi posset; instructusque uterque exercitus signum pugnae expectabat: nemo enim ducum injussu gladium stringere, aut telum emittere audebat. Cre-deres utriusque aciei impetum tum maxime, cum pugnae stu-dio animi solent accendi, divinitus fuisse repressum. Propterea quod Rex quietus, placidique ingenii impium esse ducens, pu-gnam incipere, suos, ne procurrerent, continebat: nam et Deum, ignavia an pietate impulsus incertum, antequam aciem instrueret, precatus erat, ut auferretur a se certaminis neces-sitas, atque citra sanguinem controversia finiretur. Albertus vero Hungaros ad se, velut ad Regem in Pestanis Comitiis dictum, populique clamoribus pene confirmatum, transituros existimans lacessere hostem nolebat. In quam quidem opinio- incarsionibus, bellumque et inferre et propulsaro semper fere parati, multis in locis parva manu, ac pene incondita (utpote quos non tam auctoramentum, aut magistratus jussio, quam casus, et communis fortuna una congregabat) magno animo Polonis occurrebant, ac saepius graves praeda, atque sub sar-cihis depr6hensos in fugam, praeda omni erepta, converte-bant. Itaque novissimum hpstium agmen insequentes assidue, dies, noctesque infesti aderant, ac transversis praeliis laces-serites nihil ferme memoratu dignum agere Albertum permit-tebant; quum ipsi nullam rei bene gerendae occasionem prae-termitterent. Liber IV Profectus Vladislaus Buda durissimo tempore anni maximo labore iter fecit. Nivem enim altissimam discu-tere multis in locis, glaciemque dolabris caedere, quo viam aperiret, miles cogebatur. Agriam tandem ad urbem, ad quam Albertus castra habebat, pervenit, multis jumentis, tenerioris-que aetatis armigeris in itinere vi frigoris amissis. Albertus fratris adventu cognito animadvertensque, praelio esse cum Hungaris decertandum, praesidia, quae per loca abs se occu-pata distribuerat, propere ad castra evocat. Itaque contractis in unum copiis extemplo pugnae copiam facturus in aciem per speciem dimicandi procedit. Quamquam nihilominus, quam de manu cum Hungaris conserenda cogitaret, quippe et Viri-bus, et animis suorum hosti impar. Jam eo utrinque ventum erat, unde praelium committi posset; instructusque uterque exercitus signum pugnae expectabat: nemo enim ducum injussu gladium stringere, aut telum emittere audebat. Cre-deres utriusque aciei impetum tum maxime, cum pugnae stu-dio animi solent accendi, divinitus fuisse repressum. Propterea quod Rex quietus, placidique ingenii impium esse ducens, pu-gnam incipere, suos, ne procurrerent, continebat: nam et Deum, ignavia an pietate impulsus incertum, antequam aciem instrueret, precatus erat, ut auferretur a se certaminis neces-sitas, atque citra sanguinem controversia finiretur. Albertus vero Hungaros ad se, velut ad Regem in Pestanis Comitiis dictum, populique clamoribus pene confirmatum, transituros existimans lacessere hostem nolebat. In quam quidem opinio- nem ubi se frustra conjectum animadverit; ad haec suorum paucitati diffisus, sub ipsum fere concursum, velamento, quod inducias praeseferret, de more sublato, utroque exercitu vehe-menter admirante, inermis ad fratrem accessit, haud sane tam sua causa, quam fraterno confisus ingenio, utpote ad pacem, et concordiam promptissimo. Itaque, ut sunt temporaria ple-raque mortalium ingenia, repente novo inito consilio spe pa-cis per fraudem injecta, petit inducias, Regisque indulgentia illico impetrat. Caeterum ne nihil actum esse hac in expedi-tione videretur, Demetrius Hassius junior, natione Rhascianus (ita Rhoxanos, qui Triballorum, et Maesorum agros nunc in-colunt Hungari vocant: is autem in Hungarorum exercitu le-vis armaturae centum equitibus praeerat) ad Regem accedit; orat, permitteret se in hostem Tartarum extra ordinem viri-tim pugnare. Audierat enim Rhascianus, quod profecto juveni alioqui gloriae cupido iram vehementer accenderat, Moesos ab illa gente, veluti sibi bello impares, contemptui haberi. Permissu Regis equum sumptis armis conscendit; atque in medio provectus ex Tartaris potiorem, quorum circiter quin-gentos Albertus apud se habebat, ad pugnam provocat; ho-stiumque signis identidem obequitans, conspicatus quemdam inter Tartaros cultu insignem, ratus ut erat, Ducem psse; quin ocyus, hyperlink, dijudicetur nostro duorum eventu, utra gens sit bello anteferenda Est autem gens, Tartarorum Scythica (quos quidem antiquitatis studiosiores Tractataros appellari volunt), patrias sedes in Asia circa Maeotidem habet. Nam a Bosphoro ad Tanaim incolit. Unde Turcas quoque oriundos existimo (tametsi quidam falso opinati sunt, Tartaros a montibus In-diae, Duce Battone, digressos); quippe haud multum a Turcis lingua, habitu, moribus, ac sacris differunt. Quae quidem gens, vastatis rnultis Asiae regionibus, tandem partim ex Asia non procul a patriis sedibus consedit; partim transmisso Tanai in Sauromatas, Europaeos, qua hi Maeotidem paludem attingunt, pervenit; atque concedentibus accolis in Chersoneso Taurica, et caeteris maritimis oris, quae inter Tyram, et Tanaim late patent, sedes posuit: nunc vero armis coacta partim in socie-tate Polonorum, atque Moschorum manet, partim suae gentis nem ubi se frustra conjectum animadverit; ad haec suorum paucitati diffisus, sub ipsum fere concursum, velamento, quod inducias praeseferret, de more sublato, utroque exercitu vehe-menter admirante, inermis ad fratrem accessit, haud sane tam sua causa, quam fraterno confisus ingenio, utpote ad pacem, et concordiam promptissimo. Itaque, ut sunt temporaria ple-raque mortalium ingenia, repente novo inito consilio spe pa-cis per fraudem injecta, petit inducias, Regisque indulgentia illico impetrat. Caeterum ne nihil actum esse hac in expedi-tione videretur, Demetrius Hassius junior, natione Rhascianus (ita Rhoxanos, qui Triballorum, et Maesorum agros nunc in-colunt Hungari vocant: is autem in Hungarorum exercitu le-vis armaturae centum equitibus praeerat) ad Regem accedit; orat, permitteret se in hostem Tartarum extra ordinem viri-tim pugnare. Audierat enim Rhascianus, quod profecto juveni alioqui gloriae cupido iram vehementer accenderat, Moesos ab illa gente, veluti sibi bello impares, contemptui haberi. Permissu Regis equum sumptis armis conscendit; atque in medio provectus ex Tartaris potiorem, quorum circiter quin-gentos Albertus apud se habebat, ad pugnam provocat; ho-stiumque signis identidem obequitans, conspicatus quemdam inter Tartaros cultu insignem, ratus ut erat, Ducem psse; quin ocyus, hyperlink, dijudicetur nostro duorum eventu, utra gens sit bello anteferenda Est autem gens, Tartarorum Scythica (quos quidem antiquitatis studiosiores Tractataros appellari volunt), patrias sedes in Asia circa Maeotidem habet. Nam a Bosphoro ad Tanaim incolit. Unde Turcas quoque oriundos existimo (tametsi quidam falso opinati sunt, Tartaros a montibus In-diae, Duce Battone, digressos); quippe haud multum a Turcis lingua, habitu, moribus, ac sacris differunt. Quae quidem gens, vastatis rnultis Asiae regionibus, tandem partim ex Asia non procul a patriis sedibus consedit; partim transmisso Tanai in Sauromatas, Europaeos, qua hi Maeotidem paludem attingunt, pervenit; atque concedentibus accolis in Chersoneso Taurica, et caeteris maritimis oris, quae inter Tyram, et Tanaim late patent, sedes posuit: nunc vero armis coacta partim in socie-tate Polonorum, atque Moschorum manet, partim suae gentis Regibus paret, atque cum finitimis, agros Christianorum in-cursando, continenter bellum gerit nativae haud oblita fero-citatis. Dux igitur Tartarorum Caucathes, hac pugna nulli suorum delegata, ratus id muneris ad honestissimum quemque pertinere, profitetur se obviam iturum provocanti; atque ex-templo more gentis suae armatus, verbisque magnificis prius jactatis, ingenti alacritate sese Rhasciano opposuit. Raro alias tantis animis singulare certamen initum est. Itaque effuso ad spectandum utroque exercitu in campi medio, qui inter ad-versas acies pari spatio utrinque summotas, vacuus relictus erat, adversos concitant equos; cuspidis ictum artifici corporis declinatione, patriaque disciplina uterque evitat. Sarmatae enim, et his finitimi Getae, Thracesque, atque Illyrici, quo-niam corpora munimento ferreo tegere non solent, paucique admodum loricis ex annulis ferreis utuntur, magis agilitate, quam vi aperta pugnant in equis, nec corpore erecto, uti ca-taphractis mos est equitibus adversam cuspidem excipiunt; verum subducunt sese occurrenti spiculo, aut umbone eque-stris scuti illud repellunt; nec sinunt in scutum, quod et ipsum per se operis levitate, ac duritia ictum vix recipit, ferrum adigi: quippe illae gentes clypeos nervis decussatim concisis, atque in fila redactis, addito vitro contuso, ac glutino corio insuper injecto ita muniunt, ut pene ferro impenetrabiles red-dant. Circumactis itaque equis, consultoque lanceis projectis, gladios stringunt. Rhascianus prior in ictum consurgens, Tur-caico ense vulnere coesim illato, caput Tartari, collumque pectore tenus dividit, atque ex equo disiliens humi jacentem armis spoliat. Non tulit hoc quidam ex Tartaris nobilis Eques. Itaque Ducis sui simul casu, simul ignominia permotus, Rha-scianum revocat ad certamen, equumque calcaribus incensum in hostem admittit, sua quoque infelix morte hostile decus cumulaturus; nam primo congressu accepto in jugulo mucrone statim concidit in vulnus. Caeterum dum Rhascianus animi magnitudine, adolescentia et victoriae successu elatus gloriae non statuit modum, cum tertio quoque magno vitae discri-mine, Rege etiam Wladislao reclamante, concurrit. Itaque vel pugnae labore admodum fessus, vel ab re bene gesta, ut fit, Regibus paret, atque cum finitimis, agros Christianorum in-cursando, continenter bellum gerit nativae haud oblita fero-citatis. Dux igitur Tartarorum Caucathes, hac pugna nulli suorum delegata, ratus id muneris ad honestissimum quemque pertinere, profitetur se obviam iturum provocanti; atque ex-templo more gentis suae armatus, verbisque magnificis prius jactatis, ingenti alacritate sese Rhasciano opposuit. Raro alias tantis animis singulare certamen initum est. Itaque effuso ad spectandum utroque exercitu in campi medio, qui inter ad-versas acies pari spatio utrinque summotas, vacuus relictus erat, adversos concitant equos; cuspidis ictum artifici corporis declinatione, patriaque disciplina uterque evitat. Sarmatae enim, et his finitimi Getae, Thracesque, atque Illyrici, quo-niam corpora munimento ferreo tegere non solent, paucique admodum loricis ex annulis ferreis utuntur, magis agilitate, quam vi aperta pugnant in equis, nec corpore erecto, uti ca-taphractis mos est equitibus adversam cuspidem excipiunt; verum subducunt sese occurrenti spiculo, aut umbone eque-stris scuti illud repellunt; nec sinunt in scutum, quod et ipsum per se operis levitate, ac duritia ictum vix recipit, ferrum adigi: quippe illae gentes clypeos nervis decussatim concisis, atque in fila redactis, addito vitro contuso, ac glutino corio insuper injecto ita muniunt, ut pene ferro impenetrabiles red-dant. Circumactis itaque equis, consultoque lanceis projectis, gladios stringunt. Rhascianus prior in ictum consurgens, Tur-caico ense vulnere coesim illato, caput Tartari, collumque pectore tenus dividit, atque ex equo disiliens humi jacentem armis spoliat. Non tulit hoc quidam ex Tartaris nobilis Eques. Itaque Ducis sui simul casu, simul ignominia permotus, Rha-scianum revocat ad certamen, equumque calcaribus incensum in hostem admittit, sua quoque infelix morte hostile decus cumulaturus; nam primo congressu accepto in jugulo mucrone statim concidit in vulnus. Caeterum dum Rhascianus animi magnitudine, adolescentia et victoriae successu elatus gloriae non statuit modum, cum tertio quoque magno vitae discri-mine, Rege etiam Wladislao reclamante, concurrit. Itaque vel pugnae labore admodum fessus, vel ab re bene gesta, ut fit, per insolentiam adversario contemptim occurrens, hostili ictu equo deturbatur, vixque suorum intercursu, non mediocri ad-versariorum querela, periculo quidem ereptus est, haud tamen singularis certaminis jure servato. Rex simul Rhasciani teme-ritate objurgata, simul et ob virtutem collaudato, Albertum in secretum adductum amotis arbitris alloquitur, injurias eo-rUm expostulat, ostendit ejus pervicacia Regnum Hungariae in summum periculum esse conjectum, Viennam amissam, Ale-mannos magna utriusque infamia in Hungariam inductos, se-que ejus insolentia ac temeritate ignaviae suspicionem omni-bus facile dedisse, dum tot civilibus pariter, ac externis mo-tibus non tam imparem animum gereret, quam ab exercitu nondum paratus, inops consilii ambigeret, cui primum ingru-enti procellae obviam iret; illum vero ambitionis, ac impieta-tis nota aspersum, quod jure gentium neglecto fratris natu majoris Regnum invadat. Monuit deinde, ab armis discederet, nec Hungaros tot injurias inferendo in se concitaret. Quin etiam desineret Hungarorum judicio ac studiis impedimento esse, caveretque, ne eorum libertati in constituendo Rege mo-ram frustra afferendo suam labefactaret libertatem; nec pu-taret vi agendum cum Hungaris, quippe qui pervicacibus ma-xime obluctari solent; ad haec non sineret suis irritis cona-tibus, Turcas communes Christianorum hostes crescere; hoc 4emum exploratum haberet, Hungaros consensu omnium Re-gem creatum, confirmatumque imperio nunquam abdicaturos. Albertus hac objurgatione tametsi infestior, quam antea fue-rat, esset redditus, quandoquidem haud jure se increpitum arbitraretur, quippe qui per fraudem paucorum Principum, ut ipse credebat Regno esset depulsus; tamen se fraternis viri-bus imparem animadvertens, perinde ac de caetero quieturus Agriano agro excessit, atque in finibus paterni Regni conse-dit nulli occasioni reintegrandi belli defuturus. At Wladislaus finibus Hungariae Polonico Regno adjacentibus magis prae-sentibus incursionibus, quam belli metu liberatis, et ob id jussa parte exercitus non procul ab Alberti hibernis hyemare, ut si quid moveret praesto essent, qui resisterent (non enim pa- per insolentiam adversario contemptim occurrens, hostili ictu equo deturbatur, vixque suorum intercursu, non mediocri ad-versariorum querela, periculo quidem ereptus est, haud tamen singularis certaminis jure servato. Rex simul Rhasciani teme-ritate objurgata, simul et ob virtutem collaudato, Albertum in secretum adductum amotis arbitris alloquitur, injurias eo-rUm expostulat, ostendit ejus pervicacia Regnum Hungariae in summum periculum esse conjectum, Viennam amissam, Ale-mannos magna utriusque infamia in Hungariam inductos, se-que ejus insolentia ac temeritate ignaviae suspicionem omni-bus facile dedisse, dum tot civilibus pariter, ac externis mo-tibus non tam imparem animum gereret, quam ab exercitu nondum paratus, inops consilii ambigeret, cui primum ingru-enti procellae obviam iret; illum vero ambitionis, ac impieta-tis nota aspersum, quod jure gentium neglecto fratris natu majoris Regnum invadat. Monuit deinde, ab armis discederet, nec Hungaros tot injurias inferendo in se concitaret. Quin etiam desineret Hungarorum judicio ac studiis impedimento esse, caveretque, ne eorum libertati in constituendo Rege mo-ram frustra afferendo suam labefactaret libertatem; nec pu-taret vi agendum cum Hungaris, quippe qui pervicacibus ma-xime obluctari solent; ad haec non sineret suis irritis cona-tibus, Turcas communes Christianorum hostes crescere; hoc 4emum exploratum haberet, Hungaros consensu omnium Re-gem creatum, confirmatumque imperio nunquam abdicaturos. Albertus hac objurgatione tametsi infestior, quam antea fue-rat, esset redditus, quandoquidem haud jure se increpitum arbitraretur, quippe qui per fraudem paucorum Principum, ut ipse credebat Regno esset depulsus; tamen se fraternis viri-bus imparem animadvertens, perinde ac de caetero quieturus Agriano agro excessit, atque in finibus paterni Regni conse-dit nulli occasioni reintegrandi belli defuturus. At Wladislaus finibus Hungariae Polonico Regno adjacentibus magis prae-sentibus incursionibus, quam belli metu liberatis, et ob id jussa parte exercitus non procul ab Alberti hibernis hyemare, ut si quid moveret praesto essent, qui resisterent (non enim pa- cati animi esse videbantur quandoquidem non voluntate, sed necessitate coactus ad pacem venisset) reliquum exercitum Budam seoum reduxit, atque per proximos vicos hibernatum distribuit. . . . . . Albertus, ut dictum est, induciis dolo impetratis, qua mora ac dilatione ad colligendas vires tempus haberet, sup- plemento jam militum e Polonia accersito, iterum exercitum, nil tamen hostiliter agens, in Hungariam induxit; forte cre- dens, quod quidam arbitrati sunt, Wladislaum fratrem morbo, quem Albae contraxerat, interiturum, Rex posteaquam bellum redintegrare Albertum audivit, praeterquam quod cura est ei injecta, ne rursus Maximilianus Alberti fretus armis animum, in Hungaros resumeret, Regno nondum pacato; ira accensus, quae quidem pestis semper improvida est decorisque ac ne- cessitudinum immemor, Stephanum Bathorium Transilvanae re- gionis Praefectum, et Thomam Jauriensiuin id temporis Prae- sulem, eumdemque epistolarum Magistrum Oratores ad Maxi- milianum confestim misit. His mandat, ut tota fere conditione cum illo pacem componant; neque eum pacis etiam conditio- nes ejus arbitrio dicere recusent Hungari, ut sunt solerti ingenio, atque ad succumbendum tempori, maxime cum res urgent adversae, haud imparati, Maximiliano inani spe expleto totam vim in Albertum con-vertunt, rati impetu Polonorum represso, Alemannos ab Hun-garis vinci assuetos, facile vanos spiritus submissuros. Haud indignum relatu, ac supervacaneum visum est, qui-bus copiis cum Alberto debellatum sit, quotve militum quis-que Principum Hungariae in expeditione adversus eum mise-rit, recensere, Igitur Rex ob valetudinem ad bellum ire ab amicis prohibitus, praeter sex millia Bohemorum militum equi-tum, quos nuper, ut demonstratum est, secum e Posonio de-duxerat, quibusque instituto Regis Mathiae ex colonorum censu stipendium tribuitur, mille equites galeatos, item mille levis armaturae confecit. Beatrix regis Mathiae uxor in gra-tiam cum Hungarorum Principum, tum Wladislai Regis, cujus nuptias aucupabatur, octingentos misit, Totidem Strigoniensis Pontifex. Colociensis ducentos galeatos, additis centum levis cati animi esse videbantur quandoquidem non voluntate, sed necessitate coactus ad pacem venisset) reliquum exercitum Budam seoum reduxit, atque per proximos vicos hibernatum distribuit. . . . . . Albertus, ut dictum est, induciis dolo impetratis, qua mora ac dilatione ad colligendas vires tempus haberet, sup- plemento jam militum e Polonia accersito, iterum exercitum, nil tamen hostiliter agens, in Hungariam induxit; forte cre- dens, quod quidam arbitrati sunt, Wladislaum fratrem morbo, quem Albae contraxerat, interiturum, Rex posteaquam bellum redintegrare Albertum audivit, praeterquam quod cura est ei injecta, ne rursus Maximilianus Alberti fretus armis animum, in Hungaros resumeret, Regno nondum pacato; ira accensus, quae quidem pestis semper improvida est decorisque ac ne- cessitudinum immemor, Stephanum Bathorium Transilvanae re- gionis Praefectum, et Thomam Jauriensiuin id temporis Prae- sulem, eumdemque epistolarum Magistrum Oratores ad Maxi- milianum confestim misit. His mandat, ut tota fere conditione cum illo pacem componant; neque eum pacis etiam conditio- nes ejus arbitrio dicere recusent Hungari, ut sunt solerti ingenio, atque ad succumbendum tempori, maxime cum res urgent adversae, haud imparati, Maximiliano inani spe expleto totam vim in Albertum con-vertunt, rati impetu Polonorum represso, Alemannos ab Hun-garis vinci assuetos, facile vanos spiritus submissuros. Haud indignum relatu, ac supervacaneum visum est, qui-bus copiis cum Alberto debellatum sit, quotve militum quis-que Principum Hungariae in expeditione adversus eum mise-rit, recensere, Igitur Rex ob valetudinem ad bellum ire ab amicis prohibitus, praeter sex millia Bohemorum militum equi-tum, quos nuper, ut demonstratum est, secum e Posonio de-duxerat, quibusque instituto Regis Mathiae ex colonorum censu stipendium tribuitur, mille equites galeatos, item mille levis armaturae confecit. Beatrix regis Mathiae uxor in gra-tiam cum Hungarorum Principum, tum Wladislai Regis, cujus nuptias aucupabatur, octingentos misit, Totidem Strigoniensis Pontifex. Colociensis ducentos galeatos, additis centum levis armaturae. Agrianus quadringentos. Parem fere humerum Transilvanus. Vaciensis circiter centum. Sigismundus Charze- res Quinque Ecclesiarum Praesul paucissimos dedit; tametsi eo tempore, quo haec gerebantur, praeter maximas Praesula- tus sui opes, adeo pecunia abundaverit, ut justum exercitum suo sumptu alere potuerit Zagrabiensis Antistes paulo minus CCC. dedit. Vespri- mienses, quorum arx in edita rupe posita id temporis, casu, an fraude humana, incertum est, combusta erat, ne unum qui- dem militem miserunt, Praesule nondum in patriam restituto: tametsi Alemanni deduxerant inde praesidium. Varadiensis CCC. equites dedit. Centum fere Genadinensis. Jauriensis par- tim galeatos, partim levis armaturae CC. Sirmierisis cum Dia- conense circiter centum confecit. Tantundem Nitrensis. Sir- miensis, ac Diaconensis Praesulatus magnis olim regionibus praefuerunt. Nam antequam Turcae Superiorem Dalmatiam occupasent, ultra flumen Savum jurisdictionem suam late exercebant, fructuumque decimas a colonis, quibus nunc Turca imperat, percipiebant, atque juxta maximos redditus Hunga- riae Regno auxilia subministrabant. Reliqua Hungarici Regni Sacerdotia, et numero, et commodis haud contemnenda, quae vulgo Abbatias, et Praeposituras nuncupant, paucos admodum equites, quum non parvam militum copiam possent conficere, dederunt; nam, qfuae ex his opulentiora erant loca, eo tem- pore haud fere ab legitimis administrabantur