WIELEWICKI Jan Ks. Jana Wielewickiego T. J. Dziennik spraw domu zakonnego 00. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1609 do r. 1619 (włącznie). Kraków: Akademia Umiejętności, 1889. XV, 366, [1]s. : err. ; 25 cm. (Scriptores Rerum Polonicarum ; t. 14) (Wydawnictwa Komisyi Hist. Akad. Umiejętn. w Krakowie ; nr. 43) Wydanie Akademii Umiejętności w Krakowie z rękopisu p. Stefana Muczkowskiego. Indeksy. Tekst. łac. BUW 03915 [14]

Editionum Collegii historici Acad. lit. Crac. Nr. 43. SCRIPTORES RERUM POLONICARUM. Tomus decimus quartus. Continet: Historici diarii domus professae Societatis Jesu Cracoviensis CRACOVIAE. TYPIS UNIVERSITATIS JAGELLONICAE. 1889. annos undecim 1609—1619. 

Wydawnictwa Komisyi hist. Akad. Umiejętn. w Krakowie Nr. 43. Ks. Jana Wielewiekiego T. J. DZIENNIK spraw domu zakonnego 00. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1609 do r. 1619 (włącznie). Wydanie Akademii Umiejętności w Krakowie z rękopisu p. Stefana Muczkowskiego. KRAKÓW. CZCIONKAMI DRUKARNI C. K. UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO pod zarządem Anatola Maryjana Kosterkiewicza. 1889.

PROEMIUM EDITORIS. Tertius hic fasciculus „Diarii historici" a Joanne Wielewicki S. J. conscripti, undecim annos saeculi XVII, 1609 —1619 amplexus est. Primus fasciculus a Josepho Szujski, annos hinc ante octo editus est, alterum nos edidimus tribus ante annis*). Fasciculo hoc tertio 183 paginas codicis nostri (fol. 382—565) typis describendas curavimus, est igitur minoris ambitus, quam praecedentes, quod hac de causa factum est. A primi fasciculi editore, Josepho Szujski, omnia quae res gestas Domus Professae ad st. Barbaram Cracoviensis et ipsam Societatem spectant, typis angustis impressa, alia vero, quae res gestas Poloniae concernunt, ciceronianis q. d. typis exscripta sunt. Quam edendi rationem nos quoque in toto fere fasciculo secundo secuti sumus. Sed hoc tertio fasciculo plura, quam in primo et secundo, typis ciceronianis imprimenda erant, quippe *). Scriptores Rerum Polonicarum tomus VII., nr. 19 editionum Collegii historici Academiae liter. Cracov. a. 1881. — Scriptores Rer. Polon. tomus X., nr. 32 editionum Collegii histor. Acad. liter. Cracov. a. 1886.

quae, etiamsi magis intimam et privatam Societatis viderentur historiam spectare, nibilominus tamen majoris essent momenti ad cognoscendas et literas et culturam nostram ut e. gr. nonnullorum Vitae Sacerdotum S. J. et gravissimae dissensiones Academiam inter et Societatem exortae, quando Societas, invita Academia, conaretur scholas suas Posnaniae et Cracoviae instituere. Diarium illud quidem historicum, quod Joannes Wielewicki compilavit in Domo Professa Cracoviensi, dono obtulit c. r. Academiae literarum Illm8 Stephanus Muczkowski, notarius et vice praefectus urbis Cracoviae, cujus pater Josephus, de literis nostris optime meritus olim in Universitate nostra professor, et codicem hunc acquisivit et primus notitiam ejus anno 1840 divulgavit. Neque tamen negari potest, jam antea aliquam hujus codicis notitiam pervenisse ad historicos nostros: Franciscum Siarczynski et Mauricium Dzieduszycki, ut ex operibus ipsorum constat. Nunc tandem magna ejus pars publico usui traditur, quae tamen reliqua sunt, forsitan quinque fasciculis implendis sufficient. Est autem codex noster scriptus una eademque manu, in charta scabra, jam vetustate lurida et flavescente, litteris. difficillimis lectu et densissimis, non tamen lacer aut corruptus. Altitudo foliorum est 0,32m., latitudo autem 0,21m. Initio positus est index rerum, constans non numeratis foliis 110. Praeterea variis in locis codici inserta sunt 19 typis impressa documenta, quae lites inter Academiam et Societatem spectant. Adjunctum est etiam P. Friderici Szembek S. J., sex folia amplectens, descriptio miraculi cujusdem, quod a. 1617 Cracoviae accidisse narrat. Quae omnia additamenta editione nostra censuimus non esse repetenda. Diarium vero nostrum duobus constat tomis, quorum alter 1124 paginas continet et res gestas inde ab a. 1579 usque

ad a. 1637 narrat, alter minor 99 solummodo paginis annum 1638 integrum una cum rerum indice copioso, sequentis vero anni 1639 quinque tantum menses exhibet. In fine posita sunt verba Provincialis S. J. Andreae Gutteter Dobrodziejski: „In hoc libro, a R. P. Joanne Wielewicki scripto, nullus quidquam mutet, nec eum destruat, imo integer hic liber conservetur". Scribendi nostri Diarii causa fuit ordinatio Claudii Aquavivae Generalis S. J. ad omnes provincias, die 25 martii 1608 data, ut in unaquaque Domo S. J. in libro speciali omnia memoriae digna et pietatis incremento apta notarentur, praesertim quae fundationem Domus et singulorum Patrum S. J. labores spectarent. Quae tamen narratio non prius in librum inscribebatur, quam P. Provincialis eam lectam approbavisset. Mihi quidem Wielewicius noster non videtur semper hunc modum observasse. Primum tomum scribebat, suis notis fretus, quarum sub anno 1607 mentionem facit, dicens: „quaecumque vero de Rokoszanis scripsimus, tum ex iis, quae ipsi per illa tempora notavimus et multorum oculati testes eramus, tam ex aliorum variis scriptis" etc. (II 252). Ex tempore quidem narrationem suam videtur codici inscripsisse, quum et Superiores S. J. nonnullis locis scripta ejus emendarent et alios locos delerent et ipse textum passim corrigeret et annotaret. Cum e. gr. historiam martyrii P. Ogilbei S. J. sub anno 1614 narrasset, quod tamen sequenti anno accidit, sub anno 1615 lectorem monet de iis, quae iam anno praecedenti de illo martyrio dixerat. Tomum primum annis 1629—1633 et 1636—1637 scripsisse videtur, alterum tomum annis 1638—1639 confecit. Quod facile probari potest. Etenim historiam anni 1595 scribens, de restitutione templi parochialis Gedanensis catholicis faciendae, quae in comitiis 17 martii 1595 decreta erat, mentionem facit,

addens: ,,eius decreti executio usque ad hoc tempus, dum haec scribimus, nempe ad annum D. 1631 nondum est secuta (I. p. 200 nr. 18). Narrans autem sub anno 1609 (nr. 3. III. p. 7) regem Sigismundum III Cracovia ad bellum moschoviticum profectum esse, addit: „nec amplius usque ad mortem.... Cracoviam repetiit". Cum autem regem Sigismundum III constat anno 1632 diem obiisse supremum, patet inde nostrum post annum 1632 haec scripsisse. Sub anno 1615 (nr. 24. III. p. 165) Joannis Baptistae Zamoyski mentionem faciens addit: „hic dum ista scribimus.... ad episcopatum Valachiae.... translatus est". Cum autem Zamoyski ad episcopatum Bacoviensem anno 1633 promotus esset, certum est historiam hujus anni 1615 anno 1633 scriptam fuisse. Prima ergo pars tomi primi, quae annos 1579 usque ad a. 1615 amplectitur, scripta erat eo tempore, quo Wielewicki Praepositus Domui Cracoviensi ad s. Barbaram erat (1629— 1633), alteram partem perfecit anno 1636, quo iterum in eadem Domo Superioris munere fungebatur. De vita vero Joannis Wielewicki haec afferenda duximus. Philippus Alemgabe (in Bibliotheca Scriptorum S. J. ed. Antverp. 1643 ad vocem) tradit, eum natum esse anno 1566, in pago haereditario Wielewicz (in palatinatu olim Calissiensi). Primis literarum rudimentis Posnaniae imbutus, anno 1584 nomen Societati Jesu Brunsbergae dedit, et per tres annos philosophiam, per duos theologiam moralem explicavit. Ipse vero de se, variis in locis Diarii sui, haec fere narrat. Anno 1587 novitius, P. Martini Latarnae S. J. in missione Drohobycensi, anno autem 1599 theologus, P. Bernardini Confalonerii Provincialis per dimidium annum socium agebat. Anno 1605 die 27 decembris, professionem quatuor votorum Craco-

viae in manus P. Decii Strinerii S. J. Provincialis emisit. Sequenti anno (1606) jam vices Superioris Domus Cracoviensis egit, P. Grrodicio absente, et concione, quam feria V majoris hebdomadae habuit, Nicolaum Zebrzydowski, ducem „Rokoszanorum" q. d. (seditiosorum) offendit. Anno sequenti, Cracovia relicta, cum Decio Strinerio Patre Provinciali, socii instar visitabat Provinciam, postea, primum Collegio Calissiensi, deinde Residentiae Torunensi praefuit. Anno 1611 secretarium in congregatione provinciali egit, quo facto, Superior Premisliensis Residentiae per duos annos erat. Inde Leopolim se transtulit, ubi Collegium rexit et 14,300 florenos ab Elisabetha Sieniawska dono accepit, ad domum Societati exstruendam. Anno 1614 iterum secretarius congregationis provincialis Jaroslaviae electus, ibidem anno 1617 Instructor „Patrum Tertianorum" factus, munere hoc usque ad annum 1619 fungebatur. Hoc autem anno concionator Lublinum missus, deinde Cracoviam se contulit et Superiorem Domus s. Barbarae per tres annos egit. Anno autem 1622 in congregatione provinciali procurator electus, Romam se contulit 21 septembris, unde 13 februarii 1623 in patriam revertit, quo anno Jacobus Najman, Universitatis Jagellonicae Rector, diem ei dixit coram Officiali Cracoviensi Zerzynski, propter P. Angelum S. J. subditum ejus, qui in concione quadam academicos offenderat. Non prius tamen ante tribunal episcopale citatus est, quam duobus post annis, quando Calissii aegrotus lecto tenebatur. Jam enim anno 1623 Cracoviam reliquerat, Provincialem Georgium Tyszkiewicz comitans in visitanda Provincia. Cum autem anno 1625, mortuo Provinciali Georgio, P. Matthaeus Bembus Superior Domus Cracoviensis, vices Provincialis suscepit, Wielewicki ejus partibus Cracoviae fungebatur, sed eodem anno 1625 Posnaniam se contulit, ubi Rectorem Collegii quatuor

annis egit. Inde 10 septembris 1629 Cracoviam reversus, et Superior Domus s. Barbarae denuo factus, Diarium suum scribere coepit, magnamque ejus partem absolvit. Post tres annos Cracovia evocatus, Lublinum se contulit, sed mense junio anni 1636 iterum Cracoviam reversus, per aliquot menses gubernacula Domus s. Barbarae tenuit. Hoc tempore perfecit alteram partem tomus primi et secundum tomum sui Diarii. Folio 99, posita inscriptione "Junius", opus suum interrupit et sequenti mense Julio ejusdem anni 1639, die 24, Jaroslaviae, ut Philippus Alegambe testatur, annum aetatis suae 73 agens, mortuus est. Praeter nostri Diarii historici codicem alia etiam scripsisse fertur. Thomae a Kempis aureum libellum in Polonorum vertit linguam, quod opus magno cum legentium applausu saepius editum est. Praeterea carmina lingua polonica composuit, quibus haereticos prosequitur, indicem quoque ad „Vitas Sanctorum", Petri Skargae opus celeberrimum, confecit et Philippo Alegambe, uti ipse testatur, initio junii anni 1636, 65 Vitas Scriptorum S. J. Provinciae polonae, Graecium misit, ipsius Bibliothecae Scriptorum S. J. inserendas. Virtus ac praestantia nostri Diarii in eo maxime consistit, quod auctor multis historiis usus est, quorum ne vestigia quidem ad nostra pervenere tempora. Praesertim diarium P. Gaspari Sawicki ante oculos habuit ex eoque totam expeditionem Pseudodemetrii Moscoviam et fata PP. Jesuitarum, qui eum secuti sunt, descripsit. Praeterea diaria: PP. Petri Skargae, Friderici Szembek, Stanislai Krzywokolski laudat. Utebatur quoque historiis aliarum Domuum S. J. et saepe commemorat historias: Leopoliensem, Congregationis B. M. Virginis Assumptae Cracoviensis, Petri Kamocki historiam templi s. Barbarae, ignoti auctoris historiam Domus s. Stephani Cra-

eoviensis, historiam Collegii Sandomiriensis. Praesto ei erant etiam „ordinationes scriptae", „ordinationes impressae" et „liber tertius ordinationum", quibus ad res internas Societatis narran- das utebatur. Singulae Provinciae S. J. accipiebant quoque „annuas litteras, seu annua scripta", et Wielewicki affert „an- nuas litteras Domus professae Parisiensis". Commemorat etiam „Instructiones R. P. Generalis, per quas erroribus occurrereturV Non parvi momenti sunt quoque notae eleemosynarum, quae Domus s. Barbarae accipiebat et quarum rationes procu- ratores Lomus referrebant. Affert noster „Rationes P. Petri Kamocki" et alias „Rationes procuratorum", ex quibus sub fi- nem cujusque mensis, eleemosynas enumerat et nonnullis quo- que annis pretium acceptarum in naturalibus eleemosynarum an- notat. Praeterea mentionem facit „Catalogi provinciae, qui per modum libelli in octavo, in archivio servatus est"; quod ar- chivum Provinciae bis commemorat, locum tamen, ubi asserva- batur, non indicavit. Praeter hos fontes ineditos, qui omnes periisse videntur, usus est quoque Wielewicki libris, suis temporibus editis in Polonia et in aliis terris. Ex polonicis libris affert historias Bielscii et Neugebaueri, Stanislai Lubienski historiam seditionis, quae „rokosz" a nostris apellatur, ejusdemque auctoris Vitam episcopi Pstrokoński. Praeterea P. Argenti S. J. libellutn ad Sigismundum III reg. pol. de rebus Societatis in regno Poloniae (editum Cracoviae 1620); Jacobi Gretseri, confutationem monitorum secretorum; Vitam P. Spinolae; Orlandini et Sachini historias S. J.; catalogos Scriptorum S. J. P. Ribadeneirae (ed. Antverp. 1613); Jacobi Gordoni opus chronologicum; Joannis Argenti librum de statu Societatis in Polonia et Lithuania (ed. Ingolstadii 1616); libellum de rebus Societatis in Polonia (ed. Crac. 1620); Petri Laricii, orientalem hi-

storiam; Jacobi Grretseri, descriptionem inquisitionis de authore famosi libelli „monita secreta" etc. Manuscriptis utens, saepe nomina falso describebat, eademque varie scribebat, etiam in polonicis nominibus describendis phonetica orthographia usus est et falso et non consequenter eadem nomina exhibebat, jam litteris majusculis jam minusculis utens initio, in rebus sacris nominandis. Secundum tomum sui Diarii historici anno 1638 scribere coepit eumque ad mensem Junium sequentis anni perduxit. In quo conscribendo hoc innovavit, quod sub finem cujusque anni indicem rerum addere statuit, quod etiam sub finem anni 1638 fecit. Sed etiam nunc statim codici nostro omnia inscripsisse videtur, non vero in foliis solutis, secundum ordinationem P. Greneralis, unde nonnullis in locis emendationes, alia manu et alio atramento factae, inveniuntur. Toto suo opere methodum chronologicam secutus est et ad singulos dies mensis cujusque affert ea, quae in Polonia et aliis terris evenerunt, Societatem tamen praesertim ante oculos habens. Quae autem Cracoviae et in Domo Professa ad s. Barbaram, gesta sunt, quamvis minimi momenti, diligenter refert. Et certe, nullam pleniorem et ampliorem historiam habemus, quae tempora Stephani et Sigismundi III regum narret. Diarium suum a proemio incipit, quo Cardinalis Hosii, a quo Societas Jesu a. 1565 in Poloniam advocata est, mentionem facit Jam post sex annos (1571) a Provincia austriaca segregata, polona Provincia Societatis vigere coepit. Cracoviam autem, anno 1579, duo Patres S. J. Possevinus adduxit, Moscoviam, a Papa legatus, iter faciens. Quos Thomas Plaza, praepositus ecclesiae sti. Stephani hospitaliter recepit, cujus plebaniam, domum vicariorum et ipsam ecclesiam (1585) in possessionem receperunt. Prius autem (1583) archipresbyter

xm ecclesiae B. M. V. „in circulo", Marianus Niwiński, vicarius generalis episcopi Cracoviensis Petri Myszkowski ecclesiam s. Barbarae ipsis cessit, ad quam, vicinis domibus coemtis et adaptatis, „missio Cracoviensis" (1584) residentiam habere coepit. Inde ab a. 1592 residentia haec „domus professa" apellata est. Jam autem anno praecedenti (1591) „dissidentes" q. d. Cracoviae religionem suam publice exercere desierunt, templis: Calvini sectam profitentium in platea sti. Joannis, et Arianorum in platea sti. Spiritus, a plebe devastatis et dirutis. Wielewicki incipit Diarium suum PP. Jesuitarum a primo ingressu Cracoviam, sed primos viginti annos (1579—1599), quos fasciculus primus, a Josepho Szujski editus, continet, circumcise et breviter narrat, quia nemo tunc temporis historiam conscribendam apud Jesuitas in animo habuisse neque eventus notasse videtur. Breviter ergo exponuntur fata belli moscovitici, mors Stephani regis (1586) electio et coronatio Sigismundi III regis; archiducis Austriae Maximiliani, qui regnum Poloniae petebat, ad Byczynam clades; funebrales solemnitates regis defuncti, prima sub auspiciis Sigismundi III comitia ejusque nuptiae solemnes cum Anna Austriaca et duplex iter, in Sueciam susceptum. Secundus fasciculus, anno 1886 a nobis editus, annos novem (1600—1608) continet, quo relatione uberiore, res ut gestae sunt, cum critica, satis acuta subtilitate narrantur, quoniam noster jam ab anno 1606 Superiorem Domus s. Barbarae egit et ea narrat, quae ipse per illa tempora notaverat et quorum oculatus testis fuit. Argumentum tamen praecipuum hujus fasciculi constat in expeditione moschovitica palatini Sendomiriensis Mniszeh, cum filia Marina et Pseudodemetrio, qui regni moscovitici potitus, tandem capite truncatus est et nostros in

maximum discrimen traxit. Praeterea bellum civile, quod „rokosz" dicitur, a Nicolao Zebrzydowski motum et aliud bellum civile, a diabolo q. d. Stadnicki „ob leves causas" contra Lucam Opaliński susceptum, in quo arx Stadnicii LaAcut combusta, "jucundo joco" multis causam dedit: „quod Opalinius diabolum vicerit". Lites inter academiam Cracoviensem et PP. Jesuitas, propter Congregationem B. M. Virginis Assumptae ortae, praesentis tertii fasciculi locum principem implent. Ansam praebuit academia, quam Societas Posnaniae et Cracoviae instituere nitebatur et quam Cracovienses academici prohibebant, sibi jus exclusivuin docendi vindicantes. In quo ab episcopis suis Cracoviensibus: Petro Tylicki et Martino Szyszkowski protegebantur, et propterea etiam rex Sigismundus III, cujus judicio Sedes apostolica rem totam subjecit, negotium Societatis expedire noluit. Ex quo variae contentiones inter Patres S. J. et professores capitulumque Cracoviense ortae, postea tumultibus inter scholares causam praebuerunt. Praeterea variae contentiones intercebant, his annis, Patribus S. J. cum archipresbytero ecclesiae B. M. Virginis Cracoviensi, cum archiepiscopo Leopoliensi Wargocki, cum monialibus 0. S. B. Culmensibus, cum haereticis variis, praesertim Torunensibus, Gedanensibus et Elbigensibus. Sed etiam res gestas majoris momenti narrat noster, quae his annis intercesserunt, praesertim vero bellum suecicum et moscoviticum primum (1609) et secundum (1612) expeditionemque principis Ladislai moscoviensem (1617). Praeterea incursiones Tartarorum in Poloniam, turbae a militibus confoederatis motae, pestes, incendia, tumultus, raptus monialium; Vitae clarorum in Societate et in Polonia virorum, praesertim de Societate bene meritorum, labores sacerdotum S. J. in convertendis haereticis, in missionibus, domi forique, eorumque varii

fructus; miracula, judicia poenaeque divinae: in unam vividam et veram historicam imaginem istorum temporum contexta et composita sunt. Quoniam duobus praecedentibus fasciculis deerat index rerum, Collegium historicum in c. r. Academia Cracoviensi fasciculum hunc tertium proemio latino et indice duplici, personarum et locorum, muniendum censuit. Haec te monitum esse volui, lector benevole, tibique diuturnam incolumitatem adprecor. Ladislaus Chotkowski.

Annus Domini 1609. Claudio Aquaviva Praeposito Societatis Grenerali, Petro Fabricio Prae- posito Provinciali, Stanislao Włoszek, et eo in Lituaniam discedente, Martino Smiglecio Domus Professae Praeposito. Duo supra viginti ex nostris manserunt hoc anno in S. Barbarae domo. Quindecim nimirum Sacerdotes, reliqui non Sacerdotes. Consuetam Circumcisionis Festivitatem Serenissimus cum Regina et Ladislao filio Principe cohonestavit, Reverendissimo Suffraganeo Cracoviensi Domino Debski Sacris tunc operante. Sequenti vero die idem Serenissimus Varsaviam ob Comitia se se contulerat, relictis Cracoviae Regina et filio. Domus nostra angusta hoc anno non mediocriter est dilatata. Et quidem, 5a huius mensis, una pars vicinae domus empta a Domina Hedvige Strzelecka, reliquae partes sequenti mense, ut videbimus. Quamvis anno superiori, ut 5a Novembris et 3a Decembris vidimus, iam conclusum erat de Cathedra templi Beatissimae Virginis uni ex nostris, nempe P. Christophoro Piasecki danda, quia tamenhoc primum anno R. P. Hyacinthus Dominicanus, Bohemiae Provincialis factus, huic muneri concionandi in praedicto templo, a multis annis sibi imposito, iuridice renunciavit; ideo etiam Proconsuies Civitatis ea de re quasi novam consultationem, 13a hujus, instituerunt, postquam et Patres Dominicani et Domini Academici et nostri suam illis operam obtulissent. Non pauci erant inter Senatores nostris minus faventes, maxime Dominus Ioachimus Ciepielewski Consul, amici tamen nostri, dicti Consulis collegae [quia in hoc negocio pluralitas sententiarum concludit] praevaluerunt, et Patri Piasecki per duos Consulares, nomine Senatus, Cathedram detulerunt. Datum initium Comitiis Generalibus Regni. 15a huius mensis, ad quae etiam ipse Palatinus Cracoviensis Nicolaus Ze- Wielewicki, Histor. Diarii III. 1 1. Rex cum snis in templo nostro. Consultatio iterata de Cathedra Beatissimae Virginis. Initium Comitio- rum.

Annus 1609. 2. P. Piasecki incipit concionari in Parochiali templo. 3. Exercitia Spiritua- lia non imprimenda lingua vulgari. 4. Privile- gium Re- gium pro collegio Luceori- ensi. brzydowski venerat Varsaviam et plurimi alii Senatores, valdeque pacifice, ut in eius fine videbimus, in iis transacta sunt omnia. Conscendit Cathedram, 16a istius mensis, in templo Beatissimae Virginis P. Christophorus Piasecki, bona voluntate Episcopi Cracoviensis *) non magna autem R. D. Hieronymi Powodowski **), Archipresbyteri templi Beatissimae Virginis, qui nostrum hoc loco habere noluit. Feliciter autem P. Piasecki conciones successerunt et tum et postea, non parvamque partem auditorum templi nostri ad se pertraxerat initio, postea enim etiam templum nostrum auditore est repletum. Conciones tamen ferialibus diebus, in templo S. Barbarae tempore Quadragesimae fieri solitae, omissae tum erant, eo quod nostri in templo parochiali illas peragerent. Petierant quidam ab Admodum Reverendo Patre Nostro Generali, ut exercitia Spiritualia lingua vernacula in lucem edere possent. Sed respondit R. Pater, 17a Ianuarii, id non esse necessarium nec permittendum. Pro coadiutoribus autem et pro externis accomodatas aliquas meditationes parari posse. Postquam Mathias Pstrokonski, Episcopus Vladislaviensis factus, ***) Cancellarii Regni munus in Comitiis Generalibus deposuisset, Laurentius Gembicki, Episcopus Culmensis, ) qui ante Vice - Cancellarium agebat, in officio Cancellarii successit et Felix Kriski Vice - Cancellarius designatus est, 22a Ianuarii. Hoc etiam mense urgentes litteras Serenissima Regina Poloniae Constantia ad Pontificem Maximum dedit, in negocio Canonizationis B. P. N. Ignatii. Submissa eleaemosyna per mensem Ianuarium domui nostrae in pecunia floreni 170, in rebus floreni 27. Serenissimus in Comitiis Regni pro Collegio Luceoriensi dedit privilegium 6a Februarii, cuius aliqua verba hic reponam: Siguificamus litteris nostris praesentibus, quorum interest, universis et singulis, eo semper nos fuisse animo, ut ea qaae ad cultum divinum propagandum, religionem Catholicam *) Petrus Tylicki, qui episcopatum Cracoviensem inde ab a. 1607—1616 gessit; antea autem erat Episcopus Culmensis (a. 1600), Varmiensis, Vladislaviensis. **) Powodowski f 1613, Sacramentis non provisus. ***) Pstrokonski erat antea Episcopus Premisliensis (1600—1608) episcopatum autem Vladislaviensem ne unius quidem anni spacio agebat (f 1609), de cuius morte mox narrabit Wielewicki. f) Gembicki gerebat episcopatum Culmensem 1600—1610, quo anno episcopatum Vladislaviensem obtinuit.

Annus 1609. 3 stabiliendam, communeque Reipublicae commodum promovendum, pertinere existimaremus, libenter Regio nostro favore et auctoritate comprobaremus. Cum vero Patres Societatis Iesu, singularem cultus Divini zelum, animo conceptum, ita ardenti studio promoveant: ut in exstirpandis haeresibus, iuventute litteris et pietate instituenda, ac veritate Catholica doctrina et moribus asserenda et illustranda, primas sibi partes vindicent, et praeclara per universum orbem, haeresibus fractis ac debilitatis, ac feris etiam ac barbaris nationibus, sub iuga fidei Christianae redactis, suorum conatuum specimina ediderint, hocque Regnum nostrum, doctrina et pietate ita, pancos ante annos, excoluerint, ut pristinae religionis integritati, magna ex parte eorum opera, restitutum censeri possit: Idcirco, ut instituti sui prosequendi maiorem facultatem, et in iis quoque partibus, quae Scythiae finitimae, ab unitate sacrosanctae et universalis Romanae Ecclesiae olim alienatae, ignorantiae tenebris obductae sunt, lumen veritatis proponant: permittimus illis et concedimus in inferiori arce nostra Luceoriensi, in areis, quas Patres sui iuris fecerint, Collegii, prout commodius illis videbitur, extruendi potestatem locumque illum et areas aedificiis Collegii occupandas ac Collegium ipsum libertatibus Ecclesiasticis adscribimus et ab omni, tam terrestri quam castrensi, aut etiam civili, vel quacunque alia iurisdictione eximimus et exemptum ac immune temporibus perpetuis esse iubemus. Haec et alia Rex optimus in dicto privilegio. Stanislaus Wloszek, antequam Cracovia discederet 13a et 20a Februarii, pro duabus partibus mediae domus vicinae Dominae Mokrzka et Wosczyczka dedit florenos 30008 et D° Ioanni Wosczycki reposuit summam, quam habuit in hac medietate domus, in vim reemptionis, inscriptam, florenos 20008 sicque totum constitit florenis 500, factaque horum omnium inscriptio, evictio, cessio et alia quae iuris erant. De domo a Domino Koiakowski empta, sequenti mense statim dicemus. Discessit P. Stanislaus Wloszek in Provinciam Lituanicam, ut Vilnensis Collegii Rectorem ageret, cui sequenti mense, ut videbimus, in gubernatione Domus Professae Cracoviensis P. Martinus Smiglecius successit. Impositus finis Comitiis generalibus Regni pacifice, 26a Februarii. Et constituta quidem sunt in iis multa praeclara, sed illud praecipuum, quod etiam Reges varii Christiani huius temporis valde sunt mirati, nempe Oblivio seu Amnestia omnium, quae contra Optimum Regem, toto tempore Rokoszanicorum tumultuum, dicta scripta et acta sunt. Eo benignissimus Rex se adduci passus est, exceptis tantum a praedicta amnestia violationibus templorum, caedibus, invasionibus et aliis criminalibus actionibus, sub tempus Rokoszi factis; et iniuncta praeci- Cum magna Societatis nostrae commendatione. 5. Emptio domns vicinae. 6. Finis Comitiorum, in quibus decreta Amnestia omnium iniuria- rum Regi factarum.

Annus 1609. Nihil in his ostensum con- tra Regem. Oratio triduana. 7. Emptano- va domua vicina. Parnavia recepta. puis Rokoszanis deprecatione Regiae Personae in scripto proposita et renovatione iuramenti fidelitatis, quae erat violata. Volebat omnino Rex in his Comitiis, ut Palatinus Cracoviensis ostenderet ea contra Regem in facie Reipublicae, quae se habere toties iactitabat. Sed nihil omnino ostendit. Ille etiam Stanislaus Stadnicki Lancutensis, qui tam atrocia in Lublinensi conventu contra Regem effutierat, ut vidimus, admissus a Rege in his comitiis ad gratiam, post deprecationem in scripto peractam. Sic triumphavit quidem innocentia Regis post tantas tempestates, sed non minorem triumphum voluit esse benignissimus Rex pepercisse hostibus. Certe Rex Galliae Henricus III, audita condonatione tantarum iniuriarum, a Rege pientissimo facta, affirmavit, Regem nostrum esse plusquam hominem et se nullo modo imitari posse eum etc. Venit 28a huius R. P. Provincialis Cracoviam et in visitatione utriusque domus ad 30am Martii commoratus est. Percepta eleaemosyna hoc mense in pecunia florenorum 132, nempe ab Illustrissima Barbara de Tarnow Zamoiska, Cancellaria Regni, floreni 100 et alii ab aliis. In rebus autem data, florenis 29 aestimata sunt. Dominica Quinquagesimae, quae in lam Martii inciderat, habuit initium . triduana consueta Oratio in templo nostro trinaque concio quolibet die, more recepto, fiebat. Prima die interfuit Orationi Serenissima Regina cum Ladis- lao Principe et aula. Totum vero tempus huius Orationis magno hominum concursu et devotione transactum est. Factus transitus 9a Martii ad vicinam domum, accommodatis prius variis. Sequenti die venit Serenissimus Varsovia Cracoviam, post feliciter finita comitia. Empta altera vicina domus a Domino Andrea Kolakowski, circa quam multae erant iuris intricationes, 15a Martii. Data vero sunt pro ea florenorum tria millia, additis videlicet mille florenis ad illa duo milia, quae superiori anno in Maio Illustrissima Agnes de Tęczyn Firleiowa, Palatina Cracoviensis, pro hac emptione dederat. Inscriptio, evictio et tuitio ceteraque ad hanc emptionem necessaria, facta in actis Castrensibus Cracoviensibus. Iverat iussu Regio Carolus Chotkievicius (sic) versus Parnaviam, quam hostis occupaverat et cum, 14a huius mensis, in sylvis tribus milliaribus a Parnavia haesisset, et sequenti die miles insultum in civitatem ursisset, tandem 16a, post mediam

Annus 1609. 5 noctem, relictis equis, Duce praeetmte, cum iis qui Petardas ferebant (quanquam Ducem postea, ne in adeo manifestum periculum se daret, milites cohibuerunt) civitatem cum arce sunt aggressi eamque 16a, antequam perfecte dies illucesceret, expugnarunt. Natus est Serenissimo Regi filius, quarta hora post mediam noctem 22a Martii (quae in Dominicam 3am Quadragesimae inciderat) in arce Cracoviensi. In Baptismo postea, 26a Aprilis, peracto Ioannis Casimiri nomen accepit. Eadem die Pater Nicolaus Cyrowski admissus est ad Professionem 4 votorum per R. P. Petrum Fabricium Provincialem in templo S. Barbarae, et P. Stanislaus Kosmatka per eundem, eodem in loco, admissus ad vota Coadiutorum Spiritualium Formatorum. Venit Calissio, 24a istius mensis, P. Martinus Smiglecius Cracoviam et statim gubernationem Domus Professae S. Barbarae est aggressus. Discessit R. P. Proviucialis Cracovia in Maiorem Poloniam, 30a huius mensis, quo etiam die R. D. Paulus Sczerbie, magnus noster amicus et Benefactor, subita morte (sed tamen et spes in Domino bona) exstinctus est, cum hesterno die, seu Dominica 4a Quadragesimae, Sacrificium Missae peregisset, quod frequenter facere consueverat cum optima praeparatione, erat enim vir integerrimae conscientiae. Cum natus fuisset Illustrissimo D. Ioanni a Teczyn 29a huius mensis filius, noluit ut ab aliquo alio baptizaretur, nisi a P. Gaspare Sawicki. Itaque 31a Martii praedictus Pater eum salutari fonte abluit ct nomen Christophori imposuit. Per Martium collegimus eleaemosynae pro domo nostra florenos 258 in pecunia et in rebus 59. Nam Magnificus Dominus Plaza, Magnus Oeconomus arcis, vas vini et vas halecum donaverat, quod utrumque 44 florenis constitit, alii etiam alia necessaria submiserant. R. P. Noster Generalis varia ordinavit servanda in litteris, quas ad eum dant aut Superiores aut Consultores, eaque ad Provincias misit 4a Aprilis, qua etiam die praescripsit nonnulla iis observanda, qui aliquos iuvenes ad Collegium Germanicum, quod Romae est, commendant. Eadem praeterea die intercisa a nostris erat facta cum Domino Venceslao Kardynal (ita civis unus appellabatur) de conductis certis mansionibus eius domus, et dati erant illi, anticipata solutione pro censu, floreni 16. Iterum R. P. Noster, lla huius mensis, circa missiones ilia duo praecepit. Primum ut ea, quae antea de illis erant praescripta, dum Missiones Apostolicae constituerentur, et dum, ut essent in Residentiis iuberetur. Secundum, ne ob expensas, res tanti momenti intermittatur. 8. Ioannes Casimirus Princeps nascitur. P.Smiglecius fit Praepositus. R. D. Sczerbic moritur. Filium D. a Tęczyn baptizat P. Sawicki. 9. Ordinatio- nes non- nullae R. P. Provin- cialis. Intereisa cum Ven- ceslao Kardynal. Circa mis- siones quaedam ordinatio- nes.

Annus 1606. 10. Stipendio Concionatoris quomodo renuntiet P. Piasecki. Ipso die Paschalis distributa Commu- nio omni- bus in no- stro tem- plo. 11. Annae Rezlero- wnae, Vita et mors, Et sepultura in nostro templo. Pro Parnavia ab hoste recuperata solemnes gratiarum actiones Cracoviae sunt institutae, 12a huius mensis. Quia nostri secundum Institutum pro muniis Spiritualibus, maxime vero pro Confessionibus et Concionibus nullum stipendium habere possunt et Cathedrae Beatissimae Virginis, quam P. Piasecki, iuxta supra dicta, susceperat, certum stipendium assignatum erat, ideo P. Piasecki huic stipendio, quo ad nostras personas spectat, iuridice renuntiavit in praetorio. Illam tamen conditionem addidit, ut praedictum stipendium Consules in ornamenta Ecclesiae Parochialis Beatissimae Virginis converterent, quae etiam e Consulibus suscepta et statim ex eorum numero Dominus Abrahamus Ronenberg et D. Georgis Pipanus assignati, qui dictum censum Concionatoris exigerent ac in ornamenta praedicta converterent. Acta haec sunt 17a Aprilis, quae in feriam tertiam post Dominicam Palmarum inciderat. Invisit Serenissimus cum Regiua Sepulchrum nostrum die Sancto Parasceves, 17a huius. Circa Communionem, ipso die Paschatis omnibus in nostro S. Barbarae templo porrigendam, variae erant tum nostrorum tum externorum opiniones, ideo ad tollendas difficultates, ab Episcopo Petro Tylicki impetrata erat facultas, omnibus in nostro templo ipsa die Paschatis communicandi, resque haec ad praxim hoc anno deducta est et postea a Successoribus Episcopis, statim post eorum in propriam Cathedram adventum, impetrabatur. Sepulta in nostro templo sub crucifixo (qui tunc erat in medio templo) 23a huius mensis, Domina Anna Rezlerowa, Civis Cracoviensis, parentibus inter suos concives primariis nata. Parentem habuit doctorem Foxium, virum magnae authoritatis. Maritum Dominum Rezler, antiquae in hac civitate familiae. Eo igitur mortuo, simul cum germana sorore, pariter vidua Domina Żurkiewicowa, tenacissime Societati nostrae, multis cognatis refragantibus adhaesit, ab eaque nullis malorum persuasionibus avelli potuit. lta vitam honeste, prudenter ac religiose instituit, ut siugulare honestarum matronarum esset exemplar. De profectu eius in solidis virtutibus illud dici potest, unam in paucissimis fuisse saecularibus, quae eo perfectionis Christianae pervenerit. Patientiae sane in gravibus adversitatibus, aequanimiter et fortiter ferendis, singulare dedit specimen, Societatem nostram unice omnibus officiis coluit, nostrosque omnes sine ullo discrimine tanquam Dei famulos est reverita. Et sicut eius soror, duas quas habebat filias, ita in pietate instituerat, ut utraque in Monasterio Culmensi vitam Religiosam sit complexa, ita et illa duos filios ita ad omnem probitatem et ad profectum in litteris formabat, ut uterque religiosam vitam amplecteretur, maior natu in nostra Societate, minor in Ordine Praedicatorum. Post mortem, ad quam se consuetis Sacramentis muniverat aliquot diebus, in nostro templo, ut diximus, sepulturam habuit.

Amms 1609. 7 Hoc etiam mense summa eapitalis, hospitali Scholarium inscripta, super quarta parte lapideae olim Doctoris Opoczno, post Domini Kołakowski, ac demum nostra, reposita est a nostris in praetorio Cracoviensi, coram Consulibus et provisoribus eiusdem hospitalis, florenorum 250. Et assignatus census, pro quartuali uno, florenorum 2, gr. 15. Per Aprilem mensem egregia nobis eleaemosyna in pecunia submissa floreni 1935; nempe legati testamento a piae memoriae Virgine Barbara Firleiowna floreni 900. Nomine etiam mortuae Dominae Rezlerowae floreni 200, ab Illustrissima Domina Dorothea Barzina, Palatina Cracoviensi, floreni 104. Pro domo media Dominae Mleczkowae mortuae vendita, floreni 500 et alia ab aliis. In rebus ea quae sunt data 97 florenis constiterunt: nempe a Magnifico Domino Stanislao Stadnicki Lescensi dati 4 boves, qui sunt venditi florenis 50. Sal donatum venditum florenis 12 et minutiora ab aliis. Venit R. P. Provincialis Cracoviam 8a Maii, habens novum socium P. Nicolaum Cyrowski, mansitque ob varia negocia in utraque domo ad 10am Iunii. Discessit Cracovia in Lituaniam et inde in Moschoviam Serenissimus Rex 28a Maii, nec amplius usque ad mortem (qua post 23 annos primum ex hac vita sublatus est) Cracoviam repetiit. Comitati sunt eum P. Petrus Scarga, P. Fridericus Barscius, P. Georgius Fredlerus ex nostris cum suis sociis, quamvis postea Vilna, loco Patris Scargae, in Moscoviam P. Martinus Bilducius missus fuerit, ob senium enim P. Scarga iam ab illo itinere liber erat factus. Eleaemosyna huius mensis in pecunia erat florenorum 123, nempe a Magnifico D. Ioanne Gostomski, Capitaneo Valcensi floreni 50, ab aliis alia. In rebus quae sunt submissa, florenis 122 constiterunt, nempe a Palatina Cracoviensi, Agnete de Tęczyn: brasei metretae 10, tritici pro braseo metretae 20, porcus saginatus, butyri vas, quae omnia aestimata sunt florenis 87. Ab aliis reliqua minutiora Sicut in Cathedra Beatissimae Virginis nostris concedenda, Magistratus civilis benevolum se nobis ante ostenderat, ita et huius mensis 17a in concedendo domui nostrae aquae ductu erat liberalis, eumque sine difficultate nobis permisit. Paulus Wolucki Episcopus Luceoriensis *) cum suo Venerabili Capitulo, Fundationem Collegii nostri Luceoriensis 20a istius mensis publice instituit et certa bona nostris assignavit 12. Reposita snmma censns pro hospi- tali Scho- larium. Eleaemo- syna hu- ius men- sis. 13. Rex dis- cedit in Moscho- viam. Eleaemosyna. 14. Aquae ductus concedi- tur a Ma- gistratu. Fundatio Collegii Luceoriensis. *) Paulus Wolucki erat Episcopus Camenecensis (1600-1608) et in episcopatu Luceoriensi Martinum Szyszkowski est secutus.

Annus 1609. 15. Incen- dium Ca lissiensis Civitatis nostris studiosis imputaba- tur. 16. Rex Vil- nam venit Mathias Pstrokon- ski mori- tur. Varia cir ca fabri- cam do- mus no- strae fieri coepta. S. Casimi ri coram variasque difficultates, quae intercesserant in hoc negocio, post discessum Antecessoris Martini Szyskowski *), qui ad Episcopatum Plocensem, translatus erat, sustulit. Civitas Calissiensis tota, casu exorto incendio, conflagravit; et Collegium nostrum in maximo erat periculo. Quia vero hoc die, finito Cursu Philosophico, externi studiosi, insciis nostris, explosiones per modum triumphi, mane, tempore Sacri, instituerant et incendium circa vesperum exortum erat, Scriba quodam arcensi in tecto unius domus sclopum exonerante et globo in fenum immerso, ignem praeter opinionem excitante: inde malevoli sumpserant occasionem asserendi, a nostris studiosis excitatum esse incendium, et ut invidiam nostris compararent, varie nos traducebant. Venit Serenissimus cum Regina et Ladislao Principe ac simul cum Ioanne Casimiro infante Vilnam, 28a huius mensis, ibidemque ad 18am Augusti est commoratus. Mortuus insignis vir in Republica, Mathias Pstrokoński Episcopus Vladislaviensis, postquam Cancellarii Regni munere se se abdicasset, et in suum Vladislaviensem Episcopatum ingressus esset 29a istius mensis; postquam antea testamento condito, Sacramentis Ecclesiae consuetis se se communivisset, praesente Patre Simone Dolescio, Societatis Nostrae. Erat vir puritatis internae et externae mortificationisque cultor eximius, pauperum et Religiosorum fautor, aliisque maximis virtutibus ornatissimus ac etiam Societati nostrae addictissimus. Eius vitam eleganter descripsit et typis mandavit Stanislaus Lubinski, eius nepos (qui tunc dum ista scribimus Episcopum Plocensem agebat) Varsaviae Anno 1630. Quia superioribus mensibus, duplici vicina domo coempta, varia domui nostrae accomodanda et aptanda erant, ideo multa etiam ab hoc tempore in fabricarn domesticam et sacristiae ac sacellorum superiorum expendenda i erant. Impensi ergo hoc mense in fabricam floreni 440. Eleaemosynae in pecunia per hunc mensem accepti floreni 101, in rebus floreni 69; nempe a Magnifico Domino Ioanne Plaza braseum pro una coctura cerevisiae, et metretae 10 ciceris pro pultibus, quod utrumque constitit florenis 32. Erat Renovatio Votorum in domo S. Barbarae 2a Iulii, praemissis iis quae praemitti solent. Vilnae per nostros studiosos insignis Comoedia de *) Szyszkowski ex Luceoriensi in Plocensem episcopatum (1608) ascendit.

Annus 1609. 9 S. Casimiro, coram Rege et Regina, magno applausu est exhibita et optime cessit, 22a istius mensis. Totam Societatem exhilaravit Paulns V Pontifex Maximus, 30a huius mensis, Beatificatione B. P. Nostri Ignatii, de qua tamen non tam cito in his partibus intellexeramus, ideoque nihil extraordinarium in festo eius, seu in annua eommemoratione, quae ultima lulii solet esse, factum fuit. Hoc mense 7 millia in bonis Iaronowiczensibus Domui Probationis inscripta a R. Domino Valentino Wargocki, recepta sunt a Domino Petvo Buzynski. Expensi hoc mense in fabricam floreni 391. Summa vero perceptae eleaemosynae in pecunia floreni 158 et in rebus floreni 94. Dum Rex Vilnae moratur, causa eoram Rege agitata erat de templis, quae Schismatici unito Metropolitae reddere nolebant. Ex decreto ergo Regio 6a Augusti adiudicata templa Metropolitae, qui etiam 9a istius mensis Metropolitani templi Beatissimae Virginis et aliorum possessionem adiit, frendentibns Schismaticis, qui etiam instruxerant quendam nebulonem, qui necem inferret Metropolitae. Et sic 11a huius mensis Hippatium Pociey Metropolitam, per plateam procedentem ac nihil periculi metuentem, aggreditur instructus latro et framea collum petens, impegit in torquem, unde crux dependebat ac simul prohibuit vulnus profundius, secundo vero ictu duos digitos sinistrae manus abscindit et duos alios graviter vulnerat. Captus ille nebulo (deducto ad Collegium nostrum Metropolita) et sequenti die in quatuor partes dissectus. Ibidem Vilnae civis Vilnensis Schismaticus, Olsenica dictus, ob proditionem, qua cum Moschis contra Patriam agebat, comprehensus, convictus et 14a eiusdem mensis, decolatus ac in partes est sectus. Eadem 14a huius mensis editus Cracoviae Areopagus Patris Scargae, Domino Bobolae Andreae ab eodem P. Scarga dicatus. Discessit Vilna versus Smolenscum in Moscoviam cum exercitu Rex, 18a Augusti. Ordinatio R. P. N. Generalis prodiit et per Provincias est missa, 23a istius mensis, ut scribentes contra haereticos a verborum aculeis et maledlctis abstineant, sed solidis argumentis adversarios refutent, et ut censores constituantur, qui tales libros diligenter revideant ac iudicium P. Provinciali mittant, qui si liber luce dignus erit, censuram mittet authori, ut ea tollantur, quae tollenda sunt. Wielewicki, Histor. Diarii III. 2 Rege Co- moedia Vilnae. 17. Beatifica- tio S. P. Ignatii. 18. Metropolitam unitum vnlnerat quidam instructus, Qui post in 4 par- tes discin- ditur. Ut et qui- dam 01- snica ci- vis. Rex in Moscho- viam. 19. De modo scribendi contra haereti- cos.

Anuus 1609. 20. P. Georgii Fredleri vita et mors. 21. Princeps Casimirus Deo et Ecclesiae praesen- tatur. Discedente Cracovia P. Christophoro Laskowski 30a Augusti, successit in curia Congregationis Assumptae Beatissima6 Virginis P. Fridericus Szembek. Expensi hoc mense in fabricam domesticam floreni 443. Accepta eleaemosyna in pecuniis floreni 83, in rebus 47. Dum Regina, post discessum Regis in Moschoviam, moratur Vilnae, Confessarius eius P. Georgius Fredlerus in gravem incidit morbum, ex quo etiam lla Septembris moritur. Erat is natione Pruthenus, Patria Roselensis, Olomucii humanioribus litteris, Philosophiae et practicae Theologiae studuit, ibidem etiam humaniora docuit. In Polonia aliquot in locis Concionatorem Germanicum agebat et Confessionibus excipiendis vacabat. Ad aulam missus, a Confessionibus Serenissimae Reginae Constantiae fuit, et tum illi, tum eius Gynaeceo germanice coucionabatur. Vir probus et admodum modestus erat et in conversatione cum externis suavis ac felix, aulicarumque molestiarum patientissimus ac insuper praefectus spiritualis studiosissimus. Ex annis 46 aetatis, 20 in Societate consumpsit, Coadiutor Formatus Spiritualis pridem factus. Sepultus est in templo Parochiali Vilnensi, in consueto nostrorum sepulchro. Princeps Casimirus Ioannes, fere sex mensium infans, 16a huius mensis a Matre Regina Deo et S. Casimiro est praesentatus, per manus P. Petri Scargae, id enim idem Pater in suo diario annotat, qui etiam addit 10a eiusdem mensis, praedictam Reginam 12 pauperibus coepisse ministrare, quam postea devotionem continuabat. Hoc mense P. Stanislaus Krzywokolski post septem annos, quibus Domum probationis rexit, missus est Iaroslaviam, ut Patrum Tertianorum esset instructor, in novitiatus autem gubernatione successit illi P. Andreas Gutteter. Smolen- scum obseditur. 22. Dinamuntum Suecis eripi- tur. In fine eiusdem mensis coepit Rex, cum suo exercitu, Smolenscum obsidere, quae obsidio fere duobus annis, ut suo loco videbimus, duravit, cum tamen non pauci Regi fuissent polliciti, ad primum adventum eius Smolenscenses deditionem facturos. Expensi pro fabrica hoc mense floreni 359. Pecuniariae eleaemosynae accepimus florenos 56. In rebus autem submissi floreni 100, nempe: ab Agnete de Tęczyn Firleiowa tritici, hordei pisorum, butyri, caseorum florenis 24, a Dorothea Tęczyńska vas vini florenis 30, a variis alia minutiora. In Livonia cum 6a Octobris nostri Dinamuntum obsedissent et Suecos cum Mansfeldo eorum duce ita profligassent, ut medio fere exercitu amisso, armis ac impedimentis abiectis,

Annus 1609. 11 turpiter fugerint, 9a Octobris ii qui in arce erant relicti, deditionem fecerunt. Spe praedae hostis aciem direxerat versus castra nostrorum et in ea irruerat, sed non licuit illi diu subsistere, si aliquam accepit praedam, multo cum sanguine emit. Capta hostium vexilla 18. Caesa duo fere millia, capti plusquam 100. Ex nostris occubuerunt 160. Hac victoria Duce Carolo Chotkievicio (sic) facta est, qui etiam non ita pridem, ut supra diximus, Parnaviam receperat. Multa corpora Sanctorum, opera P. Nicolai Lancicii ex Italia in Poloniam et in Lituaniam advecta erant, iam a duobus fere annis, de quorum veritate actum depositionis iuridicum sequentis anni 9a Novembris videbimus. Iam R. P. Petrus Fabricius, Poloniae Provincialis, 10a huius mensis, eorum qnae in hanc Provinciam advecta erant fecerat dispositionem et pro Domo Professa Cracoviensi illa assignaverat: S. Sixti Martyris, S. Cristinae Virginis et Martyris corpora integra. S. Valentini Martyris dimidium corpus. Horum postea solemnem habebamus translationem Anno Domini 1612, 2a Decembris, ut suo loco dicetur, ad nostrum templum. Eam donationem domus supra portam Coemeterii, quam in fine superioris anni attulimus, nonnulli ad ultimam huius mensis referunt. Vide quae loco citato de ea diximus n. 50. Per hunc mensem expensi in fabricam domesticam floreni 582. In eleaemosyna vero pecuniaria submissi floreni 143. In rebus vero floreni 53, nempe a Rmo D° Abbate Tinecensi siliginis, hordei et avenae metretae 30, plusquam florenis 30. Reliqua minutiora ab aliis. Prima Novembris canonizatus B. Borhomeus Cardinalis, Rcmae. In Castris Regis nostri, ad Smolenscum positis, mortuus P. Fridericus Barscius, Regius Confessarius, 21a Novembris. Erat is natione Pruthenus patria vero Bransbergensis. Studuit Bransbergae a puero humanioribus usque ad Rhetoricam inclusive. Romae etiam, ante ingressum in Societatem, audivit Philosophiam. In Societate vero, quam anno Domini 1572 ingressus erat, Viennae audivit Theologiam. Ibidemque et postea Bransbergae Graecas litteras docuit aliquot annis. Posnaniae medio anno docuit Casus et Controversias, eademque postea Bransberga 4 vel 5 annis. Praefectus studiorum Bransbergae fuit ultra annum. Concionator ibidem annis quinque et ViceRector diversis vicibus. Tandem Rector ab anno 1583. Vilnensis etiam Collegii Rector erat et postea Gedanensis Residentiae Superior, ubi etiam toto tempore, quo morabatur, Concionatorem egit, insigni fructu. Doctor Theologiae factus Vilnae Anno 1587 in Ianuario. Fecit Professionem 4 Votorum Niesvisii la Augusti Anno 1590, in manibus R. P. Ioannis Pauli Campani Provincialis. Munus Vice - Provincialis Poloniae et 23. Qnae corpora San- ctorum pro Domo Professa designen- tur. Eleaemosyna. 24. P. Fridirici Barscii Labores in Reli- gione, Gradus, Guberna- tio.

Annus 1609. Commora- tio penes Regem, Libri varii editi Dum in Regiis castris mili- tes infirmos curat, morbum contrahit etmoritur. VilDam iefertur pus coreus pro sepultura. 25. Casns schedulae men- struae. Lituaniae aliquo tempore egit. Et quidem in regimine excellenter suam operam Societati probavit. In subditis disciplinam religiosam, magna charitate et prudentia, qua monitis, qua consiliis, qua eis praeeundo exemplo, retinuit et promovit. Post ad aulam vocatus, ut Regi Sigismundo HI. a Confessioni bus esset, eo in munere ita se gessit, ut pientissimo Principi admodum charus esset, magnaque externorum aedificatione ac fructu munus hoc obiret. Ipsis etiam haereticis gratus et admirandus fuit, quos morum integritate et affabilitate sibi devinxerat. Edidit sub nomine Friderici Borusii Theologi Responsionem benevolam et Christianam, qua refutat Orationem Andreae Volani, Lituanos a secta Zwingliana ad fidem Catholicam conversos ad pristinos errores revocare conantis. Scripsit etiam germanice libellum, cui titulus est: Speculum Jesuitarum contra Danielem Cramerum Lutheranum Pseudoministrum. Et controversiam practicam ad populura, Cracoviae Anno Domini 1607 editam. Et Conciones controversas duobus tomis distinctas, in Evangelia Adventus sequentesque Dominicas. Edidit insuper Thesaurum Spiritualem rerum ac documentorum ad Societatem Jesu pertinentium, qui editus est Cracoviae Anno 1607. Et postea Thesaurum precum ac variarum exercitationum spiritualium, ex probatis Authoribus collectum, opera PP. Societatis Jesu, in usum omnis quidem cunditionis hominum, sed maxime studiosae iuventutis. Et quidem horum librorum non pauca millia imprimere curaverat, ut plurimis distribui possent, quod et factum est, non sine maxima spirituali utilitate. Dum Regiis castris, ad Smolenscum positis, Germani et alii varii milites febribus contagiosis infecti iacerent, eos eleaemosyna, quam corrogaverat, sublevando, confessiones eorum excipiendo, morientibus assistendo, dum iuvare conatur, ipsemet morbum contrahit et ex eo, maximo Regis ac totius exercitus dolore, ex hac vita decedit. Vir sane dignus, qui multos suarum virtutum aemulos post se relinquat, rarae virtutis, eruditionis, affkbilitatis, prudentiae et rerum experientiae. Eius corpus, iussu Regis, tumba inclusum, Vilnam revectum et in templo S. Joannis, in nostrorum sepulchro est conditum, sequentis mensis 14a. Mortuus est aetatis suae anno 60, et Societatis 37. A 28a ad 30am huius mensis inclusive erat Oratio diurna triduana in templo nostro S. Barbarae pro felici successu belli Moschovitici Hoc mense in schedulis menstruis, quae Congregationi Beatisimae Virginis Assumptae distribui solent, dum loco orationis pro Universitate Cracoviensi, casu impressum fuisset pro Viniversitate Cracoviensi, magnas turbas quidam Academici excitarunt, sed tandem prudentioribus ostensum, id casu fuisse factum, qui assenserant, licet imprudentiores in sua opinione permanserint.

Annus 1609. 13 Expensi hoc mense in fabricam floreni 587. Accepti iu eleaemosyna pecuniaria floreni 126, nempe a Perillastri Domina Dorothea de Minsko Tęczyńska floreni 100, et ab aliis reliqui. In rebu8 vero quae data sunt, florenis 90 constabant, nempe a Magnifico D. Joanne Nurzynski, Regni Thesauri scriba, vas vini florenis 30, et ab aliis alia minutiora. Post mortem Patris Greorgii Fredleri, Confessarius Reginae coepit esse P. Valentinus Seidelius, a 6a Decembris. Adfuit Regina sepulturae P. Friderici Barscii, 14a huius, eaque tunc nostros in Collegio Vilnensi et prandio excepit et postea invisit, ostendens (licet id ab ea non quereretur) concessionem Pontificis Maximi ad visitandas Domos Religiosos, etiam virorum. Pater vero Barscius in templo et sepulchro nostrorum Parochiali S. Joannis sepultus est. Ad initium etiam huius mensis, nempe a 2a Decembris ad 4am inclusive per triduum, pro successu felici Moschovitici belli triduana Oratio in nostro templo instituta. Eleaemosyna huius mensis pecuniaria fuit florenorum 441. Nam Nicolaus Żebrzydowski Palatinus Cracoviensis, pro tribus annis, quibus non dederat, dedit hoc anno semel florenos 339 ex salifodinis Wielicensibus, cum singulis annis 113 dare solitus fuisset, nempe pro Annis 1607, 1608, 1609. Adamus et Sandivoius Czarnkowski, Palatinus Lanciciensis dedit florenos 77. Reliqui alia. In rebus quae sunt submissa constiterunt florenis 119. Magnificus enim Dominus Nicolaus Firlei, Capitaneus Casimiriensis: siliginis coretos 15, hordei coretos 6, tritici coretos 6, pisorum coretos 3 dedit, quae sunt aestimata florenis 15. Magnifica etiam Domina Marina Dębińska, Succameraria Mielnicensis tritici, hordei, pisorum coretos 30 et lardi partem, quae constiterunt florenis 16. A multis aliis varia minutiora. In fabricam expensi isto mense floreni 52. Jam quae ad certos dies et menses non sunt relata hoc anno, ista sunt. Sacellum Domini Georgii Więckowicz in coemeterio ad parietem templi nostri aedificatum, consecratum est a Reverendissimo Domino Paulo Dębski, Suffraganeo Cracoviensi, in honorem nominis Jesu, SS. Georgii, Martini, Margaretae et Catharinae V. M. Cui Sacello dotis annuae floreni 10 attributi in bonis D. Więckowicz et Domini Razik collocati. Jus collationis Capellani, iidem Fundatores sibi suisque posteris conservarunt. Singulis septimanis unum Sacrum a Capellano Sacelli habetur. Idem sacellum omnia sua paramenta propria et Sacris celebrandia necessaria habet nihilque illi est commune cum templo nostro. Aliud sacellum iu porta templi, a Catharina Kotlicka, cive Cracoviensi, nostrorum consensu aedificatum, eodem tempore (nempe Eleaemosyna Regina Collegium Vilnense visitat. 26. Oratio triduana pro Successa belli Moschovitici. Eleaemosyna 27. Sacella duo con- secrata, Ad parie- tem nostri templi ex- structa.

Annus 1609. 28. Haeretici conversi. Pactum cum daemone res- cissum. Poena pu- eri, ma- trem fe- rientis. Libri editi a nostris. 29. Templo donata. Aureus calix do- natus et postea ac- ceptus 30. Contra Novitios Catechi- smum do- centes 21a Maii) a praedicto Reverendissimo Suffraganeo, titulo S. Annae, consecratum est. Huic Sacello nulla fundatio, nulli proprii apparatus, nullae aedificatrici eiusque haeredibus per nostros concessa dispositio, sed sola tantum sepultura. Id quod de utroque Sacello hic est allatum, in Maio ponendum erat. A variis sectis ad Ecclesiam adducti 41. Cuidam haeretico nobili persuasum, ne in oppido (quod una cum iure patronatus recens emerat) antiquam religionem iramutaret, quod stipulata manu, praesentibus multis aliis nobilibus, facturum se recepit. Spe consequendorum paucorum nummorum, quidam cacodaemonis ope implorata, chirographum quo se ei devoverat in terram defodit, quod cum postea quaesitum non amplius reperisset, nec tamen hostis comparuisset, nefarium apud nos pactum rescidit. Puer a patre edoctus serio an ioco matrem ut feriret, identidem fecit, morbo correptus, primum quidem manus illius facultate, tum deinde lucis usura privatur. Patre nequidquam pro pueri sanitate vota concipiente et culpam tandem plurimis astantibus confitente. Editus hoc anno liber Polonicus sub nomine Joannis Paulini cum tali titulo: „Missio abo poslanie Lutra y Zwingla pierwszych Naezermistow z piekła." Erat author huius libri P. Martimus Lascius. Eodem etiam anno Cracoviae impressus liber P. Martini Smiglecii: Nodus Gordius. De vocatione Ministrorum. Templo donati hoc anno floreni 1343, quae ex liberalitate R. D. Taranowski, Canonici Cracoviensis et insignis nostri Benefactoris, Annae Pieliszowa, Barbarae Langae virginis pientissimae, Martini Swiechowicz, Annae Valaska, civium Cracoviensium. Calix quoque aureus cum patena, impensis Agnetis Firleiowa de T§czyn, Palatinae Cracoviensis, nostrorum opera Mediolani factus ac templo nostro per eandem donatus fuit. Verum cum eadem Domina nonnullis nostrum fuisset ostensa calicem, per modum mutui a nobis accepit et amplius non restituit ac postmodum templo Collegii Lublinensis eundem donavit. Accesit insuper scyphulus argenteus a P. Sawicki et pyramis cristalina, pro spina Domini includenda, casula praeterea rubri hatlas, vario colore, more italico distincta, et alia minutiora. Amicis ac Benefactoribus merito hoc anno annumerandi: Samuel Dę-biński, Castellanus Biecensis, Julius Delpari, Thomas Scotus, Dominus Kolakowski, D. Thierney, Domina Wysenbergowa, Domina Luterkowa, Sophia Owsiarka, Wróblewska, Falecka. Novitii duo hoc anno, dum fidei rudimentis instruunt rudes, in vico urbis vicino, perditus quidam iuvenis aeneam fistulam contra unum ex nostris, nulla causa, directam exonerat, cumque propius nihil esset, quam ut illum globus attingeret, nostro intacto relicto, puellam, quae petulantior in-

Annus 1601. 15 ter alios pueros erat, nec saepius admonita quiescebat, graviter laesit, auditoribus aliis Divinae Providentiae acceptum referentibus, quod in tanto periculo noster salvus evaserit. quidam sclopum exonerat Annus Domini 1610. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Petro FaMcio Praeposito Provinciali, Martino Smiglecio Domns Profesae Praeposito. Numerati hoc anno ex nostris in Domo S. Barbare 24. Sacerdotes 16, non Sacerdotes octo. Circumcisionis Domini festum consueta solemnitate et devotione ac frequentia peractum. Albertus Baranowski Archiepiscopus Gnesnensis Regnique primas *) venit Cracoviam 5a huius mensis mansitque ad 25am eiusdem, varia negocia cum Regni Proceribus, qui Cracoviae erant, pertractans. Salutatus a nostris, omnem exhibuit benevolentiam. Votorum Renevatio domi nostrae more consueto 6a huius mensis peracta. Coeperant nostri per occasiones varias mentionem facere illius Concessionis Anno 1583 in Februario ab Academicis Cracoviensibus nostris factae, ratione scholarum, de qua anno praedicto egimus. Hanc concessionem dum Academici fortiter negarent, identidem nescitur quo spiritu nostri Wielunum adierunt et a Stanislao Zberowski Canonico Wielunensi, tanquam a Praelato ac simul Sedis Apostolicae auctoritate Notario, quique testis erat praedictae concessionis Academicorum, petierunt, ut publice testaretur utrumque consensum Academicorum, ita et non aliter fuisse factum. Satisfecit libenter nostrae postulationi Canonicus et testimonium publicum his verbis dedit. Ego Stanislaus Zberowski, Crusviciensis et Vielunensis Canonicus, viso hoc instrumento approbo ac attestor, Reverendi Stanislai 1. Archiepi- scodus Gnesnensio venit Craco- viam. 2. Stanislans Zberow- ski Cano- nicns Wielu- nensis, Dat publi- cum testi- monium Conces- sionis ab Academi- cis, pri- dem fa- ctae. *) A. Baranowski tenuit sedem archiepiscopalem post Bernardum Maciejowski, inde ab a. 1607—1615.

Annus 1610. 3 Iubilaeum pro suces- su belli Moschovitici 4 Quaedam Waclavova, nolens se vivcnte nobis con- cedere emptionem suae partis, mo- ritur et impedire nos desiit. Eleaemosyna. 5 Liber Antidia- tribe. Schydlovii notarii auctoritate Sedis Apostolicae publici, manu propria ipsius esse scriptum, ac signo, nec non nomine et cognomine eiusdem solitis et consuetis signatum, meque una cum illo inservivisse olim Illustrissimo Cardinali Bollogneto, recognosco. Haec vera esse et non aliter se habere manus meae propriae subscriptio, ac signi Notariatus mei publici authoritate Sedis Apostolicae super hoc idem instrumentum appositio testatur. Actum Wielunii Anno Domini 1610, die 20a mensis Januarii. Signum vero Notariatus Reverendi Domini Stanislai Zborowski est figura similis figurae crucis cum titulo I. N. R. I. erecta supra mouticulum, lineis quatuor signatum, his verbis adiunctis: Virtuti fit livor. Promulgatum Jubilaeum, a Sanctissimo pro felici Moschovitici belli successu in hoc Regno concessum, Cracoviae 24a istius mensis duravitque, recepto more, per duas hebdomadas. Domini Venceslai Kardynal vicini domus nostrae uxor, tertiam partem domus a nobis in vicinia coemptae possidebat, ita ut duae domus, nobis contiguae iam per nos emptae, usui nostro, modica illa parte obstante, quadrare non possent. Eam nostri et ipsi per se et per amicos, oblato etiam supra meritum preeio, ut sorte sua cederet rogarunt. Sed illa nullo modo precibus flecti voluit, imo fervore quodam abrepta: citius inquit, hioc efferar, quam vobis quidquam concedam. Cui noster: faxit Deus, quandoquidem in nostra postulatione gloria Dei agitur. Dictum factum, intra duas enim septimanas morte sublata et elata, nobis impedimento essc desiit. Eius enim cadaver dum ad templum Parochiale deportaretur, petente ipsius marito et Sacra aliquot funebria in nostro templo habita, et campana eiusdem templi pulsata. Hanc mortem Dominae Waclawowae ad hunc mensem quidam referunt sicut et mortem R. D. Valentini Wargocki, qui 10 millia Domui Probationis S. Stephani dederat. Accepit Domus nostra hoc mense in eleaemosyna pecuniaria florenos 120, cuius majorem partem, nempe florenos 79, dedit Magnifica Domina Plazina Barbara, Magni Oeconomi uxor. In rebus vero submissi sunt floreni 78, nempe a Domino Brodowski tritici metretae 10 et a Magnifica Doinina Barzina, Palatina Cracoviensi, eiusdem metretae 6, utrumque coniunctum facit florenos 27; a Magnifico Domino Padniewski, Capitaneo Dyboviensi, butyri vasa 4, florenis 12 et alia minutiora ab aliis. Prodit 1a Februarii liber P. Justi Rabi Polonicus cum tali titulo: Antidiatribe abo odprawa gonca Podolskiego. Inpressus est Cracoviae in 4° et dedicatus Andreae de Potok Castellano Camenecensi.

Annus 1610. 17 Eadem die (ut P. Sawicki in suo Diario annotavit) quidam per somnium monitus de quodam peccato, quod nondum erat confessus, isque excitatus recordatur, omnino se commisisse illud peccatum nec confessione expiasse, statimque ad nostrum Sacerdotem accessit et illud confessus est. In Castris Smolenscibus mortuus est, 17a Februarii, Stanislaus Stadnicki, Castellanus Premisliensis, maximus Societatis nostrae in hac Provincia Benefactor, qui cum decem vexillis, seu mille militibus, in gratiam Kegis ac Reipublicae venerat ad Castra egregiamque suam operam, sicuti in aliis expeditionibus, ita et in hac, Regno exhibuit. Acceperat secum in Moscoviam duos Sacerdotes ex nostris, P. Paulum Gaiewski et P. Joannem Halecium, in quorum manibus ibidem, munitus consuetis Ecclesiae Sacramentis, ex hac vita decessit. Sicuti Stanislaus Stadnicius Lancutensis ob atrocia scelera vocabatur Diabolus, (quod supra diximus) ita hic, qui superioris erat patruelis frater, ob zelum fidei Catholicae et ob singularem in Ecclesiasticos benevolentiam ac beneficentiam, vocabatur Angelus. Oratio triduana a 21a huius mensis ad 23am inclusive peragebatur. Cecinit prima die Sacrum solemniter Petrus Tylicki, Episcopus Cracoviensis. Intererant et hac die et sequentibus, Nicolaus Zebrzydowski Palatinus Cracoviensis, D. Plaza Magnus Oeconomus et Capitaneus Lubaczoviensis et alii. Sumpserunt etiam nobiscum prandium secunda Orationis die, nempe 22a huius, domi nostrae, et Episcopus et Palatinus Cracoviensis cum Domino Plaza, D. Kazanowski ac alii. Inciderat vigilia S. Mathiae in 23am istius mensis, seu in feriam tertiam Bachanalium. Ea iussu Episcopi, Cracoviae stricte est observata, licet extra Cracoviam multi parochi in ea illicite et imprudenter dispensassent. Eadem die conclusit Orationem solemniter ac Benedictionem impertivit praedictus Episcopus. Sub eadem Oratione argenteum tintinabulum per quendam adolescentem Varsaviensem, Sacris inservientem, furto erat sublatum et in minuta frusta dissectum. Innotuerat brevi sacrilegium hoc et damnum utcunque templo fuit compensatum. Sicut porro Cracoviae ita et in castris, ad Smolenscum positis, tribus supra dictis diebus, Orationes institutae erant per nostros, magno cum fructu et multi reperti, qui maluerunt et precibus et frequentationi Poenitentiae Eucharistiaeque vacare, quam genio vel Bachi symposiis. Certe occasione istius pieta- MonituB quidam in somno de pecca- to non confesso. Stanislaus Stadnicki CasteUanus Pre- misliensis moritnr. 6. Oratio tri- dnana. Vigilia S. Mathiae die 3a Bachana- lium stri- cte serva- tur. Campanu- la argen- tea fura- tur. 7. In Castris Smolen- scibus devotio- nes per no- stros pro- curantur. Wielewicki Histor. Diarii III.

Annus 1610. tis, militum duodecim fere, haeresi abiecta, Catholicae Eeelesiae manus dederunt. Aliis praeterea temporibus variae in iisdem Castris instituebantur supplicationes, pro secundo obsidionis successu, ut ineunte Octobre et ante Adventum Domini anni superioris et alias saepius. In quibus maximum animum erga res Divinas milites ostendentes, maxima frequentia, Confessionibus praemissis, coelestis epuli convivium adierunt, Sacris inservierunt, ipsimet cantores tam in Sacris quam in vesperis egerunt. Quae omnia tum praesentia Serenissimi Regis, qui identidem veniebat, tum ornatus loci, in quo haec pietatis exercitia peragebantur, tum frequentes de rebus divinis sermones, mirum in modum augebant. 8. Benedicti Pererii mors. Ingressus eius iu Societa- tem, Labores in Socie- tate, Libri scripti, Actas. 9. Barbarae Zamois- ciae mors. Summa perceptae eleaemosynae hoc mense erat in pecunia floreni 70 et in rebus floreni 86. Insignis vir in Societate Benedictus Pererius moritur Romae 6a Martii et dignus omnino, ut etiam nostrae historiae inseratur. Erat is natione Hispanus, patria Valentinus. Vix adolescentiam ingressus, animum appulit ad Societatem et Valentiae ad numerum nostrorum aggregatus est, Anno salutis 1552. Inde in Siciliam, mox Romam missus, in omni scientiarum genere diligenter se exercuit eximiamque eruditionem consecutus est. Dicendi artem Romae publice docuit, Philosophiam Aristotelis enarravit et quatuor pene artium curricula docendo confecit, magna auditorum frequentia atque applausu. Ab humanis deinde ac philophicis disciplinis ad Divinas et Theologicas gradum fecit. D. Thomam per multos annos interpretatus est, sacras litteras explanavit: ubique doctus, ubique disertus suique simillimus. Scripsit Physicorum, seu de principiis rerum naturalium libros 15. Commentariorum in Danielem Prophetam lib. 16. Commentariorum in Grenesim tomos 4. De Benedictionibus Patriarcharum librum 1. Selectarum disputationum in sacram Scripturam tomum 1, in quo 138 disputationes super librum Exodi explicantur. Tomum 2um in quo 198 disputationes super Epistolam D. Pauli enodantur. Tomum 3um in quo 193 sunt disputationes in Apocalypsim B. Ioannis Apostoli. Tomum 4um in quo priora 9 capita Evangelii S. Ioannis explicantur. Adversus fallaces et superstitiosas artes, item de Magia, de observatione somniorum et de divinatione astrologica libros 3. Post mortem eius exiit in lucem Tomus 5US selectarum disputationum in sacram Scripturam, continens 144 disputationes in Evangelium S. Ioannis. Ex aetatis annis 75 dedit Societati annos 58. Venit R. P. Provincialis 13a Martii Cracoviam et ad 10am Maii visitans utrumque locum, Cracoviae mansit. Amantissima nostri Ordinis et multorum locorum in hac Provincia maxima Benefactrix, Barbara Comitissa a Tarnow

Anuus 1610, 19 Ioannis Zamoiski Regni Cancellarii quondam coniunx, 20a huius mensis vitam hanc mortalem cum illa immortali commutavit Rzeszoviae, absentibus tunc nostris, quos alias perpetuo fere penes se habere consveverat. Eleaemosyna. Processio in Pascha- te. 10. De modo accipien- darum eleaemo- 8ynarum ordinatio R. P. Ge- neralis. 11. Visio S. Patris Ignatii et S. Franci- sci de Paula ex- hibita Patri Scargae infirmo. Data eleaemosyna hoc mense domui nostrae in pecunia floreni 140,] nempe a Magnifico Domino Balthasare Stanisiawski floreni 112, et ab aliis reliqui. In rebus autem floreni 84. Nam dati a Magnifico D. Plaza, Magno Oeconomo, pisces et haleces florenis 23. Ex procuratione Virginis Axmae Ziotniczanka, pisces florenis 35 et alia minutiora ab aliis. In festo Paschatis, undecima nimirum Aprilis die, cum Sanctissima Eucharistia, Monstrantiae inclusa, ac in sacello S. Annae ante mediam noctem praecedentem fuisset deposita, hoc primum anno processionaliter, cum cantu parochialium sacerdotum invitatorum, ad summum altare delata est, ante decantatum matutinum. Et haec Processio sequentibus postea annis, voluntate Superiorum, continuatur. Varia ab Admodum Reverendo Patre Nostro, 24a huius mensis, circa accipiendas eleaemosynas ordinata sunt, ne videlicet Paupertas Religiosa sensim de pristino splendore quidquam deperdat. Nempe ut qui a Praelatis vel a Poenitentibus eleaemosynam accipit, cum facultate Superiorum id faciat et ita accipiat, ut aliquid Collegio datum aut domui, etiamsi siut hospites sive alterius Collegii, sive alterius Provinciae. Ut praeierea, si pro altero loco nostrorum, sive pecuniaria sive aliquarum rerum eleaemosyna detur, non admittatur nec retineatur, nisi re communicata cum Superiore. Et Superior curare debet, ut res tuto ad Iocum destinatum transmittatur quamprimum etc. Si etiam aliquis alterius Collegii alicubi moriatur, res relictae ad illud Collegium, vel ad aliam Provinciam remittantur etc. Vide scriptam ordinationem. Circa initium huius mensis in gravem morbum inciderat P. Petrus Scarga ex eoque Vilnae decumbebat. Accidit interea, ut semidormiens S. Franciscum de Paula et S. Ignatium ad se venientes videret et illas eorum audiret voces: Venimus ad deprecandum Dominum pro salute tua, quibus ille respondit: Non veniam, quia me resignavi beneplacito eius sanctissimo. Quae responsio non videtur proportionata, antecedentibus vocibus, nisi forsan illas alio modo intellexerit. Eam tamen hic ita ad verbnm posui, sicut eam ipse P. Scarga in suo Diario posuit, ubi etiam illud addit: Fuit Patronus meus huius mensis S. Franciscus.