rectoribus; sed ab iis, qui pecuniae dumtaxat student, obtinebantur. Haec quidem auxilia sacerdotes antiquo debito instituto ad bellum contra Polonos misere Ex profanis vero Optimatibus Stephanus Scepusiensis Re-gni Palaltinus, quem summum dignitatis locum obtinere do-cuimus, quingentos equites, omnes quidem galeatos secum du-xit. Item Praefectus Transilvanae regionis quingentos, in queis CC. levis armaturae fuerunt. Laurentius Huvilacenus CC. ga-leatos, totidemque levis armaturae equites aegre armavit; ta-metsi non mediocri manu Remp. eo tempore juvare potuerit, si in eam bene fuisset animatus: nulli enim secundus post Pa-latinum uti dignitate, ita et opibus extitit. Joannes Regis Ma- armaturae. Agrianus quadringentos. Parem fere humerum Transilvanus. Vaciensis circiter centum. Sigismundus Charze- res Quinque Ecclesiarum Praesul paucissimos dedit; tametsi eo tempore, quo haec gerebantur, praeter maximas Praesula- tus sui opes, adeo pecunia abundaverit, ut justum exercitum suo sumptu alere potuerit Zagrabiensis Antistes paulo minus CCC. dedit. Vespri- mienses, quorum arx in edita rupe posita id temporis, casu, an fraude humana, incertum est, combusta erat, ne unum qui- dem militem miserunt, Praesule nondum in patriam restituto: tametsi Alemanni deduxerant inde praesidium. Varadiensis CCC. equites dedit. Centum fere Genadinensis. Jauriensis par- tim galeatos, partim levis armaturae CC. Sirmierisis cum Dia- conense circiter centum confecit. Tantundem Nitrensis. Sir- miensis, ac Diaconensis Praesulatus magnis olim regionibus praefuerunt. Nam antequam Turcae Superiorem Dalmatiam occupasent, ultra flumen Savum jurisdictionem suam late exercebant, fructuumque decimas a colonis, quibus nunc Turca imperat, percipiebant, atque juxta maximos redditus Hunga- riae Regno auxilia subministrabant. Reliqua Hungarici Regni Sacerdotia, et numero, et commodis haud contemnenda, quae vulgo Abbatias, et Praeposituras nuncupant, paucos admodum equites, quum non parvam militum copiam possent conficere, dederunt; nam, qfuae ex his opulentiora erant loca, eo tem- pore haud fere ab legitimis administrabantur rectoribus; sed ab iis, qui pecuniae dumtaxat student, obtinebantur. Haec quidem auxilia sacerdotes antiquo debito instituto ad bellum contra Polonos misere Ex profanis vero Optimatibus Stephanus Scepusiensis Re-gni Palaltinus, quem summum dignitatis locum obtinere do-cuimus, quingentos equites, omnes quidem galeatos secum du-xit. Item Praefectus Transilvanae regionis quingentos, in queis CC. levis armaturae fuerunt. Laurentius Huvilacenus CC. ga-leatos, totidemque levis armaturae equites aegre armavit; ta-metsi non mediocri manu Remp. eo tempore juvare potuerit, si in eam bene fuisset animatus: nulli enim secundus post Pa-latinum uti dignitate, ita et opibus extitit. Joannes Regis Ma- thiae Hunniadis filius magno animo injuriarum oblitus, cum quingentis galeatis equitibus, trecentisque levis armaturae af-fuit. Solocii CC. dedere. Totidem Prinii. Polocii cum RhoBgo-niis quingentos. Paulus Cinisius cum centum geleatus equiti-bus, levisque armaturae CC. venit. Neque enim nunc Thibis-variensis provinciae, cui praeerat, vires, quae quidem ad ju-stum accedunt exercitum, sed quot militum aere proprio con-duxerat, his copiis adnumero. Gerebii centum galeatos, toti-demque levis armaturae huic exercitui addidere. Panneratii centum. Totidem Morotii. Despoti Georgius, et Joannes Rha-sciani jamdiu avita fortuna a Turcis spoliati, atque ea tan-tura possidentes, quae Lupus eodem patre genitus virtute sua, et Regis Mathiae Hunniadis liberalitate assecutus fuerat, cum sexingentis equitibus, qui quidem omnes levis armaturae fue-runt, in auxiiiura Regi Wladislao venere. Bartholomaeus Prior Wranensis quingentos equites misit, quo sane officio cum Re-ge, Senatuque Hungarico in perpetuam gratiam reversus fuis-set, ni posthac graviter deliquisset, cum in Regem, tum in Rempubl. Hungaricam: de cujus delicto suo loco memorabo. Demetrii, et Stephani liberi, quos Jaxios cognominant, cum CCC. equitibus venere. Milon Boemusius M. secum adduxit. Petrus Dotius C. Berislavi CC. Caeterum multos Procerum, qui non parva manu Reipubl. operam navare eo bello poterant, silentio praeterivi; qui scilicet aut res privatas communibus praetulerant, sumptibus propriis parcentes, aut hostibus ad- haeserant His omnibus copiis Stephanus Palatinus Scepusiensium Princeps praeficitur. Nec quispiam virium hujus Regni igna- rus, parvam hanc manum fuisse dicat. Propterea quod nemo equitum in hoc eKercitu fuit tam tenuis fortunae, quem sal- tem tres comites in equis non sint secuti; et alios quindecim, alios quidem viginti equites sunt comitati. Hungari summa alacritate (nihil enim de victoria ambigebant) ad id bellum profecti, septimo die in agro Casoviensi haud procul a Polo- nis castra posuere thiae Hunniadis filius magno animo injuriarum oblitus, cum quingentis galeatis equitibus, trecentisque levis armaturae af-fuit. Solocii CC. dedere. Totidem Prinii. Polocii cum RhoBgo-niis quingentos. Paulus Cinisius cum centum geleatus equiti-bus, levisque armaturae CC. venit. Neque enim nunc Thibis-variensis provinciae, cui praeerat, vires, quae quidem ad ju-stum accedunt exercitum, sed quot militum aere proprio con-duxerat, his copiis adnumero. Gerebii centum galeatos, toti-demque levis armaturae huic exercitui addidere. Panneratii centum. Totidem Morotii. Despoti Georgius, et Joannes Rha-sciani jamdiu avita fortuna a Turcis spoliati, atque ea tan-tura possidentes, quae Lupus eodem patre genitus virtute sua, et Regis Mathiae Hunniadis liberalitate assecutus fuerat, cum sexingentis equitibus, qui quidem omnes levis armaturae fue-runt, in auxiiiura Regi Wladislao venere. Bartholomaeus Prior Wranensis quingentos equites misit, quo sane officio cum Re-ge, Senatuque Hungarico in perpetuam gratiam reversus fuis-set, ni posthac graviter deliquisset, cum in Regem, tum in Rempubl. Hungaricam: de cujus delicto suo loco memorabo. Demetrii, et Stephani liberi, quos Jaxios cognominant, cum CCC. equitibus venere. Milon Boemusius M. secum adduxit. Petrus Dotius C. Berislavi CC. Caeterum multos Procerum, qui non parva manu Reipubl. operam navare eo bello poterant, silentio praeterivi; qui scilicet aut res privatas communibus praetulerant, sumptibus propriis parcentes, aut hostibus ad- haeserant His omnibus copiis Stephanus Palatinus Scepusiensium Princeps praeficitur. Nec quispiam virium hujus Regni igna- rus, parvam hanc manum fuisse dicat. Propterea quod nemo equitum in hoc eKercitu fuit tam tenuis fortunae, quem sal- tem tres comites in equis non sint secuti; et alios quindecim, alios quidem viginti equites sunt comitati. Hungari summa alacritate (nihil enim de victoria ambigebant) ad id bellum profecti, septimo die in agro Casoviensi haud procul a Polo- nis castra posuere Palatinus aciem e vestigio instruxit. Bohemorum equi- tum Praefectum Joannem Chugbitium in dextro locat cornu: Stephanum Bathorium cum levi armatura sinistrum curare jubet: ipse mediam aciem adversus Albertum sibi sumpsit, dempturus labera in Austria turpi fuga acceptam. Nec Alber- tus, licet esset numero militum longe impar, moram dimicandi fecit, judicans haud tutum sese in hostili terra vel parvo tem- poris spatio futurum data timoris suspicione, nec se sine de- decore posse in patriam reverti, non tentata ejus belli fortuna, quod ipse ultro intulisset Signo pugnae proposito eduxit suos in aciem haud tam laetos ierocia Ducis, quam hostis Mathiae Corvini ductu exer-citati, simul multitudine, simul robore sollicitos. Et quia ho-stium cornua Poloni paucitate suorum exaequare non pote-rant, in cuneum instructi. adversum mediam Hungarorum fron-tem consistunt. Mox ingenti clamore utrinque sublato, inflam-matis Ducum oratione animis, concurrunt. Hungari ira ac-censi, quod eos Polonus per speciem pacis redintegrato bello ultro lacesseret, acriter in hostem inferuntur. Albertus vero nihilo minus ferocius, quam concionatus erat, Hungaris instare coepit, adnitens simul ad obtinendum ejus certaminis decus, cujus praemium victoriae amplissimi Regni possessio esset, simul ne victor hostis reditum ei in patriam intercluderet, captusque laetum Hungaris spectaculum praeberet. Itaque ma-gna vi impetum in hostem facit. Obvium quemque Bohemico petit gladio; qui quidem cum esset eximie fabrefactus, nec tereti iorma, sed ex tribus concavis lateribus angulis paulo prominentibus in longum mucronem desinens constaret, et mole conspicua Alberti viribus, ac proceritati responderet, non parum terroris (nempe inanibus saepe miles magis, quam ju-stis formidinis causis moveri solet) Hungaris inferebat. Inter omnes enim Polonos Rex eminebat non corporis modo, ac ar-morum specie (quippe ingens corpus erat, et arma honesta-bant); sed etiam animi magnitudine. Itaque raovisset loco me-diam hostium aciem eo ferociter invectus, ni Stephanus Sce-pusiensis fortissimorum equitum agmine stipatus sese oppo- 42 Palatinus aciem e vestigio instruxit. Bohemorum equi- tum Praefectum Joannem Chugbitium in dextro locat cornu: Stephanum Bathorium cum levi armatura sinistrum curare jubet: ipse mediam aciem adversus Albertum sibi sumpsit, dempturus labera in Austria turpi fuga acceptam. Nec Alber- tus, licet esset numero militum longe impar, moram dimicandi fecit, judicans haud tutum sese in hostili terra vel parvo tem- poris spatio futurum data timoris suspicione, nec se sine de- decore posse in patriam reverti, non tentata ejus belli fortuna, quod ipse ultro intulisset Signo pugnae proposito eduxit suos in aciem haud tam laetos ierocia Ducis, quam hostis Mathiae Corvini ductu exer-citati, simul multitudine, simul robore sollicitos. Et quia ho-stium cornua Poloni paucitate suorum exaequare non pote-rant, in cuneum instructi. adversum mediam Hungarorum fron-tem consistunt. Mox ingenti clamore utrinque sublato, inflam-matis Ducum oratione animis, concurrunt. Hungari ira ac-censi, quod eos Polonus per speciem pacis redintegrato bello ultro lacesseret, acriter in hostem inferuntur. Albertus vero nihilo minus ferocius, quam concionatus erat, Hungaris instare coepit, adnitens simul ad obtinendum ejus certaminis decus, cujus praemium victoriae amplissimi Regni possessio esset, simul ne victor hostis reditum ei in patriam intercluderet, captusque laetum Hungaris spectaculum praeberet. Itaque ma-gna vi impetum in hostem facit. Obvium quemque Bohemico petit gladio; qui quidem cum esset eximie fabrefactus, nec tereti iorma, sed ex tribus concavis lateribus angulis paulo prominentibus in longum mucronem desinens constaret, et mole conspicua Alberti viribus, ac proceritati responderet, non parum terroris (nempe inanibus saepe miles magis, quam ju-stis formidinis causis moveri solet) Hungaris inferebat. Inter omnes enim Polonos Rex eminebat non corporis modo, ac ar-morum specie (quippe ingens corpus erat, et arma honesta-bant); sed etiam animi magnitudine. Itaque raovisset loco me-diam hostium aciem eo ferociter invectus, ni Stephanus Sce-pusiensis fortissimorum equitum agmine stipatus sese oppo- 42 suisset; in quem Albertus haudquaquam congressum refugien-tem cuspidem infestam ab armigero, qui praesto erat, sumptam dirigit, ejus scilicet casu Hungaros perturbatum iri credens. Quera quura armatura satis munitum neque vulnerare posset, neque equitandi peritissimum equo deturbare; iterum conatus est promptissimo quoque equitum comitatus primam hostium aciem perrumpere. Quod quum Hungaris obstantibus nequic-quam tentasset, seque hostium jam includi circumfusa multi-tndine cerneret, paulatim retro cedere, pugnam tamen non omittendo, coepit; atque aliquot strenui militis magis, quara periti Ducis operibus editis, eruptione egregie facta, qua non-dura Hungarorum cornua prorsus coierant, in proximum Ca-stellum quod praesidio tenebat, cum paucis evadit, quingentis fere militibus in praelio amissis, caeteris vero in effusam cora-pulsis fugam. Hungari profligatis Polonis parva suorum caede (ad XI. ceciderunt), rati in capite Alberti victoriam consistere, castellum, in quod profugerat, armatis cingunt; machinas, queis portas proruerent, confestim admovent; terrorem per-culso addunt; ultimum capto ignominiosumque supplicium de-nuntiant, ni sese quamprimum dedat. Albertus ubi vidit effu-gium inde non patere, nec reparandi belli spem esse, se ob-sesso, suisque fugatis, atque hinc inde dilapsis, tantum vitam sibi et iis, qui cum ipso erant ab Hungaris paciscitur: nam de fratris lenitate utpote sibi satis perspecta nihil vere-batur. Itaque deditione facta in manus hostium devenit: ne-que enim in certam perniciem famae jactura, aut effugiendae captivitatis causa ruere honestum visum est; quum proprium excelsi, ac Christiani animi sit non ultro sibi mortem inferre, quo quidem nihil neque sceleratius, neque humilius fieri po-test, sed omnia, quae homini evenire possunt, forti atque elato animo tolerare. At quoniam Wladislaus jusserat suis in expe-ditionem proficiscentibus, ut si forte victores extitissent, da-rent operam, ut quam mitissima uterentur victoria; nec solum Albertum incolumen conservarent, sed etiam eum nulla oranino afficerent contumelia; cum omnibus suis, queis fortuna belli pepercerat, Albertus illaesus multo majore Hungarorum cler mentiae, quam victoriae gloria his conditionibus dimissus est. suisset; in quem Albertus haudquaquam congressum refugien-tem cuspidem infestam ab armigero, qui praesto erat, sumptam dirigit, ejus scilicet casu Hungaros perturbatum iri credens. Quera quura armatura satis munitum neque vulnerare posset, neque equitandi peritissimum equo deturbare; iterum conatus est promptissimo quoque equitum comitatus primam hostium aciem perrumpere. Quod quum Hungaris obstantibus nequic-quam tentasset, seque hostium jam includi circumfusa multi-tndine cerneret, paulatim retro cedere, pugnam tamen non omittendo, coepit; atque aliquot strenui militis magis, quara periti Ducis operibus editis, eruptione egregie facta, qua non-dura Hungarorum cornua prorsus coierant, in proximum Ca-stellum quod praesidio tenebat, cum paucis evadit, quingentis fere militibus in praelio amissis, caeteris vero in effusam cora-pulsis fugam. Hungari profligatis Polonis parva suorum caede (ad XI. ceciderunt), rati in capite Alberti victoriam consistere, castellum, in quod profugerat, armatis cingunt; machinas, queis portas proruerent, confestim admovent; terrorem per-culso addunt; ultimum capto ignominiosumque supplicium de-nuntiant, ni sese quamprimum dedat. Albertus ubi vidit effu-gium inde non patere, nec reparandi belli spem esse, se ob-sesso, suisque fugatis, atque hinc inde dilapsis, tantum vitam sibi et iis, qui cum ipso erant ab Hungaris paciscitur: nam de fratris lenitate utpote sibi satis perspecta nihil vere-batur. Itaque deditione facta in manus hostium devenit: ne-que enim in certam perniciem famae jactura, aut effugiendae captivitatis causa ruere honestum visum est; quum proprium excelsi, ac Christiani animi sit non ultro sibi mortem inferre, quo quidem nihil neque sceleratius, neque humilius fieri po-test, sed omnia, quae homini evenire possunt, forti atque elato animo tolerare. At quoniam Wladislaus jusserat suis in expe-ditionem proficiscentibus, ut si forte victores extitissent, da-rent operam, ut quam mitissima uterentur victoria; nec solum Albertum incolumen conservarent, sed etiam eum nulla oranino afficerent contumelia; cum omnibus suis, queis fortuna belli pepercerat, Albertus illaesus multo majore Hungarorum cler mentiae, quam victoriae gloria his conditionibus dimissus est. Primum ut omnibus locis ad Regnum Hungariae pertinentibus praesidia deduceret: deinde jurejurando affirmaret, se nun-quam de caetero Hungaris hostem futurum, perpetuoque in amicitia permansurum: atque si forte aliquando inter Polonoa, Hungarosque orta esset de qualibet re controversia, non ar-mis, sed jure, ac disceptatione diriraeretur. Posteaquam in has juravit conditiones, confestim in Poloniam proficiscitur, omnemque exercitum inviolatum, haud consueta Hungarorttm in subactos mansuetudine, ex terra Hungarica deportavit. Liber VI Andrea Casimiro Polonorum Rege jam ultima senecta morbo extincto, Albertus ejus filius, de quo saepe diximus, Regnum non tam Senatus, Procerumque volun- tate, quam matris iniit suffragatione. Polonorum enim bona pars Principum veriti ferox Alberti ingenium studiis suis in Wladislaum Hungarorum Regem inclinabat, jus gentiura timori suo praetendentes. Erat enim Wladislaus, ut ante dictum est, liberorum Casimiri omnium natu maximus. Igitur uxor Casi- ruiri, tametsi Polonos Principes magna ex parte conciliasset Alberto, rata tamen, uti se res habebat, nonnisi Wiadislai in- terposita auctoritate Polonos passuros Albertum in Polonia quiete Regnum obtinere, Regni Polonici rebus simul, et libe- rorttm prospiciens concordiae, bominem ex suis, cujus fidem erga Albertum exploratam babebat, Oratorem ad Wladislaum fHium in Hungariam mittit Facile Wladislao simul in omnem humanitatem suapte natura propenso, simul quieti dedito Polonus Orator persua-sit; quumque praesertim nollet fraternum amorem ulla injuria exhaustum videri. Huc accedebat, quod in rem suam fore ar-bitrabatur fratrem aliena opera Regem constituendum, moxque potentia aequalem prope sibi futurum, tanto beneficio bene-volum potius reddere, caeterisque hanc praeripere gratiam, quam ei nequicquam forsan et non sine proprio adversari pe-riculo, quum studia hominum pro tempore, veluti marini ae-stus modo in hanc, modo in illam ferantur partem. Itaque legatos ad Albertum confestim misit, qui ei de Regno gratu-larentur, simul et ad mutuum eum amorem hortarentur. Primum ut omnibus locis ad Regnum Hungariae pertinentibus praesidia deduceret: deinde jurejurando affirmaret, se nun-quam de caetero Hungaris hostem futurum, perpetuoque in amicitia permansurum: atque si forte aliquando inter Polonoa, Hungarosque orta esset de qualibet re controversia, non ar-mis, sed jure, ac disceptatione diriraeretur. Posteaquam in has juravit conditiones, confestim in Poloniam proficiscitur, omnemque exercitum inviolatum, haud consueta Hungarorttm in subactos mansuetudine, ex terra Hungarica deportavit. Liber VI Andrea Casimiro Polonorum Rege jam ultima senecta morbo extincto, Albertus ejus filius, de quo saepe diximus, Regnum non tam Senatus, Procerumque volun- tate, quam matris iniit suffragatione. Polonorum enim bona pars Principum veriti ferox Alberti ingenium studiis suis in Wladislaum Hungarorum Regem inclinabat, jus gentiura timori suo praetendentes. Erat enim Wladislaus, ut ante dictum est, liberorum Casimiri omnium natu maximus. Igitur uxor Casi- ruiri, tametsi Polonos Principes magna ex parte conciliasset Alberto, rata tamen, uti se res habebat, nonnisi Wiadislai in- terposita auctoritate Polonos passuros Albertum in Polonia quiete Regnum obtinere, Regni Polonici rebus simul, et libe- rorttm prospiciens concordiae, bominem ex suis, cujus fidem erga Albertum exploratam babebat, Oratorem ad Wladislaum fHium in Hungariam mittit Facile Wladislao simul in omnem humanitatem suapte natura propenso, simul quieti dedito Polonus Orator persua-sit; quumque praesertim nollet fraternum amorem ulla injuria exhaustum videri. Huc accedebat, quod in rem suam fore ar-bitrabatur fratrem aliena opera Regem constituendum, moxque potentia aequalem prope sibi futurum, tanto beneficio bene-volum potius reddere, caeterisque hanc praeripere gratiam, quam ei nequicquam forsan et non sine proprio adversari pe-riculo, quum studia hominum pro tempore, veluti marini ae-stus modo in hanc, modo in illam ferantur partem. Itaque legatos ad Albertum confestim misit, qui ei de Regno gratu-larentur, simul et ad mutuum eum amorem hortarentur. Vladislaus ubi audivit Polonos Valachiam ingressos confestim Hungariam repetiit. Porro Valachia, cujus pars ad ortum solis aestivum spectans Moldavia dicitur (antiquis Dacia appellabatur) a Transistrana Hungaria montibus tantum, et silvis sejuncta est. Qui quidem montes a Carpato in Austria excurrentes usque ad Istrum fere amnem protenduntur. Hujus incolae regionis in parte magis, quam sub imperio Hungaro-rum degunt. Ab Hungaris lingua, et instituto differunt. Ro-mana enim lingua licet non incorrupta utuntur. Cum Turcis, a quibus Istro flumine dividuntur, multis annis varia tortuna bellum gessere. Tandem magis populationibus quam praeliis fessi tributi pensione finem incursionibus imposuere. Nolebant autem Hungari hanc regionem, utpote ab antiquis Regibus in societatem assumptam, a Polonis occupari. Itaque non medio-cri militum manus eo confestim missa, quae Valachis subsidio foret, si Poloni vim interre conarentur. Quod quidem eo promptius ab Hungaris factum est, ne Albertus superatis Va-lachis, iterum Regnum Hungariae bello lacesseret. Vix enim unquam suspicio tolli potest, ubi aliquando, inter Reges ma-xime, offensa intercessit Caeterum Albertus victoria recenti elatus: bis enim post acceptum regnum cum Tartaris, (gens Scytharum est Tauricae Chersoneso accola) praelio commisso, prospere pugnaverat; jam in Moldaviam, qua haec Regno Rho-xolanos attingit, cum ingentibus copiis ingressus erat, per speciem quidem bellum confestim cum Turcis gesturus, re vero Getas, quos Moldavios vocant, imperio suo adjuncturus, qui-bus scilicet in ditionem de proximo bellum Turcis inferret. Sed nihil diu simulari potest. Nam quod Albertus longe alia quam quae praeferebat, animo agitaret, mox detectum est. Turcae duo Castella a Bajazethe Turcarum Rege de Moldaviis aliquot ante annis occupata praesidiis obtinebant. Monoca-strum alterum, alterum Caelias incolae vocant. Utrumque au-tem in Getico agro ipsius Istri ripis impositum est. Igitur Albertus, ut dictum est, simulans amicum se Getis esse, atque adversus Turcas propugnatorem, defensoremque futurum, pol-licitus