Invitatio ad poeni- tentiam, edita a P. Scarga. Eleaemosyna. 12. Liber P. Lascii contra Rosentreterum. Sepulchra tria in nostro templo extructa. 13. Caedes atrox Henrici IV. Regis Galhae. Relatio eiusdem mortis et necis a Legato 20 Annus 1610. Idem P. Searga hoc mense edidit concionem, quam vocavit Invitationem ad poenitentiam Incolarum Regni et Magni Ducatus Lituaniae. Talis enim eius est titulus Polonicus: „Wzywanie do pokutey Obywatelów Koroney Polskiey y W. Ksiestwa Litewskiego etc." Ad eam edendam plurimum eum incitaverat P. Fridericus Barscius, ante suam mortem, cuius etiam litterarum, ex castris ad eum datarum, partem ponit in praefatione eiusdem concionis ad lectorem. Accepit domus eleaemosynae hoc mense florenos 228, cuius mediam fere partem dedit Magnifica Domina Dorothea Barzina, Palatina Cracoviensis, 102 florenis datis. Et Pauius Wolucki, Episcopus Luceoriensis florenos 50. Petrus Tylicki Episcopus Cracoviensis florenos 30, aliique reliquos addiderunt. Res submissae constiterunt florenis 51. Expositi in templi fabricam isto mense floreni 55. Prodiit in lucem 3a Maii liber, Cracoviae impressus polonice, Patris Martini Lascii, sub nomine R. D. Alberti Slupski Archidiaconi Vladislaviensis, contra Mathiam Rosentreterum ministrum haereticum Trumiensem, in Prussia Ducali, qui ad Summarium Catholicae veritatis, ante editum ab eodem Patre, conabatur respondere. Talis vero titulus huius libri est: „Odprawa na rozpraw§, abo Examen Macieja Rosentretera Ministra w Trumieniu Księstwa Pruskiego." Extructa sepulchra, 6a huius mensis, in nostro templo tria: maius sub maiori altari, duo minora sub minoribus. Ex his omnibus angusti meatus ad unum foramen parietis, retro altare maius situm, deducti, quo videlicet sepulchrorum fetores exhalent. Singula quoque sepulchra singulos habent gradus, collateritia vero etiam fenestras amplas quadratas, quadratis lapidibus obstructas. Haec sepulchra impensis templi duo sunt extructa, tertium vero, coemeterium versus, sumptibus Dorotheae Barzina, Palatinae Cracoviensis, in quo postmodum sepulta, in Domino quiescit. Inter huius et maioris sepulchri gradus, extructus est parvus admodum fornix, pro duabus germanis sororibus Cristina et Anna Zlotniczankis, Cracoviensibus civibus, maximis et domus nostrae et templi Benefactricibus, quarum prima iam ibidem condita manet. Luctuosissima dies 14a Maii non solum Galliae Regno sed etiam orbi Christiano fuit, ob necem crudelissime illatam a nefario siccario, Henrico Quarto Regi Galliae, tanto Regni, Rei Catholicae et Societatis nostrae Promotori et Fautori. De hac Domini Pecqui, Serenissimorum Principum Belgii Alberti et Isabellae, ad Regem Galliarum legati, litterae 15a Maii Parisiis datae, sequenti die post mortem illatam, tales sunt. Post laetissimam coronationem Reginae, tragicum casum et necem Regis Henrici IV lugemus. Heri, dum per civitatem spatiatur Parisiensem, tecto vectus curru,

Annus 1610. 21 in cuius fenestris sedebat, elevato corio, quod serenum esset coelum, irruit super eum vir robustus, magnus et lacertosus, rufus et cultro immani escario, cuius capulus erat ex cornu corvi aspero, ac retro inter scapulas prope cervicem ita infixit, ut primo ictu Regem in alteram partem transfixerit. Fecit et secundum ictum, sed non aeque fortem. Statim occupatae sunt omnes plateae, catenis clausae ac praesidio munitae. Rumor sparsus est, Hispanum aliquem hoc facinus perpetrasse, revera autem erat homo natione Gallus, patria Engolismensis *), quae est inter primarias civitates Gallicanas. Nomen curiose inquisivi, sed hactenus cognoscere non potui. Fuimus cum Legato Hispaniae in periculo. Sed Regina statim misit ad nos, qui casum luctuosum Regis indicaret et ut in fide ac pactis, cum Rege initis, velimus stare cum ipsa, suos Principes ad id hortantes, insuper et praesidium ad domos nostras tuendas, misit. Quod et Ballinus (Capitaneum ita vocant) suburbii S. Germani fecit. Postridie idem Ballinus ad me venit et salutat nomine Regis ac Reginae. Tum ego: Vivit ergo Rex, inquam. Imo heri, inquit, in ipso curru statim sub ipso siccarii ictu mortuus est, sed nomine novi Regis saluto te, Ludovici XIII. Ipse enim, consilio habito, in Regem electus est et in supremum Parisiense Parlamentum introductus et ab omnibus summa gratulatione Rex salutatus. Inquisivi postea ab eo de ipso regicida. Respondit: Alias stultum, nunc sapientem, nunc insanum se facere, aitque Divinis inspirationibus se ad facinus impulsum et Confessario suo omnia dicturum. Inventa apud eum quaedam carmina, ad vitam prolongandam facta, sed tamen sine dubio moriendum illi est. Huc usque litterae praedicti Legati. Iacobus etiam Gordonus, Societatis nostrae, in suo opere Chronologico, breviter rem hanc ita prosequitur in Anno 1610, his verbis. Infaustus si alias, Galliae hic annus illuxit, et tam acerbi quam inopinati casus nuntius. Talis nunc erat Henricus, qualem ad Annum 420 descripsi. (Descripserat autem eum anno citato hisce verbis: Henricus Magnus, Borbonius, Christianissimus, Princeps Optimus, domi forisque habitus liberis, felix, bello clarus, Pacis Fundator, Instaurator Gallicae Monarchiae, Galliarum Delitium et Orbis decus). Regnum florentissimum, Regia opibus, potentia et liberis, quantum Christianissimus Monarcha optare potuisset, firmata. Et en tibi, ex ultima plebe, omni diritate armatum siccarium, qui tristi repetito vulnere Henricum magnum, tot deplorandum lachrymis, tollit e medio. Quid agis, vetere Casca sceleratior! Quo te furia rapit infernalis! quae parricidalem manum in Rempublicam et in Patriae Parentem et Regem, tot titulis Magnum, proh quam infeliciter armavit. Sed taedet me tecum, cuius vel nomen perhorresco, diutius loqui. Neque te multo meliores sunt loquacissimi Princi- pum Bel- gii, qui Parisiis tunc erant, Post necem Regis, Ludovicns XIII filius, Rex declaratur. 14. Encomiam Henrici Regis occisi. Invectiva in regici- dam *) Ravaillac non est natus in civitate Ecolismensium, sed in oppido Touvres, quod 8 milliariis distat ab Angouleme.

Annus 1610. Et in eos qui tan- tum faci- nus inno- centibus imbue- bant. Reginae delata regni ad- ministra- tio donec adolesce- ret Ludo- vicus. 15. Cor Regis defuncti nostris datur, Qui illud postea Flexiam devehunt. Salntaut nostri no- vum Re- gem et Reginam. illi conviciatores, qui qua Calvini, qua malevolentiae veneno tincti, maledicentiae virus in Principes Orthodoxae Religionis fautores et viros etiam religiosos, diabolica arte evomunt, ut cum hos, infami hoc laesae Maiestatis crimine oneratos (si possunt) exturbarint, ipsi tum Calvinismo, tum Atheismo locum dent patentissimum. Sed hos etiam missos facio, quos apud simplicis veritatis amatores, apud probos omnes et longam posteritatem nil manet, nisi criminis impie obiecti et tantae fraudis sempiterna memoria. Neminem ego hic nomino. Nec ipsi in suis famosis libellis nomen edunt. Mihi igitur nemo irasci potest, nisi qui de se, ut dixit Tullius, velit confiteri etc. Reginae (quam Rex, pridie tantae cladis, Regio diademate insigniri fecit) delata regni administratio, donec adolesceret Ludovicus XIII, qui tunc etiam Rex regniqne haeres legitimus est renuntiatus. Hucusque Gordonus. Et sane Divina erat providentia manifesta circa regnum Galliae, ne tanto casu, bello ac tumultu omnia in eo miscerentur. Post unam enim vel altcram a caede Regis horam (ut in Annuis litteris anni huius Domus Professae Parisiensis additur) iam praecipitante in occasum sole, forti et generoso senatus consulto Reginam, impubere adhuc filio, regni moderatricem decernerent: ac die insequenti, Rege in ipso Senatu considente pronunciarent, ut hoc summae Curiae decreto, Gallia omnis, quasi publica lege, in officio ac fide teneretur. Eadem 15a die sub noctem, nostris cor Regis defuncti (testimonium posteris omnibus, quantum optimus Rex nostris tribuerit, quantum servaverit charitatis) traditum est; id enim multis ante annis Rex, adhuc vivens, decreverat, ut videlicet in Flexiensis Collegii templo sepulturam haberet. Acceperunt nostri hoc munus, theca conditum, pulvillo impositum et a Principe Contyo, Regis defuncti patruele, e manu in manus traditum, in cubiculo Regio, quo frequentes convenerant, per P. Bartholomaeum Lucquinotium, Domus Professae Praepositum, candida veste stolaque sacerdotali indutum. Acceptum vero idem munus, cum aula Regia, ad Divi Ludovici aedem detulerunt, ibidemque tantisper deposuerunt, dum in Collegium Flexiense opportune deferretur. Profectio autem Flexiensis cum pignore tradito ad finem huius mensis suscepta erat, maximo cum apparatu, de quo fase litterae annuae Domus Professae Parisiensis, ubi simul adduntur ea, quae sunt Flexiae peracta, post cor Regium adductum. Antequam vero nostri rem hanc, ab Henrico adhuc vivente destinatam, accepissent, novum Regem Ludovicum XIII, Reginamque Matrem adierant et salutaverant, eoque vultu utrinque excepti sunt, ut omne nobis praesidium studiumque Rex ac Regina pollicerentur. Et quidem Regina Patri Cotono nominatim, posteaquam is breviter perorasset: Te vero, inquit, mi Pater, de more adesse mihi volo iubeoque. Et cum pauca quaedam alia interposuisset, velle se subiunxit, ut filio a confessionibus et concionibus esset, quemadmodum parenti fuisset. Quod interea fuit nostrarum partium,

Annus 1610. 23 16. Hostes nostri Pari- siis pro- bant nos reos eaedis Regiae ob scripta Ma- rianae. Exuritur ex sententia Senatus liber Marianae Et calumniae contra nos iactatae, etiam a Concionatoribus. Regicida supplicio amcitur. 17. Altare ma- ius deau- ratum. Pagus Larczyce Domui probationis datur. Eleaemosyna. sacra funebria pro Rege facta plurima atque ad cor quotidianis precibus pro Regni incolumitate vigilatum. Dum haec ita fiunt, non deerant Parisiis Societatis nostrae hostes atrocissimi, qui nobis, quasi Regiae caedis auctoribus, pestem ac exitium machinarenfrur. Proferunt e nescio cuius Bibliothecae latebris, iactatum iam olim frustra traductumque apud ipsum Henricum, nostri Marianae opus de Regis institutione, quae in eo est de Tyrannicidis quaestionem, vexant, proscindunt, Senatui perinde ac populo ostentant, quasi portentum illud hominis, a quo nefaria caedes est facta, eiusmodi disputatione ad id scelus audendum inductum foret. Sciebant autem certo: regicidam illum librum nunquam legisse, nec si legeret intellexisse, quippe latinae linguae imperitum, imo interrogatum constantissime respondisse, quod ne nomen quidem Marianae unquam audierit. Nihilominus tamen (ut in illo tum moerore publico omnis illa, quanquam aliena, disputatio acerba est visa) Senatum in id consilii adegerunt adversarii, si tamen in ipso Senatu multi nostris inimicissimi ad idem calcar non addiderint, ut eius permissu et authoritate Marianae liber Tortoris manu, ante summi urbis templi fores, conscissus ureretur: occinentibus interim populo Buccinatoribus, odii in nos derivandi causa (quod in senatusconsulto positum non erat) Marianum Jesuitam esse. Nonnulli Concionatores de suggestu adeo acerbe per eos dies, tanquam in Patriae Regisque parricidas, in Nostros debachati sunt et alii mendacissimis libellis, in vulgus editis, ita nos infamabant: ut parum abfuerit quin, vel impetu in nos facto discerparemur, vel tot calumniis oppressi, iterum toto regno exturbaremur. Sed innocentiae mirabiliter patrocinata est Divina providentia, variis quidem modis, potissimum tamen Regis ac Reginae patrocinio ac benevolentia. Sumptum supplicium est 27a Maii a parricida, qui Regem trucidare volebat quique equis, in diversa raptatis, discerptus est. Ad sceleris participes denuntiandos, dum partim blanditiis, partim etiam tormentis adigeretur, conscium criminis praeter se neminem esse, omni asseveratione, affirmavit. Altare maius tandem totum deauratum, hocque mense, supra nova sepulchra collocatum est, quod non parum templo nostro addidit ornamenti. Hoc eodem mense, ratione summae, inscriptae a Magnifico Domino Bartholomaeo Zebrzydowski ante 12 annos Domui probationis, pagus Larczyce dictus, datus est eidem Domui per Magnificam Dominam Castellanam Sremensem, Andreae Zebrzydowski, Castellani Sremensis olim coniugem et inscriptus cum obligatione ostendendi filio haeredis, post sex annos, qui hanc donationem confirmaret. Submissa hoc mense eleaemosyna Domui nostrae in pecunia floreni 121, nempe a Magnifico Domino Andrea Olesnicki, Zuppario tunc, ut ordinarium, floreni 50. A Domino Joanne Nurzyński, thesauri Regni Notario, floreni 40, ab aliis reliqua. In rebus quae submissae sunt, constiterunt florenis 73. Reverendissimus enim Dominus Sulowski, Abbas Tinecensis, vas vini

Annus 1610. misit, constans tunc temporis florenis 30. Magnifica Domina Barbara Plazina vas butyri et sexagenam caseorum, florenis 6. Magnifica Domina Mielecka butyri vasa tria, florenis 9. Reliqui alia minutiora. Expositi insuper hoc mense in fabricam templi ac domus floreni 284. 18. Contra Moschos Smolens- cum ad- ventantes, mittitur Dominus Zółkiew- ski. Eleaemo syna. 19. Vilna exu- ritur. Stanislaus Zółkiew- ski repor- tat victoriam ex Moschis et Germa- nis circa Kluszi- num. Cum in castris Regiis, ad Smolenscum sitis, cognitum esset, Moschos advocatis Germanorum copiis, magno numero versus Smolenscum tendere, in senatusconsulto bellico illud conclusum erat, ut Stanislaus Żołkiewski, certo milite assumpto, illis occurreret. Hanc provinciam, licet satis difficilem, suscepit vir bellicosissimus et ad felicem exitum deduxit, ut sequenti mense videbimus. Summa perceptae per Iunium eleaemosynae pecuniariae erat florenorum 81, nempe a Reverendissimo Dno Stanislao Sieciński, Episcopo Praemisliensi *) floreni 48, et a reliquis reliqua. Quae sunt data in rebus florenis 55 aestimata sunt,. nempe triticum, pisa, hordeum a Domino Nicolao Borek et a Domino Georgio Brodowski, florenis 20. Indusia a Domina Rabowa florenis 8, reliqua minutiora ab aliis. Ipso die Visitationis Beatissimae Virginis atrox incendium, circa septimam antemeridianam Vilnae exortum, vento impetuoso propellente, totam fere civitatem cum arce, templis, Collegio absumpsit. Pauca manserunt ab igne illaesa. Processerat Stanislaus Z61kiewski cum suo exercitu contra hostem. Demetrius enim Szujski cum 40 millibus et Moschorum et Grermanorum, pro auxilio Smolenscibus dando et pro abigendis Castris Regiis, veniebat. Et per exploratores Zolkievius cum cognovisset, tum de loco tum de numero hostium, circa mediam noctem, summo silentio cum suis militibus obviam hosti processit, coniunctis copiis cum Alexandro Zborowski, iam ante a se vocato et eadem nocte illi occurrente. Constituerat quidem ipsa nocte impetum in castra hostilia facere, sed varia intercesserunt, ob quae diutius eum morari necesse erat. Itaque circa ortum solis, 4a huius mensis, commisit cum hoste proelium, paucisque suis desideratis, et Germanorum copias fudit, multasque eorum cohortes eo adegit, ut *) S. Siecinski tenuit sedem Premisliensem post Mathiam Pstrokonski inde ab a. 1608-1619.

Annus 1610. 25 se ultro illi subderent, Moschis relictis et Mosehos caesos magna ex parte reliquosque fuga sibi consulentes, dispersit eademque illa die ad propria castra, quae non erant multum remota victor rediit. Quoniam vero circa Kłuszynum haec peracta sunt, ideo communiter ista victoria Kłuszynensis vocata est. Usus porro est victoria Zolkievius egregie, varias munitiones capiens, inter quas etiam ipsa totius Moschoviae urbs Moscua fuit, quae in nostrorum potestatem, Duce Zolkievio in Octobre venit, ut infra patebit. Baptizatus Turca, 11a huius, qui Domi nostrae in Christiana Catechesi erudiebatur. In Moschovia Basilius Szujski Magnus Dux, sive ob infelicem sub illo Moscoviae gubernationem et bella perpetua, sive ob aliquid aliud a suis Magno ducatu exuitur et ad Czerncos, seu S. Basilii monachos, detruditur 28a istius mensis. B. Ignatii festum ultima huius mensis, cum in diem Sabbati incidisset, Supplicatio 40 horarum instituta fuit in nostro S. Barbarae templo, ad implorandum divinum auxilium Serenissimo Regi, in Moschovia agenti. Patres Bernardini suo adventu et omnes fere Religiosorum congregationes, multum solemnitatem auxerunt, sicut et Nicolaus Zebrzydowski, Palatinns Cracoviensis et Dominus Pretficz, Palatinus Podoliae, sua praesentia. Sacrum de B. Ignatio, ex die S. Francisci de Paula desumptum, ab omnibus nostris primum coepit celebrari, cum alias de SSma Trinitate celebraretur. Octava etiam eius festi primum, quoad Sacra et Officium Divinum, a nostris omnibus est observata. Eadem die nostri in Castris, ad Smolenscum positis, postquam moenia arcis Smolescensis aliquot in locis perforassent, insultum in eandem arcem instituerunt, sed non satis feliciter, rebus enim infectis redeundum illis erat ad Castra. Eleaemosynae huius men sis accepimus in pecunia florenos 220, nempe a Domino Andrea Stadnicki de Zmigrod florenos 25. A Domino Plaza, Magno Oeconomo florenos 31, a R. D. Kozubski, Canonico S. Michaelis, florenos 15, A Magnifico D° Palatino Lanciciensi ratione equi, ab illo donati et venditi, floreni 30. Ratione victus famulorum fabricae SS. Petri et Pauli per hebdomadas 22 pro singulis floreni 4, qui faciebant florenos 88 (quod primum hoc anno notatum invenio) et a reliquis alia. Res submissae constiterunt florenis 90. Nam Magnificus Dominus Plaza, Magnus Oeconomus, siliginis coretos 40, hordei coretos 20, ciceris coretos 20, pisorum coretos 10 Wielewicki Histor. Diarii DT. 4 Ususque estdeinde victoria. Turca baptiza- tur. 20. Basilius Szuiski ex Magno Ducatu deponitur. Supplicatio 40 ho- rarum in festo S. Patris, de quo primum Sacrum fieri coeptum. Insultus inSmolen- scum infe- lix. Eleaemosyna.

Annus 1610. 20. Tumultus in templo nostro excitatus et sedatus. R.D.War- gocki Va- lentinus moritur, post eius mortem multae tricae contra nostros. 21. Stanislaus Stadnicki Lancutensis occiditur. misit, quae omnia fere 50 florenis constabant. Ad portam 100 ulnae telae florenis 15, et alia ab aliis minutiora. Sub vesperis 8a Augusti (quae in Dominicam 10am post Pentecosten inciderat) in templo nostro decantatis, a Tlokinski, cive semipoto, tumultus excitatus est. Hic enim famulum, qui suum Dominum vulnerarat, ad templum nostrum fugientem, stricta framea insecutus est, eumque per vim extrahere nitebatur. Verum accurrente nostro aedituo, ab eo reprehensus, a coepto destitit. Cum invasore ita transactum est. Carcerem in praetorio per mensem subiit et a nostris publice, primariis viris praesentibus, veniam praecatus est, qui multo graviora expectabat. Mortuus Leopoli R. D. Valentinus Wargocki, Decanus Leopoliensis, 12a istius mensis. Post cuius mortem, occasione pecuniae, in manibus nostrorum relictae, quae ad dispositionem P. Bartholamaei Wargocki, fratris eius germani, in Societate nostra manentis, spectabat et debiti apud Armenos Leopolienses et denique commissionis, apud Pontificem Maximum ab Andrea Wargocki contra nos impetratae: ingentes tricae sunt ortae inter nostros ac Archiepiscopum Leopoliensem Zamoiski *) Venerabileque eius Capitulum, fereque per duos annos durarunt. De quo historia Leopoliensis fusius tractat. Stanislaus Stadnicki Lancutensis postquam prius, insequente eum Luca Opalinski, fuga sibi consuluisset, tandem 20a huius mensis, alio in loco a praedicto Opalinio inventus, dum aliquot sepes equo transiliret equusque demum, graviter laesus, haereret; ipse pedes, in sylvas dum se abdere contendit, sclopo in incertum ab uno Persa (qui Ducissae Jaroslaviensi tunc temporis famulabatur) exploso, traiicitur et occiditur, ingentibusque difficultatibus, quas perpetuo, inquieto suo capite fovebat, per mortem eius finis imponitur. Quanquam brevi post eius necem, Hungari Sabbahi levioris armaturae, quos Stadnicius contra Opalenium evocaverat, inscii eorum quae Stadnicio evenerant, partes finitimas terrae Sanocensis et Praemisliensis ingressi erant et plurimis nobilibus eorumque pagis spoliatis, summa celeritate versus Transylvaniam sese contulerunt. Sicque etiam post mortem infelix Stadnicius suis practicis non parum nocuit aliquanto tempore. *) J. Zamoyski tenuit sedem archiep. Leopoliensem inde ab anno 1603—1614.

Anuus 1610. 27 Iterum 21a Augusti per nostros oppugnatur Smolenscum, sed parum feliciter. B. Stanislai Kostka memoria hoc anno in templo nostro primum, 22a huius mensis, quae in Dominicam 12am post Pentecosten et in Octavam Assumptionis Beatissimae Virginis inciderat, acta est. Imago eius in parvo altari, sacristiae vicino, rubra damascena tela tecto, exposita fuit. Reliquiae etiam eius infra, inter aliquot candelas erant collocatae, cum aliquot lampadibus. Successu temporis postea compertum est tale tempus huic solemnitati non convenire, ac proinde in Dominicam festum SS. Simonis et Judae Apostolorum, circa quod iste Beatus Societatem est ingressus, per totam Provinciam translatum est. Post abrogatum Suiscio imperium Moscoviticum, varias per hunc mensem Moschi habebant consultationes de novo Magno Duce deligendo, non paucis Eegem nostrum Sigismundum Tertium optantibus et evocantibus; sed tandem, 27a huius, Principem Vladislaum Poloniae deligunt eique solemniter, tanquam Magno Duci electo, fidelitatem iurant. Multi tamen huic electioni non consenserant. Quomodo postea in hoc negocio a Moschis ad Regem in Castra instituta sit legatio, suo loco dicetur, nempe in Mense Octobri, tunc enim ea peracta esi Summa perceptae hoc mense eleaemosynae in pecunia erat florenorum 91. In rebus florenorum 45. Prodiit in lucem la Septembris liber Patris Petri Scargae Polonicus contra quendam Theophilum Orthologum, editus Cracoviae cum tali titulo: „Na Threny y Lament Theophila Orthologa do Rusi Greckiego nabożeństwa Przestroga X. Piotra Scargi Societatis Jesu." Is qui se Orthologum Theophilum in libro praedicto vocaverat, erat quidam Meletius Smotrziski, tunc temporis famulus cuiusdam Salomierzecki*) in terris haereticorum (ut in suo Diario P. Scarga notat) quondam nutritus et Lipsiae quorundam nobilium**) Paedagogum agens. Postea vero plurima a suis Ruthenis non unitis passus, ad unionem animum adiecerat et Vladicam Polocensem, Vitepscensem, Mscisla- B. Stanislai Kostka la memoria solemnis in nostro templo. 22. Moschi in locum Su- iscii eli- gunt Vla- dislaum Princi- pem. Liber P. Scargae contra Ortholo- gum. Meletius Smotrziski scriptor Orthologi, postea unitus. *) Meletius Smotrycki non erat famulus, sed paedagogus filii Ducid Solomerecki. **) Lipsiae et Norimbergae erat cum filio Ducis Solomerecki.

23. FiliiMini- strorum quomodo suscipien- di ad So- cietatem. Mathias Gniewosz dimissus. Eleaemosyna. Uxor Ze- brzydovii Palatini moritur. 24. Stanislaus Żołkiew- ski Mos- cuam et 28 Annus 1610. viensem ac simul Archimandritam Vilnensem*) ac Dermanensem agebat. Et denique cum Josepho Welamino**) Russiae Archiepiscopo ac Metropolita Kiioviae, Haliciae etc. coniunctus, multis modis unionem promovebat. Quando porro eius scripti praedicti, per aliquam occasionem mentio fiebat, semper non sine dolore errorem suum agnoscebat. Quaesiverant quidam ab Admodum R. P. Nostro de filiis Ministrorum haereticorum qui Catholici facti, in his partibus admitti petunt ad Societatem. Respondit 4a huius mensis Admodum R. P. Noster, ut non recipiantur . statim ad Societatem, sed tunc dum prius quinque annis suam fidem probaverint. Evocatus Gracoviam Mathias Gniewosz, Scholasticus, qui Societatem nostram in Austria erat ingressus et in hanc provinciam veniens, Calisii et aliis in locis aliquanto tempore mansit. Hic dum suos cognatos inviseret et apud eosdem diutius haereret, variis eorum lenociniis corruptus est et vocationis naufragium subiit, a Societateque dimissionem ursit, ac ideo 5a huius mensis dimissus est. Venit R. P. Provincialis Cracoviam, 27a huius mensis, mansitqne nobiscum ad 5am Octobris. Data eleaemosyna hoc mense in pecunia fioreni 263. cuius plusquam duas partes dedit, nempe florenos 197, Magnificus Dominus Stanislaus Padniewski Comes in Pilca. Res submissae constiterunt florenis 76, nempe a D. Magno Oeconomo triticum florenis 20, a D. Macieiowski similiter triticum florenis 12. Ab aiiis reliqua minutiora. Mortua 2a Octobris Nicolai Zebrzydovii, Palatini Cracovienis, uxor Herbortowa, pro qua, instante Palatino, per triduum nostri Sacra faciebant, et in eius funere postea P. Albertus Rosciszewski, Societatis nostrae, eodem Palatino postuiante, concionatus est, cum alii multi illam concionem facere desiderassent. Post varia per Stanislaum Żołkiewski in Moschovia occupata, 9a huius mensis ipsa arx Moscuae in nostrorum potestatem venit eiusdem opera. Circa idem etiam tempus et Suiscios, *) Smotricius erat consecratus (1620) in Archiepiscopum Polocensem, a Theophano quodam Graeco, tenente hanc Sedem S. Josaphato Kuncewicz (1623) et propterea Archiep. Plocensis, Ep. Vitepscensis, Mscislaviensis appellari non potest, neque Archimandrita Vilnensis, quia hunc Metropolita agebat; sed Archiep. Hierapolitanus, quam dignitatem, post suam conversionem, a P. Urbano VIII habebat, et Archimandrita Dermanensis, in quo monasterio diem obiit supremum (1633). **) Welamin Rutski erat Metropolita Rutheniae, post mortem Hipatii Pociey (1613-1637).

Annus 1610. 29 nempe Basilium, qui antea Magnus Dux Moschoviae erat, ac eius fratrem Demetrium captivos coepit secumque postea in Poloniam abduxit et Moscuae civitatis eiusque arcis, discedens inde, gubernationem penes Perillustrem Alexandrum Corvinum Gąsiewski reliquit, penes quem variae cohortes. nostrorum manebant: Domini Struś, Dni Vaieri, Dni Kopycinski, Dni Dynkowski Dni Skomin, Dni Bataban, Dni Matyński et aliorum. Legati Moschorum, 17a huius mensis, venerunt ad Castra Regia, poscentes pro Magno Duce Moschoviae Principem Ladislaum, Regis filium. Varii hac de re erant Senatorum nostrorum discursus, nonnulli enim suadebant Regi, ut quam primum eam legationem acceptaret filiumque mitteret, vel ipsemet Moscuam deduceret, nonnulli volebant ut Regi ipsi eum honorem Moschi prius deferrent et tunc primum Rex eum statim filio deferret. Dubitabat autem valde rex de fide Moschorum et de securitate filii sui, si in Moscoviam abiret. Inter Senatores, qui tunc Regi aderant, non paucae erant simultates, aliis idem sentientibus cum Stanislao Zolkievio, qui urgebat ut Vladislaus Princeps Moschis concederetur, aliis id negantibus, tum ob varia quae in medium adferebant, tum ob invidiam fortunae Zolkievii, quam vel metuebant, vel diminutam optabant. Post varia in hoc genere saepius tractata, secutus est Rex negativam partem et Principem in Moschoviam non misit et ipsum Gralacinum, Supremum ex legatis aliosque (ob quaedam minus fideliter, ut ferebatur, cum Smolenscibus et secreto acta contra Regem et Regnum) non paucos detinuit, qui postea in Poloniam erant abducti. Ex hoc tali processu multi censuerunt tot calamitates postea secutas, tum a Moschis, tum a nostris militibus, qui Moscuae morabantur, ibidemque Principem Vladislaum expectare constituerant. Huius enim rei certos illos esse iusserat Stanislaus Zolkievius, dum Moscua ab iis discederet. Hinc secuta sequentibus annis, ut videbimus, eorum militum, qui Moscuae erant, postquam inde rediissent, cum ingenti totius Regni detrimento, atrox confoederatio. Deinde et ipsius Regis cum Principe Ladislao et postea ipsiusmet Ladislai sine Parente, susceptae expeditiones in Moschoviam, Saiscios capit. 25. Moschis petenti- bus Vla- dislaum Principem pro Magno Duce, Variae fiunt consultationes Et tan- dem ne- gativa pars con- cluditur, Non sine magno damno. Et difficultatibus, inde po- stea secu- tis.

Annus 1610. 26. Reliquiae S. Ursu- lae cultui exposi- tae. Nova Postilla P. Scargae varia eiue opuscula continens. 27. Transla- tio SS. Corporum ad S. Mat- thiae templum. Eleaemosyna. Canoniza- tio B. Borho- mei. eum exitum qui optabatur, non habebant, quod iam Moschi alienum animum a Principe et ab eius Parente Rege susceperant et unum ex suis Magnum Ducem delegerant. Nihil autem horum futurum videbatur, si Princeps Vladislaus in Moschoviam, tunc dum invitabatur, abiisset. Acquisiverat templum nostrum, procurante Reverendo P. Martino Smiglecio, Domus Praeposito, notabilem Reliquiam S. Ursulae Virginis et Martyris. Iussu ergo Superiorum promulgata fuit et 21a Octobris huius anni exposita est, Sacrumque de hac Sancta ac officium, more semiduplicium, fieri coeptum et postea continuatum. Prodiit Cracoviae impressa 22a huius mensis nova Patris Petri Scargae Postilla, in quam tum eius conciones extraordidinariae, tum omnia eius minutiora opuscula, excepto illo quod contra Orthologum scripsit et ultima concione, qua omnes invitabat ad Poenitentiam; quia forsan non erant haec missa Cracoviam ad Typographum. Dedicatus erat liber hic Petro Tylicki, Episcopo Cracoviensi, et tali titulo insignitus: "Kazania przygodne z innemi drobnieiszemi pracami o r6znych rzeczach wszelakim stanom należących X. Piotra Scargi Societatis Iesu." Quaesierant nonnulli ab Admodum Reverendo Patre Nostro, an Recollectio in vinea vel horto, quando ibi non coenatur, sit necessaria. Respondit, 23a istius mensis, non esse necessariam, quia dum coena non est, iam sunt dies breviores et non ita diu in horto manetur. Translata solemniter ad templum S. Mathiae corpora Sanctorum Sulpitii et Luciae Virginis, Martyrum, 28a Octobris. Accepta per hunc mensem eleaemosyna in pecuniis floreni 50, in rebus floreni 149, nempe: a Petro Tylicki Episcopo Cracoviensi, decas lignorum florenis 20, a Nicolao Zebrzydowski Palatino media decas et alia media a Domino Piaza, Magno Oeconomo, florenis 24. A Reverendissimo Domino Sulowski, Abbate Tinecensi, siligo, hordeum, avena, florenis 30. A Domino Trebecki triticum florenis 10. A Domino Martino Eremus aromata florenis 8. A quadam Virgine Dorothea tibialium textorum paria 12 florenis 8, ab aliis varia minutiora. Celebris huius anni, vel potius superioris November Canonizatione B. Caroli Borhomei*) a Smo Paulo V° Pontifice Maximo Romae peracta, prima huius mensis. *) S. Carolus, Cardinalis Archiep. Mediolanensis, natus est familia Borromaeorum.

Annus 1610. 31 28. Actus depositionis P. Loncicii de Veritate Reliqmaram Roma advectarnm. Interrogatoriadeiis. 2um 4um 5um 6um 7um 8um 9um 10um Secunda huius mensis solemnis et iuridicus actus depositionis testimonii R. P. Nicolai Lancicii, Societatis Iesu, factus est Posnaniae de et super veritate Reliquiarum Sanctorum ac Sanctarum Martyrum, per ipsum ex urbe Romana in Poloniam translatarum. Coram Reverendo Domino Gasparo Hab, S. Theologiae et iuris utriusque Doctore, Archidiacono Sremensi et Episcopatus Posnaniensis, (ad exteras enim nationes tunc Andreas de Bnin Opalenski, Episcopus Posnaniensis iverat) sub illud tempus Administratore. Interrogatoria illa tunc iuridice discussa lum An, ubi et quando P. Nicolaus Lancicius acquisiverit aliquas reliquias Sanctorum. 2um A quo istas reliquias acquisiverit et quomodo. 3um An habeat aliquod instrumentum authenticum, que probare possit, hanc donationem verarum reliquiarum, verorum Sanctorum et Sanctarum Martyrum sibi factam esse Romae, modo supradicto. 4um An instrumenta Romana, a se nominata, sint vera et non ficta, non corrupta non supposititia, non subreptitia, sed vere talia, quibus in iudicio et extra possit ac debeat ubique adhiberi ab omnibus plena et integra fides. 5um Quomodo sciat supradictas reliquias esse veras et non fictas et non profanorum aut vulgarium hominum reliquias. Item nomina dictarum reliquiarum, esse vera nomina non ficta, aut nunc demum imposita. 6um An habuerit plenam et completam potestatem, has reliquias ex urbe Romana transferendi. 7um An dictae reliquiae, ex urbe Roma acceptae, sint illae ipsae, quae ibi sibi erant donatae, et postea non depravatae, non permistae aliis ossibus hominum profanorum vel similibus. 8um Quae reliquiae sint illae, quae earum nomina et ubi sunt modo. 9um An sit aliquis contestis, qui ad haec ipsa interrogatoria aliquid respondere possit. 10um An supradicta omnia responsa, ad interrogatoria data, ratificet, confirmet, et approbet, tanquam vera et ab omni falsitatis suspicione aliena. Citatus vero erat P. Lancicius a praedicto Domino Hab, per Albertum Molerum, Notarium publicum et coram eodem Reverendo D° Hab idem P. Lancicius, ad sacra Dei Evangelia digitis positis, de dicenda veritate ad interrogatoria iuramentum praestitit. Qui inte- rerant huicactui. Ex Spiritualibus et SaecHlaribns. Intererant praesentes huic negotio, ex Spiritualibus: Nicolaus Ziemecki, Archidiaconus Pczevensis *), Martialis ab Iwanowice S. T. D., Sebastianus Łącki, Stanislaus Grabia, Petrus Myszkowski, Iacobus Piasecki, Ecclesiae Cathedralis Posnaniensis Praelati et Canonici; Melchior ordinarius Concionator et Sebastianus eius socius, Ordinis Praedicatorum; Chrysostomus Sikorski Concionator et Gregorius Subprior Ordinis de monte Carmelo; Iacobus Philosopiae lector Conventus Bernardinorum Posnaniensium. Ex Saecularibus autem hi erant: Dobeslaus Przeborowski Terrestris, Ioannes Cielecki Surrogatus Officii castrensis, Iudices; Adamus Swiniarski Subpalatinus Posnaniensis, Dobrogostus Gizicki, Iacobus Grodzicki Medicinae Doctor, *) Pszczew, in Dioecesi Posnaniensi.

Annus 1610. 29. Quae SSorum Corpora data. Quam multa cor pora SSrm Roma siu delata. Ioannes Bolebicki, Andreas Kosicki, Cives et Proconsules Posnanienses; Ioannes Borek, Ionas Smidel, Consules; Sebastianus Decius Advocatus; Albertus Golemowski, Paulus Iasinski, Medicinae Doctores Scabinique Civitatis Posnaniensis; Sebastianus Ianeczek, Pharmacopola, et alii ad praemissa specialiter rogati ac vocati testes. Iam nomina Reliquiarum, Roma in Poloniam advectarum et nomina locorum, quibus sunt ex praescripto Superiorum applicatae, baec sunt. S. Sixti Martyris, S. Cristinae Virginis et Martyris integra corpora et S. Valentini Martyris dimidium Corporis: Domui Professae Cracoviensi. S. Stephani Martyris et S. Luciae V. et M. corpora et S. Sulpicii dimidium: Domui Probationis Cracoviensi. S. Victoris M. Corpus, S. Petri M., S. Vincentii M., S. Anastasiae V. et M. dimidia corpora: Collegio Cracoviensi SS. Petri et Pauli. S. Ignatii M., S. Sulpitii M., S. Anastasiae V. et M. dimidiata corpora et S. Iacobi M.: Collegio Posnaniensi. S. Felicitatis V. et M. corpus, S. Bonifacii M., S. Peregrini, S. Ioannis M., dimidiata corpora: Collegio Calissiensi. S. Felicis M., S. Vitalis M. corpora, S. Secundae V. et M. dimidiatum corpus: Collegio Torunensi. SS. Gelasii et Urbani MM. corpora, S. Rufinae V. et M. dimidiatum corpus: Collegio Gedanensi. S. Candidi M., S. Paulinae V. et M. corpora, S. Vaientini dimidiatum corpus: Collegio Iaroslaviensi. SS. Cyriaci et Theodori MM. corpora et S. Ignatii M. dimidiatum corpus: Collegio Leopoliensi. SS. Heradii et Zosimi MM. corpora et S. Secundae V. et M. dimidiatum corpus: Collegio Camenecensi. S. Donati M. corpus et SS. Petri ac Peregrini M. M. dimidiata corpora, ac S. Ruflnae V. M.: Collegio Sandomiriensi. S. Symphoriani M. et S. Hilariae V. et M. corpora et S. Ioannis M. dimidium corpus: Collegio Lublinensi. SS. Faustini M. et Theodorae V. et M. corpora et Ioannis M. dimidium corpus: Collegio Luceoriensi. Elisabethae de Lezenice Sieniawsciae Marsalcae Regni, Capitaneae Ratnensi: SS. Antoninae et Concordiae VV. et MM. corpora et S. Martinae V. et M., dimidiatum vero corpus S. Bonifacii M.. Barbarae Zamoiska, Cancellariae Regni: S. Gregorii M. et Iulianae V. et M. corpora. Licet vero sub id tempus praedicta Domina iam fuisset mortua, tamen ab eius filio Ioanne Thoma Zamoiski, Capitaneo Knisinensi, haec corpora asservabantur. Andreae Pruchnicki Episcopo Camenecensi*) Corpus S. Fortunati M. Iam quae R. P. Paulo Boxae, Provinciali Lituaniae pro eiusdem Provincia erant data et quibus sint distributa locis, in illa Provincia annotata sunt. Nec mirum debet esse, tam large hunc thesaurum locis variis ac Personis esse distributum, quia 80 fere corpora Sanctorum a P. Lancicio Romae procurata et ipsi donata per Procuratorem Serenissimae *) loannes Andreas Pruchnicki, qui Paulum Wolucki a. 1608 est secutus, tenuit sedem Camenecensem usque ad a. 1614, quo sedem archiepiscopalem Leopoleusem obtinuit.

Aunus 1610. 33 Hispaniarum Reginae Margarithae Austriacae, Admodum R. Patrem Aloy sium de Los Rios, Hispanum, Professum Ordinis Eremitarum S. Augustini et postea Siciliae Archiepiscopum, posteaque in hoc Regnum advecta erant Extat authentice in archivio Provinciae hic depositionis Actus, imo et in aliis non paucis locis (nam multa instrumenta transumpta huius rei varii pro se procurabant) ex quo fusius, quae hic annotavimus, peti possunt. 30. Cathe- dram Pa- rochialem re8ignat P. Prae- positus Senatui. 31. Eligitur pro P. Piasecki P. Rosci- szewski. Eam elec- tionem moleste fert Ar- chipres- byter, qui et impe- divit pri- mam con- cionem nostri, Sed Epis- copo con- iirmante electio- nem, Cathedram Parochialem, P. Christophoro Piasecki ex iustis causis alio misso, nomine eiusdem Patris P. Martinus Smiglecius, Domus Praepositus, in Praetorio in manus Senanatus resignavit, 22a Novembris. Cum singulis tum Consularibus per P. Kamocki actum erat, ut P. Alberto Rosciszewski, domestico Concionatori, idem munus deferrent, si opera nostrorum uti vellent. Agebat vero tunc P. Albertus Rosciszewski tenrpli S, Barbarae Concionatorem. Porro et PP. Dominicani et Academici et R. Ostrowski idem munus affectabant. Consulem igitur qui tunc agebat, Georgius Pipan, Medicinae Doctor, nostrorum studiosissimus, sequenti a resignatione die, nempe 23a huius mensis, plenissimo Senatui rem proponit. Habebat in hac consultatione R. D. Ostrowski vota 4. Patres Dominicani votum unum, Academici nullum; reliqui omnes Pri Rosciszewski voces suas dant, ideoque illi Cathedra decernitur. Hanc electionem R. D. Powodowski Archipresbyter, sicuti in aliis ita et in hac re noster hostis, male accepit et dum nostri ab Episcopo confirmationem electionis expectant, unum ex Patribus Dominicanis clam instruxit, ui in festo S. Catharinae nostrum praecurreret et concionaretur. Venit itaque citius nostro et gradus ascendit suggestus. Sed praedictus Consul, Dominus Pipanus, id advertens statim accurrit, serio P. Dominicanum monet, alienam in messem ne falcem immittat et quantocius descendat. Paruit statim P. Dominicanus reliquitque suggestum Pri Rosciszewski. Hic dum suggestum conscendit et vix concionem aggreditur, iussu Domini Powodowski aliquot tintinabula pulsantur et Cantor introitum Sacri reboat, sicque illo die concio per Archipresbyterum est impedita, non sine murmuratione et scandalo multorum. Confirmatio interim a Petro Tylecki, Episcopo Cracoviensi, electionis a Senatu maxima celeritote procurata est, nam 24a Novembris Kielciis Wielewicki, Histor. Diarii III. 5

Annus 1610. omnia sunt so- pita. Eleaemosyna. Confirmatio ordinationis de socio retinendo. 32. FictnsDemetrius occiditur. Eleaemosyna. 33. Fructus huius anni in conversione haereticorum et schis- maticorum, In frequentatione exerci- tiorum spirituali- data erat, cum Cracoviam venisset, pacifice noster Conciones est aggressus, auditoribus vehementer probantibus et aemulis invidentibus; nec parum adversarios poenituit illius repulsae, nostro Concionatori factae. Percepimus hoc mense eleaemosynae pecuniariae florenos 79, nempe a Magnifica D. Palatina Kiioviensi florenos 46 et ab aliis reliquam. Res datae constiterunt florenis 85, nempe a R. D. Praeposito Luceoriensi tritici metretae 12, florenis 24. Ab Episcopo Cracoviensi carpionum sexagena florenis 6. Carnes a variis florenis 14 et alia ab aliis minutiora. Miserat ante aliquos annos R. P. Noster Generalis per Provincias ordinationem, de socio semper retinendo. Quia vero variae difficultates circa executionem huius a variis propositae erant, quae non sunt iudicatae magni esse momenti, ideo denuo 7a Decembris confirmatio eiusdem ordinationis ad Provincias est missa cum cohortatione, ut exactissime servetur et ut magis hac in re habeatur ratio bonae famae Societatis aliorumque aedificationis, quam detrimenti alicuius temporalis. Ille Bohdanko fictus Demetrius, de quo Anno 1607 an. 13. varia retulimus, misere occisus 21a Decembris in Moschovia, brevique postea infelix illa Marina Ducissa Moschoviae, quae huic ficto Demetrio nupserat, cum eoque prolem habuisse dicebatur, misere cum prole trucidata est, sicque vanitatis huius mundi, perpetuo fallentis et fugientis, insigne relictum documentum. Submissa hoc mense eleaemosyna pecuniaria florenorum 118, nempe a Stanislao Siecinski, Episcopo Premisliensi, floreni 50, ab aliis reliqua. Res datae aestimatae sunt florenis 140, nempe ab Agnete de Teczyn Firleiowa, Palatina Cracoviensi, tritici decem metretae florenis 16. Pannus a Domino Plaza, magno Oeconomo, florenis 28. A Nicolao Zebrzydowski, Palatino Cracoviensi, media lignorum decas florenis 12, et minutiora alia ab aliis. Ex his quae hoc anno ad certos dies mensium revocari non poterant, sunt haec. Ad Ecclesiam haeretici reducti septemdecim. Ex his duo, Ministro Arriano parente nati, dogma Arrii detestati sunt sacroque abluti fonte. Quatuor praeterea schismatici ad unionem revocati. In Coenobio S. Clarae ad aedem S. Andreae, quatuordecim Virgines asceticis Commentationibus B. P. Ignatii institutae sunt. Quod pietatis genus vix antea de nomine notum, ita hoc anno inter Academicam iuventutem inclaruit, ut quindecim ad eum se modum exercuerint. Fructus quibusdam Professio religiosae vitae fuit. Ediderunt etiam Assumptae Virginis Sodales, pietatis ac profectus spiritualis

Annus 1610. 35 non vulgaria documenta. Fuere qui in primario urbis templo, diebus singulis horam orationi, coram Christi, in cruce fixi, imagine darent. Aestivo tempore a coena, cum alii otiosis inambulationibus indulgere solent, Sodales Deiparae altare celebre frequentabant. Fuit adolescens annorum ferme 20, qui vix coetui adscriptus Parthenio, ea contentione coepit Patronam suam venerari, ut pientissimos quosque pietate anteiret. Et cum primus inter Sodales mane e lecto surgere consuesset, singulis noctibus in sacello sui contubernii preces coram Virginis imagine funditabat, nihil territus cacodaemonium strepitibus, quibus eum frequenter ab incepto avocare contendebant. Non semel circa matutinum crepusculum obtulit se illi per quietem species augustissima Deiparae in horto, quasi florum mirabili varietate consito et aliquamdiu cum eius voluptate permansit, audita subinde voce cuiusdam, ad tantae venustatem Virginis contemplandam suscitantis. Ex eo tempore Sabbathi diebus, in honorem Virginis, a cibo terrestri se abstinere et coelestem hodieque sumere perseverat. Alius eiusdem Patronae cliens idemque e primariis in Academia Professoribus, cum publicas suas lectiones semper invocato Dei Deiparaeque nomine auspicaretur, laboresque susceptos ad utriusque gloriam et honorem referret offerretque, nocte quadam nbmen Auctoris illius profani, quem semestri illo publice praelegebat, litteris magnis aureisque expressum atque in altari angusti cuiusdam templi appensum conspexit; quod tum mirifice spectantem recreavit, tum ad pietatem eam fovendam augendamque magis accendit. Praeter libros, hoc anno per nostros Cracoviae in lucem editos, quorum iam suo loco fecimus mentionem, sunt alii etiam editi, quorum editioni mensis certus non est assignatus ut: Defensio Societatis ad Proceres Regni Poloniae, sub nomine Nicolai Ziemecki, Archidiaconi Pczevensis Canonici Posnaniensis, qui putabatur esse vel P. Sawicki vel P. Rosciszewski nostrorum. Praeter ea succincta Ecclesiasticorum Beneficiorum consideratio, sub nomine Alberti Kozubski, quae erat Pris. Stanislai Zabielski Soc. Jesu, in qua pluralitatem beneficiorum et residentiae defectum persequitur. Hoc etiam anno Domus nostra, duabus additis contignationibus, amplior et commodior usibus nostrorum esse coepit. Templum nostrum SS. Petri et Pauli Apostolorum maximum etiam incrementum hoc anno accepit ob erectam cupulam et varia alia. Templum vero S. Barbarae liberalitate piorum auctum florenis 1378. Deinde supellex varia addita, ac imprimis imago Sanctissimae Trinitatis, more graeco in tabella lignea depicta, auro, gemmis et preciosis lapillis exornata et theca argentea inclusa, a Demetrio Moschorum duce, P. Gasparo Sawicki data et per R. P. Provincialem nostro S. Barbarae templo attributa. Haec, occiso a Moschis Demetrio, dum diligenter quaereretur, in gravissimum vitae discrimen P. Sawicki coniecisset; si penes eum reperta fuisset. Tria etiam paria candelabrorum argenteorum maiorum accesserunt, quorum um, et in aliis. 34. Iuvenis qnidam Deiparae devotus, eadem si- bi appa- rentem in- tuetnr. 35. Professor alter, Deiparae cli- ens in eiusqueac imprimis eius Filii lectiones gloriam offerens, honoratur in visu. 36. Liber Defensionis Societatis ad Proceres Et de Ec- clesiasti- cis Bene- ficiis. 37. Qnae accesserunt templo per hunc annum.

Anhns 1611. Qui Bene factores accesse- runt. duo paria ex eleaemosyna, tertium ex antiquo argento comparatum. Ad haec lampas argentea a Martino Swiechotwicz. Casula ex nigro holoserido florizato a Domina Danielowa, aulaea tria maiora et alia minora ab aliis. Ad antiquorum Benefactorum numerum aecesserunt hoc anno: Magnifica Dna Anna Zebrzydovia, Castellana Sremertsis, vidua, insignis Novitiatus Benefactrix, Generosus Dominus Adrianus Lubowiecki, Domina Sophia Komornicka, Dominus Albertus Cielesta et Dominus Czftplinski, cives CracoVienses. 1. Hospites in festo Circumci- sionis. Liber Po- lonicus Crisis contra Mi- nistrum Calvini- stam. Annus Domini 1611. Claudio Aquaviva Praeposito Societatis Jesu fteneirali. Petro Fabricio Praeposito Provinciali. Martino Smiglecio, et eo post alio misso, Stanislao Krzywokolski Domus S. Barbarae Praeposito. Commorati sunt hoc anno in domo S. Barbarae 30, novemdecem videlicet Sacerdotes, Fratres Adiutores novem et duo Novitii Lectores ad mensam. Nec mirum in Annuis impressis tantum 28 nostrorum positos, nam sicut aliis antecedentibus annis, ita et hoc anno soli Veterani numerabantur. Festum Circumcisionis Domini eiusque consuetam in nostro templo solemnitatem exornarunt aliquot Regni Proceres sua praesentia: nempe Episcopus Luceoriensis et Samogitiae *), Palatinus Cracoviensis 2ebrzydovius, Marsalcus Curiae Wolski, Palatinides Cracoviensis, Vilnensis, Kiioviensis; Dominus Plaza Magnus Oeconomus, D. Ragoziński V. Capitaneus, D. Piaskowski, R. D. Taranowski. Quos omnes ac simul nos etiam cum iliis, excepit prandio domi nostrae idem Palatinus praedictus. Sub idem tempus prodiit in lucem liber Polonicus, Cracoviae impressus, sub nomine R. D. Alberti Slupski, Archidiaconi Wladislaviensis, cuius titulus erat: Crisis abo Rozsądek Katbolicki na Syncrisim Daniela Mikolaiewskiego, Ministra Zboru Kalwinskiego w Radzieiowie. Huius libri author erat P. Martinus Lascius, ut etiam multorum aliorum, quos fere omnes sub alieno nomine edebat. Eum vero tunc esse impressum, Vel *) Episcopus Ludeoriensis et Bresteusis erat tunc temporia Paulus Wołucki (1608-1616).

Annus 1611 37 ipsa Praefatio ad Laurentium Getnbicki Episcoptum Vladislaviensem*), ipsa die Circumcisionis data, manifeste ostendit. Ordinavit varia Admodum Reverendus P. Noster et per Provincias transmisit, 29a huius mensis, circa puritatem et Scholasticorum promovendam perfectionem, quae in Ordinationibus scriptis fusius legi poterunt. Submissa eleaemosyna hoc mense in pecunia floreni 158. Nam Dominus Andreas Gonowski, executor testamenti, tulit nobis legatos florenos 100. Reliqui alios dederunt. Res etiam nobis datae constiterunt florenis 99. Nam Reverendus D. Stanislaus Sułowski, Abbas Tinecensis, dedit vas vini florenis 30. Magnificus D. Peti aliud vas vini florenis 30. Reliqui alia minutiora. Oratio triduana, Dominica Quinquagesimae (quae in 13am Februarii inciderat) coepta, Consueto hominum consursu et spirituali fructu est peracta. Prima die ipsemet Episcopus Cracoviensis, sequenti die Suffraganeus eiusdem, tertia unus ex Praelatis summa Sacra cecinerunt. Variae etiam Virgines, monasteriis inclusae, similes Orationes peragebant, quibus (licet etiam et aliis omnibus) modus orandi pro bachantibus, Sanctae Gertrudi a Christo traditus, ab uno ex nostris tunc Polonico idiomate in lucem editus, ex libro 4°. Cap. 15. Vitae huius Sanctae transumptus, magno fuit ad eam rem in citamento. Venit R. P. Provincialis Cracoviam, ob certa negotia 14a huius mensis et 22a eiusdem inde discessit, Jaroslaviam versus. Celebris tumultus contra Religiosos varios et templa Catholica Pragae in Bohemia excitatus ultima die carnisprivii, quae in 15am istius mensis inciderat, dignus est, ut eius in hac nostra historia mentionem faciamus aliquam. Res ita processit. Exercitus Passaviensis, sic dictus, quod ad Passaviensem civitatem, in confinibus Austriae et Bavariae sitam, nomine Caesaris, fere ex veteranis tantum conscriptus esset, perSuperiorem Austriam circumductus in Bohemiam, se apud Freistadium infudit, occupatisqne Crumlovio, Buduitio, Tabore, Bohemiae oppidis, venit Pragam, eamque praedicta 15a huius mensis die, prima luce, tripartito infesto agmine, est ingressus et non sine sanguine (nam Bohemiae ordines, ad arcendum hostem iam etiam aliquot millia congregarant) minorem civitatem Pragensem in potestatem redegerat, Post iidem Passavienses, dum in veterem civitatem pergunt et cataracta portae deiecta, alii prohibentur, alii qui iam erant ingressi, intercipiuntur, intercepti Ordinum Bohemiorum arcem perrumpunt ex eaque non paucos caedunt ac demum ad suos, transmisso flumine, redeunt. Haec dum ita fiunt, fex vulgi novae civitatis, duces aliquot turbulentos nacta, per speciem equites Passavienses inquirendi, loca sacra et Monasteria invadunt. Ordinationes Re- verendi P. N. Ge- neralis. Eleaemo- syna. 2. Triduana Oratio in Bacchana- libus. 3. De tumul- tu Pra- gensi. Passa- vienses in- vadunt Bohe- miam. Et Pragae minorem civitatem occupant ac vete- rem etiam occupare nituntur, sed repelluntur. Hac occa- sione vtil- *) L. Gembicki gerebat episcopatum Vladislaviensem inde ab a. 1609—1616.

Annus 1611. gus invadit templa, monasteria; monasterium Slovanense, 4. Ecclesiam Visegradiensem, ubi Decanum spo- liant, Monasterium Carloviense, ubi tres occidunt Regula- res, 5. Monaster- ium olim Carmeli- tarum ubi 14 PP. Francis- canos, post var- ias illusio- nes mac- tant. Coenobium PP. Dominicanorum diripiunt et Priorem vulnerant. 6. A Colle- gio nostro prohiben- tur, Spargunt in eo esse milites Passa- vienses, falso. Defendunt nostrum Col- legium Evange- lici. Et imprimis Monasterium Slovanense S. Hieronymi, Benedictinae Familiae, quod solum in nova civitate integrum, a Ziscae temporibus manserat. Hic templi omnem supellectilem diripiunt, imagines confringunt, aras evertunt, Coenobiarcham ad necem conquirunt, eundemque confecissent, si fuga sibi non consuluisset. Inde progressi ad Vissegradiensem Collegiatam Ecclesiam, Decanum loci, senem Venerandum, domi suae deprehensum, rebus omnibus spoliarunt et contumeliis ac terroribus, saepius morte intentata, exagitarunt. Itum post ad Carloviense Monasterium Canonicorum Regularium, ubi Abbatem e latebris extractum, postquam pecuniam diris cruciatibus omnem ab eo extorsissent, praesectis manibus ac virilibus, vertice etiam capitis, in quo coronam sacerdotalem gerebat, cum pelle detracto, tandem cervicibus amputatis, obtruncarunt, tripudiantibus ad hoc spectaculum cum aliis tum maxime feminis haereticis, quibus Monasterium erat repletum. Collegam etiam eiusdem ordinis Sacerdotem, plurimis vulneribus confecerunt, ac tertium religiosum eiusdem loci non Sacerdotem, simili crudelitate enecarunt, tanto cruore ac simul etiam vino cervisiaque madentes, utramque enim Monasterii cellam, productis foras in aream vasis omnibus, exhauserant. Post monasterium olim PP. Carmelitarum invadunt, quod a paucis annis ex veteribus ruinis excitatum, PP. Franciscani incolebant quindecem. Hos omnes, praeter unum qui evaserat, cum prius vestibus exuissent, accensis Sanctorum ligneis statuis, ustulassent et incredibilibus contumeliis cruciatibusque affecissent, mactarunt et mactatos in unam struem coniectos, aliquot diebus insepultos manere, sicut et illos, quos in Carloviensi monasterio peremerunt, voluerunt. Coenobium deinde S. Iacobi PP. Franciscanorum invadere tentabant, sed prohibiti sunt a Laniis. Invaserunt nihilominus aliud Coenobium PP. . Dominicanorum S. Agnetis ac diripuerunt, Monachis nudatis et Priore, Venerabili sene, qui B. P. Nostrum Ignatium viderat, in caput graviter vulnerato. Nec Collegium nostrum Pragense oblivioni erat traditum, imo neci et rapinae primo erat destinatum. Deo tamen aliter visum. Cum enim Collegium ad pontem, antiquam civitatem a parva discriminantem, sit positum ibique essent dispositae turmae equitum, quae Passaviensibus transitum prohiberent: non facile plebi ad Collegium patebat accessus. Quem tamen ut plebs sibi aperiret, rumorem sparsit, Passaviensium milites in Collegio esse collocatos, qui e latebris erumpentes, Bohemos trucidarent. Ergo Praefectus Equitum, Georgius Wratislaus, vir nobilissimus, tres ex ordine militari misit, qui an rumor ille verus esset, cognoscerent. Dum autem lustratur domus et rumor falsitatis coarguitur, plebs suppositis trabibus, portas evertere nititur. Advertunt equites et imperante Praefecto, in confertam turbam irruunt, illam dissipant et ne amplius accedat prohibent; sicque illo die non a Catholicis, sed ab Evangelicis, honestatis tamen amatoribus, servati sumus, imo ne in posterum plebs quidquam tentaret, praesidium

Annus 1611. 39 militum in Collegio, Civitatis Ordinuraque consensu, collocatum est. Venerant deinde ad Collegium Venceslaus Wchinsky, Wilhelmus eius frater et alii Barones, qui nunciabant, Ordines Regni in suam tutelam Collegium sucipere, quod nunquam fecissent, si nostros Regni sui perniciem esse, vel tantillum suspicari potuissent. Sparserant deinde malevoli, ingentem bellicum apparatum in nostro Collegio asservari. Mittunt Ordines Regni et petunt ut eum vel mutuum illis daremus, vel pretio iusto venderemus. Respondit Ioannes Argentus, qui tunc Provincialem agebat, ut quidquid in Collegio bellici apparatus invenerint, gratis accipiant, seque mendacem censeant, si aliquid fuerit repertum. Quod si nihil invenerint, hoc unum ab illis petiit, ut postea accusatoribus nostris fidem non adhibeant. Constituti igitur tunc statim viri primarii , qui Collegium lustrarent. Advolant exploratores fidi, qui se et arma vidisse et locum, ubi absconderentur, digito ostendere posse profitebantur: fit accurata, non una sed triplex inquisitio: fossio nonnullis locis adhibita: Collegium evolutum, infra, supra, in hortis, in cellis, in tribus quae adiuncta sunt Collegio templis, imo et in sepulchris ipsis. Cumque nihi inventum esset et rubore afficerentur, illi qui adeo rem certam faciebant, ut etiam vehicula adduxerint, ad ea quae invenissent avehenda, testimonium authentlcum dederunt Ordines Regni de nostra innocentia ea in re, cui subscripserunt Praefecti Militiae: Henricus Mathias Comes a Thurn, Burgravius in Carlstein; Georgius Colonna Baro a Fels, Supremus Campi Marsalcus, Ioannes Iunior a Bubna, Supremus Campestrium Vigiliarum Praefectus; Gulielmus Zakonec a Zakon, Supremus Campi Decurio. Subscripserunt deinde Officiales Regni: Adamus a Sternberk Supremus Bohemiae Regni Burgravius, Iaroslaus a Martinic, Christophorus Senior a Wratislaw, Georgius a Talemberg, Tiburtius Zawiorsky. Hi omnes subscripserunt et sigilla sua apposuerunt, Pragae 23 Septembris anni huius. Conversum autem erat hoc testimonium ex germanico in latinum et typis editum, cum ob alia multa tum potissimum ob Mercurii Gallobelgici et Cambilhonis retundenda mendacia impudentissima, quibus de bellico apparatu in Collegio nostro conservato, in lucem varia ediderunt. Verba Gallobelgici (ut Cambilhonem iam omittam) haec sunt. Cum vero et in Jesubitarum (sic) Collegium, indeque Iudaeorum oppidum se se convertisset impetus : Iesuitae quidem, ut eum declinarent, missis ad Ordines clavibus, eorum se Collegiumque suum patrocinio commiserunt. Cum igitur praeter hastas et arma alia, bombardae, sclopeta sexcenta plus minus, cum insigni pulveris tormentarii globorumque copia, in Collegio inventa essent; sciopetarii multi in illud, tanquam in locum probe admodum munitum, inducti sunt: Iesuitae vero inde egressi, in fautorum suorum aedes se se insinuarunt. Hucusque Gallobelgicus, tot mendaciis fere quot verbis, suam relationem accumulans. Et sane quod Pragensis populus adultae iam Societati (ut bene advertit Ioannes Argentus, in sua ad Regem Poloniae epistola, Anno 1620 7. Spargunt deinde de bellico apparatu in Colle- gio. Permittnnt nostri, ut lustrent ipsi et videant, quod et faciunt. Cumque nihil inventum esset, au- thenticum testimo- nium nostrae in- nocentiae dant, Hludque et subscriptionibus et sigillis muniunt. 8. Hoc testi- monio lu- culenter reiiciun- tur men- dacia Cambilhonis et Mercurii Gallobelgici. Aliquid simile sub

Paulo 4° Pontifice Maximo, a malevo- lis contra nos con- fictum fuit et evanuit. 9. Antonii Possevini ingressus in Socie- tatem, Labores in ea pe- racti, Libri scripti, 40 Annus 1611 Cracoviae edita) imposuit idem ante plures annos, eidem vix natae, Romae invidorum coetus obiecit. Cum enim Anno 1555 Romanus Pontifex contra, Regem Catholicum bellum appararet, malevoli sparserant, in nostris aedibus magnam manum Hispanorum, magnam vim telorum ac armentorum in Pontificis perniciem reconditam esse. Pontifex licet nostrae integritatis praeclare, esset conscius, tamen [cum] in tanto armorum strepitu locus suspicionibus esset, urbis Praefecto mandat, ut domum nostram diligenter lustret, Cognito, adventu Praefecti et causa, eiusdem adventus, S. Pater Noster Ignatius, adhuc vivens, iussit statim Praefectum per totam domum duci et omnia clausa aperiri ac lustrari. Cumque nihil esset inventum idque fideliter Pontifici esset relatum, rumor ille ad lucem veritatis, sicut ad solis radium nebula, evanuit, Ita omnino et Pragae iam aeciderat. Obiit hoc mense Antonius Possevinus Societatis nostrae, tantopere de Societate nostra in hac Provincia et de Domo S. Parbarae ac Domo Probationis S. Stephani Cracoviae meritus, Erat is natione Italus, patria Mantuanus. Aetate maturus et humanioribus litteris perpolitus, omnibus spretis emolumentis (quae propter egregium ingenium, linguarum cognitionem atque hominis industriam et multa illi et magna proponebantur) Societatem nostram, Anno Domini 1560*). Postea varias Provincias et regiones perlustravit, multas ac periculosas peregriiiationes et Legationes, Religionis causa suscepit. In Austriam, Poloniam, Sueciam, Moscoviam a Summis Pontificibus missus, magnis laboribus, magna et difficilia cum Summis Pontificibus negotia, Sedis Apostolicae nomine, transegit. In Galliis, variis in locis plurimum grassantibus haereticis, restitit. In tantis tamen laboribus multa erudita et contra haereticos scripsit, Bibliothecam selectam de ratione studiorum, ad omnes disciplirias et ad salutem cunctarum gentium procurandam, 17 libris comprehensam. Ex hac seorsim editi sunt: Apparaius Histricus et Cultus ingeniorum. Apparatum sacrum, in quo cte scriptoribus, interpretibus ac versionibus veteris et novi testamenti, de Synodis item ac Patribus Graecis et Latinis agit et multiplicem variamque eruditionem Ecclesiasticam persequitur. Notas Divini verbi et Apotolicae Ecclesiae fidei ac faciei, adversus responsum cuiusdam Davidis Chytraei, Commentarius *) ingressus est.

Annus 1611. 41 Moseoviae, seu de rebus Mosehoviticis ad Religionem spectantibus et capita, quibus Rutheni schismatici a Catholicis dissentiant. De atheismis haereticorum huius saeculi. Iudicium de 4 scriptoribus: Philippo Nua, Ioanne Bodino, Philippo Mornaeo et Nicolao Machiavello. Theologiam Catecheticam ad domesticos fidei instituendos, ubi de pueris et eorum scholis ac Catechismum tradendi ratione agitur. Epistolam ad Stephanum Battoreum, Regem Poloniae, adversus Andream Volanum haereticum. Epistolam de rebus Sueticis, Livonicis Moscoviticis, Polonicis, Transylvanicis. Orationem habitam in funere Leonorae Austriacae Mantuae ducis. Vitam et mortem Ludovici Gonzagae Ducis Nivernensis. Sermonem habitum Utinae in Provinciali Synodo Aquileensi. Italice etiam varia edidit. Epistolam de honore. De rixa ad concordiam revocanda. De sanctissimo Sacrificio Missae, a tempore Apostolorum celebrato et ad consumationem saeculi celebrando et defensionem eiusdem libelli contra Petrum Vicetum et alios tres haereticos. De Actibus Apostolorum ad Genevenses sub nominae Philippi Tossae. De Processione Spiritus Sancti, e Gennadio responsiones. Responsio Regi Septentrionali, qui in fide catholica instrui voluit. Miles Christianus. Explicatio brevis Evangeliorum totius anni, sub nomine Nicolai Galerii, Coloniae latine, et Brixiae italice excusa. Obiit, mensis Februarii die.. *), Ferrariae, postquam se ad mortem opiime comparasset. Quomodo praedictus Possevinus primus nostros Cracoviam induxerit, domicilia et templa apud S. Barbaram et apud S. Stephanum procuraverit, cum Rege Stephano, cum Episcopo Cracoviensi Petro Myszkowski, cum Praelatis Cracoviensibus, cum Consulibus et Academicis his de rebus fortiter agens et in ipso nostrae historiae initio et Anno Domiui 158 et 1584 fuse egimus. Aliis etiam in locis, maxime in Livonia et Transylvania, Regem Stephanum, Collegia nobis fundantem, quomodo idem Possevinus animaverit ac direxerit, saepius ab Anno 1580 fecimus mentionem. Vir enim erat prudentissimus et generosissimus summisque difficultatibus nun- Mors eios. Quam multa et pro utra- que domo Craco- viensi Et pro tota Provincia Poloniae ac Lituaniae laboraverit. *) die 26a Februarii. Wielewicki, Histor. Diarii III.

Annus 1611. Eleaemosyna. 10. In die Annun- ciationis Beatissi- mae Vir- ginis per- missa Commu- nio Pa- schalis. Catharus extraordi- narius. Simonis Serenii mors. 11. Moscuae contra nostros Moschi pugnant et vincun- tur. quam perterritus. Idem Pontificiorum Seminariorum Vilnae, Bransbergae et Claudiopoli autor erat et ut ad effectum deducerentur, tum apud Pontificem Maximum Grregorium XIII, apud quem summae fuit authoritatis, tum apud Regem Stephanum effecit, plurimisque nominibus, tam Polonica quam Lituanica Provincia illi obstricta est. Percepta eleaemosynae pecuniariae per hunc mensem erat florenorum 129; nempe a P. Scarga, nomine Regis, floreni 50 et ab aliis reliqui. Res datae constiterunt florenis 69. Inciderat festum Beatissimae Virginis Annunciatae in feriam 6am ante Dominicam Palmarum, ideo Episcopus Cracoviensis, ne error ab imperitis committeretur, concesserat ut qui hoc festo, praemissa Confessione, SS. Eucharistiam sumeret, praecepto de Communione Paschali satisfecisse censeretur. Erat autem hac die Eucharistiae Poenitentiaeque Sacramenta usurpantium ingens multitudo. Invaserat totam domum S. Barbarae praeter consuetudinem magnus catharus et omnes Patres, uno dempto, corripuerat, singulosque per aliquot dies tenuerat circa 27am Martii, quod quia tempore laborioso contigerat, permolestum erat, curabatur tamen, ne aliquid ex laboribus ordinariis remitteretur. Simon Serenius Academicus, Philosophiae ac Medicinae doctor, nostrorum in Domo S. Barbarae et aliorum Medicus ordinarius, pauperum adiutor et promotor ferventissimus, insigni volumine Herbario edito celebris, vir omni virtutum genere ornatissimus ac noster amicus et Benefactor insignis, migravit ex hac vita 29a huius mensis. Eadem die pugnarunt Moschi contra nostros, qui erant Moscuae relicti a Stanislao Zolkievio 9a Octobris Anni superioris. Moschi enim duce Lepono et Zarucki, nostros in arce residentes invaserunt. Profligati sunt Moschi per nostros magno numero, aliquoties repetito proelio, cum tamen Moschorum 30 millia essent, nostrorum vero tantum tria. Exusta etiam tunc est per nostros tota civitas, ante muros sita, quae dicebatur in circuitu continere quatuor milliaria nostratia. Retinuerunt vero nostri duas arces praecipuas Kimgrodum et Kithaigrodum, in quibus dicebantur esse duo millia tormentorum bellicorum. Ductor nostrorum militum tunc erat Alexander Corvinus Gasiewski, quem in suo loco, post captam Moscuam, reliquerat Stanislaus Zolkievius.

Annus 1611. 43 Data eleaemosyna pecuniaria hoc mense florenorum 16, in rebus autem florenornm 79. Episcopus videlicet Cracoviensis florenos 30. Pro piscibus Anna Zlotniczanka cum aliis florenos 43. Dominus Ioannes Plaza, Magnus Oeconomus tunnam halecum, florenis 10 et alios pisces, florenis 10. Dominus Albertus Giebultowski: ciceris, pisorum, lardi, butyri, caseorum florenis 14. Dominus Georgius Amandus tritici florenis 10. Magnifica Domina Agnes de Tęczyn, Palatina Cracoviensis: mel, butyrum, caseos, florenis 17 et alii alia minutiora. Margaretha Więckowicowna, Virgo admodum pia et Societati nostrae addicta, mortua et in sacello, a parentibus suis ad templi nostri parietem exaedificato, duodecima Aprilis est sepulta. In parochiali templo funebres exequiae peragebantur, campanae tamen nostri templi pulsatae, dum sepeliretur. Sub idem tempus P. Petrus Scarga, manens Vilnae, cum Serenissima Regina ad templum Beatissimae Virginis Trocense, 4 milliaribus Vilna distans, iverat ac Deo Sanctissimaeque Deiparae Serenissimum Regem, Smolenscum obsidentem, eommendaverant. Idem P. Scarga, cum ibidem Vilnae, 25a Aprilis, Dioecesana Synodus, ad quam 300 Parochi convenerant celebraretur, fecit ad eam totam exhortationem et postea distribuit libellos polonicos. Misit postea ad eum Synodus quinque Parochos: Adamum Milewski Parochum Lachovicensem, Laurentium Parochum Kownensem, Marcum Opipalewicz Parochum Skorulscensem, Severinum Lezewski Parochum Trzenscensem Decanum; Matthaeum Pruszenski Commendarium Rukonscensem, qui omnes nomine totius Synodi, tam pro exhortatione, quam pro libris distributis, gratias egerunt. Annotavit nominatim praedictus P. Scarga in suo diaro. Accepimus eleaemosynae per mensem Aprilem in pecunia florenos 229. In rebus autem florenos 222. Dedit enim Generosus Dominus Andreas Olesnieki, Zupparius, salis bancos 20, florenis 100 venditos, et vas vini florenis 30. Magnificus Dominus Andreas Bobola aliud vas vini florenis 30 et tritici metretas 33, florenis 66. Illustrissimus Paulus Wolucki Episcopus Luceoriensis tritici metretas seu cwiertnias 12, florenis 24. Magnifica Domina Agnes de Tęczyn, Palatina Cracoviensis, capones 46, florenis 6. Reverendissimus Abbas Tinecensis Sulowski feni currus 8 florenis 6 et alii alia minutiora. Expositi etiam hoc mense ad fabricam floreni 216. Exortus non levis tumultus contra haereticos 12a Maii, in quo inter caeteros occisi duo iuvenes Academici, qui a Soda- Eleaemosyna. Marga- rethae Wi§cko- wicownae sepultura. 12. Regina Trocos devotio- nis cansa pergit. Petrus Scarga ad Synodum Vilnen- sem ex- hortatio- nem facit. Eleaemosyna. 13. Iuvenes Congre-

Annus 1611. gationem Beatissi- mae Vir- ginis de- serentesin tumultu occidun- tur. Stanislaus Rogozinski Vice Capitaneus moritur. 14. In globum turri s Praetorianae inter Sacras reliquias e- tiam B. Stanislai Kostka reliquia po- nitur, Cum supplicatione ad Deum et Sanctos. litate Parthenia secesserant et liberiorem vivendi rationem secuti, gregalibus non minus improbis aggregati. Eorum alter annorum circiter octodecim, quondam Societatem nostram in votis babuerat, glande traiectus, sine confessione et sine ullis poenitentiae signis repente exspiravit. Alter vero duorum et viginti annorum, aliquoties saltem intra annum cum Sodalibus confiteri solitus et ante hunc casum, de vitae emendatione sollicitus, id videtur a Deipara Divisque tutellaribus impetrasse gratiae, ut vocato ad se Congregationis Patre, anteactam vitam palam detestaretur, Sacramentisque omnibus rite munitus, decederet cum spe, illud D. Augustini inter dolores saepius ingeminans: Hic ure, hic seca, ut in aeternum parcas. Obiit, etiam diem extremum, 13a huius mensis, Stanislaus Rogoziński ViceCapitaneus Cracoviensis, vir pius et ob iucundos mores omnibus, qui eum norant gratus, postquam se consuetis Sacramentis Ecclesiae ad mortem comparasset. Excellentissimus Dominus Abrahamus Ronenberg, Consul Cracoviensis, cum turris Praetorii repararetur, in globum, qui in eius summitate collocatus est, varia, more maiorum, ad posteritatis memoriam congerens, inter reliqua sacra pignora, particulam tumbae, in qua olim sepultus fuit B. Stanislaus Kostka, una cum ipsius e coelitum manibus Eucharistiam sumentis imagine, inclusit 21a huius mensis, eique hanc inscriptionem, manu propria factam, adiunxit, theca stannea eam includens, sigillumque apponens. D. 0. M. Cunctorum Auctori, Christo Jesu, eiusque Matri intemeratae Mariae Virgini, Sancto Michaeli Archangelorum Principi, et post hunc Archangelo Cracoviae nostrae Praesidi, caeterisque beatis Spiritibus, incolarum urbis custodibus, simul quoque Tutellaribus Sanctis: Floriano, Stanislao ct Hyacintho cum reliquis, quorum et quarum Sacros cineres civitas haec veneratur: cunctisque praeterea Divis, Polono sanguine cretis, et praecipue B. Stanislao Kostka de Rostkow, ex Societate Jesu, quem post tot alios Polonos praeteritis saeculis illustres, virtutibus nostro hoc saeculo, post millesimum sexcentesimo primo, primum e Polonis, Deus Praepotens variis miraculis in diversis orbis partibus, Sedes vero

Annus 1611. 45 Apostolica novis in orbe honoribus exornavit. Denique Sanetis omnibus ac coeli civibus universis S. P. Q. C. locum hunc iu- stitiae pacisque publicae propugnaculum, cum salute communi bonisque omnibus supplex in perpetuum tuendum tradit. Anno a Chr. nato 1611. 21a mensis Maii, Paulo V. Pontifice Ma- ximo, Sigismundo III Regnum Poloniae Administrante. Petro Tylicki Cracoviensi Episcopo, Nicolao de Zebrzydowice Cra- coviensi Palatino, Abrahamo Ronenberg, Urbis huius consule, qui hanc ad Deum Divosque supplicationem, in perpetuam me- moriam suae erga bonum publicum bonae voluntatis, manu propria scriptam, in globum hunc, una cum his sacris Reliquiis, a viris Religiosis habitis, imposuit. Ne uniformitatem et stabilitatem doctrinae, quam nostra Societas tradidit, aliquid destruat, misit huius mensis 24a Admodum R. P. N. Generalis per Provincias epistolam, in qua inter caetera iniungit Provincialibus, ut sex vel octo de gravioribus doctioribusque Patribus convocent, hisque litteris communicatis, eorum conscientiam onerent, de cogitandis serio remediis huius uniformitatis conservandae et ut ea quae illis occurrerint in scripto ab iis accipiant et per Procuratorem Provinciae Romam mittant. Accepta hoc mense eleaemosyna in pecunia floreni 125 et in rebus 97. Nam Petrus Tylicki, Episcopus Cracoviensis in pecunia dedit florenos 40. In tritico, siligine, avena, pisis, lardo, butyro, pultibus, farina: florenos 50. Magnificus D. Nicolaus Firlei triticum et siliginem, florenis 14 et reliqui alia. In fabricam expositi floreni 24. In festo Corporis Christi, quod in 2am Junii inciderat, dum Processionem solemnem Vilnae comitatur Regina cum tota sua aula et cum Principe Vladislao ac plurimis Magni Ducatus Lituaniae Proceribus, qui convenerant, nebulo quidam Italus, Franco vocatus, ex ditione Veneta, teterrimus Calvinista et Calvinismo Lituaniam inficiens, ascendens gradus altaris in foro parati, ingentes blasphemias contra SSm. Eucharistiam et contra fidem Catholicorum, magna vociferatione evomebat et stricto ense, se altare, postquam in eo SS. Eucharistia collocata fuisset, invasurum minitabatur. Abreptus est in carcerem, et post multas difficultates, ab haereticis Calvinistis, quibus adhuc plena est Lituania, propositis, qui istum sacrilegum liberare contendebant, instante Regina, ultima huius mensis, supplicio est affectus et quatuor sectus in partes, frementibus 15. Circa uni- formitatem doctrinae exemplaR. P. N. Ge- neralis. Eleaemosyna. 16. Italus qui- dam Cal- vinista, Euchari- stiam blasphe- mans Vil- nae, Snpplicio afficitur.