erat, antequam quicquam rei gereret, haec castella oppugnatum ire, receptaque Moldaviis restituere; sed cum Vladislaus ubi audivit Polonos Valachiam ingressos confestim Hungariam repetiit. Porro Valachia, cujus pars ad ortum solis aestivum spectans Moldavia dicitur (antiquis Dacia appellabatur) a Transistrana Hungaria montibus tantum, et silvis sejuncta est. Qui quidem montes a Carpato in Austria excurrentes usque ad Istrum fere amnem protenduntur. Hujus incolae regionis in parte magis, quam sub imperio Hungaro-rum degunt. Ab Hungaris lingua, et instituto differunt. Ro-mana enim lingua licet non incorrupta utuntur. Cum Turcis, a quibus Istro flumine dividuntur, multis annis varia tortuna bellum gessere. Tandem magis populationibus quam praeliis fessi tributi pensione finem incursionibus imposuere. Nolebant autem Hungari hanc regionem, utpote ab antiquis Regibus in societatem assumptam, a Polonis occupari. Itaque non medio-cri militum manus eo confestim missa, quae Valachis subsidio foret, si Poloni vim interre conarentur. Quod quidem eo promptius ab Hungaris factum est, ne Albertus superatis Va-lachis, iterum Regnum Hungariae bello lacesseret. Vix enim unquam suspicio tolli potest, ubi aliquando, inter Reges ma-xime, offensa intercessit Caeterum Albertus victoria recenti elatus: bis enim post acceptum regnum cum Tartaris, (gens Scytharum est Tauricae Chersoneso accola) praelio commisso, prospere pugnaverat; jam in Moldaviam, qua haec Regno Rho-xolanos attingit, cum ingentibus copiis ingressus erat, per speciem quidem bellum confestim cum Turcis gesturus, re vero Getas, quos Moldavios vocant, imperio suo adjuncturus, qui-bus scilicet in ditionem de proximo bellum Turcis inferret. Sed nihil diu simulari potest. Nam quod Albertus longe alia quam quae praeferebat, animo agitaret, mox detectum est. Turcae duo Castella a Bajazethe Turcarum Rege de Moldaviis aliquot ante annis occupata praesidiis obtinebant. Monoca-strum alterum, alterum Caelias incolae vocant. Utrumque au-tem in Getico agro ipsius Istri ripis impositum est. Igitur Albertus, ut dictum est, simulans amicum se Getis esse, atque adversus Turcas propugnatorem, defensoremque futurum, pol-licitus erat, antequam quicquam rei gereret, haec castella oppugnatum ire, receptaque Moldaviis restituere; sed cum animo proposuisset, priusquam Turcas aggrederetur, Molda-viam in potestatem redigere, quo (praeterquamquod Geticae fidei parum credendum putabat; differunt enim Valachi a Ro-mana Ecclesia non religione, sed ritu sacrorum) suo, non alieno arbitratu sociorum viribus, operaque in Turcas utere-tur. Omissis interim Caeliis, atque Monocastro, munitioribus Getarum locis praesidia imponebat, per speciemque tutandae Moldaviae aeque ac Regem imperiosissimum sese gerebat. Ste-phanus Carabogdanes eo tempore Moldaviis imperitabat, vir, licet aetate exacta, animo tamen ad bellum satis promptus. Is plane perspecto Alberti consilio, simul sui ipsius viribus im-parem se illi judicans (neque enim Hungarorum solo auxilio Batis confidebat, utpote a Wladislao Alberti fratre misso) Tur-cas, a quibus, ut diximus tributi pensione in amicitiam re-ceptus erat, in auxilium concire statuit, quo seilicet Polonis majorem incuteret metum. Quippe Turcarum nomen id tem-poris ob imperium partim in Asia, partim in Europa late pa-tens, maximum erat. Geta igitur Regem Turcarum ad bellum adversus Polonos sumendum hunc in modum per Epistolam est horratus. Stephanus Carabogdanes Bajazeti Ottomano Begum maximo salutem. Compulsus Polonorum terrore, qui a me nulla injuria lacessiti, sed profunda dominandi cupidine ingentibus copiis, pro-cwationis quidem meae, verum Imperii tui regiones adorti sunt, a tua jam defecissem societate, ni animo proposuissem eodem fidei tenore erga te perpetuo permanere, et talem in te semper esse, qualis fui, quum primum tecum amicitiam institui, coepique annuo colere tributo tuae fortunae magnitudinem, quae te non modo fi-nitimis gentibus antetulit, sed etiam caeteris orbis Begibus altius evexit. Itaque nisi mihi mature suppetias tuleris, salva quidem sociali fide, quam profecto, quantum in me est, ad ultimum prae-stiturus sum, non me post hac, sed Polonum, cujus sane viribus omnino impar sum, conterminum habebis. Nam qui mihi parent, licet et ipsi tibi sint deditissimi, malunt tamen voluntario officio pacem a Polonis redimere, quam bello victi jugum accipere, atque imperium pati. Scito autem Albertum haud ea spe in nos impe-tum fecisse, quo scilicet abactis dumtaxat nostris pecoribus, (haec animo proposuisset, priusquam Turcas aggrederetur, Molda-viam in potestatem redigere, quo (praeterquamquod Geticae fidei parum credendum putabat; differunt enim Valachi a Ro-mana Ecclesia non religione, sed ritu sacrorum) suo, non alieno arbitratu sociorum viribus, operaque in Turcas utere-tur. Omissis interim Caeliis, atque Monocastro, munitioribus Getarum locis praesidia imponebat, per speciemque tutandae Moldaviae aeque ac Regem imperiosissimum sese gerebat. Ste-phanus Carabogdanes eo tempore Moldaviis imperitabat, vir, licet aetate exacta, animo tamen ad bellum satis promptus. Is plane perspecto Alberti consilio, simul sui ipsius viribus im-parem se illi judicans (neque enim Hungarorum solo auxilio Batis confidebat, utpote a Wladislao Alberti fratre misso) Tur-cas, a quibus, ut diximus tributi pensione in amicitiam re-ceptus erat, in auxilium concire statuit, quo seilicet Polonis majorem incuteret metum. Quippe Turcarum nomen id tem-poris ob imperium partim in Asia, partim in Europa late pa-tens, maximum erat. Geta igitur Regem Turcarum ad bellum adversus Polonos sumendum hunc in modum per Epistolam est horratus. Stephanus Carabogdanes Bajazeti Ottomano Begum maximo salutem. Compulsus Polonorum terrore, qui a me nulla injuria lacessiti, sed profunda dominandi cupidine ingentibus copiis, pro-cwationis quidem meae, verum Imperii tui regiones adorti sunt, a tua jam defecissem societate, ni animo proposuissem eodem fidei tenore erga te perpetuo permanere, et talem in te semper esse, qualis fui, quum primum tecum amicitiam institui, coepique annuo colere tributo tuae fortunae magnitudinem, quae te non modo fi-nitimis gentibus antetulit, sed etiam caeteris orbis Begibus altius evexit. Itaque nisi mihi mature suppetias tuleris, salva quidem sociali fide, quam profecto, quantum in me est, ad ultimum prae-stiturus sum, non me post hac, sed Polonum, cujus sane viribus omnino impar sum, conterminum habebis. Nam qui mihi parent, licet et ipsi tibi sint deditissimi, malunt tamen voluntario officio pacem a Polonis redimere, quam bello victi jugum accipere, atque imperium pati. Scito autem Albertum haud ea spe in nos impe-tum fecisse, quo scilicet abactis dumtaxat nostris pecoribus, (haec enim injuria solum praeter libertatem nobis ab externo hoste in-ferri potest) ad suas sedes, reddita nobis pace, revertatur. M enim nobis exploratum est illum tanta animo concepisse, quanta quivis maximi animi, aique imperih Bex concupiscere potest. Cave igitur, ne hic hostis posteaquam me oppresserit, tibi quoque mox grave exhibeat negotium. Nam si, me superato, te lacessere coepe-rit (quod quidem se propediem facturum denunciat) profecto cae-teri Christiani, quibus sane Polonos bello impares esse constat, etiam oppugnare audebunt. Atqui velim te non fugiat Christianis Europae incolis longe difficilius esse bellum adverms te incipere, quam gerere. Putant enim sibi ad hujusce expeditionem auctorem, ac coitionem magis, quam vires deesse. Quippe sive mari, sive terra res gerendae sint, omnia illis affatim suppetunt, arma, equi, varii generis tormenta, naves, rei nauticae peritia, pecuniae, pe-dites, equites, militaris artis scientia, Ducum virtus, et animi ma-gnitudo. Quare non minus e re tua, quam mea feceris, si preci-bus meis admissis, confestim operam dederis, ut quam primum sciant Bomani ritus Christiani, te non modo invictum, sed ne levi quidem injuriae esse opportunum. Quo facto, et mihi tutetae tuae commisso e dignitate tua consultum erit, et imperio tuo ma-xime cavebis. Haec Geta, secutus consilium sane nec Christiano homini satis honestum, nec Imperio suo imposterum satis tutum. Bajazetes litteris Stephani Carabogdanis acceptis, extem-plo eos, cum quibus de gravioribus negociis consultare con-sueverat, ad se convocat, atque ad eos ex litteris refert. Ne-mini res contemnenda visa. Itaque omnium consensu exerci-tus, qui Polonis resisteret, paratus est, jussusque in citerio-ribus Istri ripis e regione Valachiae castra ponere; manda-tumque Duci, ut si ex usu esse arbitraretur, Jstrum trajiceret; sed manum cum hoste haud prius consereret, quam fidem Getarum experiretur. Verebatur enim Turca, ne quam fraudem Valachi molirentur; eo quod arbitrabatur eos, ut fere et cae-teros Christianos, malo esse in Turcas animo; et quia saepius illa gens potius quo fortuna vocaret, quam fides, inclinaret arma. Igitur posteaquam Turca animadvertit Carabogdanem ob vastatam regionem suam justa ira in Polonum accensum, enim injuria solum praeter libertatem nobis ab externo hoste in-ferri potest) ad suas sedes, reddita nobis pace, revertatur. M enim nobis exploratum est illum tanta animo concepisse, quanta quivis maximi animi, aique imperih Bex concupiscere potest. Cave igitur, ne hic hostis posteaquam me oppresserit, tibi quoque mox grave exhibeat negotium. Nam si, me superato, te lacessere coepe-rit (quod quidem se propediem facturum denunciat) profecto cae-teri Christiani, quibus sane Polonos bello impares esse constat, etiam oppugnare audebunt. Atqui velim te non fugiat Christianis Europae incolis longe difficilius esse bellum adverms te incipere, quam gerere. Putant enim sibi ad hujusce expeditionem auctorem, ac coitionem magis, quam vires deesse. Quippe sive mari, sive terra res gerendae sint, omnia illis affatim suppetunt, arma, equi, varii generis tormenta, naves, rei nauticae peritia, pecuniae, pe-dites, equites, militaris artis scientia, Ducum virtus, et animi ma-gnitudo. Quare non minus e re tua, quam mea feceris, si preci-bus meis admissis, confestim operam dederis, ut quam primum sciant Bomani ritus Christiani, te non modo invictum, sed ne levi quidem injuriae esse opportunum. Quo facto, et mihi tutetae tuae commisso e dignitate tua consultum erit, et imperio tuo ma-xime cavebis. Haec Geta, secutus consilium sane nec Christiano homini satis honestum, nec Imperio suo imposterum satis tutum. Bajazetes litteris Stephani Carabogdanis acceptis, extem-plo eos, cum quibus de gravioribus negociis consultare con-sueverat, ad se convocat, atque ad eos ex litteris refert. Ne-mini res contemnenda visa. Itaque omnium consensu exerci-tus, qui Polonis resisteret, paratus est, jussusque in citerio-ribus Istri ripis e regione Valachiae castra ponere; manda-tumque Duci, ut si ex usu esse arbitraretur, Jstrum trajiceret; sed manum cum hoste haud prius consereret, quam fidem Getarum experiretur. Verebatur enim Turca, ne quam fraudem Valachi molirentur; eo quod arbitrabatur eos, ut fere et cae-teros Christianos, malo esse in Turcas animo; et quia saepius illa gens potius quo fortuna vocaret, quam fides, inclinaret arma. Igitur posteaquam Turca animadvertit Carabogdanem ob vastatam regionem suam justa ira in Polonum accensum, opemque absque ullo dolore implorare, partem fere tertiam copiarum trajecit, duas reliquas in iisdem castris reliquit, ne sociorum agris multitudine hominum oneri esset, quum prae-sertim expeditio haud magnis copiis indigeret. Propterea quod grave Moldaviae, ut arbitror, Polonis coelum omnem pene exeroitum cum ipso Duce valetudine tentaverat, magnaque pars Polonorum, quae maxime laborum insueta rerum neces-sariarum inopiam, longinquamque militiam molestius tolera-verat, morbo assumpta erat. Valachi Turcarum auxiliis freti confestim e montibus, ad quos cum familiis, animadverso Po-lonorum hostili animo, transfugerant, descendunt. His enim mos patrius est, hostem in patentibus campis nequaquam Operiri; verum exustis vicis, et pabulo currupto juga mon-tium petere, atque inde ex occasione praeliis hostem lacessere. Itaque conjuncti cum Turcis haud procul a Polono consedere, adversa hostium valetudine magis, quam suis viribus confisi. At Poloni simul suorum, et Regis aegritudine, quae quidem eorum incaepta vel maxime irrita fecit, simul nova Valacho-rum audacia, Turcaicisque auxiliis, quae ab ipsis Valachis de industria jactata, multo majora vero putabant esse, perterriti, omittendae expeditionis, atque ad patrias sedes revertendi ca-piunt consilium, sero temeritate sua animadversa. Praemissis igitur cum modico praesidio carris, quibus impedimenta ve-hebantur, iter propter radices montium, qui Moldaviam ab Hungaris dirimunt, arripuere; haud tamen raptim cum agmine incedentes, ne valetudine correptos hostibus trucidandos re-linquerent, simul ne profectio fugae similis esse videretur; quae res hostium animos vehementer solet excitare. Quod ubi Valachi animadvertunt, ocyus Polonorum iter praevertere sta-tuunt, atque antequam Poloni valle, ac saltibus excedant in eorum impedimenta irruere, jussis Hungaris, Turcisque extre-mum fugientium agmen carpendo turbare. Non defuit consilio fortuna. Nam Valachi regionum notitia celeriter susceptum iter per divortia emensi Polonorum impedimenta partim ex adverso iis oblati, partim a latere invadunt; et ne quid ter-rori deesset, quidam e jugis montium decurrentes missilibus hostem, metu simul et valetudine ad repugnandum segnem, opemque absque ullo dolore implorare, partem fere tertiam copiarum trajecit, duas reliquas in iisdem castris reliquit, ne sociorum agris multitudine hominum oneri esset, quum prae-sertim expeditio haud magnis copiis indigeret. Propterea quod grave Moldaviae, ut arbitror, Polonis coelum omnem pene exeroitum cum ipso Duce valetudine tentaverat, magnaque pars Polonorum, quae maxime laborum insueta rerum neces-sariarum inopiam, longinquamque militiam molestius tolera-verat, morbo assumpta erat. Valachi Turcarum auxiliis freti confestim e montibus, ad quos cum familiis, animadverso Po-lonorum hostili animo, transfugerant, descendunt. His enim mos patrius est, hostem in patentibus campis nequaquam Operiri; verum exustis vicis, et pabulo currupto juga mon-tium petere, atque inde ex occasione praeliis hostem lacessere. Itaque conjuncti cum Turcis haud procul a Polono consedere, adversa hostium valetudine magis, quam suis viribus confisi. At Poloni simul suorum, et Regis aegritudine, quae quidem eorum incaepta vel maxime irrita fecit, simul nova Valacho-rum audacia, Turcaicisque auxiliis, quae ab ipsis Valachis de industria jactata, multo majora vero putabant esse, perterriti, omittendae expeditionis, atque ad patrias sedes revertendi ca-piunt consilium, sero temeritate sua animadversa. Praemissis igitur cum modico praesidio carris, quibus impedimenta ve-hebantur, iter propter radices montium, qui Moldaviam ab Hungaris dirimunt, arripuere; haud tamen raptim cum agmine incedentes, ne valetudine correptos hostibus trucidandos re-linquerent, simul ne profectio fugae similis esse videretur; quae res hostium animos vehementer solet excitare. Quod ubi Valachi animadvertunt, ocyus Polonorum iter praevertere sta-tuunt, atque antequam Poloni valle, ac saltibus excedant in eorum impedimenta irruere, jussis Hungaris, Turcisque extre-mum fugientium agmen carpendo turbare. Non defuit consilio fortuna. Nam Valachi regionum notitia celeriter susceptum iter per divortia emensi Polonorum impedimenta partim ex adverso iis oblati, partim a latere invadunt; et ne quid ter-rori deesset, quidam e jugis montium decurrentes missilibus hostem, metu simul et valetudine ad repugnandum segnem, urgebaut. Itaque Poloni multiplici malo circumventi, dum ma-gis saluti, quam sarcinis consulunt, magna ex parte impedi-menta cum aliquot missilibus, qui hostilem impetum strenue pugnando sustinuerant, amisere, atque in patriam regressi sunt, praecium inconsultae expeditionis, dedecus non sine detri-mento reportantes. Cui autem dubium est Albertum in Getas temere motum esse Quippe quibus tantum libertatis studium inest, ut neque finitimis Turcis, quorum armis tot jam Chri-stianorum Imperia deleta sunt, neque Hungaris, quibuscum vetus societas, ut ante dictum est, illis intercedit, servire un-quam in animum induxerint; cum utraque gens illos bello sae-pius tentasset. Tales ergo non vi cogendi erant, verum bene-ficiis conciliandi, atque mercede potius in partem, quam in ditionem trahendi. Praeterea summae dementiae fuit cum Po-lono tantumraodo, tirone milite, laborisque intolerantissimo, Turcas gentem in armis duram, crebrisque expeditionibus, exercitatam bello lacessere, non deductis prius in societatem Hungaris, qui qnidem soli fere hac tempestate cum Turcis pugnare noverunt, eo quod insito quodam odio quotidianis prope praeliis cum his contendunt, maximoque ob id ipsum illis terrori sunt. Quod profecto si Albertus fecisset, haud ullam suspicionem ejus in Moldaviam accessus Hungaris loci opportunitatem timentibus prorsus movisset. Quae quidem lues multorum fcms errorum Regum invicem animos vel ma-xime dissociat, atque in discordiam impellit. Carabogdanes, posteaquam Poloni ejus finibus excesserant, Turcas hostilibus spoliis magnifice donatos recipi ultra Istrum, et terram suam externo exercitu exonerari jubet, legatosque cum donis for-tunae suae congruentibus, qui de ope allata Bajazeti gratias agerent, misit, remque, uti gesta erat, indicarent. Quod eo consilio fecit, ne Turcae, qui nomine tantum non armis Getas juverant, totam profligati Poloni gloriam sibi apud Regem haud sine Christianorum contemptu vindicarent: quum ejus major pars tum ad Getas, tum ad Hungaros pertineret. Non contemni enim ab eo, quo cum nulla firma societas esse po-test, non modo gloriosum est, verum etiam valde tutum. Et urgebaut. Itaque Poloni multiplici malo circumventi, dum ma-gis saluti, quam sarcinis consulunt, magna ex parte impedi-menta cum aliquot missilibus, qui hostilem impetum strenue pugnando sustinuerant, amisere, atque in patriam regressi sunt, praecium inconsultae expeditionis, dedecus non sine detri-mento reportantes. Cui autem dubium est Albertum in Getas temere motum esse Quippe quibus tantum libertatis studium inest, ut neque finitimis Turcis, quorum armis tot jam Chri-stianorum Imperia deleta sunt, neque Hungaris, quibuscum vetus societas, ut ante dictum est, illis intercedit, servire un-quam in animum induxerint; cum utraque gens illos bello sae-pius tentasset. Tales ergo non vi cogendi erant, verum bene-ficiis conciliandi, atque mercede potius in partem, quam in ditionem trahendi. Praeterea summae dementiae fuit cum Po-lono tantumraodo, tirone milite, laborisque intolerantissimo, Turcas gentem in armis duram, crebrisque expeditionibus, exercitatam bello lacessere, non deductis prius in societatem Hungaris, qui qnidem soli fere hac tempestate cum Turcis pugnare noverunt, eo quod insito quodam odio quotidianis prope praeliis cum his contendunt, maximoque ob id ipsum illis terrori sunt. Quod profecto si Albertus fecisset, haud ullam suspicionem ejus in Moldaviam accessus Hungaris loci opportunitatem timentibus prorsus movisset. Quae quidem lues multorum fcms errorum Regum invicem animos vel ma-xime dissociat, atque in discordiam impellit. Carabogdanes, posteaquam Poloni ejus finibus excesserant, Turcas hostilibus spoliis magnifice donatos recipi ultra Istrum, et terram suam externo exercitu exonerari jubet, legatosque cum donis for-tunae suae congruentibus, qui de ope allata Bajazeti gratias agerent, misit, remque, uti gesta erat, indicarent. Quod eo consilio fecit, ne Turcae, qui nomine tantum non armis Getas juverant, totam profligati Poloni gloriam sibi apud Regem haud sine Christianorum contemptu vindicarent: quum ejus major pars tum ad Getas, tum ad Hungaros pertineret. Non contemni enim ab eo, quo cum nulla firma societas esse po-test, non modo gloriosum est, verum etiam valde tutum. Et enim Turcae si quando nobiscum faedere coeunt, haud nostro jllud, sed suo metiuntur incommodo, et emolumento. Itaque ubi Turcae, qui in Bajazetis Regno alicujus nu- meri erant, Regis animum jam erectum, atque ad bellum in- clinatum animadvertunt, spe novandarum expeditionum (hi enim nihil minus, quam ocium ferunt) confestim per se quis- que arma, equos, clientes summo studio parare coeperunt, Ducemque in primis adversus Polonos omnibus conciliabulis identidem flagitare, id maxime agitantes, ne non sine Turca- rum dedecore Alberti Polonorum Regis minae impune trans- mitterentur. Igitur ex veteribus Provinciarum Praefectis Balys Marconius Polonam obtinuit Provinciam. Magna igitur Tur- carum manu coacta (hi enim rapto ut plurimum vivunt) ad Istrum, qua hic amnis Peucem circumfluit insulam, profectus est. Hoc in loco lustrato exercitu ex omnibus copiis circiter XL. millia hominum, qui armis et equis erant instructiores, delegit; atque cum his trajecto Istro in Moldaviam perrexit. Ibi ad sex millia Valachorum, quorum ira in Polonos nondum deferbuerat, cumeo sese conjungunt. His Ducibus ad Tyram amnem, qui Dacos et Tartaros disterminat, accessit. His in locis aliquot dies moratus, dum et exercitum ex itinere fati-gatum reficeret, et Tartari, qui nunc terras mari adjacentes Tyram, et Tanaim incolunt, in partem praedae vocati sese Turcis aggregarent. Nam et ipsi Turcaico ritu Christianorum regiones incursant, praedaeque, et latrociniis maxime student. Cum hoc agmine Balys Tyram dextrorsum, Scythicos montes a laeva habens, qua minime regio est vicis frequens, in Sep-temtrionem incessit, XV. dierum iter absque ullo maleficio emensus, ne per tumultum praeda e manibus prius elabere-tur, quam regio, quae vastanda erat, hostilem sentiret incur-sionem; atque ita in Rhoxolanorum agro vicis admodum fre-quenti non procul e radicibus