Annus 1611. 17. Smolens- cum vi captum et expugna tum. Triumphi ob victo- riam. Eleaemo- syna. Tribunalistis Calvinistis et maxime qrodam Petkowicz, qui huius praedicti partes tuebatur. Memorabilis, non solum Regno Poloniae, sed etiam toti orbi Christiano 13a Junii, ob vi expugnatum et Moschis ereptum Smolenscum per Sigismundum III Poloniae Regem, post duorum fere annorum obsidionem. Nam in fine Septembris Anni 1609 coeperat praedictus Rex Smolenscum obsidere. Ob summam desperationem Moschi dum, iam nostris in arcem irrumpentibus, se non posse resistere adverterent, quoddam templum, in quo pretiosissima quaequae erant comportata, frequentes ingressi erant, quod deinde accensis pulveribus sulphureis subiectis in arcem, sursum elatum erat, unde tam homines, qui ad illud confugerant, quam omnia alia, quae in eo erant, sunt exusta. Multa alia, quae desperati facere solent, non intermiserunt et maxime in absumendis iis, quae ad tuendam arcem erant comparata, per ignes subiectos, ne videlicet in nostrorum potestatem venirent, erant industrii. Sed capto tandem eorum Supremo Praefecto et omnibus tormentis ac praesidiariis militibus, tandem se se dediderunt. Huius victoriae postquam allatus fuisset nuncius Cracoviam, 27a huius mensis, statira sequenti die, nempe 28a, in arce et postea 29a in, civitate, triumphatum fuit et per omnia templa Deo actae gratiae, hymnus: Te Deum laudamus decantatus, campanae pulsatae etc. Idem etiam in nostro templo factum, Sacrum gratiarum actionis decantate R. D. Nicolao Taranowski, quo finito hymnus praedictus a Musicis similiter cantatus. Iidem triumphi per totum Regnum Poloniae cum gratiarum actione peragebantur. Accepit Domus S. Barbarae hoc mense eleaemosynam in pecunia florenos 202, et in rebus florenos 43. Dedit enim Agnes de T§czyn Firleiowa, Palatina Cracoviensis, florenos 146. Reliqui alia minutiora. 18. Exusta Vilnae Calvini- stica Sy- nagoga. Exusta erat Vilnae Synagoga Calvinistarum, 2a et 3a Julii, a tumultuante plebe, quam ob rem ingentes tricas haeretici Calvinistae multis Catholicis exhibuerunt, quae non nisi post adventum Regis, qui post Smolenscum captum, 24a Vilnam cum

Anaus 1611. 47 triumpho est ingressus, sublatae sunt, per Iudices designatos, qui nocentes ab innocentibus seiunxerant. In festo S. Jacobi Apostoli, seu 23a Julii, P. Fridericus Szembek admissus est ad Professionem 4 Votorum in templo S. Barbarae, per R. P. Petrum Fabricium Provincialem, qui ob non multum distantem Congregationem Provincialem, iam Cracoviam venerat. Fecimus mentionem illarum difficultatum Leopoliensium, 12a Augusti anni superioris, quae inter nostros et Archiepiscopum Leopoliensem, Andream Wargocki, ac Armenos intercesserant. Hae eo devenerant, ut Archiepiscopus per suos delegatos publice in templo Cathedrali P. Stanislaum Kryski, tunc Collegii Leopoliensis Rectorem et P. Joannem Brzozovium, insuper et Patrem Thomam Stanisium, qui Procuratorem litis agebat, iniustissime et ex mero odio excommunicaverit. Significatum statim id totum erat Illustrissimo Nuntio Apostolico, qui sub idem tempus Vilnae morabatur. Dedit ergo in manus praedictus Nuntius P. Petro Scargae absolutioncm ab excommunicatione nostrorum, 25a huius mensis, quae statim in Russiam Leopolim erat missa. Negotium vero hoc nostrum in Comitiis Regni, quae per Septembrem ac Octobrem peragebantur finitum cst. Indixerat ante R. P. Provincialis Congregationem Provincialem ad ultimam Julii, festo S. P. Nostri celebrem, eique locum domum S. Barbarae Cracoviae delegerat (quae quidem Congregatio prima erat post separationem huius Provinciae a Lituanica, prima insuper ratione loci assignati, seu Cracoviae). Conventus ergo hic nostrorum ad diem assignatum et amicos nostros Cracovienses, qui tantum numerum nostrorum ante non viderant, non parum exhilaravit et solemnitatem festi non mediocriter exornavit. Cecinit Sacrum hac die R. P. Provincialis, in qua et P. Baltazar Volborius ad Professionem 4 Votorum et Stanislaus Głabowski ad vota Coadiutorum temporalium formatorum sunt admissi. Medio vero Sacro habuit de S. Patre Nostro Concionem P. Jacobus Korylowski, Collegii Calissiensis Rector. Liberalior eleaemosyna propter Congregationem, de qua ante varii sciebant, nobis est submissa. In pecunia enim dati sunt floreni 607, et in rebus 302. Nam Nicolaus Zebrzydowski Palatinus Cracoviensis, retentorum ex Zuppis dedit florenos 169. Dorothea Barzina Palatina Cracoviensis florenos 102. Joannes Tęczynski cum coniuge florenos 70. Stanislaus Rabb florenos 20. R. D. Oborski florenos 15. Georgius Pipan Doctor Medicus florenos 14. Ex mendicatione Patris Szembek floreni 91 et reliqui alii multi. In rebus vero a Paulo Wolucki, Episcopo Luceoriensi, data duo vasa vini, florenis 60. Joannes Plaza Magnus Oeconomus vas vini, boves duos, verveces 6, piscium sexagenas 10, brasea, hordeum, millium, siliginem, farinam triticeam, porcos duos, ligna, butyrum, caseos, quae sunt computata 147 florenis. Dominus Andreas Celari vitulos duos, anseres 10, pullos 30, caseorum sexagenam et vas butyri, quae constiterunt florenis 12. Abbas Tinecensis fenum, stra- 19. Absolutio ab excommunicatione iniustissime contra nostros fratres lata, a Nuncio Apostolico tolli- tur. 20. Congrega- tio Pro- vincialis Craco- viae. Solemnitas festi S. Pris Nostri. Eleaemosyna pro Congregatione liberalis et in pecuniis et in rebus.

Annus 1611. men, anseres florenis 23. Agnes a Tęczyn Firleiowa boves duos florenis 24. Et alii alia minutiora. Datur ini- tium Con- gregatio- nis. Eliguntur Secreta- rius Vice Secreta- rius et De- putati. Eligitur Procura- tor P. Lascius, et eius sub- stitutus P. Sawicki. 21. Inutiles Nostro- rum pro- positiones de domo Varsavi- ensi, Provinciae nostrae adiungenda. Finis Congre- gationis. JPrivatim studentes juniores vacant a lectioni- bus triduo ante reno- vationem votorum. 22. P. Martino Smiglecio in Praepositura domus suc- Datum initium Congregationi Provinciali la Augusti. Et in prima sessione cum omnes convenissent, qui ius suffragii habebant, duobus exceptis P. Petro Scarga, quem Rex sub hoc tempus nolebat Vilna abesse, et P. Nicolao Cyrowski, qui tunc ex gravi morbo decumbebat et pro se P. Thomam Stanisium ad congregationem miserat. Cum praeterea sublatae essent difficultates de P. Thoma Stanisio, iniustissime excommunicato, et de P. Georgio Tyszkiewie, qui in Lituaniam iam ante erat designatus, quae proponebantur, iudicatum ab omnibus Congregationem legitimam censendam esse. Ventum deinde ad electionem secretarii, qui electus est P. Matthaeus Bembus et illi substitutus P. Joannes Wielewicki. Deputati post delecti ex primariis Patribus: P. Martinus Lascius et P. Martinus Smiglecius. Ad extremum deligendo Procuratori dies 3a Augusti constituta est, quae simul tertia erat futura ab inchoata Congregatione. Ventum 3a Augusti ad deligendum Procuratorem et electus est secundo . scrutinio ad plura medietate suffragia P. Martinus Lascius, eique, si forte aliquo impedimento ab itinere prohiberetur, suffectus est unico scrutinio ad plura item medietate suffragia P. Gaspar Sawicki. Sequentibus post diebus varia tractata, quae Admodum Reverendo P. Nostro proponenda erant et potissimum de Varsavia Provinciae Polonicae adiungenda. Sed quia sub idem tempus Provincia Lituanica oppositum instantissime petiit, idque in aliis consequentibus Congregationibus saepius iteravit, ideo usque ad mortem suam Admodum R. P. Generalis Claudius Aquaviva responsum dilationis dabat, . et tandem eius Successor, ut suo loco patebit, Domum Varsaviensem Pro- vinciae Lituanicae adiudicavit. Visitavit domum S. Barbarae Illustrissima Agnes de T§czyn Firleiowa Palatina Cracoviensis, cum multis aliis feminis 5a huius mensis. Id enim ei, quae dilationem huiusce domus non mediocri summa pecunia adiuverat, ab iis ad quos id pertinet, concessum erat merito. Impositus finis Congregationi Provinciali 9a huius mensis et statim sequenti die varii coeperant discedere, ex iis qui erant congregati. Quaesitum erat ab Admodum Reverendo Patre Nostro an ii Juniores nostri, qui privatim student, debeant triduo ante renovationem votorum a lectionibus vacare, nec ne. Et respondit sua Paternitas, 13a Augusti, eos debere vacare, nam ordinatio contraria de iis intelligenda est, qui lectiones publice frequentant. P. Martino Smiglecio, Calissium discedente, successit P. Stanislaus Krzywokolski in munere Praepositi huius Domus 16a istius mensis, multis mirantibus mutationem P. Smiglecii, cui ad finem triennalis gubernationis, plus quam medius anaus

Annus 1611. 49 restabat, idque in malas informationes et delationes ad Admodum R. P. Nostrum de illo datas, referentibus. Hoc etiam mense sicut et superiore, respectu Congregationis, satis copiosae erant eleaemosynae. In pecunia enim accepimus florenos 689 et in rebus 174. Nam Elizabetha de Lezenice Sieniawska Marsalca Regni dedit florenos 200. Adamus Stadnicki Capitaneus Praemisliensis florenos 100. Consules Cracovienses florenos 100 (quamquam eos ex proventu Concionatoris datos, postea cognitum erat, de quo videndus Februarius Anni 1631). Stanislaus Siecinski Episcopus Premisliensis florenos 48. Nicolaus Zebrzydowski Palatinus Cracoviensis florenos 27. Pro bobus venditis 11, qui erant dati, floreni 182. In rebus etiam (praeter eos qui totam Congregationem prandio exceperant, quales erant tum R. Dominus Skarszewski, tum D. Plaza Ma gnus Oeconomus eoque liberalissimo) Paulus Wolucki Episcopus Luceoriensis dederat bovem. Nicolaus Zebrzydowski Palatinus Cracoviensis tritici metretas 10. Christophorus Postękalski tritici metretas 5. Nicolaus Borek bovem unam, quae illo tempore florenis 50 est aestimata. Virgo Sophia Chwalowna aromata florenis 9. D. Joannes Plaza Magnus Oeconomus pisces florenis 16. Abbatissa Staniatecensis butyri, caseorum, pullorum etc. florenis 10, et alia ab aliis minutiora. Discessit in urbem P. Martinus Lascius 5a Septembris. Reverendus etiam P. Provincialis duobus post diebus, nempe 7a huius mensis, expedita visitatione Domus Cracoviae, in Prussiam abiit. Dominus Albertus Strzerkowski, Nobilis Masovita, ordinarius Congregationis Visitator, vir pius et Societatis nostrae perquam studiosus, hoc mense, omnibus Sacramentis munitus, cum ex ista vita decesisset, in sacello S. Annae, quod in porta erectum est, nostris apud D. Gasparum Pauli et Dm Kotlicki, cives, quorum est sepulchrum, negotium urgentibus, 12a huius mensis est sepultus. Sacrum cantatum et alia privata habita et sepulchrales caeremoniae in nostro templo a Vicariis Beatissimae Virginis peractae. Concio tamen in funere non erat. Vixit praedictus Dominus Strzerkowski annis 50, semper vitam caelibem agens et totam in divino cultu transigens. Communis officina Lanionum, in qua videlicet boves mactare consueverunt, extra moenia, Kutlow dicta, 13a huius mensis, circa mediam noctem, fulmine tangitur et exuritur, quo etiam tempore ob nubes densissimas discutiendas, cum in aliis templis nocte pulsarentur campanae, in nostro etiam templo idem factum est. Cum 19a huius natus esset filius Perillustri Domino Joanni Tęczyński, eodem petente, ipso die quo natus est, per P. Sawicki sacro fonte est abiutus et nomen Stanislai illi impositum. Mortuus 22a istius mensis, celebris valde in nostra Societate vir, Petrus Ribadeneira, dignus omnino ut in hanc nostram referatur historiam. Ei tale cenotaphium Joannes Mariana posuit, ut habetur in Cathalogo Scripto- Wielewicki Histor. Diarii III. 7 cedit P. Stanislaus Krzywokolski. 23. D. Albertus Strzerkowski sepelitur apud nos in sacello S. Annae. Filium na- tum Dno Tęczyń- ski bapti- zat P. Sa- wicki. Petri Ri-

Annus 1611. badenei- rae mors et Ceno- taphium a Joanne Mariana positum. Occupa- tiones e- ius, aetas et anni in Soce 71, locus mor- tis. Varii libri ab eo e- diti. Libri ab eo scripti, sed non- dum im- pressi. rum Societatis, Antwerpiae 1613 edito. Petrus Ribadeneira e Soeietate Jesu, cui se puer adiunxit Romae, antequam Sedi Apostolicae is ordo probatus esset, morum facilitate, ingenio ardenti, egregia indole, tribus Praepositis Generalibus: S. Ignatio, Lainio et Francisco Borgiae gratus inprimis extitit (quamquam etiam reliquis aliis fuit gratissimus). Junior multas nationes obivit, de rebus magnis Legatus. Deinde variis iuter suos muneribus est perfunctus. In Tuscia et Sicilia Provincialis, Commissarius in Sicilia. In Insubribus Visitator. Aetate maior Toletum rediit, si nativo coelo afflictam valetudinem recrearet. In eo secessu et Madriti, ubi vitae reliquum exegit, multos libros publicavit, eruditos et pios, in utraque lingua par. Principibus gratus, suis charus, exteris commodus, prudentiae laude insignis. Annos 84 vixit, in Societate autem 71. Obiit Madriti Anno 1611, X Kal. Octobr. Hucusque Mariana. Ille vero de se ipso ita scribit in praedicto Oatalogo Scriptorum Societatis. Petrus Ribadeneira, natione Hispanus, patria Toletanus, omnium totius Societatis Jesu minimus atque indignissimus filius, Anno Salutis 1540, die 18a Septembris ad Societatem nostram, tunc nascentem et nondum a Sede Apostolica confirmatam, Romae, singulari Dei beneficio, puer adductus sum et a B. P. N. Ignatio admissus et multis ac magnis laboribus perfunctus. Scripsi hactenus: De vita B. P. N. Ignatii, Societatis Auctoris, tum latine tum hispanice libros 5. Alteram item eiusdem B. P. vitam breviorem, sed multis ac novis miraculis illustratam. De vita P. Jacobi Laynez, Secundi Praepositi Generalis libros 3, hispanice. De vita B. P. Francisci Borgiae, tertii Praepositi Generalis libros 4, hispanice. De schismate Anglicano libros 3. De Tribulatione privata et publica libros 2. De Principe Christiano adversus Machiavellem et Politicos libros 2. De vitis Sanctorum omnium, qui per totum annum ab Ecclesia Romana celebrantur, quorumcunque in Breviario fit commemoratio, tomos 2. De vitis Sanctorum extra ordinem Breviarii, quos propterea extravagantes appellant, tom. 1. Item officia propria Sanctorum Ecclesiae Toletanae. De Instituto Societatis liber 1. Manuale Orationum in usum pie precandi collectum. Libellum aureum Alberti Magni de Virtutibus, qui Paradisus animae inscribitur, e latino hispanicum feci et orationibus ad singulas virtutes petendas locupletavi. Confessionum, Meditationum, Soliloquiorum et Manualis D. Augustini libros, meae linguae hominibus dedi. De Scriptoribus nostrae Societatis tractatum ad finem, Dei gratia adspirante, perduxi, quem tametsi imperfectum esse scio (semper enim accessio fieri poterit) utilem tamen fore existimo, magnoque aliis incitamento, ut augeant inchoata, impolita perpoliant et novis accessionibus suppleant, quae a me praetermissa vel minus comperta sunt. Meus enim hic labor, novis Scriptoribus Societatis quotidie erumpentibus novisque libris prodeuntibus, facile scilicet locupletari poterit. Praeter ea quae typis excusa sunt, alia etiam scripsi, quae lucem nondum aspexerunt. In iis sunt Dominae Mariae de Mendoza, clarissimae atque spectatissimae feminae,

Annus 1611. 51 Collegii nostri Complutensis *) vita. Item Dominae Stephaniae Manriquae et Castellae, quae insigni sanctitatis opinione Toleti floruit et cum Domino Petro Manrique, germano fratre, nostram Professorum Domum Toletanam fundavit et CoJlegii fundationem auxit. Ad haec tres Dialogos, multa et rara exempla continentes eorum, qui a Religione deficientes, severe a Deo puniti sunt. Historiam Hispanicam Societatis, Indicam et Sardicam hoc est narrationem eorum, quae a confirmata ab Apostolica Sede Societate, nostri gesserunt in Provinciis Hispaniae: Toletana, Castellana, Aragonica et Baetica; praeterea Mexicana, Peruana, Paraguaii et Philippinarum (quae quatuor Provinciae Indiarum sunt Occidentalium), quibus accedit etiam Provincia Sardinensis, quoniam novem istae omnes Provinciae uni eidemque Hispaniae Assistenti subsunt, quemadmodum Lusitania et reliquae Indiae Orientalis Provinciae, suum habent peculiarem Assistentem et suum etiam habebunt proprium scriptorem. Hoc autem opus, quod molior, vel potius hoc onus, quod a P. Nostro Generali meis humeris impositum est, supra 84 annorum, quos vixi aetatis, supra vires meas esse, quis non videt? Sed religioso viro obedientia mordicus retinenda est et ad extremum usque spiritum obtemperandum atque, ut ille ait, in magnis et voluisse sat est. Denique sive vivimus Domino vivimus, sive morimur Domino morimur. Itaque, sive vivimus sive morimur, Domini sumus. Utinam fideles in eo inveniamur. Deo Optimo Maximo, omnium bonorum auctori eiusque Matri B. Mariae Virgini et Sanctis atque coelestibus cunctis sit laus, honor, gratiarum actio et iubilatio in saecula saeculorum. Hucusque verba pientissimi senis Ribadeneirae, quibus mortem brevi adfuturam (haec enim eodem anno, quo ista scripsit, advenit) quasi praesagiebat, cygneas emittens voces. Varsaviae, quo post bellum Moschoviticum Vilna, 16a huius, Rex venerat, datum initium Comitiis Regni Generalibus 26a eiusdem mensis, duraruntque more consueto per sex hebdomadas, nempe ad Novembris 7am. Actum in illis inter caetera, de bello Moschovitico prosequendo. Summa perceptae hoc mense pecuniae est florenorum 55 et in rebus florenorum 41. Sacerdos Congregationis Misericordiae, qui in nostro templo Sacra cantare solet, quia certum locum suae Residentiae non habebat, crebro non poterat tempore praescripto ad suum officium, in nostro templo persolvendum, venire. Collata ergo re cum nostris amicis privatim, toti deinde Congregationi per R Kamocki, templi Praefectum, negotium est propositum. ut Postre- mum hunc librum pa- rabat, ha- bens an- nos 84, Ad quem tamen li- benter se obtulit. 25. Comitia Generalia Varsa- viae. Habitatio in domo Sodalita- tis Miseri- cordiaeas- signataSa- cerdoti. *) Benefactricis ?

Annus 1611. Etorgana- rio S. Bar- barae. 26. Causa no- strorum Varsavi- ensium contra Archiepiscopum Leopoliensem discutitur et appro- batur. Persecutio Japonica. Missio Są-decensis. Reliquia S. Cune- gundae nobis data. 27. Dux Ma- gnus Mos- coviae cum suo Fratre, Regi in Senatu traditur. videret, quanam ratione huic rei esset occurrendum. Advertit statim necessitatem Congregatio et conclusit, ut iuxta leges Congregationis, Sacerdos eiusdem in domo Congregationis deinceps maneret assignatumque est illi hypocaustum cum cubiculo, 9a Octobris, quod designaverat R. D. Nicolaus Taranowski. Et haec habitatio hucusque durat. Idem concessum postea, nempe 23a huius mensis, Organario templi D. Barbarae eiusque successoribus, hypocaustum nimirum testudinatum illi assignatum a Sodalitate Misericordiae, urgente ac similes rationes illis, quas pro Sacerdote adferebat, proponente praedicto P. Kamocki. Archiepiscopus Leopoliensis, Joannes Zamoiski, Varsaviae coram Episcopis, qui propter Comitia eo convenerant, varia contra nostros et contra Collegium Leopoliense, magno eoque sinistro affectu adferebat, lla huius mensis, nec parvam invidiam nostris coneiliaverat, sed brevi post, dum ibidem 16a eiusdem mensis a Canonistis et aliis Jurisperitis causa nostra examinaretur, omnia sunt refutata, quae ille obiecerat et aequitas eiusdem causae declarata. De gravi persecutione contra nostros exorta in Japonia significaverat per Provincias R. P. N. Generalis, 18a huius mensis, atque pro nostris ac pro Christianis, ibidem commorantibus, indicta Sacra ac Orationes sex mensium. Missi duo ex nostris P. Joannes Biesiekierski et P. Petrus Kamocki Sądecum ad Moniales, 27a huius mensis, petentibus id tum ipsa Abbatissa tum iis, qui tunc illius Monasterii curam habebant. Ibi Sanctimoniales tum Confessionibus, quas omnes vel totius vitae vel ab ultima generali fecerunt, tum spiritualibus exercitiis, consiliis, adhortationibus egregie sunt adiutae, Sacerdotibus earundem Virginum instructiones propositae, ad scite conscientias illarum tractandas. Adeo gratum id accidit praedictis Virginibus, ut inter caetera benevolentiae ac grati animi argumenta, dederint nobis notabilem Reliquiam, partem videlicet non mediocrem vertebrae B. Kunegundis, suae quondam Abbatissae et Fundatricis Monasterii illius. Basilius Szujski cum suo Fratre germano Demetrio, a Stanislao Żółkiewski, tunc Castellano Leopoliensi et Exercituum Praefecto, ad Senatum, 29a huius mensis, adducti sunt Varsaviam ibique publice Regi traditi, non sine miserabili humanarum rerum inconstantiae spectaculo. Ibi etiam inter caetera insinuata a Zolkievio rara Regis felicitas, per quam et aemulum

Annus 1611. 53 Regni, post adventum suum e Suecia in Poloniam, nempe Maximilianum Austriacum et Magnum Ducem Moschoviae iam captivos habuit etc. Altarium trium nostri templi, nempe Maioris et duorum collateralium consecratio instituta 30a Octobris per Reverendum D. Paulum Dembski, Suffraganeum Cracoviensem, matutino tempore die Dominico. Ob huius rei solemnitatem et temporis angustias, Sacrum cantatum et matutina concio fuerunt intermissae. Maiori altari haec Reliquiae in plumbea cistula sunt inclusae: S. Joannis Baptistae, S. Joannis Evangelistae, S. Andreae, S. Patricii. S. Roberti, S. Cyriaci, S. Primi, S. Adeodati, S. Barbarae, S. Agnetis. Idem altare maius consecratum est in honorem Deiparae Virginis Mariae et S. Michaelis Archangeli. Aliorum altarium Patroni non erant scripti a Praefecto templi, eo quod illa altaria brevi essent diruenda. Hoc mense, sub nomine Lucae Linowski, edidit P. Gaspar Sawicki Polonicum Dialogum Cursoris et Nautae, in quo ea omnia fuse referuntur, quae Gredanenses haeretici contra templum, Monasterium ac ipsas Moniales S. Brigittae machinati sunt et quibus violentiis contra eas processerint. Titulus eius libri Polonicus talis est. „Dialog abo Rozmowa Flisa z Cursorem, którzy w towarzystwie do Warszawy z soba idac, to y owo sobie ochotnie powiadają, aż ich miło słuchae. Wydany przez X. Łukasza Linowskiego". Editus hic liber Cracoviae. Data eleaemosyna Domui nostrae hoc mense in pecunia floreni 69, in rebus 74. Nam Nicolaus Zebrzydowski Palatinus Cracoviensis decadem lignorum donavit florenis 20. Agnes de Teczyn Firleiowa Palatina Cracoviensis mel, butyrum, caseos, papaver florenis 12. Ab eadem duo cervicalia et pulvini superiores duo, florenis 6 et alia minutiora ab aliis. Per triduum a 5a videlicet Novembris ad 7am Oratio in templo nostro instituta 40 horarum pro felici fine ac successu Comitiorum, magno non solum populi sed etiam virorum primariorum concursu. Eadem 7a huius mensis irapositus finis Comitiis Varsaviae, quae per Dei gratiam quiete sunt finita. Hac etiam die finita est causa nostrorum Leopoliensium cum Archiepiscopo Leopoliensi et decretum egregium Nuncii Apostolici, pro nostra innocentia datum, in quod Andreae Wargocki revocatio eorum, quae nobis imponebat, est posita et multa alia adiuncta, quae nostram innocentiam declarabant. 28. Altarium templi no- stri Con- secratio. Liber Po- lonicus Patris Sa- wicki per modum Dialogi. Eleaemosyna. 29. Oratio tri- duana in nostro templo. Finis Comitiorum et causae nostrae Leopoli- ensis.

Annus 1611. Elector Brande- burgicus Feudum accipit. Eleaemosyna. 30. Succedit in aula P. ScargaeP. Bembus. Arrianus blasphe- mus sup- plicio affi- citur. A pericu loincendii nostra domus conservata. Fructus huius anni in iis, qui Elector Brandenburgicus post finem Comitiorum venit Varsaviam, cui Rex obviam, adventanti, processerat maxima pompa. Is publice vexillum, magna solemnitate, ex manu Regia accepit et Feudum Prussiae iuramento confirmavit, 16a huius mensis, qua etiam die a Rege convivio est exceptus. Elector similiter sequenti die, seu 17a istius mensis, Uiasdoviae (nam eo in loco hospitium illi erat assignatum) Regem convivio excepit, maximo apparatu. Accepimus per hunc mensem eleaemosynae florenos 84 in pecunia, in rebus autem 178. Nam Petrus Tylicki, Episcopus Cracoviensis, dedit lignorum communium decadem, ilorenis 16. Joannes Tęczyński Pocillator lignorum maiorum aliam sexagenam, florenis 30. Abbas Tinecensis Dominus Sułowski tritici, siliginis, avenae florenis 67. Martinus Eremus bovem florenis 10 et reliqua minutiora ab aliis. Nicolaus Zebrzydowski, Ordinis S. Francisci de Observantia, qui Romam studiorum causa a suis superioribus missus fuerat, moritur ibidem 4a Decembris. In locum P. Petri Scargae senis et valetudinarii, qui ad hoc usque tempus Conciones coram Rege peragebat, 12a huius mensis, successit P. Bembus Matthaeus. Sub idem tempus Varsaviae, ut in suo Diario annotat R Scarga, quidam Ivasko, civis Bielscensis Arrianus, publice in SS. Trinitatem blasphemus, Crucifixum conculcans, licet esset idiota, supplicio affectus est, cum prius a Magistratu Regio, in eum capitalis sententia esset lata. Audita etiam est Varsaviae Legatio Moschorum nova, invitantium ad Magnum Ducatum Moschoviae Regem cum filio, id etiam praedictus P. Scarga annotat. In festo S. Thomae, seu 25a huius, e gravissimo periculo nos Deus singulari gratia eripuit. Nam omnibus summo mane in templo occupatis, ex camino nostro mansionariis vicino, ignis per rimas penetrans, trabes vicinas corripuerat, strue lignorum proxime manente, quam si attigisset, de tota domo nostra et fors de tota vicinia, actum fuisset. Verum unus ex nostris casu superveniens, tum ipse tum aliis propere accitis, flammam erumpentem oppressit et postmodum strictus caminus est dilatatus. Eleaemosyna huius mensis erat in pecunia floreni 40 et in rebus variis floreni 87. Ex iis, quae ad certum mensem et diem reduci hoc anno non poterant, haec sunt. Haereses Calvini, Arrii, Hussi, Lutheri 39 abiura-

Annus 1611. 55 runt. Schisma graecum abiecerunt tres. Turca et Judaea sacro fonte abluti. Arriana foemina loco nobili nata, cacodaemoni, sanguine e dextrae manus digito expresso, sese devoverat. Verum circumstrepentium malorum spirituum importunos fragores ferre non valens, ad salutare signum crucis primo, post ad sacram Confessionem confugit et tartaricos insultus penitus fugavit. Magister Scholae haereticae, annum iam octogesimum agens, extremam aetatem Catholicae religioni consecravit. Quidam in scholis nostris ad omnem olim honestatem eruditus, cum intermisso Sacramentorum usu, a consanguineis haereticis ad exteras nationes missus fuisset, paulatim improborum consuetudine eo devenit, ut non solum Catholicam fidem desereret et Arrianam complecteretur, sed etiam illa quoque repudiata, ab Hebraeorum Rabinis consilium quaereret, apud quos, ut erat animo inquietus ingenioque vagus et inconstans, cum eorum impium dogma nullis satis firmis sacrae Scripturae testimoniis niti adverteret, suis se manibus e medio tollere decrevit. Et iam rem hanc impiam iterum ac iterum aggressus erat, irrito conatu, periissetque haud hubio, nisi Deiparae ope ab interitu fuisset servatus, quam in summa illa inconstantia constanter interna quadam reverentia semper fuit prosecutus. Adolescens ab hospita, apud quam diversabatur perdite amatus, eo iam devenerat ut propinquius periculum videretur, quam ut eo se posset expedire. Consueverat ille in honorem Deiparae officium ipsius a biennio quotidie recitare et feriam 4am ac sabbathum ieiunio consecrare. Huic nocte quadam dormienti, sub ipsam auroram species Augustissimae Deiparae obiicitur, altera manu sertum viride gestantis, altera ipsius quoque manum apprehendentis et ad montem quendam amoenum deducentis, non sine amica verborum invitatione. Sequutus adolescens, illud capiti suo sertum imponi mox sentit et a somno adeo mutatum se et a libidinis illecebris abhorrentem, ut cum lachrymis ubertim fluentibus, delicta sua recognoseeret, Sacerdoti aperiret, veniam a Deo posceret. Confirmatus inter quietem, non dissimili ratione in consilio hbnestatis, alius quidam fuit, qui a viro quodam, antea sibi nunquam viso, opera se eius uti velle affirmanti, ln domum adulterae deductus flagitioque admotus, pallium inter manus impuras reliquit fugaque non turpi se ipsum servavit. Hanc ille victoriam Deiparae acceptam ferens, mox nomen Sodalitati dedit, eamque vitam vivere coepit, quae alios ad honestatem inflammaret. Huic eidem, aliquot post mensibus, in cubiculo preces Virgini Matri fundenti, media luce, tenebriones Stygii sex in conspectum venere, terribiles vultu formaque, quorum conspectis pedibus adeo consternatus est, ut oculos tollere non auderet amplius, donec peroportune meridiano salutandae Virginis signo audito, ipsae larvae evanuissent, quod ad sacrum illum campanae pulsum consistere diutius non possent. Huc pertinet alter Beatissimae Virginis cliens, qui dum libris intentus suo in museo, nescio quid elucubrat, ad lucernam globo plumbeo ab haere- sibus va- riis sunt abdncti. 31. In variis a Beatissima Virgine servatis. 1. 2. 3. 4.

Anuus 1611. 5. 32. P. P§tko- wski mis- sionis la- bores. 33. Moniales S. Clarae adiutae. 34. In hono- rem S. Ignatii nomen im- positum. 35. Libri hoc anno per nostros Cracoviae petitur per fenestram, sed quia tunc forte demissius in librum caput inclinaverat, globus, vertice incolumi, solos capillos adussit et praeter fetorem nihil incommodi reliquit. Non alio clypeo tectus alius, simili discrimine perfunctus est, globo hostili in vestem illapso, quod ut Marianae tutelae adscripsit, ita mores, quos antea habebat laxiores, emendare viaeque virtutis studio coepit adhaerere. Restituit denique, quod creditur, precibus suis valetudini pristinae B. Stanislaus Kostka unum e Sodalibus. P. Gaspar Pętkowski noster, ab Episcopo in Confessarium delectus, penes eum agens, consueta Societatis munia obire sollicite studuit, sacris concionibus habendis, confessionibus omnis conditionis hominum, variis in locis excipiendis, hospitalibus invisendis, catechismo variis in oppidis sat frequenti populo et pueris explicando, in pagis quoque remotioribus, Patribus familias convocatis, idem faciebat. Unius monasterii Virginum Confessiones generales, pene omnium excepit. Duos Praelatos, periculose inter se dissidentes, in concordiam reduxit. Ab haeresi quatuor absolvit. Adolescentem 17 circiter annorum, qui vesperi antequam obdormisset, audiverat vocem daemonis se compellentis: conscendas me (verisimile ad conventus nocturnos veneficorum ipsum asportaturus), qua voce consternatus, subito se inde proripuit atque sequenti die usque ad vesperum ieiunus, confessione facta, a spectris liberavit. Similiter quoque mulierem moerore anxiam, quae nocte sublustri, cultrum sibi oblatum advertit et tetigit, cum verbis huius modi auditis: en mortem sibi consciscas; verum signo crucis facto, daemonem cum simili aeris strepitu evanuisse sensit, reconciliavit. Monialium S. Clarae confessiones saepius hoc anno, petentibus Vicario Episcopi et Abbatissa, auditae multisque illarum exercitia spiritualia tradita. Non paucae illarum ab animi perturbationibus ad quietem revocatae. Circa quas dum se noster occupat, venit casu ad idem monasterium cum quibusdam nobilibus matronis, nobilis haeretica virgo, haereticis nata parentibus, quae nostrum conveniens, illico confessa est et Ecclesiae aggregata. In templo Franciscanorum Conventualium et Carmelitarum, rogatu eorundem, in magna populi corona nostri concionati. Invitati etiam erant a Patribus Dominicanis, sed ob certas causas nostri sese excusarunt. S. Ignatii nomen hoc primum anno a pueris in baptisimo, in honorem B. P. Nostri Ignatii coepit usurpari. Horum primus fuit filius D. Martini Razik, Mercatoris Cracoviensis, cuius uxor cum aliquoties abortum passa fuisset, gravida facta, mariti consensu et Confessarii consilio, voto se obligavit de nomine hoc filio imponendo et proximo die Ignatium feliciter est enixa. Praeter libros, hoc anno per nostros editos, quos supra recensuimus, erant etiam isti, quibus certum diem mensis assignare non potuimus. Annuae duorum annorum Iaponenses

Annus 1612. 57 et Chinenses per P. Simonem Wysocki tali titulo: Nowiny abo dzieje dwuletne z Iaponu y Chiny etc. Responsio praeterea ad impudens scriptum Zygrovii Ministri, quod Papapompe vo- eavit, Patris Alberti Rosciszewski cum tali titulo: Minister wytkniony i Papiesz obroniony etc. Vocavit se vero in eo libro author Olbracht Borkowski, eo quod in Palatinatu Plocensi Rosciszewii de Borkowo se se scribant. Denique prodiit sub nonime Gaspari Cichocki, Canonici et Parochi Sandomiriensis Anatomia consilii editi de stabilienda pace Regni Poloniae, Iesuitis pulsis, cuius author erat P. Gaspar Sawicki. Hi omnes libri hoc anno Cracoviae sunt impressi. Accesserunt templo nostro ex piorum largitionibus floreni 854 in pecunia, in rebus autem: Crux argentea magna 25 marcarum; monile argenteum deauratum, lapillis et gemmis distinctum, illa ex piorum eleaemosynis comparata, hoc a R. P. Provinciali applicatum. Calix cum patena inauratus, a quadam cive; nola argentea a R. D. Nicolao Taranowski; Missale Romanum Antwerpiense in folio et alia nonnulla. Benefactoribus accessit hoc anno Magnifica D. Sophia Komornicka, Capitanea Szydlowiensis. editi praetei alios, cer- tis mensi- bus im- pressos. Eleaemo- syna tem- pli. Annus Domini 1612. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Ioanne Argento Visitatore huius Provinciae et Petro Fabricio Praeposito Provinciali, Stanislao Krzywo- kolski Domus S, Barbarae Praeposito. Idem omnino nostrorum, hoc anno in Domo S. Barbarae commorantium, numerus erat, qui fuit anno superiori, nempe Sacerdotes 19, Fratres Coadiutores 9, Novitii Lectores ad mensam duo. Dum vero in Annuis impressis tantum ponuntur 26, ideo factum videtur, quod eodem anno mortui quatuor (de quibus suo loco) non computantur. In festo Circumcisionis Domini, quod consueta celebritate peractum est, Paulus Wołucki Episcopus Luceoriensis, Sacris operatus est pontificaliter, qui etiam Domi nostrae cum R. D. Taranowski, R. D. Oborski, D. Daniele, D. Abrahamo et aliis, prandio nos excepit. Exornavit eandem solemnitatem Sigismundus Myszkowski Marchio, Supremus Regni Marsalcus et sua praesentia et sua Musica, quae erat insignis. Franciscus Simoneta, Episcopus Fulginatensis ad Regnum Poloniae Nuncius Apostolicus, mortuus Varsaviae 19a Ianuarii, hora tertia post mediam noctem. Wielewicki, Histor. Diarii III. 8 1. Numerns nostro- rum. Festum Circumci- sionis. Francisci Simonetae Nuncii . Ap. mors.

Annus 1612. 2. Militum nostro- rum in Moscovia Confoede- ratio. Eleaemosyna. 3. P. Gaspa- ris Pet- kowski Ingressus in Socie- tatem, Labores eius litte- rarii Et circa salutem Rodolphus II Romanorum Imperator, 20a huius mensis Pragae mortalitatem reliquit, cum 35 annis Romanum Imperium in summis dificultatibus gubernasset. Nostri milites, qui duas arces Kimgrodum et Kithaigrodum Moscuae occupaverant, de quibus anni superioris 9a Martii nonnula diximus, cum saepius cum hostibus fortiter conflixissent et non parum ab iis conclusi, nec stipendia diu expectata habere, nec Regem vel Principem Vladislaum adventantem videre se posse arbitrarentur, maxima insuper fame constricti, infelicem fere hoc mense (discedentes Moscua) inter se inierunt Confoederationem, quae per duos sequentes annos maiorem in modum Regnum et Ducatum Lituaniae afflixit, ut inferius patebit. Submissa hoc mense eleaemosyna in pecunia florenis 219 et in rebus 332. Nam Paulus Wolucki Episcopus Luceoriensis dedit florenos 100. Varii alii reliquos. In rebus autem Spectabilis Dominus Abraham Ronenberg Consul et Pharmacopola Cracoviensis, donavit Domui receptas medicinales pro tribus annis, quae constiterunt florenis 264. Domina Barbara Plazina, Magni Oeconomi coniux, telae ulnas 100, florenis 10 et plumas pro lectisterniis florenis 10. D. Borek triticum florenis 16 et alii alia minutiora. Venit Calissio R. P. Provincialis 6a Februarii et mansit Cracoviae ad 20am eiusdem. Rediit etiam 12a eiusdem mensis P. Martinus Lascius ex urbe, quo Procurator iverat et cum eo rediit P. Andreas Novacius, Procurator Lituanicae Provinciae. Clausit vitam hanc mortalem, 16a istius mensis, P. Gaspar Petkowski, vir immortali memoria dignissimus. Erat is ex Podlachia nobilibus parentibus in pago Pentkowo natus. Ingressus erat Societatem nostram Anno 1574, mense Februario, cum antea extra Societatem studuisset humanioribus usque ad Rhetoricam inclusive. In Societate vero Rhetoricae biennio, Philosophiae triennio, Theologiae quadriennio dedit operam, egregio cum profectu. Postquam docuisset Grammaticam et Poeticam annis tribus, per multos deinde annos et Graecas litteras et Theologiam moralem et Positivam et disciplinas Mathematicas profitebatur. Erat enim vir in Theologia ac Philosophia in Graecis et Hebraicis optime versatus, adeoque felicis memoriae, ut Calepinus vulgo in Provincia vocaretur. Eius labores, cum pene infiniti essent, creditus est ex earum perpetua contentione novas vires nancisci atque hoc quidem magis, quod erat modici admodum cibi, cui videlicet a prandio fere semper abstinenti, vulgaris coena esset plus satis. Concionatoris munus variis in locis, per multos annos, cum laude obiit. Religio-

Annus 1612. 59 sae modestiae ac disciplinae, candoris animi, contemptus sui abnegationisque perquam studiosus fuit ac simul zelo animarum egregie instructus. Inter paganos libentius confessionum concionumque munus, quo saepe pedibus ibat, exercuit: non poterat tamen aulici splendoris fuga eum ab aulicis occupationibus avellere. Antistes Cracoviensis et Dux Severiensis, Petrus Tylicki vir summi iudicii, eum apud Superiores impetravit, ut Confessarius suus esset, ideoque aulae molestias, quoties Cracovia Episcopus aberat, (id autem valde frequenter fiebat) experiri debuit. Eximias eius virtutes Praesulis numerosa et splendida familia, ut observabat curiose, ita magnopere venerabatur. In omnium rerum et affluentia et lautitia sic sibi apud Antistitem temperabat, ut etiam vulgari lecto interdum abstineret eiusque loco duritia scamni esset contentus et nonnunquam in stabulo praesepe nudum pro lecto habuit, forsan in memoriam Christi, eo modo aliquando cubantis; nec raro eum, ita decumbentem, aulici deprehenderunt. Diebus festis aulicos mane concionibus, quibus fere semper Episcopus interfuit, pomeridianis vero horis rudes Cathechismi rudimentis perpoliebat, commoditatum et singularitatum magnus semper hostis fuit. Sex tandem diebus, haud adeo periculosa febri ex haemorroidum suppressione tentatus, cum quotidie etiam Sacris operaretur, nocte concubia, dormientibus caeteris, evocante Domino, ad vitam alteram transiit, nocte 15am huius mensis subsequente, Ex annis aetatis 60 dedit Societati 38. Professus 4 Votorum Anno 1595, 24a Augusti, sub P. Bernardino Confalonerio Provinciali, ut illo anno notavimus. Quanti eum fecerit Antistes praedictus Cracoviensis, aperte ostendit, dum Sacrum funebre pro eius anima, ipsa sepulturae die, nempe 17a huius in nostro templo haberet et dum in familiari sermone identidem affirmaret, se tam sancti Sacerdotis consuetudine indignum fuisse. Edidit in lucem, rogatu alterius Episcopi, translatum a se Concilium Florentinum e graeco in patrium idioma, in gratiam Ruthenorum Schismaticorum. Agitabatur per hunc annum, tum in Comitiolis districtuum maioris Poloniae, tum in superioribus Generalibus Comitiis de eo, ut nostri Posnaniae iura Academiae, Societati nostrae convenientia, habere possent. Rem istam postquam intellexisset Petrus Tylicki, sive ab aliis contra nostros incitatus, sive etiam zelo ductus Academiae Cracoviensis (cuius Episcopus Cracoviensis Cancellarius est) non aequo animo tulit. Itaque 18a proximo- rum su- scepti, Eius aulica commoratio in aula Episcopi Cracoviensis, Eius mor- bus non gravis et mors. Quanti eum fece- rit Epis- copus Craco- viensis. 4*). Acade- miam Posnaniensem, de qua tractabatur, moleste fert Pe- trus Tylicki *) Copiam huius partis, quae numero 4° continetur, a nobis datam, Dr. L. Scherman, in dissertatione sua: „Der Plan der Griindung einer JesuitenUniversitat in Posen," Posnaniae 1888 typis mandavit. Addidit quoque 20 documenta, rem spectantia, ex archiviis: Vaticano, regali Romano et Posnauiensi deprompta.

Annus 1612. Et ob eam graviter nostros obiurgat, Nec responsione nostrorum con- tentus esse vo- luit. Occasio- ne deli- berrytionis de Aca- demia Posna- niensi, Mittunt Romam Academi- ci ad Pontificem petentes, ne ulla esset Academia in Regno, praeter Craco- viensem. Februarii P. Petrum Fabricium Provincialem, cum P. Stanislao Krzywokolski Domus Praeposito, ad prandium Cracoviae invitat, eoque peracto, cum nostris ad conclave suum secedit. Ibi graviter et non sine cholera, erat enim naturae impetuosioris, cum nostris expostulat, quod de nostra Academia Posnaniae instituenda cogitationes suscipiant, significabatque id spiritu ambitionis fieri etc. Addebat insuper, se impediturum et si nostri rem hanc obtinuerint effecturum, ut promoti per nostros, in Cracoviensi Diocesi non habeant aditum ad ecclesiastica munia. Cum modeste respondisset P. Provincialis, eam curam Posnaniensis Academiae non tam ad nostros, quam ad Proceres Maioris Poloniae nonnullos et maxime ad Episcopum Posnaniensem *) spectare, qua videlicet cupere se ostendunt, ut sicut Minor Polonia suam habet Academiam, ita et Maior habeat. Cum inquam, ita modeste respondisset praedictus P. Provincialis et Episcopus ea responsione non esset contentus, imo magis inveheretur in nostros, discesserunt ab eo nostri non multum contenti. Quoniam vero huius rei mentio facta est, non abs re erit eodem loco commemorare, quid Academici in hoc negotio, tam hoc quam sequentibus annis, tentaverint. Postquam enim intellexissent, a non paucis id promoveri, ut Posnaniae Academia Societatis institueretur, constituerunt modis omnibus impedire, ne res ista ad effectum deduceretur. Quia vero in suis privilegiis nusquam clausulam exclusivam esse adverterunt, quae aut alias scholas Cracoviae, aut aliam Academiam in Regno prohiberet (licet id haberetur, ne intra 30 milliaria polonica nova Academia institueretur) Romam ad Paulum V. Pontificem Maximum, Iacobum Ianidlovium Bozantinum, Iuris utriusque Doctorem et eum qui non raro Rectorem Academiae agebat, miserunt petentes, ut privilegia eorum confirmaret et simul adderet praedictam exclusivam, ne videlicet aliqua Academia in Regno Poloniae, praeter Cracoviensem esse posset. Pontifex Maximus, novum hoc postulatum esse advertens, ut videlicet in tam amplo Regno unica Academia esset, negavit id quod petebatur, addidit tamen illam *) Sedem Posnaniensem tenebat tunc temporis Andreas Opaliński (1607—1623).

Annus 1612. 61 conditionem eamque per Nuncium suum, qui tum in Regno erat *) Regni significare iussit, ut si illi talis exclusio probaretur et utilis Regno esset eamque ipse Rex postularet, concedere illam esset paratus. Cum tali responso Ds Ianidlo dum Roma rediret et a Rege sollicite peteret, ut pro tali exclusione apud Pontificem intercederet, asserens quod ea in Privilegiis Academiae implicite saltem contineretur, voluit Rex privilegia Academiae videre. Tulit ea Cracovia Varsaviam Ianidlovius sine mora et authenticas eorum copias in uno libro ostendebat, partes eorum praecipuas, quae, iuxta eius iudicium, rei serviebant, annotans easque clausulas praegnantes vocans. Statim iussu Regis viri docti praecipui, omnia quae adferebat Ds Ianidło diligenter expendebant et trutinabant, unanimi consensu iudicaverunt, nihil eorum in dictis privilegiis contineri, quae videbantur D° Ianidlovio. Noluit ergo Rex ullam intercessionem pro hac exclusione apud Pontificem Maximum facere, ne videlicct aut suis successoribus aut aliis viris potentibus manus ligare videretur, ad aliam Academiam in hoc Regno, si id expediret instituendam, sicque Ds Ianidlo Varsovia Cracoviam rediit cum suis privilegiis, quae attulerat, ex quibus etiam tunc manifeste cognitum erat, nihil in iis fuisse, quod prohiberet alias scholas Cracoviae, praeter eas, quas Academia habet. Ut etiam nostra Academia Posnaniensis institueretur, negative se tunc idem Rex habere voluit, nec ullam pro ea apud Pontificem intercessionem fecit, ne videiicet Academicis Cracoviensibus nimis grave videretur et exclusionem, quam petebant negare et simul novam Academiam Posnaniensem erigere. Pars posterior lapideae tunc templo S. Barbarae contigua, ex qua nostra cubicula ab externis per fenestras inspiciebantur, quam D. Venceslaus, Kardynal dictus possidebat, tandem 20a Februarii a nobis summo pretio, nempe 1200 florenis est empta, eiusque emptio ac inscriptio coram officio Consulari Cracoviensi in praetorio facta. Nec tamen nobis praedictus Ds Venceslaus nisi in Maio hacce domo cessit, quando videlicet parvam lapideam in foro scrutario ab haeredibus Domini Rezler, accepta a nobis pecunia emit. Negat id Pontifex cum conditione, nisi vide- licet Rex interce- dat. Rex visis Privile- giis Aca- demico- rum, noluit hanc in- tercessio- nem face- re. Ad Academiam Posnaniensem Rex negative se babuit. 5. Pars po- sterior la- pideae Dni Kar- dynal emitur. *) Laelius Ruini, Episcopus Balneoregensis (1612—1614).

Annus 1612. Instruc- tiones pro ammis lit- teris. 6. Triduana Oratio in Bacha- nalibus. Liber Po- lonicus de mar- tyribus in Iapo- niis. 7. In sacello domestico Sacrum permis- sum Bar- barae Langae. 8. Consules a nostro in concio- ne offensi placan- tur. Quia ea quae in Annuis scriptis Romam mittebantur, dum postea impressa essent, multa continebant male intellecta, nec satis fideliter explicata, variaeque ea de re Provinciae apud Admodum R. P. Nostrum erant conquestae; ideo 28a huius per Provincias missae sunt R. P. Nostri instructiones, per quas eius modi erroribus occurreretur, suntque repositae inter Ordinationes scriptas. Percepta eleaemosyna hoc mense in pecunia florenorum 102 et in rebus florenorum 58. Per Martium mensem duplex incendium erat in civitate, unum in foro ad templum S. Adalberti 3a , in platea S. Floriani alterum 15a die. A Dominica Quinquagesimae, quae in 4am Martii inciderat, triduanam Orationem, magna frequentia et devotione obiimus. Ipsemet Illustrissimus Petrus Tylicki, Episcopus Cracoviensis, primo die Sacrum solemniter cecinit et nobiscum pransus est nosque omnes lauto excepit prandio. Idem ultima die Orationem conclusit ac Benedictionem solemnem omnibus impertivit. Non parum solemnitatem eandem, tum variorum religiosorum ordines, qui cum Processionibus ad nostrum templum veniebant, tum Sigismundus Myszkowski, Supremus Regni Marsalcus, sua Musica ac praesentia exornarunt. Editus 12a huius mensis Polonicus libellus per unum ex nostris, descriptionem gloriosi martyrii novem Christianorum Iaponensium continens, isque dedicatus erat Elisabethae Sieniaviae, viduae Marsalcae, nostrae Benefactrici. Eadem die concesserat Petrus Tylicki Episcopus Cracoviensis Barbarae Langae, ut in privato sacello eius cubiculi, a quocunque, sive saeculari sive religioso Sacerdote, Sacrum Missae officium peragi posset. Et quidem hanc facultatem praedictus Episcopus triennalem tantum esse volue rat, sed postea a Succesore eius erat confirmata et continuata usque ad mortem Virginis Langae. Dominica 3a Quadragesimae, quae in 25am huius mensis inciderat, dum 40 horarum supplicationes in templo parochiali Beatissimae Virginis peragerentur, noster Concionator, praesente Episcopo, acrius in Consules Cracovienses invehebatur, ob aerarii publici non satis fidelem curam. Offensi ea re graviter Consules, ideoque de medio sui duos ad Superiorem Domus huius miserunt, 31a huius mensis, qui benignas querelas contra Concionatorem deposuerunt. Petitum ab iis est, ut zelo ferventiori Concionatoris parcerent et interponentibus suam operam amicis nostris, compositum pacifice hoc negotium. Perceptae pecuniariae eleaemosynae per hunc mensem erat summa florenorum 106; res vero submissae florenis 55 sunt aestimatae.

Annus 1612. 63 In primam Aprilis incidit mors singularis in Societate nostra viri P. Iusti Rab. Erat is noster Polonus Cracoviensis, ex opulenta et pervetusta Raborum familia, quae hucusque Cracoviae manet. Natus erat eo tempore Cracoviae, quo sicut fere totum Regnum, ita et totam civitatem Cracovien- sem haeresis Lutherana Calviniaque pervaserat et praecipuos quosque in- fecerat ac proinde etiam praedictus P. Rab non solum pueritiam sed etiam totam fere adolescentiam in haeresi transegit. In pueritia, postquam domi studia grammatica expedivisset, adolescens ad praecipuas in Germa- nia et Gallia haereticas scholas missus erat, nempe Wittembergam, Lipsiam, Argentoratum, Genevam, ubi litteris graecis, haebraicis, eloquentiae, dialecti- cae dedit operam per aliquot annos. Lutetiam Parisiorum deinde profectus, non solum in humanioribus, verum etiam in Philosophicis et Theologicis disciplinis quatuor annis se se egregie exercuit. Dumque moratur Parisiis tum consuetudine perillustris viri Petri Kostka (qui postea Culmensis Epis- copus fuit et nostri Collegii Torunensis insignis Promotor) tum etiam Ioan- nis Maldonati, Societatis nostrae, qui tunc in Collegio nostro Parisiensi, maxima cum laude et satisfactione omnium, Theologiam profitebatur cuiusque lectiones non solum a Catholicis sed etiam ab haereticis ac ipso Iusto Rabo avide excipiebantur, ad Catholicam Religionem traductus est. Haeresi igitur hoc modo abiecta, tanto Divino beneficio respondere volens et in aliena etiam salute promovenda laborare cupiens, Romam se contulit et se totum Divino cultui in Societate Iesu consecravit ac expleto tyrocinio, postquam unum annum et aliquot menses repetendae Theologiae Scholasticae, Morali et Controversae dedisset, ut id quod ipse didicisset, aliis docendo communicaret, in Galliam missus, Lugduni Rhetoricam per unum annum profitebatur. Post in Poloniam evocatus, Bransbergae in Prussia, Vilnae in Lituania, Posnaniae in Maiori Polonia, Pultoviae in Masovia, Lublini in Minori Polonia, Claudiopoli in Transylvania (quae tunc ad Provinciam Po- loniae spectabat) Rhetoricam, Scripturam Sacram, Theologiam Moralem et controversas cum haereticis quaestiones per 20 annos praelegebat, quo etiam tempore saepius in aliquot locis Studiorum Praefectum agebat et non raro cum haereticis, tam privatim quam publice, thesibus etiam propositis, disputationes, felici eventu, instituebat. Ecclesiastae quoque munere Posna- niae, Lublini et aliis in locis, per aliquot annos functus est egregie. Et quidem Lublini, concionatorem agens, Czechovicium ministrum Arriauum, publice positis de Primatu S. Petri thesibus, ad certamen vocatum, ita confutarat, ut se nihil amplius loqui posse fateretur (id enim sibi impreca- tus erat Minister) et ab auditoribus mutus subito factus putaretur. Valachi- cae missionis molestias, cum P. Ioanne Schononiano (nam P. Stanislaus Varsavicius, quem nonnulli socium eiusdem missionis fuisse putarunt, tunc aliis impeditus erat) ad instantiam Petri Principis Moldaviae, non minus alacri quam constanti animo, plusquam per triennium toleravit, de qua re 9. P. Iusti Rabi, Pneritia et adole- scentia, Variis lit- teris dat operam. 10. Haeresi abiecta, factas Catholi- CU8, Societatem ingreditur, Docet varia in variis locis, Haereti- cos con- futat, 11. In Vala- chica mis- sione la- borat,

64 Annus 1612. In Sue- ciam cum Rege per- git. Versio- ncm Bi- bliorum Wuieci revidet. In auUm Cardinalis Macieiovii vocatur, Collegii Camene- censis Su- perior, Antidia- tribam contra Mi- nistrum edit, In paca- tum de- lirium in- cidit, Moritur. 12. Alexander Koniecpol- ski virginem, cum qua ratum ma- trimo- nium inie- rat, aliqua Anno Domini 1588, mense Augusto diximus. Iverat deinde in Sueciam cum Serenissimo Rege Poloniae et Sueciae Sigismundo III, Anno 1593, cui a concionibus tanto erat utiliov atque iucundior, quanto linguarum: germanicae, gallicae, italicae, praeter Polonicam et latinam, quaa omnes callebat, erat peritior et quibus omnibus, non loqui tantum familiariter, sed etiam expedite concionari poterat. Cum etiam his omnibus, linguae hebraeae peritia accessisset, egregiam operam suam in versione Bibliorum Polonicorum praestitit, ei enim et P. Stanislao Grodicio, P. Adriano Radzimiński, P. Ioanni Branto revisio huius versionis, post mortem P. Iacobi Wuieci commissa erat. Accersitu post Bernardi Macieiovii, Cardinalis et , Archiepiscopi Gnesnensis, concessit in aulam eius, Confessarii, Concionatoris ac Theologi munus obiturus, ubi in aulicis occupationibus, germanum Societatis alumnum se se exhibuit. Ad extremum, senio iam gravis, nostris in Collegio Camenecensi degentibus, claro ad omnem virtutem incitamento exemploque ita praefuit, ut haereticis oppugnandis, assiduam quoque operam daret. Cum enim temerarius quidam Minister, Calvini sectator, pestifera dogmata in lucem typis evulgasset, titulumque libro: Diatribae dedisset, Antidiatribam, qua sectario oculos configeret et deceptos in viam veritatis reduceret, Pater Iustus in lucem edidit. In hac gravium laborum contentione, ad raultam senectutem provectus, eo tandem devenit, ut aliquot annis ante mortem in pacatum delirium incideret (qui morbus, in tali praesertim aetate, communis erat eius familiae) quod tamen lucida intervalla quotidiana habebat. Et abstinebat quidem tunc a peragendo sanctissimo Missae Sacrificio, ut tamen coelestis epuli famem tolleret, quotidie, altero rem divinam faciente, sacra hostia pascebatur et perpetuus fere in Corona Beatissimae Virginis recitanda erat, donec laborum, rerum praeclare gestarum ac annorum plenus, placidissima morte solutus, Cracoviae in Domo Professa ad coelum evolavit, prima Aprilis, quae in Dominicam Laetare inciderat, hora sexta pomeridiana. Mira in eo fuit morum suavitas et conversationis religiosae cum magno candore gravitas, unde et animos hominum facile conciliabat et tot fructus animarum colligebat. Ex 70 fere aetatis annis 43 Societati dedit. Quatuor Votorum Professus, ab Anno Domini 1587 in Iunio. Sequenti post mortem die, magno hominum concursu in communi nostrorum sepulchro, in templo S. Barbarae est sepultus. Atrox faeinus et non solum Cracoviae, sed etiam in toto Regno vix hactenus auditum, 17a huius mensis, aggressus est Alexander Koniecpolski. Inierat is matrimonium ratum, non consummatum, cum Virgine Sophia Debitiska, Succamerarii Mielnicensis filia. Interim dum certas ob causas et solemnitas nuptiarum et consummatio matrimonii in aliud tempus dilata esset: praedicta Sophia, cum germana sorore Dorothea, ad monasterium

Annus 1612. 65 S. Agnetis Cracoviense, a Decano Cracoviensi, praedictarum Virginum Patruo et ab ipso Alexandro Koniecpolski deductae sunt magnisque instantiis, tum a Ministro Provinciali Patrum Bernardinorum, curam Monasterii S. Agnetis habentium, tum ab ipsa Priorissa totoque Monasterio impetrarunt, ut tantisper eo in loco hae Virgines commorarentur, quantisper tempus nuptiarum non adveniret. Relictae Virgines illae in Monasterio, sive tum primum hoc propositum susceperint, sive iam pridem antea constitutum habuerint (nam Virgo Sophia palam affirmabat, se nullo modo matrimonio rato, ad quod invita a parentibus adducta erat, consensisse) votum Virginitatis emiserunt, remque hanc occultam aliquanto tempore habuerunt. Res ista postquam ad notitiam pervenisset parentis et Alexandri Koniecpolski, plurima eaque valde efficacia media, tam per spirituales quam per saeculares adhibita sunt, ut praedictae Virgines a proposito abducerentur et maxime Virgo Sophia, ob initum, ut certo supponebatur, matrimonium ratum: sed nihil omnino apud eas effici potuit. Imo eaedem Virgines et ad Episcopum Cracoviensem eiusque Officialem et ad Robertum Bellarminum Cardinalem et ad ipsum Pontificem Maximum per litteras confugientes, id effecerant, ut omnes prudentes censerent, eas in adeo pio proposito eoque voto firmato, omnino relinquendas esse. Alexander Koniecpolski, nullam spem amplius habens modis. pacificis obtinendae suae coniugis, suasoribus variis Pseudopoliticis et Atheis, imo etiam adiutoribus, ad violentiam se se convertit. Collectis igitur equitibus et peditibus, armatus, feria tertia Maioris hebdomadae, ipsa media nocte, seu quinta hora noctis, Monasterium S. Agnetis cingit, adhibita petharda, portam eiicit, Monasterium ingreditur, omnia Virginum habitacula lustrat, portis effractis, quae erant clausae, et inventam Sophiam ac Dorotheam eius sororem violenter arripit cum iisque Cracovia discedit. Res ista totam Cracoviam et postea totum Regnum maiorem in modum commovit. Unde miser Koniecpolski sequenti mense, ut videbimus, a tota Synodo, cum omnibus suis complicibus, excommunicatus est. In Comitiis etiam Regni honore privatus fuit, vitam amissurus Wielewicki, Histor. Diarii III. 9 dedueit ad Mona- sterium S. Agne- tis. Virgo cum sorore votum Virginitatis in Monasterio emittit, Dumque nullo modo Mona- sterinm vult relin- quere, Invadit Monaster ium Ko- niecpol- ski, et Virginem cum So- rore vi abripit.

Annus 1612. Et prima mortua, sororeto eius tan- quam uxorem habebat; Restitui- tur post honori. 13. Opinio excusans a peccato mortali exiguam delecta- tionem, quaesitam in re ve- nerea, in- terdicitur nostris sub poe- nis variis. Eleaemosyna. si fuga sibi non eonsuluisset. Habebat ex coniuge rapta prolem, sed coniunx brevi erat extincta. Adiecerat tot sacrilegiis novum incestum, raptui coniunctum, nam post mortem coniugis praedictae, sororem eius germanam Dorotheam, quam, iuxta supra dicta, ex Monasterio abduxerat, uxorem suam esse voluit, quae nullo modo potuit esse uxor, sed et haec non multo post fuit mortua. Tandem post multos annos ad se redierat, maxime in diuturno manens exilio et ob maxima merita in Rempublicam Polonam Familiae Koniecpolscianae, maxime vero ob Stanislaum Koniecpolski, qui, dum haec scribimus, Supremum Exercituum Regni Praefectum et Palatinum Sęndomiriensem agit*) honori postea fuit restitutus. Sabbato Sancto, quod in 21am huius mensis inciderat, P. Stanislaus Krzywokolski Praepositus Domus, praeter Sacrum quod cani solet, addiderat etiam benedictionem aquae in templo et benedictionem ignis ante templum, inter sacellum D. Pipani et altare Christi, in horto orantis. Sed id postea, quia vicinae parochiae relinquendum videbatur, non est servatum ab aliis. Admodum R. P. N. Generalis Claudius Aquaviva, 24a huius mensis, omnibus nostris in virtute S. Obedientiae, sub poena excommunicationis, privationis lecturae, vocis activae ac passivae nec non inhabilitatis ad quaelibet officia et ad Professionem sub aliisque poenis, suo arbitrio relinquendis, interdixit illam opinionem, quam nonnulli docent, in re venerea exiguam delectationem, deliberate quaesitam, propter levitatem materiae excusari a peccato mortali. Atque ita interdixit, ut praedictam opinionem nullus nostrum non solum ut veram, vel probabilem, sed etiam aliquo modo tolerabilem docere audeat, vel secundum illam consilium cuipiam det. Si quis vero rem tanti momenti neglexerit, Provinciales primo quoque tempore Generali id debent significare, ut statuatur, an is qui rem tantam non curavit, in Societate retinendus sit. Addidit insuper, ut post manifestationem huius decreti, si quis aliquem nostrum in ea re deliquisse sciverit, teneatur in virtute S. Obedientiae Superiori id aperire! Eadem die in gravem eamque continuam febrim inciderat Vladislaus Princeps Poloniae eaque longo tempore decubuit. Per Aprilem mensem notabilem habuimus eleaemosynam. In pecunia nimirum florenos 215, nempe a Serenissimo Rege florenos 100. A Petro Tylicki Episcopo Cracoviensi florenos 30. A Stanislap Rabo Cosulari florenos 15, ab aliis reliqui. Quae in rebus donata sunt, florenis 100 constiterunt. *) S. Koniecpolski praefuit exercitui polono inde ab a. 1620—1646, palatinatum autem Sendomiriensem tenebat inde ab a. 1623—1633.

Annus 1612. 67 P. Petrus Scarga senex et valetudinarius obtinuerat a Serenissimo Eege ab aula liberationem, 5a superioris mensis et 22a eiusdem, quae in Dominicam Paschae inciderat, iam Regi, Reginae ac toti aulae publice pro concione valedixerat. Accingens se igitur itineri, in sacello domestico Regio Sacrum habens, 2a Maii, in festo videlicet S. Sigismundi, Regi, Reginae ac Vladislao Principi sacram Communionem dedit, excepta prius Vladislai Principis Confessione ac sequenti die Varsavia Cracoviam versus discessit. Eadem 2a Maii Synodus Cracoviensis Dioecesis habuit initium in templo Sanctorum Omnium et per aliquot dies continuabatur. In eadem Synodo, 4a huius mensis, publice in conventu totius Dioecesis Cracoviensis, praesentibus praecipuis Praelatis et multis saecularibus , Episcopus Petrus Tylicki pontificaliter ornatus, facto decreto. excommunicavit Alexandrum Koniecpolski et eos omnes, qui consilio et auxilio illi fuerunt, vel fenorem exhibuerunt et eos, qui, scientes de eius machinationibus, non significaverunt. Statimque candelam accensam exstinxit. Idem fecerunt 12 Praelati, inter quos erant duo Abbates: Sandecensis et Chebdoviensis. Omnes hi anathematismi erant ob sacrilegium et ob vastatum Monasterium ac vi raptas duas Virgines, Deo per votum Castitatis dicatas, violentiasque tot illatas Monasterio nominabanturque Virgines raptae Dorothea et Sophia Debiniae. Formulam vero excommunicationis praedictae in libello polonico, quo Defensio Monasterii S. Agnetis instituitur et obiectiones Pseudopoliticorum, tam enorme flagitium vel extenuantium vel defendentium, diluuntur, Cracoviae Anno 1612 edito, Ioannes Milopolski (sive fictum sive verum id sit cognomen) autor libelli, talem ponit: Dei omnipotentis virtute, Apostolorum SS. Petri Pauli et S. Ecclesiae Catholicae nostraque authoritate excommunicatus est Alexander Koniecpolski cum omnibus, de quibus supra. Maledictus sit domi, foris, in civitate, in agro, sedens, stans, comedens, bibens, laborans, dormiens. Maledictus ita sit, ut nullum membrum in eo sanum maneat, a vertice capitis ad vestigium pedis, Effluant interiora eius et corpus cius vermes P. Petrus Scarga aulam re- linquit re- giam. 14. Synodus Dioecesana Craco- viensis. Excom- municatur in ea pu- blice Alexan- der Ko- nieepol- ski, Forma excom- munica- tionis erat valde ex- traordi- naria.

Annus 1612. 15. Ioannes Albertus Princeps nascitur. Carmelitanae mo- niales discalceatae inducuntur Cracoviam. Margare- ta Kotli- cka mori- tur. Ob natum Principem triumphi Cracoviae. 16. Mathias Archiduxeligitur Imperator. Eleaemosyna. discerpant. Sit maledictus cum Anania et Saphira, cum Iuda Proditore, cum Abirone et Dathano, quos vivos terra absorbuit. Sit maledictus cum Cainano homicida, sit commoratio eius deserta, deleatur de libro viventium et cum iustis non scribatur et memoria eius in aeternum pereat. Sit maledictus in ultimo iudicio cum daemone et angelis eius et pereat in aeternum, si non resipiscat. Hucusque formula, qua finita, tota Synodus respondit: Fiat. Fiat. Omnibus insuper iniunxit Episcopus, ut quolibet festo et die Dominica praedictum Koniecpolski excommunicent. Natus est Varsaviae, 25a istius mensis, Serenissimus Ioannes Albertus, tertius Regis filius, circa nonam horam antemeridianam et quidem natus eo tempore, quo coram Regina decumbente, Sacrum Missae officium peragebatur, unde etiam multorum erat praesagium, eum statum Ecclesiasticum suo tempere assumpturum. Inductae Cracoviam Moniales Carmelitarum discalceatarum et ad templum S. Martini collocatae, ultra Monasterium S. Andreae, 26a Maii. Varias difficultates, quae circa locum earum occurrebant et circa templum S. Martini, penes quod Sacer- dotes saeculares manebant, sustulit Petrus Tylicki Episcopus Cracoviensis, ad magnam instantiam Nicolai Zebrzydovii Pa- latini Cracoviensis, qui his Monialibus plurimum favebat, ob egregiam et florentem adhuc vitae religiosae disciplinam et ob filiam suam, quam inter illas habebat. Eadem 26a Maii mortua Margareta Kotlicka vidua, civis Cracoviensis, quae cum suis sacellum S. Annae, nostris consentientibus, extruxerat, femina pia et nostrae Societatis amans. Sepulta postea in eodem sacello, cum vixisset annos fere 60. Accepto nuntio de nato filio Serenissimo Regi, Cives Cracovienses, 28a Maii, solemniter trimpharunt, ignibus in foro accensis, tormentorum explosionibus et aliis id genus. Hoc etiam mense Maio, ut in sua Chronologia Iacobus Gordonus, Societatis nostrae, annotat, circa praesentem annum, Electores imperii Francofurti, Mathiam Austriacum Archiducem, iam antea Austria potitum et Hungariae Regem coronatum, Imperatorem Romanum renuntiarunt. Accepimus hoc mense eleaemosynae in pecunia florenos 333. Nempe a Domina Elisabetha Wyssembergowa, testamento legatos florenos 200.

Annus 1612. 69 A Domino Alberto Giebultowski florenos 30; a Virgine Barbara Langowna florenos 14. Alii ab aliis. Res submissae constabant florenis 38. Domina Iuditha Rezlerowa, vidua Abrahami Ronenberg Civis et Consulis Cracoviensis, insignis nostri Benefactoris soror, femina pientissima et Societatis nostrae, post conversionem ex Arrianismo, amantissima nec vulgaris Benefactrix, desiit esse in vivis 4a Iunii et sepulta brevi post in templo parochiali, habitaque pro ea in nostro templo ab omnibus Patribus Sacra funebria. Baptizatus Varsaviae Serenissimus Ioannes Albertus, 24a Iunii, ab Alberto Baranowski Archiepiscopo Grnesnensi, Regni Primate etc. Concluserat circa hoc tempus Serenissimus Rex Poloniae Sigismundus III, cum exercitu Vladislaum Principem (qui iam convaluerat) in Moschoviam deducere et ut in ea Dux Magnus crearetur efficere, sicuti toties Moschi petierant. Ideoque, 26a huius mensis, Vilnam se contulerat cum praedicto Vladislao et Carolum Chotkievicium [sic] Ducem exercitui praefecerat, posteaque ultra Smolenscum, versus Moscuam cum exercitu progressus erat. Sed haec expeditio nullum operae pretium habuit. Nam et nostris militibus, qui Moscuae haerebant taedio pertaesis ac fame pressis, Moscuam relinquentibus, Moschi iam eam recuperaverant omnemque iam affectum, quem prius erga Vladislaum Principem habebant, abiecerant et nostri milites, qui ex Moschovia redierant, de bonis Regiis ac Ecclesiasticis occupandis, coniuratione inter se facta, donec videlicet tale illis stipendium daretur, quale ipsi exigebant, in bona praedicta iam involarant et incredibiles rapinas exercebant. Itaque, ut suo loco videbimus, Regi, irrito prorsus conatu, una cum Vladislao redeundum erat in Poloniam. P. Petrus Scarga, qui circa initium Maii Varsavia discesserat et aliquantulum Sendomiriae haeserat, venit Cracoviam, 29a huius, mansitque Cracoviae usque ad mortem, quae in Septembri contigit, ut videbimus postea. Hac eadem die 29a in novo templo S. Petri datum initium Orationis triduanae 40 horarum, pro Regni necessitatibus et periculis avertendis, quae a Moschis, Turcis et Tartaris imminebant, quam ut indiceremus, ipsemet Petrus Tylicki Episcopus Cracoviensis author erat et Reverendissimus Suffraganeus bis solemniter in ea Sacrnm Missae officium decantabat, non sine magno hominum concursu. Iudita Rezlero- wa mori- tur. Baptisi- mus Ioan- nis Alber- ti Varsa- viae. 17. Rex cum filio Vla- dislao in Moscho- viam pro- ficiscitur, Sed rebus infectis redire de- buit. P. Scarga venit Cra- coviam. Oratio tri- duana in templo S. Petri.

Annus 1612. Eleaemosyna. 18. Exercitus Polonicus Duce Po- tocki in Vala- chiam educitur et profli- gatur. Ca pitur ipse Potocki. Duo ex no stris a Tartaris capiuntur. Tartaros irruentes in confinia reprimit Żół-kiewski. Mortuus etiam est eadem die, in hospitali Studiosorum, Carolus Gorgon Gallus, in quo egregium erat rerum humanarum inconstantiae exemplum, ut fuse in Historia Congregationis Assumptae habetur. Per mensem Iunium accepimus eleaemosynae in pecunia florenos 138: nempe a Virgine Barbara Langa florenos 30. A. D. Ioanne Wisemberg florenos 20. A coninge Magni Occonomi florenos 16, et ab aliis reliquos. In rebus autem, quae accepimus, constiterunt florenis 52, nempe a D. Martino Eremus saccharum ac varia aromata florenis 15. Ab Abbatissa S. Andreae*) duo vasa butyri florenis 6, et a reliquis varia minutiora. Domina Sophia Wlochowicowa Civis Cracoviensis, cum in gravissima febri nulla medicorum remedia prodessent, 18a Iulii, postquam aquam rosaceam, qua unum ex ossibus B. Stanislai Kostka erat ablutum, sumpsisset et aliquas orationes recitasset, statim eadem die febri liberata erat. Stephanus Potocki, condictamine habito tum cum Palatino Russiae D° Dulski**) tum cum nonnullis Valachis, collecto aliquot millium exercitu (quem tamen, cum privato nomine colligeret, publico se colligere affirmabat et sic plurimis imponebat) ingressus est in Valachiam et traiecto Pruto,. 19a Iulii, in eadem castra posuit Turcae et Tartari, eius machinationum non ignari, subito eum sunt aggressi exercitumque eius profligarunt, castra diripuerunt, pluriraos ceperunt, peremerunt et in Pruto fluvio demerserunt, ipsum denique Potocki captivum Constantinopolim duxerunt. Plurimos tunc Tartari Polonos captos abduxenmt, inter quos etiam duo nostri erant P. Franciscus Zgoda et Martinus Miroszewicz. Nam quia publico nomine exercitum D. Potocki se colligere aiebat, ideo, dum nostros pro castris peteret, concessi illi erant. Magnam tunc cladem, non sine magna ignominia nostri Poloni subierunt, ob quam confinia Regni Tartari invaserant et impune sunt depopulati, processissentque ulterius, nisi Stanislaus Zolkievius, infami clade cognita, tumultuario opere varios milites et eos qui ex Moschovia venerant, convocasset eosque Tartaris, in viscera Regni penetrare volentibus, opposuisset. Ostendit etiam hoc exemplum malum exitum bellorum, quae privatim suscipiuntur. *) Ordinis s Clarae, Cracoviae **) Palatinus Russiae, tunc temporis, erat Stanislaus Golski.

Annus 1612. 71 Gordonus noster in sua Chronologia, putans hunc exercitum, quem Potocki collegerat, Regium fuisse et Reipublieae, ita istam cladem describit. Fusus hoc anno a Turcis in Valachia Poloniae Regis exercitus, res ibi Christianorum in angustias coniecit. Hanccladem advexit dolus Legati, quem Battorius e Transilvania miserat Constantinopolim, qui Turcarum ope Transilvaniae dominatum sic captabat totaque Turcici belli moles, pace iam cum Persis firmata, in Pannonias deinceps coepit propendere. Hucusque Grordonus. An tunc temporis de machinatione Battorii quidquam sciverit Potocki, nihil constat. In festo S. P. Ignatii, ultima huius mensis, ea omnia, quae superioribns annis sunt facta, non sunt ommissa. Summa perceptae eleaemosynae pecuniariae hoc mense erat florenorum 363, nempe a Serenissimo Rege floreni 100, a Nicolao Zebrzydowski Palatino Cracoviensi floreni 113, a quodam, qui latere voluit, floreni 100. Iam res nobis submissae florenos 46 valebant. Inter caeteros Dominus Martinus Eremus 100 ulnas telae nobis dedit, quae constitit florenis 13. Venit Cracoviam R. P. Joannes Argentus, Mutinensis Italus, 2a Augusti, quem postquam Provinciam Austriae administrasset, Admodum R. P. Noster Generalis tam in nostra quam in Lituana Provincia Visitatorem esse voluit. Itaque postquam venisset, statim a Domo S. Barbarae Visitationem est auspicatus, eamque tribus hebdomadis expedivit. Inter alia circa nostrum templum illud ordinavit, ut illi qui extruxerant sacellum S. Annae, circa medium templi nostri, praeter sepulturam, nihil iuris in illud habeant, nec vendere aut fundationem aliquam in eo facere possint. Deficiente praeterea ea familia, a qua sacellum exaedificatum, etiam sepulchrum ad nos redire debet. Ob hanc ordinationem, cum varii ex praedicta familia varia scripta a nobis peterent, nihil unquam obtinuerunt. Introductum etiam erat, ut quandoquidem Praefectus templi ex eleaemosynis, pro templo collectis, neccessitatibus eiusdem templi provideret, vinum etiam pro usu templi emeret, verum haec cura vini per R. P. Visitatorum domestico Procuratori commissa est. P. Lucas Gladissius ad vota Coadiutorum Spiritualium Formatorum et Jacobus Sober ad vota Coadiutorum Formatorum temporalium, 26a huius mensis, sunt admissi, celebrante ipso R. P. Argento in templo S. Barbarae. Per Augustum submissa nobis eleaemosyna in pecunia floreni 79, cuius maiorem partem, nempe florenos 50, dedit R. P. Provincialis Fabricius; in rebus autem 65. Nam Palatina Cracoviensis Agnes de Tęczyn Firleiowa misit brasei coretos 12, butyri vasa duo, caseorum sexagenas duas, quae De causa huius belli Gordoni sententia. Eleaemosyna. 19. Joannes Argentns venit Vi- sitator in Poloniae et Litaa- niae Pro- vincias. Nonnulla constituit circatem- plum S. Barbarae. Gradus P. Lucae Gladissi et Jacobi Szober. Eleaemosyna.