montium, qui Polonos a Rhoxo-lanis sejungunt, consedit. Exploratis omnibus circa locis, ne quae forte essent insidiae, nec non praesidiis dispositis, qua venturum hostem suspicio erat (allaturum opem suis Albertum 43 enim Turcae si quando nobiscum faedere coeunt, haud nostro jllud, sed suo metiuntur incommodo, et emolumento. Itaque ubi Turcae, qui in Bajazetis Regno alicujus nu- meri erant, Regis animum jam erectum, atque ad bellum in- clinatum animadvertunt, spe novandarum expeditionum (hi enim nihil minus, quam ocium ferunt) confestim per se quis- que arma, equos, clientes summo studio parare coeperunt, Ducemque in primis adversus Polonos omnibus conciliabulis identidem flagitare, id maxime agitantes, ne non sine Turca- rum dedecore Alberti Polonorum Regis minae impune trans- mitterentur. Igitur ex veteribus Provinciarum Praefectis Balys Marconius Polonam obtinuit Provinciam. Magna igitur Tur- carum manu coacta (hi enim rapto ut plurimum vivunt) ad Istrum, qua hic amnis Peucem circumfluit insulam, profectus est. Hoc in loco lustrato exercitu ex omnibus copiis circiter XL. millia hominum, qui armis et equis erant instructiores, delegit; atque cum his trajecto Istro in Moldaviam perrexit. Ibi ad sex millia Valachorum, quorum ira in Polonos nondum deferbuerat, cumeo sese conjungunt. His Ducibus ad Tyram amnem, qui Dacos et Tartaros disterminat, accessit. His in locis aliquot dies moratus, dum et exercitum ex itinere fati-gatum reficeret, et Tartari, qui nunc terras mari adjacentes Tyram, et Tanaim incolunt, in partem praedae vocati sese Turcis aggregarent. Nam et ipsi Turcaico ritu Christianorum regiones incursant, praedaeque, et latrociniis maxime student. Cum hoc agmine Balys Tyram dextrorsum, Scythicos montes a laeva habens, qua minime regio est vicis frequens, in Sep-temtrionem incessit, XV. dierum iter absque ullo maleficio emensus, ne per tumultum praeda e manibus prius elabere-tur, quam regio, quae vastanda erat, hostilem sentiret incur-sionem; atque ita in Rhoxolanorum agro vicis admodum fre-quenti non procul e radicibus montium, qui Polonos a Rhoxo-lanis sejungunt, consedit. Exploratis omnibus circa locis, ne quae forte essent insidiae, nec non praesidiis dispositis, qua venturum hostem suspicio erat (allaturum opem suis Albertum 43 omnes credebant) copias praedatum emisit, Igitur hinc Tar-tari, inde Turcae, atque Moldavii conscensis equis, quos ad id temporis manu duxerant, quo his inter excurrendum re-centioribus uteretur, Rhoxolanos vicatim sine ullis fere urbi-bus habitantes, veluti indagine undique circumventos adoriun-tur. (Est regio incursionibus propter patentes campos admo-dum opportuna). At illi inopinato malo exterriti, quum alio-quin armorum essent insueti (tantummodo enim agriculturae student) neque sese armis defendere, neque diftugere, regio-nibus undique obsessis, ac armato hoste completis, nituntur; sed veluti pecora in manus hostium una cum omnibus fortu-nis inciderunt. Clades regioni illatas, caedes hominum, rapinas, pagorum vastitatem, sacrarum aedium incendia, raptus virgi-num ac puerorum, caeteraque, quae praedones, et foeda factu et relatu haud honesta. in captivos ediderunt, silentio tegam, ne ea narrando elevem, quae sane miserrima omnium aetate nostra evenere cum ignavia, tum dissensionibus Principum Christianorum; qui quidem dum quisque alienae invidet glo-riae, nulla prorsus queunt coire societate, aut in communem hostem opportune componi. Centum prope millia hominum capta esse feruntur, nullo fere praedonum in populatione vul-nerato, nedura interfecto, praeterquam circiter quingentos; qui profecto haud hostili ferro, verum cujusdam vici ab se capti incendio fortuito noctu late effuso periere, una cum tri-bus millibus captivorum. Posteaquam aliquot dies populabundo assumpti, praedones suas quisque sedes cum praeda, quae cuique obtigerat, repetivere, nullo non ante libidinis, ac cru-delitatis genere in Rhoxolanos edito. Nam ne quid postremo calamitatis infelicissimae deesset genti, omnes, qui aut vale-tudine, aut senio itineris laborem pati nequibant, interfecti sunt, hoste barbaro ac omnium immanissimo beneficii loco saevissimam inferente mortem, quam sane miseriarum finem corporibus ita afflictis praedicabant esse: quamquam non cap-tivorum fortunae ea crudelitate consultum volebant, sed sae-vitiam suam eorum morte exsatiare, quos in servitutem ab-ducere non poterant. Caeterum Marconius, quum post quartum tandem a. profectione mensem commissum sibi exercitum ad omnes credebant) copias praedatum emisit, Igitur hinc Tar-tari, inde Turcae, atque Moldavii conscensis equis, quos ad id temporis manu duxerant, quo his inter excurrendum re-centioribus uteretur, Rhoxolanos vicatim sine ullis fere urbi-bus habitantes, veluti indagine undique circumventos adoriun-tur. (Est regio incursionibus propter patentes campos admo-dum opportuna). At illi inopinato malo exterriti, quum alio-quin armorum essent insueti (tantummodo enim agriculturae student) neque sese armis defendere, neque diftugere, regio-nibus undique obsessis, ac armato hoste completis, nituntur; sed veluti pecora in manus hostium una cum omnibus fortu-nis inciderunt. Clades regioni illatas, caedes hominum, rapinas, pagorum vastitatem, sacrarum aedium incendia, raptus virgi-num ac puerorum, caeteraque, quae praedones, et foeda factu et relatu haud honesta. in captivos ediderunt, silentio tegam, ne ea narrando elevem, quae sane miserrima omnium aetate nostra evenere cum ignavia, tum dissensionibus Principum Christianorum; qui quidem dum quisque alienae invidet glo-riae, nulla prorsus queunt coire societate, aut in communem hostem opportune componi. Centum prope millia hominum capta esse feruntur, nullo fere praedonum in populatione vul-nerato, nedura interfecto, praeterquam circiter quingentos; qui profecto haud hostili ferro, verum cujusdam vici ab se capti incendio fortuito noctu late effuso periere, una cum tri-bus millibus captivorum. Posteaquam aliquot dies populabundo assumpti, praedones suas quisque sedes cum praeda, quae cuique obtigerat, repetivere, nullo non ante libidinis, ac cru-delitatis genere in Rhoxolanos edito. Nam ne quid postremo calamitatis infelicissimae deesset genti, omnes, qui aut vale-tudine, aut senio itineris laborem pati nequibant, interfecti sunt, hoste barbaro ac omnium immanissimo beneficii loco saevissimam inferente mortem, quam sane miseriarum finem corporibus ita afflictis praedicabant esse: quamquam non cap-tivorum fortunae ea crudelitate consultum volebant, sed sae-vitiam suam eorum morte exsatiare, quos in servitutem ab-ducere non poterant. Caeterum Marconius, quum post quartum tandem a. profectione mensem commissum sibi exercitum ad Istrum reduxisset; eo regionis Quaestor, qui mancipia recen-seret, regique quintum quodque mancipiorum caput de more aeciperet, a Constantinopoli accessit. Ingenti praeda, ut supra docuimus, cum caeterarum re-rum, tum hominum ex Roxolano agro abacta, cognitaque Po-lonorum ignavia, Turcarum animi ad Poloniam denuo incur-sandam vehementius, quam antea, inflammantur. Igitur expe-ditio in Polonos iterum decernitur. Balys (Marconius) nimium suae spei indulgens extremo fere autumno in expeditionem profectus, non modo vacuus praeda (nempe Poloni cognito hostium adventu in munitiora ex agris loca demigrarunt); sed etiam inde rediens, circa Istrum coortis su-bito tempestatibus adeo male habitus est, ut ex octoginta prope millibus hominum, qui secum in expeditionem iverant, vix tertiam partera domum reduxerit. Equorum insuper cen-tum millia, ut fama est, amissa sunt: singuli enim vel infimae fortunae homines, binos in expeditione ducunt equos: uno in itinere, altero, cum hostilem agrum incursant, utuntur. Turcae igitur dum Poloniam petunt, ad temporis incommoda vestis iuopiam addunt. Nam quo essent in itinere expeditiores, ve-stem tantum, qua per aestatem uti consueverunt, detulerant, rati si eos forte saevior hyems deprehendisset, spoliis hostium se a frigore defensuros. Verum his longe secus, quam spera-verant, res cecidit. Regressi enim pene seminudi a Polonia circa Istrum, ut diximus adeo atroci vexati sunt tempestate, ut paucis diebus magna ex parte interirent. Nec quisquam ferme ex egregiis superfuisset militibus, insolita vi frigoris saeviente, nisi propere in Moesiam trajectos mitius coelum et pagi Turcaicae ditionis excepissent. Circumistrana terra nive gelu concreta oppleta erat. In ea corpora fame, ac longi iti-neris labore defatigata sternere cogebantur; eo quod a Dacis Moldaviis propter injurias, dum in Poloniam proficiscuntur, illatas, tectis haud quaquam accipiebantur. Itaque eo prae-sertim die, qui Nonis Januarii illuxit, decem millia fere ho-minum exanimata in utraque Istri ripa conspecta sunt. Cer-nere erat humana corpora cadaveribus jumentorum permixta Istrum reduxisset; eo regionis Quaestor, qui mancipia recen-seret, regique quintum quodque mancipiorum caput de more aeciperet, a Constantinopoli accessit. Ingenti praeda, ut supra docuimus, cum caeterarum re-rum, tum hominum ex Roxolano agro abacta, cognitaque Po-lonorum ignavia, Turcarum animi ad Poloniam denuo incur-sandam vehementius, quam antea, inflammantur. Igitur expe-ditio in Polonos iterum decernitur. Balys (Marconius) nimium suae spei indulgens extremo fere autumno in expeditionem profectus, non modo vacuus praeda (nempe Poloni cognito hostium adventu in munitiora ex agris loca demigrarunt); sed etiam inde rediens, circa Istrum coortis su-bito tempestatibus adeo male habitus est, ut ex octoginta prope millibus hominum, qui secum in expeditionem iverant, vix tertiam partera domum reduxerit. Equorum insuper cen-tum millia, ut fama est, amissa sunt: singuli enim vel infimae fortunae homines, binos in expeditione ducunt equos: uno in itinere, altero, cum hostilem agrum incursant, utuntur. Turcae igitur dum Poloniam petunt, ad temporis incommoda vestis iuopiam addunt. Nam quo essent in itinere expeditiores, ve-stem tantum, qua per aestatem uti consueverunt, detulerant, rati si eos forte saevior hyems deprehendisset, spoliis hostium se a frigore defensuros. Verum his longe secus, quam spera-verant, res cecidit. Regressi enim pene seminudi a Polonia circa Istrum, ut diximus adeo atroci vexati sunt tempestate, ut paucis diebus magna ex parte interirent. Nec quisquam ferme ex egregiis superfuisset militibus, insolita vi frigoris saeviente, nisi propere in Moesiam trajectos mitius coelum et pagi Turcaicae ditionis excepissent. Circumistrana terra nive gelu concreta oppleta erat. In ea corpora fame, ac longi iti-neris labore defatigata sternere cogebantur; eo quod a Dacis Moldaviis propter injurias, dum in Poloniam proficiscuntur, illatas, tectis haud quaquam accipiebantur. Itaque eo prae-sertim die, qui Nonis Januarii illuxit, decem millia fere ho-minum exanimata in utraque Istri ripa conspecta sunt. Cer-nere erat humana corpora cadaveribus jumentorum permixta passim jacentia: alia gelu contracta, atque extincta: alia ita torpentia, ut vix tenuis spiritus his inesset: nonnulla extremis pedum, ao manuum digitis, auribusque et naribus adustis adeo foede deformata, ut similiora inusitatis quibusdam simul-acris, quam humanis corporibus e&se viderentur. Nunquam uno praelio tantam cladem Turcas, aut accepisse, aut intulisse memorant. Edit. cura Adel. Cravelii Thuringii. Franoof. 1603. Schwandtner : Scriptores II. — Racusii 1784. Secuti sumus editionem Bhacusinensem. EX EPISTOLA de perditione Regni Hungarorum Georgii Sirmiensis Inde quidem coronaverunt asinum Ladislaum Kazimiri isti proditores. In illis diebus vivebat quidam Glogor *) maximus sagax vir in omni scientia in collegio Cracoviensis urbis; cum-que in cathedra sua legisset astrologiam et decrevisset, illico unus studens Hungarus de genere nobilium, qui de Hungarie litteras protulissent de koronacione Ladislai Kazimiri. Et quum jam perlegisset, studens predictus etiam obtulit ad manus Glogor. Et iste vir sagax quum intellexisset in litteris, coro-natum in Regem Ladislaum Kazimiri, mox libellum suum cum manu ad pavimentum jacta esset *) et dixit: „Ve vobis Hun-gari et tocius Christianitati, quia istum bovem coronaverunt" Et nil plus dixisset, et studentes nobiles ac ignobiles istud auditum verbum Glogovite ad Hungariam profanaverunt, et de hoc verbo Hungari bovem regem vocabant usque acl mortem. *) Joannes de Gtogovia. *) abjecit. passim jacentia: alia gelu contracta, atque extincta: alia ita torpentia, ut vix tenuis spiritus his inesset: nonnulla extremis pedum, ao manuum digitis, auribusque et naribus adustis adeo foede deformata, ut similiora inusitatis quibusdam simul-acris, quam humanis corporibus e&se viderentur. Nunquam uno praelio tantam cladem Turcas, aut accepisse, aut intulisse memorant. Edit. cura Adel. Cravelii Thuringii. Franoof. 1603. Schwandtner : Scriptores II. — Racusii 1784. Secuti sumus editionem Bhacusinensem. EX EPISTOLA de perditione Regni Hungarorum Georgii Sirmiensis Inde quidem coronaverunt asinum Ladislaum Kazimiri isti proditores. In illis diebus vivebat quidam Glogor *) maximus sagax vir in omni scientia in collegio Cracoviensis urbis; cum-que in cathedra sua legisset astrologiam et decrevisset, illico unus studens Hungarus de genere nobilium, qui de Hungarie litteras protulissent de koronacione Ladislai Kazimiri. Et quum jam perlegisset, studens predictus etiam obtulit ad manus Glogor. Et iste vir sagax quum intellexisset in litteris, coro-natum in Regem Ladislaum Kazimiri, mox libellum suum cum manu ad pavimentum jacta esset *) et dixit: „Ve vobis Hun-gari et tocius Christianitati, quia istum bovem coronaverunt" Et nil plus dixisset, et studentes nobiles ac ignobiles istud auditum verbum Glogovite ad Hungariam profanaverunt, et de hoc verbo Hungari bovem regem vocabant usque acl mortem. *) Joannes de Gtogovia. *) abjecit. Quum vidissent sine virtute Ladislaum Regem Bohemura magnates Hungari de superiori parte, qui sunt jam prenotati Rozgon, Tarchaj, Prini, Palociak, Homonaiak, Bebek, et sic de singulis,—eodem tempore Cassovienses non tenebant rectam fidem ad Hungaros, sicut vespertilio inter aves et quadru-peda — isti predicti magnates fqcerunt congregacionem inter se in publico loco opidulo Galzech. Eciam magna pars erat, scripserunt litteras sub fide magna ad Regem Albertum ad Cracoviam suplicantes ac obsecrantes verbis et sermo faven-tissimo: ,,Quoniam jam videmus perniciem tocius Christiani-tatis omni die, quod iste Ladislaus non esset satis ad prote-gendam Christianitatem, ergo preparet sese quam peroptime, et nos cum eo copiose erimus, et Ladislaum de Buda leviter expugnare possimus, et te in Regem (facere) volumus, quia Regnum nostrum in dubium jam vacet. Quamobrem allate erant littere ad Albertum Regem per nuncium, rex (eas quum) perlegisset ac intelexisset, consilium fecit, et in consilio bene concesserunt. Rex Albertus ordinavit se ad Hungariam ad coronandam Begitatem *), quasi intrueus vellem contra fratrem suum Ladislaum Bohemum. Movit castorem suam ad Hunga-riam versus; cumque venisset sub Cassoviam, et predicti Hun-gari numeratim eum accesserunt quantum potuerunt. Et hoc erat iam ista disturbacio 1493 in mense Decembris in pro-festo Lucie virginis. Rex elegit legatos ad Cassovienses, ut ei adhererent. Cassovienses nullo modo non consencientes ei. Rex Albertus ira commotus obsedit Cassoviam, et jacuit sub ea in duobus mensibus et decem diebus. Inde quidem Paulus Kinisi cum Tracianis de seorso et cum variis gentibus, et Stephanus Bator et Strigoniensis concesserat gentem suam sub ducatu eorum. Erat in diebus illis frigora magna in ieme cum nivibus ingente, et cum pervenissent ad Regem Albertum, illico castra metati erant. E converso Rex robore castorem suam ob augerium posuit, ac ordinavit robore in tantum, quod volebant infideles repente ad eos invadere non potue- *) Sese iu Regem. Quum vidissent sine virtute Ladislaum Regem Bohemura magnates Hungari de superiori parte, qui sunt jam prenotati Rozgon, Tarchaj, Prini, Palociak, Homonaiak, Bebek, et sic de singulis,—eodem tempore Cassovienses non tenebant rectam fidem ad Hungaros, sicut vespertilio inter aves et quadru-peda — isti predicti magnates fqcerunt congregacionem inter se in publico loco opidulo Galzech. Eciam magna pars erat, scripserunt litteras sub fide magna ad Regem Albertum ad Cracoviam suplicantes ac obsecrantes verbis et sermo faven-tissimo: ,,Quoniam jam videmus perniciem tocius Christiani-tatis omni die, quod iste Ladislaus non esset satis ad prote-gendam Christianitatem, ergo preparet sese quam peroptime, et nos cum eo copiose erimus, et Ladislaum de Buda leviter expugnare possimus, et te in Regem (facere) volumus, quia Regnum nostrum in dubium jam vacet. Quamobrem allate erant littere ad Albertum Regem per nuncium, rex (eas quum) perlegisset ac intelexisset, consilium fecit, et in consilio bene concesserunt. Rex Albertus ordinavit se ad Hungariam ad coronandam Begitatem *), quasi intrueus vellem contra fratrem suum Ladislaum Bohemum. Movit castorem suam ad Hunga-riam versus; cumque venisset sub Cassoviam, et predicti Hun-gari numeratim eum accesserunt quantum potuerunt. Et hoc erat iam ista disturbacio 1493 in mense Decembris in pro-festo Lucie virginis. Rex elegit legatos ad Cassovienses, ut ei adhererent. Cassovienses nullo modo non consencientes ei. Rex Albertus ira commotus obsedit Cassoviam, et jacuit sub ea in duobus mensibus et decem diebus. Inde quidem Paulus Kinisi cum Tracianis de seorso et cum variis gentibus, et Stephanus Bator et Strigoniensis concesserat gentem suam sub ducatu eorum. Erat in diebus illis frigora magna in ieme cum nivibus ingente, et cum pervenissent ad Regem Albertum, illico castra metati erant. E converso Rex robore castorem suam ob augerium posuit, ac ordinavit robore in tantum, quod volebant infideles repente ad eos invadere non potue- *) Sese iu Regem. runt. Ex utraque parte jacent, tamen exibant inter duo ca-stra ad Harch. Quidam gens Traciana sive Mirmidones Achili genere multos Polonos nocte subtrahebant, et vinctos perdu-cebant ad limites Turcarum. Gens Polonica, quoniam tenua esset, non potuit tanta miseria abstinere, sicut illi ex parte Hungaris. Vidit Rex Albertus, quod in dies defecisset in po-pulo suo; movit versus Poloniam aciem, et persequebantur pauperes sicut agneli per lupos, qui ad limitem Polonorum expugnaverunt eos, et sic Rex Albertus prevaricatus erat. Mon. Hung. historica. Scriptores I. E MICHAELIS BRUTl Ungarioarum rerum libro Imo. Verisimile quoque Vladislaum, in Leuchoviensi conventu, ab Alberto rege, et ceteris fratribus ad sese respiciendum, et regium munus incitatum, quod quidem diu tueri haud posset, ubi privati, ex illius cessatione occasione captata, magna cum illius dignitatis iactura, regnum pergerent praedae habere. Ita reges decere suo imperio parentes populos temperare, ut qui, unius iuris aequabilitate volentes, et prudentes starent, miti ac placido imperio, feroces, et contumaces, vi, ac sup-plicii metu in officio continerentur. Mon. Hung. hist. Script. XII. runt. Ex utraque parte jacent, tamen exibant inter duo ca-stra ad Harch. Quidam gens Traciana sive Mirmidones Achili genere multos Polonos nocte subtrahebant, et vinctos perdu-cebant ad limites Turcarum. Gens Polonica, quoniam tenua esset, non potuit tanta miseria abstinere, sicut illi ex parte Hungaris. Vidit Rex Albertus, quod in dies defecisset in po-pulo suo; movit versus Poloniam aciem, et persequebantur pauperes sicut agneli per lupos, qui ad limitem Polonorum expugnaverunt eos, et sic Rex Albertus prevaricatus erat. Mon. Hung. historica. Scriptores I. E MICHAELIS BRUTl Ungarioarum rerum libro Imo. Verisimile quoque Vladislaum, in Leuchoviensi conventu, ab Alberto rege, et ceteris fratribus ad sese respiciendum, et regium munus incitatum, quod quidem diu tueri haud posset, ubi privati, ex illius cessatione occasione captata, magna cum illius dignitatis iactura, regnum pergerent praedae habere. Ita reges decere suo imperio parentes populos temperare, ut qui, unius iuris aequabilitate volentes, et prudentes starent, miti ac placido imperio, feroces, et contumaces, vi, ac sup-plicii metu in officio continerentur. Mon. Hung. hist. Script. XII. O R A T I O coram Serenissimo domino Sigis- mundo Poloniae Rege invictissi- mo in reditu suae Maiestatis ex Lituania per R. P. D. Bernar- dum Vapouskij Radocho- uien. Prothonot. aplicum Cantorem etc.Canonicum Cracovien. Regiumq. Secretarium in augustissimo Cracovien. templo habita. Impressum per In Platea sancti Stepha- Florianum ni Anno M.D.XXUI. Optatissimus Maiestatis tue reditus Serenissime ac invic-tissime Rex incredibili nos omnes afficit gaudio, incolumem iNeducemque ut numen aliquod celo lapsum libenter intuemus Frincipem et gloriosissimum Regem nostrum de more venera-mur. Patrem patrie peregre venientem leti consalutamus. Pro cuius felicissimo statu suplicationes hic indiximus, Deum opti-mum, maximum divumque Stanislaum qui huic templo presi-det iugiter deprecati sumus. Quo sospite nulle adversantis fortune procelle, nulli hostes sunt nobis extimescendi. Quippe tanta est nominis Maiestatis tue magnitudo, tanta rerum ge-starum gloria, ut vel umbra nominis sui nos protegat ac tue-atur, ut non solum nos hocque inclytum Regnum sed et vicini O R A T I O coram Serenissimo domino Sigis- mundo Poloniae Rege invictissi- mo in reditu suae Maiestatis ex Lituania per R. P. D. Bernar- dum Vapouskij Radocho- uien. Prothonot. aplicum Cantorem etc.Canonicum Cracovien. Regiumq. Secretarium in augustissimo Cracovien. templo habita. Impressum per In Platea sancti Stepha- Florianum ni Anno M.D.XXUI. Optatissimus Maiestatis tue reditus Serenissime ac invic-tissime Rex incredibili nos omnes afficit gaudio, incolumem iNeducemque ut numen aliquod celo lapsum libenter intuemus