Annus 1612. 20. P. Scarga desinitSacra facere ob debilitatem. Idem moritur. Fabiani Bircovii de vita Pris Scar- gae con- cio im- pressa. Petri Scargae patria et parentes. Unde eius parens Scarga sit dictus. omnia constiterunt florenis 22. Virgo Dorothea tibialium 13 paria textorum, quae aestimata sunt florenis 10. Abbatissa Staniątkoviensis butyri vas, caseorum sexagenas duas, caseum Valachicum, quae constabant florenis 8, submiserunt, sicut et alii alia minutiora. Ab initio mensis Septembris P. Petrus Scarga, in domicilio nostrorum apud S. Petrum decumbens, ob senium ac debilitatem a Sacro Missae officio abstinere coepit, quotidie tamen Christi corpore, usque ad ipsam mortem, reficiebatur. Quaesitum erat ab Admodum Reverendo P. Nostro, an non expediret, ut externi ad Logicam non promoverentur, nisi prius biennium in Rhetorica absolverent? Respoudit 8a huius R. P. induci quidem eos posse, ut bienium Rhetoricae darent, ac se se perficerent, nullo tamen cogi debere iuxta Regulam Rectoris in ratione studiorum. P. Petrus Scarga, vir tota Polonia celeberrimus et Societatis nostrae optimus ac fidelissimus alumnus, ipso Translationis S. Stanislai festo die, vivere hac vita desiit, 27a nimirum Septembris, hora 4a pomeridiana, de quo nobis aliqua hic fusius erunt annotanda ex iis, quae vel ipsemet in una chartula breviter de vita sua perscripsit, vel alii, tum scriptis tum in lucem edito tractatu, de eadem materia reliquerunt. Nam volumini de Vitis Sanctorum, a P. Scarga edito et post eius mortem Cracoviae anno 1626 iterum impresso, praefixa est concio R. P. Fabiani Bircovii, Ordinis Praedicatorum, Doctoris Theologiae, in funere P. Scargae habita, cuius secunda pars in vita eiusdem Patris recensenda consumitur, ex qua non pauca huc transferemus. Natus est ergo Petrus Scarga in Masoviae oppido, Grodziec dicto, anno Domini 1536 in Februario, matre Anna Swietkowna, quae postea Anno 1544 obierat, et P. Michaele Scarga, qui similiter anno 1548 ex hac vita decesserat, atque sic Petrus Scarga, cum 12 esset annorum, utroque parente orbatus fuit, Annotat Fabianus Bircovius praedictus, eum nobilibus parentibus natum et patrem eius dictum esse Paweski. Quia tamen Janussius postremus Dux Masoviae, eo quod Paweski saepius de eo conquereretur, per iocum illi dixerat, ob tot contra se querelas non vocandum Paweski sed Scargam, ideo ab iis qui hoc audierant, non Pawęski sed Scarga coeperat vocari. Hoc ergo cognomen (quod, ut idem

Annus 1612. 73 Aecipit primam lauream. Amor et observan- tia eins erga Aca- demiam. Occupa- tiones eius ante Sa- cerdo- tium. 21. Fit Sacer- dos, Prae- positus Rohati- nensis et Canoni- cus Leo- poliensis Pietatis officiamu- neri Con- cionatoris adiungit. Bircovius discurrit, est correlativum miseriae cum querela, non soleat esse nisi de miseria) P. Scarga ad mortem usque retinuit et a cognomine Paweski semper abstinuit, humilitatis sine dubio causa. Expeditis scholis trivialibus, venit ad Academiam Cracoviensem Anno Dni. 1552, la Januarii, cum iam 18 annos fere ageret et post duos annos, nempe Anno Dni. 1554, factus est Artium Baccalaureus, seu primam Lauream ac publicum testimonium profectus sui in litteris retulit, semperque amorem erga Academiam Cracoviensem conservavit eamque, sicuti conveniebat, semper maximi fecit, quod tum saepius alias, tum in descriptione vitae B. Cantii Doctoris Academiae Cracoviensis, egregie est testatus. Coepit post (ut ipsemet de se annotat) regere scholam Varsaviensem in Junio Anni 1555 et post biennium, anno nimirum 1557, in Octobre adhaesit aulae Andreae Tęnczynii Castellani Cracoviensis, a quo deinde ad filium eius Joannem missus erat Viennam, anno 1560. Post reditum in Poloniam ad statum Ecclesiasticum animum adiecit et factus Subdiaconus, Anno 1563, ex commissione Pauli Tarlo Archiepiscopi Leopoliensis *), (qui in Petro Scarga egregia talenta, tam interna quam externa, pro concionatoris munere adverterat) publice concionari in Septembri Leopoli coepit. Sequenti anno 1564 et Diaconatus et Presbyteratus, a praedicto Archiepiscopo, ordines suscepit et Praepositus Rohatinensis brevique post etiam Canonicus Leopoliensis factus est, simul tamen praedicationi verbi Dei vacabat. Qua in re dum ferventer occupatur, advertit ex Praepositura Rohatinensi non exiguum concionibus detrimentum accedere, quae hominem totum requirebant. Itaque ea quam primum se abdicavit, Canonici Concionatoris in Metropolitana Ecclesia Leopoliensi munere contentus. Et tunc tamen aegros ac xenodochia invisere, vinctis ac supplicio deputatis opem, maxime spiritualem, ferre aliaque pietatis officia cum Concionibus coniungere, maxima omnium admiratione et approbatione, non dubitavit, maxime cum semel sacrilegam feminam ad locum supplicii, post *) P. Tarlo gerebat archiepiscopatum leopol. inde ab a. 1560—1565. 10 Wielewicki Histor. Diarii m.

Annus 1612. Triennio a daemone in specie canis ve- xabatur. Magnum eius no- men esse coepit. Joannem Comitem a Tarnow, vacillan- tem in fide confirmat et ad mor- tem opti- me dispo- nit. 22. De Societateiueun da consilium susci pit et concludit. exceptam prius eius Confessionem sacramentalem, manu propria Crucifixum praeferens deduceret. Retulit quibusdam ipsemet P. Scarga, se triennio integro, quo primum Sacerdos factus erat, graves a daemone tentationes, quem in specie canis atrocis in cubiculo proprio apparentis ac etiam in lecto supra pedes et tibias se se prosternentis ac instar lapidis pedes deprimentis intuebatur, passum esse. Quod etiam per quinquennium a simili daemone S. Romualdo factum, testatur Petrus Damianus. Varias praeterea visiones, quibus aliquando Sanctis antiquis Patribus imponebat, idem daemon P. Scargae exhibebat, volens videlicet optima vitae eius spiritualis initia statim extinguere. Sed divino auxilio hostis machinationes egregie vincebat et ob eas nihil a proposita vivendi ratione remittebat. Dumque se ita gerit, multorum in se oculos convertit et multi, tam schismatici quam haeretici, qui tunc in Russia plurimi erant, cum eo de negotio religionis non malo successu agebant. Hinc et quandam Palatinam Russiae, pertinacissimam ante haereticam, ad Ecclesiam Catholicam adduxit et a Sophia De Sprowa Odrowaiiowa, Castellani Woinicensis Joannis Comitis a Tarnow coniuge, evocatus ad suum maritum, Pseudoministros haereticos, qui ex Lituania ad aulam praedicti Comitis convolarant eamque infecerant, ipsum etiam Comitem in fide vacillantem reddiderant, tanquam lumen tenebras dispulit ac dubium confirmavit. Ita vero constans in fide ob monita Petri Scargae factus Comes, ut non multo post, morte instante, nonnisi in manibus eius mori voluerit et praesente tota sua aula, cereum accensum ex manu P. Scargae accipiens, illa, eo praeeunte, ex Psalmo recitebat: Nam etsi ambulavero in medio umbrae mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es; optimeque dispositus mortalitatem hanc reliquit. Dum his circa curam animarum et aliis similibus Petrus Scarga occupatur, longe maiora animo coepit agitare: nempe indignum esse Concionatoris persona, contemptum mundi aliis persuadere, quem ipse non amplecteretur; perfectionis studium aliis proponere verbo et non facto ac exemplo. Haec saepius revolvens, constituit fortiter, rebus mortalibus ac saecularibus

Anuus 1612. 75 valedicere et in Societate Jesu, quam iam (ob Cardinalem Hosium, qui eam Anno 1565 Bransbergam induxerat et ob Andream Noskowski Episcopum Plocensem, qui Pultoviam eandem evocarat Anno 1565) perspectam habuit, vitam transigere. Itaque anno Domini 1568, in Septembri, honorifica Leopoliensi Cathedra relicta, socio adscito Simone Wysocki, cui de statu vitae ineundae consulenti, Societatem nostram suaserat, iam Diacono facto, Romam se se confert, eo anno, quo B. Stanislaus Kostka ex hac vita mortali ad immortalem illam transierat, ipso Assumptae Beatissimae Virginis pervigilio. In itinere Leopoli Jaroslaviam versus, Grodecum divertit et Nicolaum Mielecki Palatinum Podoliae, virum singularis prudentiae, sed haeresi tunc infectum, simul cum coniuge Radivila, quae a Calvinismo ad Arrianismum et postea ad ipsum Judaismum pervenerat, invisit et ad haeresim abiiciendam ferventer adhortatus est, ut retulimus Anno Domini 1585 an. 12, ubi de Mielecii morte egimus. Ubi etiam addidimus, eundem Mielecium peracerbe quidem tulisse illam monitionem ac Monitorem, iussisseque, ut de ponte, per quem ex arce descendendum erat, deiiceretur, postea tamen sequenti die, dum iracundia remisisset, agnovisse se immerito contra P. Scargam commotum et litteras, quibus culpam deprecabatur ac simul 100 aureos pro itinere (quos P. Scarga eidem remiserat) ad P. Scargam Jaroslaviam misisse. Invisens etiam Jaroslaviae Sonhiam De Sprowa Odrowążowam, quae iam mortuo Joanne Comite a Tarnow marito, vidua relicta erat, eam ita ad fundandum Societatis Jesu Collegium Jaroslaviense excitavit, ut ad promovendum hoc negotium apud Admodum R. P. Generalem Nostrum Franciscum Borgiam, ipsummet P. Scargam Procuratorem esse voluerit. Nec eius opera defuit, nam post triennium haec fundatio fuit acceptata, ut statim patebit. Venit ergo Romam P. Petrus Scarga fere in Novembri anni huius 1568, et locis piis visitatis, ac variis expeditis negotiis, tyrocinium Societatis, anno 1569, 2a Februarii, ipso videlicet Purificationis Sanctissimae Virginis die, ingressus est, in eoque magnos illos viros connovitios (id enim ipse de se Romam versus di- scedens. Grodeci Palatinum Podoliae, tunc hae- reticum, invisit. Ad abiici- endam haeresim ferventer hortatur, moleste id ferente Palatino, sed postea resipis- cente. Sophiae deSprowa fundationem Colle- gii Jaro- slaviensis. persuadet 23. Novitia- tum Ro- mae ingre- ditur.

Annus 1612. Remitti- tur in Po- loniam, variis in locis varia facit. 24. Fit Pro- fessus 4. Votorum. Concionibus coram Rege et cura circa fundationes trium Collegiorum occupatur. Superio- rem agit in variis locis. 25 ScribitVi- tas San- ctorum polonice. Et contra schisma- ticos. fatetur, vitam B. Kostka describens) invenit: Franciscum Turrianum, Stanislaum Varsevicium, Franciscum Leonium, Hieronymum Olavium, Rodolphum Aquavivam etc. Post tyrocinium peractum et studia Theologica repetita, rediit in Poloniam, Anno 1571 et coepit Pultoviae concionari in Junio. Sequenti anno 1572 Jaroslaviam venit et fundationem eiusdem Collegii ad effectum deduxit. Missus deinde erat Vilnam, ad Conciones faciendas, Anno 1573, ubi simul Theologiam Scholasticam accuratius repetebat ibidemque brevi post, Anno videlicet 1575, la Augusti, quatuor Votorum Professionem fecit, post sex annos a suo in Societatem ingressu, hoc enim virtus eius singularis et rara, tum in aliis rebus, tum maxime in Concionibus talenta exigebant. Per biennium deinde in Livonia et Russia occupabatur, partim in Concionibus coram Rege Stephano et coram Georgio Radivilo Cardinali, Regis locum in Livonia sub illud tempus tenente, habendis, partim in procurandis trium Collegiorum, per munificentiam Regis Stephani, nempe: Rigensis, Dorpatensis et Polocensis fundationibus, quibus tum contra schisma Ruthenorum in Russia, tum contra Lutheri et Calvini impietatem in Livonia et Estonia obviam iretur. Sub idem tempus, usque ad Annum Domini 1584, et Rectorem Vilnensis Collegii per aliquot annos, ac Superiorem Rigensis Polocensisque Residentiarum egit et bis officio Vice - Provincialis (ita enim in Catalogo Provinciae Anni 1487, qui per modum iibelli in octavo in archivio servatur, annotatum est) dum videlicet Provincialis in Transilvaniam excurreret, functus est. Circa eadem etiam tempora illud singulare volumen de Vitis Sanctorum (quod postea octies, Petro Scarga vivente, recusum est) Vilnae edidit primum. Deinde librum de unitate Ecclesiae et Graecorum Ruthenorumque ab eadem unitate secessione, incitamentisque ad unionem iterum recipiendam, egregium scripserat, eumque Duci Ostrogiae Palatino Kiioviae, dedicarat eodem tempore. Cuius quidem libri, quia efficaciter errores Graecorum proponebat, ditiores Rutheni omnia exemplaria coemerant et exusserant, ut ipsemet P. Scarga testatur in Praefatione ad Regem Sigismundum III, quam huic libro, iterum in lucem

Annus 1612. 77 prodenuti, Anno 1590, la Junii, praefixit. Denique, eodem commorationis Vilnensis tempore, latino idiomate pro Sacratissima Eucharistia contra haeresim Calvinianam et Andream Volanum conscripsit libros tres: De Transubstantiatione, De Christi Corporis in altaris Sacramento praesentia Et quod etiam mali vere corpus Christi in Eucharistia manducent; eosque Valeriano Episcopo Vilnensi*) inscripsit. Tunc etiam simul edidit duodecim imposturas Calvinistarum, quibus oppugnant et duodecim veritates Catholicorum, quibus propugnant praesentiam Corporis Christi in Eucharistia, contra eundem Volanum, huius pestis haereticae in Lituania Archiministrum. Et hunc librum Regi Stephano dicavit, magna eius in Ecclesiam promerita et haereticorum horum temporum mores, in praefatione perstringens. His ita in Lituania, Livonia, Russia, Moschoviae vicina, transactis, a R. P. Provinciali Joanne Paulo Campano. ad Residentiam S. Barbarae Cracoviensem mittitur et eo post Congregationem Provincialem Calissiensem, Anno Dni. 1584, 26a Junii, venit ac Superiorem simulque Concionatorem per quatuor fere annos egit. Hic quantopore res S. Barbarae ac simul Domum S. Stephani et eius fundationem promoverit, totam Civitatem et in fide Catholica, inter tot hostes, et in solida devotione ac Sacramentorum Poenitentiae et Eucharistiae frequentatione confirmaverit; Fraternitatem Misericordiae ac Montis pietatis et S. Lazari, quod etiam iam Vilnae fecerat, erexerit; librum pro illa, Conciones de Misericordia, Ordinem eiusdem Sodalitatis ac leges et consuetudines, Montem Pietatis, Arcam S. Nicolai et ea quae per totum annum qualibet Dominica legi pro Sodalibus debeant, continentem, ediderit. non paucis in hac historia, ab eo temprore, quo Cracoviam venit, ostendimus, quae iam non sunt repetenda. Mirum omnino dictum est, quantum torpentes ea tempestate Catholicos, ad pietatem excitaverit et squallentem templorum faciem splendori debito restituerit. Contra Volanum Calvini- stam tres libros la- tine. 26 Fit Snperior Residentiae S. Barbarae et Coneionator, Magnnm fructum facit. Franternitatem Mi- sericordiae erigit et pro illa librum im- primit. *) Valerianus Protaszewicz tenebat sedem Vilnensem inde ab a. 1555—1579.

Annus 1612. 27. Evocatur ad aulam Sigismundi III Regis prop- ter Conciones et 24 annis in eo mu nere versatur. Ne haere tici ad ho- nores eve- herentur efficiens, Multos Deo lu- cratur. 28. Regis iuventutem dirigit et eum fidei Catholicae amore imbuit. Conciones eius contra vitia et contra haereses. Evocatus a Sigismundo III Rege ad Conciones faciendas, ipso mense Januario, Anni Dni. 1588, statim post eiusdem Regis coronationem, per 24 annos, ad finem vitae suae, in eodem munere permansit, summa omnium virtutum religiosarum existimatione. Eam Regii contubernii occasionera non passus est effluere, sine divini cultus propagatione perpetua. Quod enim Sigismundus Rex, tametsi Catholicus, Parente Sueciae Rege haeretico natus esset, adolescensque Regni habenas suscepisset, nisi studiose provideretur, Catholica res magnum adibat discrimen. Quare Petrus Scarga omnes intendit nervos, ut in posterum haeretici Proceres non ita frequentes ad munera publica promoverentur, maxime cum non deessent Catholici aeque idonei, vel etiam frequentes magis idonei. Nec irritus eius conatus fuit. Paucos enim post annos in Catholicorum manus fere omnia Reipublicae venere gubernacula, haereticisque iniectus pudor in eo luto haerendi, quo ab honoribus ignominiose arceri se se putabant. Dici vix potest, quam multi etiam primae notae viri, hac repulsa in se ipsos suamque sectam indignati, animum ad Catholicam fidem amplectendam adiecerint et sic sensim sine sensu, pauci admodum in Senatu haeretici visi et plurimi per eum non solum ex Magnatibus sed etiam ex reliqua nobilitate, ad rectae fidei portum translati. Iam Regis iuventutem (qui 21° aetatis anno Regni habenas suscepit) ita concionibus dirigebat, ut nullus unquam rumor mali exempli, vel apud subditos, vel apud externos auditus fuerit. Imbuebat cor Regis maximo fidei Catholicae amore, ut de illo Rex non immerito poterat dicere illud psalmi 118: Lucerna pedibus meis verbum tuum et lumen semitis meis. Octodecem Generalia Regni Comitia (quae ipsernet in suo Diario annotavit) Concionibus suis instruebat, contra haereses, schisrnata, leges impias, Machiavelistas, contra promoventes impiam cum haereticis Confoederationem, contra oppresionem pauperum, contra peculatum ac infinita Regii fisci et Reipublicae furta, ferventer et efficaciter invehebatur, maximo fructu. A subtilitatibus enim theologicis ordinarie abstinens, vel valde obiter tantum easdem attingens, ea praecipue quae morum emendatio-

Annus 1612. 70 nem concernunt pertractabat, controversas tantum cum haeretieis quaestiones, prioribus suarum Concionum annis, quia id Regnum haeresi plenum exigebat, accurate proponebat et refutabat errores. Ingentes adhibebant conatus haeretici, in variis Regni Comitiis, ut lex impia totque iniustitias involvens Confoederationis ab Ordinibus Regni approbaretur. Sed Petrus Searga, non solum Concionibus, verum etiam variis editis libellis, fortiter conatibus hisce restitit. Semel tamen eo res processerat, ob fraudem haereticorum, qui scriptum quoddam Ordinibus proposuerant, in quo valde occulte defensionem haeresis involverant, ut Ordines omnino approbandum censuerint Regique legendum obtulerint. Rex Catholicae Religionis Promotor et Zelator ferventissimus, dum noctu legit, dolum tectum advertit et statim ad Petrum Scargam, profunda iam nocte mittit, petens an bona conscientia illo scripto assensum dare possit nec ne. Legens diligenter scriptum illud Scarga, facile deprehendit fraudem, quo defensio haeresis ex obligatione iniungebatur. Exarsit ob illam imposturam, Regi significat, eum manifeste contra conscientiam facturum, si illud scriptum vel admitteret vel approbaret. Adiit summo mane varios Catholicos Nuncios et fraudem aperit efficitque, ut dum res ista in facie Reipublicae proponeretur, subito illi reclamarent. Ad Conciones ita se parabat, ut eas idiomate polonico de verbo ad verbum scriberet et dum primum in Societate Concionibus faciendis applicatus erat, aliquando secundo et tertio unam Concionem scribebat, quamdiu videlicet ad palatum non esse videbatur. Nullo unquam die a sacra Scriptura legenda abstinebat, etiam in extremo suo morbo, in quo dum eum illud Hebraeorum 12: Recogitate eum, qui talem sustinuit adversus semetipsum a pecatoribus contradictionem, legentem R. P. Petrus Fabricius Provincialis invenisset, ita eum allocutus est: Invenisti me, Reverende Pater in iucunda lectione sactorum horum verborum, Patientiam sanctam commendantium. Erubesco illa, quia nihil adhuc passus sum propter Dominum meum, dum peccatis non restiti usque ad sanguinem. Quam multos haereticos toto suae vitae, in religione transactae, tempore, ad Ecelesiam Catholi- 29. Ne Con- foedera- tionis lex impia ap- probaretur invigilat. 30. Quomodo ad Conciones se pa- rat. In legenda sacra Scriptura assiduus. Quam multos haereticos

Annus 1612. converterit. Qnam multum laborarit in redu- cendis schi8ma- ticis, Quantopere opera miseri- cordiae promove- rit. 31. Tomi ope- rum eius et libri. cam reduxerit, non facile est numerum inire. Fecimus mentionem Nicolai Kazimierski, acerrimi quondam haeretici, in Anno 1598, 22a Aprilis, per Petrum Scargam Catholici facti et in manibus eiusdem Seargae mortui; possumus etiam facere mentionem tum Hieronymi Gostomski, Palatini Posnaniensis, tum multorum aliorum Regni Senatorum, Pseudoministrorum, Aulicorum Regiorum, militum, Matronarum Nobilissimarum et aliorum variorum ad eum, ob haeresim abiiciendam concurrentium, sed ab his modo supersedemus. Quantum etiam laborarit in schismaticis convertendis, tum libri eius in hac materia editi, tum conatus varii, quibus et Vladicas unitos ad Pontificem Maximum, obedientiae praestandae causa Romam proficiscentes, Regi commendarat et ab eodem litteras commendaticias ad Sanctissimum impetrarat ac simul viaticum pro itinere, de quo in Anno 1595 an. 30, non pauca diximus; et postea sequenti anno in Synodo Brestensi, unionem ab haereticis et seductis schismaticis maximopere impugnatam, promovebat ac propugnabat, satis superque testantur. Prudenti libertate magnos in Republica viros saepe reprehendebat, ad instar illius Prophetae 4. Reg. 9: Verbum mihi ad te o Princeps, et maxime morituris opem ferebat. Ad varias eleaemosynas suaviter Regem incitabat et alios opulentiores. Non solum Cracoviae, sed etiam ante Vilnae et postea Lublini ac Varsaviae Sodalitates Misericordiae instituit, maximo cum fructu, ut illud ei servire possit, Iob. 29, Auris audiens beatificabat me et oculus videns testimonium reddebat mihi, eo quod liberassem pauperem vociferantem et pupillum, cui non esset adiutor. Benedictio perituri super me veniebat et cor viduae consolatus sum. Oculus fui caeco et pes claudo, pater eram pauperum. Non exigua etiam illius opera misericordiae erant tot libri scripti et antequam ad aulam Regis Sigismundi evocatus esset et posteaquam in ea moraretur. Nec abs re erit hic omnium, quae scripsit, brevem Catalogum attexere, licet iam nonnullorum eius librorum fecerimus mentionem. Quatuor tomi magni circumferuntur iam operum eius. lus in quo continen-

Annus 1612. 81 tur selectae Sanctorum Vitae, digestae in singulos dies totius anni, additis documentis, ad mores formandos aptis et sententiis, ex scriptis Sanctorum Doctorum contra praesentes haereses collectis. Et quia hic tomus illo vivente octies recusus est, ideo in fine eiusdem multas addidit Vitas Martyrum et Sanctorum ac Beatorum Societatis nostrae, aliorumque nonnullorum. In 2° eius tomo duodecim Tomorum Cardinalis Barronii, in Polonicum idioma conversorum, summa seu compendium continetur. Tertius eius tomus complectitur pro totius anni Dominicis ac festis diebus Conciones. In quartum demum eius tomum tum variae extraordinariae Conciones, tum reliqua eius minora opera congesta sunt. Et Conciones quidem extraordinariae illae sunt, quas habuit de Sacramentis septem et in communi et in particulari. De incitamentis ad orationes supplicationesque 40 horarum, quae ob varias necessitates habebantur, tempore belli, pestis etc. De variis gratiarum actionibus, aut post victorias reportatas, aut post variorum periculorum amotionem. De variis Reipublicae morbis, contra quos in Comitiis Regni Generalibus concionabatur easque Comitiorum Conciones appellavit. De variis ad Misericordiam exhibendam incitamentis et iis, quae ad commendationem Sodalitatis Misericordiae pertinent. De bello spirituali Christianorum contra mundum, carnem, daemonem. Funebres variae Conciones et eae quae sunt habitae in funere Annae Iagelloniae et Annae Austriacae, Reginarum, quibus adiunctae sunt Conciones de novissimis: Morte, Iudicio, Inferno, Gloria Coelesti. Iam opuscula reliqua eius haec sunt. lum Fraternitas Misericordiae, in quo praeter Conciones de Misericordia, iam supra positas, continentur institutum et officia Fraternitatis ac Ordo. Lectio praeterea pro Fraternitate, per omnes Dominicas totius anni de Misericordia ex Scriptura Sacra, Doctoribus et piis exemplis. 2um De Unitate Ecclesiae Dei sub uno Pastore, contra Graecos et Ruthenos schismaticos, de quo supra iam diximus n. 25. 3um De Synodo Brestensi, Unione et actis in eodem. 4um Apologia seu defensio eiusdem Synodi. 5um Admonitio Evangelicis data, circa vastatam eorum Synagogam Cracoviensem ac simul Wielewicki, Histor. Diarii III. 11 Extraor- dinariae eius Con- ciones Opuscula varia.

Annus 1612. Catholicis cautio de modo agendi cum haereticis. 6um Processus contra Contoederationem et confutatio eius, qui pro ea scripserat: ubi ostenditur et libertatem haereticos non habere ad mutationes in templis faciendas et in quo consistat haeresis seu hacreticus et quae detrimenta inferant haereseis Christianitati, Regnis ac Politiis et quod necessario poenas debeant subire haeretici et denique, quam iniquas pacis conditiones haeretici sua Confoederatione Catholicis polliceantur. Additur eidem tractatui Discursus de Confoederatione. 7um Apologia concionis, coram Rege in bellum discedente, habitae contra Danielem Kramerum. 8um Devotio Militaris, seu doctrinae, orationes et exempla statui militari servientia. 9um Responsio ad articulum contra Iesuitas, a Rokoszanis in conventu Sęndomiriensi factum et Visliciae coram Rege, Senatu ac Nobilitate lectum. 10um Probatio Religionis Societatis Iesu, seu declaratio quomodo probata sit Religio Societatis Iesu et in sua origine et in modo procedendi coram Deo ac hominibus et in tot insultibus hostium toleratis ac victis et in variis martyriis. llum Confusio prima novorum Arrianorum et invitatio eorundem ad Catholicam fidem. 12um Confusio secunda novorum Arrianorum contra Hieronymum Moskorzewski Arrianum. 13um De quatuor novissimis Francisci Costeri Societatis Iesu liber, polonice conversus. 14um Septem columnae, quibus fundatur fides Catholica de Sacramento altaris, contra Zwinglianos et Calvinistas. Et quidem hic liber primo erat latine contra Volanum scriptus, deinde polonice conversus. 15um Areopagus seu 4 Conciones ex verbis S. Pauli, Athenis ad populum habitis, Actor. 17, desumptis. 16um Pro Sanctissima Eucharistia contra haeresim Calvinianam et contra Andream Volanum libri tres. 17um Duodecim imposturae Calvinistarum etc. De his postrcmis duobus libris iam supra diximus. 18um Contra Thraenos et Lamentationes Theophili Orthologi, ad Ruthenos Graecae religionis cautela. 19um Invitatio ad Poenitentiam incolarum Regni Poloniae et Magni Ducatus Lituaniae. Et hoc postremo in vita sua Petrus Scarga scripsit, nam illud quod in supremo morbo de Virtutibus inchoaverat non perfe-

Annus 1612. 83 cit. Opera praeterea ista duo, nempe 18um et 19um, non inveniuntur in quarto tomo, quia post eum impressum sunt in lucem edita. Sicut autem ad Conciones faciendas diligentissime se se comparabat, ut supra diximus, ita et ea quae in lucem edebat non solum magna solertia ac industria conquirebat, sed etiam plurimum orationibus et carnis mortificationibus condiebat, Extat indiculus manu eius propria annotatus mortificationum, ante libros editos factarum. Ante quemlibet tomum Baronii, cuius compendium faciebat, 25 disciplinas, ante varia et alia scripta iam 10, iam 20, iam etiam 40; ante Concionem, quam diligenter parare constituerat, quinque. Et sic in aliis eius lucubrationibus, quae tam multae, praeclare ostendunt quantopere otium fugerit. Quod si interdum aliquid temporis restaret, id vel in indusiis ac sudariis consuendis, tam pro se quam pro Novitiis, vel in candelis cereis conficiendis, quas postea variis donabat, conficiebat. Curam mortuorum admirabilem habebat, saepius tam Officium Defunctorum pro iis recitando, quam Sacrum Missae officium peragendo, nec deerant etiam illi a mortuis consolatores ac apparitiones, ut a P. Varsevicio Stanislao, Anno Dni. 1604, 20a Martii et ab uno Coadiutore Murario nostro, cui ferventer laboranti ac manus sanguine conspersas habenti, dum compateretur Petrus Scarga in illisque laboribus eum confirmaret, ea hora qua mortuus est Vilnae, apparuit Petro Scargae Kamieniolochi, extra Vilnam quatuor milliaribus posito, manus illas cruentas ostendens ac illas voces usurpans: Accepi Pater proemium pro isto cruore. Quomodo etiam et in quodam morbo, tum a S. Francisco de Paula, tum a S. P. Nostro Ignatio visitatus fuerit, annotavimus Anno Dni. 1610, mense Aprili, sicut et insignem illam illustrationem circa Sanctissimum Sacramentum ac verba ad illum consolationis plenissima, dum Sacrum Missae Officium perageret in festo S. Ceciliae, seu 22a Novembris Anni 1608. Non deerant in tot laboribus et in tam longa aulica commoratione variae tribulationes, quas maximo animo perferebatDum Vilnae Concionatorem ageret, ubi tunc haeresis maxime vigebat et fortissime haereticorum, praecipue vero Ministro- 32. Orationes eius et mortifica- tiones an- te libros editos. Fuga otii. Cura mortuorum, Appari- tiones illi factae. 33. Persecu- tionum toleran- tia.

Annus 1612. Modeste fert cola- phum ab uno hae- retico, Varias a variis iniurias illatas perfert. De eo e medio tollendo haeretici consilia agitant. 34. Quanti eum fece- rit Rex Sigismun- dus III, rum fraudes ac imposturas detegeret confutaretque, unus Palatini Vilnensis Radivili haeretici haereticus famulus Petrum Scargam, per plateam euntem, eques aggreditur eidemque colaphura impingit eo, quod ministros Evangelicos in Concionibus reprehenderet. Non solum patienter id tulit, sed audita causa, ob quam percussus fuerit, alteram faciei partem ei percutiendam praebuit. Ingens contra hunc haereticum ortus erat tumultus et eum, tanquam Pacis Ecclesiasticae violatorem, multi capite multcandum censebant ipseque Valerianus Episcopus Vilnensis omnino curabat, ut si non caput, saltem manum amitteret, iamque Palatinus Vilnensis famulum praedictum deserens, eidem rei assensum dabat, sed Petrus Scarga tamdiu pro eo deprecabatur humillime, donec assecutus id tandem est, ut illi omnis poena dimitteretur. Semel descendentem ex aula, unus ex Regni Proceribus obvium habens, publice ingentibus calumniis onerabat, ad quas nullum verbum respondit. Plurimi male conscii, dum vitia in Concionibus perstringeret, contra se dicta affirmantes, eum turbatorem Regni ac in negotia Reipublicae se se ingerentem asseverabant. Rokoszani etiam illi, de quibus tam multa Anno 1606 scripta sunt, ipsi turbatores, eum praecipuum turbatorem statuebant. Sed haec omnia ille patientia vicit, sicut et alia pluriraa, quae iam consulto praetereo. Unum tantum addam de illo Franco Italo Calvinista, in Processione Corporis Christi, Anno 1611, 2a Iunii, contra SS. Eucharistiam blasphemante et postea supplicio affecto, ut notavimus. Huius enim supplicii causam in P. Scargam haeretici, maxime quidam Pietkowicz, praedicti Itali Patronus ac defensor, referebant deque Petro Scarga de medio tollendo, consilia agitabant, quae quidam Polonus cum intellexisset, statim de iis Petrum Scargam monuerat. Qud in causa huius Itali factum est, frequenter in similibus fiebat, in aula aulicis infortuna vel suas poenas, in Petrum Scargam referentibus. In his tamen, unitus Deo ac in Divinam voluntatem semper resignatus, Petrus Scarga quietus manebat et Rex eum semper unice diligebat ac observabat ad eumque in gravibus afflictionibns confugiebat. Hinc voluit, ut et Matertera eius Anna Iagellonia Stephani Regis coniunx et Anna Austriaca prior

Annus 1612. 85 eius uxor, tempore supremi morbi, in manibus P. Scargae extremum obirent diem, sicut et Anna Maria primogenita Regis filia. Ioannem etiam Casimirum, primum ex Constantia Austriaca filium, ut P. Scarga baptizaret (eo quod debilitas pueri dilationem baptismatis prohiberet) Rex voluit. Alterum etiam Casimirum, iam sex menses habentem, voluit praedicta Constantia Regina, ut idem P. Scarga Vilnae Deo et S. Casimiro in suis manibus offerret, quod et fecit. Magni etiam fecit eum Aldobrandinus Cardinalis, a Pontifice Maximo in Poloniam ob pacem cum Rege ac Regno et cum Maximiliano Austriaco componendam, Legatus a Latere missus*), qui postea Summus Pontifex creatus, Clemens Octavus est dictus; ut interim de praecipuis quibusque Regni Proceribus nihil dicam. De huiusmodi Regis contubernio, tametsi fructuose in divini cultus propagationem transigeretur, non aliter unquam existimare visus est, quam de specioso quodam exilii genere, tanta eum semper privatae vitae cupido tenuit, ut multorum annorum continuae ipsius preces missionem postulantis, Regias aures fatigarent, licet Varsaviae, ubi ordinarie Rex morabatur, iam pridem domicilium pro Domo professa (quod quidem P. Scarga, corrogatis eleaemosynis a variis, emerat) fuisset constitutum. Hoc demum anno, quod suum excessum instare intelligeret, ita discessionem ab aula urgere. coepit, ut premendo extorqueret. Eius ut est facta copia, Varsavia Cracoviam venit et mortis meditationi ac coelestium rerum contemplationi ita vacavit, ut nihil nisi de Deo, de Sanctis eius, de coelesti proemio, seu, ut illae verbis Scripturae aiebat, de Regno Dei loqueretur. Librum etiam Polonicum de Virtutibus sub id tempus coeperat scribere, sed ob vires deficientes, eum non perfecit et in virtute patientiae magna cum patientia desiit. Quoad ei natura vires potuit sufficere, Sacris operatus est religiosissime, cum vero corpusculi firmitas defuisset, quotidie aliena manu Sacram sumpsit Hostiam eoque ipso die, quo decessit. Paucis ante diebus quam vita defungeretur, Bmae Vir- Et Clemens VIII Pontifex. 35. Frequenter petens ab aula liberationem tandem obti- net. Craco- viam ve- niens, ad mortem se com- parat. *) Card. Hippolitus Aldobrandini erat in Polonia Legatus inde ab a. 1588—1589.

In sepul- tura, Oon- cionator Domini- canorum Fabianus Bircovius, insignem facit con- cionem. Eleaemosyna. 36. Transla- tio Con- gregatio- nis As- sumptae B. Virgi- nis a S. Petro ad S. Barba- ram. 86 Annus 1612. gini Częstochoviensi candida ex cera propriis manibus factum miserat cereum (nam semper lectionem, scriptionem, orationem, corporalibus aliquibus exercitiis interiectis, ad levandam animi contentionem interrumpebat). Is in altari Beatissimae Virginis accensus, quo tempore consuraptus est lumeuque amisit, eodem prorsus, ut postea eognitum est, optimus senex de luce huius vitae ad illam iramarcescibilem, 27a Septembris, hora 4a pomeridiana, ipso festo Translationis S. Stanislai Patroni Regni, commigravit, cura vixisset annos 76, ex quibus in Societate consurapsit annos 44. Sequenti post mortem die funus eius peractum, maxirao Civitatis, Nobilitatis et variorum Religiosorum concursu et moerore, adnitentibus praecipuis quibusquam feretri onus cum nostris subire. Demortui virtutes celebravit R. P. Fabianus Bircovius, ex Ordine Praedicatorum, Theologiae Doctor, collatis in eum illis capitis 48 Ecclesiastici verbis: Surrexit Elias quasi ignis et verbum illius quasi facula ardebat. Sepultusque est sub altari maiori templi S. Petri, ad cuius extructionem ipse potissimum Regem Sigismundum incitaverat, sicut et ad Domum Professam nostris Cracoviae ibidem extruendam, de quo anno 1595 in Octobri et postea Anno 1597 in Iunio, egimus. Accepimus per Septembrem mensem pro Domo S. Barbarae eleaemosynam pecuniariam florenorum 313; nempe a P. Ioanne Argento Visitatore florenos 42, a P. Stanislao Porębski florenos 50, ab Agnete de Teczyn Firleiowa Palatina Cracoviensi florenos 89, ab Elisabeth Sieniawska Marsalca Regni florenos 68, et ab aliis reliquos. Res nobis submissae erant florenorum 48, nempe a praedicta Agnete de Tęczyn triticum, lardum, butyrum florenis 23. A Dorothea Tęczyńska tela florenis 8, ab aliis reliqua minutiora. Congregatio Beatissimae Virginis Assumptae, quae a suo initio ad hoc usque tempus, consueta pietatis exercitia in sacello S. Petri templi Regii expediebat, 14a huius mensis ad instantiam quorundam nostrorum, per P. Ioannem Argentum Visitatorem ita est translata ad templum S. Barbarae, ut penes illud sacellum et in eodem solita munia obeat. Habuit eodem die in sacello Sodalitatis praedictae P. Ioannes Argentus Sacrum et exhortationem ad Sodales. De sacello Congregationis pulchre invenio annotatum ab ipso P. Visitatore in (Epistola ad S. R. M. editionis tertiae, cum evidenter ex diplomate erectionis eiusdem constitisset, eam in Oratorio Domus Professae erectam fuisse). Nec obstat quod dicatur erecta in Oratorio Domus

Annus 1612. 87 Professae, nam tunc Domns Professa ad aedem S. Petri vocabatur, nec tum cogitabatur, ut Domus Professa apud S. Barbaram maneret, ideoque frustra id quod erat annotatum de nulla ordinatione, ut haec Congregatio esset apud S. Barbaram, deletum est a P. Friderico Szembek, qui Vice Praepositum Domus huius agebat, dum haec delevit*). Instituta Missio duorum nostrorum Sacerdotum partim Sądecum ad Moniales, partim in Huugariam ad Magnificum Dominum Peti aliosque vicinos, 23a Octobris, commoratique in hac Missione Patres per 7 hebdomadas, maximo cum fructu, tam in oppidis quam pagis verbi Dei praedicatione, Doctrinae Christianae expositione, Poenitentiae et Eucharistiae administratione, a barbarie, quae illas partes ob absentiam Sacerdotum invasit, incolas abducentes. Et res felicissime cesserat, ad sonum enim campanae pro Sacris et Concionibus rudimentisque Christianis et agricolae, aratris in campis relictis et oppidani magno numero concurrebant. Nonnuili audito Matutinarum horarum signo, diebus solemnioribus, noctu et coelo turbido ex pagis veniebant, rerum divinarum magnam sitim ostendentes et maxime Divini verbi praedicationis ac Sanctissimi Missae Sacrificii, quibus tamdiu carebant. Non defuerant, qui extremam senectutem attingentes, vix aliquando templum se adiisse meminerant et unus seniculus 150 annorum, ut dicebatur, confuse tantum Dominicam Orationem ac signum Crucis utcunque noverat, aliorum omnium penitus ignarus, nec recordabatur temporis, quo Divinis officiis interfuisset. In eadem missione adiuti illi, qui extremo supplicio affecti sunt et non pauci alii. Quod reliquum erat temporis, datum cst Virginibus Deo dicatis, in Monasterio Sądecensi. Confessiones illarum annuae exceptae, exhortationes de Religiosa perfectione, Votorum observatione, utilitatibus clausurae, mutua charitate, etc. factae; privatis colloquiis ostensi modi, quibus suavis reddi possit disciplina religiosa et data remedia contra ariditates ac taedia. Examen etiam particulare et frequsntes orationes explicatae sunt. Discesseruntque nostri inde, magno sui relicto desiderio. Ad tres mortuos Patres hoc anno, quos iam recensuimus, accesit quartus coadiutor temporalis Stanislaus Sniatinensis, 29a huius mensis, in Domo S. Barbarae mortuus. Erat is natione Ruthenus, seu Podoliensis, in oppido Sniatin dicto, natus. Ingressus erat Societatem Anno Domini 1590, 30a Maii. FaCtus Coadiutor temporalis Formatus Anno 1602, 15a Septembris, ut suo loco notavimus. Ex annis aetatis plusquam 40 consumpsit in Societate 22. Praeter artem pellionis, quam callebat, singularem habuit industriam ad ea quae non didicerat, maxime ad res stanneas aereasque, 37. Missio duorum nostrorum Sacerdo- tum in Hungar- iam et in ad Monasterium Sądecense. 38. Stanislaus Sniatinensis mori- tur. Eius varia industria et solidae virtutes. *) Verba, quae in parenthesi posuimus, aliena manu sunt scripta, oblitteratis iis, qtiae a Patre Wielewicki erant posita. Quae post parenthesim sequuntur, in nota sunt posterius addita a P. Wielewicki, postquam V. Praepositus ipsius sententiam deleverat.

gg Annus 1612. 39. B. Stanislai Kostka solennitas hoc anno ma- ior. 40. Cum Pau- lo Wolucki Epi- scopo Lu- ceoriensi Legato Regio, Roman P Gaspar Sawicki discedit, vel de novo parandas, vel antiquas reficiendas magnoque eam ob rem usui domesticae stanneae, ligneae ac aereae supellectili. Varia munera adiutorum domesticorum obibat, sed ianitoris ac credentiarii diutius, cum his enim officiis circa res stanneas et aereas sine incommodo poterat occupari, otiari enim nesciebat. Magnae erat humilitatis et charitatis, patientiae et orationis. Pestem contraxerat ante plures annos, dum aliis abeuntibus, cum aliquot Patribus ac Fratribus in domo S. Barbarae, ob iuvandos proximos relictis, mansisset, ex qua nibiiominus Dei ope ac Beatissimae Virginis interventu, cui maxime erat devotus, evasit. Adhaeserat illi ex morbi reliquiis, impeditae linguae vinculum ad tempus, quam molestiam non solum placidissime tulit, sed etiam dissimulavit, quoad tegi manifestum vitium potuit. Agens ianitorem, saepe ad ianuam flexis genibus orationi vacabat. Ad varias molestias, quae illi exhibebantur, solemne illi erat verbum illud: Deus tibi parcat. Dum Oameneci degens, extra Collegium in certis negotiis missus fuisset et in Valachos, qui eum spoliarant incidisset, non tam indumenta, quibus eum exuerant, quam paucula instrumenta ferrea, ad res stanneas et aereas necessaria, se perdidisse indoluit. Sepultus est in sepulchro nostrorum, sub altari magno. Hoc anno, iuxta ordinationem anni superioris, annuam Commemorationem B. Stanislai Kostka proxima Dominica ante festum SS. Simonis et Iudae, mense Octobri obire coepimus. Expositum erat Sacramentum Eucharistiae a primis vesperis ad secundas inclusive. Sacra de Sanctissima Trinitate peracta, Beati imago supra tabernaculum, eleganter luminibus ornata, fuit exposita. Magnus etiam fuit concursus et non vulgaris poenitentium ac Sanctissimam Eucharistiam percipientium frequentia. Percepit Domus S. Barbarae per Octobrem eleaemosynae pecuniariae florenos 197. Nam post obitum P. Scargae 66 Hungaricos, qui pro eius medicinis aliisque necessitatibus erant missi, R. P. Ioannes Argentus Visitator applicuit Domui S. Barbarae, qui tum faciebant florenos fere 124. Reverendus etiam Dominus Oborski Thomas Oanonicus Cracoviensis dedit florenos 20, et alii reliquos. Res submissae constiterunt florenis 29. Paulus Wolucki Episcopus Luceoriensis, Regius ad Pontificem Maximum Legatus, Romam discessurus la Novembris seu ipso Sanctorum Omnium festo, excepit in nostro Refectorio prandio Nicolaum Zebrzydovium Palatinum Cracoviensem, Nicolaum Wolski Supremum Regni Marsalcum, R. D. Archidiaconum et R. D. Taranowski et Magnum Oeconomum arcis et nostros omnes brevique post, nempe 8a eiusdem mensis, cum P. Gaspare Sawicki (hunc enim a Superioribus impetraverat) Romam discessit.

Annus 1612. 89 Eleaemosyna huius mensis erat pecuniaria florenorum 160, in rebus vero florenorum 161. Reverendus enim Dominus Nicolaus Taranowski, praeter ordinarium, submisit florenos 100. Iam in rebus Stanislaus Sulowski, Abbas Tinecensis dedit siliginis, tritici, hordei, avenae metretas 40, quae tunc aestimabantur florenis 64. Dominus Nicolaus Borek tritici metretas 10 florenis 20. Episcopus Luceoriensis vini canarici vas florenis 40. D. Martinus Eremus aromata varia florenis 10, et alia minutiora alii submiserunt. Celebris mense Decembri peracta Cracoviae Corporum S. Sixti Martyris Romani et S. Christinae Virginis ac Martyris ad nostrum templum Translatio est peracta, de qua hic fusius narratio instituenda videtur. Postquam authenticam relationem Petrus Tylicki, Episcopus Cracoviensis accepisset de variis SS. Corporibus Roma, opera P. Nicolai Lancicii in Poloniam delatis et certis templo S. Barbarae destinatis, actum erat cum illo diligenter, ut cum eius tanquam Ordinarii scitu, solemniter cultui publico ea Corpora proponerentur, quae ad templum S. Barbarae spectabant. Annuit libentissime postulationi huic Episcopus et ipsemet cum toto clero adesse voluit, quod et fecit. Prima ergo Decembris, Corpora SS. Xisti et Cristinae Martyrum, duabus inclusa cistulis et signata, ad templum B. Virginis in silentio sunt delata et in altari Annunciationis, ornato plurimisque candelis resplendente, deposita, totaque nocte ad eadem cum multis externis est vigilatum a nostris, sibi vicissim succedentibus, musicarum concentu et harmonia multos etiam externos detinente. Sequenti die mane ab Archipresbytero Sanctissimum Missae Sacrificium pro honore SS. Martyrum Deo oblatum. Horis vero pomeridianis Confraternitates et omnes Religiosorum Ordines (nam tam ipsa Translatio quam consensus Episcopi Cracoviensis de ea instituenda, in praecipuis templis parochiisque, ante octo dies erant promulgata) convenerunt ad aedem Beatissimae Virginis in foro, ubi coram ingenti frequentia Iacobus Ostrowski, Theologiae Doctor et Canonicus Cracoviensis, panegyricam concionem de SS. Martyribus ac SS. Reliquiarum cultu habuit, simuique ad piam devotamque eorum deductionem incitavit. Interim quinae cistae, ultra duos cubitos longae, unum vero altae, modo domus vulgaris clausae, varie ornatae, feretris impositae, singulae a nostris quaternis Patribus, rubeis casulis ornatis, ad templum Parochiale allatae sunt. Antecedebant vero 40 hastilia rubra et longa, frondibus et floribus contexta ac simul rubris candelis et aureis, seu deauratis crateribus, odores spargentibus, ornata, dependentibus ex iis variis emblematis, inscriptionibus, Sacrae scripturae sententiis, quae in laminis erant scripta et picta. Serta etiam plurima erant laurea, ex cera viridi confecta. Inter ista hastilia deferebantur tria feretra. Primum referebat modum sepulturae SS. Martyrum, olim Romae usitatum. Secundum ostendebat sepulchra Sanctorum, tot saeculis clausa. Tertium denique eadem sepulchra aperta ac reperta propo- Wieiewicki, Histor. Diarii TII. 12 Eleaemosyna. 41: Descrip- tio Trans- lationis SS. Martyrum Xisti et Cristinae ad tem- plum S. Barbarae. Deferuntur ad templum parochiale Bmae Virginis. Concio in laudem Marty- rum. 42. Appara- tus varius ad Pro- cessio- nem, varia variis de- ferenti- bus.

Annus 1612. Imponuntur ab E- piscopo Beliquiae Sanctorum ornato feretro. Varii cum variis praeeunt. Corpus S Valentini cur non fuerit ex- positum. Circumducuntur per forum 43. Deferun- tur ad templum S. Barba- rae. nebat. Haec omnia deferebant partim Sodales Sacratissimi Rosarii, ex speciali erga nos Patrum Dominicanorum (et maxime P. Fabiani Bircovii, Doctoris Theologiae eiusdem Ordinis et Concionatoris ordinarii, qui tum Sodalitati Rosarii praeerat) charitate: partim alumni Congregationis Beatissimae Virginis et Aoademiae studiosi etc. Petrus igitur Tylicki, pontificaliter ornatus, praemissis nonnullis orationibus et thurificatione, sacra pignora suis manibus ornatissimo feretro imposuit, cui ex nostris Patribus gravioribus octo, induti rubeis casulis, deferendo aderant. Porro praedictum feretrum rubro peristromate convestitum erat, cruce candida ex tela argentea superposita et imaginibus auro in serico pictis, ad latera suspensis. In summitate feretri duae laureae erant cereae similisque ramus in medio. Ad caput vero et ad pedes laminae, auro piotae, affixae visebantur, cum talibus inscriptionibus: Cerlarunt, Vicerunt, Triumphant. Ante totum hunc apparatum praeibat unus ex externis Sacerdotibus, rubra Dalmatica indutus, vexillum viride, Christi suppliciis affecti imagine insignitum, deferens, quod variis sertis et illis inscriptionibus erat ornatum: Rex Gloriosus Martyrum, Qui vicit in Martyribus; Rex gloriosus Martyrum, Corona confitentium. Hunc sequebantur hastilia iam descripta. Post haec unus noster Sacerdos in Dalmatica, in longo hastili ensem strictum, sertis, coronis, inscriptionibus exornatum ferebat, memoriam martyrii repraesentans, circa quem varii erant in superpelliceis, viridia serta in modum lauri facta, in patellis argenteis ferentes. Ei quidem praedictus Sacerdos erat in medio nostrorum Fratrum, qui superpelliceis induti, crateres cum laureis cereis gestabaut. Succedebant nostri Patres (inter quos et alios nostros erant Cantores cum variis instrumentis musicis) in superpelilceis et stolis rubeis, faces rubeas habentes, immediate ante feretrum, in quod S. Sixti et S. Cristinae Martyrum Reliquiae erant positae ab Episcopo. Nam S. Valentini Romani Martyris medium Corpus, ideo tunc in hac solemnitate non erat, quia putabatur tunc Jaroslaviam transferendum et alteri parti adiungendum. Hoc modo, postquam antedecentibus Confraternitatibus et Religiosorum Ordinibus et Episcopo cum Praelatis Sancta Corpora sequentibus, Processio loco se movere coepit, tubis, campanis ac variis musicorum instrumentis signa laetitiae data, quae continuabantur toto tempore Processionis, per amplissimum forum Cracoviense circumduetae. Favit coelum, vel potius ipsi Sancti, populi devotioni et suae solemnitati, nam cum antecedentibus diebus pluere non desiisset, eo ipso die serenitas omnes recreavit. Ad templum S. Barbarae magna difficultate ventum, ob ingentem multitudinem, quae forum, coemeterium, templum SS. Virginis et S. Barbarae repleverat. Ibi Episcopns, certis Antiphonis ex Pontificali recitatis, ex feretro Corpora Sanctorum in altare deposuit et post vesperas Hymnum Te Deum laudamus orsus est, quem oratione de SS. Martyribus conclusit, et populo solemni ritu benedictionem impertivit, sicque Processionis ac triumphi

Anaus 1612. 91 huius diei finem fecit. Templum S. Barbarae ornatissimum fuit, in cuius altari imago erat praedictorum Sanctorum a Thoma Dolabella Italo, Regio Pictore, eleganter depicta. Ad latera altaris erant duo theatra, inter octo piramides, quibus imposita Corpora Sanctorum sub umbellis duabus (praeter tertiam, quae supra maius altare erat) per totam octavam sic manebant. Postridie Sacrum solemne de SS. Martyribus et vesperae cantatae, binaque concio maximo populi concursu habita. Festum S. Barbarae commode 4a Decembris contigit et non mediocriter eandem Translationis solemnitatem auxit. Conclusit octavam tanti festi triduana Oratio in nostro templo pro Regni necessitatibus, quae fiebat die S. Ambrosii, quae in feriam 6am, die Conceptionis Smae Virginis, quae in sabbathum inciderat, et ipsa secunda Dominica Adventus. Hac ratione tota octava solemniter transacta, qua finita, Corpora Sanctorum ex theatris per R. Suffraganeum Cracoviensem accepta et in minoribus altaribus sunt deposita in iisque inclusa, quanquam postea, novis altaribus factis, in uno tantum fuerint servata. In hanc totam celebritatem expositi pro variis ornamentis, ut P. Petrus Kamocki in sua templi historia annotat, floreni 280, e piorum eleaemosynis collecti. Ornamenta vero et tot inventiones per P. Fridericura Szembek factae erant et excogitate. In Regno, Hili dicto, quod in Indiis situm est, subierunt Martyrium duo nostri Patres: Martinus de Aranda et Horatius Vechi simul cum fratre de Montaluan, l4a Decembris. Hi a Superioribus designati ad pacificandas regiones illius Regni montosas, Elicura dictas, et ad disseminandam fidem Christianam, ob maiorem suam consolationem petierant, ut id illis in virtute sanctae Obedientiae mandaretur. Quod dum obtinuissent, magno zelo ad Ethnicos venientes eorumque salutem ac fructum spiritualem procurantes, praecepto Superiorum satisfaciebant. Cum tamen quidam ex praecipuis Indorum incolis, cum ducentis suis eos esset aggressus, repetens ab iis, vel potius exigens, ut proderent illi duas concubinas, quae nostrorum opera Christi fidem susceperant, aquisque baptismatis ablutae fueranf: et nostri respondissent, neque se eas prodere posse, neque illum, contra legem Dei veri, iis abuti decere variisque modis tentassent eum abducere a pravis machinationibus ac simul protestati fuissent, se nihil in iis regionibus quaerere, quam pacificationem dissidiorum ac salutem animarum humanarum et pro hac utraque re etiam vitam profundere se paratos. Hac nostrorum ille responsione, maiorem in modum excandescens, statim nostros vestibus denudatos, iussit alligare et crudelitcr hastis transfigere. Hoc mense Rex ex Moscovia, ad quam se mense Junio, uti annotavimus, cum Vladislao Principe contulerat, rebus infectis redire debuit. Nam et Mosci de acceptando Vladislao non cogitabant, imo contra nostros tanquam contra hostes procedere constituerant et milites nostri Poloni, ob Confederatio- Templi S. Barbarae ornatus. Solemnitas per octavam triduana Oratione clauditur. Quantnm exposi- tum in hanc so- lemnita- tem. 44. Tres Mar- tyres no- 8tri in Re- gno Hili; duo Sa- cerdotes et nnns frater in Indiis. 25. Rex ex Moscovia, rebus in- fectis, re- diit.

Annus 1612. Eleaemosyna. 46. Haeretici conversi. Vincti adiuti. Ab usura abducta mulier. 47. Obstina- tus terro- ribus ad cor redit. nem, hoc anno factam, cuius etiam in Junio fecimus mentionem, omnia bona Regia et Ecclesiastica per totum Regnum, horrendum in modum spoliabant, ideoque ad reditum Regem adigebant, ut tantis rapinis in Comitiis Regni remedium adhiberetur. Itaque praemissis ex itinere litteris, Comitia Generalia Regni Varsaviae ad 19am Februarii sequentis anni indicentibus, rediit Rex ex Moscovia, primo Smolenscura postea in Lituaniam, postea in Poloniam. Summa perceptae hoc mense eleaemosynae pecuniariae floreni 365 nempe a R. D. Taranowski floreni 100. Ab Agnete de Tęczyn Palatina Cracoviensi floreni 100 et ab aliis reliqua. Res datae constiterunt florenis 83. P. Simon Wysocki concionem in templo Parochiali habens, 17a huius mensis, unum P. Franciscanum, tempore concionis celebrantem, graviter reprehenderat. Ortae inde tricae graves et debuit in alia concione idem Pater a Patribus Franciscanis veniam petere. Petiit quidem, sed non sine iterata reprehensione, unde Religiosi non bene erant eontenti Iam illa, quae ad certum diem mensis referri non poterant haec sunt. Ex variis haeresibus extracti viginti quatuor. Ex his quaedam matrona, Arrii perfidia infecta, cum suae conversionis consilium amicis haereticis aperuisset, arctam egestatem sibi per eos denunciatam audit et inopiae levandae nullam spem apud Catholicos relinqui. His tamen illa nullo modo deterrita, Catholicam fidem est amplexa. Vinctorum est habita ratio, de quorum numero, ignominiosae mortis infamiam veriti tres, voluntaria nece damnationis suae praevertere decreverant, quod facinus ne committerent, nostrorum cohortationibus sunt prohibiti. Et agnoverunt duo ex his geminam in uno beneficio gratiam, quod comperta eorum innocentia, et vinculis tandem et supplicio sint exempti. Alterius crimen cum nec manifestum esset, nec deessent qui patriocinium deferrent, eorum benevolentiae nuntium remisit, dicens, id modo sibi unum in reliqua vita cogitandum, ut nostri Sacerdotis opera, se ad utriusque iudieis, humani scilicet divinique, excipiendam sententiam compararet. Fenebris questus dulcedine illecta mulier, triginta annos id rapinae genus exercebat, nullum peccatum esse putans. Hunc stuporem ex eius animo noster excussit eoque deduxit, ut singulis restitueret, quod erat restituendum. Deo identidem excitanti ad poenitentiam, et scelerum ultrici conscienciae animum lanianti, vir quidam miles illudebat, multa iam tergiversione factus scelerator. Huic domum revertenti Cacodaemon, horrenda vasti hominis specie, ardentibus luminibus et immani oris hiatu, quasi miserum voraturus, adstitit territumque horrore subito pene enecavit. Nihil ei succurrit melius, quam ut signo crucis frontem muniret celeremque confessionem sponderet, moestus illius tamdiu prolatae, qua sponsione animo concepta,

Annus 1612. 93 monstrum ex oculis dilapsum est, ut constaret divinitus iniectum fuisse terrorem, qui hominem ad officium cogeret. Privatae inimicitiae non paucorum, nostrorum interventu, extinctae. Unus ab altero globo traiectus, dum cum morte luctatur, nostro de proemio odiorum depositorum disserenti ita acquievit, ut hostem propter Christum in gratiam receperit. Quaedam per 50 annos Sacramentis ob sacrilegas confessiones abutebatur, tandemque nostro suadente, tam immane scelus exhorruit ac sincera confessione deposuit. Ex Congregatione Beatissimae Virginis Assumptae (quae, ut supra diximus, hoc anno a S. Petro ad sacellum superius, templo S. Barbarae annexum, translata est) 5 alumni Familiae S. Francisci de Observantia sese tradiderunt, septem vero ex iisdem spiritualibus exercitiis exculti sunt. Prodiit hoc anno liber Patris Martini Smiglecii, Cracoviae impressus, cuius ille erat titulus: Nova monstra novi Arrianismi etc. Petro Tylicki Episcopo Cracoviensi dicatus. Prodiit et alter liber Polonicus P. Martini Lascii, sub nomine P. Scargae, contra eosdem Arrianos cum tali titulo: Mesiasz nowych Arrianow wedle Alcoranu Tureckiego. Impressus similiter est Cracoviae. In hoc libro ostenditur praedictos Arrianos id tantum de Christo credere, quod Machometus in Alcorano de eo scripsit. Hoc etiam anno ortae tricae non necessariae ex parte Monasterii Culmensis, de nobis optime meriti, occassione cuiusdam scripti unius ex nostris (nempe P. Nicolai Lancicii) in quo variis improbabatur Clausura Virginum illius Monasterii. Continuatae hae tricae multo tempore et variis Provincialibus multum erat laborandum, ut tandem componerentur unusque ex iis, nempe modernus P. Fabricius, in virtute S. Obedientiae silentium P. Lancicio debuit imponere. Extant hac de re scripta et P. Lancicii et Monasterii Culmensis, quae utinam non extitissent. Non ad nos enim spectabat haec clausurae reformatio, quam et Nuncius Apostolicus et Episcopi ordinarii noverant et tolerabant. Beneficentia in templum nostrum et ordinariorum et novorum Benefactorum non vulgaris erat hoc anno. Dati in pecunia templo floreni 1042. In supellectili vero calix argenteus deauratus cum patena a D° Beniamin Lanio, aurifice Cracoviensi, nostrorum opera recens converso. Alius similis calix cum patena a Dorotbea Barzina Palatina Cracoviensi. Crux argentea Inimici- tiae sopi- tae. Sacrilega confessio abiecta. 48. Libri e- diti. 49. Tricae cum Mo- nasterio Culmensi nonneces- sariae. 50. Quae tem- plo acces- serunt.

Annus 1613. Qui Bene- factoribus accesse- runt. maxima et par candelabrorum argenteorum, ex variorum liberalitate comparata. Catalogo antiquorum amicorum hoc anno isti accesserunt: M. D. Gutkowski Notarius Castrensis Corcinensis, D. Krolewski, D. Szydłowski, Dominus Kraul et alii non pauci. l. Interdici- turnostris, ne libros de pote- state Pon- tificis e- dant supra Principes, nisi prius Romam mittantur et permit- tantur. Annus Domini 1613. Claudio Aquaviva Praeposito Generali, Joanne Argento Visitatore et Petro Fabricio Praeposito Provinciali, in cuius locum successit P, Stanislaus Grawronski, Stanislao Krzywokolski Domus Praeposito, cui deinde successit P. Martinus Lascius. Aluit Domus S. Barbarae hoc anno 31 ex nostris, sicuti et superiori anno, nempe Sacerdotes 19, Fratres Coadiutores 9, Novitios ad mensam lectores duos. Festum Circumcisionis Domini consueta solemnitate et populi frequentia est peractum. Quia non paucae difficultates contra nos oriebantur variis in locis ob libros scriptos nostrorum, quibus agebant de potestate Summi Pontificis super alios Principes, ideo Reverendus P. Noster Generalis, sicuti ad alias Provincias jta et ad nostram tales dedit litteras. Et alias ordinavimus, ut libri seu opuscula, quae de materiis hoc tempore exagitari solitis scribuntur, nominatim de potestate Summi Pontificis super alios Principes, non prodeant in lucem, nisi prius Romae recognita sint et exspectata licentia nostra. Et nunc hoc ipsum revocare voluimus in memoriam R. Vae, ut per Provinciam suam servandam curet illam ordinationem nostram; cum praesertim id esse de mente Sanctissimi D. N. iam pridem sciamus et nuperrime nobis significari iusserit, occasione cuiusdam libri, editi in alia Provincia. Non dubito, quin perutiles huiusmodi labores sint futuri, ut de facto experimur, neque ab edendis talibus libris quemquam revocatum volumus: sed ud dixi, servandam omnino volumus ordinationem illam nostram. Proinde V. Ra. dabit operam, uti facturam scio, ne quidquam eiusmodi edatur, antequam huc Romam mittatur et nos respondeamus, quid agendum. Romae 5a Januarii 1613. Hucusque R. P. Noster ad Provincialem Provinciae Polonicae.

Annus 1613. 95 Renovatio Votorum, ab iis, qui ex hac domo eam facere debebant, ita peracta est hoc anno in festo Epiphaniae, ut ad aedem S. Mathiae a Rdo P. Provinciali omnes evocati fuerint utriusque Domus ibique eam, illo Sacrificium peragente, expediverint. Quod etiam in Renovatione aestiva P. Praepositus S. Barbarae imitatus est, nam 25a Julii in festo S. Jacobi eundem in locum nostris evocatis, ea illo celebrante, peracta fuit. lterum per Provincias Admodum Reverendus P. Noster, missis litteris per Provincias 14a istius mensis, monuit diligenter nostros, ut de scriptoribus Catholicis modeste loquantur, praesertim in libris editis. Ita enim in sua ad Provincialem Poloniae epistola ait. Confectus est hoc tempore editusque in Hispania ab Inquisitione Index librorum expurgatorius, in quem Indicem cum referre Inquisitores etiam vellent loca ex aliquibus nostrorum libris, quibus liberius carpuntur alii Scriptores Catholici, ut ea delerentur. Impeditum hoc tamen fuit acquieveruntque Inquisitores, si nostri moneantur, ut nostri modeste de Scriptoribus loquantur et quando recudentur libri, in quibus hac in parte aliquid observatum fuit, ea loca expurgentur, ne Authores Catholici gravius inposterum perstringantur. Quod V. Ra. in sua Provincia diligenter observari et executioni mandari curabit, nosque monebit quid in hac parte praestitum sit. Romae 14a Januarii 1613. Eadem 14a die Laelius Revina, Nuncius Apostolicus, Roma Cracoviam venit*), quem statim totius Domus S. Rarbarae nomine P. Praepositus adiit et salutavit. Quia varia tunc temporis interces serant in Prussia: et Torunensibus, qui nostros ante aliquos annos eiecerant conabanturque modis omnibus efficere, ne nostri Torunii manerent: et Gedanensibus, qui sibi ius Patronatus in Monasterium S. Brigittae usurpabant, ingentesque iniurias tam Monasterio, quam Monialibus inferebant: et Elbingensibus, qui ob non restitutum templum parochiale erant proscripti; ideo Torunenses, nomine trium Maiorum Civitatum Prussiae, nempe Torunii, Gedani, Elbingae, 24a istius mensis, tam ad Conventum Srodensem in Maiori Polonia, quam ad Prosovicensem in Minori, dederunt Votorum Renova- tio. 2. Monentur nostri, nt descriptoribus Catholicis modeste loquantur. 3. Torunen- sium, El- bingen- sium, Ge- danensium contra nos acerbae litterae. *) Laetius Ruini mansit in Polonia usque ad sequentem annum (1614).

Annus 1613. 4. A Confe- deratorum Con- fessioni- bus dum nostri abstinent, aliis eosaudientibus, parum lu- crantur. Instructiones de eorum Confessio- nibus. 5. Altare sub choro mutatur. Eleaemosyna. litteras. In his maxima ex parte contra nos debachantur et nobis omnia asscribunt, quaecunque contra illos a Serenissimo Rege statuta erant vel decreta, audebantque homines, tot modis Catholicos opprimentes, nostris imponere, quod eos opprimamus. Non multum quidem hoc tempore apud Nobilitatem obtinuerant, suos tamen malevolos conatus contra nos, abunde declararunt. Propter milites Confoederatos, omnia Regia et Ecclesiastica bona horrendum in modum spoliantes, et superiori anno et isto, valde nostri perplexi erant dum ad nos Confessionis causa venirent. Ex una enim parte, quamdiu in Confoederatione permanerent, omnes nostri ab eorum Confessionibfts excipiendis, excepto mortis articulo, abstinebant. Ita enim R. P. Provincialis, antequam ex Moschovia in Poloniae Regnum venisset, praescripserat, ob ingentes iniustitias quas Confoederatio involvebat. Ex altera vero parte dum, nostris non audientibus, ab aliis fere omnibus Religiosis et saecularibus Sacerdotibus audirentur; dum in consiliis circa eorum Confessiones dandis, vel ratione restitutionis in solidum faciendae, quae videbatur impossibilis, vel ratione eorum qui vere essent Confoederati dicendi, non paucae essent difficultates: ideo nonnullas nostri Theologi ea de re instructiones per Provinciam, iussu Reverendi P. Provincialis, miserant. Quae tamen non omnino satisfaciebant. Prodierat etiam Polonicus libellus, continens colloquium Confoederatorum de Confessione, quem putabant multi ab aliquo ex nostris conscriptum, sed nec iste multum iuvit. In magnam vero invidiam fuimus vocati, quod caeteris audientibus, nos ab eorum Confessionibus abstineremus, non deerant tamen multi docti, qui nostram sententiam sequebantur. Ex altari sub choro, versus Coementerium, ablatus hoc mense Crucifixus ligneus, cum statua Beatissimae Virginis ac S. Joannis Evangelistae et in eius locum substituta est imago SS. Trinitatis, cum B. Ignatii et B. Stanislai Kostka imaginibus. Erat enim prope altare praedictum, altera statua Crucifixi in columna, quae tamen successu temporis ad summitatem maioris altaris translata fuit. Eleaemosynae huius mensis erant: in pecunia floreni 474, nempe a Reverendissimo Stanislao Siecinski Episcopo Praemisliensi floreni 100. A. Perillustri D° Danilowicz flor. 93. A D° Firlei Castellano Zawichostensi

Annus 1613. 97 flor. 70. A D° Ligęza Castellano Żarnovicensi floreni 56. A. D° Stanislao Wapowski Castellano Praemisliensi floreni 50. A Magnifico D° Andrea Stadnicki floreni 30. A Magnifico D° Lesniowski floreni 23. Praeter hanc pecuniam invenio in Diario P. Stanislai Krzywokolski, 25a huius mensis missos fuisse 100 Hungaricos, licet in Rationibus Procuratoris ad sequentem mensem sunt dilati et in eo notati. Iam res submissae florenis fere 100 constiterunt, inter quas erat vas vini, a Magnifico D. Stanislao Wapowski Castellano Praemisliensi datum, ab aliis butyri duo vasa, caseorum sexagena, lardi partes duae et alia minutiora in carnibus et piscibus. A 17a Februarii ad 19am Oratio triduana consueta solemnitate et populi frequentia in templo nostro peracta. Ex praescripto Reverendi P. Provincialis mittebantur tunc ex domo Probationis Novitii terni, succedentes sibi, ad orandum ante Sanctissimam Eucharistiam et superpelliceis induti, tempore a Sacris et vesperis vacuo, nam aliis temporibus in choro vel alibi et non coram altari orabant. Ut ad similes Orationes eodem modo mitterentur imposterum iidem Novitii, praescripserat idem P. Provincialis. Varsaviae 19a huius mensis datum initium Greneralibus Comitiis. Inter plurima tunc statuta, erant etiam assignati plurimi Commissarii ad traetandum cum Confoederatis, sed nihil hoc anno cum iis effectum, longe enim plura exigebant iis, quae Respublica pro eorum solutione assignabat. In iisdem Comitiis declaratum, post mortem Alberti Friderici infirmi Ducis Prussiae, successuros in feudum Ioannem Sigismundum Electorem et Marchionem Brandenburgicum et eius tres fratres germanos: Ioannem Greorgium, Ernestum et Vilhelmum eorumque filios masculos; deficiente autem prole mascula Ducatum Prussiae ad Regnum devenire debere, sine ullis difficultatibus. Assignata erat praeterea in Comitiis certa dies, qua Elector Varsaviam veniret ac iuramentum Feudalariis consuetum praestaret, quod tamen ob tardiorera Electoris adventum, non nisi post finem Comitiorum perfectum. Discedens, 23a huius mensis, Nicolaus Wolski Marsalcus Regni, Legatus ad Imperatorem Viennam, petiit itineris sui comitem aliquem Sacerdotem nostrum. Assignatus igitur illi est P. Albertus Fabricius cum Laurentio Opoczno, totoque legationis tempore cum illo mansit. Post expeditam visitationem S. Stephani R. P. Provincialis Petrus Fabricius venerat ad S. Barbaram, tantumque tribus diebus nobiscum manens, acceptis domus rationibus, 24a Cracovia discessit. Wielewicki Histor. Diarii III. 13 6. Tempore supplica- tionis tri- duanae novitii terni sibi succeden- tes venie- bant. Comitia Regni pro Confoe- deratis. 7 Marchiones Brandenburgici Feudatarii esse declarantur. Legatus ad Imperatorem.

Annus 1613. 8. Mors P. Grodicii. Eius genus Studia in Germania. Cracoviae Romae 9. Ingressus in Socie- tatem. Submissa eleaemosyna hoc mense in pecunia floreni 223, computatis iis, quae Ducissa Iaroslaviensis misit,. de quo diximus alibi; et in rebus quae data sunt, 34 florenis constabant. Erat inter has tunna halecum a D° Alberto Cielesta et alia minutiora ab aliis. In Collegio Posnaniensi, 4a Martii, insignis vir Societatis nostrae P. Stanislaus Grodicius hac vita mortali vivere desiit, cuins ut in hac nostra Historia non obliviscamur cum multa alia expostulant, tum praecipue singularia eius in Domum S. Barbarae merita; bis enim eam gubernavit, et quidem prima vice in ipso fere eius initio, nempe Anno Dni. 1582 ad 1584, deinde a 4a Iulii Anni 1604 ad Anni 1607 ultimam Iulii, ut satis constat ex iis, quae praedictis temporibus sunt annotata. Erat is natione Polonus, Patria Posnaniensis. Licet enim nobilibus parentibus et maioribus esset prognatus, ii tamen, ut non infrequens est, Posnaniam commigrarant et iuri Civitatis se se subdiderant. Post scholas triviales domi expeditas, iverat studiorum causa Francofordiam ad Oderam eo tempore, quo recente haeresi, per Lutherum excitata, omnia illis in locis ardebant ideoque et ipsum Haeresiarcham Lutherum et eius intimum comitem Philippum Melanchtonem aliosque asseclas fere de facie noverat, Saxoniam identidem invisens. Postquam 17 aetatis annum Francofordiae attigisset, sive metu ac odio haeresis, sive quod omnia confuse audiens parum proficeret, rediit in Poloniam et Cracoviae operam dedit litteris Baccalaureique laurea in Academia donatus, Posnaniam repetens mercatura se occupabat fere per septennium. Eius occupationis pertaesus, iterum studiis gravioribus se se dare constituit et post de statu vitae decernere. Romam ergo proficiscitur et inprimis cursui Philosophiae, licet antea Cracoviae illi studuisset, auditor fuit eoque expedito Theologiam Scholasticam aggressus est. Sub tempus eius Romanae commorationis contigerat felix obitus B. Stanislai Kostka, cuius ille funus pie comitatus, non multum post serio secum de reliquo vitae statu consilium iniit et subductis rationibus omnibus, animum ad Societatem nostram appulit. Tyrocinium igitur Societatis Romae ingreditur, Anno 1571 ultima Martii, eoque expleto Theologiam Scholasticam, cuius iam ante unum fere

Annus 1613. 99 annum expediverat, per triennium continuat tknto profectu, ut iussu Superiorum Doctor Theologiae ibidem creatus fuerit, in magnaque tum doctrinae, tum probitatis opinione apud praecipuos quosque nostros fuerit et maxime apud Claudium Aquavivam, quem commilitonem studii Theologici habebat. Fuit etiam in Collegio Romano, sub tempus suorum studiorum, Magister Novitiorum secandi anni constitutus. Post a Beato Francisco Borgia, tertio Societatis nostrae Praeposito Grenerali, cum aliis in Poloniam missus, illis verbis: Mitto vos, ut eatis et fructum afferatis et fructus vester maneat; variis in locis Rectoris et Superioris munus obiit et magna ex parte simul Concionatorem egit nempe: Pultoviae, Iaroslaviae, Posnaniae, Cracoviae, fereque gubernationis eius 18 anni numerabantur. Sed celebris fuit eius commoratio Vilnensis, ubi et Theologiam Scholasticam profitebatur et Praedicatoris verbi Dei e loco superiore, maxima cum satisfactione ac fructu, officium non paucis annis sustinuit. Triumphabat haeresis sicut per totam Litianiam, ita potissimum Vilnae, quae est Lituaniae Metropolis. Omnia Pseudoministris Calvinisticis et Lutheranis, rudi populo imponentibus eumque simul cum Proceribus ex castris Ecclesiae abducentibus, plena erant. Ubi vero P. Grodicius singulari eloquentia, eximia et ad captum auditorum accomodata eruditione et utrisque potentiore vitae probitate, fraudes ac mendacia impostorum manifeste ostendere coepit, admirabilis facta est rerum commutatio. Plurimi ex plebe et postea ex viris illustrioribus fraudes proditas exhorruerunt et levitatem agnoscentes gemebundi, erroribus abiectis, ad Ecclesiam, a qua recesserant, redierunt. Valde commode sub illud tempus S. Romanae Ecclesiae Cardinalis Georgius Radivilus, Dux in Olika et Nieswies, Episcopus Vilnensis*), saepius Vilnae commorabatur ordinariusque fere, cum ingenti Procerum Lituaniae comitatu, auditor Concionum Patris Grodicii esse solebat, in quibus ille ita, ut tempus illud et auditores postulabant, efficacissimas et ferventissimas de controversis in fide quaestio- Doctor Theolo- giae crea- tur, Mittitur in Polo- niam, Guberaat in variis locis, Vilnae Theolo- giae Pro- fessor, Conciona- torque contra haereti- cos effi- cax, Ob con- troversas de fide concio- nes. *) Cardinalis Radivilus gerebat episcopatum Vilnenscm inde ab a. 1579—1590.

Anuus 1613. 10. Libri ab eo scripti. Quadripartitarum Concionum materia. 11. Devotio eius, Et humilitas, nibus instituebat Conciones. Tanta vero evidentia adversariorum fraudes et cavillationes demonstrabat, ut ne hiscere quidem Calvinisticae perfidiae Ministri, quorum plurimi Vilnae morabantur, auderent. Et si aliquando nonnulli ex praecipuis aliquid contra eum in lucem edidissent, quod duo forsan attentarant, ita statim ab eodemrefutabantur, ut perpetuum iis imponeretur silentium. Non solum autem voce, sed et scriptis Ecclesiae prodesse volens, non pauca reliquit laborum suorum, tam nativa quam latina lingua monimenta. Scripsit enim Polonice: 1° Regulas Fidei haereticorum, quibus demonstrat haeresiarchas non Scripturam sacram, sed sui cerebri somnia pro regulis habere. 2° Conciones sex de usu Sacramenti Eucharistiae sub una specie. 3° De emendatione Kalendarii Gregoriani Conciones duas. 4° Conciones duas de purgatorio, quas habuit Vilnae in duorum Principum exequiis. 5° Evangelicum, seu Dialogos duos, quibus probat ex ipsorum principiis, haereticos non esse Evangelicos. 6° Scripsit Latino idiomate Concionum Tomos octo, pro Dominicis totius anni et Christi Domini certis festivitatibus, in quibus singulis quaternas Conciones secundum quatuor illas virtutes: Fidei, Spei, Charitatis, Timoris Domini prosequitur. Et quidem in spe, tum varios. actus spei, tum sensum literalem Evangelii, variasque morales doctrinas: in fide, ea quae Evangelium contra haereticos proponebat: in Charitate, ea quae ex Evangelio ad Dei amorem accendunt, et deinque in timore illa, quae ex Evangelio timorem Dei incuterent, pertractat. Addunt nonnulli Concionem eius de probandis spiritibus Polonicam, quam ego non vidi. Puto tamen eam in praedictis eius Concionibus inclusam. Inter tot labores optimus Pater non deerat sibi, nam et instituti erat tenacissimus et piis exercitiis maximeque orationi addictissimus. Iam sacrosanctum Missae Sacrificium non solum devotissime singulis diebus expediebat, sed etiam illo finito, per mediam horam genibus flexis orationi se dabat. Magnae eius animi demissionis et contumeliarum tolerantiae unum duntaxat iam exemplum proferemus. Publica per civitatem via transeunti, puer haereticus, sive nominis Catholici odio, sive aliqua alia

Annus 1613. 101 ex causa, faciem eius conspuii Eam ille iniuriam patientissime sustinuit et ne verbo quidem ullo prosecutus est. Adverterat hanc impudentiam procacis pueri matrona Catholica et rei indignitate exardescens, poenam tanto facinori debitam exposcere ac divina humanaque iura violata coepit inclamare. Quodque dum ferventius agit, ecce tibi in vicina seditio excitatur. Cognita hac re P. Grodicius, feminam supplex adit, ut honoris sui defensionem tali modo susceptam, omnino deponat petit, addens nihil sibi honorificentius accidere posse, quam aliquid iniuste pati, maxime si odio religionis id illatum fuerit. Hac animi sui testificatione et mulierem admiratione suae virtutis defixit et nascentem in plebe tumultum statim cohibuit. Non deerant multae aliae in eo virtutes, sed hae sufficiant. Vitam adeo pie transactam pia mors subsecuta est, post consueta Ecclesiae omnia Sacramenta suscepta diligentissimamque ad eam praeparationem, 4a huius mensis, ut diximus, in Collegio Posnaniensi maximoque concursu civium funus eius in templo Collegii peractum. Vixit annis 72, ex quibus 43 Societati dedit. Professus 4 votorum Vilnae factas, Anno Domini 1586, circa festum S. Iacobi Apostoli. Romae ad instantiam Illustrissimi D. P. Wolucki Episcopi Luceoriensis, Oratoris Serenissimi Regis, variae obtentae in fine legationis indulgentiae, 14a huius mensis, quae postea per Regnum Poloniae erant sparsae. Hoc eodem mense datae sunt Resolutiones dubiorum circa professionem fidei a filiis schismaticorum faeiendam, per Theologos Romanos, quae sunt tales. 1° Licet filiis Schismaticorum, factis Catholieis, ad praeocupanda et vitanda impedimenta et difficultates, cum parentibus communionem sumere et confiteri apud Schismaticos, rite in caeteris administrantes Saeramenta, etiamsi praedicti filii non urgeantur, praesertim si praevideant se urgendos a parentibus, nisi per se ipsi praestent. 2° Si ab iisdem filiis quaerant parentes, an mutaverint fidem. Si ex circumstantiis et communi modo loquendi animadvertant, nomiue fidei intelligi ab iis ritus et caerimonias proprias Orientalis Ecclesiae (quod saepe contingit apud Graecos) possunt libere respondere, se non mutasse, quia etiamsi facti sint Catholici et ad tempus usurpent ritus Latinorum, parati sunt, saltem dum vivunt sub potestate patria, retinere ritus suos, dum vivunt inter Ruthenos. 3° Si autem nomine fidei intelligere putentur parentes fidem credendorum, in quibus Graeci et Latini dissentiunt, possunt vere et Catholici Mors. 12. Circa Pro- fessionem fidei filio- rum schi- smatico- rum iuxta Theolo- gos Ro- manos observan- da 1° 20 3°

Annus 1613. 4° 5° 6° 7° Eleaemosyna. 13. Sepulchrum no- vum in die Para- seeves. 14. Doro- theae Bar- zinae mortuae parentes, respondere, se nunquam mutaturos illam fidem, quam a SS. Patribus: Basilio, Chrysostomo et caeteris accepit et servat Ecclesia Dei, et anathema illi, qui secus credit et docet. 4° Si iidem filii Schismaticorum interrogentur, an communicaverint sub una tantum specie more Latinorum idque prodere sit illis gravi incommodo, quia hoc non spectat ad protestationem fidei, possunt uti aequivocatione tali et eo modo, quali et quo modo licet uti in rebus magni momenti, quas celare possumus iure nostro, quaiis est secundum aliquos: Non communicavi ita, ut tenear hic et nunc dicere. 5° Si nominatim interrogentur de articulo aliquo controverso inter Graecos et Latinos, puta: Processione Spiritus S. quid sentiant, possunt respondere, se quidem in his subtilitatibus Theologicis non esse versatos, ut possint tanquam Doctores dicere propriam sententiam, credere tamen ac profiteri eam fidem, quam de eo articulo tenet Ecclesia Dei a S. Spiritu per SS. Patres: Basilium etc. instituta et edocta. 6° Quod si urgeantur ita, ut precise respondeant ad interrogata, neque possint ab his interrogationibus parentes alio avertere, tenentur etiam cum periculo vitae confiteri veritatem fidei. 7° Similiter etiam quidquid ab illis exigatur in contemptum Ecclesiae Catholicae et ad professionem schismatis spectans, si id eiusmodi sit, ut moraliter credi et censeri possit vergere vel in contemptum Ecclesiae, vel in protestationem schismatis, non potest eis magis licere, quam schisma ipsum et contemptus Ecclesiae. Hanc resolutionem P. Gaspar Sawicki, dum Romam cum Illustrissimo Paulo Wolucki Episcopo Luceoriensi, Legato Regio, ad Pontificem ivisset, propria manu descriptam, in Provinciam detulerat. Pecuniaria eleaemosyna huius mensis erat florenorum 153, nempe a Virgine Barbara Langowna florenos 100, a D. Stanislao Rab Consulari floreni 10, a reliquis reliqua. Res submissae florenis 114 sunt aestimatae. A. D. Elisabetha Ozieblowska de Cergowa sub oppido Dukla, duo vasa vini, ab aliis, pisorum coreti tres, carnes, pisces et alia. In die Sacro Parasceves, qui in 5am Aprilis inciderat, nova structura sepulchri in templo nostro comparuit, ita opere arculario accomodata, ut aliis etiam annis servire posset, paucis vel additis vel detractis, ne videlicet quolibet anno ex integro omnia extruerentur. Eadem die caeremonias expediebat festi apud nos R. D. Sebastianus Nucerinus Canonicus Scarmiriensis Devota insuper de Passione Domini puerorum lingua nativa poemata adhibita ad sepulchrum, alternante lugubri musica. Andreas Dabski et Ioannes Odorovius Sacerdotes facti 7a huius. Insignis et multorum annorum Benefactrix nostra, Perillustris Dorothea Barzina ab Ojrzanowo, Palatina Cracoviensis Vidua, hanc vitam mortalem cum illa immortali, 9a huius mensis (licet quidam 10am diem assignent) commutavit. De hac aliqua hic breviter perstringenda. Parentem habuit

Annus 1613. 103 Petrum Gorynski, Palatinum Masoviae, matrem Agnetem Sobocka, cui tres fratres magni viri erant in Republica. Nam Thomas Sobocki Supremus erat Regni Cancellarius; Briccius, eius germanus, Castellanus Gostinensis, Praefectus Ravensis; Iacobus Pocillator Regni, ut interim de sororibus nihil dicam, quae etiam cum maximis viris coniugium inierunt. Primus maritus eius fuit Minski, cum quo genuit Stanislaum Minski, prius Palatinum, postea Regni Vice Cancellarium, qui inter caetera erga Rempublicam merita, et Regius erat apud Clementem VIII Pontificem Maximum Orator et Canonizationis Sancti Hyacinthi efficacissimus promotor. Ea enim opera ac industria eius ad finem deducta, rediens in Poloniam, vexillum in numerum Sanctorum relati S. Hyacinthi, Cracoviam ac deinde in ipsum SSae Trinitatis Patrum Dominicanorum templum, intulit. Mortuo primo marito, nupsit deinde Stanislao Barzy Curiae Marsalco et Palatino Cracoviensi, cum quo cum non diu vixisset*), reliquum vitae tempus in divino, usque ad mortem, consumpsit obsequio. Post adventum vero nostrorum Cracoviensem, Societatem nostram mirifice est complexa et sub eius directione in ordine ad conscientiam rerumque spiritualium praxim fere triginta annis vixit, maximamque solidarum virtutum congeriem adepta est. Orationi et contemplationi ita fuit addicta, ut quotidie a primo Sacro ad ultimum flexis genibus ad crates summi altaris, magna devotione et rarissimo aliorum exemplo, per quinque vel interdum per sex horas perseveraret. Sancto Poenitentiae et Eucharistiae Sacramento bis qualibet hebdomada et ter interdum, occasione festorum intervenientium, se se reficiebat, et ad utrumque tanta praeparatione accedebat, ac si nunquam antea ulla praeparatio antecessisset. Humilitas et adversarum rerum tolerantia summa in ea fuit communisque opinio de illa erat, quod non posset irasci. Prudentia, qua singulari pollebat, iucundissimos mores condiens, omnibus erat carissima, ab omnibus maximi fiebat, ab optimis et nobilissimis quibusque eius conversatio expetebatur. Societatis nostrae tanta Benefactrix, ab eo tempore quo eam agnovit, fuerat quanta solet esse pientissima mater erga filios. Inter plurimas ordinarias eleaemosynas, quas Domui S. Barbarae submittebat, erat etiam illa circa infirmos nostros, ut videlicet omnibus sive Sacerdotibus sive aliis, Sacris non initiatis, et tempore infirmitatis, et tempore convalescentiae, cibos convenientes pararet. Ne vero ea in re aliquam nostri difficultatem facerent, ab ipsomet Admodum Reverendo Patre Nostro Generali obtinuerat, ut nostri omnino hanc eius beneficentiam acceptarent. Mirum est quam diligens ea in re exhibenda fuerit et quanta solertia ac industria de quolibet nostro infirmo statim intellexerit, quamque accurate pararit cibos ac in ollulis, ad id iam destinatis, domum nostram miserit. Ordinem diei talem fere habuit. Totum tempus matutinum in templo S. Barbarae, a primo Sacro ad ultimum, uti diximus, humi genibus defixis, orationi dabat et diebus festis Concioni nostrorum attentissime intererat. Prinras maritus Minski. Secundus Barzy. Eius viduitas, orationis studium, Sacramento- ram frequentatio, virtutes solidae Beneficia erga Societatem. 15. Ordinem diei qua- lem habu- erit. *) Stanislaus Barzi 1571.

Annus 1613. Abiectiorum operum in ea exercitia. 16. Per duos dicuses ad eius corpus mortuum nostri Sacra faciunt. Eleaemosyna. Nicolaus Mniszeh, Palatinus Sendomiriensis moritur. Liber contra Arria- Pomeridiano tempore, vel in aliis etiam templis, maxime dum in illis supplicationes publicae fierent, ad finem omnium divinorum officiorum permanebat. Quoniam autem plurimae Virgines nobiles et aliae egentiores cum illa morabantur, magnum erat templi nostri ornamentum, dum illud ordinarie cum toto suo comitatu adiret. Diebus tamen ferialibus, post unum vel alterum Sacrum auditum, totum fere snum gynaeceum, una vel altera penes se relicta famula, domum ad labores varios remittebat, ipsamet omnia Sacra audiens. Circa finem vitae nihil ex cibis capere voluit, nisi prius aliquis nostrum eius mensae accumberet et prius aliquid, illa praesente, cibi caperet, debebantque nostri pio huic eius affectui satisfacere. De visitatione xenodochioram, de abiectiorum operum alacri exercitio nihil iam dicendum. Ex eo quod Anno Domini 1583 n. 45 annotavimus, de domo pro nobis empta ad templum S. Barbarae, quam antequam ingrederemur, Palatina praedicta totam propriis manibus, cum suo comitatu lavit et purgavit, ut mundissimam intraremus: facile est colligere, quanto affectu infima quaeque exercitia appetierit et quando licuit aggressa fuerit. Quid multa? Non nobis tantum, sed toti Cracoviae acerba eius mors accidit, ob tantum virtutum omnium exemplar, e vivis sublatum. Quia vero sepultura eius in nostro templo ad 25am Iunii erat dilata, ideo nostri ad corpus eius domi suae, certo in loco depositum, singulis diebus per duos menses Sacra funebria habebant. Alexandrovicis, 13a istius mensis, Academici noctu domum Pseudoministri haeretici invaserunt, spoliaverunt, exusserunt et ipsum Ministrum vulneraverunt. Unde postea non leves tricas sunt experti. Accepimus hoc mense eleaemosynae in pecunia florenos 614. Nempe a Reverendo D. Ioanne Krasinski Cantore et Canonico Cracoviensi, 12a huius mensis defuncto, legatos florenos 500. A Magnifico Domino Wolski Curiae Marsalco florenos 39. Quaedam Virgo, per R. D. Iacobum Sacristianum, florenos 40. A Magnifica Domina Bilska florenos 20. Ab aliis alia minutiora. Res perceptae constiterunt florenis 75. In butyro, caseis, tortis Paschalibus et carnibus ac piscibus floreni 60. In vino floreni 10, et alia minoris momenti. Moritur 16a Maii Palatinus Sendomiriensis Perillustris D. Nicolaus Mniszeh, vir clarissimus et Reipublicae amantissimus, sed ob infelicem Demetrium fictum, Moschorum Ducem, cui filiam suam Marinam in coniugem dederat, valde infelix, ut ex iis quae superius perscripta sunt, manifestum est. Prodiit Cracoviae impressus, 19a huius mensis, liber P. Martini Smiglecii cum titulo: Verbum Carofactum est; de di-

Annus 1613. 105 nos P. Smiglecii. 17. Voto facto ad B. Sta nislaum Kostka quidam convales- cit. Summa in villis By- czow et Ryczo- wek. Sophiae Chwalo- wnae Be- nefactricis mors. Oratio 40 horarum. Eleaemosyna. Venit Cra- coviam R. P. Visita- tor. vina Verbi Incarnati Natura, contra novorum Arrianorum errores, non dissimilis aliis opusculis, ab eodem authore, contra Filii Dei hostes editis. Rediit Eoma Paulus Wolucki Episcopus Luceoriensis, Legatus Regius, 24a Maii, cum quo simul P. Gaspar Sawicki noster rediit salvus et incolumis. R. D. Joannes Sokolowski de Zakroczyn Poenitentiarius Cathedralis, in gravissima febri constitutus, 25a huius mensis, voto facto ad Reliquias B. Stanislai Kostka Sacrum celebrandi certasque orationes recitandi, statim convaluit ac voto satisfecit. Hoc mense D. Martinus Dobroszewski Burgrabius Cracoviensis, ad acta arcensia Cracoviensia fecit inscriptionem Domui Probationis apud S. Stephanum decem millium florenorum, super villas D. Nicolai Wolski Marsalci Regni, Ryczow et Ryczowek dictas, eo fine ut nostri, summa restituta, solvere possent summas censuales in villas Zielenice repositas et bona Zielenicensia tot oneribus liberare. Hoc praeterea mense mortua est et in nostro templo ante altare B. Patris Ignatii sepulta, Sophia Chwalowna civis Cracoviensis, nostrae Societatis amantissima et propugnatrix egregia ac benefactrix non contemnenda, ut ex iis eleaemosynis, quae post eius mortem ex eius supellectili in Junio et in Julio mense nostrae domui sunt redditae, satis constat. Obiit 50 fere suae aetatis anno, ob singulares animi dotes non nobis tantum, sed aliis etiam externis valde chara. Assignant nonnulli duodecimam huius mensis diem eius morti, sed plures de ea silent, supponentes tantum isto mense eam mortuam. Denique isto eodem mense pro instantibus Regni necessitatibus 40 horarum supplicatio in templo S. Barbarae per Petrum Tylicki Episcopum Cracoviensem instituta fuit et consueta hominum frequentia ac devotione peracta. Eleaemosyna huius mensis erat in pecunia floreni 186, nempe post mortem Dominae Danielowae Retermandownae floreni 100. Post mortem item R. D. Alberti Mansionarii B. M. V. (qui etiam dum vixit non paucas eleaemosynas nobis submittebat) floreni 24. Ab Illustrissimo Petro Tylicki Episcopo Cracoviensi floreni 20, alii ab aliis. In rebus accepimus florenos 84, nempe a Magnifico D. Andrea Bobola Supremo Cubiculi Praefecto tritici metretas 20, a D. Martino Dobroszewski siliginis metretas 5, et reliqua minutiora ab aliis. Quanquam a Domino Georgio Pipano, qui receptas, longi temporis ex eius apotheca pro nobis missas, nobis donavit nec earum pretium nobis manifestare voluit, satis magna erat eleaemosyna. Venit Cracoviam R. P. Joannes Argentus Visitator, 12a Junii, cum suo socio P. Martino Lascio, divertitque ad S. Stephanum ob pedem laesum, quem ibidem curabat et interim varias consultationes de rebus Provinciae Wielewicki Histor. Diarii III. 14

Annus 1613. 18. Missio in Hunga- riam. Magnus laboris campus nostris apertus. Varii fructus huius Missionis. 19. Fx primo- ribus hae- reticis u- nus qui Catholi- cumlaese- rat fustua- rium su- bit. Catholicam sepulturam sibi Catholici gratu lan- cum P. Petro Fabricio Provinciali, P. Gawronski, P. Smiglecio Martino, P. Adriano Radziminski, P. Gaspare Sawicki aliisque, quorum priores tres superiori mense Cracoviam venerant, instituebat aliquot diebus mane et a prandiis. Perillustris D. Georgius Druget de Humanai Oomes, misit Domui S. Barbarae duo vasa vini eleaemosynae, 14a huius mensis, et simul petiit ut simul aliqui nostri Sacerdotes ad vicinas Hungariae partes, eas praesertim, quas gens Sclavonica incolit et idiomate Polonis non omnino ignoto utitur, ob auxilium animarum mitterentur. Delecti statim ad eam rem duo: P. Jacobus Mostowski et P. Albertus Fabricius et per quinque integros menses ea in missione sunt commorati, maximo cum fructu et consolatione eorum, circa quorum salutem laborabant. Qui quidem laboribus nostrorum recreati, saepius apud Superiores urserunt, ut et diutius nostri apud eos morarentur et postea frequentius desertos reviserent, omnia pro sua tenuitate ad nostrorum sustentationem necessaria, magna cum alacritate offerentes. Tanto vero maior tunc nostris apertus erat campus in laboribus circa auxilium animarum, quanto maior defectus Sacerdotum tunc erat, etiam eorum qui Parochi munus obire possent. Nam et Cracovia cum magna parte Minoris Poloniae peste erat infecta et reliqua Hungaria bellis ardebat, ideoque neo hinc nec illinc advocari poterant. Non incommode vero contigerat, ab illis partibus, in quibus nostri laborabant, Pseudoministros haereticos abfuisse ac nullum impedimentum nostrorum laboribus obiecisse Unus tamen ex eis septuagenarius ad Catholicam fidem erat reductus. Plurimi vero Catholica in fide nutantes confirmati, plurimi ab haeresi, tum Lutherana tum Calvinistica abducti, plurimi pueri aqua lustrali baptismatis abluti, plurima matrimonia ritu Catholico benedicta. Ex Ruthenis Popis quinquaginta, schismate reiicto, Vicario Christi manus dederunt et unito Vladicae se se subiecerunt, quibus etiam , quod extra aedem sacram nullo vestis aut tonsurae discrimine internoscebantur a plebe, persuasum est, ut clericis idoneo amictu utereutur, qui eos secerneret a plebeis et simul a quotidianis contumeliis iniuriisque vindicaret, quo nomine honorificas immunitatum praerogativas optimus huius loci Dynasta iis impertiit. Res etiam tunc una contigit ad haereticorum iniurias, quas Catholicis inferebant, retundendas non inefficax. Ex factionis Evangelicae primoribus unus plebeium Catholicum, tenuis fortunae hominem, verberibus mulctarat atrociter suoque scelere ita gaudebat, ut citatus, non modo crimen non inficiaretur, sed etiam gloriabundus apud Judices factum suum venditaret. Verum cum decreto Iudicum ad ipsas curiae valvas fustuarium subiisset, deposuit pervicaciam et Catholicorum quietem ac libertatem asseruit. Momentum etiam non leve habuit ad suscitandam in populo venerationem Catholici ritus circa sepulturas, procuratum funus matronae fre quenti ac religiosa pompa, habitaque insuper concio de Catholica sepultura et de praerogativis morientium in Ecclesia, deque infelici obitu a fide aberrantium, cuius auditione plebs suum sibi reditum ad Catholica sacra mirifice gratulata est, sicuti et ante, dum revocatis sacris caerimoniis, in an-

Annus 1613. 107 tiquae pietatis possessionem ac usum se redire animadvertens, magno exiliebat gaudio et praeteritam iacturam lachrymis prosequebatur. Discedentes nostros a se, non minore dolore quam si filii a Parentibus inviti avellerentur, prosecuti sunt, eorum iterum reditum postulantes. Cum varia dubia occurrerent ocasione Vladicarum unitorum, qui Sedi Apostolicae obedientiam exhibuerant Romae, Anno 1595, 23a Decembris, de qua supra fuse actum, agitabatur etiam illa quaestio saepius, an Latini ad Graecum ritum et Graeci ad Latinum transire possint, consultusque ea de re erat R. P. Noster ex hac Provincia. Et responderat quidem R. P. Generalis, 15a istius mensis, P. Argento Visitatori: Quod Latini non possent transire ad ritum Graecum, licet Graeci possint ad Latinum, quod responsum inter Resolutiones Casuum Conscientiae in libro tertio Ordinationum inscriptum est. Sed postea, Anno 1625, Congregatio de propaganda fide suasit, ne nostri ad ritum Latinum Graecos alliciant, quod etiam nostris suaserat, 20a Februarii eiusdem anni, Joannes Baptista Lancillotus, Nuncius Apostolicus*), ut suo loco videbimus. Mandavit brevi post Admodum R. P. Noster, nempe 22a Junii, ut scripta nostrorum de libero arbitrio prius Romam mittantur, antequam edantur, talibus verbis: Ea quam S. Sedi Apostolicae debemus obedientia, simul una is, quo in Societatis nostrae bonum nomen et tranquillitatem ferimur, affectus, coegerunt nos ad V. R., quod etiam ad alios Provinciales damus, scribere commendareque impensius, ne qua deinceps a nostris scripta, quae de libero arbitrio quovis modo tractant, ulla ratione in Provincia edi permittant, quin ea prius ad nos Romam mittantur, prout SSmus. Dnus. Noster a nobis exigit nosque alias commendavimns. Romae 22 Junii 1613. Obiit sine Sacramentis (cum tamen ad ea sumenda diligenter moveretur) Hieronymus Powodowski, Canonicus Cracoviensis et Archiepresbyter Parochialis templi Beatissimae Virginis, 23a huius, quo tempore in praedicta parochia Oratio 40 horarum peragebatur. R. P. Argentus novum Praepositum Domus P. Martinum Lascium, 24a huius, renunciavit, qui statim in locum P. Stanislai Krzywokolski successit. Eadem die Petrus Tylicki Episcopus Cracoviensis, Dominum Zebrzydowski Palatinum Cracoviensem et nostros simul cum illo, in refectorio S. Barbarae prandio solemni excepit. Peracta sepultura in templo S. Barbarae, Dorotheae Barzinae Palatinae Cracoviensis, 25a Junii, de qua 9a Maii multa scripsimus. Deductum corpus tur et alias caerimo- nias resti- tutas. 20. An Latini possent transire, ad ritum Graecum et e con- trario. Scripta de libero arbitrio prius Romam mit- tenda. Hieronymi Powodowski mors. 21. P. Marti- nus Las- cius fit Praeposi- tus Do- mus. Sepultura Palatinae *) J. Lancellotti, Episcopus Nolanus, erat in Polonia Nuntius inde ab a. 1622—1626.

Annus 1613. Cracovi- ensis Do- rotheae in nostro templo. Fenestrae templi no- vae. Eleaemosyna 22. P. Stani- slaus Ga- wronski fit Provin- cialis. De duplici modello fabrica- rum Ro- mam mit- tendo. eius ab omnibus Religiosorum et Confraternitatum Processionibus ad nostrum templum. Theatrum ante maius altare, longum cubitis quatuor, latum tribus, altum unum cubitum et medium, cum triplici graduum ordine, erectum fuit, maioribus candelis albis octo et minoribus octoginta instratum, inter quae cadaver fuit depositum. Sacrum ab Episcopo Cracoviensi solemniter celebratum. Concio, medio Sacro, a P. Alberto Rosciszewski habita. De spoliis ita conventum erat, ut templo nostro tela pannusque sarcophagi et pannus vilior cederet, templum vero certam pecuniam decem Vicariis nomine eleaemosynae daret. Quanta vero haec esset pecunia nihil notatum invenio. Offertorium, casu, Capellanis Episcopi cessit. Candelae demum et faces omnes templo nostro sunt attributae. Fenestrae duae novae pro antiquis, versus officinas Laniorum, ex utraque parte maioris altaris, hoc mense constitutae sunt ex piorum eleaemosynis, quae multum lucis et splendoris templo addiderunt. Huius mensis erat eleaemosyna in pecunia floreni 96, nempe ex rebus venditis Virginis Sophiae Chwalownae floreni 40, A. D. Reczalski Archidiacono floreni 15. A. D. Gregier floreni 14, reliqui ab aliis. Res submissas accepimus florenis 177. A Domino Homonai vasa vini duo. Post mortem Palatinae Barzinae cochlearia argentea et alia suppelex stannea, quae constiterunt florenis 70. A Domino Alexandro Komorowski decem sexagenae caseorum. R. P. Argentus, 6a Julii ante vesperem, post habitam exhortationem renuntiavit novum Provincialem huius Provinciae P. Stanislaum Gawronski, qui P. Petro Fabricio successit. Varia, circa idem tempus, ab eo Superiorum mutatio erat facta, nam P. Georgius Tyszkiewicz Collegii Posnaniensis, P. Albertus Czerniakowski Calissiensis, P. Petrus Fabricius Torunensis, P. Nicolaus Cyrowski Jaroslaviensis, P. Joannes Wielewicki Leopoliensis, Rectores erant facti. P. Matthaeus Varsaviensis Superior Residentiae Premisliensis (successerat P. Wielewicki) et alii in locis novis novi Superiores non pauci sunt constituti. Venit Roma Ordinatio R. P. Nostri Aquavivae, 13a huius mensis, de duplici modello fabricarum in urbem mittendo, talibus verbis: Quod pridem monitam voiuimus V. Ram sicuti et caeteros Provinciales, id nunc denique monemus. Visum scilicet operae pretium fore, si cum ad nos aliqua mittitur recognoscenda fabricae cuiuscunque nostrorum domiciliorum idea, duplex omnino in urbem mittatur, nempe ut hic altera asservetur, altera recognita et sic, ubi opus erit, correcta in Provinciam remittatur. Sic enim utrobique facilius et manifestius de illis constabit, quae postmodum ut fere usu venit cognosci oportere continget. Nam de apta delineatione acurataque situs aedificii, partium atque dimensionum declaratione, quod dici possit, id satis per se intelligitur faciendum et V. Rae curandum omnino. Cuperem igitur, ut hanc ordinationem R. V. curet in sua Provincia, uti res feret, diligenter observare. Ad haec omnium precibus et SS. Sacrificiis me commendo. Romae 13a Julii 1613. Relicto Memoriali pro Superioribus huius

Annus 1613. 109 Provinciae et admissis, 14a huius mensis, ad Vota Coadiutorum Spiritualium Formatorum, P. Adamo Makowski et P. Stanislao Pakosz in suo Sacro, R. P. Joannes Argentus discessit per Maiorem Poloniam in Lituaniam, 15a Julii. Pater vero Gawronski cum P. Martino Smiglecio discesserant sub idem tempus in Russiam. Peracta Renovatio Votorum pro iis, qui ea indigebant, 25a huius, per P. Praepositum. Misit duplicem ordinationem R. P. N. Generalis 26a istius mensis: la erat de Praefectis Spiritualibus et Superioribus, quae in Ordinationes impressas postea relata fuit et tota in formandis praedictis personis consumitur; 2a ne Romam in uno negotio et ad P. Nostrum et simul ad alios scribatur, multiplicando litteras non necessarias, cum praesertim litterae ad R. P. Generalem communicari soleant PP. AssistentibuSi B. Patris Nostri festum maxima hominum, Sacramenta Poenitentiae et Eucharistie usurpantium, frequentia obiimus, ultima huius mensis. Accepimus hoc mense eleaemosynae in pecunia florenos 115: ab executoribus testamenti Sophiae Chwalownae florenos 60, a R. D. Thoma Oborski florenos 24, et ab aliis reliqua. In rebus accepimus florenos 186. Nam supellex Virginis Chwalownae varia cum 12 cochlearibus argenteis constitit florenis 140. Tela linea, a Perillustri Domina Dorothea Tęczyńska data, florenis 16 et reliqua ab aliis minutiora. Putabant nonnulli nostri, non esse in nostra Provincia suflicientes pro docendis litteris humanioribus, ideoque aliunde advocandos, non sine magno sumptu, censuerunt. Advocati igitur venerunt ex Belgia Cracoviam, 2a Augusti, P. Nicolaus Sufius et P. Carolus Malapertius et nostros Academicos duobus vel tribus annis coeperant docere, sed res ista valde male successerat. Nam et tot labores, quos nostrates, docentes praedictas litteras ac simul cum variis lectionibus scriptiones discipulorum corrigentes, subeunt, isti Belgae aiebant se non posse subire et rationem victus nostram noxiam sibi esse arbitrabantur et denique ipsimet advertebant, non deesse in hac Provincia tam Poetas quam Oratores insignes. Itaque aliquot posi annos remitt1 in suam Provinciam debebant inutilisque erat sumptus in iis advehendis ac revehendis. P. Stanislaus Krzywokolski, 12a huius mensis, missus est Staniatkos ad Moniales ibique sex diebus manens et Confessionibus Monialium excipiendis et Exhortationibus ad easdem faciendis vacabat, non sine fructu. Pestis initia a vectoribus Germanis, merees in Clepardiam adferentibus et a quodam Judaeo ex Silesia delatae, circa 20am huius coeperunt apparere in longa platea apud quendam Georgium, inde in eadem platea apud Foxium Chirurgum. Post manifestissime in Monasteriis PP. Franciscanorum et PP. Bernardinorum graviter lues haec desaeviit plurimosque Eeligiosos de medio sustulit. Atque ita, civitate gravi timore perculsa, primarii quique cives ad varia loca contulerant sese. Gradus P. Makowski et P. Pakosz. Ordinatio duplex Patris No- stri. Eleaemosyna. 23. Advocati ex Belgia pro docen- dis hu- maniori- bus, sed id non succe- ssit. Pestis Cracoviae unde orta.

Annus 1613. 24. Machina- tiones Hieronymi Zaho- rowski contra Societatem. Amotio- nem a Theologig acerbe fert, Litteras contra So- cietatem scribit, easque falsissimas et contume- liosissimas, Nomine suo non apposito. 25. Mittit easdem ad loca Regni varia. Hoc mense 23a, id quod pridem P. Hieronymus Zahorowski contra Societatem coquebat, publice prodere ac promulgare coepit De hoc homine et de eius variis machinationibus contra Religionem nostram, quia nobis saepius agendum erit, ideo hoc loco aliqua initia eius perditae voluntatis (quam tamen ille, non paucis ante mortem annis deflebat) breviter perstringemus. Erat is nobilibus in Volhynia parentibus natus, magnisque familiis cognatione coniunctus, ingenio non malo sed astuto et profunditate ac defectu candoris instructissimo. Postquam humaniores litteras et cursum Philosophicum in Societate expedivisset, ad Theologiam scholasticam audiendam applicatus erat, quia tamen ad eam perficiendam iudicatus est insufficiens in consueto examine, ideo ab ea amotus erat et ad tertium annum Jaroslaviam missus, quo finito Sendomiriae, ubi tunc Superiorem P. Adrianus RadzimiAski agebat, in scholis inferioribus docere est iussus. Acerbe ferens se a Theologia amotum et hostilem animum contra Superiores gerens, coepit plurimas litteras ad varios Regni proceres aliena manu scribere (nam cum nonnullis pueris, quos docebat, se se claudebat iisque praedictas litteras dictabat). In iis atrocia contra Societatem confingebat. Quod fraudibus pueros ad Religionem suam alliciat; Quod nihil aliud intendat, nisi ut ii, qui ad Societatem veniunt bonis, si quae habent, spoliantur; Quod post accepta bona, eos qui illa inscripserunt, plurimis modis vexare non desinit; Quod alii Religiosi longe melius doceant, quam Jesuitae; Quod omnino necessarium sit alios Religiosos ad scholas advocare et Jesuitas relinquere. Haec et his similia, fusissime et ex professo in litteris praedictis exaggerabat et nomen suum non subscribebat, sed vel alienum, vel loco subscriptionis addebat, se cupere ut non ex nomine sed ex propenso animo nosceretur. Tales plurimas litteras cum parasset, hoc ut dixi mense, in varias partes Regni mittere coepit. Miserat et fasciculum similium litterarum Leopolim|, petens separatis litteris a Rectore Leopoliensi, qui tunc erat P. Ioannes Wielewicki, ut litteras iis, quibus inscriptae erant, nempe: Archiepiscopo Leopo-

Annus 1613. 111 liensi Ioanni Zamoiski, qui tunc nobis erat infensus, Domino Pocillatori Regni Sieniawski, Domino Officiali Leopolensi Pirawski, et aliis. Nihil fraudis subesse ratus praedictus Rector, coeperat litteras distribuere. Sed cum R. D. Officialis illi significasset, quae ad eum scripta essent nomine suppresso, tunc primum eognitus dolus. Et reliquae litterae, quae supererant, remissae ad R. P. Provincialem. Multi etiam ex Praelatis ac aliis externis, ad quos similes litterae erant missae, ut Episcopus Praemisliensis Stanislaus Siecinski, Ioannes Wielewicki Decanus Sendomiriensis, Magnificus D. Bal Benefactor noster Orosnensis et alii significarant P. Provinciali, ea quae ad illos scripta erant et de authore diligenter inquirebant. Nullo autem modo veniebat illis in mentem, unum ex nostris tam venenatorum scriptorum authorem esse potuisse. Brevi deprehensa re, P. Stanislaus Gawronski excurrit Sendomiriam et P. Zahorowski, convictum tot machinationum contra Societatem tot testibus (nam ipse omnia negabat) et maxime iis, quibus praedictas litteras dictabat, eiecit ex Societate. Quae postea ab isto et per istum hominem passi fuerimus, suis locis manifestum erit. In exhortatione Sodalitatis Beatissimae Virginis Assumptae, 23a huius mensis, indicatum est Sodalibus, ob pestis periculum imminens, a Conventibus solitis abstinendum esse. Itaque rebus Congregationis dispositis et servatis, Sodales per varia loca sunt dispersi. Submissa eleaemosyna hoc mense florenorum 63 in pecunia. Nam Executores testamenti Virginis Sophiae Chwalownae florenos 40 et R. D. Taranowski florenos 15 et alii reliquos dederunt. Res datae florenis 75 aestimatae sunt, nempe vas vini a Magnifico D° Castellano Żarnovicensi et bos unus a Palatino Cracoviensi D. Nicolao Zebrzydowski et minutiora ab aliis. Peste sumente incrementa, nostri ad varia loca Benefactorum se se contulerunt, circa 7am Septembris. P. Gaspar Sawicki cum P. Alberto Rosciszewski ad D. Georgium Pipanum Medicinae Doctorem Karniowicos, P. Hieronymus Budziwil cum P. Stanislao Anorio Domestico Concionatore, ad Dm Martinum Dobroszewski; P. Stanislaus Krzywokolski cum Luca Klein Jawczyeos; P. Fridericus Szembek ad suum Fratrem; P. Adamus Makowski Moravicos, propter Virginem Barbaram Langownam infirmam; P. Stanislaus Rozrazewski cum P. Valentino Rusconio et cum duobus fratribus commigrarunt ad S. Petrum. Iam domi manserunt P. Martinus Lascius Praepositus, Cognoscit de iis K. P. Pro- vincialis, Et re deprehensa ab eodem, eiicit ex Societate P. Zaho- rowski. Sodales Congregationis ob pestem dispersi. Eleaemosyna. 26. Nostri ob pestem ad varia loca dispersi. Domi mansit P. Praeposi-

Annus 1613. tus cum 4 Sacer- dotibus et 3 fra- tribus, Varia providens et pro do- mo et con- tra pes- tem. 27. Stanislai Wocichowicz vita et mors. Eleaemosyna. 28. Asculi in Italia quanta mutatio in melius per no- strorum adven- tum. qui etiam sub id tempus concionabatur in templo parochiali Beatissimae Virginis, nam in templo nostro a Concionibus abstinuimus; P. Stanislaus Zabielski, P. Valentinus Mathiae, P. Micbael Ponecius, P. Petrus Kamocki cum tribus fratribus. Quia vero et Monasteria erant infecta et saeculares Sacerdotes magna ex parte dispersi, ideo in nostros fere solos pondus et aestus diei recumbere videbatur. Unde perpetuo in excipiendis Confessionibus infectorum, in templo et in domibus, in plateis et suburbiis, in iisdemque infectis tum consolandis, tum eo modo quo fieri poterat iuvandis, nostri occupabantur, omnes tamen per Divinam gratiam incolumes evaserunt. Pater etiam Martinus Lascius Praepositus, prudens et providus, multis periculis obviam ivit, tum necessariis domui tempestive providens, tum remedia ordinaria quotidie contra pestem adhibens. Nam altaria tria, maius videlicet cum aliis duobus collateralibus, ab hominibus seiunxit. Confessionalia tria et subselia virorum ita erexit, ut halitus poenitentium pervenire non possent. Ad portam domus cancellos posuit, ne cuivis pateret accessus, et ut omnes in platea, tintinabulo pulsato, expectarent. Tam domi, quam in templo, praecipue tum dum Sacra Communio peragebatur varius suffitus adhibitus. Sicut vero nullae tunc erant in templo nostro Conciones, ita et nullus cantus, sed Sacramenta tantum Poenitentiae et SS. Eucharistiae administrabantur in silentio. Mortuus phtysi Stanislaus Wociechowicz, 29a Septembris, qui cum aliis fratribus per tempus pestis domi erat relictus. Erat is Lituanus et opificio, dum extra Religionem esset, sutor. In Societate Sartoris et Vestiarii munus ordinarie obibat, licet et nonnulla alia identidem. Erat vir modestus et devotus, sed debilis complexionis. Mortuus, munitus Sacramentis, aetatis suae anno fere 30 et Societatis anno septimo. Sepultus privatim in sepulchro parvo penes sacristiam. Ne vero eius privata sepultura aliquam pestis suspicionem populo faceret, in concione parochiali mors eius promulgata et antiquus morbus eius explicatus. Sacra funebria pro illo, more consueto, publice peracta et aliis in locis indicta. Per huncmensem accepimus eleaemosynae in pecunia florenos 63, nempe a Da Gortacka 23, a Da Celara florenos 10, a Da Sophia 10; reliquos ab aliis. In rebus erant floreni 80. A Domino Nicolao Komorowski lignorum decades tres. A. D. Porembski sexagena caseorum, vas butyri, pisces et carnes variae ab aliis. Quae in Octobri anni huius Asculi, in Piceno Italiae districtu, nostri cum civibus Asculanis fecerunt et quam feliciter Civitatem Asculanam in melius commutarint, quod P. Ioannes Argentus in sua ad Regem Poloniae Sigismundum III Epistola, Cracoviae 1620 edita, refert, dignum est, ut in nostram historiam referamus, ipsorummet Asculanorum civium verbis. Ita igitur illi ad Paulum Pontificem Maximum, inter caetera, ea de re scribunt. Beatissime Pater. Si Vestra Beatitudo posset videre mutationem morum,

Annus 1613. 113 quae in nostra civitate faota est, postquam ad nos venerunt Patres Societatis Iesu, ipsummet Asculum amplius non agnosceret. Senes antiqua odia deposuerunt, iuniores novas amicitias inierunt, gladiis et pugionibus precarii libri atque coronae successerunt et sanguis discordiarum conversus est in lachrymas poenitentium. Ubi antea otiosi hominum conventus fora occupabant, nunc pie celebrant ecclesias et institutas a Patribus Congregationes frequentant, in quibus, qui antea odio dissidebant, amice conveniunt et mutuis humanitatis caritatisque officiis inter se certant, ut non recenter in gratiam rediisse, sed vera ac diuturna amicitia coniuncti fuisse videantur. Illa quoque snnt admiratione digna: obedientia filiorum in parentes, parentum amor in liberos, unio inter fratres, concordia inter cognatos et, ut verbo dicamus, cum publica omnium, tum privata singulorum pax atque quies. Quae omnia, ut nova apud nos agnoscimus, sic ea Patrum educationi assiduoque labori grati accepta referimus. Hic, humi prostrati, finem facimus et Sanctissimos Vestrae Beatitudinis pedes humillime deosculamur, Vestraeque Sanctitati demisse supplicamus, ne nobis suam benedictionem impertiri dedignetur. Datum Asculi la Octobri 1613. Fidelissimi servi et vasalli. Autiani Asculani etc. Hucusque cives Asculani, qui id quod scripserunt, ipsis etiam operibus demonstarunt. Nam cum antea odia apud illos perpetuo vigerent et quae inde sequuntur rixae, pugnae, caedes, ob quas mulctae et poenae ita frequentes essent, ut Praefectura iis exigendis instituta, non exigua auri summam aestimaretur: mutata iam civitatis facie et alta pace omnes fruuntur et nullae contentiones ac simul etiam nullae poenae intercedunt. Ille igitur, qui hoc munus a Camera Pontificia locaverat, cum solvendo non esset, oblato summo Pontifici supplici libello, pretii partem deprecatus est. Ob hanc rem Pontifex et laetitia et admiratione perfusus, censum imminuit, civitatem, ut in coepto pietatis cursu perseveraret, monuit et eam, opera Societatis, Christianae disciplinae tandem restitutam esse, coram magnis viris affirmavit. Adducit et aliud exemplum, in Corsica factum per nostros non absimile, idem P. Ioannes Argentus, quem vide. Haec in eorum gratiam adducuntur, qui falso et impudenter Societati impingunt, quod loca in quae introducitur, odiis ac simultatibus compleat. Carolus Ferdinandus Princeps nascitur Varsaviae 13a Octobris in aurora diei Dominicae. Hoc eodem mense mortuus R. D. Felix Zebrowski Praepositus Lescensis et ibidem in templo parochiali Lescensi, 14a eiusdem mensis sepultus est, aliquot nostris ad eius funus convenientibus : Praemislia, Leopoli, Sanoco, ubi tunc nostrorum erat missio, ex quibus unus, nempe P. Ioannes Wielewicki, tunu Rectorem Leopoliensem agens, in Sacro cantato funebri concionatus est, non pauca attingens praeclare facta praedicti mortui, dum viveret. Erat is antiquus noster Vilnensis discipulus, ubi et humaniores litteras et Philosophiae ac Theologiae Wielewicki, Histor. Diarii III. 15 Et quam multi, odiis depositis, reconciliati, Mutata tunc civi- tatis facie Praefec- tus poe- narum infligen- darum di- minurio- nem cen- 8us petit et impe- trat, Idem factum in Corsica. 29. Carolus Princeps nascitur. Felicis Żebrow- ski mors et funus.

Annus 1613. Eleaemosyna. 30. Redeunt nostri ex dispersi- one. Oratio contra obiecta Torunen- sium et liber contra Socinum. 31. Mandata de unifor- mitate sententia- rum. de efficia- citate gratiae, cursum, optimo profectu, expediverat. Inspectorem deinde agens Palatini Cracoviensis filii et nepotis Zebrzydoviorum, Cracoviae morabatur et Congregationis Assumptae Beatissimae Virginis primarius Promotor nec raro etiam Praefectus fuit, de quo fusius in historia praedictae Sodalitatis. Iverat post in Italiam, Hispaniam, Galliam cum filio Palatini et post reditum Lescensis Praepositus factus fuerat. De eius contra Latoszum scriptis et aliis ad Calendarii Gregoriani emendationem spectantibus, non est necesse ut scribamus, cum publice extent. Erat per totam vitam et amantissimus et observantissimus Societatis, libenter eius defendendae munus inter tot adversarios obibat. Submissi eleaemosynae pecuniariae hoc mense floreni 75. A. Da Castellana Belzensi floreni 58, a Domina Firleiowa Palatina Cracoviensi floreni 10, reliqui ab aliis. Res datae constiterunt florenis 19. P. Iacobus Mostowski et P. Albertus Fabricius, sexta Novembris, redierunt ex Hungaria et manserunt Iawczycis, usque ad finem pestis. Brevi autem post reliqui nostri, ob pestem dispersi, nempe 25a huius, periculo cessante, Cracoviam redierunt et consuetas occupationes repetierunt. Circa idem tempus P. Albertus Rozaszewski, suppresso nomine, edidit in lucem Orationem Latinam, in qua ea, quae contra nos, Torunenses cum Elbingensibus ac Gedanensibus acerbe scripserant (de quo 24a Ianuarii huius anni egimus) solide confutabat. Idem tunc temporis Socini brevem de Ecclesia demonstrationem. seu potius longam delirationem, edito libello sub nomine Andreae Miedzybosz reiecit. Ad florenos 26 eleaemosyna huius mensis pecuniaria ascendit, nam R. D. Thomas Oborski florenos 12 et Da Ludwikowa florenos 14 submiserunt. Res datae 11 florenis constiterunt. Duplex mandatum Admodum Reverendi P. Nostri Generalis, 14a Decembris huius anni, in hanc Provinciam venit. Primum de uniformitate sententiarum, in quo potissimum inculcatur, ut Liber Studiorum diligenter servetur. Secundum, ut multi nostri circa opinionem de efficacitate gratiae aliud sequantur praeter id, quod iam nostri defendunt et coram Clemente VIII ac Paulo V defenderunt. Ea quae ad certum diem mensis hoc anno referri non potuerunt, haec sunt: A varia haeresi ad Ecclesiam Catholicam reducti unus et triginta. Horum unus erat septuagenarius civis, qui inter primos in Cracoviensi urbe venenum haeresis hauserat. Multum operae Pseudoministri novi Evangelii posuerant, ne eorum perfidiam desereret, sed nostri Concionatoris efficaci sermone illorum calliditas dissipata. Nec solum praedictus civis eo adductus, ut errorem agnosceret, sed etiam, ut in praecipuo parochiali templo, frequentissima civium corona repleto, publice et fidem Catholicam

Annus 1614 115 profiteretur et impia dogmata haereticorum detestaretur. Praeter hos, tres Schismate abiecto, Vicario Christi et S. Petri Successori manus dederunt. Ea quae in vicinis Hungariae Sclavis, nostri effecerint in Iunio exposuimus. Novae fabricae, ad parietem templi extruendae, locus per P. Praepositum hoc anno est praeparatus et intra breve tempus antiqua sacristia, cum suis fornicibus et duarum domorum posterioribus partibus, funditus est diruta novumque aedificium magna ex parte erectum aere illo, quod pro duplici domo, olim nobis a piae memoriae Domina Mnichowska donata et postea vendita, acceptum fuit. Eleaemosyna huius mensis Decembris in pecunia erat florenorum 47. Virgo enim Barbara Langowna florenos 30, R. D. Taranowski 10, D. Dobroszewska 7 submiserunt. Res datae constiterunt florenis 30. Ab Abbate videlicet Tinecensi siliginis metretae decem et tritici aliae decem. Butyri vasa duo, caseorum sexagena a Palatina Cracoviensi. Supellectili templi accessit calix argenteus cum patena a R. D. Alberto Mansionario, ex testamento relictus et duo annuli cum adamante, a Magnifica Domina Debinska Castellana Biecensi, qui sunt inserti coronae, supra monstrantiam poni solitae. Crux praeterea argentea, 25 argenti marcas continens, ex piorum eleaemosynis comparata. Catechismus pomeridianus diebus Dominicis, sicut anno superiori desierat, ob concionem pomeridianam, ita tam hoc quam reliquis annis, ob hanc causam in templo S. Barbarae esse desiit. Novitiis et iis nostris, qui in Collegio S. Petri studiis vacant, eum in variis locis explicantibus. 32. Nova sacristia aedificari coepta. Eleaemosyna. 33. Catechis- mus cnr in S. Bar- bara de- sierit. Annus Domini 1614. Claudio Aquaviva Societatis Jesu Praeposito Generali. Stanislao Grawronski Praeposito Provinciali. Martino Lascio Domus S. Barbarae Praeposito. Incoluerunt domum S. Barbarae per hunc annum Sacerdotes nostri octodecim, Adiutores temporales novem et duo vel interdum tres Novitii scholastici. Circumcisionis Dominicae festivitas consueta devotione nostrorum et externorum peracta. In festo Epiphaniae venit Cracoviam R. P. Provincialis et in domo Probationis inprimis mansit, quam etiam per mensem integrum visitavit. Magnus tum Domus nostrae, tum inprimis Novitiatus Benefactor, Magnificus Dominus Martinus Dobroszewski hoc anno mortuus, 7a huius mensis in templo parochiali Beatissimae Virginis honorifice est sepultus. Ad mortem usque constans erat amicus nostrae Societatis et vir pius ac in 1. Adventus P. Provin- cialis. Moritur D. Dobro- szewski.

Annus 1614. 2. Summa 10 millium Domui Probatio- nis a Leo- poliensi- bus repo- nitur. Valerius Montelupi moritur. Eleaemosyna. 3. Renova- tio Voto- rum. De Novi- tiis ad Sa- cra in templo S. Barba- rae ser- vienti- bus, fide Catholica zelosus, de quo non pauca supra retulimus et maxime de pago Zielenice, per eum Domui Probationis inscripto. Constituerat Perillustris Da Elizabetha de Lezenice Sieniawska Marsalca Regni, dare summam Collegio nostro Leopoliensi, ex qua cives Leopolienses annui census mille florenos pro fabrica darent. Itaque datis hoc mense 14300 florenis Rectori Leopoliensi, qui tunc erat P. Ioannes Wielewicki, voluit ut suramam decem millium, a qua cives Leopolienses 700 florenos census annui Domui Probationis Cracoviensis solvebant, nos eidem Domui reponeremus. Et ut Civitas Leopoliensis tum 700os florenos, ratione praedictae summae, tum 300os ratione 4300 florenorum additorum, seu 1000 florenos, ratione 14300, Collegio Leopoliensi pro fabrica daret. Totum hoc perfectum est 22a istius mensis. Nam Civitatis nomine et Coilegii Leopoliensis missus P. Nicolaus Lancicius Cracoviam, praedictam 10 millium summam Domui Probationis reposuit. Civitas etiam Leopoliensis de censu mille florenorum, Collegio Leopoliensi dando, sufficienter caverat. Dominus Valerius Montelupi Mercator Craooviensis, valde opulentus, Societatis nostrae valde studiosus et de templo nostro egregie meritus, 29a huius mensis, in templo Beatissimae Virginis est sepultus. Vir, inter caetera, maximae tolerantiae in gravibus, sibi immerito illatis iniuriis. Data pecuniaria eleaemosyna hoc mense florenorum 392. A Magnifico D° Huminski floreni 50. A Magnifico D. Ligeza Zarnoviensi, floreni 50. A Ducissa Iaroslaviensi floreni 46. A Domina Pelkowa 46. A D° Andrea Stadnicki floreni 30. A. Domina Zolkiewska, Supremi Exercituum Ducis coniuge, 23. Totidem a Magnifico D° Bobola. Et iterum totidem a Magnifico D. Lesniowski et a Ducissa Curlandiae*) similiter. Reliqui ab aliis. Res submissae constiterunt florenis 45. Praecipuae erant a D° Leśniowski, qui vas butyri, caseorum sexagenam, lardi duas partes, tritici modios 5, siliginis alios 5, pisorum modios tres, papaveris modium medium, mel, pruna sicca et poma submiserat. Domina etiam Agnes Skopkowna prandium totum, illudque solenne, hoc mense dedit. Alia minutiora ab aliis. In festo Purificationis R. P. Provincialis, apud S. Stephanum manens, eos a S. Barbara, qui ad renovationem Votorum pertinebant, evocavit ac in templo S. Matthiae illam more consueto expedivit. Idem, finita Domus Probationis Visitatione, migravit ad S. Barbaram 7a huius mensis et ad 25am mansit, similiter visitans ac de rebus Provinciae consultans. Statuerat tunc, inter caetera, ut singulis diebus Novitii bini vel terni ad templum S. Barbarae, ut Sacris servirent mitterentur. Ut praeterea templi Praefectus diligenter in libris, ad id destinatis, non tantum nostrorum mortuorum, sed etiam eorum externorum, qui apud nos sepeliuntur nomina ac vitam annotaret, quod et diligentur P. Petrus Kamocki, multis annis curam templi gerens, perfecit. *) Anna, uxor Joannis Alberti Radivili in Olyka.

Annus 1614. 117 Oratio triduana consueta a 9a huius mensis, in quam Dominica Quinquagesimae iuciderat, ad 11am inclusive, magna hominum frequentia devotioneque peracta. In reliqua Quadragesima nonnihil templum nostrum mutationis habuit. Quidam enim nostri, ex iis qui in templo parochiali Beatissimae Virginis diebus profestis Quadragesimae concionabantur, persuaserant Reverendo P. Provinciali, non esse necessarium, ut praeter dies Dominicas ac festos, feriis 4is et sextis, sicut ante fiebat, in templo S. Barbarae conciones instituerentur, ne auditores distraherentur. Hoc tamen tribus fere tantum annis durabat, postea enim nostri antiquam consuetudinem repetierunt. Peracerba res contigerat et non indigna nostra historia, Domui magni nostri Benefactoris Dni Celarii Andreae, 16a istius mensis. Habuit is domi filiam Virginem Barbaram. Haec cum praedicta die cum sua matre, Dominica prima Quadrage- simae, in nostro S. Barbarae templo SS. Eucharistiae Sacra- mentum sumpsisset et post, templo egressa, domum cum Ma- tre vellet redire, a quodam Domino Sokot, qui cum armato comitatu viam occupaverat, vi rapitur et in currum imponitur ac extra civitatem evehitur, cum una famula. Omnes quidem probi, sed potissimum parentes et cognati, rem adeo atrocem peracerbe tulerunt. Et inprimis mater afflicta cum sorore sua Dna Maczyńska curru conscenso, celeriter itineri se dant, volen- tes bonis modis praedicto Dno Sokol persuadere, ne tanta igno- minia et filiam et totam suam domum, nunquam de illo male meritam, ingenti iniuriae coniuncta, afficeret. Assecutae sunt illum et filiam raptam, octavo fere milliari in pago Dzialo- szyce. Ubi dum ea, quae constituerant persuadere nituntur, fingit D. Sokoł, se velle eorum postulationi satisfacere et cum illis filiaque Dni Celarii Cracoviam redire. Verum dum versus Cracoviam iam pergit, ecce subito una cum Virgine Barbara eiusque famula, summa cum celeritate, alio iter convertit et deceptam afflictissimam matrem vacuamque relinquit. Interim optime instituta filia, non deerat sibi suoque honori, nam et raptoris matrimonium omnino abnuebat et per summam dissi- mulationem, liberationem ab eo modis omnibus procurabat. Rap- tor vero, non deponens spem consensus a Virgine eliciendi, ab omni vi abstinebat reliqua et una cum famula honorifice eam servabat tractabatque. Interim cum ea ex itinere diver- De mortuis notandis, Gonciones feriales in Quadra- gesima in nostro templo desierant. 4. Raptus filiae D. Celarii per qnen- dam Dm Sokoł, Assequi- tur rapto- rem ma- ter, sed nihil effi- cit, Non de- est sibi virgo, Liberatio

Annus 1614. nem per D. Bogu- slawski procurat. Cum quo postea matrimo- mium inii 5. Alberti Fabricii, Iacobi Martini gradus. Eleaemosyna. Primitiae R. D. Gembi- cki. Eleaemosyna. terat ad quemdam Dm Bogusławski, virum pium et prudentem variamque musicam et choreas ad exhilarandam Virginem adhibuerat. Hanc illa occasionem nacta, per famulam suam cum D. Boguslawski agit, de se ex potestate raptoris liberanda polliceturque, se cum consensu parentum eius fore uxorem, si eam liberaverit. Non surda aure accepit id D. Boguslawski et quia illius domus, in qua a raptore detineri debuit, omnia illi erant perspecta et tempus, quo ad eam liberandam debuit venire et modum fugae, seu demittendi se se ex superiore contignatione domus, praescripsit. Omnia felici successu sunt peracta. Veniens enim Dominus Boguslawski condito tempore nocturno, Virginem Celariam ac eius famulam, iam in loco certo exspectantem, in currum tectum imponit et ea, ex potestate raptoris erepta ac simul de pollicitatione Virginis sibi facta significat. Laeti parentes, accepto hoc nuntio, libenter dant consensum iis, quae filia erat pollicita, nuptiaeque brevi post peractae ac omnis spes praecisa raptori, qui longo tempore et contra Dm Bogusławski et contra ipsum Dm Celari hostilem gerebat animum, variaque machinabatur, sed frustra. P. Albertus Fabricius, Formatorum Spiritualium Coadiutorum, et Iacobus Martini, temporalium, vota emiserunt 23a huius mensis, celebrante R. P. Stanislao Gawronski Provinciali, in templo S. Barbarae. Duos post dies idem P. Provincialis, finita visitatione Domus, Cracovia dicessit Iaroslaviam versus. Submissa hoc mense eleaemosyna in pecunia floreni 345, nempe a R. D. Valentino Wargocki floreni 200. Ex testamento Virginis Sophiae Chwalowna floreni 58. Moniales Saxlecenses florenos 10. Reliquos, ex rebus vendztis perceptos, hic non pono. Res perceptae florenis 75 aestimatae. A Magnifico D° Borek tritici coreti 14. A Domino Eremus aromata varia. R. D. Gembicki, Canonicus Cracoviensis, primum Sacrum in templo nostro habuit, 22a Martii, quae in Sabbatum, Dominicam diem Palmarum antecendens, inciderat, nobiscumque simul prandium sumpsit. Ipso Dominico Paschatis die, in templo nostro peracta solemniter Processio cum Sanctissima Eucharistia, ex sacello S. Annae ad maius altare, quae consuetudo sequentibus post annis continuabatur. Inciderat vero festum Paschae in 30am Martii. Accepimus pecuniae hoc mense pro eleaemosyna florenos 611. Nempe ex legato Dominae Palatinae Cracoviensi Barzinae, superiori anno mortuae, florenos 500. Ab Iilustrissimo Cracoviensi florenos 28. A. Domina Do-

Annus 1614. 119 broszewska florenos 10, a R. D. Oborski florenos 10, a Dno Rab florenos 10, a variis pro piscibus florenos 40, et reliquos ab aliis. Res submissae florenis 196 constiterunt. A. Dno Humonai duo vasa vini A. Rmo Episcopo Cracoviensi medius bos, cum vitulo. A. Dna Roznowa caseorum sexagena, vas butyri, pars lardi, a Dna Jordanowa et Dna Miechowicka tela, et reliqua minutiora ab aliis. Ex litteris P. Francisci Viera, Provincialis in Provmcia Goana, Indiae Orientalis, missis ad P. N. Claudium Aquavivam la Aprilis Anni 1614 significabatur, gravissimam persecutionem in Iaponia contra Christianos excitatam, in dies augeri, non solum ob supremi Iaponiae Imperatoris mandatum, sed etiam ob malitiam particularium Dynastarum, ei placere cupientium. Diversis in locis Iaponiae martyrii palmam recenter consecuti sunt 28 gloriossimi Christi Athletae, Plurimi praeterea eadem ex causa, proscriptis omnibus bonis suis, in exilium missi. Ad haec Michael Arimae Regulus, post turpem a fide defectionem, ex subditis suis octo vivos spirantesque, B. Laurentii ad instar, torreri assarique praecepit. Ne vero in hac barbara sua feritate progrederetur ulterius, effecit constans Catholicorum animus, ex quibus ad viginti pluraque millia, heroica martyrum horum fortitudine commoti excitatique, ad idem supplicii genus se lubentes ultroneique obtulerunt. Nec tamen propterea universim persecutio sopita est, quia graviter angetur, ut sane necessum sit ad Divinae Maiestatis auxilium confugere, quo eam sistere tranquillareque et noviter Ecclesiae Christoque renatis, constantem et fortem in confessione verae fidei animum, pro sua pietate impertiri dignetur. Hucusque P. Viera. Domina Anna Nadolska vidua, nobilis et pia matrona, recenter a perfidia Arrianorum abducta, in sacello S. Annae Kotliniorum, contra voluntatem eorundem, iussu Patris Praepositi et negotium promovente P. Adamo Makowski, qui tunc Ministrum in aede S. Barbarae agebat, 5a Aprilis sepulta est, ea tamen conditione, ut eadem aestate, ubi sepulchrum, quod in foribus ad portulam, in gratiam nostrorum amicorum aedificari cogitabatur, transferretur. Exequias externi Sacerdotes et Vicarii peragebant in nostro templo, Sacrum a Capellano Confraternitatis cantabatur. A nostris etiam funebria Sacra dicta. Anniversariae similiter exequiae, eaeque solennes institutae in templo nostro, pientissimae Matronae Dorotheae Barzinae, maximae nostrae Benefactricis, 10a huius mensis, excitato insigni cenotaphio, quod sexaginta candelis ornabatur. Cantatum Sacrum a P. Gaspare Sawicki. Concionatus P. Adamus Makowski, cuius concio impressa fuit, brevi post. Exornatae praedictae exequiae maxima hominum utriusque sexus frequentia peractaeque sunt templi sumptu, ut gratum animum tantae Benefactrici ostenderemus. Denique 14a eiusdem mensis, ad instantiam Perillustris Agnetis Firleiownae Comitissae de Teczyn, peractae in eodem nostro templo solemnes exequiae Comiti de Tęczyn, Castellano Belcensi, licet iam alibi antea sepultus fuisset. 6. In Iaponia persecu- tio contra Christia- nos. Martyres 28, Alii octo assati. Horum fortitu- dine com- mota plns- quam 20 millia, ad idem sup- plicium se offerunt. 7. Exequiae apud nos Annae Nadolska. Doro- theae Bar- zinae Pa- latinae anniver- sarius. Comitis de T§czyn Castellani Belzensis.

Annus 1614. 8. Finem ac- cipit Con- foederatio militum. Et qui- dem talis solutio debuit fieri, qua- lem exi- gebant, 9. Quam multa supra debitum exe- gerint sententia Żółkievii. Infelix Confoederatio militum, per duos annos durans, qua omnia bona Regia et Ecclesiastica praesertim, (nam etiam et aliorum nobilium bona non manebant intacta) infinitis exactionibus et spoliationibus opprimebantur, tandem hoc anno, die 16a Aprilis, finem accepit. Erat triplex legio istorum confoederatorum militum. Prima et potissima erat Zboroviana, sic dicta, quod iis constaret maxima ex parte, qui Alexandrum Zborovium, fortissimum virum, secuti erant, in Moscoviam pergentem. Haec circa Leopolim, penes Grodecum, ad lacum seu stagnum castra posuerat et maximis rapinis omnia replebat, non tantum in rebus, sed etiam in summis pecuniariis, quas ingentes a quolibet laneo agri exigebat. Sapiezina legio alia vocabatur ob Dominum Sapieham, sub qno plurimae cohortes erant coniunctae in Moschovia. Partim Smolescensis, partim Livonica postrema legio vocabatur, eos continens milites, qui vel circa Smolenscum, vel in Livonia militantes, debita stipendia expectabant. Sicut ergo legio Zboroviana totam Russiam depopulabatur, ita reliquae et Regnum Poloniae ac Prussiam et Magnum Ducatum Lituaniae, integro fere biennio, spoliabant. Constitutum quidem erat in Regni Comitiis Generalibus, anno speriori habitis, de solvendo illis stipendio, sed illi quintuplo fere maius pertinacissime exigebant. In aliis ergo duarum septimanarum Comitiis, plurimae contributiones erant decretae, quibus tandem tanta, quantam volebant summa, collecta et singulis legionibus solutum praetensum ab iis debitum. Certe Stanislaus Zolkievius, Palatinus tunc Kiioviae et Supremus Exercituum Regni Ductor, summus vir in Republica, dum eum Leopoli, eadem 16a Aprilis, D. Stanislaus Gawronski Provincialis, cum P. Ioanne Wielewicki, Collegii Leopoliensis Rectore, inviserent, ita eos gravissima, uti solebat, oratione est allocutus. Patres, iureiurando, in quolibet loco, paratus sum confirmare his Confoederatis (Zborovianam legionem intelligebat) Rempublicam nonnisi octingenta millia dare debuisse et illos a Republica per summam iniustitiam, duos milliones octingenta et triginta millia exegisse. Simili etiam modo reliquae legiones supra debitum exigebant,

Annus 1614. 121 ntifla habita ratfone eorum, quae per biennium, tam in rebus quam in pectuniis, violenter extorserant. Praetextus vero illorum, quo tam multa, exigebant iniustissimus etiam fuit. Nam imprimis ingens et insolitum stipendium, septuaginta videlicet florenos ab uno equite, quod illis fictus Demetrius pollicitus erat, a Republica iniquissime exigebant et in duobus annis novem qartae partes, ut illis solverentur, praeterea, ut non tantum ut equitibus, sed etiam simul ut peditibus daretur illis stipendium, adigebant et adegerunt. Non deerant, qui computatis omnibus, quae et Respublica illis coacta dare debuit et quae ipsimet per biennium, tam in rebus quam in pecuniis extorserunt, summam omnium ad viginti milliones ascendisse asseruerint. Haec tamen omnia toleranda tunc erant, quia post aegre finitum bellum civile, a Rokoszanis excitatum, novum civile bellum cum Confoederatis inchoare nullo modo expediebat. Haec enim potissima eraf ratio Senatorum, cum in secreto consilio propositum esset: an Confoederati, tam multa inique exigentes, vel bello essent compescendi, vel eoncessione eorum, quae volunt. Per iocum tamen praedietus Zolkievius dicere solebat, eam utilitatem ex Confoederatis profluxisse, quod ostenderint, magnam esse in Regno Poloniae pecuniam, quando ad eam dandam adigitur. Quidquid tandem sit, pessimum exemplum futuris temporibus infelices Confoederati praebuerunt. Et sicut ex Rokoszanis maximum incrementum effrenata sumpsit licentia, quae, Deus scit, quando firtem habebit, ita ex Confoederatis perpetuae hucusque sequnntur et secutae sunt similes Confoederationes. Sed iam, quomodo finis impositus praedictae Confoederationi, breviter videamus. Postquam Cofoederati pretium tale, quale volebant, accepissent ex legione Zboroviana, praecipui quique ad tenrplum Cathedrale Leopoliense se se contulerunt et ad candelam accensam, quae pro hac re parata erat, accessit Marsalcus Confoederationis Cieklinski et chartas, in quibus Confoederatio descripta erat, igni admovit easque exussit, cantantibus interim in templo Musicis hymnum: Te Deum laudamus. Exusto hoc modo in templo scripto Confoederationis, Marsalcus Confoederationis Wielewicki, Histor. Diarii III. 16 Qnam impio praetextu tam nral- ta exege- rint. Qoanta summa omninm, quae ex- torserant. 10. Cnr Rei- pnblicae talia tole- randa tnnc erant. Quomodo finem im- posuerint Confoe- derationi.

Annus 1614. 11. Vix aliqui Confoede- rati opulenti facti, ob profu- siones et aleas. Monoce- rotia cor- nu unus pro sti- pendio datum, statim ebibit im- positum vino. Contra Volkel- ium liber P.Smigle- cii. Pagi Kampiolki posses- sio. Eleaemosyna. 12. Praefec- tus Con- gregatio- nis R. D. Oborski. Caroli Ferdinandi Prin- cipis Baptismus. cum Deputatis aliisque praeeipuis ad Offertorium iverunt. His ita finitis, eo ipso die maxima pars Confoederatorum, cum eo qui Marsalci munus gessit, Leopolim reliquit. Notatum vero a non paucis, post tot rapinas et post tantam receptam pecuniam, vix aliquem ex Confoederatis factum divitem ac opulentum, tum ob aleas, tum ob compotationes, quibus toto biennio perpetuo fere vacabant. Plurimi erant Leopoli, qui non eranfc solvendo cauponibus ac aliis, a quibus esculenta et poculenta sumebant, totum enim suum stipendium obligaverant. Iucunda res tunc etiam contigit. Inter varia spolia Moschovitica erat etiam apud Confoederatos sive sceptrum sive pedum Magni Ducis, ex cornu Monocerotis, satis longum. Et quia non poterant ad id adduci Confoederati, ut hanc rem ad thesaurum Reipublicae darent, ideo eam inter se, secundum proportionem stipendii, dividendam curarunt. Evenit uni, cui parvum stipendium debebatur, exigua pars. Hanc ille acceptam contrivit ac in pulverem redactam, poculo vini, quod prae manibus habebat, imposuit ac totum exhausit, addens: non potuisse in melius se proprium stipendium convertere. Prodiit Cracoviae liber P. Martini Smiglecii, cum tali titulo: Refutatio vanae dissolutionis Nodi Gordii, contra Ioannem Volkelium, 19a huius mensis. Illatum solemniter in templum S. Stephani, Corpus S. Stephani Martyris et in novo altari, pro illo erecto, collocatum, 26a istius mensis. Hoc eodem mense nostri, apud S. Stephanum degentes, adierunt possessionem pagi Kampiolki, a Magnifico D. Ioanne Wilski, mense superiori, inscripti illis. Per mensem Aprilem accepimus eleaemosynae pecuniariae florenos 80. A Domino Ligeza Castellano Ziarnovicensi florenos 50. A Reverendo D° * Oborski Canonico Cracoviensi florenos 10, ab aliis reliqua. In rebus submissi floreni 27. Ab Episcopo Cracoviensi lignorum decas, ab aliis reliqua minutiora. Electus in Praefectum Congregationis Beatissimae Virgiuis Assumptae, la Maii, R. D. Thomas Oborski, Canonicus Cracoviensis, qui brevi post creatus erat Episcopus Laodicensis et Suffraganeus Cracoviensis et simul Officialis, seu Vicarius Generalis in spiritualibus. Baptismus solemnis peractus Varsaviae Serenissimi Principis Caroli Ferdinandi, 4a Maii. Conferebat Baptismum Andreas Opaliński, Episcopus Posnaniensis.

Annus 1614. 123 Pro Domina Kisczyna, Annae Radivilae Curlandiae Ducissae filia peractae exequiae in nostro templo, 15a huius mensis, insigni cenotaphio extructo, facibus ignibusque pleno. Sacrum funebre cecinit P. Martinus Lascius, concionatus P. Adamus Makowski, cuius concio post typis edita fuit. Dubitatum a plerisque fuit, tam in hac Provincia quam in aliis, an Novitii subiiciantur casuum reservationi. Itaque Admodum R. P. Noster Generalis, 24a huius mensis, declaravit omnino subiiciendos et hanc opinionem nostris sequendam. Et sane, cum privilegia Societatis extendantur etiam ad Novitios, cur Novitii disciplinae Societatis non subdantur? Sepulta in nostro templo Anna Zlotniczanka, Civis Cracoviensis, ultima Maii. Erat Virgo admodum pia et hominibus, ob mores egregios et praeclaras animi dotes, carissima. Haec a teneris annis divino cultui se se totam, cum sua sorore Cristina, dicaverat et toto tempore vitae, optimo aliorum exemplo, integerrime ex nostrorum directione vitam instituit, tenerrimum simul erga Societatem nostram amorem fovens, obsequiis et templi nostri et Domus nostrae perpetuo fere occupabatur. Imo et ante, vivente sorore et postea illa mortua, pro Domo nostra tum pisces, tum varia alia mendicabat eaque fidelissime nobis referebat. Ob istum erga nos affectum multa a malevolis patiebatur, sed tamen ex eo nihil unquam remisit. Multae virtutes ac inprimis magnus sui contemptus, solida devotio, amor castitatis, in morbis gravibus patientia aliaeque id genus in ea enituerunt. Die supradicta in sepulchro suae sororis Cristinae, intra gradus nostrorum sepulchrorum sepulta, cum antea consuetis Sacramentis Ecclesiae egregie se se ad mortem comparasset. Omnes nostri tunc Sacra funebria habebant. P. Valentinus Mathiae Sacrum cecinit et P. Adamus Makowski in eodem funere est concionatus. Annos aetatis habuit 40. Eleaemosyna huius mensis erat in pecunia floreni 100. Ab Episcopo Luceoriensi PauJo Wolucki floreni 50. A Virgine Pakosczanka floreni 15. A Domina Szulcowa floreni 10, reliqui ab aliis. Res submissae constiterunt florenis 66. A Magnifico D. Lig§za lignorum sesqui decas. A Ducissa Curlandiae medius bos, vituli duo, capones 5 vini barella, tortae et alia. Reliqua ab aliis minutiora. Nostri apud S. Stephanum degentes, 17a Iunii, duo millia florenorum D° Ioanni WiMi dederant, ob obligationem, quam cum bonis Kampiolscensibus susceperant, de qua re fuse in historia Domus S. Stephani videndum. Data eleaemosyna per Iunium in pecunia floreni 83. Ab Episcopo Luceoriensi Paulo Wolucki floreni 30. A Palatino Cracoviensi Zebrzydovio floreni 28. A Da Iordanowa floreni 11, a reliquis reliqua. In rebus accepti floreni 78. A Palatino Cracoviensi lignorum decas et magnae sex arbores, pro aedificiis. Ab Episcopo Cracoviensi tritici metretae decem, hordei metretae 4, vas butyri. A D. Debinski Subdapifero Cracoviensi tritici metretae 10. Reliqui alia minutiora. Exeqniae pro Dna Kisczyna. Novitii subsunt casibus reservatis. 13. Anna Ziotni- czanka sepelitnr in nostro templo. Eleaemosyna. 14. Pecunia data D° Wilski. Eleaemosyna.

Annus 1614. Oratio 40 horarm. 15. Congre- gatio Pro- vjncialjs Iarosla- viae. Pater Argentus Vi- sitator tunc praesens, non habuit lo- cum in Congrega- tiune. Eleaempsyna. 16. Interdici- tur no- stris opi- nio de Tyranni- cidio, sub poe- nis maxi- mis et in virtute Obedien- tiae. Postulante Episcopo Petro Tylicki, pro avertendis periculis, quae a Turcis et Tartaris Regno imminebant, 12a et 13a Iulii, instituta in nostro templo quadraginta horarum supplicatio et transacta consueta populi frequentia ac devotione. Ad ultimam Iulii indicta erat Congregatio Provineialis a P. Stanislao Gawroński locusque pro ea assignatus Collegium Iaroslaviense, Postquam ergo pridie convenissent omnes ad eam spectantes, exceptis valde paucis, qui iustas ob causas adesse non poterant et postquam matutinum tempus, ob festum S. Patris, in templo absumptum esset, pomeridiano tempore datum initium Congregationi. Ac initio, more consueto, dum esset determinatum Congregationem esse legitimam, electus est Secretarius Congregationis P. Ioannes Wielewicki et eius adiutor P. Nicolaus Lancicius. Electi etiam Patres deputati, ad quos spectaret ea secernere, quae in Congregatione propouenda essent: P. Martinus Lascius et P. Martinus Smiglecius. Denique indicta dies 2a Augusti pro deligendo Procuratore. Venerat 25a Iulii P. Ioannes Argentus, Visitator, Iaroslaviam et per totum tempus Cpngregationis Provincialis ibidem mansit, Congregationem tamen non est ingressus, eo qupd Visitatores locum in Congregatione Provinciali non soleant habere, nisi forte absente Provinpiali, vel munus obeant Provincialis. Causa adventus eius erat, tum gravis pedis laesio, quae casu ex curru evenerat, ut videlicet aliquantulum quiesceret ob curandum pedem, tum negotium R. D. Zahorowski, qui obtinuerat apud R. P. Nostrum Generalem , ut causa eius dimissionis a P. Visitatore iudicaretur, quod et factum est 6a Augusti, ut suo loco videbimus. Non parum etiam profuit alias ob causas adventus P. Argenti, nam plurima cum illo, Superiores locorum praesertim, de variis Collegiorum necessitatibus et difficultatibus contulerunt. Apcepti pro eleaemosyaa hoc mense floreni 200. A Magnifico D° Zarnowski floreni 30. A Magnifico D° Wapowski floreni 28. A M. D° Andrea Ligeza floreni 35. A. Da Lesniowska floreni 18. A. Da Pethcowa floreni 15. A Ducissa Iaroslaviensi floreni 23, et reliqui ab aliis. Res submissae constiterunt florenis 67. M. Ds Bobola 20 metretas tritici, eiusdem 10 metretas D8 Amandus. Reverendissimus Episcopus Luceoriensis duo vasa butyri et sexagenam caseorum; alia minutiora ab aliis. Interdixerat Nostris Admodum R. P. Generalis Anno 1610, 6a Iulii doctrinam de Tyrannicidio. Quia tamen decretum eius non ad omnes Provincias pervenerat, ideo la Augusti huius anni in virtute S. Obedientiae, sub poena excommunicationis et inhabilitatis ad quaevis officia, suspensionis a divinis et sub aliis poenis, arbitrio reservatis, interdixit: ne quis nostrum, vel scribendo vel docendo affirmare praesumat, licitum esse cuicunque personae, quocunque praetextu, tyrannides, Reges aut Principes occidere, seu mortem eis machinari. Ne videlicet hoc praetextu ad perniciem Principum aperiatur via. Additur praeterea in hoc decreto, Provinciales, qui aliquid

Annus 1614. 125 horum resciverint nec emendarint et praedictas poenas incurroro et offtcio priyari. Insuper iniungitur Provincialibus, ut de accepto hoc decreto certiorem faciant Generalem et illud in singulis Domibus Collegiisque in libros ordinationum referant. Et 2a Augusti idem P. Generalis interdicit, ne scripta edantur de potestate Pontificis Maximi supra alios Reges et Prracipes, nisi prius Romae recognoscantnr et approbentur. Eadem 2a Augusti Iaroslaviae in Congregatione Provinciali electus est in Procuratorem, primo scrutinio, P. Adrianus Radziminski et in locum eius substitutus est, secundo scrutinio, P. Nicolaus Lancicius. Haec tamen Congregatio et Procuratoris electio suum non est sortita effectum, tum ob mortem P. Radziminski, tum praecipue ob mortem ipsius Patris Generalis, quae in Ianuario sequentis anni contigit, ut videbimus et ob quam nova Congregatio Provincialis celebranda erat. Institutum iudieium Iaroslaviae a P. Ioanne Argento Visitatore, 6a huius mensis, iubente Admodum Reverendo Patre Nostro, de dimissione P. Hieronymi Zahorowski, cui ipse praesens se se submiserat. Itaque audiente illo, examinati testes varii ex nostris, qui litteras P. Zahorowski, ad varios Regni Proceres missas easque contra Societatem contumeliosissimas, vel legerant vel ab eo scriptas cognoverant et cum esset convictus, advocato Notario publico Consistorii Praemisliensis eoque Sacerdote, (qui ob hanc causam Iaroslaviam erat evocatus) decrevit P. Argentus iustissimam fuisse P. Zahorowski, ob tantam contra Societatem machinationem, ex Societate eiectionem; idque decretum in acta publica a Notario praedicto relatum. Non admittebat hoc decretum P. Zahorowski, sed hoc nihil obfuit, quia se iam ante iudicio Pris Argenti submiserat Hac eadem 6a Augusti finita est Oongregatio Provincialis Iaroslaviensis. Prodiit eodem mense famosus ille contra Societatem libellus, cum illo titulo: Monita privata Societatis Iesu. Author eius suppresserat nomen, sed brevi certo constitit a D. Hieronymo Zahorowski fuisse scriptum. Refutatus erat et indirecte a P. Bembo, suppresso nomine, et directe a P. Iacobo Gretsero in Grermania, ut suis locis patebit, non parum tamen, maxime apud imperitos praesertim, hic liber Societati obfuit ideoque ab haereticis aliquot in locis erat impressus. Interdid- tnr etiam certo mo- do, ne no- stri scri- bant de potestate Pontificis snpra Re- ges. Procnratores in Congregatione Provinciali. 17. Post iudi- cinm cau- sae Di Zahoro- wski, Ostenditur, inste fuisse ex Societate eiectns. Famosns contra nos libellus: Monita privata,

Annus 1614. Fundatio Collegii Krozensis in Sauao- gitia, Eleaemosyna. 18. Mors Di Alanz. Missio Sadecen- sis. Congregatio Assumptae. Eleaemosyna. Perficitur Sacristia Eleaemosyna. Alexan der Caro- lus Prin- ceps na- scitur. Archi- presbyter novus R. D. Trcin- ski. Turricula supra templum Hoc praeterea mense notant quidam fundationem factam Collegii Krozensis, Societatis nostrae, a Carolo Chodkievicio, Comite in Mysz, Bykow, Sklow, et postea Palatino Vilnensi ac Supremo Exercituum Duce. Dati eleaemosynae nomine per hunc mensem in pecunia floreni 100. A D. Macieiowski floreni 50. Ab Episcopo Cracoviensi floreni 24. A Domino Gaspare floreni 14. Reliqua ab aliis. Res submissae constiterunt florenis 53. Ab Episcopo Luceorieusi tritici metretae 24, hordei metretae 4, butyri vas et duae caseorum sexagenae. A Magno arcis Oeconomo tritici metretae 20, et minutiora ab aliis. R. D. Hieronymus Alanz, Parochus B. Virginis moritur, 10 Septembris pomeridiano tempore. P. Gaspar Sawicki missus est ad Monasterium Sądecense ibique moratus est ad 5am Novembris, tum Oonfessionibus Monialium excipiendis, tum instructionibus variis spiritualibus et exhortationibus de Tnstituto Religioso piisque colloquiis vacans. Coepit Sodalitas Assumptae Beatissimae Virginis coetus suos obire in novo Oratorio, supra Sacristiam extructo, circa 27am huius mensis. Accepimus per hunc mensem eleaemosynae in pecunia florenos fere 279. Ex legato videlicet D. Krolewski florenos 250 et ab aliis reliquos; et in rebus erant floreni 24. Perfecta nova Sacristia, cui duplex fornix adiunctus, praeter eum, qui est ante Sacristiam per modum atrii. Coepimusque usum horum habere 28a Octobris. Pervenit eleaemosyna huius mensis pecuniaria ad florenos 255. Magnifica Dna Belska dedit florenos 70. D. Sophia Mielecka florenos 35. D. Osoliński Palatinus Sendomiriae florenos 23. Domina Firleiowa Palatina Cracoviensis totidem. D. Targowski florenos 14. Da Dobroszewska florenos 10. D. Szydłowski florenos 11. Iam res datae constabant florenis 42. Episcopus Cracoviensis decadem lignorum et alii reliqua minutiora. Quarta Novembris, circa septimam et octavam horam pomeridianam, nascitur Varsaviae, Serenissimus Princeps Alexander Carolus. Declaratus, 9a eiusdem mensis, a Serenissimo Rege Archipresbyter templi Parochialis Beatissimae Virginis Cracoviensis R. D. Christophorus Trciński. qui antea Parochum apud S. Stephanum agebat. Ad utrumque beneficium nostris eum promoventibus, cuius post nostros poenituit. Turricula templi nostri S. Barbarae de novo erecta, larainis plumbeis contecta, globo deaurato ornata ac sustinendis campanis accomodata, 10a eiusdem mensia.