Frincipem et gloriosissimum Regem nostrum de more venera-mur. Patrem patrie peregre venientem leti consalutamus. Pro cuius felicissimo statu suplicationes hic indiximus, Deum opti-mum, maximum divumque Stanislaum qui huic templo presi-det iugiter deprecati sumus. Quo sospite nulle adversantis fortune procelle, nulli hostes sunt nobis extimescendi. Quippe tanta est nominis Maiestatis tue magnitudo, tanta rerum ge-starum gloria, ut vel umbra nominis sui nos protegat ac tue-atur, ut non solum nos hocque inclytum Regnum sed et vicini populi vicinaque regna salutaria eius senserint praesidia. Nulla incircuitu barbaries, nulli hostes sunt, qui non animi Maie-statis tue magnitudinem inviotumque robur maximis suis cla-dibus non sint experti. Enimvero his paucis annis quibus ad Regni fastigium est evectus plures pene ex ferocissimis hosti-bus victorias reportavit, quam alius quisquam ab immortali deo optare ausus fuisset. Nulla incircuitu regio est quam Ma-iestas tua victricibus armis non calcaverit, vel auctoritate sua nominisque claritate non impleverit. Sensit potenciam Maie-statis tue simul et divinam prudentiam ea ora Ponti Euxini quam Tyras atque Ister celebratissimi Europe amnes influunt. Quam Valachiam vocamus, quam quidem in initio regnatio-nis sue tumultuantem ac hostiliacum Turcis ac Tartaris mo-lientem adeo uno felici praelio afflixit ut maxima eius gentis parte cesa, Satrapis ac proceribus in potestatem redactis, fe-rox alioqui natio, iam inde nihil movere ausa sit atque in officio perseveret. Senserunt paulo postea et immanissimi Scyte Tartari, quos Maiestas tua per praefectos apud Horiniam flu-men Visnoveciumque ingenti praelio superavit, captivos mise-rabilem piorum turbam predamque omnem ex rapacissimis ma-nibus evulsit. Senserunt et Moscovij extremi Sarmacie populi, quos apud Orsam ripamque Boristenis ulteriorem, haud pro-cul ab aris Alexandri Magni octuaginta milibus equitum bel-latorum una acie profligatis maximo ac cruentissimo conflictu adeo cecidit, ut tinctis cruore aquis Boristenes fluxisse. feratur. Quid dicam de bellicosis Bohemis, quos intra regnum suum tumultuantes, sui Regij iussa contemnentes ac iam ad arma circumspicientes Andrea Tancinio Sandomiriensi Satrapa so-lertisssimo viro legato ad eos misso primis motibus compes-cuit, armaque ex eorum manibus iam pene mota excussit. Austriam Viennamque Pannonie non per legatos sed solus ipse adiit, ornatissimo purpuratorum cinctus comitatu ex diversis gentibus et nationibus lingua moribus et habitu diversis. Ubi cum Maximiliano Romano Imperatore duobusque consangui-neis Ungarie ac Bohemie Regibus necnon plurimis Germanie ducibus congressus, summa ope adnixus est, ut pace inter christianos principes composita, contra Turcorum Imperato- populi vicinaque regna salutaria eius senserint praesidia. Nulla incircuitu barbaries, nulli hostes sunt, qui non animi Maie-statis tue magnitudinem inviotumque robur maximis suis cla-dibus non sint experti. Enimvero his paucis annis quibus ad Regni fastigium est evectus plures pene ex ferocissimis hosti-bus victorias reportavit, quam alius quisquam ab immortali deo optare ausus fuisset. Nulla incircuitu regio est quam Ma-iestas tua victricibus armis non calcaverit, vel auctoritate sua nominisque claritate non impleverit. Sensit potenciam Maie-statis tue simul et divinam prudentiam ea ora Ponti Euxini quam Tyras atque Ister celebratissimi Europe amnes influunt. Quam Valachiam vocamus, quam quidem in initio regnatio-nis sue tumultuantem ac hostiliacum Turcis ac Tartaris mo-lientem adeo uno felici praelio afflixit ut maxima eius gentis parte cesa, Satrapis ac proceribus in potestatem redactis, fe-rox alioqui natio, iam inde nihil movere ausa sit atque in officio perseveret. Senserunt paulo postea et immanissimi Scyte Tartari, quos Maiestas tua per praefectos apud Horiniam flu-men Visnoveciumque ingenti praelio superavit, captivos mise-rabilem piorum turbam predamque omnem ex rapacissimis ma-nibus evulsit. Senserunt et Moscovij extremi Sarmacie populi, quos apud Orsam ripamque Boristenis ulteriorem, haud pro-cul ab aris Alexandri Magni octuaginta milibus equitum bel-latorum una acie profligatis maximo ac cruentissimo conflictu adeo cecidit, ut tinctis cruore aquis Boristenes fluxisse. feratur. Quid dicam de bellicosis Bohemis, quos intra regnum suum tumultuantes, sui Regij iussa contemnentes ac iam ad arma circumspicientes Andrea Tancinio Sandomiriensi Satrapa so-lertisssimo viro legato ad eos misso primis motibus compes-cuit, armaque ex eorum manibus iam pene mota excussit. Austriam Viennamque Pannonie non per legatos sed solus ipse adiit, ornatissimo purpuratorum cinctus comitatu ex diversis gentibus et nationibus lingua moribus et habitu diversis. Ubi cum Maximiliano Romano Imperatore duobusque consangui-neis Ungarie ac Bohemie Regibus necnon plurimis Germanie ducibus congressus, summa ope adnixus est, ut pace inter christianos principes composita, contra Turcorum Imperato- rem cuius opes plus nimio et quam nobis tutum esset creve- rant bellum in Greciam transferetur, ulciscereturque Vladislai patrui sui clarissimi Regis indignam necem qui illic apud Var- nam in Euxini maris ora pulso iam omni Turcorum equitatu ac iam pene victor contra Amuratem fortissime pugnans oc- cubuit, una cum Juliano sancti Angeli Cardinali Eugenij Ro- mani pontificis legato, ad quam desideratam expeditionem, suas Maiestas tua vires regnique opes, immo et sanguinem si opus foret, et si in federatis eadem fuisset constantia obtulit. Sensit postea vim et potentiam Maiestatis tue rebellis Prus- siaci ordinis Milicia, urbium castellorumque suorum excidio, tociens fusa tociens profligata. Sensit et Albertus eorum sum- mus Magister, qui tot cladibus una supra aliam consternatus, cum nec intra Regium montem Prussie Metropolim satis tu- tum se esse existimaret, rebus deploratis suis Torunium venit et Maiestatem tuam suplex adoravit. Senserunt Saxones ac Germani quos in auxilium Prussiaci Magistri instructissimo exercitu cum fremitu ac furore venientes a Gedano clarissimo Kegni sui emporio ac a transitu Vistule circa Dersauam cum multa cede repulit, Nemetosque ad omnium rerum inopiam redactos intra Germaniam suam cum multa strage victor re- iecit, oppida per eos intercepta deiectis Germanorum prae- sidiis momento temporis recuperavit. Quid de Ungaria conti- guo regno referam, quam cum Turcorum Imperator ante an- num gravissimo bello premeret, Sabaciam ac Nanderalbam validissimas Ungaria arces intercepisset, iamque Budam Pano- niorum Regiam totamque Ungariam victorie premium sibi proponeret; ad solam Maiestatis tue missi exercitus famam, quem Joannes Tarnovius ductavit, rebus diffisus suis, motis castris cum ingenti dolore Bisauncium versus retro abijt. Itemtidem inter suos testatus Sigismundum Regem victorie sue cursum remorari. Hoc quoque non minoris prudencie ac laudis est quod cum Tauricanus Tartarus bello et armis expeditissimus bar- barus nulli fidem servaverit unquam, cum Basilio, potentissimo Moscorum duce novissimis his diebus Maiestas tua quinquen- nale fedus inijt, ut hanc comunem tocius Sarmacie immo to- cius christianitatis pestem frenis Boristeni impositis extra 44 rem cuius opes plus nimio et quam nobis tutum esset creve- rant bellum in Greciam transferetur, ulciscereturque Vladislai patrui sui clarissimi Regis indignam necem qui illic apud Var- nam in Euxini maris ora pulso iam omni Turcorum equitatu ac iam pene victor contra Amuratem fortissime pugnans oc- cubuit, una cum Juliano sancti Angeli Cardinali Eugenij Ro- mani pontificis legato, ad quam desideratam expeditionem, suas Maiestas tua vires regnique opes, immo et sanguinem si opus foret, et si in federatis eadem fuisset constantia obtulit. Sensit postea vim et potentiam Maiestatis tue rebellis Prus- siaci ordinis Milicia, urbium castellorumque suorum excidio, tociens fusa tociens profligata. Sensit et Albertus eorum sum- mus Magister, qui tot cladibus una supra aliam consternatus, cum nec intra Regium montem Prussie Metropolim satis tu- tum se esse existimaret, rebus deploratis suis Torunium venit et Maiestatem tuam suplex adoravit. Senserunt Saxones ac Germani quos in auxilium Prussiaci Magistri instructissimo exercitu cum fremitu ac furore venientes a Gedano clarissimo Kegni sui emporio ac a transitu Vistule circa Dersauam cum multa cede repulit, Nemetosque ad omnium rerum inopiam redactos intra Germaniam suam cum multa strage victor re- iecit, oppida per eos intercepta deiectis Germanorum prae- sidiis momento temporis recuperavit. Quid de Ungaria conti- guo regno referam, quam cum Turcorum Imperator ante an- num gravissimo bello premeret, Sabaciam ac Nanderalbam validissimas Ungaria arces intercepisset, iamque Budam Pano- niorum Regiam totamque Ungariam victorie premium sibi proponeret; ad solam Maiestatis tue missi exercitus famam, quem Joannes Tarnovius ductavit, rebus diffisus suis, motis castris cum ingenti dolore Bisauncium versus retro abijt. Itemtidem inter suos testatus Sigismundum Regem victorie sue cursum remorari. Hoc quoque non minoris prudencie ac laudis est quod cum Tauricanus Tartarus bello et armis expeditissimus bar- barus nulli fidem servaverit unquam, cum Basilio, potentissimo Moscorum duce novissimis his diebus Maiestas tua quinquen- nale fedus inijt, ut hanc comunem tocius Sarmacie immo to- cius christianitatis pestem frenis Boristeni impositis extra 44 Tauricam ultra paludem Meotidem Tanaimque in extremos Scithie campos procul pellat, optatamque ac necessariam terris suis pacem reddat. Et hoc pvofecto magne felicitatis est, quod Sigismundum filium Magnum Litauanie ducem declaravit eum-que apud Alanos, Tauanos, Roxanos ac Massagetas late impe-rare iussit circum Ohronem Turuntum ac Boristenem precipuos Sarmacie amnes, quo prudentissimo consilio et amplissimam Li-tauaniam Polonie Regno nexu firmissimo copulavit et Sigis-mundo filio ad avitum Regnum gradum fecit. Quibus duobus Imperijs populisque iunctis, nullum unquam bellum gestum est, quod non felicissimum habuisset exitum. Et cum hec omnia foris recte se habeant, ut domi quoque pacem et quie-tem nobis pariat oramus, fortunis nostris que a malivolis im-pune diripiuntur ut consulat obsecramus, iura. ministrorum dei si sua sibi a Christo Rege servari vult, ut diligentius custo-diat suplicamus. Quemadmodum id christianissimi Maiestatis tue progenitores, clarissima orthodoxe fidei lumina sedulo factitarunt. Ne tam licentiose rapine ira numinis irritata, gravi aliquo regni casu (quod deus omen avertat) expientur parce pio generi et propius res aspice nostras. Habiturus ob id me-ritum a deo Opt. Max. huiusque augustissimi templi patrono mercedem condignam Regnique sui desideratum incrementumj ut quod florens a maioribus regnum recepit, liberis suis post multam etatem longe florentissimum relinquat DIXI. Tauricam ultra paludem Meotidem Tanaimque in extremos Scithie campos procul pellat, optatamque ac necessariam terris suis pacem reddat. Et hoc pvofecto magne felicitatis est, quod Sigismundum filium Magnum Litauanie ducem declaravit eum-que apud Alanos, Tauanos, Roxanos ac Massagetas late impe-rare iussit circum Ohronem Turuntum ac Boristenem precipuos Sarmacie amnes, quo prudentissimo consilio et amplissimam Li-tauaniam Polonie Regno nexu firmissimo copulavit et Sigis-mundo filio ad avitum Regnum gradum fecit. Quibus duobus Imperijs populisque iunctis, nullum unquam bellum gestum est, quod non felicissimum habuisset exitum. Et cum hec omnia foris recte se habeant, ut domi quoque pacem et quie-tem nobis pariat oramus, fortunis nostris que a malivolis im-pune diripiuntur ut consulat obsecramus, iura. ministrorum dei si sua sibi a Christo Rege servari vult, ut diligentius custo-diat suplicamus. Quemadmodum id christianissimi Maiestatis tue progenitores, clarissima orthodoxe fidei lumina sedulo factitarunt. Ne tam licentiose rapine ira numinis irritata, gravi aliquo regni casu (quod deus omen avertat) expientur parce pio generi et propius res aspice nostras. Habiturus ob id me-ritum a deo Opt. Max. huiusque augustissimi templi patrono mercedem condignam Regnique sui desideratum incrementumj ut quod florens a maioribus regnum recepit, liberis suis post multam etatem longe florentissimum relinquat DIXI. Et non longinquae taedia militiae. Intrepidi tota pugnarunt luce, furenti Marte viri; ut grando dum cadit hostis iners Felices animas, quibus hic occumbere pulchra Morte datum, et campis vivere in Elisiis. Pro Ohristo pugnare, mori: certissima laus est Qui tribuit magnis premia militibus. Gloria magna etiam tantum superasse tirannum Vincere terribilem vel potuisse ducem. Danubium, Vislam, qui Renum et Gallica sceptra Volvebat magno pectore sepe furens; Jam Capitolinas animo conceperat arces Jungere et imperio Betica regna suo, Concidit infelix primoque in limine tantos Deponit fastus, dum timet atque fugit Non impune feres regi data verba Polono Perfide Basili; mox tua regna premet Nil tihi iam fastus tercentum milia prosunt Nil equitum: immensae divitiaeque nihil, Nil tibi iam prodest: ritumque fidemque Latinam Spernere, vel regnis scisma fovere tuis, Disce tuo exemplo claues non tempore Petri Perfide: Christocolas iam Leo pascit oves Iste tuos demens compellet linquere pastor Errores fastus comprimet iste tuos. Sismundo an nescis sacratum hic tradidit ensem, Quo vincet gentes tutus ubique tuas. Jam te Pontificis sacrata ad ovilia ducet Scismatis hic penas perfidiaeque dabis, Jam Tanaim tibi Rex iam magni Cesaris aras Eripiet, montes sumet hiperboreos Antiquam repetet patriam loca prima parentum. Venit hiperboreis lingua Polona locis Nec tibi linquetur Scithiae Rha et caspius amnis Extremoque tenes quidquid in Oceano. Nec tibi linquentur gelidae Meotidis undae Sarmaticumque salum; quidquid ubique tenes. — Et non longinquae taedia militiae. Intrepidi tota pugnarunt luce, furenti Marte viri; ut grando dum cadit hostis iners Felices animas, quibus hic occumbere pulchra Morte datum, et campis vivere in Elisiis. Pro Ohristo pugnare, mori: certissima laus est Qui tribuit magnis premia militibus. Gloria magna etiam tantum superasse tirannum Vincere terribilem vel potuisse ducem. Danubium, Vislam, qui Renum et Gallica sceptra Volvebat magno pectore sepe furens; Jam Capitolinas animo conceperat arces Jungere et imperio Betica regna suo, Concidit infelix primoque in limine tantos Deponit fastus, dum timet atque fugit Non impune feres regi data verba Polono Perfide Basili; mox tua regna premet Nil tihi iam fastus tercentum milia prosunt Nil equitum: immensae divitiaeque nihil, Nil tibi iam prodest: ritumque fidemque Latinam Spernere, vel regnis scisma fovere tuis, Disce tuo exemplo claues non tempore Petri Perfide: Christocolas iam Leo pascit oves Iste tuos demens compellet linquere pastor Errores fastus comprimet iste tuos. Sismundo an nescis sacratum hic tradidit ensem, Quo vincet gentes tutus ubique tuas. Jam te Pontificis sacrata ad ovilia ducet Scismatis hic penas perfidiaeque dabis, Jam Tanaim tibi Rex iam magni Cesaris aras Eripiet, montes sumet hiperboreos Antiquam repetet patriam loca prima parentum. Venit hiperboreis lingua Polona locis Nec tibi linquetur Scithiae Rha et caspius amnis Extremoque tenes quidquid in Oceano. Nec tibi linquentur gelidae Meotidis undae Sarmaticumque salum; quidquid ubique tenes. — Qua currit Viadus, niveis qua Vistula limphis Et non Pannoniis arva remota loois, Inducas fortes Lituos socia arma Polonis Juncta sodalitio pectora fida bono. Per lata hec gens arva manet Maeotidis: inte Osque Boristenium Sarmaticumque mare Nempe ad Alexandri aras et Smolentia castra Fulget in Arctoa maxima terra plaga Quaque Boristeniis miscet se Nebrius undis Vicina est iossis Taurica mesta tuis. Carpatii venient fusci tua turba Ruteni: Terra Leoninis arcibus illa nitet. Quaque fluit Tyras Euxini ad littora Ponti Accedet castris gens Podolea tuis. Cumque suis ducibus veniet Masovia fortis, Quae dabit armatos belligerosque viros. Prutenosque tuos accendas maxime princeps Gens hec Sarmaticis adiacet aequoribus, Fortia ubi Mariae consurgunt moenia burgi, Terra potens magnis mercibus atque mari, Barbatus niveo vetatus tegmine miles Nigranti veniet, natus ad arma, cruce. Hic quondam pulsus Solimis tua regna subintrat Sarmaticus Sirie qui modo cultor erat, Ad te etiam tandem Stolpensia signa redibunt, Que fuerant patrui sub ditione tui. Accurrent agiles ad martia bella Valachi, Gens ductum nostris Regibus ista subest. Hi populi promptis animis tua iussa capessent Aspicies castris agmina magna tuis. Nil externa tibi princeps sperare iuvabit Auxilia: a surdis auribus ista petis. Istricolas vicisse Getas tua gloria nempe est Atque sagittiferos perdomuisse Scitas. Nil illis sua tela valent, plenaeque pharetre Illita nil atro spicula felle iuvant: Taurica te expectat Scitico dominata tiranno Qua currit Viadus, niveis qua Vistula limphis Et non Pannoniis arva remota loois, Inducas fortes Lituos socia arma Polonis Juncta sodalitio pectora fida bono. Per lata hec gens arva manet Maeotidis: inte Osque Boristenium Sarmaticumque mare Nempe ad Alexandri aras et Smolentia castra Fulget in Arctoa maxima terra plaga Quaque Boristeniis miscet se Nebrius undis Vicina est iossis Taurica mesta tuis. Carpatii venient fusci tua turba Ruteni: Terra Leoninis arcibus illa nitet. Quaque fluit Tyras Euxini ad littora Ponti Accedet castris gens Podolea tuis. Cumque suis ducibus veniet Masovia fortis, Quae dabit armatos belligerosque viros. Prutenosque tuos accendas maxime princeps Gens hec Sarmaticis adiacet aequoribus, Fortia ubi Mariae consurgunt moenia burgi, Terra potens magnis mercibus atque mari, Barbatus niveo vetatus tegmine miles Nigranti veniet, natus ad arma, cruce. Hic quondam pulsus Solimis tua regna subintrat Sarmaticus Sirie qui modo cultor erat, Ad te etiam tandem Stolpensia signa redibunt, Que fuerant patrui sub ditione tui. Accurrent agiles ad martia bella Valachi, Gens ductum nostris Regibus ista subest. Hi populi promptis animis tua iussa capessent Aspicies castris agmina magna tuis. Nil externa tibi princeps sperare iuvabit Auxilia: a surdis auribus ista petis. Istricolas vicisse Getas tua gloria nempe est Atque sagittiferos perdomuisse Scitas. Nil illis sua tela valent, plenaeque pharetre Illita nil atro spicula felle iuvant: Taurica te expectat Scitico dominata tiranno 351 0 quam frugiferi terra beata soli. Illic bonspicies celebrate moenia Caphe Et celebres Ctenis Simboleosque sinus, Fausto hanc magnanimus peragrauit Marte Vitoldus Estque tuae potior pars ea Sarmatiae. Sume animum princeps gentemque expelle nephandam Et redeat felix sub tua regna solum, Perpetuis alias bellis tua regna prementur Cumque minus timeas, Tartarus hostis adest. Advolat hirsuto pharetratus barbarus ore, Innocuas passim concremat igne domos, Haec miseros rapit agricolas trepidasque puellas, Cogitur instantes damma timere canes, Pelluntur flentes manibus post terga revinctis Sed patriam luctus linquere raaior erat; Nil prosunt sparsi per lactea colla capilli Nil iuvenis clara nobilitate valet: Summa est barbaries, sunt ferrea pectora genti Si cor perquiris nil nisi virus inest. Perfida gens, crudelis, equos equitatque voratque Atque bibit: cereris nullus ibi usus adest, Christicolas diris miseros cruciatibus urgent Et cogunt vinctos pondera ferre viros. 0 populi Sismunde tui spes una salusque Averte a gregibus tam fera facta tuis, Eripias tetro qui iam in squallore morantur Dedecus est animum talia ferre tuum, Sunt tibi robusti artus: est matura iuventus Ingenium multa sobrietate viget, Vincere quae norunt gentes, exercitus ingens Virtutem ingenuus quisque Polonus habet; Sunt tibi victrices turmae, sunt pectora fida Militiae: si vis, Taurica crede, tua est. Nec volo quod tantos studeas tolerare labores : Praefectus peraget quilibet ista tuus, Ipse ruet populus cupidi Mavortis ad arma Aes tibi sufficiet consiliumque dare, 351 0 quam frugiferi terra beata soli. Illic bonspicies celebrate moenia Caphe Et celebres Ctenis Simboleosque sinus, Fausto hanc magnanimus peragrauit Marte Vitoldus Estque tuae potior pars ea Sarmatiae. Sume animum princeps gentemque expelle nephandam Et redeat felix sub tua regna solum, Perpetuis alias bellis tua regna prementur Cumque minus timeas, Tartarus hostis adest. Advolat hirsuto pharetratus barbarus ore, Innocuas passim concremat igne domos, Haec miseros rapit agricolas trepidasque puellas, Cogitur instantes damma timere canes, Pelluntur flentes manibus post terga revinctis Sed patriam luctus linquere raaior erat; Nil prosunt sparsi per lactea colla capilli Nil iuvenis clara nobilitate valet: Summa est barbaries, sunt ferrea pectora genti Si cor perquiris nil nisi virus inest. Perfida gens, crudelis, equos equitatque voratque Atque bibit: cereris nullus ibi usus adest, Christicolas diris miseros cruciatibus urgent Et cogunt vinctos pondera ferre viros. 