Annus 1614. 127 Eleaemosynae per hunc mensem in pecunia accepimns florenos 41, in rebus autem 69. Rmus enim D. Firlei Vice - Cancellarius Regni, misit Domui tritici 13, siliginis 6, hordei 5, ciceris 4, pisorum 3 metretas. Anseres praeterea 29 et gallos similiter 29. Dominus M. Oeconomus carpionum sexagenam et alia minutiora alii. Congregatio Civium Beatissimae Virginis usum sacelli superioris, sacello Sodalitatis Assumptae contigui, 24a Decembris coepit habere. Multa hoc anno facta ad certum diem mensis referri non poterant, ac ideo hoc in loco erunt reponenda, prius tamen apponenda est eleaemosyna huius mensis, quae erat in pecunia florenorum 238. Nam cives ex legato *)... dederunt florenos 200. M. D. Ziarnowski florenos 30. Reliqui reliquos. Res submissae constiterunt florenis 57. D. Telani tritici unam, siliginis 4, pisorum duas metretas dedit et insuper vas butyri caseorumque sexagenam, minutiora reliqui, in rationibus Procuratorum annotati. Inter res ergo, quae ad certum diem mensis referri non poterant, praeclara inprimis est illa relatio, quae Martyrium Ioannis Ogilbei Scoti, Societatis nostrae, continet. Et quidem incarceratio et variae concertationes cum ministris ac iudicibus, similiter tortura per insomnia adhibita, ab ipsomet Martyre in carcere urbis Glascoviensis in Scotia, octiduo ante mortem diligenter est exarata. Reliqua per eius concaptivos, in exilium missos, qui eius morti interfuerunt, continuata sunt. Nos hac in re ita proeedemus, ut nonnulla verbis ipsius Martyris, reliqua vero summatim referamus. Martyr ergo, dans epistolam ad quendam amicum, ita ait. Domine mi. Pax Christi. In primo Iesuitarum Collegio trade ista Rectori et roga, ut descripta correcte P. Claudio Aquavivae exempla mittat et pro me oret. Periculum deprehensionis, non sinit me describere, distinguere aut corrigere, vel partem magnam factorum notare. Quare errata excusent et corrigant ex charitate Fratres et pro Ioanne Ogilbeo orent et caeteris concaptivis pro Catholica fide. Quae sequuntur ad R. P. Nostrum directa sunt: Admodum R. P. in Christo. Pax Christi. Amantissime, cordatissime, Senex et post Christum et coelites, cordis mei dulcissime amor. Supplicia terribilia sunt, torturae acerbae. Paternitatis tuae Charitatis erit pro me orare, ut pro Invictissimo Iesu generosissime occumbam. Christus te, Triariorum suorum Imperatorem expertissimum, diu Ecclesiae suae munimen conservet. Admodum R. Paternitatis Vae in Christo servulus ac indignissimus filiolus Ioannes Ogilbeus. Alia quae sequuntur argumenti loco esse videntur, sicque habent. Cum integrum fuerit concertationes describam, sane tristes mihi, laetas Lectori, nisi fallor. Nam clamore clamor fuit vincendus, non unius sed plurium et cum strepitu dentium furores calumniantium. Cum impetu et zelo maiori, fervores erant reprimendi, adeo ut cum sua fera et in oculis om- Eleaemosyna. Sacellum Congregationis Civium. Eleaemosyna. 19. Relatio Martyrii Ioannis Ogilbei Scoti. Sed spectat ad l0am Mar- tii anni sequentis 1615. Litterae Martyris ad ami- cum. 20. Alia ad R. P. Ge- neralem. Modus concerta- tionis cum haereticis ab eo observa- tus. *) Denominationi legati huius patet locus.

Annus 1614. Materiae concerta- tionum praeci- puae. 21. Venit Glasco- viam, ibi statim proditur ab eo qui debuit esse Catho- licus. Comprehenditur. Spoliatur, A Pseudo Episcopo eolapho salutatur et ab aliis multis, nium testata vitia obiecta audirent ac comparata, cum fietis calumniis suis ac mentitis suspicionibus in Catholicos, puderet eos incepisse. Dum primo syllogismo dicta, negatam propositionem vellent secundo syllogismo probare, dicebam, eos non posse probare quae dicerent et ittstabam, ut si possent probarent, alioquin eos malam ac falsam defendere causam, nam qui tacet consentire videtur. Adieci, si quae ego dicerem, scripto insuper probare, ut examinanda ipsorum Collegio darem. Conquerebantur, quod distiriguerem nimis saepe et ob distinctiones non paterer eos prosequi. Concertationes quotidianae fere fuerunt, praecipuae tamen tres cum doctissimis, quae fere quotidie repetuntur a diversis. Cum doctioribus syllogismis, cum aliis discursu ratiocinamur. Et quia, ut ipsi conqueruntur, nimis acri spiritu dissero, bis seripto cum ipsis egi, iussus responsum exspectare. Sed nulla spes impetrandi. Iam nemo me adit disputantium, sed cavetur, ne ad me accedant alii, nisi furtim ac raro. Concertationes praecipuae de Missa, dc S. Petro, de Iudice Controversiarum. De Missa ita scripto Syllogismis actum ex tempore, ut inter se praedicantes contenderent, responderent nibil, oppugnaret me postea nemo. Iam historiam ipsam ita texit ipsemet Martyr (cuius tamen verba in multis locis brevius perstringemus). Ante sex menses Grlascoviam veni, ob 5 absolvendos ab haeresi. Sequenti die prodor ab uno ex illis, viro magnae familiae et opulento, quique a pluribus erat commendatus, tanquam is qui reconciliationem a multo tempore quereret, assignatumque illi erat tempus instructioni aptum. Circa 4am pomeridianam, dum cum primogenito Praetoris in foro ambulo, accurrit a Pseudo Archiepiscopo famulus, signo a proditore dato, vir familia nobilis et viribus fortis, qui me iubet ad Illustrissimum ire. Ego putans, me ad Vice - Comitem, Proditoris nepotem (ut condixeramus) vocari, libenter me iturum dixi. Et sic me converti, ut abirem. Filius autem Praetoris in domum snam prius eundum contenderat, altero renitente. Dum officiose inter utrumque litem compono, fit lictorum et civium occursus, qui me occupant, tendunt, trahunt. f)um peto, quid rei esset, tollor impetu populi confluentis et humeris fere hominum portor in domum praetoris et pallio spolior. Nolo locum mutare sine pallio, offert quisque suum, ego meum volo et tandem extorqueo. Exclamo in barbariem in me, memini nocentem, sine iuris formula vel causa dicta, ostensa. Interim in altera urbis parte dicitur Pseudoepiscopo mactatos esse, quos ad me miserat, caedes fieri, urbem esse in armis. Venit ille nobilibus, qui in urbe erant, convocatis stipatus et in foro videns omnia esse pacata, me requirens, in domo praetoris esse intelligit, sub noctemque cum suo comitatu eo se confert et me, inter murum et mensam sedentem, evocat. Prodeo et me caedit alapa, dicens: Nimis audax eras, in reformata urbe Missas tuas dicens. Respondeo, non agis ut Episcopus, sed ut carnifex, me caedendo. Tunc, quasi signo dato, undique me varii alapis caedere,

Annus 1614. 129 capillos et barbam trahere, faciem unguibus lacerare pergunt. donec indignitate rei commotus, Himingus Comes id manu cohibuisset. Vix post concussionem ad me redii, dum iubeor nudari, quod statim factum. Inventum apud me Breviarium et Compendium quaestionum controversarum de fide aliaeque reculae. Sequenti post die ex hospitio accipiunt equum cum ecclesiastica supellectili et litteris P. Fabricii ad res nostras inveniendas in Scotia et cum nominum Catalogo P. Murdithi, a quodam perdito. Loco tutissimo erant, si fides fuisset et silentium hominibus. Minantur post extrema et cippum. Peto ut promissum faciant et id quod minantur. Recusant tunc, dicentes, se humaniores esse. Respondeo: At mentiri non est humanitas. Cur promittitis, quod non datis. Carceris custos me mirabilem dicit. Captivi enim non urgere, sed rogare solent, ne puniantur. Respondeo, id eos facere, quos pudet captivitatis talis, aut capi et plecti, ego vero glorior causa et triumpho tali poena. Ait custos, vide, quid agas et cui loquaris. Respondeo: Iam vidi. At tu videto, ut clauso carcere, dormias in crastinum. Abiit ille. Die sequenti ducor ad aulam Episcopalem, ubi Praedicantum et Baronum magnus erat concursus. Ex Senatu etiam Regio duo erant vocati. Introducor, sed aegrotus plagis hesternis et agitatione insueta. De aequivocationibus in iurando, de mentali reservatione multa dicunt, ut ex me audiant, donec pigeret illos talia proponere, qualia defendere non possunt. Petunt, si nobilis essem et ante me Parentes. Si in dominiis Regiis dixerim Missas. Respondeo: Si hoc est crimen, non iuramento sed testibus debet examinari. Probabimus, aiunt, testimonio eorum, qui te viderunt. Respondeo, si testes vobis satisfaciunt, esto, in ea negatione non infirmabitur, nec confessione roborabitur ipsorum testimonium, donec mihi visum fuerit. Tunc es, inquiunt, sacerdos. Respondeo: Si demonstraveritis me missas dixisse, iisdem testibus convincetis Sacerdotem esse. Quomodo, aiunt, vocaris? Respondeo: Quare inquiritis? Si suspectum me habetis, crimen proferte, testibus probate, non tam bene de me meriti estis, ut in vestri gratiam aliquid dicam. Quod per leges debeo, dicam et dabo. Praeterea nihil. Petunt: Tu Regem agnoscis? Respondeo: De facto Iacobus est Rex Scotiae. Hic multum timui, sed stupidi, terminos iuris ignorantes, nescierunt examinare. Dicunt: Iura. Respondeo: Quorsum ? Dicunt: Ut iussu et authoritate Regis sedentes cognoscant, an contra statum aliquid moliaris. Purga te iuramento, vel reus habeberis. Respondeo: Frustra iurare, peccare est contra praeceptum, dicentis: Non assumes nomen Dei in vanum; quod ego facerem, si Deum frustra in testem innocentiae meae invocarem, sciens per legem invocationem illam nihil mihi prodesse posse, quia in criminalibus leges excipiunt iuramenta, et merito. Interdum enim amor proprius facit multos peierare, in animae damnationem, propter corporis salutem. Quare ne iudices decipiantur et urgendo iuramenta, Christi sanguine redempta pereat anima, causas criminales testibus tantum examinare volunt. Itaque cum non obliger transgredi mandatum Dei frustra Wielewicki, Histor. Diarii III. 1 7 Denudatur post et recu- lae variae arripiun- tur inventae, In carcere ponitur. 22. Eductus examina- tur, De aequi- vocationi- bus, De Missis an eas di- xerit, De Sacerdotio, De nomine, De Rege, an eum agnoscat, Exigunt hac de re iuramen- tum, sed ostendit non esse necessar- ium,

Annus 1614. Dat rationes cur nolit iurare. Tandem ea, quae vult, iu- rat. 23. Examina- tur, an Missas dixerit et ostendit, non teneri se ad id responde- re, A quo iu- risdictio- nem ha- buerit ad haeresim dedocen- dam, De Papae iurisdic- ione spi- rituali ubique. Posse Pa- pam de- ponere Regem haereti- cum. iurando, non obligor me ab obiectis purgare iuramento. Sed si quid dicitis, testibus probate. Si id Don potestis, cur sine causa iusontem vexatis? Aiunt: Tune Regis nomine iurare negas? Respondeo: Quid iurabo? Tunc illi: Quaecunque nos interrogabimus, te sine aequivocatione et mentali reBervatione dicturum. Respondeo: Nullo iure obllgatus, iurabo me dicturum, quae mihi viha fuerint: quae si non interrogor, dicam me velie dicere. Dicunt: Quae non vis dicere? Respondeo: Quae aliqua ratione mihi ipsi, aut innocenti proximo praeiudicare poterunt. Et quare, aiunt, ista non dices? Respondeo: Quia non obligor et nolo peccare. Primo non obligor peccare, quod facerem, si proximum innocentem laederem. Deinde naturali iure, legum omnium priucipio, nec me sponte perdere, nec scienter laedere, a vobis sine causa interrogatus, volo. Quare nec contra me ipsum, nec contra alium innocentem quidquam volo dicere, aut iurare malum vel damnosum. Tandem post longam disputationem, ut vexationem redimerem, quaestionesque periculosas et invidiae plenas declinarem, iussus, quae vellem tantum iurare, iuravi et interrogatus dixi: nomen, familiam, patriam, cognatos gradum, ordinem Religionis, ubi studuerim. Interrogatus, si dixissem Missas in dominiis Regiis? Respondi, hoc propter Regis edicta et Parlamenti decreta, praeiudicare mihi et proximo nec ad Regis forum pertinere, et ideo me non teneri dicere, quia nulla lege teneor, me et alios innocentes perdere. Iudices si sint, crimina non sacriticia petere debere. Ad Regis forura pertinere furta, proditiones, homicidia, veneficia, non Sacramenta Religionis. Dicunt, Regem non esse laicum. Respondeo: non esse Sacerdotem, nec prima tonsura ordinatum. Petunt: Quare in Scotiam venisti? Respondeo: ut dedocerem haeresim. Quaerunt: Quis mihi iurisdictionem dedisset, cum nec Rex, nec ullus Episcopus eam concesserit? Respondeo ridens, eos omnes cum rege esse laicos, nec ullam spiritualem iurisdictionem habere. Oves Christi, Petro commissas pascendas, ubique terrarum, quis illas pascere vellet, a Sede Apostolica ius petere debere, penes quam perpetua est Spiritus Sti. Assistentia et Successio in finem mundi conservatur, sicut et potestas Principi Apostolorum primo data, qui Cephas et Petrus Ecclesiae constitutus etc. Hinc mea iurisdictio, quam via ordinaria, recte numerando, per omnes Pontifices ad Christum reducere possum. Aiunt: Crimen est laesae Maiestatis asserere, Papam habere iurisdictionem spiritualem in dominiis Regiis. Respondeo: De fide est, ipsum habere. Dicunt: Audes subscribere? Respondeo: Etiam sanguine, si opus erit. Et sic sub-. scripsi. Dicunt: Potestne Papa Regem deponere? Respondeo: Legittimum Regem et obedientem filium Ecolesiae, ut sic, non potest deponere. Dicunt: Quid si fuerit haereticus? Respondeo: Certissima est assertio, videlicet: Papam posse Regem haereticum deponere. De pulveraria conspiratione interrogatus, dixi, me detestari parricidia, nec illam laudare. Dicunt, talia docere Iesuitas et Papistas. Respondi: Legant acta Concilii Constantiensis

Annms 1614. 131 et advertent, haereticos docere, Catholicos damnare similia. Wicleff docet, per peccatum Dominos ius perdere et subditos eos posse negare et Sacerdotes Sacerdotium ammittere per peccatum. Quae omnia damnat Concilium. Pulveraria conspiratio erat paucorum aulicorum, at non sic erat 17a die Septembris, quando cum ingenti armatorum manu, in praetorio Regem cum Senatu necare voluistis; quodque fecissetis, nisi concursu opificum, Rex manus vestras evasisset. Duo miilia sunt Edinburgi, qui illo die arma tulerunt et tot possunt esse testes, tres Praedicantes exhortatos fuisse, ad fortiter agendum et clamasse: Deus et Ecclesia. Cum ex altera parte clamaretur: pro Deo et Rege. Ob hoc Edinburgum debuit comburi, sed tandem ingenti summa pecuniae est mulctatum. Vester Achilles et summus Praedicans, non procul degens, Robertus Brussius, ad Parentem Marchionis ab Chamelton scripsit, ut veniret ad auferendam Coronam a Rege indigno et Papistis favente, se cum suis fore auxilio. At Marchio litteras Regi dedit et Praedicantes aliquot exules facti. Hae non paucorum fuit haereticorum, sed et Praedicantium fuit conspiratio et instigatio et in foro palam gesta. Contra Iesuitas nihil, praeter mentitas ex invidia suspiciones adferre potestis. Haec quae dico, Rex ipse testis oculatus vidit et mille alii. De P. Garnetto multum interrogant. Respondi, ipsum innocentem fuisse nec debuisse prodere nomen sacramentaliter confitentis, pro toto mundo. Ait Archiepiscopus: Si quis mihi confiteretur, aliquid contra vitam Regis, etiam personam confitentis proderem. Respondeo: Nemo debet tibi confiteri. Dicunt, ideo Papam eum canonizasse? Respondeo: Unde vobis constat? Aiunt: Pingitur Romae inter vestros Martyres. Respondeo: Debile argumentum a poetis et pictoribus. Dico tamen, Martyrem illum esse, si pro Confessionis sigillo mortuus est. Et si Papa eum Martyrem declaravit ego volo mori, quod sit Martyr. Ait Archiepiscopus: Apage cum tuis hypotesibus, dicas tuam sententiam. Respondeo, si vera sunt, quae ipse de carcere scripsit et duorum Regum Legati atque alii multi nobiles testati sunt scripto et ego transiens per Angliam legi, bene et sancte mortuus est innocensque fuit pulverariae conspirationis. Allegarunt illi acta publica. Respondi: Cum hostes fuerint, in talibus illis facile non debet credi. Nec video, cur auctoribus meis, fide dignis, non credam. Sed utcunque sit, respondeo, me a nemine factum harum rerum iudicem, ideoque non plura responsurum. Veni in Patriam, ut Christum, non ut Garnettum praedicarem. Ego mea nunc, sicut ille sua tunc curavit. Quisque pro se, Deus pro omnibus. Iam 26a hora erat, quo nihil gustaveram et ex febri laborabam, et licet clamore disputationis incalescerem, paroxismus tamen superveniens, algere me fecit et sic ad ignem iussus sum accedere. Hic Borealis Scotus compellor, ut periurus et mendax, qui honesto mentito cognomine, scelestam professionem polluissem. Effecturum se brevi, ut nobile nomen Ogilbeorum infami Iesuitica labe non diu contaminetur. Addit, nisi rationem haberet tot circumstantium, per se statim in lucentem caminum 24. Quanta coniuratio Scotorum haereticorum multorum millium contra vitam Regis. Instigan- tibus Bii- nistris et maxime Roberto Brussio, De Gar- netto va- ria quae- runt. 25. Ostendi- tur ve- rum fuis- se Marty- rem. In paro- xismo al- gens, ad- ducitnr ad cami- num,

Annus 1614. Ubi insul- tantem iocis re- pellit. Obiicitur quod non sit Ogilbeus, sed res ipsa id refutat. In carcere ferro oneratur, Damnantur ad mortem varii Catholici. 26. Deducitur Edinburgum. Maledi- centibus benedicit. Quomodo deprehensi illi, qui noscebant Patrem. Minis et blanditiis adoriun- tur Mar- tyrem, sed frustra. 27. Dum ur- gent Se- natores, ut prodat hospi- tium, in quo erat. me mittendum. Rospondeo: si unquam alias, iam esse occasionem mittendi me in caminum cum frigeam, sed cavendum illi, ne cineres et carbones spargam, hic enim deberes ire domum eamque verrere, ita contaminatam. His et aliis iocis excepi hominem. Consul civitatis coram omnibus affirmavit, me non esse Ogilbeum, sed alium quendam suum concivem et fratrem Praedicantis, matrem non procul esse et adhuc vivere testes cives aliquot, qui adhuc sunt memores furtorum meorum puerilium et direptionum, hortis illatarum. Negabam ego, illi asserebant, damnorque ab omnibus, ut periurus. Adest sequenti die putata mater, non agnoscit filium, quia concretos digitos non habebam, nec essem hebes. Sic rideo irrisores meos. Reducor ad carcerem, et inde post duos dies ad cubiculum et paulo post ferro, in perticae modum fabricato, ducentarum librarum, duobus annulis nector, ita ut sedere et in dorso iacere possim, aliud nihil, nisi parum stare. Redeunt interim Londino litterae, ocrearum crucifragio iubeor examinari, ut loca et personas Gatholicorum prodam. Veniunt a Rege Commissarii, damnant mecum captos Catholicos morte, partim patibuli, partim rotae. Et dum Rex de exequenda sententia damnationis interrogatur, diversis locis clauduntur damnati. Ego Edinburgum ducor. Et dum per turbam damnatorum amicorum coniugumque eo, luto, nive et maledictis accipior, instigante ad hoc Iudice Provinciali, non prohibentibus Episcopi famulis, spectantibus Ministris. Et dum spernens omnia, equum per plateas ago, mirantur quod non consternar. Dixi alta voce Scotico proverbio: Tempus tunc cadendi, dum tollitur caput. Numquid amplius vultis agere et dicere mihi? Femina quaedam maledixit. Cui ego: Benedictio Christi super te, quae statim protestata est se dolere, quod dixisset et pollicita est, se nunquam quidquam mali de me dicturam. Observatum ab haereticis, quod benedictiones pro maledictionibus darem, laetus iratis. Ne Edinburgi ex pallio noscerer, muto illud ad tempus. At frustra, introducunt quotidie, quos possunt, interrogantes, si me antea vidissent et cum quibus et sic multos deprehenderunt mecum fuisse et ubi fuerim et sparserunt in vulgus, me occulte omnes prodidisse, quos ipsi sic deprehenderunt, ut de se timidos dicere fecerunt atque alios prodere. Edinburgi in domo Episcopali maneo. Ocreae crucifragiales afferuntur, minantur extrema quotidie, ut loca et personas proderem. Si proderem, libertatem et munera promittunt et si vellem haereticus fieri, Praeposituram a Meffet cum nobili matrimonio pollicentur, insuper et Regis munera. Dixi ridens, haec propter nominis affinitatem, Patri Muffeto offerri debere, non mihi, qui Ogilbeus essem. Responderunt, ipsum nimis simplicem esse. Subieci ego: certe me multo doctior et sapientior, si ipse ineptus est, ego muito amplius ero. Dies dictus adest, quo Senatores adsunt et ego vocor. Petunt: Cum im hanc urbem venisti, ubi primum hospitium habuisti? Respondi: Me non teneri dicere personas et loca. Iudices si dati sunt, crimina, non personas inquirere debere. Dicunt, Regem posse

Annus 1614. 133 inquirere, ubi hospitaris, ut iudicet, si contra statum Reipublicae aliquid moliaris. Respondeo: Si mere civilis Regis esset quaestio, responderem, at cum ipsum iudicem in spiritualibus non cognoscam, salva conscientia illi in spiritualibus respondere non debeo. Aiunt: mere civilis est petitio. Respondeo: Non. Nam actio et potestas moralis, qualis Regis est, speciem et naturam a circumstantiis accipit. Finis Regis spiritualis est, quando in odium fidei quaerit, ut deprehendat Papistas ac puniat, ut testantur captivi Glosgovienses et arestati Catholici Nobiles. Nam si dicerem hospitium, timidos faceretis de se dicere atque alios prodere, qui mecum visi fuerunt et sic illos puniretis et ego damni causa fierem atque innocentes stultitia mea necarem, aut in periculum perversionis, propter persecutionem coniicerem. Quae omnia contra Deum essent et proximum, adeoque magnum peccatum. At cum nemo in Deum et proximum peccare teneatur, aut debeat, ego huic quaestioni respondere non debeo. Quia una propositione vobis data, ad nostram consequentiam vestram traheretis, cum damno animae meae, offensa Dei et ruina proximi. Dicunt: Tu non vis parere Regi? Respondeo: Quae Regi debeo omnia praestabo. Dicunt: Rex Missas prohibet et tu facis. Respondeo: Christone an Regi parendum magis, vos iudicate? Rex prohibet. At Christus (Luc. 22) instituit et iussit Missas fieri, ut probabo si vultis. Dicunt: Regem Galliae prohibuisse patriam protestantibus, et Hispanus propter religionem urit. Respondeo: Nec Franciscus prohibet Galliam, nec Hispanus urit propter religionem, sed propter haeresim, quae non est religio, sed rebellio. Hic Secretarius annuit Archiepiscopo, ridens, ille signum nihil curantis dedit capite, tacens. Dicunt: contra Regis voluntatem non debuisse venire in Regnum. Respondeo: Regem sine causa legittima non posse patriam mihi prohibere, cum aeque natalis sim subditus, ac ille Rex. Dicunt: Merito sibi et statui timere debet a vobis Iesuitis. Respondeo: Faciat tum, quae Mater eius et alii omnes Reges Scotiae ante ipsum, et non erit cur timeat Iesuitas, vel Hispanum. Quid debeamus amplius ipsi, quam maiores nostri maioribus suis? Si ius omne regnandi a maioribus habet, cur ipse plus petit, quam ipsi haereditario iure reliquerunt? Illi iurisdictionem spiritualem nec habuerunt unquam, nec usurparunt, nec aliam unquam fidem, quam Catholicam Romanam. Unus Senatorum iratus dixit: Magnates disputandi gratia non venisse. Respondeo: Nec ego disputo sed ostendo, me Patria non debere carere, nec ad rem pertinere, quae petitis, cum nullum crimen fecerim. Si quid feci probent testibus: me contra totam Rempublicam, aut partem aliquam deliquisse. Cum horum nihil potestis, cur me vexatis? Ait unus: Tu melius te a suspicione conspirationis purgare non poteris, quam ut dicas: Hic fui cum isto, haec et illa egi in Scotia, ipsos interrogate et si ipsi me convincant, ero reus. Et si ita procederes per omnes, cum quibus fueras, nihil amplius tibi obiici possit. At cum taces, de omnibus te suspectum reddis ma- ostendit, se id bo- na con- scientia non posse facere, Cum sit contra Deum et proximnm. Quod invito Rege potnerit et Missas dicere, Et in Begnum Scotiae venirei 28. Qnod ni- hil me- tnendnm Regi a Ie- suitis, si suos Anteces- sores se- quitur. Iterum urgetur, ut prodat hospitium, sed fru- stra.

Annus 1614. Quod Rex ob religio- nem pu- niat. De doctrina Suarez. 29. Delibe- rantes de tortura, conclu- dunt vi- gilio tor- quendum Martyrem et tor- quent. Dum illi obiiciunt pertinaciam, animose refutat. Iterum redeunt Senatores et torturam extenuant, sed Mar- gis, ne complices tui te prodant. Respondeo: Utar hoc consilio cum expedierit mihi. Et modo non expedit. Primo quia Deum offendendo, proximum proditione perdendo animam propriam necarem. Secundo, nec prodesset, sed obesset modo, ne terror vester et Regis munera facerent inconstantem mentiri conspirationem in vestri gratiam et pro Regis muneribus, ut pallium crudelitatis haberetis in mea nece, quem nunc, ut velletis non punitis, propter infamiae timorem. Dicunt: Regem propter religionem neminem punire. Respondeo: Et quare Mosgovienses*) rotis et patibulis sunt damnati? Dicunt: Quaeso ne cogas nos te torquere secundum Regis praeceptum. Dico: me nihil amplius dicturum. Dicunt: Suaris doctrinam defendis. Respondeo: Non legi Suarii librum. Si quid habet, quod non sit de fide, ipse quae docuit defendat. Ego Suarii non sum satelles. Si quis illum vuit refutare, scribat librum hac de re meliorem. Dicunt: Nox est et nos alia habemus. Interim cogita donec conveniamus iterum, an Regi velis satisfacere, vel extrema omnia pati. Respondeo: Cogitabo, sed conclusum est, quid sim facturus, et iam dixi vobis. Tunc me abire iusso, deliberarunt, qua tortura me ad dicendum omnia cogerent. Tandem concludunt vigilio. Et sic octo diebus et novem integris noctibus me stylis, aciculis, acubus et vellicationibus vigilare coegerunt. Minantes mira, promittentes magna, ita ut per totam Scotiam fama vigilii mei vagaretur, indignantibus et commiserantibus multis vices meas. Multi Comites et Barones mecum egerunt, ut Regi satisfacerem. Et dum in magna corona hominum, nobilis quidam, qui vigiliis meis praeerat, diceret, se cum suis effecturum atrocissima mihi, Senatumque non prius emissurum, donec multis suppliciis necati, caput in porta occidentali urbis penderet, in exemplum pertinaciae. Respondeo: Egregii Carnifices. Ego vos omnes in hac causa nihili facio. Agite pro haeretica vestra malitia, vos non curo. Rogavi neminem, rogabo nunquam, sprevi semper, possum et volo pro hac causa libenter plura pati, quam vos, una cum omnibus, inferre potestis. Desinite mihi talia obiicere, haec lymphatis feminis obtrudite. Me ista accendunt, non consternunt. Ista non aliter rideo, quam strepitus tot anserum. Responsum meum peperit circumstantibus silentium et ipse tacens abiit, me cum custodibus relicto. Et brevi post rediit, amice interrogans, si quid deesset. Respondeo: Lectus ad dormiendum. Tunc tacite ait, se ista dixisse ex politia, propter circumstantes, sed ego barbarum animum hominis noveram et dixi, me non curare, nec velle quidpiam dictorum revocare. Me scire satis, quid agendum et cum quibus et quomodo. Redeunt die 10a Senatores. Vocor. Debilis eram (nam vigilium ita me debilitarat, ut vix scirem, quid dicerem et quid agerem, aut ubi locorum essem, vel in qua urbe). Commemorant Senatores clementiam suam, qui non crucifragio, sed vigilio me tentassent. Respondeo: Si crucifragio examinassent, portatus in scholam vel templum, docendo vel Sa- *) Glasgovienses.

Annus 1614. 135 cerdotis munia exercendo in Confessionali, panem lucrari potuissem. At cum vigilio sensitivam partem magnam extinxissent ac necassent, quod potuerant pessimum mihi fecerunt, nece excepta. Cum secundum vocationem, non tam mearum tibiarum, quam iudicii exercitio Christo serviam et Ecclesiac. Conabantur me convertere, sed conversione praedicantica, id est ex sensato faciendo insensatum et ex Jesuita stultum. Valeat Praepositura, si tali acquiritur conversione. Dicunt: Nisi satisfeceris Regi, atrociora venient. Respondeo: Si essem vobis omnia dicturus, iam non dicerem, ne coactus dicere viderer et sensu ut bestia, non ratione ut homo, moveri atque duci. Tentate ocreas. Ostendam Duce Deo, me in hac causa non plus tibias, quam vos tibialia curare. Existimo me ad maiora natum, quam ut sensu vincar, sed non in me, sed in Dei gratia confido. Quare nolo dictis addere, vel demere quidquam. Si quid secundum Deum mihi facturi, faciant, nihil deprecor. Ait Archiepiscopus: Tu ex passione loqueris. Nemo vult mori, cum bene possit vitam servare, ut tu possis, acceptis oblatis sibi cum Regis gratia. Respondeo: Non ex passione, sed ex deliberato animo loquor et vitam servabo si possim, modo pro illa Deum perdere non cogar. Et sic fessus vigilio et stando, redeo ad cubiculum. Ubi quidam Baro Vicecomes Provinciae Alasgaviensis *) me accipit conviciis, exclamans in duritiem cordis mei, et cum Scotus essem, auderem recusare Regi, in re aliqua satisfacere. Si Rex essem te in cera coquerem. Videns hominem verbis officiosis non posse placari, agitavi iocis hominem, dicens: Si Deus te Regem facere voluisset, sapientiorem te fecisset. Et dum super mensam illi biberent et nollem acceptare, iocis illum accepi, ut iram excuterem. Die sequenti amice me in reditu Alasgovium**), hortos suos et domum visitare iussit, ubi et bene habitus sum cum Episcopo. Priusquam caperer, solebam noctu Breviarium dicere in domibus haereticorum. Observat unus me submurmurantem et ceream candelam accendentem, iudicat me veneficum esse. Et postquam captus eram, Episcopo id dicit, rumorque per regionem vadit, cum risu prudentiorum. Addit de suo, mentiens, circa me fuisse turbam nigrorum auimantium, quae cibo, nescio quo, pascebam, quibus et loquebar. Haec narrantes Praedicantes, non aliter refutavi, quam fatendo, me recitasse Breviarium. Pro Concione dixit Praedicans, se nescire quid essem adhuc. Et Episcopus aiebat: Si litteras non invenissemus et sarcinam, nihil ex te potuissemus cognovisse. Numquid non hoc intolerabile, te nihii velle prodere, dum tot hac de causa fatigantur et non proficiunt. Risi, dicens, me dolere se vel argumentum suspicionis me noscendi invenisse. Episcopus Insularum Andreas Cenopius ait, se posse aeque Missam dicere ac ego. Petii an Sacerdos esset? Ille negat. At ego: Tu ergo Episcopus non es, nec Missam dicere potes. Ait: Si inven- tyr ostendit, eam gravissi- mam (esse). Et dum minantur graviora, refutat fortiter. Ostendit Martyr., non se loqui ex passione. Cuidam conviciali belle respondent. 30. Ob recita- tionem Breviarii censetur Venefi- cus. Accusan- tes quod nihil pro- dat, irri- det. Pseudoe- piscopum, dicentem, se Mis- *) Glasgoviensis. **) Glascovium, seu Glasgow.

Annus 1614. sam posse dicere re- futat. 31. Ostendit, doctrinam haereti- cam no- vam esse: 1° Ratio- ne capitis Ecclesiae. 2° Ratio- ne mune- ris Epis- copatus, antea re- iecti, iam acceptati. Nec valet solutio, quod innotnerit iam veritas. Urget contra- dictionem in haeresi. Episco- pum sibi blandien- tem et ad se tra- hentem acriter reiicit. Obiectionem de egestate adigente ad Papistas reiicit. tiones humanas relinquere vellem et religionem ab Apostolis praedicatam sequerer, mihi bene provideret, eo quod essem magni animi et acris iudicii. Dixi, ipsorum religionem non esse adhuc 10 annorum. Nam, me puero, pro fidei articulo tenebatis, nec esse nec dici debere caput Ecclesiae ullum praeter Christum et nunc omnes iurant et subscribunt, Regem esse caput Ecclesiae in suis dominiis. Cui ipse antea contrarium iurasti et subscripsisti, non est ista doctrina Apostolica. Ait D. Paulus: Si destruxero, quae aedificavi, praevaricatorem me constituo. Tu concionatus es Reslaviae contra episcopatum et dixisti, palam te dicturum, ipsum esse Diabolum et faciem conspui debere, qui Episcopus fieret et tum 15a die post, factus es ipse Episcopus, nec contentus Episcopatu Insularum, in Hybernia alium accepisti pingiuorem. Guillelmus Andreas iusuper librum edidit contra Episcopatus gradum et nunc est Gallvidiae *) Episcopus. Nonne omnes Praedicantes Scotiae publico conventu iurastis et subscripsistis, nomen Episcopi et officium rem abominandam esse et nulla ratione in Ecclesia Dei debere esse et nunc contrarium docetis. Dicite quaeso, estisne praevaricatores secundum Apostolum? Aiunt: non, sed magis innotuit veritas et nunc videmus amplius, quam antea. Respondeo: Bene est. Videtis millia Episcopi in redditibus, cum Praedicantes centenos vix numerare vidistis. Sed dic: Si articuli, fuerunt tunc veri, quare nunc falsi? et si nunc falsi, quomodo tunc veri? Dicebatis tunc esse verbum Dei et nunc dicitis esse verbum Dei doctrinam vestram. Quae est ista praevaricatrix doctrina, aedificans et idem destruens? Vel quod est hoc mendax verbum? Vel coutradictorius Deus quis est, cuius verbum praedicatis? Dicebatis tunc esse lumen veritatis. Si debebamus vobis credere tunc, cur credamus vobis modo periuris? Et si credere debemus vobis modo, qua auctoritate et ratione tenebamur vobis credere tunc? Nam, tam nunc quam tunc, sacram Scripturam allegabatis. Fallor si doctrina vestra non sit nequitia mentiens sibi. Ait: Domine Ogilbee, Spiritura habes. Optarem tibi multos similes me sequi, quibus bene uterer. Respondeo: Mallem sequi carnificem ad suspendium, quia recta ad Diabolum vadis. Itane loqueris, inquit, mihi! Respondeo: Ignosce Domine, non didici aulicismos et nos Jesuitae loquimur ut cogitamus. Nolo adulari. Honoro te propter dignitatem civilem et veneror canos tuos, cedens aetati. Propter religionem et episcopatum nihili facio. Laicus es nec plus iurisdictionis spiritualis habes, quam baculus tuus. Si qualia de te cogito non vis dici, iube me tacere et nihil dicam. Si vis me loqui, loquar quae sentio non quae tu amas. Doleo, inquit, egestatem te fecisse ex protestante Papistam. Respondeo: Me tuo pede metiris et ex te ipso iudicas, qui duos tuae fidei articulos abiurasti pro duobus episcopatibus. Ego patris primogenitus, etiamsi litteras non novissem, ex patrimonio nobilis locum implere potuissem et si, ut tu, vellem religionem mutare, cum Regis gratia redditus non contemnendos possem habere. Ille *) Galloway? 

Annus 1614. 137 iratus abiit. Archiepiscopus interrogatus in Senatu, me absente, a Cancellario de me: Ait, mihi similem in has partes nunquam venisse. Et alibi in convivio, si ego evaderem ipse pro me vellet pendere, quoniam pulverem in ollas (Scotis est proverbium) potuissem si evaderem. Nescio, quid futurum. Me tamen coram humanissime alloquitur. Totus est in investigandis locis et personis, ubi et cum quibus fui atque in his puniendis. Mirantur me non contristari, nisi aliorum vexatione et crnce propria laetari. Cavent quibus possunt modis, ne quisquam nisi praesente custode mihi verbum dicat, chartam porrigat aut calamum. Raro aliquis intrat, nisi aut ad vexandum aut ad cibum dandum. Si quis alius veniat, habetur suspectus. Glascovium in Vigilia Nativitatis veni et utroque pede perticae meae nector. Nunc vero uno pede tantum claudor sera et cuneis ferreis duobus, ferrum firmantibus, ne semper in lecto iacendo morbum contraham. Redeunt iterum Londino litterae, vocor ad conventum Magnatum, respondere iubeor. In mensa Suarez et Ballarminus iacent. Petunt: si Papa Regem haereticum posset deponere ? Respondeo: Certissimam doctrinam esse, eum id posse. Petunt 2°: An Rex excommunicatus Papae iussu possit interfici? Respondeo: Vos nullam iurisdictionem spiritualem habetis. Quare ne videar agnoscere, Regem spiritualem iurisdictionem habere, nolo respondere ad quaestionem. De doctrina Christiana, si instructionis gratia consuleretis, dicerem: sed cum tanquam iudices interrogatis, non possum salva conscientia dicere, quod sentiam. Da. mnare utrumque iuramentum Anglis propositum. Petunt: an Papa habeat iurisdictionem supra Regem? Respondeo: Habet, si Christianus est baptizatus. Petunt: Potestne Papa excommunicare Regem? Respondeo: potest. Interrogantibus: Quomodo posset excommunicare hominem, qui non est in eius Ecclesia? Respondeo: Est in Ecclesia haereticus quoad possibilitatem unitionis, non quoad communionem bonorum et charismatum salutis. Sicut enim bannitos et latrones Rex capere potest et punire, sic Papa rebelles haereticos et a Matre Ecclesia fugitivos, Papa enim acquirit ius supra hominem, dum baptizatur, qnia tunc intrat Ecclesiam et fit membrum Mystici Corporis et ovis gregis Christi, cuius Pastor est Papa. At hoc (inquit Episcopus) faciet multos abhorrere a Baptismo. Respondeo: Superbos quidem, Christi humile iugum spernentes et cum patre Diabolo suam, non Christi gloriam, quaerentes. Alios non item. Hucusque ipsemet B. Martyr de se. Iam continuatio eiusdem Historiae ad Martyrium inclusive, ex relatione Concaptivorum et aliorum, qui interfuerunt. Narrant hi Archiepiscopum, saepe ante nominatum, quaestionum habitarum notitiam Regi praescripsisse, plurimis calumniis additis et responsis in malam partem explicatis (voverat enim eum morti tradere) iisque omnibus cum caeteris, qui aderant, subscripsisse. Idem Archiepiscopus custodem carceris, humanum erga captivum, loco moverat, substituto in eius locum oeconomo suo, homine aspero, qui Martyrem, iuxta supra dicta fcrro Wielewicki Histor. Diarii III. 18 Archiepi- scopi de Olgibeo iadicmm. Quam di- ligentem cu8todiam adhibent. 32. Magnates propo- nunt quaestio- nes de po- testate Pa- pae supra Regem. Ad quas omnes re- spondet. Continnatio histo- riae ab aliis. Archiepi- scopus quam a- cerbus contra Martyrem.

Annus 1614. Excubiae extraordi- nariae circa Mar- tyrem. 33. Rex man- dat ut morte pu- niatur. Educitur ex car- cere. Oceuren- tibus et compa- tientibus omnibus. Sistitur iudicibus de quibus interroga- tur. Obiicit Archiepiscopo crudelitatem. Non cen- set debere ei iudicem unum Ca- tholicum accusa- tum. onustum, in continua solitudine relinquebat et seris cuneos ferreos addiderat, cum tamen Martyr, etiamsi aerea essent vincula et ianuae carceris patentes, nunquam se egressurum polliceretur, ne adeo iustam causam deserere videretur. Accesserant nihilominus extraordinariae vigiliae circa custodiam Martyris, civibus sibi per vices in nocturnis excubiis succedentibus. Idem Archiepiscopus, Edinburgi mancns, postquam intellexisset, uxorem suam benigniorem se erga vinctum ostendere, eam ad se evocavit, ut illa humanitate vinctus privaretur. Tandem litterae veniunt a Rege, quibus praecipiebatur, ut morti traderetur captivus, nisi articulos, quos subscripserat, negarit. Pervenit is rumor ad Martyrem et custodibus se invisentibus significavit, sibi cras aut postridie moriendum esse. Rediit Edinburgo Archiepiscopus, plurimis fidei orthodoxae hostibus stipatus, iudicium de Martyre habiturus. Pridie quam moreretur, lotis pedibus astantes invitabat, ut crastinis suis nuptiis interessent. Totam noctem, cum non sine molestia ob turaultuantes custodes transegisset, facto diluculo, secessum ad orandum, caeteris exclusis, obtinuit. Praetor post, civibus armatis stipatus, Martyrem paratum ac horam illam pridem desiderantem, e carcere educunt brevi et detrito pallio, semicinctum (nam eius pallium Archiepiscopi oeconomus sibi usurpaverat). Occurrunt procedenti omnis conditionis homines et maxime uxores agnatique Captivorum damnatorum, qui non ut antea maledicentes et obvia proiicientes eum impetebant, tanquam authorem tot calamitatum, sed re comperta, certo neminem Catholicorum ab illo patefactum, omnia fausta cum lachrymis illi precabantur, quod et ab haeretica turba fiebat. Introductus in aulam, coram assiden-;tibus iniquitatis iudicibus, aperto capite sistitur. Recitatis de more Assesso rum nominibus, interrogatur, quid haberet in illis excipiendum, quid obiciendum et an vellet causam suam ab illis iudicari. Respondet: Si amici essent, parem cum eo calamitatis aleam in pari causa subire debere. Si inimici, aequos iudices ipsius esse non posse. Dixerunt: Roma ergo tibi iudices accersendi sunt, aut certe evocandi illi, qui Missam tuam audierunt. Ad haec Martyr: Hi sunt pauperes et mercimoniis sibi suisque providere malunt, quam criminalibus causis iudicandis praeesse. Asserenti Archiepiscopo, quod ipse eos pauperes fecerit, respondet Martyr: Imo tu, qui eos carceris squalore macerasti, qui eorum bona exhausisti, dum quae habebant, ut ob redimendam vexationem darent, adegisti. Ego nulli onerosus eram, sed in id incubui, ut et spirituali consolatione replerem et ab haeresi immunes conservarem. Obiicienti Archiepiscopo mendacium; Respondit: Definias mendacium, ego ut sentio loquor et quae vera esse scio. Interrogatus, an vellet inter iudices admittere virum nobilem et Catholicum, qui accusabatur, quod in eius domo Missas Martyr celebrasset? Respondit, ut alterum liberaret a tali periculo, eo ipso suspectum esse, ne videlicet vindictam de se sumeret, utpote cuius causa accusatus fuisset. Tunc a 15 As-

Anuus 1614. 139 Ad imper-. tinentes quaestiones non respondet. Ostendit, in quo Regi obedi- ret, in quo non. Iudicem, qui consilium dice- bat se qaaerere, refutat. Iudicibus inquita- tem iudi- ciorumex- probrat. Etiamsi in hac cansa exilio mul- ctaretur, cur posset in Patriam redire o- stendit. 34. Fertur mortis sententia in Marty- rem. Gratias agit Martyr omnibus iisque ex corde di- mittit. sessoribus iudicibus examinatus, ad singula respondit. Oumque ad quaestiones impertinentes nihil se responsurum dixisset et iudices assererent, silentium in hac parte pro confessione habendum, ait: Ex verbis et operibus iudicate, cogitationum iudicium Deo relinquite. At non vis, aiunt, Regi hac in parte obtemperare. Respondit: In omnibus, quibus obedire debeo, obsequentissimum me exhibebo et si quis eius temporalem statum invaderet, eum ad mortem propugnarem, at in spirituali iurisdictione, quam sibi Rex usurpat, nullum obsequium ei praestare vel debeo vel possum. Videat autem Rex, ne qui alienum quaerit, ius suum perdat. Nihil ergo ad ista respondebo, ne spiritualem Regi iurisdictionem tribuere videar. Aliud fortasse facerem, si quis consilii gratia istas mihi quaestiones proponeret. At ego (unus ex iudicibus ait) te super his difficultatibus consulo. Quid respondes? Ridiculum, ait Martyr, mihi videtur, credere te iudicem consilium a me, accusato criminaliter, super his articulis quaerere. Quare nihil respondebo iudicibus super his, donec Ecclesia aliquid certi statuerit. Solum enim praetenditis me in verbo capere et praetextum aliquem meae mortis habere. Videmini mihi similes et muscis patinam obsidentibus et piscatoribus retibus undique piscem circumdantibus. Deinde interrogabant, an parricidia probaret? Respondit, se parricidia detestari. Simul his iudicibus, ad sententiam contra se ferendam paratis, Divinum iudicium in mentem revocavit et iudiciorum adversus Catholicos inquitatem exprobravit. Petenti Archiepiscopo, an si exilio mulctatus, vita donaretur, rediret in Patriam, respondit: Si ob patrata scelera exilio damnarer, non redirem. Si autem ob causam, quam sustineo, exul essem factus, redirem. Ac utinam singuli capilli capitis mei mille ad fidem orthodoxam convertere possent et te inprimis Archiepiscope. Neque enim hisce vestris iniquis statutis, contra Catholicos editis, refragrari conscienciae duco, cum omnium Regum et Reginarum superioris aetatis leges et statuta pro mea causa habeam. Quod si Rex vos omnes Ministros in patibulum egisset, cum vos illi opposuissetis in Conciliabulo habito Dundrae, aut Abreden, statuentes non debere caput Ecclesiae in terris agnosci, tum profecto vererer ab exilio in patriam redire. At cum vobis in tam iniqua causa pepercerit, cur ego non obediam potius Christo, quam Regi? Cur eum in tam iusta causa mihi beneficum fore non sperarem, qui in tam iniusta vos etiamnum tolerat? Iudicibus, qui exierant, a consultatione reversis, profertur in Martyrem sententia mortis, ut ad patibulum, in foro pro eo erectum, ducatur et suspendatur, suspenso caput amputetur et corporis dissecti quatuor partes in locis publicis editioribus omnium oculis exponantur. Gratias egit Martyr et benedictionem impertiit ei, qui sententiam pronuutiavit cumque est amplexatus. Cum caeteris omnibus dexteram iungens etiam cum Archiepiscopo, actis gratiis, omnibus se dixit ex corde ignoscere, sicut optaret Deum sibi peccata ignoscere. Catholicorum orationibus, si qni occulti essent, se commendavit, addens haereticorum preces sibi inutiles. Conversus ad murum orationi se dedit, praecipiente interim Archiepiscopo

Annus 1614. Idem facit carnifici. Exoscula- tur pati- bulum. Ostendit, non ob crimina in Regem, sed ob Religionem se pati. Suorum erga Regem meri- torum facit men- tionem, Suspendi- turingenti clamore populi, compati- entis. Frustra Ministris cohiben- tibus. Corpus Martyris extra urbem se- pelitur. Acceptum postea a Catho- licis. ne, dum esset ob crimen laesae Maiestatis damnatus, quidquam populo spectaturo loqueretur. Traditur deinde Martyr carnifici (quem idem Martyr amplexum, bono iussit esse animo seque illi omnia ignoscere) et vinctus ad locum supplicii trahitur. Quo cum adductus esset, patibulum pro se paratum amplexans et exosculans, in orationem incurabit, Ministro interim venditanti, eum non ob religionem, sed ob crimen laesae Maiestatis puniri, capitis agitatione mendacia sibi displicere indicavit. Dum ex eius cognatis quidam eum ad haec patienter toleranda hortaretur, hortatorem famuli Archiepiscopi deorsum deiiciunt (patibulum enim in editiori loco fuit erectum) qui fregisset cervicas, nisi super confertam multitudinem cecidisset. Cur tu, inquiunt, perduellis alterius causam sustines! Audita hac re Martyr ait: Mirabile est quod facitis. Me pro mea causa loqui prohibetis et mendaciis vestris me apud populum traducitis. Imponitis mihi, me in Regis praeiudicium aliquid dixisse, aut signasse fingitis. Nihil tale feci, nihil tale affirmavi. Asserui tantum Papam spiritualem habere iurisdictionem in dominiis Regiis et in toto mundo inter Christianos et posse Regcm haereticum excommunicare. Si aliud dixi, populo ostendatur. His quae dixi subscripsi et pro iis paratus morior. Falsa de me ad Regem scripsistis et nunc ea populo persuadere vultis. Ego cum alio Scoto (Patrem Crittonum se intellexisse, interrogatus, respondit), plura in obsequium Regis apud exteras nationes feci, quam vos, aut omnes Ministri Scotiae facere potestis et vitam pro eo exponere paratus eram. Nunc autem ob solam religionem morti trador. Ministro interroganti, num mortem timeret? Non magis inquit, in tam bona causa, quam tu patinas, ad cibum accedens. Manibus de novo arcte post terga revinctis, ut digiti tremerent, in scalae ascensu orationi instabat et Catholicorum, si qui adessent, suffragia petens, spem suam in meritis sanguinis Christi repositam asserens. Beatissimam Virginem cum omnibus Coelitibus invocans omniaque haec tam latine quam anglice proferens, a carnifice, post iterata ViceComitis mandata, e* gradu deiicitur, maximo clamore populi orto iniustae morti condolentis et Ministrorum, praesertim Archiepiscopi crudelitatem detestantis simulque orantis, ut ex sontibus vindictam innocentis sanguinis Deus sumeret, servato populo innoxio. Exprobrabant populo in sequentibus praedicationibus istos clamores, aiebantque non decere ob perduellis et seductoris mortem conqueri. Sed populus calumnias Ministrorum a Martyre reiectas et praeposituram oblatam nec susceptam, ut certa innocentiae iudicia identidem repetebat. Fune post resecto, corpus Martyris in subiectos asseres ruit et per carnifices ac haereticos pollinctores (nemo enim Catholicorum accedere audebat) cistae mandatum, extra urbem, in loco malefactoribus sepeliendis destinato, sepultum est. Visus vespere eques ad duo millia passuum extra urbem, qui cognoscens Sacerdotem morti traditum, statim rediit ad suos et nocte intempesta circa sepulcrum visi 40 equites, qui creduntur sacra pignora abstulisse. Catholici enim sine dubio

Annus 1614. 141 erant. Magistratus re patefacta, miserat eos, qui infixis terrae hastilibus, explorabant an cista fuerit effosa et deprehendentes cistam, quae hastilibus resistebat, prohiberi fecerunt ne amplius ea de re inquireretur. Asserebant enim satis constare, corpus non fuisse ablatum. Hucusque relatio huius Martyrii, ex cuius fine apparet, non totum decretum contra Martyrem fuisse executioni mandatum, nam de compunctione capitis et de sectione corporis in quatuor partes nulla fit mentio. Postquam praedictum Martyrium iam hoc loco descripsissemus, putantes hoc anno fuisse factum, intelleximus deinde ex aliis, ad anni sequentis 1615, 10am Martii referendum esse. Erroris forsan causa fuit, quod captivitatem istius martyris, factam probabiliter hoc anno, cum eius morte, quae sequenti anno contigit, confuderint. Nam ex dictis manifestum videtur, eius carcerem longo tempore durasse. Ex iis etiam, quae ad certum diem mensis huius anni. referri non poterant, erant etiam nonnulli libri nostrorum editi Cracoviae, nempe P. Gasparis Sawicki Polonicus liber cum illo titulo: Replika na nowiny z Poznania etc, qui editus est sub nomine Joannis Golubski, et P. Alberti Rosciszewski, sub nomine Alberti Borkowski, liber latinus, cum tali titulo: Brevis de Ecclesia et Missione Ministrorum tractatus contra Theophilum pro Miedzybozio. Liber etiam quidam Polonicus sub tali titulo: Krzescianskie Zboru Panskiego Constitutie, sub nomine Turnovii Superintendentis Torunensis prodierat hoc anno: sed compertum erat post, vel ab aliquo nostro, vel certe ab aliquo alio Catholico editum fuisse, per iocum et derisionem praedictarum constitutionum. Refutarant post haeretici hunc libellum. Venditae hoc anno a nostris duae domus, olim nobis a Magnifica Domina Mnichowska donatae. Accepti pro una domo floreni 4300 et pro altera floreni 900, seu pro utraque floreni 5200. Ex hac summa expositi hoc eodem anno in fabrieam sacristiae, adiunctorum fornicum, sacellorum superiorum, turris templi ac domestici refectorii floreni 4609. Hoc eodem anno ad Ecclesiam reducti quindeeim haeretici et duo schismatici schisma abiecerunt. Unus ex Sodalitate Beatissimae Virginis, capta levi offensionis occasione, octodecim mensibus a conventu Sociorum abstinuit et interea cum aliis nobis maledicendi nullum faciebat finem, maledictorum insuper commentarios, adscripto nomine, identidem ad nos per contumeliam submittebat. Nobis conveniens hominis ingenio respondendi ratio visa, nihil procacissimo convitiatori respondere. Sed divina ultio non siluit. Nam gravi morbo corripitur, et dissimulandi noxam acerbior plaga ingruit, invitumque adigit fateri, suo sibi merito inflictam Numinis manum 35. Libri editi hoc anno a nostris, suppresso nomine. Pro domibus ven- ditis, fabricae huius anni. Haeretici et schis- matici conversi. Unus nobis valde malevolns morbo a Deo con- vertitur.

Annus 1615. Templi eleaemo- sya. vindicem. Itaque Sacerdote, qui Sodalibus praeerat, advocato, coram omnibus enuntiat, sibi saepenumero nova crimina in nos comminiscenti, admonitorem et ultorem Deum perpetuo adfuisse. Itaque qui ultro debuisset, Divino iussu coactum, omni iam criminatione abstinere et absistere etc. Ea quae templo per hunc annum accesserunt ex munificentia Benefactorum, tam in rebus quam in pecunia, 1058 florenorum summam faciunt; inter haec fuit anuulus aureus cum saphiro perlucido. Alius item aureus cum adamante non exigui valoris. In rationibus P. Petri Kamocki Templi Praefecti, a Reverendo P. Provinciali subscriptis, invenio pecuniae, pro templo hoc anno datae, florenos 920, quos puto in summa superiori esse computatos. 1. Princeps Alexan- der Carolus nascitur. Librorum impresso- rum in Provinciis exempla- ria Romam mit- tenda. Francis- cus Forgacz Cardinalis invisit nos. Annus Domini 1615. Claudio Aquaviva et post eius mortem Mutio Yitellesco Generali Prae- posito. Stanislao Gawronski Praeposito Provinciali. Martino Lascio et mortuo illo, Petro FaMcio Domus Praeposito. Numerus nostrorum in domo S. Barbarae per hunc annum erat sacerdotum 19, Fratrum Adiutorum 10, Novitiorum interdum duorum, interdum trium. Festum Circumcisionis Dominicae consueta solemnitate et Sacramentorum frequentatione transactum est. Cantatum Summum Sacrum a R. P. Provinciali Stanislao Gawronski. Varsaviae, 4a huius mensis, solemni pompa Sacro Baptismatis fonte ablutus est Serenissimus Prineeps Alexander Carolus, conferente Baptismum Martino Szyskowski Episcopo Plocensi.. Ut ex libris iis parvis, seu opusculis, quae contra hacreticos in hac nostra Provincia, cum sola Censorum approbatione, nou expectata Romana censura, edi sunt permissa, impressa exemplaria aliquot Romam semper mittantur, ordinavit R. P. Noster Generalis, 15a huius mensis. Ubi simul monet diligenter Censores, ut in examinandis eiusmodi libellis officio suo satisfaciant. Sacrae Romanae Ecclesiae Oardinalis Franciscus Forgatius Archiepiscopus Strigoniensis et Regni Hungariae Primas, ex peregrinatione ad B. Virginem Czestochoviensem suscepta, in Hungariam rediens, die Conversionis Sancti Pauli sacro, Cracoviam venit et ut Ordinis nostri erat amantissimus, ad

Annus 1615. 143 aedem S. Barbarae divertit hospes in eaque pernoctavit, Sacrum lectum babuit et coenam ac prandium sumpsit. Invenerat tunc Cracoviae ea, quae P. Joannes Argentus in sua ad Regem Poloniae epistola, sicuti de aliis multis Provinciis ita et de Hungaria in ordine ad rebellionem Bocharanam aliasque scrip- serat et ea verissima fuisse confirmarat. Eadem die consueta Votorum Renovatio in sacello civium peracta est, convenientibus etiam iis, qui erant apud S. Stephanum eadem vota renovaturi, praemissis iis quae praemitti solent. Et sic tam praedicta Renovatione, quam ipsa Domus visitatione expedita, discessit 30a huius mensis R. P. Provincialis. Ultima istius mensis memorabilis Societati nostrae morte Claudii Aquavivae Societatis Jesu, per annos tres et triginta Praeposito Generali. Erat is natione Italus patria Neapolitanus, filius Ducis Atriae. In ipso aetatis flore, annos nimirum 25 natus, cum politioribus iam tum litteris esset excultus et Sanctorum Patrum lectione instructus, Pio V. Pontifici Maximo gratissimus eiusque Cubicularius, iamque proximus Cardinalitiae dignitati, quae illi non solum ob summam nobilitatem, modestiam, ingenium, Pontificis praedicti gratiam non dubia spe proponebatur, vocanti Deo ad statum Religiosum, illa verba Christi diligenter expendens: oves meae vocem meam audiunt; statim morem gessit et rebus mortalibus valere iussis, nudus ad Christi nudi crucem confugit nostramque Societatem ingressus est Romae, Anno 1567 22a Julii, ipso festo B. Mariae Magdalenae. Deinde positis Religionis rudimentis et gravioribus studiis confectis, tantus in Claudio enituit virtutis splendor, tanta gravitas morum atque suavitas, tanta prudentia, ut Provincia ipsi Neapolitana primum gubernanda demandaretur, postea etiam Romana. Quas Provincias dum optime gubernat in Comitiis, habitis Romae Anno 1581, magna Electorum consensione in locum P. Everardi Mercuriani Praepositi Generalis quarti, vita functi*), suffectus est 19a Februarii. Neque animos nostrorum Patrum, quominus Claudium eligerent retardavit, aut Votorum Renova- tio. 2. Mors Claudii Aquavi- vae. Eius ge- nus et Patria. Relicta spe proxima Cardi- nalatus. Fit Provincialis Neapoli- tanus. Post Ro- manus. 3. Deoique creatnr Praeposi- tus Gene- ralis. *) Eberhardus Mercurianus, natione Belga, praeerat Societati Jesu inde ab a. 1573—1580.

Felicissi- me rexit Societa- tem 34 annis. Post optimam dis- positionem moritur. Ad funus eius summa frequen- tia. Pontificis Maximi de eo iudi- cium. 4. Libri ab eo scripti. 144 Annus 1615. illius aetas, nam 37 annum tunc agebat, aut Religionis temporis brevitas, cuius 13um annum ingressus erat, ut Patribus, canitie religiosoque senio venerandis, eum praeferrent et in eius humeros universae Societatis, per totum terrarum orbem propagatae, onus imponerent. Nec eos fefellit eventus. Nam ita hanc tantam, tam laboriosam difficilemque provinciam sustinuit, sive prospera sive adversa spectemus, quae ipso clavum tenente, multa et varia Societati nostrae acciderunt, electum a Deo ut omnino credamus, qui laeta augebat, tristia minuebat et per dubias turbulentasque tempestates navem Societatis ad portum salutis eum dirigere faciebat. Rexit Societatem 34 annis et ex supremo morbo decumbens, in quo singularis patientiae, humilitatis ac in Divinam voluntatem resignationis praeclara exempla ostendens, saepius iteratis Poenitentiae et Eucharistiae Sacramentis ac demum Viatico extremaque unctione devotissime acceptis, ex hac vita mortali ad illam immortalem decessit, ultima Januarii anni huius. Aetatis annos fere 72 habuit, ex quibus Societati dedit fere 46. Ubi corpus eius exanime pheretro impositum esset, eique in Aede Sacra parentaretur, summus totius Romanae urbis omnis hominum generis fuit concursus tantaque frequentia, ut nec ad perficienda divina officia liber locus haberetur, nec ipse demum dies tempusque sufficeret, sed ad secundam noctis horam, eadem protrahenda essent. Quisque secum praeclare tunc actum credebat, si quomodo domortui aut corpus aut saltem vestimentum mortui attingere posset. Praeter Principes Ecclesiasticos et Senatum Romanum singulares virtutes eius ac inprimis sanctimoniam praedicantes, ipse Pontifex Maximus Paulus V., dum Patres Assistentes Societatis, tanto orbatos Parente, solaretur, Claudium Praelatum optimum, Moderatorem sapientissimum, vere Societatis Jesu Patrem appellare non dubitavit. Nihil superius dixi de eius quatuor Votorum Professione, nam probabile est, cum viro tanto dispensatum (quod etiam cum beato Fraucisco Borgia factum erat), ut ad eam aut statim post tyrocinium Societatis, aut ad summum, post studia graviora expedita, admitteretur, antequam videlicet Provincialis

Annus 1615. 145 Neapolitanus esset renunciatus. In tanta occupationum mole, scivit deligere tempus ad non pauca pia opuscula, quae scripsit et posteritati reliquit. Qualia sunt: 1° Industriae ad iuvandos animae morbos pro Superioribus Societatis. 2° Meditationes in psalmum 44. et 118, quae tamen non erant editae nisi post eius mortem, anno sequenti. 3° Epistolae variae, non minus religiosae quam eruditae, ad Universam Societatem Jesu. 4° Instructiones et Ordinationes 22 ad Provinciales et Superiores Societatis, quas Congregatio VII. Greneralis, ut directiones, voluit separatim esse impressas. 5° Ratio atque institutio Studiorum Societatis Jesu, quae auctoritate Septimae Congregationis est aucta. 6° Directorium in Exercitia Spiritualia S. P. Nostri Ignatii. Hi enim duo postremi libri illi omnino sunt tribuendi, ut praeclare asserit Petrus Ribadeneira in suo Catalogo Scriptorum Societatis Jesu. Prodiit etiam liber hoc mense P. Martini Smiglecii Cracoviae, cuius talis est titulus: De erroribus Novorum Arrianorum libri duo adversus Valentinum Smalcium. Prodierunt et alii hoc anno non pauci nostrorum libelli, nempe, P. Georgii Tyszkiewicz: Responsio ad libellum famosum Anonymi Torunensis, Patrocinium veritatis falso inscriptum, pro Oratione ad Senatum equitesque Polonos contra querelas Torunensium, Cracoviae. Suppresso deinde nomine alius edidit libellum contra eosdem Torunenses, tali titulo: Ad calumnias cuiusdam, qui patrocinium Torunensium suscepit, responsio. Polonice etiam prodiit, suppresso nomine, contra Confoederationem duplex libellus. Unus cum tali titulo: Discurs na Confederatia. Alter cum tali: „Declaratia nowego prawa Confoederatiey". Uterque hic libellus putatur ab aliquo nostrum, ex iis quae pridem P. Petrus Scarga, piae memoriae scripsit, breviter collectus. Denique contra ministrum Torunensem, sub nomine Di Grolubski Joannis, cum tali titulo liber prodiit: „Tryplika na Duplikę X. Tenebryiona Niedoperza, Ministra Zborowey Drużyny w Toruniu". Author huius libri erat P. Gaspar Sawicki. Wielewicki Histor. Diarii III. 19 Aliorum libri in no- stra Pro- vincia.

Annus 1615. Eleaemosyna. 5. Caedes Sacerdo- tis. Visitatio Domus. Epistolae P. Argent. la editio. Pax non pax. Monita salutaria. 6. Postulatio Cleri Regni Galiae. Pro Colle- gio Claro- montano Societati restuti- endo Parisiis et pro aliis. Eleaeraosyna huius mensis erat in pecunia fiorenorum 81, cuius maiorem partem, nempe florenos 46, Virgo Barbara Langowna dederat; in rebus autem florenorum 62. Nempe a D. Magno Oeconomo vas vini. R. D. Szydlowski tritici metretas 4. Catharina quaedam eiusdera tritici metretas quinque. Magnifica D. Palatina Firleiowa vas butyri, caseorum sexagenam, mellis vasculum, lardi partem, lepores quinque. Reliqui alia minutiora. In civitate Casimiriensi, Cracoviae adiuncta, nocte sequenti septimam Februarii, inopinate occisus Praepositus S. Jacobi. Visitationem Domus S. Barbarae ac simul templi inchoavit, 14a huius mensis, R. D. Stanislaus Gawronski Provincialis, eamque postea continuavit fere ad finem eiusdem mensis. Reverendi P. Joannis Argenti Visitatoris epistola ad Sigismundum III. Poloniae et Sueciae Regem prima vice est impressa Cracoviae in quarto, 14a Februarii, in qua luculenter describit statum Societatis nostrae in Provinciis Poloniae ac Lituaniae simulque variorum nostrorum adversariorum obiectiones contra nos solide refutat. Brevi post, nempe 20 eiusdem mensis, prodiit libellus contra Confoederationem haereticorum, cum illo titulo: Pax non pax, qui postea ut suo loco videbimus, maioris libri occasionem dedit. Erat autem author praeditci libri P. Matthaeus Bembus, licet tunc certas ob causas nomen suum supressisset. Circa idem tempus ab eodem authore, suppresso etiam nomine, edita Monita Salutaria, opposita monitis privatis, a Hieronymo Zahorowski contra nos editis. In Comitiis Generalibus Regni Galliae, hoc anno et ut probabile est etiam hoc mense celebratis, postulatio talis instituta totius Cleri nomine, ad Regem pro nostra Societate. Ingentes fructus et singularia officia, quae Patres Societatis Jesu et olim praestiterunt et nunc etiam praestant in Ecclesia Catholica et nominatim in hoc Regno, nos omnes adducuut, ut S. M. V. obtestemur: ut pro ea doctrina ac pietate, quam ipsi profitentur, facuitatem iis concedat litteras docendi, caeteraque sua ministeria in Collegio eorum Claromontano huius Civitatis Parisiensis obeundi, sicuti antea faciebant: atque ut omnes Controversiae et Oppositiones, vel Universitatis, vel aiiorum, quae contra eam rem susceptae sunt et in Parlamento agitatae, omnino terminentur, placeat V. S. M. avocare illas ad se suumque consilium et simul caeteris omnibus Iudicibus cognitione earum interdicere. Denique rogamus S. M. V. ut ipsos Patres in iis locis Regni sui, ubi ipsi in praesentia commorantur tueri, eosdem iis civitatibus, quae eorum operam in

Annus 1615. 147 posterum desiderabunt concedere totamque Societatem benevolentiae suae patrocinio protegere dignetur, quemadmodum Beatissimae memoriae Henricus Rex, S. M. V. Parens sapientissimus, faciebat. F. Cardinalis de Sourdis, jussu totius Congregationis Cleri. Behetus secretarius. Alia postulatio Nobilitatis in iisdem Comitiis pro nostra Societate erat talis. Status Nobilium a S. V. M. summis precibus contendit, ut habita ratione fructus, qui ex industria et labore Patrum Societatis Jesu quotidie proficiscitur, tum in religione Christiana propaganda, tum in iuventute bonis moribus et scientiis informanda, iisdem Patribus per eam liceat in suo Claromontano Collegio litteras, sicuti antea faciebant, edocere eosque in antiquis fundationibus et iuribus conservare, legibus Universitatis adbaerentes. Praeterea ut iisdem S. M. V. permittat Collegia instituere et aedificare in iis omnibus Regni sui civitatibus, ubi ipsi postulabunt. Raymundus Demoncasin, Secretarius Nobilitatis. Hucusque postulatio et Cleri et Nobilitatis Galliae. Cui quomodo postea satisfactum fuerit, Anno 1618. 22a Februarii videbimus. Sufficiat interim ex allatis manifeste colligere, quantae sint calumniae eorum, qui nostrorum scholas et institutionem iuventutis Rebuspublicis perniciosas esse mentiuntur. Submissa hoc mense eleaemosyna in pecunia florenorum 76, nempe a Coniuge D. Magni Oeconomi floreni 23, ab aliis reliqui. Res acceptae constiterunt florenis 61. A. D. Brodowski tritici metretae 6, alii varia minutiora contulerunt. A prima Martii ad tertiam iuclusive, peragebatur triduana Oratio, quae in Bacchanalibus diebus fieri solet quaeque consueta celebritate et frequentia transacta est. Eadem la Martii, quae in Dominicam Quinquagessimae inciderat, Magnificus D. Joannes Plaza, Arcis Cracoviensis Magnus Procurator, Niepolomicis mortuus est. Erat is ex pertinaci haeretico, ferventissimus Catholicus factus et simul post conversionem ad finem vitae, maximus Domus nostrae Benefactor, ut ex tot eleaemosynis, superioribus annis ac mensibus factis, manifestum est. Deductum corpus eius ad templum Cathedrale Cracoviense, ibidemque sepultum est. Martyrium Joannis Ogilbei Scoti, Societatis nostrae, quod in fine anni superioris fuse prosecuti sumus et quod secundum alios tunc dicebatur concidisse, alii 10a huius mensis accidisse scribunt. De quo omnia ex loco praedicto petenda sunt. P. Hieronymus Budzuil, natione Lituanus, Patria Vilnensis, mortuus est Domi nostrae 15a Martii. Ingressus erat Societatem Anno Domini 1577, 20a Aprilis. Studuit in scholis Societatis litteris humanioribus Bransbergae et Vilnae per quinquennium, et in eadem Vilnensi urbe cursum Philosophicum expedivit. Theologiam etiam Romae externus audivit per annum et medium. Post ingressum vero, absoluto tyrocinio, ibidem duos annos Theolo- Postulatio similis Nobilita- tis Galliae Et pro Collegio Claromontano et pro aliis. Quam satisfactum huic postulationi. Eleaemosyna. Oratio triduana. Mors Ma- gnifici D. Joannis Plaza. 7. Martyrium Joan- nis Ogilbei. P. Hiero- nymi Budzuil vita. Occupationes ac

Annus 1615. varia munia In variis locis Ettandem mors. Eleaemosyna. 8. Felicis Zebrawski legatum pro con- gregatio- neAssum- ptae. Mors P. Adriani Radzi- miński. Eleaemosyna. Congrega- tio civium coepta. giae Scholasticae ediscendae dedit et tertium Vilnae, dum ex Italia rediisset. Docuit Vilnae Dialeeticam in Rhetorica per unum annum. Casus Conscientiae Calisii per quadriennium, et tanto etiam tempore resolutioni domesticae earundem Conscienciae questionum in Domo S. Barbarae praefuit et alibi. Egit Praefectum Studiorum et Vilnae per duos annos et Calisii fere totidem annis. Posnaniae Ministri Collegii Confessariique externorum munus obibat per triennium. Multis annis post in Dorao S. Barbarae mansit, ubi etiam Concionatorem pomeridianum egit per duos annos et reliquo tempore ad mortem usque, tum excipiendis Confessionibus externorum, tum conversationi religiosae vacabat. Professus quatuor votorum erat a 20 annis. Et cum multis annis esset debilis ac infirmae valetudinis, egregiae patientiae exemplum omnibus praebebat. Tandem aetatis suae anno circiter 70, cum in Societate annis fere 38 vixisset, 15a Martii, postquam consuetis Ecclesiae Sacramentis sese munivisset et egregie ad ultimum certamen sese comparasset, ex hac vita decessit ac sub maiori altari sepultus, non parvum sui relinquens desiderium. Accepimus per hunc mensem eleaemosynae in pecunia florenos 106. A Magnifico D. Magno Oeconomo florenos 42. A Domina Jordanowa florenos 14. A Domina Gortacka florenos 20 et ab aliis reliquos. Res perceptae aestimatae sunt florenis 33. A Coniuge D. Magni Oeconomi halecum vas et carpionum sexagena, ab aliis reliqua mtnutiora. Stanislaus Siecinski Episcopus Premisliensis misit, la Aprilis, Congregationi Beatissimae Virginis Assumptae legatum R. D. Felicis Zebrowski Praepositi Lescensis centum Hungaricorum. Pro hac pecunia praedicta Sodalitas calicem argenteum cum patina, pixidem argenteam inauratam, ampullas cum pelvi, scyphum pro ablutione ac simul Crucifixi imaginem, omnia ex argento comparavit. Mortuus, 12a huius mensis, Rector Sendomiriensis Collegii P. Adrianus Radziminski, qui 2a Augusti anni superioris in Congregatione Provinciali Jaroslaviensi, uti annotavimus suo loco, Procurator Romam iturus delectus erat; sed ob mortem Generalis, quam diuturnus morbus praecesserat, ob quem conventus Procuratorum dilatus erat et ob aliam Congregationem Provincialem, instantem post mortem Generalis, ab itinere Romano debuit abstinere. Interimque mors praedicta die, quae in Dominicam Palmarum inciderat, evenit. Ex historia Collegii Sendomiriensis varia de hoc Patre, egregie de hac Provincia merito, peti possunt. Eleaemosyna huius mensis erat in pecunia floreni 53. A Domino Ciepielewski Consule floreni 10, ab aliis reliqui. In rebus, quae accepimus, constiterunt florenis 89. A D. Rubinkowski tritici metretae quatuor. A Patribus Mogilnensibus tritici metretae 3, caseorum sexagena, butyri vas. A Domino Dapifero duo arborum decades. Ab aliis reliqua. Opera ac industria P. Martini Lascii Praepositi Domus, sacellum superius pro Civium Congregatione, iam ante inchoa-

Annus 1615. 149 tum, tandem 10a Maii iam perfeetum et subselliis nonnullisque paramentis auctum, iisdem civibus attributum est. Eodem die tam in Parochiali templo quam in nostro a Concionatoribus diligenter praedicta Congregatio commendata fuit et publicata. Primus Pater huius Sodalitatis fuit P. Stanislaus Brzechsta. Leges ei successive traditae et varia ordinata. Post altare, parietum ornamenta multaqae alia, propriis eiusdem Sodalitatis sumptibus, erant comparata. P. Martinus Lascius, Praepositus huius Domus, decessit ex hac vita mortali ad illam immortalem, 23a huius mensis, quae inciderat in sabbathum ante Dominicam 5am post Pascha, inter undecimam ac duodecimam horam, seu paulo ante meridiem. De hoc viro, tanquam egregie de nostra Societate merito in hac Provincia, accuratius nobis hic erit agendum. Erat hic Maior Polonus, Calissiensis. Inierat Societatem annorum 19 adolescens, ad annum superioris saeculi 1570, l Februarii. Studuit ante ingressum Societatis humanioribus litteris et Rhetoricae Calissii, sub Alberto Mroscovio insigni viro, cuius mentionem Anno 1598 fecimus n. 30. In Societate, Vilnae cursum Philosophiae audivit et Posnaniae privatim Theologiae vacavit. Post, cum in docendis humanioribus litteris operam suam egregie probasset, in Praefecti et Concionatoris munere, variis in locis annis 20, in administrandis cum potestate pluribus domiciliis annis 15, summa cum laude versatus est. Plura interim simul saepe munera unus sustinens, ut erat homo navus inprimis et nihil a Superioribus impositum detrectare solitus, plurimos Polonicos libellos edidit sub nomine alieno, quibus mira vi haereticorum retundebat insaniam. Praecipua illa erant: „Summariusz Katolickiey prawdy," in quo libello efficaciter refutat haereticorum obiectiones in omnibus quaestionibus cum illis controversis et compendium omnium Controversiarum cum iisdem proponit. Porro hoc opusculum prodiit in lucem sub nomine R. D. Alberti Stupski Archidiaconi Vratislaviensis. Senserant haeretici efficaciam huius libelli et ideo per quendam Ministrum, in Prussia degentem, Mathiam Rosentreterum, tentabant eum refutare ediderantque quoddam examen huius libelli. Sed 9. P. Marti- nus La- scius mo- ritur. Eius Patria. Ingressus in Socie- tatem, studia varia, munera, quae obivit. Libri ab eo editi. 1.