0 populi Sismunde tui spes una salusque Averte a gregibus tam fera facta tuis, Eripias tetro qui iam in squallore morantur Dedecus est animum talia ferre tuum, Sunt tibi robusti artus: est matura iuventus Ingenium multa sobrietate viget, Vincere quae norunt gentes, exercitus ingens Virtutem ingenuus quisque Polonus habet; Sunt tibi victrices turmae, sunt pectora fida Militiae: si vis, Taurica crede, tua est. Nec volo quod tantos studeas tolerare labores : Praefectus peraget quilibet ista tuus, Ipse ruet populus cupidi Mavortis ad arma Aes tibi sufficiet consiliumque dare, Tunc tua securo claudentur regna recessn Baltiacique raaris Cimmeriique sinus. Tunc tibi pandentur magni commerfcia mundi, Per maria et terras divitiasque dabunt. Una tua Euxino cernetur in aequore classis Atque in Sarmaticis altera littoribus, Ista per occiduas transit spectabilis undas Ast alia aeoos ibit ad Assirios. Hispani hanc onerant, Galli, ditesque Britanni, Hellespontiacis mercibus illa valet. Ad Constantini arces et Trapesuntia castra Accedet binis noctibus atque die Aurifera hic tellus: sunt aurea vellera colchis Multum auri dives Phasidis unda vehit. Tunc nolo invideas opulentis regibus aurum Congeret immensas gens tua divitias. Nolo his invideas, terrent qui classibus Indos Et qui Arabum occiduis navibus aequor arant: Sismundus toto fiet Rex maximus orbe Qualis sub solis sidere nullus erat. Tunc bona pax populis dabitur firma atque perennis Sarmatia ingentes accumulabit opes, Templa deo nostro atque aras statuemus ubique Et facies populis aurea secla tuis. Non impune tuas quisquam turbaverit arces A tibi vicina gente tributa feres. Moskia sic poterit preciosas mittere pelles Ut niveum et gemmas India mittit ebur, Quid populos Asie referam circum aequora Ponti Vix capient census atria magna tuos. Hic etiam Christi degunt sub nomine gentes Et poterunt Martis facta iuvare tui. Adde tuas arces Kiliam atque Albentia castra Restituet portus Taurica capta tuos. Sume animum princeps nosque haec ad tempora perfer Carminibus vievs tempus in omne meis. Jam misera expansis te spectat Graecia palmis Tunc tua securo claudentur regna recessn Baltiacique raaris Cimmeriique sinus. Tunc tibi pandentur magni commerfcia mundi, Per maria et terras divitiasque dabunt. Una tua Euxino cernetur in aequore classis Atque in Sarmaticis altera littoribus, Ista per occiduas transit spectabilis undas Ast alia aeoos ibit ad Assirios. Hispani hanc onerant, Galli, ditesque Britanni, Hellespontiacis mercibus illa valet. Ad Constantini arces et Trapesuntia castra Accedet binis noctibus atque die Aurifera hic tellus: sunt aurea vellera colchis Multum auri dives Phasidis unda vehit. Tunc nolo invideas opulentis regibus aurum Congeret immensas gens tua divitias. Nolo his invideas, terrent qui classibus Indos Et qui Arabum occiduis navibus aequor arant: Sismundus toto fiet Rex maximus orbe Qualis sub solis sidere nullus erat. Tunc bona pax populis dabitur firma atque perennis Sarmatia ingentes accumulabit opes, Templa deo nostro atque aras statuemus ubique Et facies populis aurea secla tuis. Non impune tuas quisquam turbaverit arces A tibi vicina gente tributa feres. Moskia sic poterit preciosas mittere pelles Ut niveum et gemmas India mittit ebur, Quid populos Asie referam circum aequora Ponti Vix capient census atria magna tuos. Hic etiam Christi degunt sub nomine gentes Et poterunt Martis facta iuvare tui. Adde tuas arces Kiliam atque Albentia castra Restituet portus Taurica capta tuos. Sume animum princeps nosque haec ad tempora perfer Carminibus vievs tempus in omne meis. Jam misera expansis te spectat Graecia palmis Indigno premitur gens miseranda iugo. Te magnum expectant Bizantia moenia regem, Te servatorem, te dominumque vocant, Te quoque sollicitant patrui Rex magne perempti Funera: Turcorum concidit ille dolo. Jam Tyras tibi se facilem prestabit et Ister Et facilis pressis collibus Haemus erit. Ergo age victricem pro Christo in proelia Martem Assumas, a quo praemia digna feras, Atque Aquilas imitere tuas per summa volantes Sidera: non una que regione manent Nos pro te ad superos fundemus vota precesque Ut tibi dent Pilii secula longa senis. (Carmina de memorabili cede Scismaticorum Moscoviorum per Serenissimum ac Invictissi-mum D. Sigismundum Regem Polonie magnum Ducem Lituanie , Russie, Prussie Sarmatieque Europee dominum et heredem apud aras Ale-xandri magni peracta.) 45 Indigno premitur gens miseranda iugo. Te magnum expectant Bizantia moenia regem, Te servatorem, te dominumque vocant, Te quoque sollicitant patrui Rex magne perempti Funera: Turcorum concidit ille dolo. Jam Tyras tibi se facilem prestabit et Ister Et facilis pressis collibus Haemus erit. Ergo age victricem pro Christo in proelia Martem Assumas, a quo praemia digna feras, Atque Aquilas imitere tuas per summa volantes Sidera: non una que regione manent Nos pro te ad superos fundemus vota precesque Ut tibi dent Pilii secula longa senis. (Carmina de memorabili cede Scismaticorum Moscoviorum per Serenissimum ac Invictissi-mum D. Sigismundum Regem Polonie magnum Ducem Lituanie , Russie, Prussie Sarmatieque Europee dominum et heredem apud aras Ale-xandri magni peracta.) 45 INDEX. Sine signo: Vapovii Chronica. M. Mathiae de Miechow editio a. 1519. P. E scriptoribus prussicis. R. Ex annalibus ruthenicis. H. E scriptoribus rerum hungar. Achmat filius Bajazeti 103, 111. Adrianus Pont. Max. 187, 191. Albertus, Brandenburgensis Marchio Mag. Crucif. 99. 128, 145, 163—183, 199, 201, 202. Alexander VI Pontifex Komanus 1, 8, 37, 40, 44, M. 271. Alexander filius Casimiri in RegemPo-loniae a patre destinatus 10 duxLi-thuaniae electus, a nonnullis in re-gem Poloniae exoptatus 15. Bellum contra Joannem Moscoviae ducem movit 39 Legatos ad Sachmatem mit-tit 41. Ambit regnum Poloniae in conventu electionis Petricoviensi 45 in regem electus unionem cum M. D. Lithuaniae renovat 46, coronatur, Sachmatis legationem benigne audit 47. In Lituaniam proficiscitur 49, bellum cum Moscovitis parat, foedus cum eis init 51. In Lublino conventum habet 52 Pokucie recuperat, in Prus-siam proficiscitur 53 conventum in Brzescie convocat 54 Sachmatem in Radomiensem conventionem ducit 56 Cracoviam paraiyticus transit 58 Mendligeri legatione persuasus Sach-matem incarcerat; Bogdanus ei Po-kucie restituit 59 Tartari Lituaniam vastant 60 Pokucie amissum, recu-peratur 63. Conventu in Lublin ce-lebrato Lithuaniam pergit 64 aegro-tus 6Q moritur 68 Viluae sepultus 69. Ejus ingenium 70. M. 257, 263, 271. 273, 274, 275, 276,277,278,279, 280, 281, 285 P. 289, 300 R. 303, 304, 306, 307, 308, 309, 310, 811, 312, 313, 315. Anastazya kniahini slucka R. 310. Anna Casimiri H. filia P. 298. Anna Galliarum regis neptis, Vladi- slai Hungariae uxor 49, 51. M. 183. Anna Masoviae dux 100, 145. M. 285. Anna Mechelburgensis 86. Anna Sigism. regis filia 169. Anna Vladislai Hung. filia 129, 134 M. 285. Aslam Sultanus 195, 196, 204, 205,225, 226, 227, 228, 235, 236, 237, 242, 244, 246, 247, 248. Auria de Andreas 240, 247, 248. Baduarus Joannes orator Venetus 48 M. 275. Baisen Niclos, haubtman v. Stum. P. 301. Balinski medicus M. 280. Baltasar, praep. Valkirchensis 132. Barbara uxor Sigism. 106, 123, 127, 138, 157. Barninus dux Pomeraniae 200, 209. Bartholomaeus, Munsterbergensis dux 130. Bartoslavitius Gregorius 82. Basilius, Moscoviae dux 75, 76, 83,94, 110, 114 - 123, 135, 139, 143, 146, 151, 158, 183, 184, 188,241,242,247, 248. Batikerej R. 309. Batoreus Stephanus H. 316, 317, 318, 321, 326. Batyanus Ungarus 252. Beatrix, vidua regis Mathiae H. 326. Bernardinus s. Crucis 104. Bethigerei, Mendligeri fillus 98. INDEX. Sine signo: Vapovii Chronica. M. Mathiae de Miechow editio a. 1519. P. E scriptoribus prussicis. R. Ex annalibus ruthenicis. H. E scriptoribus rerum hungar. Achmat filius Bajazeti 103, 111. Adrianus Pont. Max. 187, 191. Albertus, Brandenburgensis Marchio Mag. Crucif. 99. 128, 145, 163—183, 199, 201, 202. Alexander VI Pontifex Komanus 1, 8, 37, 40, 44, M. 271. Alexander filius Casimiri in RegemPo-loniae a patre destinatus 10 duxLi-thuaniae electus, a nonnullis in re-gem Poloniae exoptatus 15. Bellum contra Joannem Moscoviae ducem movit 39 Legatos ad Sachmatem mit-tit 41. Ambit regnum Poloniae in conventu electionis Petricoviensi 45 in regem electus unionem cum M. D. Lithuaniae renovat 46, coronatur, Sachmatis legationem benigne audit 47. In Lituaniam proficiscitur 49, bellum cum Moscovitis parat, foedus cum eis init 51. In Lublino conventum habet 52 Pokucie recuperat, in Prus-siam proficiscitur 53 conventum in Brzescie convocat 54 Sachmatem in Radomiensem conventionem ducit 56 Cracoviam paraiyticus transit 58 Mendligeri legatione persuasus Sach-matem incarcerat; Bogdanus ei Po-kucie restituit 59 Tartari Lituaniam vastant 60 Pokucie amissum, recu-peratur 63. Conventu in Lublin ce-lebrato Lithuaniam pergit 64 aegro-tus 6Q moritur 68 Viluae sepultus 69. Ejus ingenium 70. M. 257, 263, 271. 273, 274, 275, 276,277,278,279, 280, 281, 285 P. 289, 300 R. 303, 304, 306, 307, 308, 309, 310, 811, 312, 313, 315. Anastazya kniahini slucka R. 310. Anna Casimiri H. filia P. 298. Anna Galliarum regis neptis, Vladi- slai Hungariae uxor 49, 51. M. 183. Anna Masoviae dux 100, 145. M. 285. Anna Mechelburgensis 86. Anna Sigism. regis filia 169. Anna Vladislai Hung. filia 129, 134 M. 285. Aslam Sultanus 195, 196, 204, 205,225, 226, 227, 228, 235, 236, 237, 242, 244, 246, 247, 248. Auria de Andreas 240, 247, 248. Baduarus Joannes orator Venetus 48 M. 275. Baisen Niclos, haubtman v. Stum. P. 301. Balinski medicus M. 280. Baltasar, praep. Valkirchensis 132. Barbara uxor Sigism. 106, 123, 127, 138, 157. Barninus dux Pomeraniae 200, 209. Bartholomaeus, Munsterbergensis dux 130. Bartoslavitius Gregorius 82. Basilius, Moscoviae dux 75, 76, 83,94, 110, 114 - 123, 135, 139, 143, 146, 151, 158, 183, 184, 188,241,242,247, 248. Batikerej R. 309. Batoreus Stephanus H. 316, 317, 318, 321, 326. Batyanus Ungarus 252. Beatrix, vidua regis Mathiae H. 326. Bernardinus s. Crucis 104. Bethigerei, Mendligeri fillus 98. Bielski Fiedor Iwanowioz R. 311,318. Bielewski Iwan, Andrej, Wasili R.311. Bissovius Philippus 207, 208. Boemusius Milon H. 328. Bogdanus filius Stephani pal. Mold. 64, 59, 62, 68, 78, 86, 87, 88-91, 99, 199, 200. M. 279 R. 310. Boguslav v. Pommern P. 297, 298, 300. Bona Sigismundi uxor 153, 154, 163, 192, 229, 247. Boratinski Joannes 156. Bprbonius dux 219, 220. Borek Stanislaus, can. cracov. 192. Brosovecius Jacobus 173. Buczacki R. 312. Buk Jorge P. 301. Buslai de Moyses Aulae Regiae praef. 131. Caci Joannes, Ferd. copiarum dux 230. Calimachus Philippus mortuus 22 M. 268. H. 316. Camenecius Nicolaus Crac. Palatinus 88—90, 107, 137 M. 264. Camenecius Martinus 108, 141, 162, 222. Camenecius Henricus 21 M. 267. Capellus Paulus Orator Sen. Veneti 16, 17 M. 258. Capistranus Joannes M. 259. Carlacius Osvaldus 71, 91. Carncovski Joannes ep. Premisl. 219, 231. Carolus nepos Maxim. Hisp. rex Imp. Rom. 158 ex Hispania in Brabantiam mari vehitur 169, filiam connubio jun-git Alexandro de Medicis l92 ejus cum Francisco Gall. rege bellum 197 Kex Galliae captus 203. Foedus cbntra Carolum 205. Obsidio Romae 221, 222 Genuam et Aversam expugnat 223, 228 Congressus cum Clemente VII Bononiae 230, contra Solimanum bellum parat 239, 240, 241 Andreae de Auria navales successus 247, 248. Casimirus ( beatus) 2, 156 M. 381 P. 286, 290. Casimirus Marchio Brandenburgensis 131, 154, 155. Casimirus Magnus (II) rex Pol. M.260. Casimirus Rex Colomiam cum magno exercitu pergit — iuramentum a Ste-phano Palatino Moldaviae accipit 3, 4. filium Albertum contra Tartaros mittit 5. Ejus cum rege Mathia dis-sensiones 7. Joannem Albertum con-tra Vladislaum regem Bohemiae et Hungariae suscitat. 10 quam ob rem iniquis condicionibus pacem cum Jo-anne Duce Moscoviae init 11. Bel-lum contra Vladislaum parans in lan-guorena incidit, testamentum condit, moritur 13. Ejus gesta 14. M. 257, 258 P. 286, 287, 289, 290, 291, 292. 293, 294, 295, 296, 297, 299. R. 302. 303. H. 316, 318. Casimirus dux Tessinensis 106 M. 269, 272. Caspar episcopus Calliensis leg. Alex. VI 37. M. 264. Caucathes H. 324. Chodecz de Otto Pal. Podoliae 108. Chodecz de Stanislaus R. Pol. Marschal- cus 108. Charzeres Sigismundus Quinqueeccl. ep. H. 327. Chojenski Joannes 231. Chlebowicz Jurgi R. 315. Chlebowicz Mikołaj B. 306. Chlebowicz Stanisaw R. 312. Chreptowicz R. 306. Christiernus rex Daniae 188, 189. Christophorus Labacensis episcopus 182. Christophorus Metropolita Bremensis 131. Chugbitius Joannes H. 329. Ciakel Georgius 124, 126. Cibacus Emericus, Antistes Varad. 252. Cinisius Paulus H. 328. Clemens VII P. M. 191, 204, 205, 219, 220, 221, 230. Columna Prosper 153, 155. Conradus dux Masoviae 31, 48, 51. M. 258, 274, 285. Conventus 41 electionis Petricoviae 44 Lublini 52—Beresciae 54 Radom. 56 Lublini64 electionis Petricoviae 71. Cracoviae 73 Cracoviae 76, 77. Pe-tricoviae 94 ibidem 100 ibidem 112, Radom. 113 Grodnae 116, Petri-coviae 145, Cracoviae 153, Berest. 157 Petricoviae 158 Thorunii 163. Bidgostiae; de conventu Petricoviensi plura nee non de conv. particulari Srodensi 186, 187. Petricoviae 201 Petricoviae 206 Petricoviae 225 Pe-tricoviae electio Sig. Aug. 229 Pe-tricoviae turbulentus 243, 244. M. 257, 264, 273, 276 P. 293, 302. Copacius Moldavus 99. Coscelecius Andreas 94, 98,138. Coscelecius Jacobus 94. Coscelecius Joannes praef. Marienb. 178. Cozak Soltanus 57, 58 M. 277. Crieius Andreas Praem. episc.197, 219. Crupskij miles Joannis Alberti 12. Curozwanky de Creslaus Ep. Cujavien- sis 22, 24, 25 M. 273, 274. Crysski 166. Cuspinianus, Max. orator 126,132,135. Czarnkovius Andreas 155. Dandalus Marcus 16 M. 258. Dantiscus Joannes 136. Dascovitius Eustachius 82, 157, 190, 224, 235, 236, 244, 245. Bielski Fiedor Iwanowioz R. 311,318. Bielewski Iwan, Andrej, Wasili R.311. Bissovius Philippus 207, 208. Boemusius Milon H. 328. Bogdanus filius Stephani pal. Mold. 64, 59, 62, 68, 78, 86, 87, 88-91, 99, 199, 200. M. 279 R. 310. Boguslav v. Pommern P. 297, 298, 300. Bona Sigismundi uxor 153, 154, 163, 192, 229, 247. Boratinski Joannes 156. Bprbonius dux 219, 220. Borek Stanislaus, can. cracov. 192. Brosovecius Jacobus 173. Buczacki R. 312. Buk Jorge P. 301. Buslai de Moyses Aulae Regiae praef. 131. Caci Joannes, Ferd. copiarum dux 230. Calimachus Philippus mortuus 22 M. 268. H. 316. Camenecius Nicolaus Crac. Palatinus 88—90, 107, 137 M. 264. Camenecius Martinus 108, 141, 162, 222. Camenecius Henricus 21 M. 267. Capellus Paulus Orator Sen. Veneti 16, 17 M. 258. Capistranus Joannes M. 259. Carlacius Osvaldus 71, 91. Carncovski Joannes ep. Premisl. 219, 231. Carolus nepos Maxim. Hisp. rex Imp. Rom. 158 ex Hispania in Brabantiam mari vehitur 169, filiam connubio jun-git Alexandro de Medicis l92 ejus cum Francisco Gall. rege bellum 197 Kex Galliae captus 203. Foedus cbntra Carolum 205. Obsidio Romae 221, 222 Genuam et Aversam expugnat 223, 228 Congressus cum Clemente VII Bononiae 230, contra Solimanum bellum parat 239, 240, 241 Andreae de Auria navales successus 247, 248. Casimirus ( beatus) 2, 156 M. 381 P. 286, 290. Casimirus Marchio Brandenburgensis 131, 154, 155. Casimirus Magnus (II) rex Pol. M.260. Casimirus Rex Colomiam cum magno exercitu pergit — iuramentum a Ste-phano Palatino Moldaviae accipit 3, 4. filium Albertum contra Tartaros mittit 5. Ejus cum rege Mathia dis-sensiones 7. Joannem Albertum con-tra Vladislaum regem Bohemiae et Hungariae suscitat. 10 quam ob rem iniquis condicionibus pacem cum Jo-anne Duce Moscoviae init 11. Bel-lum contra Vladislaum parans in lan-guorena incidit, testamentum condit, moritur 13. Ejus gesta 14. M. 257, 258 P. 286, 287, 289, 290, 291, 292. 293, 294, 295, 296, 297, 299. R. 302. 303. H. 316, 318. Casimirus dux Tessinensis 106 M. 269, 272. Caspar episcopus Calliensis leg. Alex. VI 37. M. 264. Caucathes H. 324. Chodecz de Otto Pal. Podoliae 108. Chodecz de Stanislaus R. Pol. Marschal- cus 108. Charzeres Sigismundus Quinqueeccl. ep. H. 327. Chojenski Joannes 231. Chlebowicz Jurgi R. 315. Chlebowicz Mikołaj B. 306. Chlebowicz Stanisaw R. 312. Chreptowicz R. 306. Christiernus rex Daniae 188, 189. Christophorus Labacensis episcopus 182. Christophorus Metropolita Bremensis 131. Chugbitius Joannes H. 329. Ciakel Georgius 124, 126. Cibacus Emericus, Antistes Varad. 252. Cinisius Paulus H. 328. Clemens VII P. M. 191, 204, 205, 219, 220, 221, 230. Columna Prosper 153, 155. Conradus dux Masoviae 31, 48, 51. M. 258, 274, 285. Conventus 41 electionis Petricoviae 44 Lublini 52—Beresciae 54 Radom. 56 Lublini64 electionis Petricoviae 71. Cracoviae 73 Cracoviae 76, 77. Pe-tricoviae 94 ibidem 100 ibidem 112, Radom. 113 Grodnae 116, Petri-coviae 145, Cracoviae 153, Berest. 157 Petricoviae 158 Thorunii 163. Bidgostiae; de conventu Petricoviensi plura nee non de conv. particulari Srodensi 186, 187. Petricoviae 201 Petricoviae 206 Petricoviae 225 Pe-tricoviae electio Sig. Aug. 229 Pe-tricoviae turbulentus 243, 244. M. 257, 264, 273, 276 P. 293, 302. Copacius Moldavus 99. Coscelecius Andreas 94, 98,138. Coscelecius Jacobus 94. Coscelecius Joannes praef. Marienb. 178. Cozak Soltanus 57, 58 M. 277. Crieius Andreas Praem. episc.197, 219. Crupskij miles Joannis Alberti 12. Curozwanky de Creslaus Ep. Cujavien- sis 22, 24, 25 M. 273, 274. Crysski 166. Cuspinianus, Max. orator 126,132,135. Czarnkovius Andreas 155. Dandalus Marcus 16 M. 258. Dantiscus Joannes 136. Dascovitius Eustachius 82, 157, 190, 224, 235, 236, 244, 245. Demetrius Joannis ducis Moscoviae fi- lius 50, 51. R. 308, 312. Demetrius Hassius H. 323. Derslaus de Głovina 21. Dialeldin Soltan, Medligeri nepos 108. Dotius Petrus H. 328. Drzewicius Mathias Praemisl. eps Vi- oecano. 71, 136,146, 158,231 M. 269. Drozd Andreas 54. Dzerzek nepos Pauli de Głowina M. 266. Eder Baltbasar 139. Elisabet Casimiri filia 59, 62, 63, 94 M. 279 R. 310. Elisabeth regina, vidua Casimiri 15,34, 48, 60. M. 258, 266, 268, 274. Emporium Vratislaviense 101 Franco- fordiense 101 P. 288. Erasmus Vitellius episcopus Plocensis 156, 188. Fabianus Varmiensis episcopus 164. Falk Heinrieh P. 301. Farurej Paulus 147. Fedorow Mitrofan R. 312. Feldstet Kolf P. 291. Ferber Johannes P. 300. Ferdinandus, Annae Hung. consors 135, 214, 216 in Regem Bohemiae coro-natur 219, 221 Buda in Eegem Hun-gariae unctus 222, 224, 228, 229. Franciscus rex Galliarum 158,197, 203, 205, 219, 221, 238, 239, 249. Franciscus praepositus Transsylvaniae 234. Franciscus Severinus 104. Fridericus Marchio Brandenburgiae so-rorius Joannis Alb. Vlad. Sig. Frid. et Alex. 19 M. 259. Fridericus Casimiri regis filius in epis-copum Cracov. electus 8. praesidet in comitiis electionis Petricoviae l5 in Archiepiscopum Gnesnensem eligitur 17 Levociensi conventui interest 19 fratri expeditionem valachicam dis-suadet 24. regni gubernator absente Alexandro, Tartaris obviam progre-ditur 50. moritur 51. M. 258, 259, 260, 266. Fridericus Casimiri ducis Tespinensis fil. M. 272, 273, 275, 284 P. 300. Fridericus Daniae rex 189, 192, 246. Fridericus dux Legnicensis 139, 182. Fridericus Romanorum irnperator mo-ritur 17. Fridericus e ducibus Saxoniae Mag. Ord. Cruc. 34, 41, 95, 96, 99, 128 M. 269 P. 289. Firlej Nicolaus Lublin. Palat. 77, 94, 97, 141, 164, 168, 169,171, 173, 179, 180, 194. Fukari, Fuggeri 105. Furst de Vitus 93. Gastoldus 84, 101, 156. Georgius Bavariae dux P. 300. Georgius Marchio Brandenburg. 167, 182, 201. Georgius Quinqueeclesiensis episcopus 131. Georgius Stolpensis dux 211. Giese Tietmann P. 300. Gliński dux Michael 48, 54, 55, 65,66, 67, 68, 69, 74, 75, 76, 77, 78, 79,82, 84, 110, 111, 113, 118, M. 274, 276, 278, 281. Gliński Basilius 82. Gnoiński 214, 216. Gorca de Andreas Cast. caliss. 256. Gorca de Lucas M. Poloniaepraef.131, 208. Gorca de Uriel Ep. Posn. M. 258. Grassis de Achilles, pontificius legatus 96 97. Gritti Ludovicus 235, 252, 253, 254. Grodenski Georgius 48 M. 274. Guilelmus dux Bavariae 132. Guilermus Narbonensis 104. Gusfinger Sigismundus can. Vrat. M. 273. Gustavus Sueciae rex 189, 192. Haliczki Raphael 88. Haliczki Stanislaus Marsch. RPol. 162, 225. Hamerlus Wolfgangus 129. Hanel Michael, parochus Budensisl06. Hedvigis filia Sigismundi et Barbarae, Joachimo Electori Brandenb. nupta 138. Hedvigis comitissa Scepusiensis 106. Helena Alexandri regis uxor, Joannis MDMoscoviae filia 48, 113. M. 275, 282, R. 304, 308. Helias, Petri Palatini Mold. filius 41 M. 265. Helias Murza 173. Henricus Angliae rex 169. Henricus Glocensis dux 34 M. 269. Henricus dux lignicensis 167, 175,201. Herberstein Sigismundus 146. Hipolitus Card. ferrariensis 153, 155. Hrecznikow R. 314. Hussan Cassan 73. Huvilacenus Laurentius H. 327. Janowicz Wojtech R. 312. Janusius dux Masoviae Petricoviam ve-nit, regnum Poloniae post mortem Casimiri ambiens 15. moritur 21. M. 258, 267. Jaroczki aulicus polonus 253. Demetrius Joannis ducis Moscoviae fi- lius 50, 51. R. 308, 312. Demetrius Hassius H. 323. Derslaus de Głovina 21. Dialeldin Soltan, Medligeri nepos 108. Dotius Petrus H. 328. Drzewicius Mathias Praemisl. eps Vi- oecano. 71, 136,146, 158,231 M. 269. Drozd Andreas 54. Dzerzek nepos Pauli de Głowina M. 266. Eder Baltbasar 139. Elisabet Casimiri filia 59, 62, 63, 94 M. 279 R. 310. Elisabeth regina, vidua Casimiri 15,34, 48, 60. M. 258, 266, 268, 274. Emporium Vratislaviense 101 Franco- fordiense 101 P. 288. Erasmus Vitellius episcopus Plocensis 156, 188. Fabianus Varmiensis episcopus 164. Falk Heinrieh P. 301. Farurej Paulus 147. Fedorow Mitrofan R. 312. Feldstet Kolf P. 291. Ferber Johannes P. 300. Ferdinandus, Annae Hung. consors 135, 214, 216 in Regem Bohemiae coro-natur 219, 221 Buda in Eegem Hun-gariae unctus 222, 224, 228, 229. Franciscus rex Galliarum 158,197, 203, 205, 219, 221, 238, 239, 249. Franciscus praepositus Transsylvaniae 234. Franciscus Severinus 104. Fridericus Marchio Brandenburgiae so-rorius Joannis Alb. Vlad. Sig. Frid. et Alex. 19 M. 259. Fridericus Casimiri regis filius in epis-copum Cracov. electus 8. praesidet in comitiis electionis Petricoviae l5 in Archiepiscopum Gnesnensem eligitur 17 Levociensi conventui interest 19 fratri expeditionem valachicam dis-suadet 24. regni gubernator absente Alexandro, Tartaris obviam progre-ditur 50. moritur 51. M. 258, 259, 260, 266. Fridericus Casimiri ducis Tespinensis fil. M. 272, 273, 275, 284 P. 300. Fridericus Daniae rex 189, 192, 246. Fridericus dux Legnicensis 139, 182. Fridericus Romanorum irnperator mo-ritur 17. Fridericus e ducibus Saxoniae Mag. Ord. Cruc. 34, 41, 95, 96, 99, 128 M. 269 P. 289. Firlej Nicolaus Lublin. Palat. 77, 94, 97, 141, 164, 168, 169,171, 173, 179, 180, 194. Fukari, Fuggeri 105. Furst de Vitus 93. Gastoldus 84, 101, 156. Georgius Bavariae dux P. 300. Georgius Marchio Brandenburg. 167, 182, 201. Georgius Quinqueeclesiensis episcopus 131. Georgius Stolpensis dux 211. Giese Tietmann P. 300. Gliński dux Michael 48, 54, 55, 65,66, 67, 68, 69, 74, 75, 76, 77, 78, 79,82, 84, 110, 111, 113, 118, M. 274, 276, 278, 281. Gliński Basilius 82. Gnoiński 214, 216. Gorca de Andreas Cast. caliss. 256. Gorca de Lucas M. Poloniaepraef.131, 208. Gorca de Uriel Ep. Posn. M. 258. Grassis de Achilles, pontificius legatus 96 97. Gritti Ludovicus 235, 252, 253, 254. Grodenski Georgius 48 M. 274. Guilelmus dux Bavariae 132. Guilermus Narbonensis 104. Gusfinger Sigismundus can. Vrat. M. 273. Gustavus Sueciae rex 189, 192. Haliczki Raphael 88. Haliczki Stanislaus Marsch. RPol. 162, 225. Hamerlus Wolfgangus 129. Hanel Michael, parochus Budensisl06. Hedvigis filia Sigismundi et Barbarae, Joachimo Electori Brandenb. nupta 138. Hedvigis comitissa Scepusiensis 106. Helena Alexandri regis uxor, Joannis MDMoscoviae filia 48, 113. M. 275, 282, R. 304, 308. Helias, Petri Palatini Mold. filius 41 M. 265. Helias Murza 173. Henricus Angliae rex 169. Henricus Glocensis dux 34 M. 269. Henricus dux lignicensis 167, 175,201. Herberstein Sigismundus 146. Hipolitus Card. ferrariensis 153, 155. Hrecznikow R. 314. Hussan Cassan 73. Huvilacenus Laurentius H. 327. Janowicz Wojtech R. 312. Janusius dux Masoviae Petricoviam ve-nit, regnum Poloniae post mortem Casimiri ambiens 15. moritur 21. M. 258, 267. Jaroczki aulicus polonus 253. Jaroslawski Raphael Marsalcus Regni. M. 258. Jazloveoius 223, 226, 227, 228. Ilowski Alexander 181. Imbraimus Turoorum legatus 99. Imbraimus Bassa 242, 254. Joaohimus Marohio Brandenburgensis 200. Joannes Albertus, regis Casimiri filius contra Tartaros missus —devincit eos apud Copestrinum 6. rex ab una parte Ungarorum electUs 8 in Ungariam cum copiis intrat. Ejus bellum cum Vladislao fratre 9, iO victus a Vladislao vix a captivitate liberatur 12 in regem Poloniae auxi-lio armatorum equitum Petricoviae electus 15, coronatur et in Majorem Poloniam proficiscitur, legatos Baja-zetis, Venetorum excipit. Bellum tur-cicum animo volvit 1G, 18. Levo-ciae cum fratre Vladislao congredi-tur, foedus cum eo init. 19. Consilium de Stephano ad juramentum com-pellendo aut de principatu pellendo. Vladislai auxilio frustratus Alexan-drum fratrem in belli societatem alli-cuit 20 legationem ad Stephanum mittit 22 et ad Joannem Tieffe-nium; nobilitatem Leopolim convo-cat, Alexndrum fratrem Bratislaviam movere sollicitat 23. Ejus in Vala-chiam expeditio 24—30 et clades 30-33. Post mortem Joannis Tieffenii Fr-dericum ducem Saxoniae Magistrum Theutonicorum creat, foedus cum fra-tre Vladislao init. Oratores Stephani, Joanne Duce Moscoviae et Bajazete. 36. Expeditionem in Fredericum Mag. parat; legatos ad Sachmatem mittit 41 foedus cum eo init 42 Pace cum Turcis et Stephano conclusa in Prus-siam movet et moritur M. 258, 259 — 266, 267, 268, 269, 271, 272, 275, P. 289, 292, 296, 298, 299, 300 R. 302, 303, 307, 312, 316 — 326, 329—333, 336. Joannes Bohemus Varad. epus. H.317, 319. Joannes episcopus Lincopiensis 189. Joannes thesaurarius Moldaviae 99. Joannes MDux Moscoviae oratores Cra-coviam mittit 36 ejus potentia 39 expeditio filii ejus Demetrii 50 foe-dus cum Alexandro 51, moritur 61. filii ejus: Basilius, Georgius, Deme-trius, Simon et Andreas 62. M. 264. R. 304, 306, 310, 311, 312, 315. Joannes Mathiae regis filius M. 283, H. 317, 328. Joannes dux Masoviae Conradi filius 51, 100, 154, 211, 212. Joannes comes Scepusiensis 106, 125, 126, 214, 216, rex Hungariae electus 218, 221, 222, 123, 224,234,287,252. 253. Joannes dux Zatoriensis 114. Isabella filia Regis Sigism. 157. 247. IsorioiuB 223. Julius II pontifex 62, 92, 105. lwanow Dmitrej R. 312. Karle Nikel 259. Kerdei orator Turci 230, 245. Kife Herman P. 295. Kiszka Stanislaus Lituan. copiarum ca- pit. 55, 80. M. 276 R. 306, 308. Klapik Michaił R. 313. Kmyta Petrus de Wisnice Marsalcus 209, 225, 250. Knyezikus 84. Kobiak Iwan R. 315. Kołyszko Michaił Iwanowicz R. 315. Kriwy Wasilij kniaz 314. Kuchenmeister Johannes 93. Kutuzow Borys Wasyliewicz R. 311. Kuzmin Iwan R. 314. Kyersa, magnus dispensator Bogdani 90. Vide sub C. Lanckorunius Stanislaus 104, 141, 147. — Preczslaus 176, 224. Laskowski, orator turcicus 111. Laski Hieronymus Palatinus Siradien- sis 231, 252, 253, 254, 255. Lasko a Joannes 49, 52, 55, 69,71,94, 95, 97, 112, 112, 123, 138, 140, 145, 154, 230, 231. M. 283. Latalski Hieronimus 228. Lateranense concilium 112. Laurentius sacerdos 124, 126. Leo X 112, 113, 123, 145, 164, 187. Leszczyński Rafael 136, 156, 158, 219. Leva de Antonius 239. Levocia in, conventus 19. Lipnicius moritur 2. Litaur 82. Logophetus Canoellarius Bogdani 90. Lubecensium cum Hollandis bellum 105. Lubranski Joannes episcopus Posn.46, 71, 86, 131 M. 274, 283. Lubelczik de Creslaus (de Curozwanki) M. 283, 284 (vide Cr. de C.) Lucas Moravus 83. Lucas de Thorun. Ep. Varm. 274 P. 289, 293. Lucht von der Andreas P. 295. Ludovicus Franciae Rex 44, 134. M. 275. Ludovicus Vladislai filius in regem Hung. et Boh. coronatur 84, 129,134, octavum agens annum patri succe- dit 140 legatio Sig. ad eumdem 165 jura ejus ad Imp. romanum tuetur Jaroslawski Raphael Marsalcus Regni. M. 258. Jazloveoius 223, 226, 227, 228. Ilowski Alexander 181. Imbraimus Turoorum legatus 99. Imbraimus Bassa 242, 254. Joaohimus Marohio Brandenburgensis 200. Joannes Albertus, regis Casimiri filius contra Tartaros missus —devincit eos apud Copestrinum 6. rex ab una parte Ungarorum electUs 8 in Ungariam cum copiis intrat. Ejus bellum cum Vladislao fratre 9, iO victus a Vladislao vix a captivitate liberatur 12 in regem Poloniae auxi-lio armatorum equitum Petricoviae electus 15, coronatur et in Majorem Poloniam proficiscitur, legatos Baja-zetis, Venetorum excipit. Bellum tur-cicum animo volvit 1G, 18. Levo-ciae cum fratre Vladislao congredi-tur, foedus cum eo init. 19. Consilium de Stephano ad juramentum com-pellendo aut de principatu pellendo. Vladislai auxilio frustratus Alexan-drum fratrem in belli societatem alli-cuit 20 legationem ad Stephanum mittit 22 et ad Joannem Tieffe-nium; nobilitatem Leopolim convo-cat, Alexndrum fratrem Bratislaviam movere sollicitat 23. Ejus in Vala-chiam expeditio 24—30 et clades 30-33. Post mortem Joannis Tieffenii Fr-dericum ducem Saxoniae Magistrum Theutonicorum creat, foedus cum fra-tre Vladislao init. Oratores Stephani, Joanne Duce Moscoviae et Bajazete. 36. Expeditionem in Fredericum Mag. parat; legatos ad Sachmatem mittit 41 foedus cum eo init 42 Pace cum Turcis et Stephano conclusa in Prus-siam movet et moritur M. 258, 259 — 266, 267, 268, 269, 271, 272, 275, P. 289, 292, 296, 298, 299, 300 R. 302, 303, 307, 312, 316 — 326, 329—333, 336. Joannes Bohemus Varad. epus. H.317, 319. Joannes episcopus Lincopiensis 189. Joannes thesaurarius Moldaviae 99. Joannes MDux Moscoviae oratores Cra-coviam mittit 36 ejus potentia 39 expeditio filii ejus Demetrii 50 foe-dus cum Alexandro 51, moritur 61. filii ejus: Basilius, Georgius, Deme-trius, Simon et Andreas 62. M. 264. R. 304, 306, 310, 311, 312, 315. Joannes Mathiae regis filius M. 283, H. 317, 328. Joannes dux Masoviae Conradi filius 51, 100, 154, 211, 212. Joannes comes Scepusiensis 106, 125, 126, 214, 216, rex Hungariae electus 218, 221, 222, 123, 224,234,287,252. 253. Joannes dux Zatoriensis 114. Isabella filia Regis Sigism. 157. 247. IsorioiuB 223. Julius II pontifex 62, 92, 105. lwanow Dmitrej R. 312. Karle Nikel 259. Kerdei orator Turci 230, 245. Kife Herman P. 295. Kiszka Stanislaus Lituan. copiarum ca- pit. 55, 80. M. 276 R. 306, 308. Klapik Michaił R. 313. Kmyta Petrus de Wisnice Marsalcus 209, 225, 250. Knyezikus 84. Kobiak Iwan R. 315. Kołyszko Michaił Iwanowicz R. 315. Kriwy Wasilij kniaz 314. Kuchenmeister Johannes 93. Kutuzow Borys Wasyliewicz R. 311. Kuzmin Iwan R. 314. Kyersa, magnus dispensator Bogdani 90. Vide sub C. Lanckorunius Stanislaus 104, 141, 147. — Preczslaus 176, 224. Laskowski, orator turcicus 111. Laski Hieronymus Palatinus Siradien- sis 231, 252, 253, 254, 255. Lasko a Joannes 49, 52, 55, 69,71,94, 95, 97, 112, 112, 123, 138, 140, 145, 154, 230, 231. M. 283. Latalski Hieronimus 228. Lateranense concilium 112. Laurentius sacerdos 124, 126. Leo X 112, 113, 123, 145, 164, 187. Leszczyński Rafael 136, 156, 158, 219. Leva de Antonius 239. Levocia in, conventus 19. Lipnicius moritur 2. Litaur 82. Logophetus Canoellarius Bogdani 90. Lubecensium cum Hollandis bellum 105. Lubranski Joannes episcopus Posn.46, 71, 86, 131 M. 274, 283. Lubelczik de Creslaus (de Curozwanki) M. 283, 284 (vide Cr. de C.) Lucas Moravus 83. Lucas de Thorun. Ep. Varm. 274 P. 289, 293. Lucht von der Andreas P. 295. Ludovicus Franciae Rex 44, 134. M. 275. Ludovicus Vladislai filius in regem Hung. et Boh. coronatur 84, 129,134, octavum agens annum patri succe- dit 140 legatio Sig. ad eumdem 165 jura ejus ad Imp. romanum tuetur Sigismiundus 158 legatos ad Sig. mit-tit 173 per supplices literas opem Sig. contra Solimanum implorat; Nanderalbam amittit 185. Nihilomi-nus, clade Turcis illata 191 pacem cum Turco et monitiones Sigis-mundi sprevit. 197, 198. Ejus in ne-gotio Vratisl. emporii ad S. legatio 198. Albertus Mag. Cruc. opem ejus pro impetrandis a Sigismundo indu-ciis implorat 199. Infaustum cum So-limanno bellum 213, 214, 215 et in-teritus Ludovici 216, 217. Machometh Kerara Caesar Tartar. 41. Machometes Idruntum capit — mori-tur 1. Machmetkeri Tart. Caesar 183,184,191, R. 309. Majek Ondrej R. 811. Makary mitropol. kijow. R. 303. Mandt Jorge ratman P. 301. Maria, Maximiliani neptis, sponsa Lu-dovici Hung. 134. Marianus Cracoviensis suffraganus 51. M. 284. Mathias Ungariae Rex nocturno proe-lio a Stephano palatino Moldaviae victu 3. ejus cum rege Casimiro dissensiones Nissensi, Opaviensi et Sramovlensi conventibus sopitae 7. moritur 8. P. 291, 294, 296, 297. Mathias Gurcensis Cardinalis 129, 131, 132, 133, 134, 142. Maximilianus rex Romanorum elec-tus 8 patri Friderico succedit 17. Fridericum Mag. Prussiae ad bellum suscitat 43, legatione a Vladislao rege Hung. petitur 44 ejus cum Pa-latino Reni bellum 54. aliud cum Venetis et Ludovico Galliarum rege 84 Sigismundo de victoria moldavica gratulatur 91 ad Posnaniensem con-ventum legatos mittit 95 offensus connubio Sigismundi, cum MDuce Moscoviae societatem init 110 Basi-lius coronam et insignia regni nec-non auxilia ab eo petit 113, cui Max. bombardarum ministros submittit ll5 captivos a Polonis Moscovitas inter-ceptos Basilio remittit 122 Maximi-lianus Caesar Poloniae hostis, qua de causa 127 ejus cum regibus Po-loniae et Hung. congressus 131, 136 Balthasarum Ederum in Moscoviam mittit 139 non multo post Herber-steinum designat 146, 151 Sigismun-do Bonam in matrimonium suadet 153 Legatio Lescinii ad eum 156. Moritur 158. M. 273 P. 298, 299, 300. H. 317, 326. Medicis de Joannes 165. Mendligeri Tartarorum Caesar 47, 48, 56, 57, 65, 97, 98, 103,107,108,114, 137, 142. M. 276. R. 306, 307, 309, 310. Michael Monachus 124. Michael Regii stabuli magister 84. Miechow de Mathias M. 266, 271. Michowski M. 277. Miedzilewski Not. cancell. regis 280. Miscovski Petrus praef. Leopoliensis 38 Palatinus Lenciciensis 44. M. 264, 273. R. 312. Mosczyński Petrus, Cuj. Ep. M. 258. Mota Petrus Hispanus 131. Mozaisko de Princeps 48. M. 274. R. 306 Simon Iwanowicz R. 315. Mraxius Petrus 146. Mustapha filius Solimanni 240, 241. Nicolaus dux Opoliensis 34. M. 269. Nicolaus dux Ratiboriensis 64. Nifon patriarcha R. 303, 305. Oboleński Alexander Wasiliewicz R. 3i5. Odrovunsius 31 Joannes 108. Odrovunsius Stanislaus 52, 194. Olenkowicz kniaź R. 313. Sbigneus Olesnicki Gnesnensis metro- polita 15, 16, 17. M. 258. Olszanski kniaz R. 313. Opalinski Petrus Cast. Landensis 241. Oslam Sultanus vide Aslam Sultanus. Ostrorog Stanislaus 112, 145. Osuchowski 58 M. 277. Ostroviensis Constantinus dux 81, 82, 83, 107, 108, 119, 120, 144, 147,151, 157, 159, 160, 161, 218, 251. R. 306. Ostroviensis Romanus dux 147. Pajazetus Seliabum regno expulit 1. aemulos opprimit, Moldaviam vastat Kiliam et Album Castrum expugnat 2. legatos in Poloniam ad Joannem Albertum mittit 16. Altera ejus le-gatio 36 ejus cum Venetis bellum 40, a Sophi rege Persarum vincitur 73, ejus cum filio Selimbeco bellum,mors 103. M. 263, 272, 276. R. 306. H. 362. Pampowski Ambrosius P. 300, 301. Paulus II M. 268. H. 316. Petrus, palatinus Moldaviae 231, 234. Peremyslskoj Iwan Michajlowicz R. 311. Phietko Thesaurarius 84. Pieszkow Dmitr Semenowicz R. 311. Pilecki Joannes 108. Pilecki Nicolaus 108. Piso Jacobus legatus Julii II 92, 117. Piwow Wasyl Hryhorjewicz R. 315, Sigismiundus 158 legatos ad Sig. mit-tit 173 per supplices literas opem Sig. contra Solimanum implorat; Nanderalbam amittit 185. Nihilomi-nus, clade Turcis illata 191 pacem cum Turco et monitiones Sigis-mundi sprevit. 197, 198. Ejus in ne-gotio Vratisl. emporii ad S. legatio 198. Albertus Mag. Cruc. opem ejus pro impetrandis a Sigismundo indu-ciis implorat 199. Infaustum cum So-limanno bellum 213, 214, 215 et in-teritus Ludovici 216, 217. Machometh Kerara Caesar Tartar. 41. Machometes Idruntum capit — mori-tur 1. Machmetkeri Tart. Caesar 183,184,191, R. 309. Majek Ondrej R. 811. Makary mitropol. kijow. R. 303. Mandt Jorge ratman P. 301. Maria, Maximiliani neptis, sponsa Lu-dovici Hung. 134. Marianus Cracoviensis suffraganus 51. M. 284. Mathias Ungariae Rex nocturno proe-lio a Stephano palatino Moldaviae victu 3. ejus cum rege Casimiro dissensiones Nissensi, Opaviensi et Sramovlensi conventibus sopitae 7. moritur 8. P. 291, 294, 296, 297. Mathias Gurcensis Cardinalis 129, 131, 132, 133, 134, 142. Maximilianus rex Romanorum elec-tus 8 patri Friderico succedit 17. Fridericum Mag. Prussiae ad bellum suscitat 43, legatione a Vladislao rege Hung. petitur 44 ejus cum Pa-latino Reni bellum 54. aliud cum Venetis et Ludovico Galliarum rege 84 Sigismundo de victoria moldavica gratulatur 91 ad Posnaniensem con-ventum legatos mittit 95 offensus connubio Sigismundi, cum MDuce Moscoviae societatem init 110 Basi-lius coronam et insignia regni nec-non auxilia ab eo petit 113, cui Max. bombardarum ministros submittit ll5 captivos a Polonis Moscovitas inter-ceptos Basilio remittit 122 Maximi-lianus Caesar Poloniae hostis, qua de causa 127 ejus cum regibus Po-loniae et Hung. congressus 131, 136 Balthasarum Ederum in Moscoviam mittit 139 non multo post Herber-steinum designat 146, 151 Sigismun-do Bonam in matrimonium suadet 153 Legatio Lescinii ad eum 156. Moritur 158. M. 273 P. 298, 299, 300. H. 317, 326. Medicis de Joannes 165. Mendligeri Tartarorum Caesar 47, 48, 56, 57, 65, 97, 98, 103,107,108,114, 137, 142. M. 276. R. 306, 307, 309, 310. Michael Monachus 124. Michael Regii stabuli magister 84. Miechow de Mathias M. 266, 271. Michowski M. 277. Miedzilewski Not. cancell. regis 280. Miscovski Petrus praef. Leopoliensis 38 Palatinus Lenciciensis 44. M. 264, 273. R. 312. Mosczyński Petrus, Cuj. Ep. M. 258. Mota Petrus Hispanus 131. Mozaisko de Princeps 48. M. 274. R. 306 Simon Iwanowicz R. 315. Mraxius Petrus 146. Mustapha filius Solimanni 240, 241. Nicolaus dux Opoliensis 34. M. 269. Nicolaus dux Ratiboriensis 64. Nifon patriarcha R. 303, 305. Oboleński Alexander Wasiliewicz R. 3i5. Odrovunsius 31 Joannes 108. Odrovunsius Stanislaus 52, 194. Olenkowicz kniaź R. 313. Sbigneus Olesnicki Gnesnensis metro- polita 15, 16, 17. M. 258. Olszanski kniaz R. 313. Opalinski Petrus Cast. Landensis 241. Oslam Sultanus vide Aslam Sultanus. Ostrorog Stanislaus 112, 145. Osuchowski 58 M. 277. Ostroviensis Constantinus dux 81, 82, 83, 107, 108, 119, 120, 144, 147,151, 157, 159, 160, 161, 218, 251. R. 306. Ostroviensis Romanus dux 147. Pajazetus Seliabum regno expulit 1. aemulos opprimit, Moldaviam vastat Kiliam et Album Castrum expugnat 2. legatos in Poloniam ad Joannem Albertum mittit 16. Altera ejus le-gatio 36 ejus cum Venetis bellum 40, a Sophi rege Persarum vincitur 73, ejus cum filio Selimbeco bellum,mors 103. M. 263, 272, 276. R. 306. H. 362. Pampowski Ambrosius P. 300, 301. Paulus II M. 268. H. 316. Petrus, palatinus Moldaviae 231, 234. Peremyslskoj Iwan Michajlowicz R. 311. Phietko Thesaurarius 84. Pieszkow Dmitr Semenowicz R. 311. Pilecki Joannes 108. Pilecki Nicolaus 108. Piso Jacobus legatus Julii II 92, 117. Piwow Wasyl Hryhorjewicz R. 315, Płock post mortem Joannis duois Re-gno Poloniae adjungitur 21. Platina M. 268. Pleszczejew Pietr Michajłowicz R. 318, Ondrej Michajłowicz 314. Podlodowski, Nicolaus do Przytyk Ca-stel. Radomiensis 22. Pohozy Michajto R. 312. Polacus Joannes 4, 39. M. 271, Polusius Roxanus 83. Porcius Camillus 123. Prochnicius Petrus 31. Przerempski Vincentius CujaviensisEp. 71. M. 274. Radivil Nicolaus Pincerna Lithuaniae 45, 55. R. 306. Radwankowski 174. Rezanski Iwan Wasyljewicz H. 315. Rogendorfius Vilhelmus 130, 132. Romodanowski Wasilij R. 311 Rosa Andreas Metrop. Leopoliensis 46 M. 271, 274. Roth Joannes Ansistes Vratislaviensis 34. M. 269 272. Russocki Nicolaus cast. Biechoviensis 177. Rzeszowski Joannes Cracov. Episcopus 7, 8. Sachmates Caesar Zavolhensium 41, 42, 47, 48, 55, 56, 57, 58, 59, 64, 65 M. 272, 274, 276, 277, 278 R. 307, 308, 309, 310. Sadkeri 204, 236, 237. Safranecius Christoforus 2. Samotulius Andreas Posnan. Palat. 46, 71. M. 274. Sancignovius Jacobus 108, 147, 166, 167, 173, 177, 181, 191. Santer Laurentius, Vicedominus Au- striae 129, 130. Sapia Lith. Cancellarius 81, 83. Sapiezycz Iwaszko R. 312. Sawa Daniel 77, 78. Scheffke Johann P. 294, 295. Schonbergius Sigismundus germ. co- piarum dux 178, 179. Schonegge Andreas P. 301. Schulenburg Werner 297. Sedetkeri Tartar. Caesar 190, 204. Seliabus regno pulsus ad Kodianum magistrum fugit— Galliam missus — in Alexandri Pontificis venit pote- statem 1. Selimbeius Baiazetisfilius, postea Selim imperator fratrem Achmatem devincit 103 oratorem Laskowski ad Sigism. mittit 111 ejus cum Sultano Aegypti bellum 147—150 moritur 174. Semichovius Bohemus H. 329. Sidlovecius Christophorus 52, 74, 86, 125, 126, 131, 138, 140, 195, 219, 242, 243. — Nicolaus Thesaurarius 142, 195, 236. Sigismundus Augustus nascitur 171 in MDucem Lithuaniae eligitur 229 in regem Pol. coronatur 230. Sigismundus a patre Casimiro in du-cem Lithuaniae destiuatus 10 habet in Senatu partes pro electione sui in regem Poloniae post mortem pa-tris 15. in Ungariam proficiscitur 34 ducatum Glogoviae maioris obtinet et paciscit 39, 40 partes suas in con-ventu electionis post mortem Alberti habet 45. Cracoviam post coronatio-nem Alexandri venit 48 in Lithuaniam post mortem fratris festinat 69, Mag. Dux declaratus et in R. Pol. electus 71 Cracoviam venit, coronatur 72 comitia celebrat 73 rem Glinscii in longum trahit 74 in Lithuaniam pro-ficiscitur 75 bello cum Moscovitis prospere gesto Cracoviam redit 76 contra rebellem Glinski progreditur 77, 78 Moscovitas fugat 80. pacem Basilio offert 81. Oratores Basilii Vilnae excipit 83 Sopito bello, Cra-coviam venit 85 Annam Mechelbur-gensem expetit sed propter bellum moldavicum a proposito desistit 86 languore detentus Leopoli 88 Pacem cum Bogdano victo init 91 ad bel-lum turcicum a legatis Pontificiis et imp. hortatur. Ejus responsio 92 Co-mitiis Petricoviae celebratis ad con-ventum Posnaniensem de negotio Prussico tractaturum, oratores mit-tit 94. nullo eventu legatos in Un-gariam mittit 97 auxiliares copias Bogdano contra Tartaros expedit Alberto M. Brand. jurare recu-santi bellum parat 99 Pax cum Turcis ad annum firmata 100 Sti-pendiarium militem ad tuendos fi-nes reghi conducit, Brestiam profici-scitur 100 Emporium Vratislaviense interdicit 102 Suadente fratre rege Hungariae Barbaram Stephani com. Scepus. filiam in uxorem ducit 105, 106. Tartari ad Visnovecium victi 107, 108 stipendium eis denegatum. Arx Crac. magno sumptu restaura- tur 109 Bellum cum Basilio Mosc. duce, Maximiliani imper. foederato. 100 Foedus cum Selimo, Imp. Turc. renovatum 111. Petricoviae conven- tus, iter Posnaniense 112 Causa prus- sica in Later. concilio 113 Post con- ventum Radomiensem foedus cum Tar- taris 114 Smolenscum amittit, in Li- thuaniam pergit 115, 116 ad Orsam Płock post mortem Joannis duois Re-gno Poloniae adjungitur 21. Platina M. 268. Pleszczejew Pietr Michajłowicz R. 318, Ondrej Michajłowicz 314. Podlodowski, Nicolaus do Przytyk Ca-stel. Radomiensis 22. Pohozy Michajto R. 312. Polacus Joannes 4, 39. M. 271, Polusius Roxanus 83. Porcius Camillus 123. Prochnicius Petrus 31. Przerempski Vincentius CujaviensisEp. 71. M. 274. Radivil Nicolaus Pincerna Lithuaniae 45, 55. R. 306. Radwankowski 174. Rezanski Iwan Wasyljewicz H. 315. Rogendorfius Vilhelmus 130, 132. Romodanowski Wasilij R. 311 Rosa Andreas Metrop. Leopoliensis 46 M. 271, 274. Roth Joannes Ansistes Vratislaviensis 34. M. 269 272. Russocki Nicolaus cast. Biechoviensis 177. Rzeszowski Joannes Cracov. Episcopus 7, 8. Sachmates Caesar Zavolhensium 41, 42, 47, 48, 55, 56, 57, 58, 59, 64, 65 M. 272, 274, 276, 277, 278 R. 307, 308, 309, 310. Sadkeri 204, 236, 237. Safranecius Christoforus 2. Samotulius Andreas Posnan. Palat. 