AnnuB 1615. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 10. Cur acerbius contra haereticos scripserit. statim illud examen novo opusculo ab eodem Patre, sub nomine eiusdem D. Slupski, refutatum est eiusque talis erat titulus: Odprawa na rosprawę, abo examen Macieia Rosentretera Ministra. Contra alium etiam Pseudoministrum, qui tunc praecipuus in Polonia habebatur, edidit opusculum, sub nomine eiusdem D. Słupski, talis tituli. „Crisis abo Rozsądek Katolicki na Syncrisim Daniela Mikolaiewskiego Ministra Zboru Kalwinskiego w Radzieiowie." Quartus eius liibellus, sub nomine Ioannis Paulini, talem habet inscriptionem: „Missio abo poslanie Lutra i Zwingla pierwszych Kaczernistów z Piekla etc", in quo manifeste ostendit vocationem et missionem modernorum haereticorum fuisse a daemone. Quinto contra Arrianos, sub nomine P. Petri Scargae, licet iam esset mortuus, cum tali titulo librum edidit: Mesiasz nowych Arrianow wedle Alkoranu Tureckiego, in quo domonstrat, eo modo prorsus credere de Christo Arrianos, ut credebat Machometes in suo Alcorano. Sub nomine autem Patris Scargae hic liber editus erat, quia eorum, quae contra Arrianos a P. Scarga scripta erant, quoddam complementum fuit. Sexto contra eosdem Arrianos alium libellum, sub nomine Feiicis Zebrowski ediderat, quo maxime Czechovicium et alios ministros Lublinenses eiusdem sectae refutabat. Septimo, sub nomine Martini Tworzydlo confutarat librum Ministrorum, quem speculum vocaverant et in quo probare conabantur, suam perfidiam antiquam esse fidem, tali titulo: „Okulary na Zwierciadlo." Octavo eum Ministrum, qui famosum libellum, ficti equitis actionem in Jesuitas latinam continentem, polonice verterat et Conterfetum novorum Monachorum Jesuitarum vocaverat, confutavit efficaciter suo opusculo, quod ita inscripsit: Iudicium o Conterfecie etc, et editum erat sub nomine Ri. Di Isiorae Praepositi Osmianensis. Non desunt alia minoris momenti eius, in variis locis per varias occasiones edita opuscula. Sed ea iam non numeramus. Tam in his, quam in aliis supra nominatis, acerbe semper et simul solide persequebatur Pseudoministros haereticos. Quia enim sub id tempus contra fidem Catholicam ingentibus calumniis et mendaciis libros edebant plenissimos, ideo contra

Anuus 1615. 151 eos acriter agendum censebat et impudentiam eorum detegendam ac in os eorum (eius enim erat phrasis) tanta mendacia intrudenda. Praeter haec supra allata, Polonica Bibliorum editio, iuxta vulgatam editionem correcta, post mortem piae memoriae P. Jacobi Vuieci, illi etiam magna ex parte referri debet. Nam et ipse inter Revisores horum Bibliorum erat, uti Anno 1597 n. 20 annotavimus et impressioni eorundem, Cracoviae manens, attendebat. Cum his et aliis plurimis laboribus vix aliquando a Concionibus faciendis penitus cessabat, quas tunr ad morum correctionem, tum ad haereticorum conversionem potissimum convertebat. Et quidem Torunii Superioris ac simul Concionatoris munera sustinens, habebat suos, qui quaecunque in synagoga ante suam concionem (nam Torunii concio haeretica antecedit aliquot horis Catholicam, in summo Sacro fieri solitam) deblaterassent contra Catholicos Pseueoministri, referrent. Statimque concione proxima eadem refutabat, indignantibus haereticis ac simul mirantibus, tam cito eorum dicta et argumentata ad aures delata ac refutata. Et sane Torunenses haeretici, nostro nomini infensissimi, quamdiu Torunensis Residentia nostrorum P. Lascii imperio et consiliis administrata est, seu hominis reverentia moti, seu eius prudentiam et authoritatem timentes, nihil in eos tentare ausi sunt. Superioris munus postquam alteri, qui missus fuerat, resignasset, brevi nos Domo nostra eiecerunt et scholas, quas florentes habere coeperamus, disperserunt, de quo egimus Anno 1606, 13a Octobris. Et quidem tum temporis, dum armati Torunenses Domum nostram fuissent ingressi et omnia extrema minarentur, nisi statim domo egrederemur, stetit imperterritus P. Martinus Lascius, negans cessurum se se sponte, neque primum cessit, quam Superior eius pro potestate imperavit, non optimo consilio. Ad magnitudinem etiam animi illud pertinet, quod Lublinensi Collegio dum praeesset, ei contigit et simul ad Orationis, quam pro suggestu fecit, efficacitatem. Ex praecipuis Regni Proceribus non pauci Lublinum convenientes, contra Regem, ob praetensas cum domo Austriaca practicas, novas turbas, quae postea comparaverant, moliri coeperant. Lascius ea re In editione Bibliorum Polonicornm laboravit. Conciones eius. Eius magnitudo animi Torunii. Lublini, ubi hostes Regios persequi- tur.

Annus 1615. Cracoviae, ubi haereticos convertit. 11. Ne in Senatu locum habeant haeretici curat. Virgini- bus peri clitanti- bus sucur- rit. M oniali- bus pro- spicit. cognita, prima statim concione, ad quam frequentes convenerant ii ipsi, ita graviter disputavit de Rege, debita reverentia colendo et de rumoribus, contra eum sparsis non credendis et denique de modis aliis cum Rege procedendi, si aliquid contigeret etc, ut invitis et indignantibus tunc quasi gladium de manibus extorserit et ad pacatiora consilia plurimos eos deduxerit. De urbe Cracoviensi et St. Barbarae Domo nostra ibidem existente egregie est meritus. Et quidem Cracoviae non tunc tantum, dum Praepositum Domus ageret, sed antea etiam aliquoties manens ac Concionatorem agens, plurimos ab haeresi, qua privatis qua publiciis colloquiis abduxit, inter quos erat etiam primarius ille Civis Cracoviensis D. Szembek, Parens nostri P. Friderici Szembek, quem morti iam vicinum, eo deduxit, ut gemens, haresi abiecta, Ecclesiae Catholicae manus daret ac Sacramentis Poenitentiae, Eucharistiae Extremaeque unctionis perceptis, laetus et optima spe plenus, ex hac vita decederet. Idem Senatui Cracoviensi, qui inter caetera privilegia habet, ut nullus in eo, qui Catholicus non sit, esse possit, diligenter persuasit, ne praedictum privilegium infringi pateretur, quod et factum est, nam aliqui haeretici ante in Senatu esse coeperant. Ad corrigendos etiam Civitatis mores non parum momenti illud habuit, quod subjicio. Cum per infrenatam impudicorum licentiam, multarum ut fit puellarum in lubrico pudicitiam versari videret, gravissima Oratione Sodales Misericordiae obtestatus est, tanto ut periculo obviam ire vellent, non corporum magis miserti quam animorum, adeoque permovit concione Auditores, ut Statim 4 millia florenorum in pium aerarium conscriberentur, virginibus periclitantibus, aut in honesto matrimonio, aut in monasterii portu tuto collocandis: quae procuratio feliciter coepta, ut in posterum stabilis esset, arcam constituit S. Nicolai (apta sane nomenclatura), in quam Sodales statis per annum diebus, pia symbola ad id opus conferrent. Ipsa porro Sacrarum Virginum septa, quae sunt Cracoviae iurisdictioni Episcopi subiecta, et sanctissimis legibus communivit et ea quae temporis lapsu erant laxata, ad canonicae disciplinae vigorem revocavit. Duo insuper, extrema iam aetate

Annus 1615. 153 in hanc urbem beneficia contulit non postrema. Alterum quod ex opificibus patribusque familias Sodalitium B. Virginis Nascentis erexit, ex quo ut se dant initia, maximus in civitatem fructus videtur redundaturus. Posterius quod grassante pestilentia (uti Anno Domini 1613 in Septembri annotavimus) parte nostrorum in salubriora loca dimissa, se ipse cum paucis obiecit discrimini et laborem insuper concionandi in templo Parochiali B. Virginis libens suscepit. Hoc sane de omnibus publice privatimque bene merendi studio, tantum sibi apud omnes venerationis conciliarat, ut non Catholici modo sed haeretici quoque homini, ut dictitabant sancto, omnem honorem cultumque deferrent. Iam de Domo S. Barbarae quomodo sit meritus satis loquuntur et duae domus coemptae, quibus angustiae prioris habitationis sublatae sunt, et sacristia triplex cum suis fornicibus, atrio, sacellis superioribus tribus et supra ea cubiculis ac vestiaria, a fundamentis extructis et refectorii fornix et turris templi in pulchriorem formam redacta. Vir erat gravissimi iudicii et in rebus agendis serius et efficax, verborum parcissimus, sed taciturnitatem consilium prudentissimum compensabat. Expertus id novissime vir gravis et multae experientiae, Joannes Argentus Visitator nostrae Provinciae, qui verba eius non leviter expendenda dicebat, eo quod plus in se haberent, quam aliorum prolixa oratio et quam appareret, Vigebat in eo senile consilium, prudentia et morum sancta quaedam integritas, cum insigni erga omnes caritate. Quare cum nemo esset omnium, qui non paterno affectu ab eo se diligi persuasum haberet, facile fiebat, ut immedicabiles animi aegritudines unus ipse domi leniret et perturbationes gravissimas exturbaret. Infirmos nostros non verborum tantum solatio, sed multo magis rebus ipsis sublevabat; nam Concionatoris et Praefecti infirmorum munus dum obiret, cibos manu sua coquere, noctes totas apud eos excubare, graveolentiam quorundam ac fetores ita tolerare, ut non prius eos desereret quam vita, non dubitavit. Qui vero in caeteros ita fuit benignus, satis asperum erga se exhibuit. Nam et Domum cum potestate gubernans, nihil sibi ad Wielewicki Histor. Diarii 1TI. 20 Sodalitatem ci- vium B. Virginis eligit. Pesti se ipsum cb- iicit. Merita eius in Domum S. Barba- rae. 12. Magna eius pru- dentia. Et charitas erga nostros et alios. Mortificatio eius

Annus 1614. et patieutia. Mors devotissime suscepta. Nostro- rum et ex- ternorum sensus ex eius morte. Funus e- ius hono- rificentis- simum. Concioque de eo funebris. victuni et amictum peculiare adhiberi passus est ,et castigationibus corporis quomodo erga se ipsum se gesserit, satis ostendit post mortem flagellum inventum, aculeis ferreis et sanguine horridum, ac dorsum cicatricibus exaratum. Saepe deprehensus tempore meditationis et conscienciae examinis, solo affixus prostrato corpore, quae ille dum vixit miro tegebat silentio et vitae rationem non admodum a communi sequebatur exterius abhorrentem. Et exitus sane vitae anteactae nihil derogavit. Nam subita paralysi correptus, 20a Maii, inter acerbas curationes, quas poscebat mali pertinacia, nullum impatientiae signum edidit, imo tunc de se nihil sollicitus, quid alicui ex nostris infirmo parandum esset, nutu significabat, vel paucissimis verbis, quae balbutiens proferebat. Amara medicamenta sibi exhibita alacriter exhauriens, hene habet, inquiebat, meliora enim certe non merui. Denique omnibus humanis remediis deficientibus, sacro oleo ad extremam luctam delibutus et Sacramentis SSmae Eucharistiae ac Poenitentiae munitus, historiam Passionis Christi recitari sibi ex Evangelio postulavit, quam inter lectionem, oculis et osculis in Christi pendentis imaginem defixis, magno pietatis sensn, animam summa tranquillitate efflavit, cum ex annis aetatis 64, Societati 44 dedisset, Professus 4 Votorum ab annis 20. Nostri morte illius ita dolore erant cousternati, ut in sua quisque cubicula tacite digressi, pro lachrymis nullus alteri verbum loqueretur. Quis autem fuerit sensus Civitatis universae, vix explicari potest, cum in amisso Lascio Parentem quisque suum requirere videretur. Ad eius funus cohonestandum, non privatim singuli, sed Ordines fere universi publico ritu processerunt. PP. Dominicani, Franciscani, Bernardini, Carmelitae, Sacerdotes Primariae B. Virginis Paroeciae 40, linteati omnes, Senatus frequentissimus, Illustrissimus denique Cracovicnsis Episeopus Petrus Tylicki, cum suo Collegio, aere campano interim variis e templis, quasi ex eondicto personante, vix ut ulli religioso plus honoris impendi posse videretur. Visum est iustis de causis, homini dum vixit modestissimo, solemni laudatione (nondum enim tum temporis in funeribus nostrorum id erat prohibitum) parentare et omnino id

Annus 1615. 155 dandum fuit tanto omnium Ordinum concursui, tam propenso in demortuum studio. Qua in Oratione cum aliqua de tanti viri laudibus narrarentur a P. Adamo Makowski, secundissima admurmuratione sunt accepta eaque cives praecipui compertissima sibi asseverabant et ipse Episcopus, vir gravissimus, Patrem unicum ereptum esse, affirmare non dubitavit. Peracta haec sepultura sequenti post mortem die, qui in Dominicam diem inciderat, pomeridiano tempore et conditum eius corpus sub altari maiori. Magnus tumultus primum per scholares, post per adultiores, denique per infimam plebem, 28a huius mensis Maii, seu in pervigilio Ascensionis Dominicae, contra Martianum aurificem, e regione macelli, seu in Vendeta, ut vocari solet, domum habentem et cum tota sua familia Calvini sectam profitentem, coortus est. Domus lapidibus, contis, sclopis appetita et spoliata et maximae iniuriae, iis qui domi erant illatae, nulla prorsus data causa. Res nostris indigna visa et per unum e nostris ad Episcopum delata est, qui adeo rem accepit cordi et indigne tulit, ut statim ipsemet cum sua aula in plateam, quae Sienna vocatur, descenderit et per suos famulos confertam multitudinem dispulerit. Dum vero in ventum sclopi famulorum Episcopi exploduntur, ad terrorem incutiendum, casu scholaris unus globo traiicitur et moritur. Post sedatum tumultum et post nonnulla restituta, quae erant e domo sublata et praecipue unius, qui a nostris monitus, rem magni pretii reddidit, cognoscens praedictus aurifex ea, quae ad eum sedandum fecimus, advocat unum ex nostris, pro impensa opera maximas agit gratias et se suosque fore Catholicos pollicetur et brevi promissum exsolvit Societatique non vulgariter cum tota familia affici coepit. Praelati interim templi Cathedralis, existimantes iussu Episcopi explosiones factas et unum per eas occisum, monuerunt, per unum ex nostris, Episcopum de irregularitate, in quam eum incidisse aiebant. Tergiversabatur noster diu et hanc invidiosam monitionem facere recusabat et ostendebat, ab ipsis Praelatis monendum Praesulem, non a se, sed tandem iis instantibus acquievit et eum nomine Praelato- Sepultura. 13. Tumultus contra Martia- num aurificem. Nostrorum opera sedatus per aulam Episcopi, cum qua ipse vene- rat. Unus scholaris casu occi- ditur. Aurifex nostris agit gra- tias et fit CathoH- cus cum suis. Deirregularitate Episcopi dubium sublatum.

Annus 1615. Eleaemosyna. 14. Leopoli de iis, qui novam rebellio- nem erant aggressi, Sumitur supplicium de quatuor ductoribus. Deinde de eorum sociis. rum monuit. Verum facile Antistes a praetensa irregularitate se expedivit, nam ostendit, se in illo tumultu exclamasse, ne sui exploderent et suos, non audita negatione, putasse praeceptum illis datum ut exploderent, explosisse et praedictum scholarem peremisse etc. Eleaemosyna mensis Maii erat florenorum in pecunia 175, nempe a Magnifico D° Opalinski Castellano Posnaniensi floreni 35. Ab eius coniuge floreni 23. A Magnifica D. Mielecka floreni 22. Totidem a D. Ligęzina. A Magnifico D° Ziarnowski floreni 20. Reliqui ab aliis. Res perceptae constiterunt florenis 142. A Magnifico D. Castellano Voinicensi duo vasa vini, a Magnifico D° Wapowski Stanislao unum vas, a Magnifico D° Witowski unum vas, a Magnifica Da Ligęzina unum vas. A. Magnifico Domino Andrea Bobola tritici metretae 20, aliaque minutiora ab aliis. Celebris dies Junii 12. et 26. supplicio eorum, qui novas turbas contra Regem et Regnum excitaverant et partim cum Kozacis, partim cum aliis male contentis, novam Confoederationem aggredi voluerunt magnaque ex parte iam erant aggressi, non paucis cohortibus congregatis. Eos ergo Stanislaus Zolkievius Palatinus Kiioviensis, cum Stanislao Koniecpolski, qui tunc recenter filiam Zolkievii uxorem duxerat et cum filio suo unico, insecutus est. Dum ergo eos ultra Rohatinum castra habere, Zolkievius intellexisset, ipsemet Rohatini mansit et Koniecpolium cum suo filio contra eos misit. Hi cum ingenti alacritate fluvium, qui interiacebat, in equis tranantes, praeter exspectationem, castra rebellium aggressi, omnes eorum cohortes dissiparunt, occisis multis et non paucis captis. Praecipuus tum eorum Dux Karwacki tunc fuga evaserat, sed dum Leopolim occulte venisset, ob quaedam quae ibi reliquerat repetenda, agnitus et, 24a Maii, Leopoli a Capitaneo Leopoliensi Magnifico D. Mniszek captus est. Accepto post a Rege responso de genere supplicii, quo esset cum suis sociis afficiendus, 12a huius mensis, Karwacki et Kacki, in diverso viarum exitu, in campis Leopoliensibus, palis sunt transfixi et Scibor *) cum Suma in quatuor partes divisi. Reliqui horum socii 19, 26a eiusdem Junii, in foro Leopoliensi, praesente Czansio Turcico, *) Skipor, ab aliis nominatur.

Annus 1615. 157 capite sunt truncati. Nam quia plerique eorum ex Kozacis erant, accepta occasione adventus Czansii, volebat Stanislaus Zolkievius ostendere, non esse in Regno Poloniae impunitas Kozakorum rebelliones et insolentias. Non parvum terrorem incusserat hoc supplicium multis, qui res novas moliri constituerant et longo tempore quieti sese continebant. Dati nobis eleaemosynae nomine, per mensem Junium, in pecunia floreni 152. Illustrissimus videlicet Paulus Wołucki florenos 100. Illustrissimus Episcopus Cracoviensis florenos 30. Alii reliquos. In rebus accepimus florenos 45. A Magnifica D. Palatina Lenciciensi *) duos boves, minutiora ab aliis. Prodiit Cracoviae Mber in 4°, P. Martini Smiglecii de Baptismo, 2a Julii, contra Hieronymum Moscoronium Arrianum, qui necessitatem Baptismi penitus tollebat. Postquam intellexisset Illustrissimus D. Petrus Tylicki Episcopus Cracoviensis de libro, contra Societatem scripto, cuius titulus est: "Monita Privata Societatis Jesu", statim eum damnavit et interdixit, 1 la huius mensis. Et inter caetera edicti eius talia sunt verba. Insigni Ordinis Sacri labe, sparsus est libellus famosus contra Augustum Societatis Jesu Ordinem, Monitorum nomine insignitus etc. Et postea addit: Ne autem tantum facinus, quo Ordo innocens impie traducitur, impunitum maneat, vindictamque divinam provocet. Datum Cracoviae lla Julii, Anno 1615. Instituerat idem Episcopus diligentem inquisitionem de authore huius libelli, sed ea morte eius, sequenti anno secuta, non est perfecta. Accurate praedictum libellum confutans, Jacobus Gretserus Societatis nostrae, eandem inquisitionem describit, quae ibi videri potest. Post mediam noctem, 27a huius mensis, obortum incendium in Clepardia multas domus absumpsit, cum templo S. Crucis. Renovatio Votorum more consueto expedita fuit, penultima istius mensis, in sacello civium, convenientibus ex utraque Domo omnibus renovaturis. Sequenti post die, festum S. Patris maxima solemnitate peractum. Eleaemosyna. Liber contra Moscoro- nium. Damnat libellum famosum contranos Episco- pus Cra- coviensis. Inquisi- tionem de anthore instituit. *) Czarnkowska,

Annus 1615. Eleaemosyna. 15. Congre- gatio Pro- vincialis ob Gene- ralem eli- gendum fit Lubli- nis. Qui in ea delecti sunt. 16. Disputa- tio contra Calvini- stas, qui non com- parue- runt. Et contra Arrianos, ex quibus disputabat Statorius. Submissa eleaemosyna in pecunia florenorum 34. Res datae florenis 70 constiterunt. Magnificus Dominus Ziarnowski dedit vas vini, minutiora ab aliis. Post mortem P. Claudii Aquavivae Generalis, quae ultima Januarii contigit, iuxta supradicta, indixerat toti Societati Generalem Congregationem P. Vicarius pro eligendo Praeposito Generali, ad 4am Novembris anni huius, Romae. Sicuti ergo in aliis Provinciis ita in nostra antecedere debuit Congregatio Provincialis, ob eos deligendos, qui Romam cum P. Provinciale ire possent, cum activo et passivo suffragio eligendi Generalis. Delegit ad hanc Congregationem P. Stanislaus Gawroński Provincialis locum Collegii Lublinensis, tempus ad conveniendum Festum S. Patris, seu ultimam Julii et ad initium Congregationis primam Augusti. Itaque ea die, postquam legitimam Congregationem esse, fuisset initio decretum, electus est in Secretarium P. Nicolaus Lancicius et in Vice secretarium P. Andreas Lanicius. In Deputatos vero: P. Martinus Smiglecius et P. Matthaeus Bembus. Indicta insuper quarta dies pro eligendis Electoribus Generalis. Quae cum venisset, Electores: P. Martinus Smiglecius et P. Nicolaus Lancicius, qui cum R. P. Provinciali Romam irent, sunt delecti et in eorum locum, si aliquod forsan impedimentum intercessisset, tres alii sunt substituti: P. Matthaeus Bembus, P. Georgius Tyszkiewicz, P. Valentinus Fabricius. Reliquis diebus, ad octavam usque Augusti inclusive, de variis tractatum, quae Congregationi Generali proponenda essent eaque die impositus finis Congregationi. Finita porro Congregatione ad instantiam P. Nicolai Lancicii, qui iam ante theses contra Calvinistas et Arrianos paraverat et adversarios ad disputationem in templo nostro faciendam, invitaverat (quod tamen multis nostris displicebat, qui nullam huius disputationis aut necessitatem aut utilitatem fore censebant, sicuti exitus comprobavit) instituta est disputatio, 9a huius, pomeridiano tempore, contra Calvinistas. Qui acceperant quidem Assertiones et se disputaturos erant polliciti, tunc tamen non comparuerunt. Nihilominus in illo magno conventu Procerum Regni, Judicum Tribunalitiorum et Nobilitatis frequentis, plurima de Thesibus propositis a P. Nicolao Lancicio allata sunt. Sequenti vero die, per tres fere horas pomeridianas, Statorius Arrianus cum P. Nicolao Lancicio disputabat, nullo operae pretio. Nam licet obiectis argumentis Arriani satis bonae et sufficientes darentur responsiones, iis tamen ille nunquam contentus erat cum aliis suis asseclis, nec se aut victum aut vincendum, secundum spiritum haeretieum

Annus 1615. 159 fatebatur. Res tamen tota magna paee transacta et Arriani per nostros ex templo ad hospitia deducti, cavebant enim diligenter nostri, ne vel a Studiosis vel ab aliis quibusque aliquid molestiae haberent. Venit Cracoviam, 14a istius mensis, P. Petrus Fabricius et in locum P. Martini Lascii successit. Ante adventum eius a morte P. Lascii curam Domus habuit P. Gaspar Sawicki. Ds Stanislaus Stephanowicz civis Cracoviensis, ex magno haeretico non ita pridem, opera nostrorum, fervens Catholicus factus, sive ex quadam periculi sibi imminentis apprehensione, sive ex gravi melancholia, in maniam actus, 15a huius mensis, in conclave ingressus, foribus obseratis, absentibus omnibus, sclopo quem ante oneraverat, se ipsum traiecit et peremit, omnibus qui ilium norant ex animo compatientibus. Sepultus tamen est in templo Parochiali Beatissimae Virginis, quia et ob confessionem Sacramentalem, non multum ante factam et ob maniam, in quam inciderat, non videbatur privandus ecclesiastioa sepultura. P. Albertus Rosciszewski, apud Consulares et primarios cives, ob mores egregios et conciones eruditas plurimum gratia et authoritate valens, ob male affectam valetudinem, magno plurimorum dolore, 27a Augusti, Cathedram Parochialem Consularibus, in Praetorio praesens, resignavit. Acceptarunt illi resignationem et in sequentem diem electionem novi Concionatoris indixerunt in eaque, cum aliquantisper de P. Valentino Fabricio, P. Jacobo Koritowski, P. Joanne Biesiekierski, quos propositos habebant, inter se cenferrent, tandem a maiori parte P. Valentinus Fabricius, qui tunc Leopoliensis concionator erat, electus est, statimque vector, iussu senatus, conductus, qui Leopolim contenderet et quam primum P. Fabricium adveheret Non deerant sub id tempus sibi et PP. Dominicani et Academici, utrique suos tam publice quam privatim proponentes, sed irrito conatu. Magnam suam operam ea in re navavit Spectabilis Dominus Greorgius Pipan Consularis et Medicinae doctor. Per Augustum accepimus in pecunia eleaemosynae florenos 202. A Ducissa Curlandiae floreni 70, a Reverendo D. Taranowski floreni 50, a Reverendo D. Bobola floreni 30. A Virgine Sophia Nadolska floreni 23. A Magnifico D. Noskowski floreni 11. Reliqui ab aliis. Res hoc mense acceptae constiterunt florenis 52. A Magnifica D. Czerna tritici 9, ciceris 4, P. Petras Fabricius fit Prae- positus. Stephano- wicz civis Cracovi- ensis se ipsum pe- rimit. 17. P. Rosci- szewski resignat Cathe- dram. P. Valentinus Fabricius in eius locum eligitur. Eleaemosyna.

Annus 1615. P. Tysz- kiewicz V. Provin- cialis. Eleaemosyna. Palatinus Posnani- ensis con- tra Monita scribit. Albertus Sulosoni- ensis. pisorum duo modii; caseorum sexagena, vas butyri unum A Domina Wielkorządczyna*) bos unus. Ab Abbalissa Staniątecensi caseorum sexagena, vas butyri, agni duo, et alia aliis minutiora. R. P. Provincialis, cum P. Smiglecio et Lancicio Romam ad Congregationem Generalem, 5a Septembris, discessit, substituto in suum locum relicto P. Georgio Tyszkiewicz. Venit Cracoviam, circa medium Septembrem, P. Vaientinus Fabricius cum eo vectore, qui pro illo, iussu Consularium missus erat, et 21a huius mensis, primam concionem in templo Parochiali Beatissimae Virginis habuit, in maximo auditorio. Dati pro eleaemosyna hoc mense in pecunia floreni 257. A Patribus aulae floreni 86. A Palatino Cracoviensi **) floreni 66. A Consulibus Cracoviensibus floreni 40. A Magnifica D, Palatina Polocensi ***) floreni 16. A. D. Skarga Burgrabio floreni 10. A Domino Wiski floreni 20. Res datae 43 florenis constiterunt. Nempe a D°. Eremus aromata varia. Ab aliis reliqua minutiora. P. Gaspar Sawicki, 22a Octobris, ex ardentissima febri coepit decumbere, sed Dei singulari providentia et Beati Stanislai Koslka patrocinio, ut ipse in suo Diario annotat, praeter omnem expectationem, die tertio convaluit. Prodiit, 23a huius mensis, Leopoli in lucem edita, epistola ad filios, in Germania degentes, Joannis Comitis ab Ostrorog ) Palatini Posnaniensis, contra fraudulentiam scripti editi contra Societatem Jesu sub titulo: Monita privata Societatis Jesu. Submissa eleaemosyna hoc mense in pecunia floreni 78. Ab Episcopo Cracoviensi floreni 24. A Domina Zarębina floreni 14. A Domino Jordan floreni 10, totidem a Virgine Szydtowska. Res submissae valorem 74 florenorum habuerunt. A Magnifico D. Bohola tritici modii 20. Ab Episcopo Luceoriensi duae carpionum sexagenae. A Magnifico Domino Wielkorządca ) carpionum sexagenae tres. A Domino Szeling caseorum sexagena et vas butyri, similiter et ab Episcopo Luceoriensi, et alia minutiora a reliquis. Hoc fere mense Octobri, Albertus Sulosoniensis, dum annuam collectionem faceret, zelo imprudenti et non secundum scientiam se ipsum castravit et in magnum vitae periculum coniecit. *) Uxor. magni procuratoris arcis, de quo infra. **) Nicolaus Zebrzydowski. ***) Uxor Nicolai Pac. Joannes Ostrorog anno 1609, post mortem Hieronymi Gostomski, palatinatum Posnaniensem obtinuit. Magnus procurator arcis Cracoviensis Joannes Plaza, qui hoc anno ex magno oeconomo, magnus procurator factus, sequenti anno diem obiit supremum.

Annus 1615. 161 Datum initium Romae Congregationi Generali, 4a Novembris, pro cuius felici successu Domi nostrae, seu in templo nostro S. Barbarae, hac et sequenti die, 40 horarum supplicatio fuit. Habitae prima die conciones tres, altera duae. Et quidem primam matutinam habuit R. D. Jacobus Ostrowski Canonicus Cracoviensis, alteram sequentis diei R. D. Sebastianus Nucerinus, Canonicus Scarmiriensis. Cantavit Summum Sacrum prima die R. D. Tario Canonicus Cracoviensis, sequenti vero R. D. Ostrowski. Primam praeterea diem cohonestaverat suo adventu et visitatione templi nostri Nicolaus Zebrzydowski Palatinus Cracoviensis. Ad electionem porro Generalis qui convenerant et activum et passivum ius suffragii habentes, erant septuaginta quatuor, talique ordine sedebant. 1. erat P. Ferdinandus Albertus Vicarius Generalis, hic enim ante electionem Generalis primum locum occupabat, electo vero Generali, suum locum inter Assistentes et Provinciales habuit. Ad eius ergo dexteram hi sequebantur: 2. P. Joannes de Monte Maies Provincialis Castellae. 3. P. Ludovicus Richeomus Assistens Galliae. 4. P. Antonius Spinellus Provincialis Neapolitanus. 5. P. Petrus Justi Provincialis Aragoniae. 6. P. Carolus Masteillus Provincialis Siciliae. 7. P. Nicolaus de Almagan Assistens Hispaniae. 8. P. Bernardinus Confalonerius Provincialis Mediolanensis. 9. P. Franciscus Pereira Provincialis Lusitaniae. 10. P. Theodorus Busaeus Provincialis Austriae. 11. P. Ludovicus de la Palma Provincialis Toletanus. 12. P. Ferdinandus Poare Provincialis Beaticae. 13. P. Antonius Mascarennas Assistens Lusitaniae. 14. P. Christophorus Baltasar Provincialis Franciae. 15. P. Mutius Vitellescus Assistens Italiae. 16. P. Henricus Scherenus Provincialis Rheni. 17. P. Petrus Fernandez Provincialis Sardiniae. 18. P. Franciscus Suarezus Provincialis Tolosanus. 19. P. Joannes Herennius Provincialis Gallobelgicus. 20. P. Carolus Scribanius Provincialis Flandrobelgicus. 21. P. Jacobus Mutrius Provincialis Aquitaniae. 22. P. Melchior Startelius Provincialis Germaniae Superioris. 23. P. Antonius Suffrenus Provincialis Romanus. 24. P. Pompilius Lambertengus Provincialis Romanus. 25. P. Jordanus a Cassina Provincialis Venetus. 26. P. Stanislaus Gawronski Provincialis Poloniae. 27. P. Simon Niklewicz Provincialis Lituaniae. Ad sinistram hi, qui sequntur. 28. P. Joannes Baptista Carminata Provincialis Siculae. 29. P. Jacobus Crucius Mediolanensis. 30. P. Joannes Hasius Rheni. 31. P. Antonius Lysius Neapolitanus. 32. P. Bartholomaeus Villerius Austriae. 33. P. Joannes Alvarius Lusitaniae. 34. P. Benedictus Justinianus Romanus. 35. P. Paulus Boxa Lituaniae. 36. P. Hieronymus Dandinus Venetus. 37. P. Alphonsus Carilius Toletanus. 38. P. Leonardus Lessius Flandrobelga. 39. P. Petrus Ximenez Austrius. 40. P. Gabriel de Vega Toletanus. 41. P. Alexander Georgius Francus. 42. P. Michael Vasquez ex Baetica. 43. P. Petrus Aegidius Aragenus. 44. P. Ni- Wielewicki, Histor. Diarii III. 21 18. Oratio 40 horarum pro suc- cessu Con- gregatio- nis Gene- ralis. 19. Ordo Con- gregato- rum. Ad partem dextram Vicarii Generalis. 20. Deinde eorum, qui erant ad partem si- nistram.

Annus 1615. 21. colaus de Arnaya Procurator Mexicanus. 45. P. Dionysius Guillen Baethicae Provinciae. 46. P. Didacus de Sosa Castellanus. 47. P. Martinus Smiglecius Provinciae Poloniae. 48. P. Josophus Ragusa Siciliae. 49. P. Jacobus Sirmundus Franciae. 50. P. Franciscus Giron Castellanus. 51. P. Joannes Ferres Aragoniae. 52. P. Nonius Mascarennas Lusitaniae. 53. P. Hieronymus Gomez Procurator Malabariae. 54. P. Joannes Crombecius Gallobelgicae. 55. P. Ludovicus Michaelis Lugdunensis. 56. P. Joannes Vasquez Procurator Peruanus. 57. P. Petrus Vicus Sardiniae. 58. P. Petrus Aldenhoven Rhenanae Provinciae. 59. P. Antonius Marchesius Mediolanensis. 60. P. Alexander Capraca Venetus. 61. P. Joannes de Vinna Procurator Paraguariae. 62. P. Claudius Campulon Aquitaniae. 63. P. Carolus Maillanus Lugdunensis. 64. P. Joannes Liesiowski Lituaniae. 65. P. Carolus Languas Neapolitanae. 66. P. Sebastianus Gonzalez Procurutor Goanus. 67. P. Joannes Litala Sardiniae. 68. P. Antonius Velser Germaniae. 69. P. Joannes Renandianus Aquitaniae. 70. P. Joannes Martinus Tolossanae. 71. Jacobus Keller Germaniae. 72. P. Nicolaus Manlionus Tolossanae. 73. P. Nicolaus Lancicius Poloniae. 74. P. Jacobus Tirinus Flandrobelgiae. In Secretarium Congregationis electus erat primum P. Petrus Antonius Spinellus, sed eo mortuo, suffectus est in locum ipsius P. Carolus Scribanius. Postquam autem 15a Novembris, ut suo loco dicetur, electus fuisset Praepositus Generalis, accedentibus ad eum P. Bernardo de Angelis Societatis Secretario et P. Laurentio de Paulis Procuratore Generali, propositnm erat, num P. Nicolaus Trigantius, qui a Sinensi inferiore Procurator delectus fuerat, ad negotiorum in Congregatione tractationem admittendus esset. Admittendum censuit Congregatio: ita tamen, ne gratuitam hanc, ob varias in medium allatas rationes, ad sola negotia tractanda Congregationis admissionem, aliarum missionum Procuratores traherent aliquando iu iuris consequentiam. Vocatus igitur P. Trigantius, ut tractandis in Congregatione rebus in posterum interesset, Patrum numerum suprapositum auxit. 22. Fabius de Fabiis, vir magnus in Societate, cornibus bubuli ferocis sauciatur et moritur. In duodecimam Novembris anni huius incidit violenta mors P. Fabii de Fabiis Romae in Domo Professa. Ex nobili et antiqua familia Romana hic ortus, cum Societatem nostram esset ingressus, vivum se exemplar omnis perfectionis Religiosae exhibuit et maxime in amore vitae communis conservationeque ordinis diei diligentissima et in mirabili animi aequabilitate in omnibus, quicunque evenirent, casibus excellens fuit. Omnia in Societate praecipua munia, solo Generalatu excepto, ut: Assistentis, Visitatoris, Provincialis, Rectoris, Magistri Novitiorum, variis in locis obivit et ob singularem modestiam ac humilitatem aliasque solidas virtutes, sanctus ab omnibus vocabatur. Multos annos cum in Societate absumpsisset et ante Congregationem Generalem septimam, ad quam etiam tanquam Elector in antecedenti Congregatione Provinciali Romana fuit destinatus, cum domo foras egreditur

Annus 1615. 163 cum socio ad S. Pauli templum et ex eodem domum redit, incidit in atrocem bubulum, qui eum cornibus elevatum supra, aliquoties lethaliter sanciit. Delatus domum, omnibus adhibitis frustra medicamentis, octavo post vulnera accepta die, quae 12a Novembris erat, ex hac vita mortali ad illam immortalem decessit, omnibus nostris, qui Romae erant et maxime iis, qui Romam ad Generalem conventum venerant, tanti viri casum acerbum dolore prosequentibus. Franciscus Diotalevius *) S. Angeli et Bisaciarum Episcopus, Nuncius Apostolicus in Regno Poloniae, postquam intellexisset de libro famoso contra Societatem, Monitorum Privatorum, cuius iam aliquoties fecimus mentionem, ipse etiam litteris, 14a Novembris Varsaviae datis, eundem damnavit et inquisitionem in authorem eius facere iussit. Inter caetera sunt in praedictis litteris eius verba talia: Cum insigni labe totius Ecclesiastici Ordinis, impio et sacrilego conatu sit sparsus famosus libellus contra Societatem Jesu (Monita privata eiusdem Societatis falso inscriptus) et Illustrissimus Petrus Tylicki etc. Nos singulari nostro affectu erga eundem Religiosum Ordinem, de Catholica Republica optime meritum et ut bonae famae (quae plurimum ad propagandum Divinae Maiestatis cultum ubique valet) status Ecclesiastici universi prospiciamus, opem nostram adiungendam duximus, ut quicunque huiusmodi crimine infecti etc. Electus feliciter Generalis Praepositus Societatis Jesu Romae, 15a huius mensis, P. Matius Vitellescus Romanus, qui post varias alias minores gubernationes etiam Provincialis et postea Assistentis Societatis munus obierat. Percepta eleaemosyna hoc mense in pecunia floreni 106. A Reverendissimo Luceoriensi floreni 30. A Oastellano Siradiensi **) floreni 23. A R. D. Oborski floreni 10. A R. D. Simone Sacristiano floreni 11 et a religuis alii. Res datae florenis 57 constiterunt. In templo Patrum Dominicanorum solemnis erat sepultura, 17a Decembris, Sigismundi Myskowski Supremi Regni Franciscus Dio- talevius Nuncius Apostolicus damnat libellum famosum con- tra nos. 23. Mutius Vi- tellescus Generalis eligitur. Myskowski Regni *) Franciscus Diotallevi Episcopus S. Angeli, erat Nuntius in Polonia inde ab a. 1615—1621. **) Joanne Rudnicki.

Annus 1615. Marsalci sepultura. Eleaemo- syna pro domo no- stra. Et pro templo per an- num. 24. Sacellum supra ve- stibulum sacristiae. Wi§clavice pagus emptus. Cristinae Dębińska Sapiehae mors Be- nefactri- cis no- strae. Marsalci*), qui primus sibi et Domui suae Marchionis Gonzagae titulum acquisiverat, quod tamen multi in Polonia non aequo animo tulerunt. Submissa eleaemosyna per Decembrem in pecunia floreni 406. A Virgine Barbara Langowna floreni 50. A Magnifico D. Petro Firlei floreni 68. A. D. Osoliński Palatino Sendomiriensi floreni 30. A. Rmo D. Osolinski Abbate Pokrzywnicensi floreni 23. A Magnifico D. Stanislao Wapowski floreni 40. A Magnifico D. Alaghi floreni 44, a M. D. Francisco Barocy floreni 35, a Mca D. Mielecka floreni 20. A Virgine Zawichoiska floreni 23. Reliqui ab aliis. Iam res submissae ad 279 florenos ascenderunt. Magnifica D. Mielecka legumina, frumenta et bovem, quae omnia tum 72 florenis aestimabantur. M. Dna Ratowska vas vini, duo vasa butyri, duas sexagenas caseorum. M. Ds. Alaghi vas vini. Rmus Abbas Tinecensis tritici modios 30, siliginis modios 15. Magnifica D. Tursowa vas vini, aliique reliqua minutiora. Templi aerario accesserunt floreni 1495 per hunc annum ex munificentia D. Veselini, D. Kucharski, Dominae Bylinowae Dnae Stephanowiczowa, Dnae Tomaszewska, Dnae Myszkowska, Dnae Celanae, Dnae Reginae Jurkowae, Dni Ioannis Valaski. Aucta etiam templi**). Pro casula columna ex holoserico rubro, aureis bullis et praetiosis lapillis distincta, a Perillustri Agnete de Tęczyn Firleiowa, Palatina Cracoviensi donata. Corona e gemmis pro monstrantia e piorum eleaemosynis. Imago Crucifixi argentea, hebeno affixa. Coronae parvae duae, e parvis gemmis et lapillis simplicibus confectae, pro pixidibus ornandis. Candelabrorum argenteorum paria duo, e piorum liberalitate. Crux ex bullis aureis, lapillis pretiosis et margaritis facta, a Magnifica Virgine Anna Szydlowska. Lampas argentea parva a D. Olbrichtowa Passamanicka. Iam quae ad certum diem mensis referri non poterant, quae tamen hoc anno peracta sunt, non pauca numerantur. Et imprimis sacellura supra vestibulum sacristiae, pro usu privato domesticorum erectum et aliqua ex parte exornatum. A nostris apud S. Stephanum degentibus, emptus pagus Więclawice, 16 millibus florenorum, a D. Slaskowski Vice Palatino Cracoviensi, pro Novitiis. Mortua etiam hoc anno (dies enim et mensis non sunt annotata) insignis Benefactrix Domus et templi S. Barbarae, Cristina Dę-binska Sapiehowa, seu Dni Andreae Sapiehae Palatini Polocensis coniunx. Munificentissimo viro nobisque addictissimo, pari seu voluntate seu liberalitate respondebat. Plurima in nummis, mobilibus et omni sacro instrnmento Domui ac templo nostro elargita est. Alios etiam egenos, praeter nostros, munificentia illius complectebatur, ideo totius civitatis luctu elata est. Mode- *) Munere hoc fungebat Myszkowski inde ab a. 1605. **) Supellex.

Annus 1615. 165 stiae, quam in vita coluerat, moriens singulare documentum reliquit. Constituit enim, ut Cracoviae, tertio post mortem die sepeliretur, quod christianae humilitatis exemplum quantopere sit aestimandum, norunt illi, qui sclunt quam, recepto gentis more, splendorem sepulturae Nobiles Poloni et maxime illi, qui Perillustri familia sunt prognati, curent. A variis haeresum sectis ad Ecclesiam reducta una familia integra nobilis. Nepos unius Arrianorum antesignani, ingenio iuvenis singulari, alte Arrianam impietatem imbiberat eamque, iam disputando, iam Catholicam fidem iocis ac ludibrio elevando, promovere conabatur. Hic cum Cracoviam venisset, Sodalium Assumptae B. Virginis consuetudine ita delinitus est, ut abiurata haeresi, patrinum nihil veritus, in coetum Parthenium adlegi voluerit. In eundem coetum ut inscriberetur, petiit Nicolaus Zebrzydowski Palatinus Cracoviensis, dolens quod non ab ipso initio eidem Sodalitati inseriptus fuisset. Non parum dignitatis eidem Congregationi Reverendissimus D. Thomas Oborski Laodicensis Episcopus, Suffraganeus Cracoviensis conciliavit, qui hoc anno munus Praefecti in ea gessit, eumque honorem Sodales in magna Nobilium frequentia, scripto libello illi sunt gratulati. Transierunt ex hac Sodalitate, sed ad varios Religiosorum Ordines. Eorum uni, qui ad Societatem animum applicuit, dum parens odia in nos hominum et futura exilia ostentaret: Neque si Europa, inquit, tota exulabit Societati deerit novus orbis, qui nostros profugos obviis ulnis excipiat, respondit. Alter, Zamoscii Ioannis Supremi Regni Cancellarii et Exercituum Ducis ex fratre nepos, pari constantia Dominicanae Familiae nomen dedit, remque locupletem et maximam honorum exspectationem Christi paupertati posthabuit. Hic dum ista scribimus, postquam Prioris officium in Monasterio Cracoviensi egregie gesisset, ad Episcopatum Valachiae, Pontifice Maximo et Rege id volentibus, translatus est*). Praeter hos Sodalitatis alumnos alii etiam quinque vitae Religiosae propositum susceperunt. Persuasum est, ut aeris male parti, non nemo trecentos florenos; alius 5 millia refunderet. Multi confirmati, qui morum licentia et haereticorum consuetudine illecti, in fide vacillabant. A foedis amoribus et a turpi corporis quaestu 20 mulierculae revocatae. In his erat virgo nobilis, clam parentibus, adultero addicta, magno vel familiae dedecore vel suo periculo. Femina alia, duos tresve annos pollicitatione matrimonii delusa tenebatur ab amasio, quo tempore ab omni Sacramentorum usu abstinebat, ne male iunctos amores cogeretur abrumpere. Deseritur interim ab impuro, cum gemina prole. Egestate prius, mox etiam aegritudine oppressa, nullum tamen locum recte monentibus dabat, donec per nocturnam quietem B. Virginem conspicere visa est, augusto quidem vultu sed minaci, quae graviter increpitae vitam Haeretici conversi. Sodalitati Assump- tae Pala- tinus Cracoviensis in8cribi- tur. Thomas Oborski Suffraga- neus eius Sodalita- tis Prae- fectus. Religio- nem ex ea varii in- grediun- tur. 25. Restitutio male par- torum. A foeditate abducti. Visione Beatissimae Vir- *) Joannes Bapt. Zamoyski gerebat episcopatum Bacoviensem, post Nicolaum Fredro, inde ab a. 1633—1649, quo anno sedem Premisliensem ascendit

Annus 1615. ginis lm- pura fe- mina con- vertitur. Et pie moritur. Altera a consuetu- dine mali genii abri- pitur. 26. Cuidam valde af- flictae e- iusque fi- liabus subven- tum. Iniurias condona- tasBeatis- sima Vir- go com- pensat solatio. anteactam obiiceret ac exprobraret. Hic mulier exterrita et scelerum veniam orare et salutem supplex efffagitare. Cui B. Virgo: Nequaquam vives, sed morte morieris simulque extremo lilio, quod manu gestabat, vultum iacentis quatiens, disparuit. Exhorruit aegra et e somno evigilans, continuo Sacerdotem nostrum evocari curat, qui alia de causa in ea forte urbis regione oberrans, in ipso momento prope adfuit aegramque rite detectis sceleribus, fiduciae in Deum plenam, reliquit. Eventus tamen viso respondit, nam octavo post die ex eo morbo decessit. Erepta est et alia praesentissimo animae corporisque periculo, quae impuri genii foeda consuetudine toto anno tenebatur, proco infelici id sedulo agente, . minis adhibitis, ne confessionis gratia quempiam, nominatimque ne nostrum Sacerdotem adiret. Respexit tamen miseram Deus atque ita confirmavit, ut aliquando ad templum nostrum venire et omne conscientiae virus auderet evomere. In extremis item angustiis opportuna ope subventum est femiuae nobili, quae cum tribus filiabus ad ultima devenerat. Secundis nuptiis viro depeculatori iuncta erat, qui uti omnia decoxisset, uxorem, privignam duasque filias ex se genitas, idcirco huc tunc tulit, ut subito, spe inani delusas, desereret. Nec mora abit infidus, multis debitis relictis apud creditores, qui post sua repetentes et pignora, quae supererant, arripientes ac maiora minitantes, nudas propemodum matrem virginesque honestissimas relinquunt, quae moerore simul ac egestate omnes in morbum incidunt, donec adultior filia, vix se trahens, ad nostri tamen Sacerdotis pedes se provolutura pervenit. Quem non moveret tanta calamitas? Consultum est ergo piorum ope et pudori ingenuo et tantae egestati. In condonandis iniuriis non parvi momenti fuit, quod cum duello quidam occubuisset et eius amici non nisi caedes ac diram ultionem molirentur, effectum est tandem, ut positis odiis, tantam iniuriam remitterent. Alter a commilitone in rixa vulneratus, magno animi affectu ignovit percussori, videturque Divina bonitas condonationem, sua causa factam, gratia non vulgari compensasse et coelestibus etiam visis cumulasse. Magno enim sensu pietatis Sacramenta consueta percepit et pridie quam e vivis excederet, astante nostro Sacerdote, Dei Matrem sibi adesse significabat, mirabaturque a caeteris non esse conspectam. Hanc sibi in ultimo discrimine postero die auxilio venturam praedixit, neque delirium fuisse, ostendit eventus, nam postera luce, ut praedixerat, auxiliatrice sua opitulante, maxima cum devotione naturae concessit.

Annus 1616. 167 Annus Domini 1616. Mutio Vitellesco Societatis Jesu Praeposito Generali, Stanislao Grawronski Praeposito Provinciali, Petro Fabricio et eo alio hiuc misso, Alberto Czerniakowski Domus S. Barbarae Praeposito. Numerus nostrorum hoc anno in aede S. Barbarae degentium erat 32. Sacerdotes videlicet 21, Fratres Adiutores 9, Lectores ad mensam Novitii duo. In festo Circumcisionis consueta in nostro templo devotio et ad Sacramenta Poenitentiae Eucharistiaeque frequentia. Eodem die excepti prandio Domi nostrae Palatinus Cracoviensis D. Zebrzydowski et Curiae Marsalcus D. Wolski. Eadem die Votorum Renovatio more consueto peracta. Romae, 5a huius mensis, responsum datum, nomine Congregationis Generalis, ad litteras Christianissimi Galliae Regis, 17a Novembris anni superioris, ad eandem Congregationom missas. Quia vero tam litterae quam responsum, historiam nostram non mediocriter exornare possunt, ideo utriusque copiam hic ponemus sicuti et litterarum Regis Poloniae Sigismundi III et Ferdinandi Archiducis Austriae. Litterarum igitur Christianissimi Regis talis erat inscriptio: Dilectissimis Patribus, Congregatis Romae ad Conventum Generalem. Dilectissimi. Accepto per P. Cottonum, qui nobis est a Confessionibus, nuntio de Congregatione, ad quam Romae convenistis, pro Ordinis Praepositi Generalis electione, quam fortasse peregistis, antequam isthuc hae litterae vobis a Legato nostro reddendae pervenerint, testatum voluimus, ut ipsemet Legatus referret pergratum id nobis accidisse, quod et vobis gratulamur. Neque enim dubitamus, quia eiusmodi facta, aut certe futura electio, in eum e vobis cadat, qui virtutibus pariter ac dotibus demortui P. Claudii Aquavivae possit succedere. Credimus item nihil a vobis praetermissum, quod ad institutum vestrum sartum tectum servandum faciat. Id vero institutum, uti Defunctus Rex, Dominus ac Parens Noster Observandissimus, summo affectu prosecutus est, ita nos vobis magnopere commendamus, praestituri semper, quidquid opis et favoris ab authoritate nostra pendebit, quemadmodum idem Legatus Noster exponet. Datum Burdigalae 17a Novembris 1615. Ludovicus. Ad has litteras tali modo, 5a huius mensis, respondit Congregatio. Christianissime Rex. Dici non potest, qua animorum voluptate Societatis Nostrae Congregatio, ad novi Praepositi Generalis electionem coacta, Maiestatis Vrae litteras, Regia in universum Ordinem *) plenas, votaque Christianissimo pectore dignissima acceperit, quibus P. Claudio Aquavivae parem Societatis Praepositum, paterno in nos omnes affectu, precabatur. Audiit Regia haec vota Deus, cuius in Societatem universam, iam inde a primordis 1. Festum Circumci- sionis. Litterae RegisGalliae Ludovici XIII ad Congregationem Ge- neralem Quibus precatur felicem electio- nem Gene- ralis. Et suam benevolentiam opemque offert. Responsum ad litteras, quo gratiae a- guntur. *) Benevolentia.

Annus 1616. 2. Litterae adeandem Congrega- tionetn Si- gismumdi III. Regis Poloniae, quibus fe- licem elec- tionem precatur ac benevo- lentiam defert. Responsum ad eas, quo gratiae a- guntur illius Paternam semper dexteram experti sumus speramusque Maiestatem Vestram, non inferiora in omnem partem studia ac obseqnia in Patre Mutio Vitellesco Generali delecto, quam in Patre Claudio reperturam. Gratias deinde maximas Maiestati V. debemus, quam videmus de Instituti nostri incolumitate sollicitam, summa omnia apprecantem, nec dubitamus, quin tam piis Ecclesiae suae Primogeniti Regis votivis suffragiis annuerit Ohristus. Quod vero opem operamque suam Regiam, Regio spondeat more, facit Mas Vra ut iam ante devinctissimos, arctiori etiam nos omnes vinculo aeternum obstringat sibi. Quanquam non poterat a Magno Henrico, vero Societatis nostrae Parente, alius denasci filius, quam qui Paternarum aemulus virtutum, in minimam hanc Societatem, obsequio suo tot nominibus aeternum sacratam, Regia profunderet vota, opemque Regio pectore ac manu sponderet. Non reddimus hic paria nec possumus, nam ut vincimur a Maiestate Vra reliquis inferiores sumus. Affectum tamen spondemus, qualem in Parentem solent filii et in optimum Parentem obsequentissimi filii, precamurque Divinam bonitatem, ut florentissimo Galliae Regno diu valentem felicemque Christianissimam M. V. Regiam, cum Regia coniuge, sobole auctam, servare dignetur aeternum Societati nostrae Patrera. Romae 5a Jan. 1616. Christianissimae Maiestatis Vestrae Servus in Christo humillimus Carolus Scribani Secretarius, Mandato Congregationis Generalis. Iam Regis Poloniae litterae ad Congregationem eandem tales erant. Inscriptio: Venerabilibus in Christo Patribus, in Congregatione Generali Societatis Jesu Romae Congregatis, grate nobis dilectis. Intus: Sigismundus III etc. Venerabiles in Christo Patres, grate nobis dilecti. Qua semper fuimus sumusque erga universam Societatem Jesu animi propensione eandem quoque Paternitatibus Vestris testatam esse voluimus in hoc generali totius Societatis conventu, quem quidem nos vobis omnibus Ecclesiae Dei ipsique Societati, ita bene et feliciter evenire cupimus, ut in hac suprema Magistratus vestri electione is singulari Dei providentia piisque vestris suffragiis ad universae Societatis gubernacula vocetur atque collocetur, qui pro Religionis vestrae instituto Dei gloriae, totiusque Reipublicae Christianae animorum saluti studeat atque invigilet. Idque iterum etiam ex animo Paternitatibus Vestris cupientes, nos religiosis orationibus Sacrosanctisque Sacrificiis totius Societatis diligenter commendamus, benevolentiamque nostram eidem Societati vicissim deferimus. Varsaviae, die 24 mensis Augusti, Anno Dni 1615. Regnorum Nostrorum Poloniae 28, Sueciae 22. Sigismundus Rex. His litteris ita responsum. Serenissirae Rex. Pergit Maiestas Vestra semper esse Sigismundus Poloniae Rex, Societatis nimirum nostrae Munificentissimus Parens, vota apprecatur Regia in novi Praepositi delectu. At grata fuisse Regia Deo vota in P. Mutio Vitellesco Praeposito Generali designato, nihil est quod dubitemus, in quo ut instituti nostri et animarum salutis, fortem imprimis propugnatorem speramus, Maiestatis autem Vrae stu-

Annus 1616. 169 diosissimum per omnia fore, certo nobis persuademus et spondemus. Et vero ea est in Societatem Universam Maiestatis Vestrae testatissima orbe toto benevolentia, ut non possit illa non sine magna ingratitudinis nota, totam se Maiestatis V. imperio sacrare. Cumque nihil, quod Regiae munificentiae Vestrae rependat, habeat, orationum suarum ad Deum pro Regnorum Regiaeque Coniugis sobolisque Regiae Maiestatis Vestrae vota, quo potest affectu, venerabunda, lubens volensque uti debet offert. Deum precamur, ut aeternum Regium hunc in Societatem affectum tueri servareque dignetur. Nos sane, cum omnia alia desunt, Regiorum beneficiorum memoriam perpetuam, nosque totos Regiae Maiestati Vestrae aeternum vovemus. Romae 20a Januarii, Anno Domini 1616. Sacrae Regiae M. V. servus in Christo humillimus Carolus Scribani Secretarius, Mandato Congregationis Generalis. Eadem die respondit Congregatio Generalis litteris Serenissimi Ferdinandi Archidueis Austriae, datis Graecii 2a Octobris 1615, quarum tenor erat talis. Inscriptio: Admodum Reverendae, nobis perdilectae Congregationi Generali Societatis Jesu, Romae. Intus: RR. PP. Cum praesentium exhibitores RR. PP. P. Provincialis Austriae cum Confessario meo et P. Ximenio, ex hisce ditionibus Romam versus, ad Congregationem eligendo novo Societatis Vrae Praeposito Generali, institutum iter susciperent, movit me meus in dictam Societatem amor, ut eos hac mea epistola comitari in animum induxerim, quae meae propensae et perpetuae in Societatem voluntatis testis esset. Et cum singularem Societatis in me devotionem, ac defuncti Generalis Praepositi observantiam iam multis expertus sim, non dubito, quin in futurum talis deligetur, qui Societatem aeque bene laudabiliterque gubernare possit ac eandem in me voluntatem sit continuaturus. De mei certe in Societatem amoris, cultus ac propensionis constantia, nihil est quod dubitent PP. VV. Quorum piis precibus et Sacrosanctis Sacrificiis me meosque etiam atque etiam commendatos esse cupio et voveo, meam benignitatem et officia mea humanitatis PP. VV. ac toti Societati offero. Datum Graecii 2 Octobris 1615. Ferdinandus. Responsum ad has litteras tali modo: Serenissime Princeps ac Domine Clementissime. Sileret ac silentio suo beneficiorum magnitudinem testaretur ac inferiorem se Serenitatis V. meritis fateretur Societas, an vero tam prodigae in nos benevolentiae, litteris suis testatae, responderet, dubia non semel haesit. Paria munificentiae obsequia reddere non poterat, imparia offerre erubescebat, at tamen cum paria non posset, maluit inferiora, quae sola potuit dare faterique lubens, vinci se in hac palaestra, victoremque suum Serenitatem Vestram, in hac triumphali benevolentiae pompa, clientem sequi. Affectu tamen, quem unicum suum possidet, respondere Societas conabitur dabitque, si non parem Serenitatis Vrae munificentiae, quem tamen possidet, profundet universum. Neque minus in Patre Nostro Mutio Vitellesco Societatis Praeposito Generali, quam in Patre Claudio obsequendi parendique stu- Wielewicki, Bistor. Diarii III. 22 Et oratio- nes offe- runtur. 3. Litterae Ferdinan- di Archi- dueis, Quibus si- militerele- ctionem Generalis idonei pre- catur et sua officia defert. Respondet Congregatio, affectum Archiducis extollendo et gratias a- gendo.

170 Annus 1616. 4. Litterae eiusdem Congrega- tionis ad PP. Car- thusianos, quibus gratiae a- guntur. Et merito- rum So- cietatis participa- tio offer- tur. Libelli fa- mosi, Ca- thedra di- cti. Occasio arrepta ab Academi- cis, dium Serenitas V. experietur sentietque, non tam Societatem animnm, quam personam mutasse. Immensas interim Serenitati Vestrae pro tantis in hanc diem, in universam Societatem beneficiis collatis, proque amplissimo favore, tam copiose oblato, gratias habet. Cumque a reliquis destituatur, humillimi obsequii sui vota spondet, aeternum Serenitati V. sacranda. Romae, 20a Januarii, Anno 1616. Serenitatis V. servus in Christo humillimus, Carolus Scribani Secretarius. Mandato Congregationis Generalis. Non praetermittendae etiam visae sunt litterae, a Congregatione Generali datae, 21a Ianuarii, tenore tali: Quantum Societas Nostra universa Ordini Vestro debeat, certius silentio quam verbis exprimatur. Addidistis nova beneficia, cum Congregationem N. Generalem, optimi Parentis mortem Jugentem proque non impare novo sollicitam, vestris ad Deum precibus solari voluistis. Neque poterant certiora solatia, aut a vobis dari, aut a nobis sperari. Gratias proinde quas possumus agimus. Ut referamur, nec vos expectatis, neque paria reddere nostrum est, cum in hac beneficentiae palaestra quoties vobiscum decurrimus toties vincamur. Ut nihil tamen referamur, nec gratitudo cui obstringimur, nec toties iam testata in nos voluntas vestra patitur. Damus ergo, quod unicum habemus et, non semel ante oblatam, meritorum Societatis participationem totis animis offerimus. Summum hoc est quod possumus, cumque inferiora dare nollemus, maiora non habeamus, eadem damus veteri dono, affectu novo precamurque Divinam bonitatem, ut quod non tam voluntati quam reipsa deest nobis, de benignioris dexterae suae praerogativa, centupla vobis feneratione largiri dignetur. Ipse nimirum vicariam pro servis suis in beneficentia manum exporrigat, eo locupletiorem quo tenuior nostra est, amicumque nobis Ordinem, novo in dies auctu, orbe toto efflorescere faciat. Omnium vestrum SS. Sacrificiis precibnsque nos commendamus. Romae 21a Januarii, 1616. RR. VV. Servus in Chr. humillimus Carolus Scribani Secretarius. Mandato Congregationis Generalis. Huc usque litterae Congregationis 7ae N. Generalis. Prodiit hoc anno et ut probabile est, vel in fine huius mensis, vel circa initium sequentis, famosus liber Polonicus contra nos, talis tituli: Cathedra abo Kazanie na niedzielę Pierwsza po trzech Krolach. Za kolede Do Professorów Zacney Akademiey Krakowskiey. X. J. Z Nowego Targu, Alumna Akademiey. Huius libelli, sive data a nostro, sive temere arrepta ab Academicis occasio erat talis. Post festa Natalitia P. Valentinus Fabricius in templo Parochiali ternis fere concionibus strenam, ut aiunt, spiritualem, variis hominum statibus distribuebat variasque spirituales instructiones, cuilibet statui servientes, assignabat. Peccata etiam linguae enumerans,

Annus 1616. 171 eam, cum S. Jacobo, Universitatem iniquitatis, seu Academiam, in qua omnia vitia docerentur (sicut in Academiis omnes disciplinae tradi solent) non raro nominabat. Ex hac re, male intellecta et in malum sensum detorta, exarserunt et contra P. Valentinum et contra nos omnes Academici ac, iam scriptos varios pasquillos in variorum templorum valvis et subselliis sparserunt et affixerunt, iam unus ex illis, Jacobus Naiman (nam eum fuisse authorem certo postea compertum est) impressit Concionem, nomine Cathedrae, de qua supra, in qua nos oblique variis modis exagitabat. Acquisito hoc libello P. Valentinus Fabricius, cum moneret pro concione populum, ut ab eo legendo abstineret, eo quod pasquillus esset, coepit etiam subscriptionem authoris ex illis litteris X. J. Z nowego targu, ita explicare: X. Judasza z Nowego targu; quia videlicet et Judas fuit Sacerdos in ultima coena factus et novum iam sit constitutum pretium de Jesuitis, sicut antiquum pretium fuit constitutum a Juda de Jesu. Verum, ut ille Judas nihil nisi laqueum sibi paravit, ita et hic nonnisi excommunicationem meretur. Istis dictis magis ac magis exarcerbati Academici, furere coepererunt et unam epistolam ad portam domus nostrae abiecerunt, directam contra Patrem Valentinum, in qua eum in singulari compellantes, eius dicta omnia exagitant et singula contra eum invertunt. Relata haec epistola ad Superiorem, ab eodem est detenta nec Pri Valentino ostensa, imo prohibitum, ne illi, qui de ea scirent, quidquam P. Valentino significarent, ne videlicet aut iterum Academicos irritaret, aut animo concideret et a concionibus, quas cum magna laude faciebat, abstineret. Significatum erat Episcopo Petro Tylicki (iam tunc infirmo, nam post in Julio mortuus est, ut suo loco patebit) de his turbis. Improbavit ille quidem Academicorum licentiam, sed simul non probavit nostri Concionatoris verba, quibus istis tricis data occasio. Nam simul adiecerat noster in concione, de Academia Posnaniensi impedita, de Studiosorum Congregatione, cui similiter obstacula ponebantur, de Monopolio sapientiae etc. quod nihil aliud erat quam irritare crabrones. Mortuo porro post aliquot menses Petro Tylicki, quomodo liber hic Naimani Qui simul varios spargunt pasquil- los Et post, dictis in concione magis irri- tantur. Epistolam contumeliosam ad portam domus abiiciunt. 5. Improbat Episcopus has turbas.

Annus 1616. Liber Ca- thedrae prohibe- tur. Quid in eo conti- neatur, Libelli nostrorum aliqui initio anni. Eleaemosyna. Persecutio Iaponica Deo cum aliis, iussu Martini Szyskowski *), qui in Episcopatu Tylicio succesit, prohibitus sit, videbimus in Februario sequentis anni. In praedicto autem libello nihil aliud continebatur, nisi ex certis partibus Cathedrae, quae pro strena Academiae dabatur, certarum proprietatum Academiae enumeratio, cuius occasione variae excursiones in eos fiebant, qui aliter se gererent. Et nullus quidem aperte nominabatur, adeo tamen manifestae circumstantiae, eorum qui reprehendebantur positae erant, ut quilibet nullo negotio colligere posset, contra nostrum Concionatorem et contra alios nostros, rem totam fuisse comparatam. Circa initium huius anni prodierunt aliquot libelli nostrorum in variis materiis, ut: Pacatus impacatus P. Mathiae Bembi, contra eum, qui libellum eius, Pax non pax, inscriptum refutare tenebat. Ut Defensio Missionis Sacerdotum in Ecclesia Romana, quem librum ediderat P. Albertus Rosciszewski, sub nomine Joannis Przedborowski, contra Jacobum Zaborowski Ministrum Calvinistam. Ut Oratio ad Senatum equitesque Polonos contra Torunenses, qui etiam libellus erat P. Rosciszewski, licet suppresso nomine sit editus. Ut Monita Calvinistarum privata et publica, qui liber a nonnullis Pri Kaczorowski asscribebatur. Alii libri huius anni suis locis referentur. Eleaemosyna huius mensis in pecunia erat florenorum 396. A Proconsulibus floreni 100. A D. Myskowska Marsalca vidua**) floreni 100. A Magnifico D. Jordan floreni 50. A. M°° D. Ziarnowski floreni 49. A R. D. Nucerino floreni 10. A Reverendissimo Suffraganeo Plocensi floreni 10. A variis pro piscibus collecti floreni 20. A Reverendissimo Dno Oborski Suffraganeo Cracoviensi floreni 10. Ab aliis reliqui. Res submissae 194 florenis constiterunt. A Dno Alagi vas vini. A. Domino Magno Oecenomo 12 modii tritici, tria vasa cervisiae, bos, duo vascula butyri. Ab aliis alia minutiora. Admodum R. P. Noster Generalis, post finitam Congregationem Generalem, 20a Februarii, ad omnes Provincias litteras misit, quibus et Persecu- *) Martinus Szyszkowski, qui ex Plocensi in Cracoviensem episcopatum ascen- dit, fungebatur hoc munere usque ad a. 1630. **) Marsalcus Magnus Regni, Sigismundus Myszkowski anno praecedenti (1615) mortuus est.

Annus 1616. 173 tio nostrorum in Iaponia aliorumque Christianorum referebatur et diligenter nostri cum Christianis praedictis, orationibus commendabantur. Ediderant superiori anno haeretici libellum, in quo eonabantur ostendere, inter suos, ratione articulorum fidei, magnam esse concordiam. Refutavit breviter et efficaciter P. Gaspar Sawicki libello opposito, cui titrulum dedit, Foremna Zgoda abo raczy istna wrzawa etc. Editusque est Cracoviae 26a Februarii, suppresso tamen nomine, et in eo ostenduntur implacabiles dissensiones in fide haereticorum. Accepimus hoc mense eleaemosynae pecuniariae florenos 536. A Ducissa Curlandiae florenos 233. A Palatino Polocensi*) florenos 100. A Palatino Cracoviensi **) florenos 56. A Patre Bembo, qui ex aula Cracoviam venerat, florenos 46. A M. D. Wiska florenos 23. Ab Illustrissimo Episcopo Cracoviensi florenos 14. A R. D° Bobola florenos 18. A M. D° Jordan florenos 10. A M. D° Borek florenos 10. Reliqua ab aliis. Res submissae aestimatae sunt florenis 401. Vasa vini quatuor: a D° Homanai unum, a Domina Rakociana duo, a Dna Alagiana unum. A D° Witkowski ***) magno Oeconomo tritici 10, aliorum frumentorum 24 modios, duo vasa cervisiae, pisces. Ab Episcopo Cracoviensi legumina et triticum. A Dno Panek triticum. A Virgine Szydłowska mappae tres et varia victualia. A D. Gostacka prandium lautum, et ab aliis reliqua minora. Magnus et antiquus noster Benefactor, nocte lam Martii subsequente, D. Andreas Celari ex hac vita pie decessit, consuetis Ecclesiae munitus Sacramentis. Antequam moreretur, diligenter filiis suis duobus Societatem nostram et nos omnes commendabat, desiderans nimirum, eum affectum, quem ipse erga nos habuit, in filiis permanere. Sodalitas Civium sub titulo Nativitatis Beatissimae Virginis, opera piae memoriae P. Martini Lascii congregata, diligenter R. P. Provinciali Stanislao GawroAski, Romam ad electionem novi Greneralis eunti, commendaverat, ut et eius ad Primariam aggregationem et ab Admodum R. P. Nostro Grenerali, iuxta privilegia Pontificum, confirmationem procuraret. Transegit hoc negotium R. P. Provincialis, tam cum Primaria commendatur. 6. Contra haereticorum concordiam liber P. Sawicki. Eleaemo- syna Fe- bruarii. Mors Dni Andreae Celari. Congregationis Civium confirmatio Roma allata. *) Nicolao Pac. **) Nicolao Zebrzydowski. ***) Stanislaus Witkowski (Witowski), Vexillarius Lenciciensis, fungebat munere Magni Oeconomi, post mortem Joannis Plaza, inde ab a. 1616—1633, quo anno diem obiit supremum.

Annus 1616. Gradus duorum nostro rum. 7. Adinstan tiam PP. Francis- canorum quaedam oratio in- terdici- tur. P. Czer- niakowski fit Prae- positus. Eleaemo- syna Mar- tii. De Conceptione B. Virgi- Romana, quam cum Generali, recens electo, P. Mutio Vi- tellesco et tum ab illa optatum per litteras responsum, tum ab hoc confirmationis diplomata reportavit. Quae magna omnium gratulatione et gaudio, 20a Martii, ab eodem R. P. Provinciali praemissa et ad rem apposita exhortatione, pro- mulgata sunt. In festo Annunciationis Bmae Virgininis P. Albertus Rossowski Professionem 4 Votorum in templo nostro, celebrante R. P. Stanislao Gawronski emisit, sicut et Mathias Craiecensis vota Coadiutorum temporalium formatorum. Eodem die oratio diurna in templo parochiali erat instituta, cum in feriam sextam incidisset. Cum autem eadem oratio in eodem templo octava post die altera feria sexta, nostro quodam suasore perageretur, Patres Franciscani graviter erant offensi, putantes id factum per nostros fuisse, ob avertendos homines a suo templo feriis sextis quadragesimalibus et facile effecerunt apud Officialem, nostris non bene affectum, ut haec oratio in templo parochiali prohiberetur. Venit 27a Martii Posnania P. Albertus Czerniakowski, ubi Rectorem Collegii agebat et ultima eiusdem mensis munus Praepositi Domus 8. Barbarae suscepit, Patre Petro Fabricio interim ad Illustrissimum Paulum Wolucki Antistitem Cuiaviensem *) misso, ut illi esset a Confessionibus et a spiritualibus consiliis, penes quem etiam usque ad mortem praedictus P. Petrus mansit. Dati nobis hoc mense in eleaemosyna pecuniaria floreni 449, nempe a Serenissima Regina floreni 150. A quodam Sacerdote floreni 100, a Magnifica D. Myszkowska floreni 50. Ab Illustri D. Firlei floreni 50. Ab Episcopo Craeoviensi floreni 44. A D. Selingowa floreni 14. A Virgine Catharina, ex hospitali S. Spiritus, floreni 10. Reliqui ab aliis. Res submissae constiterunt florenis 122. A R. D. Archipresbytero tela et pannus. A M. D. Komorowski decas lignorum. A D. Rabo vas halecum. A D. Amando triticum. Ab aliis pisces, aromata et alia minutiora. Mandaverat Summus Pontifex suo in urbe Vicario Cardinali Melino, ut ageret quemadmodum egit cum omnibus Generalibus Religionum, ut suis subditis significarent de modesta et prudenti locutione circa purissimam**) B. Virginis Conceptionem, tam in Concionibus quam in disputationibus aliisque privatis sermonibus, iuxta Bullas Pontificum hac de re editas et maxime eam, quae a Pio V° prodiit. Itaque Admodum R. P. Generalis Mutius *) Paulus Wolucki ex Luceoriensi hoc anno in Vladislaviensem episcopatum ascendit et munere hoc usque ad mortem (1622) fungebatur. **) Aliena manu emendatum in „immaculatam."