46, 71. M. 274. Sancignovius Jacobus 108, 147, 166, 167, 173, 177, 181, 191. Santer Laurentius, Vicedominus Au- striae 129, 130. Sapia Lith. Cancellarius 81, 83. Sapiezycz Iwaszko R. 312. Sawa Daniel 77, 78. Scheffke Johann P. 294, 295. Schonbergius Sigismundus germ. co- piarum dux 178, 179. Schonegge Andreas P. 301. Schulenburg Werner 297. Sedetkeri Tartar. Caesar 190, 204. Seliabus regno pulsus ad Kodianum magistrum fugit— Galliam missus — in Alexandri Pontificis venit pote- statem 1. Selimbeius Baiazetisfilius, postea Selim imperator fratrem Achmatem devincit 103 oratorem Laskowski ad Sigism. mittit 111 ejus cum Sultano Aegypti bellum 147—150 moritur 174. Semichovius Bohemus H. 329. Sidlovecius Christophorus 52, 74, 86, 125, 126, 131, 138, 140, 195, 219, 242, 243. — Nicolaus Thesaurarius 142, 195, 236. Sigismundus Augustus nascitur 171 in MDucem Lithuaniae eligitur 229 in regem Pol. coronatur 230. Sigismundus a patre Casimiro in du-cem Lithuaniae destiuatus 10 habet in Senatu partes pro electione sui in regem Poloniae post mortem pa-tris 15. in Ungariam proficiscitur 34 ducatum Glogoviae maioris obtinet et paciscit 39, 40 partes suas in con-ventu electionis post mortem Alberti habet 45. Cracoviam post coronatio-nem Alexandri venit 48 in Lithuaniam post mortem fratris festinat 69, Mag. Dux declaratus et in R. Pol. electus 71 Cracoviam venit, coronatur 72 comitia celebrat 73 rem Glinscii in longum trahit 74 in Lithuaniam pro-ficiscitur 75 bello cum Moscovitis prospere gesto Cracoviam redit 76 contra rebellem Glinski progreditur 77, 78 Moscovitas fugat 80. pacem Basilio offert 81. Oratores Basilii Vilnae excipit 83 Sopito bello, Cra-coviam venit 85 Annam Mechelbur-gensem expetit sed propter bellum moldavicum a proposito desistit 86 languore detentus Leopoli 88 Pacem cum Bogdano victo init 91 ad bel-lum turcicum a legatis Pontificiis et imp. hortatur. Ejus responsio 92 Co-mitiis Petricoviae celebratis ad con-ventum Posnaniensem de negotio Prussico tractaturum, oratores mit-tit 94. nullo eventu legatos in Un-gariam mittit 97 auxiliares copias Bogdano contra Tartaros expedit Alberto M. Brand. jurare recu-santi bellum parat 99 Pax cum Turcis ad annum firmata 100 Sti-pendiarium militem ad tuendos fi-nes reghi conducit, Brestiam profici-scitur 100 Emporium Vratislaviense interdicit 102 Suadente fratre rege Hungariae Barbaram Stephani com. Scepus. filiam in uxorem ducit 105, 106. Tartari ad Visnovecium victi 107, 108 stipendium eis denegatum. Arx Crac. magno sumptu restaura- tur 109 Bellum cum Basilio Mosc. duce, Maximiliani imper. foederato. 100 Foedus cum Selimo, Imp. Turc. renovatum 111. Petricoviae conven- tus, iter Posnaniense 112 Causa prus- sica in Later. concilio 113 Post con- ventum Radomiensem foedus cum Tar- taris 114 Smolenscum amittit, in Li- thuaniam pergit 115, 116 ad Orsam victor 118, 119, 120, 121 Smolen-scum frustra obsessum 122, pacem cum Basilio init 123 ejus cum Caes. Maximiliano Hainburgi et Viennae congressus et foedus 126—136 A Tar-taris legatio 137 Kegina Barbara moritur 138 Post mortem Vladislai fratris in rebus nepotis legationes mittit 140 Ad Medligerem legatio 142 Cum Turcis certamina 143 Tar-tari profligati ad Medzibosium et Sincovium 147 Bellum cum Mosco-vitis 151 Clades ad Opoczkam 152 Conventus Cracoviae 153 Cum Bona matrimoniumRex init l54. Oratores ad Ludovicum, Maxim. et Romam missi 156 Apud polociam victoria 156, 157 Conv. Berestiae et Petricoviae 158 Clades a Tartaris apud Sokalum 159 — 161 de Moschis victoria 163 Bellum cum Alb. Marchione Brand. Mgro Crucif. 163 — 169, 170 — 182 Pax 183 Legatio Basilii 172. Tarno-vius in Hungariam niissus 185. Con-ventus Petricoviae 186 iter in Lithua-niam 187 Induciae quinquennales duci Moscoviae concessae 188 Sueci coronam Sigismundo offerunt, quam renuit. 189 Sagittatum ex borabarda manuali in regem Cracoviae 190 Foedus cum Tartaris 191 Variae le-gationes 192 Incursio Tartarorum repulsa 194, 195 Rex Leopolim pro-ficiscitur. Clades a Tartaris ID6 0ra-tores in Hungariam missi ad pacan-dum animum Hungarorum in Turcos bellum parantium 197, 198. Oratoribus Bogdani prohibitum iit inMoscoviam 199, 200 Gedanensium tumultus 200. Albertus magister dux Prussiae cre-atus fidelitatem jurat 202—203 Pon-tifex Sigismundo ensem et pileum mittit. Legatio Oslam Sultani 204 — 205 S. aureo vellere ornatus 206. Gedanensem tumultum pacificat 206— 211. Masoviam regno unit 211—212 Victoria de Tartaris, induciae cum Mosco prorogatae 219 regis filius in M. D. Lithuaniae et regem Poloniae electus 229-230 Victoria de Molda-vis 231— 233. Legatio ad Solimanum 233 Oratores ab Joanne rege Hun-gariae 234. Induciae cum Solimanno ad vitam utriusque principis 241, iuduciae cum Basilio et foedus cum Oslam Sultano 241—242 Turbulenta comitia Petricoviae 244. M. 259, 260, 270, 272, 282 P. 300 R. 304, 310. Simeon, kniaz sJucki 309. Skorat Prokop R. 311. Slucensis dux 83. Solcius Joannes 208, 210. Solimanuus 174. Hungariae bellum in-fert 184, Nanderalbam occupat 185, 186 Rodum capit 188 Ungarorum arrogantia provocatur 197 de occu-panda Hungaria cogitat 198. Bellum in Hungaria 212, 213. Victoria apud Mohacium 215,216. Regem Joannem contra Ferdinandum tutatur 224, 228. Viennam obsidet 229 Foedus cum Sigismundo quaerit 230 victoriam Obertinensem ei congratulatur 233. Gyncium frustra obsidet 238, 239. Foedus ad vitae terminum utriusque principis (Sig. et Solim. 241). Orato-rem ad regem Pol. mittit 245. H. łaski Solimanum contra Joannem regem in scitat 252. Sołtan Josif, mitropolit kijewski R. 305. Sophi Persarum rex 73, 103. Spargaldus Joannes 115. Sropski M. 261. Stanislaus dux Masoviae Conradi filius 58, 100, 145, 154, 166. Statilius episcopus albensis 234. Strawbinger Osvaldus pleb. ad S.Magd. Vratisl. M. 273. Sleinicius nobilis Misnensis 113. Stephanus Cornes Scepusiensis 106,127. H. 327, 329. Stephanus palatinus Moldaviae Regi Casimiro obedieutiam praestat Colo-miae 2, 3. Ejus gesta 4. Joannis Al-berti contra eum consilia. Ab Un-garis succurritur 20 Clade Polonos afficit 24—30, ejus crudelitas 31 In-cursio ejus in Russiam 33 Legatos Cracoviam mittit 36 Helias ejus con-sanguineus in Poloniam profugit 41 Pokuciam occupat 52 amittit, mori-tur 53 M. 261, 262, 263, 276 R. 302, 304, 305, 306, 309, 314. H 333, 334, 335. Sternbergius Ladislaus Reg. Boh. Can-cellarius 131. Strussii Felix et Georgius 63. Strussius Jacobus 172. de Stryn Marquardus 129. Svircovius Joannes 108, 119, 151, 153, 173. Tabor Albertus episcopus Vilnensis 45, 55. M. 273. Tagefart P. Thorn 286, 287, 290. El- bing 292 Dersau 293, Thorn 295 Grudencz 296, Elbing 30L Tario Joannes 155. Tarnovius Joannes (Szram) Palat. Lu- blinensis 46. Belzensis Pal. 71. M. 258, 274. Tarnovius Amor 108. Tarnovius Joannes 185, 186, 194, 213, 219, 231, 232, 233, 250, 254, 255, 256. Tarnovius Spitko Sbigneus 256. 46 victor 118, 119, 120, 121 Smolen-scum frustra obsessum 122, pacem cum Basilio init 123 ejus cum Caes. Maximiliano Hainburgi et Viennae congressus et foedus 126—136 A Tar-taris legatio 137 Kegina Barbara moritur 138 Post mortem Vladislai fratris in rebus nepotis legationes mittit 140 Ad Medligerem legatio 142 Cum Turcis certamina 143 Tar-tari profligati ad Medzibosium et Sincovium 147 Bellum cum Mosco-vitis 151 Clades ad Opoczkam 152 Conventus Cracoviae 153 Cum Bona matrimoniumRex init l54. Oratores ad Ludovicum, Maxim. et Romam missi 156 Apud polociam victoria 156, 157 Conv. Berestiae et Petricoviae 158 Clades a Tartaris apud Sokalum 159 — 161 de Moschis victoria 163 Bellum cum Alb. Marchione Brand. Mgro Crucif. 163 — 169, 170 — 182 Pax 183 Legatio Basilii 172. Tarno-vius in Hungariam niissus 185. Con-ventus Petricoviae 186 iter in Lithua-niam 187 Induciae quinquennales duci Moscoviae concessae 188 Sueci coronam Sigismundo offerunt, quam renuit. 189 Sagittatum ex borabarda manuali in regem Cracoviae 190 Foedus cum Tartaris 191 Variae le-gationes 192 Incursio Tartarorum repulsa 194, 195 Rex Leopolim pro-ficiscitur. Clades a Tartaris ID6 0ra-tores in Hungariam missi ad pacan-dum animum Hungarorum in Turcos bellum parantium 197, 198. Oratoribus Bogdani prohibitum iit inMoscoviam 199, 200 Gedanensium tumultus 200. Albertus magister dux Prussiae cre-atus fidelitatem jurat 202—203 Pon-tifex Sigismundo ensem et pileum mittit. Legatio Oslam Sultani 204 — 205 S. aureo vellere ornatus 206. Gedanensem tumultum pacificat 206— 211. Masoviam regno unit 211—212 Victoria de Tartaris, induciae cum Mosco prorogatae 219 regis filius in M. D. Lithuaniae et regem Poloniae electus 229-230 Victoria de Molda-vis 231— 233. Legatio ad Solimanum 233 Oratores ab Joanne rege Hun-gariae 234. Induciae cum Solimanno ad vitam utriusque principis 241, iuduciae cum Basilio et foedus cum Oslam Sultano 241—242 Turbulenta comitia Petricoviae 244. M. 259, 260, 270, 272, 282 P. 300 R. 304, 310. Simeon, kniaz sJucki 309. Skorat Prokop R. 311. Slucensis dux 83. Solcius Joannes 208, 210. Solimanuus 174. Hungariae bellum in-fert 184, Nanderalbam occupat 185, 186 Rodum capit 188 Ungarorum arrogantia provocatur 197 de occu-panda Hungaria cogitat 198. Bellum in Hungaria 212, 213. Victoria apud Mohacium 215,216. Regem Joannem contra Ferdinandum tutatur 224, 228. Viennam obsidet 229 Foedus cum Sigismundo quaerit 230 victoriam Obertinensem ei congratulatur 233. Gyncium frustra obsidet 238, 239. Foedus ad vitae terminum utriusque principis (Sig. et Solim. 241). Orato-rem ad regem Pol. mittit 245. H. łaski Solimanum contra Joannem regem in scitat 252. Sołtan Josif, mitropolit kijewski R. 305. Sophi Persarum rex 73, 103. Spargaldus Joannes 115. Sropski M. 261. Stanislaus dux Masoviae Conradi filius 58, 100, 145, 154, 166. Statilius episcopus albensis 234. Strawbinger Osvaldus pleb. ad S.Magd. Vratisl. M. 273. Sleinicius nobilis Misnensis 113. Stephanus Cornes Scepusiensis 106,127. H. 327, 329. Stephanus palatinus Moldaviae Regi Casimiro obedieutiam praestat Colo-miae 2, 3. Ejus gesta 4. Joannis Al-berti contra eum consilia. Ab Un-garis succurritur 20 Clade Polonos afficit 24—30, ejus crudelitas 31 In-cursio ejus in Russiam 33 Legatos Cracoviam mittit 36 Helias ejus con-sanguineus in Poloniam profugit 41 Pokuciam occupat 52 amittit, mori-tur 53 M. 261, 262, 263, 276 R. 302, 304, 305, 306, 309, 314. H 333, 334, 335. Sternbergius Ladislaus Reg. Boh. Can-cellarius 131. Strussii Felix et Georgius 63. Strussius Jacobus 172. de Stryn Marquardus 129. Svircovius Joannes 108, 119, 151, 153, 173. Tabor Albertus episcopus Vilnensis 45, 55. M. 273. Tagefart P. Thorn 286, 287, 290. El- bing 292 Dersau 293, Thorn 295 Grudencz 296, Elbing 30L Tario Joannes 155. Tarnovius Joannes (Szram) Palat. Lu- blinensis 46. Belzensis Pal. 71. M. 258, 274. Tarnovius Amor 108. Tarnovius Joannes 185, 186, 194, 213, 219, 231, 232, 233, 250, 254, 255, 256. Tarnovius Spitko Sbigneus 256. 46 Tartari 5, victi apud Copestrinum 6 Foe-dus Casimiri oum Isigere Cesare con-tra Hungaros 11 vincunt Polonos apud Visnoveoium 20 Inoursiones eorum 33, 35, 37 Zavolhenses 41. Pereco-penses a Zavolhensibus vioti 42 In-cursio in Sandomiriensem Palatina-tum 50, alia 52 incursiones in Li-thuaniam 60, 65 apud Cleoicum pro-fligati 66, 67 Nogajenses vincunt 97 Lituaniam et Valachiam vastant 98, 99 Selimbeci partes sequuntur 103 Moldaviam vastantes a Nogajensibus revocati 104 a Polonis et Lithuanis ad Visnioviecium caesi 107, 108 pa-cem petunt 109, contra Moscovitas Sig. sociati 114, Podoliam invadunt 137. Fracta foederum fide Poloniam et Russiam immanissime depopulan-tur; Moscoviam vastant 139 142 In-cursio in Podoliam 147. Alia in Vo-liniam et Bełz. palat 153 ln Mol-davia a Polonis profligati 157 Mo-scovitis foederati Voliniam et Rus-siam vastant 159. Incursio in Podo-liam 172. Tauricani Nogajenses sub-iiciunt 173 Lithuaniam vastant, Ca-sanum occupant, Moscoviam depo-pulantur 183. Turcae et Tartari Po-loniam vastant 194, 195, 196. Incur-sio alia 214, 215. Incursio in Podo-liam 246 in Moscoviam 249. M. 262, 264, 267, 272, 274, 275. P. 296, 297 R. 302, 304, 308 H. 324. Taslik Christophorus 41. M. 272. Telecius Stephanus 73. Tencinius Joannes 31. Tencinius Andreas palatinus Lublinen-sis 140, 155, 176, 193, 208, 250, 254, 255. Tencinius Nicolaus, palat. Russiae H. 262. — Gabriel M. 262. — Sbigneus succam. Crac. M. 262. — Joannes M. 262. Thomas Cardinalis Strigoniensis 112, 124, 134. Thomas Jauriensis episcopus H. 326. Thurzo Joannes consul Cracov. 85. Thurzo Joannes Vratislaviensis Epis-copus 84. M. 272. — Stanislaus Olomucensis Epis- copus 84. — Sigismundus Varadiensis Ep. 85. Tieffen Joannes Magister Marianae mi- liciae 23, 34. M. 260, 268. P. 288, 289, 296. Tomicius Praemisliensis episcopus 154, 193. Trepka 118, 173. Trox ( Truxes ) Martin homeister P. 288, 293. Trzebiński centurio 172. Tungon Nicol. Eps. varm. P. 288. Twerski Michail Borysowicz. R. 311. Tworowski 89, 104, 137, 141, 160. Tyrnka Joannes omnium copiarunvdux in expeditione valachica 26. Valentinus dux Ratiboriensis 64. Vapovius Bernardus Cubicularius Julii II 93, 112, 113. Vapovski de Radochonice Joannes 50. Vapowski Petrus Radochoniensis de- canus Crac. 18, 51, M. 250. Vels Joannes S. Steph. Crac. rector 270. Wilamowski Joannes 233. Visniewiec. M. 267. Visnovecius Michael 108. Vitviński Cast. plocensis 197. Vladislaus Bohemiae rex, Casimiri re- gis filius in regem Ungariae electus 8, bellum ejus cum Joanne Alberto 9, 10 Joannom Albertum proelio vin-cit 12 in Levocia cum fratribus con-greditur 19 legatos ad Joannem Al-bertum expeditionem in Valachos suscipientem mittit 28, qui inducias firmant. Foedus cum fratre Alberto per Varadiensem episcopum init 34, 36 Post mortem fratris Alberti in Regem Poloniae exoptatus legatio-nes ea de re ad extraneos principes mittit 44 aegre fert electionem Ale-xandri 46. Turci Jaicam obsident, arx liberata. V. Annam in matrimonium ducit, exercitum contra Turcas ex-pedit 49, 50 jus suum ad Regnum Pol. fratri Sigismundo cedit 71 Glin-skiVladislao suspectus 75. filium Lu-dovicum coronare jubet 84 Tumul-tum Pragae sopit 8o. pacem inter Bogdanum et Sigis. componit 91 oratores ad Posnaniensem conven-tum mittit 95 ejus iter Vratislaviam cum filio Ludovico 101 Glinskium Sigismundo reconciliat 118 Rusticae plebis in Ungaria rebellionem sup-primit 124, 125. Conventum Maxi-miliani et Sigismundi parat l26con-ventui interest — Annae et Ludovici connubium 126 — 134 Vlad. moritur 139. M. 259. Volski Nicolaus, Jerosolimitanus miles 12. Worotynski Iwanow R. 314. Worotynski Semen Fedorowicz R. 315. Vratislavienses gimnasium erigere co- nantur 61. Vroblovski Nicolaus Canonicus Crac. 41. M. 273. Tartari 5, victi apud Copestrinum 6 Foe-dus Casimiri oum Isigere Cesare con-tra Hungaros 11 vincunt Polonos apud Visnoveoium 20 Inoursiones eorum 33, 35, 37 Zavolhenses 41. Pereco-penses a Zavolhensibus vioti 42 In-cursio in Sandomiriensem Palatina-tum 50, alia 52 incursiones in Li-thuaniam 60, 65 apud Cleoicum pro-fligati 66, 67 Nogajenses vincunt 97 Lituaniam et Valachiam vastant 98, 99 Selimbeci partes sequuntur 103 Moldaviam vastantes a Nogajensibus revocati 104 a Polonis et Lithuanis ad Visnioviecium caesi 107, 108 pa-cem petunt 109, contra Moscovitas Sig. sociati 114, Podoliam invadunt 137. Fracta foederum fide Poloniam et Russiam immanissime depopulan-tur; Moscoviam vastant 139 142 In-cursio in Podoliam 147. Alia in Vo-liniam et Bełz. palat 153 ln Mol-davia a Polonis profligati 157 Mo-scovitis foederati Voliniam et Rus-siam vastant 159. Incursio in Podo-liam 172. Tauricani Nogajenses sub-iiciunt 173 Lithuaniam vastant, Ca-sanum occupant, Moscoviam depo-pulantur 183. Turcae et Tartari Po-loniam vastant 194, 195, 196. Incur-sio alia 214, 215. Incursio in Podo-liam 246 in Moscoviam 249. M. 262, 264, 267, 272, 274, 275. P. 296, 297 R. 302, 304, 308 H. 324. Taslik Christophorus 41. M. 272. Telecius Stephanus 73. Tencinius Joannes 31. Tencinius Andreas palatinus Lublinen-sis 140, 155, 176, 193, 208, 250, 254, 255. Tencinius Nicolaus, palat. Russiae H. 262. — Gabriel M. 262. — Sbigneus succam. Crac. M. 262. — Joannes M. 262. Thomas Cardinalis Strigoniensis 112, 124, 134. Thomas Jauriensis episcopus H. 326. Thurzo Joannes consul Cracov. 85. Thurzo Joannes Vratislaviensis Epis-copus 84. M. 272. — Stanislaus Olomucensis Epis- copus 84. — Sigismundus Varadiensis Ep. 85. Tieffen Joannes Magister Marianae mi- liciae 23, 34. M. 260, 268. P. 288, 289, 296. Tomicius Praemisliensis episcopus 154, 193. Trepka 118, 173. Trox ( Truxes ) Martin homeister P. 288, 293. Trzebiński centurio 172. Tungon Nicol. Eps. varm. P. 288. Twerski Michail Borysowicz. R. 311. Tworowski 89, 104, 137, 141, 160. Tyrnka Joannes omnium copiarunvdux in expeditione valachica 26. Valentinus dux Ratiboriensis 64. Vapovius Bernardus Cubicularius Julii II 93, 112, 113. Vapovski de Radochonice Joannes 50. Vapowski Petrus Radochoniensis de- canus Crac. 18, 51, M. 250. Vels Joannes S. Steph. Crac. rector 270. Wilamowski Joannes 233. Visniewiec. M. 267. Visnovecius Michael 108. Vitviński Cast. plocensis 197. Vladislaus Bohemiae rex, Casimiri re- gis filius in regem Ungariae electus 8, bellum ejus cum Joanne Alberto 9, 10 Joannom Albertum proelio vin-cit 12 in Levocia cum fratribus con-greditur 19 legatos ad Joannem Al-bertum expeditionem in Valachos suscipientem mittit 28, qui inducias firmant. Foedus cum fratre Alberto per Varadiensem episcopum init 34, 36 Post mortem fratris Alberti in Regem Poloniae exoptatus legatio-nes ea de re ad extraneos principes mittit 44 aegre fert electionem Ale-xandri 46. Turci Jaicam obsident, arx liberata. V. Annam in matrimonium ducit, exercitum contra Turcas ex-pedit 49, 50 jus suum ad Regnum Pol. fratri Sigismundo cedit 71 Glin-skiVladislao suspectus 75. filium Lu-dovicum coronare jubet 84 Tumul-tum Pragae sopit 8o. pacem inter Bogdanum et Sigis. componit 91 oratores ad Posnaniensem conven-tum mittit 95 ejus iter Vratislaviam cum filio Ludovico 101 Glinskium Sigismundo reconciliat 118 Rusticae plebis in Ungaria rebellionem sup-primit 124, 125. Conventum Maxi-miliani et Sigismundi parat l26con-ventui interest — Annae et Ludovici connubium 126 — 134 Vlad. moritur 139. M. 259. Volski Nicolaus, Jerosolimitanus miles 12. Worotynski Iwanow R. 314. Worotynski Semen Fedorowicz R. 315. Vratislavienses gimnasium erigere co- nantur 61. Vroblovski Nicolaus Canonicus Crac. 41. M. 273. Zabotockij łoban R. 311, 313. Zabrzeziński Joannes Marsch. Lith.45, 65, 77. M. 273, 276. Zachariae Jacob 77, 78. Zbaraz de Andreas 108. Zalewski aulicus Annae Masoviensis 145. Zaremba Joannes Pal. Calissiensis 176, 178, 179. Zarnowiecki Masoviae praefectus 55. Zoracynski Moravus 180. Zosima mitropolit moskowski R. 303. Zoza Petrus 49. Zabotockij łoban R. 311, 313. Zabrzeziński Joannes Marsch. Lith.45, 65, 77. M. 273, 276. Zachariae Jacob 77, 78. Zbaraz de Andreas 108. Zalewski aulicus Annae Masoviensis 145. Zaremba Joannes Pal. Calissiensis 176, 178, 179. Zarnowiecki Masoviae praefectus 55. Zoracynski Moravus 180. Zosima mitropolit moskowski R. 303. Zoza Petrus 49. CORRIGENDA. str.wierszzamiast:czytaj:VII3 od dolu14881493xxn 1 i 3 (przyp.)lipskiefrankfurtskieXXX5 od goryfiuitfuit212 od doluiuvadendaminvadendam514 od goryPaelusPalus58 od doluBasternasBastarnas98 animosoanimose1516 profligatusprofligatis151regaliaregali1610 od goryseptaseptima1715 ViennamVienna2418 od dolumoturum. Postquammoturum, postquam2417 metati essent, talimetati essent. Tali312 auxilumauxilium3515 rexres3716 Pontifex.Pontifex3913 od góryAd quemad quem477solem niasolemnia529 od doluattendeattente607 ditavitdotavit6519 od góryperderereperdere70nota 2 )consensnconsensu deest.77w. 18 od góryproculaprocul a7714 od doluhonorihonores817 od górytegiaregia9316 urbisurbs988 savernaetavernae984 od dołu (nota)periclitalipericlitati108nota in margineproftigatiprofligatiilOvw. 9 od g6ryquequod CORRIGENDA. str.wierszzamiast:czytaj:VII3 od dolu14881493xxn 1 i 3 (przyp.)lipskiefrankfurtskieXXX5 od goryfiuitfuit212 od doluiuvadendaminvadendam514 od goryPaelusPalus58 od doluBasternasBastarnas98 animosoanimose1516 profligatusprofligatis151regaliaregali1610 od goryseptaseptima1715 ViennamVienna2418 od dolumoturum. Postquammoturum, postquam2417 metati essent, talimetati essent. Tali312 auxilumauxilium3515 rexres3716 Pontifex.Pontifex3913 od góryAd quemad quem477solem niasolemnia529 od doluattendeattente607 ditavitdotavit6519 od góryperderereperdere70nota 2 )consensnconsensu deest.77w. 18 od góryproculaprocul a7714 od doluhonorihonores817 od górytegiaregia9316 urbisurbs988 savernaetavernae984 od dołu (nota)periclitalipericlitati108nota in margineproftigatiprofligatiilOvw. 9 od g6ryquequod str. wiersz 118 2 od dołu 119 nota in margine 119 w. 17 od góry 125 6 146 nota in margine 150 w. 1 od dołu 155 2 od góry 159 4 182 nota 2 in margine 187 w. 13 od dołu 187 10 191 10 200 6 od góry 204 6 od dołu 221 16 od góry 223 5 od dołu 229 5 231 nota in margine 234 w. 16 od góry 236 18 246 nota in margine 248 w. 16 od dołu 253 10 256 4 266 12 267 4 286 w tytule 316 w 5 od góry zamiast: decettum arroganti permisterent deservisset nuptias Pericum cenvivari quaquam versus Inducia Colones aliquod fedisset patribus fratres supplica sibe declaratur Valarhicum Statiliam Sbiegneus Daniae extracta Patatino Praefectus xigesima Februarii. Ex scriptoribus pergratum, fore czytaj: detectum arrogantia permitterent deseruisset nuptias suadet Persicum convivari quaquaversus Induciae colonos aliquot sedisset partibus fratrem supplicia sibi declaratus Valachicum Statilium Sbigneus Dania Extracto Palatino praefectus vigesima Februarii E scriptoribus pergratum fore str. wiersz 118 2 od dołu 119 nota in margine 119 w. 17 od góry 125 6 146 nota in margine 150 w. 1 od dołu 155 2 od góry 159 4 182 nota 2 in margine 187 w. 13 od dołu 187 10 191 10 200 6 od góry 204 6 od dołu 221 16 od góry 223 5 od dołu 229 5 231 nota in margine 234 w. 16 od góry 236 18 246 nota in margine 248 w. 16 od dołu 253 10 256 4 266 12 267 4 286 w tytule 316 w 5 od góry zamiast: decettum arroganti permisterent deservisset nuptias Pericum cenvivari quaquam versus Inducia Colones aliquod fedisset patribus fratres supplica sibe declaratur Valarhicum Statiliam Sbiegneus Daniae extracta Patatino Praefectus xigesima Februarii. Ex scriptoribus pergratum, fore czytaj: detectum arrogantia permitterent deseruisset nuptias suadet Persicum convivari quaquaversus Induciae colonos aliquot sedisset partibus fratrem supplicia sibi declaratus Valachicum Statilium Sbigneus Dania Extracto Palatino praefectus vigesima Februarii E scriptoribus pergratum fore