Annus 1616. 175 nis qnam caute loquendnm. Litterae Consulto- rum semel in anno. Casus murmura- tionis. Suppfiea- tio 40 ho- rarum in nostro templo. Eleaemosyna. 8. Fietae litterae Zahorovii de nostrisdetentis in Hungaria Ob non datam illi pecuniam, Vitellescus, 8a Aprilis, datis ad omnes Provmcias et simul etiam ad nostram litteris, maiorem in modum omnibus id commendat adiungitque, severa animadversione illos nostros puniendos qui secus fecerint. Monuerat etiam iisdem litteris idem P. Noster et de litteris Consultorum, quod non sint obligati eas quatuor vicibus per annum ad Generalem dare, sicut ad certum tempus ordinaverat piae memoriae P. Cladius: et de iis iitteris, quae ad Assistentes vel ad Monitorem Generalis dantur, quod videlicet non debeant ostendi Superioribus: et de casu murmurationis etiam in dubio, quod non sit reservatus, seu quod cessarit declaratio de eius reservatione praedicti P. Claudii. Calix argenteus deauratus, ex iis quae legaverat piae memoriae B. Felix Zebrowski, comparatus est pro Congregatione Assumptae B. Virginis, 13a huius mensis. Quadraginta horarum supplicatio pro avertendis periculis, a Turcis Regno imminentibus, in nostro templo, 23a et 24a Aprilis, rogante Episcopo, instituta est et peracta magna frequentia. Per noctem vero, clausis foribus templi, a ternis nostris sibi succedentibus, oratio expediebatur. Submissa eleaemosyna hoc mense in pecunia florenorum 187. Nempe a Ducissa Curlandiae floreni 70. Ab Abbatissa Culmensi floreni 27. Ab Episcopo flor. 10. A Sacristiano Parochiali floreni 10. In rebus autem quae data sunt florenis 116 constiterunt, Ab Episcopo et M. Oeconomo varia victualia. A D. Eremus varia aromata et alia minutiora ab aliis. Hieronymus Zahorowski dimissus, ut supra retulimus, urgebat ut ei summa, quam ex suis bonis Societati dederat, quam primum restitueretur, variosque modos inveniebat, ut id quam primum assequeretur. Inter caeteros etiam talis erat. Finxit aliquos nostros in Hungaria captos et in careere detentos ac detinendos tam diu donec illi pecunia restitueretur, talesque litteras, praedictorum nostrorum nomine, ad Provinciales Lituaniae et Poloniae sparsit, quasi 18a Maii scriptas: Reverendi in Christo Patres. Pax Ohristi etc. Nos Presbyteri Societatis, ad Missionem missi, amice hospitio a viris nobilibus excepti, honorifice quidem, sub custodia tamen detinemur, ob non redditam pecuniam ei a Societate dimisso, qai ante triennium, ob litteras scriptas ad Proceres Poloniae, ab ea amofus est. Per viscera paterna, amorem famamque Societatis, componatur haec res quam primum. Hactenus in nostris Provinciis inauditum, ut dimissis negentur ea, quae ipsi in Societatem intulerunt. Haec et non plura permissi sumus aliena manu scribere, sine expressione nominum nostrorum et loei, ex quo scribimus. Vix

Annus 1616. Quae po- stea illi restituta. Comitia Generalia Varsa- viae. 9. Academi- ci Craco- vienses a Paulo V° pe- tunt con- firmatio - nem pri- vilegio- rum et particu- lam exclu- sivam. Remittit Papa ad Regem, si id volue- rit. autem impetravimus, ut dirigeremus has litteras ad Superiores Poloniae, potius enim ad Episcopos imponebatur nobis, ut scriberemus. SSmis nos Sacrificiis commendamus. 18a Maii Anni 1616. Hucusque litterae confictae. Quas nostri dum legerent, nullo negotio deprehenderunt et fictas fuisse et a praedicto Zahorovio profectas. Non ob illas tamen, sed tum ob consuetudinem, quae in Societate communis est et per quam, ob aliquod grave crimen dimissis, aut totum quod iutulerant, aut maxima pars reddi solet; tum ob mandatum Admodum Reverendi P. Nostri Generalis, omnia illi restituta sunt. Peragebantur per Maium et Junium, nam 23a Aprilis datum erat iis initium, Greneralia Regni Comitia Varsaviae, cum ob multa alia, tum potissimum ob avertenda pericula, Regno a Turcis imminentia, ob quae si durarent, constituta erat universalis Regni expeditio. Sub hoc tempus * venerat Varsaviam R. D. Jacobus Janidło Academicus et tulerat, Rege id postulante, Privilegia Academiae authentica, quorum adferendorum talis erat occasio. Advertentes bena Academici Cracovienses, in suis privilegiis nullam esse particulam exclusivam, quae videlicet prohiberet, ut nulli docerent Cracoviae praeter illos, vel ut nulla sit alia in Regno Academia praeter Cracoviensem, expediverant Romam praedictum D. Janidło ad Paulum Vum Pontificem Maximum, supplicantes, ut et omnia eorum privilegia confirmaret et simul particulam exclusivam adderet (de quo in Anno 1612 an. 4 iam annotavimus). Novum id postulatum visum Pontifici, ut in tam vasto Regno et una esset Academia et eiusdem generis scholae, ut tamen Serenissimo, de quo optime mereri optabat, favorem exhiberet, respondit D° Janidlovio, se id facturum, si Rex id a se petierit et utile id fore suo Regno iudicaverit. Cum tali responso Roma rediens D. Janidlo, suo et Academiae nomine valde instanter a Serenissimo petiit, ut postulatum Pontifici propositum, sua Regia intercessione iuvare dignaretur, addens insuper et affirmans, quod in privilegiis Academiae illa exclusiva saltem implicite contineatur et quod non sit nova, si privilegia bene expendantur. Ad haec respon-

Annus 1616. 177 . Rex dum rogatur ab Academicis pri- vilegia Academiae, quae e- rant illi ostensa, iubet examinare, In quibus noninven- ta particula ex- clusiva, Noluit Rex eam a Pontifice postulare et merito. Quare coeperint Academici particulam exclusivam curare. Litteras a Generali Societatis et a Bel- larmino Cardinali obtinue- runt. Eleaemosyna Maii. dit Rex, se velle ea privilegia videre mandavitque, ut illi demonstrentur. Advexit ea D. Janidlo Cracovia Varsaviam et authenticas eorum copias, in uno libro scriptas, ostendebat, annotatis iis, quae huic negotio maxime servire arbitrabatur, quasque clausulas praegnantes vocabat. Tum ex mandato Regiae Maiestatis magni et docti viri, inter quos etiam erat R Matthaeus Bembus, Societatis nostrae Theologus et Concionator Regius, qui omnia quae D. Janidlo proposuerat, diligenter expenderunt ac inter se contulerunt et communi consensu iudicarunt, nullam in privilegiis praedictis particulam exclusivam repertam, idque bene deprehensum fuisse Romae. Et sane, si istam particulam habuissent in suis privilegiis Academici, quorsum Romam ad eam impetrandam se se contulerant? Atque ita illae praegnantes clausulae Dni Janidlo nihil novi genuerunt. Nullo modo igitur iudicavit Rex expedire, ut per eum a Pontifice illa particula exclusiva postularetur. Nolebat enim aut sibi, aut Successoribus suis aliisque in Republica magnis viris ligatas esse manus, ad novam Academiam in hoc Regno fundandam, si eius esset necessitas et Sedes Apostolica id approbaret. Ante aliquot annos, dum nostri de Posnaniensi Academia aliquam deliberationem suscepissent, idque in Comitiis a nonnullis propositum fuisset, tantam curam Academici de particula ista exclusiva coeperunt habere. Unde et in Comitiis Regni Generalibus Anni 1613, eam illis procurantibus, nihil tamen obtinere potuerunt praeter Constitutionem illam, qua eorum antiqua iura et ornamenta confirmarentur ac in toto approbarentur. Obtinuerant et litteras tum a piae memoriae Generali Nostro Claudio Aquaviva quibus pollicebatur, se vivente nostros scholas nullas Cracoviae habituros et a Cardinali Bellarmino, quibus pro iis apud P. Generalem intercedebat. Sic quoque tot modis excogitabant, ne nostri in locis, in quibus illi sint, docere possint. Eleaemosyna huius mensis erat in pecunia florenorum 272. Ab Illustrissima Ducissa Jaroslaviensi floreni 70. A Magnifica Da Woinicka floreni 35. A Mfica. Da Mielecka floreni 35. A Mfico. D° Premisliensi floreni 23. A Mfica. Da Ratowska floreni 23. A D. Jacobo Czerminensi Vicario floreni 10. Ab Episcopo Cracoviensi totidem, sicut et a D. Zalazowski. Ab aliis re- Wielewicki Histor. Diarii III. 23

Annus 1616. liqui. Res submissae 64 florenis constiternnt, nempe a Mfica. D. Sądecensi legumina, lacticinia, vinum et a Da Czerna et a nonnullis aliis minutiora. 10. Gabor Be- tlen se fi- delem Turcae subditum fatetur. D. Witkowski mors. Eleaemo- syna Ju- nii. 11. Bernardinus Reati- nus post mortem a Locensibus in Pa- tronum eligitur. 12. Petri Ty- licki Epi- scopi Cra- coviensis mors. Varia eius praeclara opera in templo Litterae Gabaris Betlemi Transilvaniae Principis, 14a Junii, ad Vezirium Nahaz Hosan Bassam datae, quibus fatebatur, se Lippam cum quinque arcibus et castellis Turcae tradidisse, sub hoc tempus per Europam spargebantur, quas etiam Joannes Argentus in suo De rebus Societatis in Regno Poloniae libello, Cracoviae 1620 edito, integras ponit. Unde colligebatur, Gaborem hostem Christianitatis et Turcae fidelem subditum fuisse, quem tamen et ad Hungariae et ad Bohemiae Regnum promovere non dubitabant haeretici. Obiit extremum vitae diem, 29a huius, D. Witkowski Consularis Cracoviensis, Juris Polonici peritissimus, qui nostrorum variorum Collegiorum plurimas causas et maxime eam, quae Collegio Leopoliensi cum Judaeis intercedebat, fidelissime tuebatur ac propugnabat. Mense Junio pro eleaemosyna in peGunia dati floreni 475. Nempe a D° Celari floreni 100. Ab Episcopo Cracoviensi floreni 96. A nonnullis floreni 223. Ab Abbatissa Culmensi floreni 30. Res datae florenis 74 oonstiterunt. A Domina Ratosska vini vas, butyrum, pultes, legumina. D. Magnus Oeconomus vini vas. Ab Illustissimo Episcopo Cracoviensi: casei, butyrum, lardum et alia ab aliis minutiora. Magnus vir in Societate P. Bernardinus Reatinus in Regno Neapolio, 2a Julii, hoc anno moritur, in civitatis Leccensis Collegio. Variis hunc Deus miraculis et in vita et post mortem voluit clarescere, atque eius sanctitatem notam facere mundo, de quibus suo tempore ii, apud quos vixit, fusius disserent. Post mortem eius statim praedicta civitas eum tanquam peculiarem suum Patronum colere coepit eiusque sepulcrum, ut singulare suum ornamentum agnoscere. Dicitur enim in Locensi civitate 42 annis vixisse et cum ob varias necessitates plurimis occasionibus iam iam inde illi discedendum esset, semper mirabili Dei providentia eius discessum fuisse impeditum. Quidam Thomas Stampor murarius, in fabrica templi S. Petri occupatur, 12a istius mensis, ex editiori loco decidens, moritur eademque die sepulturae traditur. Petrus Tylicki, post varia in aula Regia munia, magna cum laude transacta, Episcopus inprimis Culmensis et V. Cancellarius Regni, deinde Epkcopus Varmiensis et tandem Cracoviensis factus, vir prudentissimus et pientissimus, 13a huius mensis, ex hac vita ad illam immortalem transiit, consuetis Ecclesiae Sacramentis munitus. Aderant morienti et ante mortem multis diebus assistebant infirmo ex nostris duo: P. Gaspar Sawicki et P. Fridericus Szembek. Inter varia pia opera, variis per eum exhibita, exornatum mirifice per eum templum

Annus 1616. 179 Cathedrale picturis et imaginibus maximis vitae S. Stanislai et S. Venceslai Patronorum, tam in choro quam extra ehorum. Deinde per eundem murus coemeterii Cathedralis templi eleganter ex lapide secto, tribus portis, singulari artificio excitatis, a fundamentis erectus. Ut interim de cantu divini Officii in sacello, in quo est sepultus, per eum constituto ac fundatione pro certo numero Sacerdotum alendorum constituta, nihil dicam. Idem in Academia humaniores litteras, quibus erat singulariter expolitus, florere magis ac magis cupiens, pro novo Rhetorices Professore, qui etiam hoc tempore Orator Tilitianus vocatur, annuum proventum perpetuum sexcentorum florenorum reliquit, Extat impressa de eius morte epistola Patris Friderici Szembek, quam modo ad manum non habeo et ad quam lectorem remitto, in qua fuse pia eius opera, tam ante mortem, quam post mortem, fidelissima testamenti eius executione, variis praestita, Inter quae non etiam oblitus erat Domus S. Barbarae, cui 1000 florenos legavit, qui sequenti mense post eius sepulturam erant redditi. Societatis nostrae erat et amantissimus et observantissimus, nostrorumque opera in rebus conscientiae libenter utebatur, unde et P. Gasparem Pentkowski, ut supra retulimus, penes se habuit et P. Petro Scargae, P. Petro Fabricio, P. Gasparo Sawicki, P. Friderico Szembek aliisque non paucis familiarissimus fuit. Insuper dum Episcopatum Culmensem regeret, nostri, praesente illo, Torunii penes templum parochiale S. Joannis sedem fixerunt ac concionibus administrationique Poenitentiae et Eucharistiae Sacramentorum vacare in eodem templo coeperunt, frustra impedientibus civibus haereticis cum Pseudoministris. Vide quae de ea re diximus Anno 1596 n. 56. Vide plura de hoc Episcopo sequenti anno in Januario folio 506. Ad hunc mensem referendus videtur miserabilis casus P. Alberti Rosciszewski, qui praevia Medicorum deliberatione, miserae valetudinis causa ad thermas Schwalbachenses, tribus fere leucis Moguntia dissitas, in vere se se contulerat. Inde ergo nullo emolumento rediens, dura Skalense oppidum, tribus milliaribus Cracovia distans, egressus fuisset, fere in conspectu Cracoviae seu, ut dici solet, in ipso portu naufragium subiit. Equi enim, qua de causa nescitur, consternati, auriga dormitante excusso ruebant effusi. Socius Patris, qui erat Lucas Klein, periculum utcunque saltu evasit. At Pater cathedrali. In Academia. Societatis nostrae a- mans et obser- vans. Per eum nostri To- runium in- ducti. 13. P. Albertus Rosciszewski ex thermis dum redit, manum gravissime luxat,

Annus 1616. Et usque ad mor- tem per- fectam e- ius sana- tionem non ha- bet. Eleaemo- synae Ju- lii. 14. Andreas Lipski Admini- strator E- piscopa- tus. idem periculum antevertere laborans, praecipiti saltu et impetu volantis currus tam valide carpum dextrae manus humo illisit, ut laxatam ab humero bracchii iuncturam excusserit, nervis tota manu ac vicinis corporis partibus cum ingenti cruciatu usque adeo intense elisis ac labefactatis, ut post animi, quod mortis instar erat deliquium, motum omnem ac sensum totius dexterae amiserit. Ita affectus Pater in diversorium, ex quo non exierat, aegre delatus fuit, equi vero velut eius tantum affligendi causa ferocissent, statim post adeo acerbum Patris casum constiterunt, curru everso. Multo tempore sub chirurgorum ac medicorura bonus|Pater cura fuit, sed perfectam sanitatem ad mortem usque non habuit. Ita saepe Deus viris magnis aerumnas multiplicat, ob palmam patientiae maiorem et ut imbellibus, ad ictum culicum exclamantibus, verecundiam incutiat. Festum B. P. Nostri, quia tunc in Dominicam inciderat, maxima frequentia, devotione et Sacramentorum usurpatione peractum est. Submissa eleaemosyna hoc mense in pecunia floreni 313. A Magnifica D. Marsalca Regni Dna Myskowska floreni 105. Ab Episcopo Cracoviensi floreni 31. A quadam Virgine floreni 30. A. D. Szydiowski floreni 30. Ex variis aliis eleaemosynis floreni 92. Res submissae constiterunt florenis 81, nempe frumenta et lacticinia ab Episcopo Cracoviensi florenis 50, ab aliis reliqua. Peracta sepultura in templo Cathedrali mortui Episcopi Petri Tylicki solemnis, 4 Augusti. In nostro etiam templo duobus ante diebus parentatum est eidem Episcopo, omnibus Patribus Sacrum funebre pro eo habentibus et Fratribus coronas recitantibus. Ostenderamus anno superiore (n. 14.) damnatum fuisse libellum, contra nos editum, Monitorum privatorum, ab Episcopo Cracoviensi Petro Tylicki et postea a Francisco Diotalevio Nuncio Apostolico (n. 22.) Addideramus et illud per praedictum Episcopum institutam fuisse inquisitionem in authorem libelli, hanc tamen, ob mprtem Episcopi, non fuisse finitam nec poenam debitam impositam ullam authori famosi libelli. Itaque mortuo Episcopo, Andreas Lipski, sede vacante Episcopatus Cracoviensis Administrator (qui postea Regni V. Cancellarius Episcopus Luceoriensis, postea Cuiaviensis, ac demum Cracoviensis erat) talibus verbis damnavit, 20a huius mensis, praedictum libellum*). *) Exemplar epistolae huius, manu pr. Andreae Lipski signatum eiusque sigillo munitum, annexum est hoc loco, codici Wielewiciano. Epistolam hanc, et si iam impressam, omittere noluimus.

Annus 1616. 181 Andreas Lipski etc. Notum facimus, quorum interest universis et singulis. Gum iniquorum hominum impietas et hostis maligni astutia nunquam a divexandis hominibus, Deo in veritate famulantibus cesset, eosque maxime impetat, qui quotidie magis ac raagis Divinae Maiestati placere, cultumque eiusdem propagare pro viribus contendant; conatibus huiusmodi impiis hominum malignorum, ut nos pro Ecclesiae Dei communi bono opponamus, ratio officii nostri a nobis exigit. Cum igitur libellus quidam famosus, Mouita privata Societatis Iesu, falso inscriptus, primo quidem manu scriptus, et ex Hispanico, (ut titulus praeferebat) Latinus factus: post impressus et typis evulgatus, ante duos circiter annos in Civitate hac prodiisset; et a quibusdam male (uti praesumitur) eidem Societati affectis, et famam eiusdem religiosi Ordinis denigrare conantibus, variis personis obtrusus fuisset, acsi verus ac genuinus Societatis eiusdem partus esset; proque tali a quibusdam cito credulis habitus, de tam fictitii scripti seu libelli famosi authore et complicibus eius, piae memoriae Illustrissimus ac Reverendissimus in Christo P. ac Dominus Petrus Tylicki, Dei ac Apostolicae Sedis Gratia Episcopus Cracoviensis, Dux Severiensis, de eadem Societate optime persuasus ipsiusque tam gravi iniuria motus, ne tantum facinus impunitum remaneret, unaque cum eo Illustrissimus ac Reverendissimus D. Franciscus Diotalevius, Dei et Apostolicae sedis gratia Episcopus S. Angeli et Bisaciarum, ad Serenissimum Poloniae et Sueciae Regem Sigismundum III. Dominum Nostrum Clementissimum et Poloniae Regnum Magnumque Ducatum Lituaniae S. D. Nostri Papae Pauli V. Nuncius, inquisitionem certis personis, in Ecclesiastica dignitate constitutis, facere commiserant; Cumque interim idem libellus famosus, seu eadem Monita privata, falso Societati Iesu adscripta, opera quorundam iterum recusus recens in vulgus spargi coeperit; nos pro ratione officii, quo nunc fungimur, omnibus et singulis tenore praesentium notum facimus et significamus, eiusmodi libellum, sive manu scriptum, sive impressum, titulo Monitorum privatorum Societatis Iesu falso insignitum, esse libelium famosum, esse scriptum iniuriosum, calumniis, convitiis et scommatibus refertum et omnibus illud legere volentibus nocivum et perniciosum; ac proinde illud authoritate nostra qua fungimur damnamus atque pro iniurioso et a malevolis conficto, haberi volumus et mandamus. Insuper eiusdem libelli famosi tam manu scripti quam impressi et quarumvis eius copiarum seu exemplorum venditionem, donationem, divulgationem, authoritate sedi ordinariae, qua nunc fungimur, ex praescripto Concilii Tridentini concessa, sub poenis contra legentes, vel retinentes et publicantes famosos libellos, a iure sancitis prohibemus. In quorum fidem has manu nostra subscripsimus et sigillo muniri iussimus, Datum Cracoviae in domo residentiae nostrae, die 20a Augusti. Anno 1616. Huc usque ille. Raram eleaemosynam hoc mense accepit Domus, nempe florenos 1205 in pecunia. Ex legato enim mortui Episcopi Petri Tylicki redditi floreni 1000. A D. Castellano Siradiensi floreni 100. Ab Episcopo Cuiaviensi flo- Edicto docet, quis fue- rit libel- lus famo- sus Moni- torum pri- vatorum Et quid contra decrevo- rint Pe- trus Ty- licki Epus. Craco- viensis et Francis- cus Dio- talevius. Declara- tur esse famosus ac iniurio- sus. Prohibitur eius venditio et divulgatio Eleaemo- syna men- sis Augu- ati.

Annus 1616. 15. Discessus in Italiam P.Thomae Massutii ex hac Provincia. Eleaemosyna. Visitatio templi a R. P. Pro- vinciali. reni 40. A D. Szydlowski floreni 30. Reliqui ab aliis. Iam res submissae, nempe boves duo, butyri vasa 5, sexagena caseorum, triticum et siligo cum aliis minutioribus constiterunt florenis 58. P. Thomas Massutius, postquam in hac Provincia Philosophiam et Theologiam scholasticam annis octo legisset et Professus 4 Votorum in eadem Provincia factus fuisset et per duos annos Magistrum Novitiorum Cracoviae in Domo S. Stephani egisset, 9a Septembris, iussu Admodum R. P. Nostri Mutii Vitellesci, ia Italiam discessit, non rediturus amplius. Sicut de aliis Patribus Italis, qui postea ex hac Provincia simili modo discesserunt, ita et de Patre Massutio apud multos erat suspicio, quod ipsemet eum discessum impetraverit. Unde etiam postea maior pars huius Provinciae sensit, non amplius in Poloniam vocandos externos, ut Professores essent, tum quia nulla huius rei esset necessitas, cum non desint qui cum bonore, et humaniores litteras et superiores facultates profiteantur, tum ob ingentes sumptus, qui in viatica, tam venientium ad nos, quam abeuntium a nobis necessario erant expendenda. Quod in Congregatione Generali 7a praescriptum erat Decreto 54. in impressis, vel 65. in manu scriptis, de die 27a Septembris, peculiari a Nostris veneratione colenda, in gratiarum actionem ob confirmatam et natam eo die Societatem, hoc in praxim isto anno statim reduci coepit, omnibus Patribus in gratiarum actionem ac impetrationem felicis Societatis successus Sacra offerentibus et Fratribus varias Coronas, preces et sacram Communionem eidem rei applicantibus. Quia vero in Regno Poloniae Translatio S. Stanislai Episcopi et Martyris in hunc diem incidit, ideo Nostri duplicatam solemnitatem in his oris habent. Per mensem Septembrem data Eleaemosyna in pecunia florenorum 433. Rmus enim Suffraganeus Thomas Oborski, ex quodam legato, dedit nostrae Domui florenos 225. Mfca. Dna Ratowska florenos 65. Rmus D. Wolowicz Episcopus Vilnensis*) florenos 20. D. Szydlowski florenos 10. D. Furmankowicz florenos 10. Ducissa Curlandiae florenos 13. Ex Wieliczka pro sale floreni 30. Ex aliis collectis floreni 24. Et reliquii ab aliis. Iam vas vini a Rmo Dno Suffraganeo, casei, butyrum, panes, carnes, aestimata sunt florenis 61. Peragebat R. P. Provincialis Visitationem Domus et templi, a 4a Octo bris, more consueto. Et quidem in visitatione templi illud iniunxit, ut nova altaria, Corporibus Sanctorum decenter condendis, quamprimum erigerentur. Confessionalia, quae erant circa maius altare, in alia loca transferrentur et subselliorum, quae feminis serviunt, duo tantum ordines constituerentur. Haec tamen omnia, quia statim fieri non poterant, ob varias in- *) Eustachius Wolowicz tenebat hanc sedem, post mortem Benedicti Wojna, inde ab a. 1616—1630.

Annus 1616. 183 tercedentes difficultates, dilata sunt in aliud et non post paucos annos executioni data. B. Stanislai Kostka solemnitas in 23am huius mensis inciderat, magna devotione transacta est. Occasione eius id, quod hoc anno (licet certum mensis diem*) cuidam ad Beatum confugientem contigit breviter referam. Virgo quaedam, Sophia nomine, civis Cracoviensis, caeteris concivibus locupletior facta, gravem vicinarum invidiam et simul grave damnum incurrit. Nam quae alias in divendendis suis mercibus optiroum successum experiebatur, subito per maleficium ita ab omnibus emptoribus est destituta, ut longo tempore nihil prorsus suarum mercium vendere posset. Deprehenso igitur maleficio (nam porta domus eius aqua maleficiata perfundebatur) ad Sacramentum poenitentiae accurrit et Divinam opem per interecssionem B. Stanislai suppliciter petit. His peractis, statim domum redit et plures solito emptores iuvenit, qui merces statim distrahunt et damnum quod subierat resarciunt. Exhilarata his virgo et in devotione erga B. Stanislaum confirmata, testem erga Beatum devotionis argenteam tabellam ad eius altare apponit. Collecta per Octobrem mensem in pecunia floreni 76, et in rebus 94. A. Dna Palatina Cracoviensi floreni 40. A variis pro piscibus floreni 15. A sorore Dominae Nethae et ab aliis floreni 21. A. Dno Bobola Succamerario Premisliensi vas vini, duo boves, tela, legumina. A. Dno Firlei Palatinide bos unus. Ab Abbate Tinecensi et a D. Palatina Ravensi Myskowska varia frumenta. A D. Panek acervus feni. Mexici, in Americae nonnullis Provinciis, opera unius venefici, indigenae coniurarunt in perniciem et exitium fidei Christianae. Octo itaque ex nostris, qui eam illis partibus induxerant et inductam maximis laboribus defendebant, crucideliter peremerunt. Primus, 16a Novembris, occisus Hernandes de Tobar. Eiusdem mensis 18a , Bernardus de Cisueros, Didacus de Orosio, Ioannes de Valie, Ludovicus de Aluedz. Sequenti die, seu 19a huius mensis, Ioannes de Fonte, Hieronymus de Moranta, Hermandus de Santaren. Omnes Religiosi magnarum virtutum et digni, tantopere a se exoptata, Martyrii corona. Mortuus est Lenciciae, 25a huius mensis (si tamen hac die et non alia) unus Praelatus R. D. Albertus Krzekotowski, qui Societatem aliquando in Lituania ingressus, multis annis in ea vivens , ex eadem profugerat et tandem dimissionem ab ea obtinuprat, ingentibus spiritibus assumptis. Nam cognatione quorundam Radivilorum, quam iactabat et obsequio Alberti Baranowski Archiepiscopi Gnesnensis et Regni Primatis, penes quem manebat, maximas quasque Praelaturas se obtenturum putabat. Factus interim Canonicus Lenciciensis, in febrim malignam, quae illum intra unam hebdomadam extinxit, inciderat. Toto tempore suae infirmatatis terribiles tentationes pas- 16. Maleficia a quodam intercessione B. Stanislai tolluntur. Eleaeme- syna Octobris. In Mexico 8 Martyres nostri. 17. D. Krze- kotowski e Societate egressus, Canonicus Lenciciensis factus, in morbum incidens, *) Ignoramus.

Annus 1616. Graves tentatio- nes pati- tur ob de- sertam Societa- tem, Cuius rei valde eum poenite- bat; In summa egestate moritur. Reliquia S. Catha- rinae ex- ponitur. 18, Andreae Bobolae mors, insignis nostri Benefactoris, et viri in Republica Eius pie- tatis o- pera, su8 et frequentes daemonum insultationes, quos ad caput et pedes astantes saepius vidit et qui illi, tum peccata anteactae vitae, tum potissimum inconstantiam et perseverantiae defectum in Religione obiiciebant. Et respondebat quidem aliis audientibus illa verba: Misericordiae Domini super omnia opera eius, sed taraen quiescere non poterat. Curaque praesentes putarent, eum ex phrenesi laborare et hortarentur, ut se ad quietem componeret, respondit non se esse phreneticum, sed se miserum gravissiraas tentationes pati. Optabat identidem aliquem ex nostris Patribus adesse. Sed nullus nostrum tunc Lenciciae erat et nullus de eius morbo adeo periculoso nostris, alibi manentibus, significavit. Daemonum sibi adstantium illas voces audiens: Iam damnatus es, respondit: Ignoras male spiritus, unam guttulam sanguinis Ohristi (ut docet D. Thomas) sufficentem fuisse pro redemptione totius generis humani, et ecce pro me totum effudit. Subiecit statim daemon: Tu ipse ignoras, miser, tuum peccatum non perseverantiae gravius esse peccatis totius mundi. His auditis prorumpebat in lamentabiles fletus et suspiria, dolebatque suam inconstantiam et promittebat si supervixisset, se iterum ut Societatem ingredi posset curaturum. Aderant Sacerdotes saeculares, qui eum solabantur, ex quibus etiam unus Confessionem illius excepit, et ut probabile est, tam Viatico quam extrema unctione ad mortem communivit. Praeter graves tentationes praedictas, patiebatur etiam extremam fere rerum necessarium ad cibum, potum, medicinas pertinentium inopiam, nec semel aiebat, se prae fame mori. Demortui cadaver non erat quo involveretur, ut in cista eius tantum sesquigrossus, isque non boni valoris, erat inventus. Ita muudus multa pollicetur, parum praestat. Haec omnia ex litteris P. Petri Wilkanowski qui Lenciciam post mortem R. D. Krzekotowski venerat et omnia fideliter sibi relata cognoverat, excerpta sunt. Eadem 25a Novembris die, insignis Reliquia S. Catharinae Virginis et Martyris ab Anna Iagellonia Regina Poloniae, Regis Stephani Coniuge, nobis olim, uti supra annotatum est, donata, publicae venerationi in altari templi nostri fuit proposita, opportuno sane tempore, nempe in ipso SSmae Martyris festo die. Ex hac mortali vita ad illam immortalem, Varsaviae transiit, 26a huius mensis, Andreas Bobola Supremus Regii Cubiculi Praefectus, quem communiter Succamerarium Regni vocamus, magnus omnino vir coram Deo et hominibus, magnus etiam Domus S. Barbarae Cracoviensis, Domus Professae t Varsaviensis et aliorum locorum, in quibus per hanc Provinciam nostri habitant, Beuefactor, magnus praeterea totius nostrae Societatis Defensor et Propugnator. In aulis quatuor Regum Poloniae: Augusti, Henrici, Stephani et Sigismundi III. vitam traduxit, non aulicam sed pientissimam, ostenditque manifeste iis, qui volunt, non deesse locum pietati ac solidis virtutibus in maximis aulicis occupationibus. Qualibet die orationi mentali, meditationi et conscientiae discussioni vesperi vacabat. Qualibet hebdomada die Sabbathi Poenitentiae ac sanctissimae Eucharistiae Sacramenta usurpabat, non dese-

Annus 1616. 185 Concio in eius fune- re edita. Praeparatio eius ad mortem et 2 millia florenorum in Sacra funebria expensa. Eleaemo- syna No- vembris. 19. Commu- nio Gene- ralis pri- ma in S. Barbara. P. Theo- philus Cristecus ex Car- thusia re- rens tamen festa principalia. Auditor attentissimus piarum concionum fuit per totam vitam, quam ad 74 aetatis annum perduxit. Exstat Concio Polonica impressa P. Matthaei Bembi, non multum post mortem eius edita, talis tituli: Wizerunek Szlachcica Prawdziwego w Kazaniu na pogrzebie Wielmo-żnego Pana Jego Mości Pana Andrzeja Boboli z Wielkich i Małych Piasków, Podkomorzego Koronnego, Pilznieńskiego, Dybowskiego, Gniewkowskiego etc. etc. Starosty. Wystawiony przez Wielebnego X. Mateusza Bembusa Doctora, Theologa Soc. Iesu. Quae concio iterum erat recusa Vilnae, Anno Domini 1629, iussu Illustrissimi Episcopi Vilnensis Eustachii Wołowicz. Fuse in ea concione videre est relatas eius raras virtutes. In tanta porro vitae puritate, quam tenacissime coluit, diligentissime tamen ad mortem sese comparavit et duo millia florenorum, quae in auro penes se pro Sacro Requiem (ita enim aiebat) conservabat, statim per templa pro se distribuere post mortem ordinaverat, ut tot Sacra fnnebria pro eius anima celebrarentur. Ex his, quae singulis mensibus varias eleaemosynas recensentes, annotavimus, facile est colligere, quantus Domus S. Barbarae fuerit Benefactor. Vide reliqua de eo in praedicta concione. Accepimus hoc mense eleaemosynae in pecunia florenos 68. A nonnullo florenos 30. Legatum a D. Tysiacny florenos 25. A quodam Provinciali florenos 15. Reliquos ab aliis. In rebus florenos 77. A Domino Bobola Regni Succamerario tritici 20 metretae. A nonnullis butyri vasa tria, anseres, lepores, aviculae, vitulina , verveces etc. Reliqua minutiora ab aliis. In festo S. Barbarae, 4a Decembris, quae in diem Dominicam inciderat, duplex in nostro templo Sacrum cantatum, Rorate a R. D. Trcinski, Summa a R. D. Suffraganeo Thoma Oborski. Inter varios hospites in Refectorio erat etiam Illmus D. Palatinus Cracoviensis Nicolaus Zebrzydowski. Communio Generalis cum Indulgentia plenaria, Romae a nostris instituta et postea per Provincias Societatis, maximo fructu et hominum applausu usurpata, postquam 27a mensis superioris in variis templis solemniter fuisset publicata, octava Decembris in nostro templo solemniter primum celebrari coepta in festo Conceptionis Beatissimae Virginis, quae postea singulis mensibus, iuxta nostrorum arbitrium indicebatur. Poenitentium et communicantium numerus quatuor hominum millia excessit. Optabant nostri eandem indulgentiam apud S. Stephanum. Sed Admodum R. P. Noster Generalis respondit, aegre id fuisse a Pontifice Maximo obtentum, ut extra Romam haberetur, multo itaque difficiliorem fuisse Pontificem, ut in aliqua duplici in loco habeatur. P. Theophilus Cristecus Minor Polonus, ex civitate Biecensi, ingressus erat Societatem nostram in Proviucia Austriae ante multos annos et post varia Societatis munia obita, factus erat 4 votorum Professus ac Pragae Societatem, pra6ter alia loca, gubernavit. Pertaesus postea Instituti Societatis, Wielewicki, Histor. Diarii III. 24

186 Annus 1616. dit ad Societa- tem. Liber P. Tyszkie- wicz. Eleaemo- syna De- cembris. 20. Haereti- corum conver- siones: Arriani iuvenis baptizati in sacello Sodalita- tis. Cuiusdam feminae nobilis Calvinianae octogenariae pertinacissimae. ad Carthusianos sese contulerat, sed statim eum poenituit et nondum induto habitu, petiit ab Admodum Rndo P. Nostro ad Societatem regressum. Nec sine difficultate id obtinuit, perspectum enim erat Admodum Rndo Pri Nro virum, optime se se in Societate gerentem, ex aliqua animi perturbatione statum mutasse. Itaque ut Societatem in nostra Provincia repeteret concessit. Evocatus ergo, 16a huius mensis, a S. Stephauo, ubi Exercitia spiritualia peragebat, ad aedem S. Barbarae insigniter laborabat in omnibus, quae illi a Superioribus iniuncta erant. Editus Cracoviae iiber, in 4°, P. Georgii Tyszkiewicz, 20a istius mensis, cum tali titulo: „Vindiciae Doctrinae Societatis Iesu a calumniis Patroni Torunensium." Per Decembrem accepimus eleaemosynae in pecunia florenos 88. A Virgine Barbara Langowna floreni 50. A Kundictowa vidua floreni 10. Pro piscibus allati floreni 12. Reliqui ab aliis. Res submissae constiterunt florenis 110. Ab Illustrissimo D. Rakoci vasa duo vini. A Domino Magno Oeconomo tritici et siliginis metretae 20, et pisces. A D. Amando metretae siliginis 10. A Domina Eremusowa vas butyri et sexagena caseorum. A Domina Gawronska similiter vas butyri et mel. Et alia minutiora ab aliis. Templo nostro per hunc annum dati floreni 996 in pecunia. In rebus fere tantum, ut ex Rationibus templi, separatim scriptis, constat. Iam quae ad certos dies mensium referri non poterant, hoc anno peracta, notatu sunt digna non pauca. Inprimis a varia haeresi ad Ecclesiam traducti 19. Inter hos erat adolescens Arrianus, 20 annos circiter natus et in sacello Sodalitatis B. Virginis Assumptae ab Archipresbytero Parochialis templi Christophoro Trcinski, sacro fonte ablutus, nomen S. Augustini impositum accepit, ut videlicet tanti Sancti pietatem imitaretur, statimque eiusdem Sodalitatis albo inscribi voluit. In cultum enim Deiparae etiam antea mire propensus fuit et quatuor annis, contra morem suorum, certas ad eam preces instituebat, ut non immerito eius ope resipuisse putandus sit. Nobilis quaedam, in Calviniana perfidia maxime pertinax, longa aegritudine aut potius ipso senio (erat enim octogenaria) tabescens, opera filii Catholici, nostrorum amantissimi, per nostrum perpetuo sollicitabatur, ut haeresim desereret. Cumque saepius varias machinas frustra adhibuisset, tandem finxit se abire et in perpetuum iJli valedicere, illud etiam inculcans Calvini dogma de duabus tantum ante diem iudicii animarum ex corpore egredientium receptaculis, coelo et inferno. Cum enim propria illius conscientia ostendat, illam non meritam aeternam beatitudinem, nihil aliud pro illa restare, nisi aeternam damnatorum miseriam. Et se quidem fuisse a Deo missum, ad rectum iter salutis ostendendum, sed quia ob solam pervicaciam hoc contempsit, videat etiam atque etiam, quem invocatura sit, dum ad aeternum deducetur supplicium. Haec et similia maximo affectu noster, post-

Annus 1616. 187 qnam proposuisset, simulabat se abire. Sed ad haec dicta contremuit saxum et nostrum abeuntem revocans, manus tandem Ecclesiae Catholicae dedit peccata per exomolegesin, purgans et haeresim eiurans, ingenti domesticorum et maximo filii gaudio, supervixitque per aliquot menses, constans ac tandem ad vitam illam immortalem uti speramus transiit. Sparserant statim post eius conversionem Calvinistae, eius asseclae, quod iterum fidem Catholicam damnasset, quam errore mentis ante approbaverat. Sed mentita est iniquas sibi, eamque imposturam singulari sua constantia luculenter refutavit. Sed nec tertius deserendus est, qui sua conversione ingenti dolore Calvinianos affecit. Bibliopola Melchior is erat, civis Cracoviensis locuples. Hic dudum a Catholicis profugus, tantum in Calviniana impietate profecerat, ut si quis in ea nutaret, illi tanquam Magistro, infascinandus committeretur. Is hoc anno, Deo eum respiciente, in morbum gravissimum incidit et infirmitate corporis ad animae saaitatem pervenit. Nostro enim in illo extremo, ut putabatur vitae periculo, eum visitante et de momento illo, in quo de summa rerum aeternarum agitur, ferventer admonente, manus libenter dedit et vel illa suprema hora in Christi vineam, a qua aberrasset, se admitti poposcit. Huic eius pio proposito varia obstacula sunt obiecta. Adstabat uxor furens enthusiasmo Calvinistico et fllia eius, haud melior matre, quae iam acri nupserat haeretico. Additus tertius a coetu suorum, custos morituro, cui Cervus cognomen erat, sed re ipsa lupu, ut astantes Catholici dicebant et ipsissima Calvini anima. Tres hi, quidquid Sacerdos noster diceret, aegroto certatim, non sine convitiis et in nostrum et in aegrotum et non sine clamoribus, confutare tentabant. Sed nostro nullo modo cedenti et illa Christi verba: Qui amat uxorem, filium aut filiam, plus quam me etc. incultante, aeger in sententia perstitit et ut Confessionem peccatorum noster exciperet, petiit. Hic vero acrior redintegrata pugna, nam tres praedicti a lectulo nullo modo discedere volebant, indignantibus et vix ad pugnam non venientibus duobus, qui aderant, Catholicis. Noster vero talibus arbitris nihil posse more consueto fieri circa Confessionem Sacramentalem et ut aiunt auricularem, ad modum extraordinarium, ne aeger sine absolutione relinqueretur, confugit. Elicuit ab infirmo dolorem de peccatis omnibus totius vitae et maxime de peccato haeresis ac apostasiae et propositum, peccata nominatim confitendi, ubi facultas daretur, imo et illud effecit, ut aeger manum daret praesentibus Catholicis sponderetque, se non aliter facturum; et sic solemni formula et a peccatis et ab haeresi absolvit poenitentem, illis tribus furiis astantibus, tantum non crepantibus. Atque sic in praesens discessum est. Post paucas horas, aegro deterius habente et ad condendum testamentum primarios cives evocante, usi nostri hac opportunitate, simul cum Archipresbytero, quem eius clerus comitabatur, ut videlicet Pastorem suum redux ovicula recognosceret, eum invisunt. Peramanter accipit aeger Archipresbyterum et ei, nondum tunc testamento obsignato, mille florenos inscribi Quae tan- dem ma- nus dedit. 21. Bibliopo- lae Cracoviensis Melchioris Calvi- nistarum Ministri, Cuius sioni convermulta impedimenta erant pou sita a suis, Sed ea vicit. Confessionem eius Sacramentalem frustra impe- dire volunt hae- retici, Actu enim contritionis et pro- posito confessio- nis elicito, absolvitur. Archipresbyter donationi renunciat,

Annus 1616. Ad pro- fessionem fidei et ad Sacra- menta ad- ducitur. Iterum Calvini- stae eum abducere a fide volunt, sed fru- stra. 22. Minister Calvini- anus so- lemniter revocat et haeresim abiurat. Brevi post moritur, Solemnis- sime sepelitur. Iudaea baptisa- tur. 23. Haereti- cus senex lectione Concionis P. Scargae fit Catho- licus. voluit. At cum idcirco uxor, non sine eiulatu vociferaretur, non animarum causa, sed ob similia lucra, ad morientes Catholicos Sacerdotes accedere solere, Archipresbyter, generose calumniam refutans, maxima Catholicorum, qui aderant approbatione, donationi renunciavit illudque nostris suggerentibus effecit, ul aeger et Professionem fidei Catholicae testamento consignaret et remotis arbitris, sua peccata confiteretur. Quod cura factum esset etiam Sanctissimam Eucharistiam suscepit et extrema unctione ad raortem est communitus, maximo suo solatio, ingenti vero suorum dolore. Discedentibus porro nostris et aliis Catholicis ab infirmo, qui post extremam unctionem melius habere videbatur, iterum haeretici ad eum convolarunt et suae factionis nobiles, qui Cracoviam tunc iuris gerendi causa cofluxerant, turmatim ad eum inducebant, qui tum disceptationibus tum convitiis hominem a fide Catholica abducere conabantur. Sed occursum est, tam nostrorum quam aliorum Catholicorum frequentibus visitationibus, quibus illud effcctum, ut et in fide Catholica permaneret et quoties vellet, toto tempore quod supererat vitae, Sacramenta Poenitentiae libere usurparet. Secutus est hunc, in fide Catholica suscipienda, senex quidam nobilis, annorum 63. Hic studiis litterarum domi et apud exteros perpolitus, Calvini haeresim tenacissime amplexus, reversus in Poloniam, primo Catechistam Calvinianum triennio, deinde 37 annis Buccinatorem eiusdem perfidiae variis in locis egit. Reductus, singulari Dei benignitate, ad orthodoxam fidem in priraario B. Virginis templo solenni ritu, R. D. Suffraganeo ipsum absolvente, rationem suae conversionis, non sine laehrymis frequenti populo reddidit, vixque in templo refertissimo erat, qui bono seni non collachrymaretur. Non multum post, in febrim incidens, ad extrema dcvenit, consuetisque Ecclesiae Sacramentis munitus, pie obiit. Ut vivo nostri, sive bene valenti sive iam infirmo, neccesaria procurabant, ita et mortuo honorificentissima ut esset sepultura, quam etiam primarii nostri Concionatoris exornavit concio, effecerunt. Multum valuit ad exemplum caeterorum huius senis conversio, aliquot enim statim eum erant secuti, adeo frementibus nonnullis Calvinistis, ut unus ex iis, illum glande plumbea e medio sublaturus, minitaretur. Ad haereticos accesit baptismus mulieris Iudaeae, ad quem per nostros est disposita. Conversioni eius aditum patefecerunt libri, germanico idiomate de re Christiana conscripti, quos diligenter evolvebat. Sed non praetermittenda etiam hoc loco ex lectione concionum P. Petri Scargae quorundam conversio, quae sio accidit. Funebrem Concionem apud quosdam nobiles facturus peregre. Parochus Catholicus volumen Concionum P. Scargae secum deferebat illudque, cum eo satis esset usus , ad certum tempus apud nobilem Catholieum reliquit, cuius uterque parens et sorores iunctae matrimonio et uxor erant haeretici. Pater senex ad tempus fallendum incidit in librum praedictum et prius curiose postea studiose eum evolvens, haesit in controversa quaestione de purgatorio igne, rationum momenta, quibus asserebatur expendit et con

Anuus 1616. 189 vincitur. Accersit filiam, quae tunc ad eum venerat et cum illa de argumentis disceptat. Filia non habens quod responderet, censet advocandum Ministrum. Venit vocatus Minister, sed nihil afferre poterat, quod seni satisfaceret. Interim redit Parochus, librum P. Scargae repetens. Quaerit ab eo senex, an pro purgatorio plura argumenta haberet, negat Parochus plura meliora ne se habere et haec sufficientia esse. Quid multa! Senex, qui multos doctos disputando saepe se vicisse gloriabatur, a mortuo ante 4 annos Concionatore P. Scarga victus est et Catholicus factus, quem utraque filia cum genero et tandem cum ipsa matre, quae diutius in errore pertinax fuit, secutae sunt. Haec ex eo nobili, in cuius aedibus res gesta est, accepimus. Ex Missionibus variis, hoc anno institutis, duae erant celebriores, Sadecencis una, Będzinensis altera. Et quidem Sadecensis erat suscepta ob Moniales, in S. Cunegundae Virginis Caenobio manentes, quibus solemne fuit alias, annuas Confessiones apud nostros deponere. Quia vero hac re triennio iam caruerant, nemine ex nostris ad eas excurrente ideo, ut nostri ad eas excurrerent, non tantum humanis rationibus, sed etiam votis susceptis et prolixis ad Deum precibus id procurarunt. Auditae ergo a nostris tam earum, quae ad Religionem aspirabant, quam Veteranarum ac Professarum Confessiones, quarum singulae triennium intermissum compensare volebant. Addebant Confessionibus nostri frequentes exhortationes, Monialibus accommodatas, et 14 diebus ita apud eas commorabantur, ut labores ante lucem inchoati, in multam traherentur noctem, vix ad cibum capiendum et Divinum Officium persolvendum spacio relicto. Iam Będzinum, quod est oppidum Silesiae et Poloniae confine, invitati eramus a loci Capitaneo, circa finem anni. Praeter conciones festis diebus et exhortatiunculas breves, singulis diebus, ad quas quotidie concurrebatur, nihil erat gratius Catechismo, in quo iis, qui in discendo palmam obtinuissent, sacra munuscula dabantur. Res haec in isto oppido omnino nova, ita accepta fuit, ut ad eam perpetuo usurpandum stabilem Cathechistam oppidani constituere procuraverint. Per decem fere dies mille circiter hominum Confessiones exceptae, ipso Capitaneo cum tota sua aula facem praeferente. Tam domi quam foris alia non pauca feliciter transacta in animarum salute, in Congregationibus, tam Nascentis Beatisimae Virginis, quae est Civium (de qua in Martio huius anni supra diximus) quam Assumptae, quae est Studiosorum, Praelatorum et Nobilium. Et ut de priori nihil dicamus, posterior in piis suis exercitationibus pergens, aliqua extraordinaria addebat. Nam Sodales Quadragesimae sabbathis sub vesperam conveniebant ad psalmos poenitentiales recitandos, quos exhortatio subsequebatur et meditatio de B. Virginis doloribus. Idem et sabbathis Adventus Domini, materia tantum exhortationis ac meditationis permutata. Pridie Natalis Domini, ob memoriam Josephi et B. Virginis ingressus in antrum Bethleemiticum et ob offerendum nascituro Domino aliquod animi obsequium, ex apposito ad pedem altaris feni Cum filiabus uxcre et genere. 24. Missio Są-decensis ad Moniales S. Cunegundis. Missio Bedzinensis. 25. Congre- gationis Assump- tae B. Vir- ginis pia exercitia in Quadra- gesima et in Ad- ventu. Et in vi- gilia Na- tivitatis Domini.

Annus 1616. Ingressi Sodales Religiones varias 18, Ex iis se- ptem, qui nostram Societatem inie- rant, unus a nostris valde ali- eno ani- mo, Alter 5 annis De- um vocan- tem fu- giens. 26. Varii a Beatissi- ma Virgi- ne adiuti. Qui se daemoni tradere obstinate volebat, cumulo, quisque Sodalium, quantum primoribus digitis poterat, inferebat, lachrymis manante facie in praesepe, quod in medio paratum erat, quod quidem geminae Sanctissimorum Sponsorum statuae, peregrinantium habitu erectae, exornabant. Etiam simplicibus istis superba moventur ingenia, cum nihii admixtum habent levitatis aut indecori, quae potentioribus non erant cessura argumentis. Octodecim ex hac Sodalitate in varias familias Religiosas sunt transcripti, ex iis septem in nostram Societatem adlecti. In duobus ex illis septem, illustrior vis Dei agentis apparuit. Alter ipsorum adeo alieno fuit animo a Societate, ut intelligens fratrem minorem natu ad tirocinium nostrum se se conferre, stricto ense illi occurrerit, prohibiturus et nostros tunc obvios, probris idcirco publice impetierit. Verum tempore ipso, aut potius animum eius emendante, mutatus, quod oderat prius, ambire coepit constantissime, neque ullis absterreri potuit contemptionis propriae actionibus, paratus vel cadaver caninum surdeque publice raptare, si id illi iniungeretur. Aberat procul R. P. Provincialis, idcirco ad 40 dies desiderium eius dilatum est, non tamen extinctum, piis commentationibus interea se se exercens, omnem illam moram devoravit. Alter, vocantem Deum per annos 5 fugitans, primum e quodam Collegio Societatis nostrae, nemini patefacto consilio, discessit, post Cracoviae biennium trivit, ad Dei vocem semper surdus. Hinc ad Regiam Castrensem Cancellariam, in finibus Regni sitam, dum se confert, a Tartaris, qui irruperant captus est et quatriduo post per Kozacos ereptus, ne sic quidem Deo vocanti obtemperavit. Cancellaria relicta, in Italiam profectionem adornans, Pragam pervenit; cum casu in templo, praesente Imperatore Rodolpho, nobili populari suo adstitisset et is ibidem in sacro loco graviter quendam sauciasset; ne tanquam complex ad supplicium raperetur, fuga sibi consuluit et in Poloniam rediit. His tandem spiritualibus commentationibus animi labyrinthos retexens, nomen Societati dedit. Iam nonnulla exempla videamus, quibus innotescit, quantum profuerit Sodalitatem Beatissimae Virginis coluisse. Quidam, relictis scholis nostris, spe subsidii eo praeceps abiit, ut se cacodaemonibus ad annos 30 addiceret, facta, iis expletis, necis in se aeternique supplicii potestate. Addictionis instrumentum, in quo Deum, Deiparam et Sacra omnia eiurabat, in campum progressus, plus tricies elata voce recitans, identidem iactat in aera. Pronus post haec, alienata mente, in terram proruit et se a Deo revocari sentiens a tanta impietate, in sententia tamen perstitit, etiamsi per humeros se, tanquam iniectis manibus, corripi senserit, non sine horrore, qui eum non emolliit. Domum reversus, in maligno consilio pertinax, adire nostrum, qui praeest Congregationi, alia quapiam de causa voluit, sed a tintinnabulo Domus, ad quod constiterat, a malo genio aliquoties abstrahitur. Tandem aperta porta, sacellum B. Virginis non ausus ingredi, ad chorum templi divertit ibique duos hymnos, per decennium a se recitari solitos, recitat nempe: 0 gloriosa Domina, et: Ave stella matutina, Peccatorum medicina. Dictis hymnis,

Annus 1616. 191 statim se immutatum sensit, coepitque eum poenitere tantae impietatis. Confestim ergo sacrilegum chirographum discerpit frustatim et oratorium Sodalitatis ingressus, Patri, qui illi praeerat ac Deo, Deiparaeque Virgini integre reconciliatur. Persimile aliis duobus evenit, qui dederant quidem nomina Sodalitati, sed suo munere valde segniter fungebantur. Hi quotidianas impensas a suis non accipientes, a daemone illas, sacrilegis oppignorationibus, inito inter se sacrilego consilio, flagitare non dubitarunt. Ad conscribendum ergo sanguine chirographum, alter alteri scalpro digitum aperit conficiuntque sceleratam pactionem. Sed daemonem Bma Virgo, uti praesumitur, cohibuit, quae iuvenes non ita pridem in tutelam acceperat, ad saniorem etiam mentem, ut redirent iis impetravit ac ut tantam impietatem poenitentia expiarent, effecit. Adiungendi his adhuc nonnulli. Unus annos 20 natus, cum relicto Sodalitio Bmae Virginis totam etiam virtutem repudiaverat, mane tantum et vesperi Deiparam Litania invocabat. Teterrima huic daemonum simulacra ipsaque inferni supplicia, tam somnianti, quam etiam vigilanti, frequentissime obiiciebantur. Itaque iis fatigatus, ab uno Sodali, a quo remedium quaesierat, ad Patrem Congregationis, quem summo odio prosequebatur, adductus, cum eo et postea cum Deo et Deipara rediit in gratiam. Alter in alto scelerum gurgite Beatae Virginis non immemor, aequalem aetate ac moribus per somnum ad aeterna supplicia rapi cernens, ex altera vero parte Christum, sibi propitium ac vim hostium a se propulsantem, advertens, experrefactus, mutatus in alium, virtutum solidarum studio se se dedit. Post vitiorum remedia, a Beatissima Virgine in suos profecta, non desunt etiam virtutum solatia. Sodalis et probitate et laurea prima Philosophiae insignis, in egestate et morbo omnibus humanis auxiliis destitutus, opem Matris Misericordiae implorat eamque levi somno semisopitus, assistentem sibi cernit, nummos aureos praebentem. Nec vanum somnium, nam ei post semihoram semel ac iterum a pio quodam viro, eleaemosynae nomine, pecunia est suppeditata. Alii duo, a perditis feminis oppugnati, Deipara opem ferente, laqueos ac insidias paratas evaserunt. Adiutus ab eadem Matre Misericordiae et tertius, qui rem amissam quaerens, magum adierat et eo suadente, illius se genio devoverat, data exsecrabilis chirographi formula. Hic enim terroribus variis agitatus, ad Patrem Congregationis adductus ab eoque Salutationem Angelicam recitare aliquoties iussus, Confessionem totius vitae facit, ac poena, quam incurrerat, liberatus est. Unus ex atheis et ex iis, qui Christiana instituta fabulas esse putant solamque naturae legem (utinam vero naturam non corruptam intelligant) servandam ac Mosen et Christum duos fuisse celeberrimos hominum impostores, aliaque nefaria, haeresum atrocitatem superantia, impudentur asserunt. Sodalium consuetudine ad pietatem et Bmae Virginis cultum coeperat redire. Sed cum id lente et non ferventer agit, ingenti quodam infortunio malctatus, tandem sero ad Qui etiam a daemo- ne opem postnla- bant. Qui spectris hor- rendis vexabatnr, Qui alieno periculo conversus, Qui in extrema tempora- li necessi- tate a Bma Virgine ad- iutns. In variis necessitatibus ad- iuti. Qui ab atheismo abstra- ctus erat.

Annus 1617. 27. Qui im- precaba- tur alteri fulmen, fulmine ictus mo- ritur. Varia re- ficiuntur circa tem- plum. agnitum Deum ultorem accelaravit Sacramentisque Eucharistiae perceptis, inter Sodales adscribi voiuit. Non desunt alii multi, a Sanctissima Virgine hoc anno varie adiuti, sed hi iam sufficiant. Addam unum horribile, licet cum rebus nostris non adeo coniunctum, hoc tamen anno factum et a fide dignis nobis relatum. Miles coelo fulgura ac tonitrua minante, iter faciens, homulum quempiam ostendit et levi, ut hoc genus solet, de causa, illas ingruentis aeris iras ipsi imprecatur. Nec mora easdem in caput suum accersit. Repente enim vibratum ex alto fulmen caput ei ab humeris avellit, integrumque reliquit, corpore frustatim discerpto et curru cum omni apparatu exusto, auriga solo, currus rectore, incolumi relicto. Refectum hoc anno et tectum templi, quod perfluebat et fornix crustis ac ruderibus ita oppletus gravatusque, ut continuis septem hebdomadis a duobus viris conductis, esset exonerandus. Armaria etiam nonnulla, rebus templi conservandis, opere arculario exstructa ac in fornice anteriori posita. Auctum praeterea salarium tum Sacerdoti Congregationis Misericordiae, qui simul nostri templi Sacellanus est, tum Cantori et Organario, quod in sua templi historia annotavit P. Petrus Kamocki, quem vide. Prodiit damnatio Monitorum Privatorum Romae, 28a huius mensis, cuius copia est in Archivio Provinciae. Prodiit eodem anno Instructio de modo procedendi iudicialiter in Societate et missa per Provinciam, iam Romae impressa. 1. Funebres exequiae D° Bobo- lae. Renovatio Votorum. Annus Domini 1617. Mutio Vitellesco Societatis Jesu Praeposito Generali. Stanislao Gawroński Praeposito Proyinciali. Alberto Czerniakowski Domus S. Barbarae Praeposito. Tres et triginta nostros per hunc annum Domus S. Barbarae aluit. Sacerdotes viginti, Adiutores rei domesticae decem, Tyrones tres. Circumcisionis Dominicae festum magna solemnitate peractum in eoque mane concionatus est R. D. Sebastianus Nucerinus Cathedralis Concionator. Funebres exequiae Perillustri Domino Andreae Bobola, in Novembri anni superioris defuncto, Varsaviae, tanquam insigni nostro Benefactori, peractae sunt in templo nostro, 4a huius mensis. Cantatum ab uno ex nostris Sacrum funebre, a reliquis omnibus Sacerdotibus Sacra funebria dicta et coronae recitatae ab iis, qui Sacerdotes non erant. Erectum erat cenotaphium nigro panno convestitum et aliquot candelarum decadibus exornatum, sumptu domestico. Concio etiam tempore medii cantati Sacri habita. Dominica infra Octavam Epiphaniae, quae in octavum diem istius mensis inciderat, Renovatio votorum, more consueto instituta, in sacello ci-

Annus 1617. 193 vium, convenientibus etiam iis, qui apud S. Stephanum erant, qui simul Domi nostrae prandio sunt excepti. Circa horam secundam noctis, 15a Januarii, famuli Georgii Ducis Zbarascensis violarunt Monasterium S. Marci, vulneratis tribus monachis, occasione cuiusdam feminae, quam per vim ad flagitium trahere conabantur et quam putabant profugisse ad Monasterium. Integris duobus diebus et tertio ad meridiem, ob hanc causam civitas erat clausa. Propositum erat superiori anno, tum per P. Fridericum Szembek, tum per alios nostros Serenissimo Regi, (mense Julio) ut pro Domo Professa, pro qua tantis sumptibus templum SS. Petri et Pauli Apostolorum exstruebat, Collegium potius penes idem templum Societati Nostrae fundare dignaretur, quod unitum Academiae, maximo ornamento et emolumento, tum Cracoviensi Civitati, tum toti Regno esse posset. Propositi simul erant Regi varii unionis modi nostrarum Scholarum Cracoviensium cum Academia. Rex, qui antea ex examinatis privilegiis Academiae evidenter cognoverat, nullum habere ius Academiam ad id, ut ipsi tantum Academici et nulli alii Cracoviae docere possent, rem hanc accepit cordi et occasione nominationis novi Episcopi Cracoviensis Martini Szyskowski, qui Petro Tylicki, in Julio anni superioris mortuo, successit et a quo hoc negotium maxime promovendum arbitrabatur, manum operi admovit et suaviter id ad effectum deducere volens, diligenter Martino Szyskowski, tum anno superiori quo erat nominatus Episcopus Cracoviensis, tum hoc anno negotium illud commendavit. Porro Martinus Szyskowski, et ante et post nominationem coram Rege et coram aliquibus nostris ad rem istam perficiendam liberalissime se se obtulerat, imo primo sui episcopatus anno rem hanc ad exitum se se deducturum gravissimis verbis pollicitus erat. Curautem promissis vel non steterit, vel se stare non posse arbitratus fuerit, videbimus postea. Modos istos varios unionis, Regi propositos, postea referemus non statim enim in scripto erant traditi. Quia vero supposito S. Petri Collegio sequebatur illa quaestio: an Domus S. Barbarae a nostris vel deserenda vel reti- Wielewicki Histor. Diarii III. 25 Violatio templi S. Marci. 2. Datum i- nitium ne- gotio circa S. Petri Collegium Commendat hoc negotium. Rex Mar- tino Szy- skowski nominato Cracovi- ensi. Qui se li- beralissi- me obtu- lit. 3. Delibera- tio no-

Annus 1617. strorum an Domus S. Barbarae cum templo etiamsi nostriapudS. Petrum manerent, esset reti- nenda. nenda Cracoviae esset, quae etiam tunc agitabatur, dum de Collegio Cracoviensi apud S. Petrum collocando nostri non cogitabant, ideo hoc loco breviter afferemus rationes, quae etiam a nostris Romam erant missae, tum pro retinenda Domo S. Barbarae Cracoviensi, tum pro emendis vicinis domibus, quae se offerunt, etiamsi ad S. Petrum nostri migrarent. 1 Ratio erat. Templum S. Barbarae est in medio Civitatis, loco commodissimo pro ministeriis Societatis, ubi facilis est accessus omnibus ad Missas, Sacramenta et ad conversationem, ad infirmos etiam quoscunque facile inde Confessarii evocari possunt. Locus autem S. Petri est remotus et quasi in fine civitatis, ob quam distantiam multi non possent frui opera et ministeriis Societatis, cum magno suo detrimento, ideo iudicamus in Domino, retinendam esse Domum S. Barbarae, etiamsi alii migrent ad S. Petrum. Addebant alii novum templum S. Petri multa habere circa se celeberrima templa: Arcense, PP. Dominicanorum, PP. Franciscanorum, PP. Bernardinorum, SS. Omnium, ut interim minora templa: Monialium S. Andreae, Monialium S. Martini seu Discalceatarum, S. Michaelis, PP. Discalceatorum, ut alia ommittamus. In his templis plurima sunt incitamenta ad populum attrahendum, quibus Societas nostra uti nequit. Deinde circa templum S. Petri aut sunt aulae canonicorum, qui diebus festis in Cathedrali templo esse debent, aut domus Nobilium, qui non ita frequenter Cracoviae manere solent, aut opifices, qui singulis fere annis novas conducunt aedes, ex quibus frequentiam non speramus. Transitus insuper ad novum templum maxime via lutosa, dum est in medio ob cellaria prominentia ad partes, valde est difficilis, unde primarii quique tot templa vicina, quae commodissime adire possunt, nullo modo relinquent, ob nostram templum remotum. 2a Quia templum S. Barbarae divinitus videtur Societati attributum, opera Stephani Bathorei Regis, qui pro suo singulari in Societatem affectu, reclamantibus plurimis et maximis superatis difficultatibus, Societati attribuit. Inconsultum omnino esset templum hoc, tanto labore a pientissimo Rege pro nobis acquisitum, tam facile deserere. 3a Quia tot templi ornamenta pro

Annus 1617. 195 altaribus, pro sacristia, pro sartis tectis, pro musica, a plurimis eo tantum fine sunt data, ut nostri in Domo S. Barbarae manentes iis uterentur, Deo servientes. Deinde triplex Congregatio, nempe duae Civium Misericordiae et Natae Beatissimae Virginis et tertia Nobilium Praelatorum ac Studiosorum, penes templum S. Barbarae sua munia obeunt, non sine maximo animarum fructu. Magna ergo esset inhumanitas, contemptis tot pignoribus et reiectis tot Sodalitatibus, Domum hanc deserere, imo non solum inhumanitas, sed etiam posset dici impietas. 4a Quia viri pii huius civitatis, experti ministeria Societatis in hoc loco, cum magno commodo suae suorumque salutis, desiderant et modis omnibus suadent, ne vel templum vel domum S. Barbarae deseramus: et timendum omnino esset, ne si illorum saluti hoc loco servire omittamus, animi illorum et multorum aliorum a nobis avertantur. 5a Quia sicut aliorum Heligiosorum opera utebantur, cives, penes quos est ius praesentandi Concionatores in primo Parochiali templo Beatissimae Virginis, ex parte Cathedrae eiusdem templi, ita et nostrorum uti possunt (imo et iam, dum haec scribimus, plusquam per decem annos usi erant). Qua in re tam vicini templo Parochiali commodissime civibus servire poterimus, nec facile eam commoditatem a S. Petri aede habere possemus. 6a Quia nonnulli Religiosi, nempe Carmelitae discalceati, dum nondum in Civitate Cracoviensi pedem fixissent, sed tantum in suburbio manere coepissent, arbitrantes nos a S. Barbara ad S. Petrum commigraturos, per varios Regni proceres ac per ipsum Nuncium Apostolicum Rangonum, Anno D. 1606 agere coeperant, ut iis Domus haec cum templo cederet. Ex quo facile colligere potuimus, nullo negotio domum istam cum templo nos posse amittere, sine ulla spe recuperationis. Senserant hos conatus Patrum Carmelitarum nostri, ad Congregationem Provincialem Vilnam venientes A. D. 1606. ideoque inter caetera ad Admodum R. P. N. postulata, hoc etiam esse voluerunt ne Domus cum templo S. Barbarae alicui daretur. Cui petitioni Admodum R. P. N. annuit, ut annotavimus supradicto anno, 19a Julii. 7a Quia magnam spem nostri habebant, ab ipso in civita-

Annus 1617. 4. Ex Epi- stola P. Szembek impressa de vita Pe- tri Tylicki nonnulla recensen- tur. tem Cracoviensem ingressu, futurum aliquando nostrum Cracoviae Collegium, ac proinde commode illud apud S. Petrum constitui posse, Domo Professa apud S. Barbaram relicta et coemptis aliquot vicinis aedibus dilatata. 8a Nonnulli causam addebant, asserentes etiam tunc dum nostri ad S. Petrum commigrarent, nihilominus nostros aliquos apud S. Barbaram et eius templum relinquendos, ob auxilium Grermanorum, quorum aliquando Concionator apud S. Barbaram manebat. Non paucas alias voces varii adferebant pro hoc negotio, sed hae iam sufficiant. De eius devotione. Post mortem Petri Tylicki, quae 13a Julii anni superioris contigerat,. scripserat 25a Augusti eiusdem anni ad Laurentium Gębicki Archiepiscopum Gnesnensem, Regni Primatem, P. Fri-;dericus Szembek epistolam satis longam, de pia morte ac devota ad eam praeparatione praedicti Petri Tylicki Episcopi Cracoviensis. Quoniam vero haec epistola hoc primum anno Cracoviae impressa erat, ideo ex illa hoc loco aliqua fusius adferam de pientissima vita et morte Petri Tylicki, quam anno superiori obiter tantum attigeram. Inter multas alias eius virtutes: devotio, animi demissio et cura aedificationis proximorum, adiuncta fuga etiam minimi scandali. Devotionem eius varia ostendebant, sed inprimis magnus ad res divinas affectus earumque magna aestimatio: horarum canonicarum accurata et suspiriis ac lachrymis coniuncta recitatio: ad SS. Missae Sacrificium, quod Dominico et festo quolibet die, quamdiu in morbum non incideret, peragebat, diligentissima praeparatio per integram horam, clauso ostio et omnibus exclusis, ab eo fiebat, iam prostrato in terram corpore, iam flexis genibus, iam etiam stando, dum male valeret. Ad Christi passionem et eius ad crucem affixionem particularem habebat devotionem, illa verba S. Bernardi identidem repetens: opus sine exemplo, gratia sine merito, charitas sine modo. Unde et in suo sacello hanc Christi in terra affixionem depingi curavit et se ante eam flectentem. Ex hac devotione egregius divinae gloriae zelus sequebatur, qui et in plurimis templis Catholicis ex manibus haereticorum recuperandis, dum Culmensem et Cuiaviensem Episcopatum haberet et in templo Parochiali S. Joannis Torunensi, pristinae

Annus 1617. 197 De eius animi de- missione, ob quam libenter monitioni- bus morem gerebat. Epistolae monito- riae, quo- modo re- sponde- ret. Quale Epitaphium sibi scri- Catholicae fidei restituendo et in collocanda penes illud Societate nostra ac statim inducto, invitis reclamantibusqne haereticis, nostro concionatore, et in tot piis legatis, de quibus statim, manifeste apparuit. Magnam animi demissionem inprimis internam, deinde ex ea profluentem externam, declarabant varia, sed potissimum alacris susceptio monitionis. Unde crebro in eius ore erant illa verba: Fero Monitorem, et illa alia: Secundus sapienj tiae gradus est recte monentibus obtemperare. Petierat aliquando a P. Friderico Szembeko in scripto, modum praeparandi ad mortem. Scripsit ille accurate et illa S. Augustini sententia initio posita: In Tribunal mentis tuae ascende contra te, et reum te constitue ante te, noli te ponere post te, ne te Deus ponat ante te... etc. duplicem praeparationem esse necessariam, aiebat, Episcopis, unam ut sunt homines, ut sunt Pastores et Episcopi alteram. In hac vero posteriori, quatuor praecipue consideranda ostendebat. la Quomodo se se gesserit in conservanda et dilatanda Dei gloria, cum penes Episcopum praecipua ratione sit sollicitudo omnium ecclesiarum. 2a Quomodo et quibus beneficia ecclesiastica contulerit, an dignis videlicet an indignis. 3a Proventus Episcopatus in quid converterit. 4a An erga cognatos maiorem inclinationem habuerit, quam fuisset necessarium. Haec fusius dum P. Szembek perscripsisset ad finem epistolae petierat, ut ea lecta, eam exureret. Accepta hac epistola Episcopus humillime ad eam Bozantino, Anno 1614. 30 Octobris respondit, rationem reddens singulorum et emendationem promittens. Ad illud vero postulatum P. Szembek, ut eius litterae exurerentur, ita rescripsit. Litteras suas ut comburam D. Vra iubet. Non sunt promeritae talem tyrannidem. In scatula manebunt, ut inde extractae, oculis exponantur, dum fuerit necesse. Eandem humilitatem ostendebant illa verba, ab eo saepe usurpata: Cum haec omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus, et alia similia. Ex eaque humlitate profluebat admirabilis humanitas et mores antiqui polonici, qui licet gravitatem continerent, ab omni tamen superbia erant alienissimi. In suo Epitaphio post symbola nonnulla cum inscriptionibus: In te confido; et: In Domino confido non erubescam; et: Dies

Annus 1617. bere voluerit. 5. Quantopere aedificationem proximorum curaverit. Cur oppi- dum Bi- skupice Capitulo dederit. Libellos famosos quanto odio sit persecutus. Verba e- ius testa- menti. mei sicut umbra transierant; illa tantum verba, ut ponerentur voluit: Sub hoc Confixionis cruci Salvatoris nostri signo, corpus Petri Tylicki Episcopi Cracoviensis, terrae mandatum est. Clausit extremum diem Anno Domini 1616 Die... mensis... aetatis suae anno... Oretur pro eo. Quantum curaverit proximorum aedificationem et quantum caverit, ne ullam etiam minimam scandali occasionem daret, testantur tum processiones Corporis Christi per plateas et circa forum Cracoviense, quas pedes obibat, et septuagesimum primum et septuagesimum secundum annum habens, (cum enim monebatur, ut adoratione SS. Sacramento exhibita, maneret in templo nec ambulatione tam longa fatigaret, respondebat, populum scientem Cracoviae manere Episcopum et postea videntem tantae solemnitati eum non adesse, sine scandalo vix posse esse) tum abstinentiae tempore ieiuniorum a cibis prohibitis etiam in summa senectute. Ut etiam Visitatio Dioecesis Cracoviensis ad tollenda varia scandala nunquam ab Archidiacono intermitteretur, oppidum Biskupice dictum, plusquam mille florenos annuos reddens, mensae Episcopali ademptum, Venerabili Capitulo Cracoviensi ea obligatione addicere voluit, ut perpetuis temporibus Archidiaconus visitans particeps esset omnium obventionum ac proventuum, etiam absens, omninoque ac si praesens esset. Summo etiam odio persequebatur omnes famosos libellos et eorum sciptores idque ostendit, tum in inquisitione instituta contra Hieronymum Zahorowski, authorem Monitorum privatorum, de quibus iam aliquoties diximus et postea dicemus, quae ante mortem eius non erat finita et a quo nullo modo deterreri potuit authoritate unius magni viri (Georgium Ducem Zbarascium multi affirmant fuisse), qui praedicta monita et revidisse et limasse et ut typo mandarentur suasisse, dicebatur: tum in aliorum similibus scriptis abolendis et scriptoribus poena afficiendis, conatibus variis, quos tamen, ob debilem valetudinem et ob brevi instantem mortem, ad effectum non potuit deducere. Illa etiam verba, quae in testamento posuit, quae talia sunt: Quoscunque aliquando offenderim, aut seandalizaverim, vel malum damnumve aliquod intulerim, eos

Annus 1617. 199 per viscera misericordiae Dei nostri et pro Christiana pietate rogatos esse volo, ut dimittant mihi commissa mea, culpamque omnem condonent, recepturi pro eo mercedem a Domino copiosam etc. ista, inquam, verba satis ostendunt miram eius sollicitudinem de amovendo omni scandalo. Omitto iam tum generalem totius vitae Confessionem, quam coram P. Gasparo Sawicki, maximis cum lachrymis expedivit. Omitto hebdomadarias communiones, antecedentibus Confessionibus, quas aliquot mensibus decumbens faciebat. Omitto multas alias proximas ad mortem praeparationes, ad eius tantum pia legata et nonnullas fundationesj accedo easque breviter enumerabo. Templum in oppido Kowalow, Dioecesis Cuiaviensis, muratum exstruxit, in eius fabricam 14350 millia florenorum exposuit. Pro eius fundatione 10.000 florenorum inscripsit et actu dedit. Templo Cathedrali Cracoviensi S. Petri statuam argenteam, florenis 1000 constantem, attribuit. In eiusdem templi ornatum, tum per ingentes imagines Vitae S. Stanislai ac Venceslai aliorumque, tum per coemeterium ex secto lapide cum quatuor portis marmoreis, florenorum 4584 expendit. Pro ornatu sacelli in quo sepulchrum delegit et pro fundatione anniversarii ac exequiarum florenorum 5500 dedit. Eidem templo Cathedrali tum aulaea ac peristromata 2000 florenorum aestimata, tum pluviale ex altenbas, cum sumptuosissimis marginibus, casulam, dalmaticas, antependium ex eadem materia reliquaque ornamenta episcopalia donavit. Templis Cathedralibus, quorum erat Episcopus: Culmensi, Varmiensi, Vladislaviensi, singulis singulos florenos 500. Templo Gnesnensi, cuius erat Praepositus, similiter 500, variis aliis templis, in quibus habebat beneficia: Posnaniensi, Leczyciensi, Premisliensi, Michoviensi singulis florenos 300. Strozycensi et Malogestensi singulis florenos 200 assignavit, sicut in apparamenta pro duobus suis altaribus florenos 400. Academiae Cracoviensi, pro fundatione Oratoris, decem millia florenorum legavit, agnoscens simul beneficia accepta ab ea, talibus verbis: Pro Collegio Cracoviensis Academiae, maiori ac minori, in quibus aliqua litterarum incrementa sum consecutus, seu pro instituendo Professore aliquo, lego et assi- 6. Eius varia pia legata et funda- tiones. In tem- plum Ko- walovi- ense. In Cathe- drale Cra- coviense. In varia alia tem- pla. In Acade- miam Cra- covien- sem.

Annus 1617. In varios Religio- 808. In varia hospifcalia. Ea quae remanse- rint, quo- modo di- stribu- enda. 7. Exem- plum Co- mitis de Fuentes, multa mil- lia Sacro- rum pro anima sua procuran- tis sequi- tur Epi- scopus. gno decem millia florenorum Polonicalium, si per me ipsum non fuerint tradita. Ad Bursam Pauperum Cracoviensium florenorum 2000. Variis Monasteriis Cracoviensibus floreni 1300. Patribus Bernardinis floreni 500. Patribus Societatis 2000, praeter mille florenos, pro aereis laminis ad tectum S. Petri cooperiendum, datos. Hospitali S. Ursulae Bonfratellorum florenorum 9000. Aliis hospitalibus Cracoviensibus floreni 1000. Hospitalibus in oppidis Episcopi Cracoviensis floreni 1000. Hospitali Kowaloviensi florenorum 2000 assignata. Varii praeterea apparatus et varia peristromata pro variis variarum Dioecesium templis. Ad reformationem insuper ecclesiae Bozantinensis floreni 800, non multum ante, erant dati. Illam denique, clausulam in testamento adiecit: Quodsi omni mea substantia exacte et diligenter collecta, expeditisque, quae expedienda erunt, aliquid remanserit, eius pars dimidia cedat et erogetur in pios usus, in pauperes ac egentes et in hospitalia. Altera pars dimidia in propinquos egentiores etc. Et ita factum est, nam 5 millia florenorum, quae remanserant, iuxta appositam clausulam, Domini Executores distribuerunt. Dum hanc totam suam dispositionem referret Episcopus P. Friderico Szembek, aliquantulo ante mortem tempore, collaudavit totum P. Fridericus sed simul addidit, ad animam, dum ex corpore exierit statim iuvandam sine ulla dilatione, praeclarum exemplum Comitis de Fuentes, Mediolanensis Gubernatoris, ante aliquot annos mortui. Hic enim ante mortem ita ordinaverat, ut statim anima e corpore egressa, Mediolani duo millia Sacrorum, Loreti alia duo, Romae similiter duo, similiter in Hispania duo millia Sacrificiorum pro eius anima peragerentur, assignavitque pro hac re amplam eleaemosynam. Libenter audivit hoc exemplum Episcopus et statim mille florenorum eleaemosynam assignavit pro Sacrificiis, quae statim post eius mortem, non exspectata sepultura, fierent et aliud mille pro variis pauperibus, ut quamprimum orationibus animam eius iuvarent. Post mortem ergo illius, ad quam diligentissime se se comparaverat, ut fuse in suo libello P. Szembek ostendit et quae 13a Julii circa ortum solis, anni superioris, contigit, ipso

Annus 1617. 201 videlicet festo S. Margarithae Martyris, sub cuius nomine sicut et sub Sanctae Dorotheae templum Kowaloviense exstruxerat et dotaverat; omnia praescripta ab Executoribus fidelissime sunt perfecta, et mille floreni statim post mortem, pro Sacris sunt distributi, illa ipsa die, Unum etiam mille illis pauperibus, qui mendicationem erubescunt, aliis vero aliud mille, viritim, eadem die distributum. In feretrum stanneum postea eius corpus impositum, cum tali inscriptione: Petrus Tylicki, Dei Gratia Episcopus Cracoviensis, ex familia Wieliciorum, de armis Lubicza. Vir eruditione ac pietate eximia, ingenio optimo et iudicio acri ac Senator gravissimus, Regibus Stephano ac Sigismunclo III0 charus. Primo magnus Secretarius ac Referendarius Regni: deinde Episcopus Culmensis et Vicecancellarius Regni, post Warmiensis, tum Vladislaviensis, postea Cracoviensis decennio factus, in quo decennio, expleto aetatis 73, die vero 13a Iulii, anno 1616 obdormivit in Domino, in hac tumba diem iudicii expectaturus requiescit. Sepultus 4a Augusti eiusdem anni in templo Cathedrali in sacello, quod pro se paraverat et dotaverat. Hucusque de morte Petri Tylicki, quae omnia accepta sunt ex libello polonico P. Friderici Szembek, hoc anno edito, cuius talis erat titulus: 0 smierci Swietey pamieci Jego Mosci X. Piotra Tylickiego Krakowskiego Biskupa etc. etc. y naboznym ku niey przygotowaniu iego, List do Jasnie Oswieconego y Nayprzewielebnieyszego w Chrystusie Oyca y Pana Jego Mosci X. Wawrzynca Gembickiego z Bozey Laski Arcibiskuba (sic) Gnieznienskiego etc. etc. etc. Pisany od X. Fryderika Schembeka Soc. Iesu w rychle po smierci niebosczykowski. A teraz na uroczysty obchod za dusze iego na zadanie Ich MM. PP. Exekutorow do druku podany etc. Za wyraznym dozwoleniem I. Mosci X. Marcina Szyskowskiego Biskupa Krakowskiego y Starszych Zakonnych. Eleaemosyna huius mensis in pecunia erat florenorum 498, nempe a Magnifico et Perillustri D. Myskowski Marchione floreni 100. A Consulibus Cracoviensibus floreni 100, a D. Marsalca Myskowska floreni 85. Ex legato Dni Waligorski mortui floreni 30 et alii 60 post obitum D. Bobolae. Wielewioki Histor. Diani III. 26 Post eius mortum fideliter omnia Executores perficiunt. Eius Epi- taphium im turu- ba stan- nea. Epistola Pris Szembek, de eius morte impressa. Eleaemo- syna Ia- nuarii.

Annus 1617. 8. Orationis triduanae consueta solemnitas. Supplicatio 5 horarum in nostro templo in- stituta. Occasio fuit insti- tuenda- rum ab Episcopo aliarum supplica- tionum. 9. Contra li- bros pro- hibitos de- cretum Martini Szyskow- ski. A Dno Abbate Mogilnensi floreni 30. A Magnifico Dno Iordan floreni 12. A Domino Dapifero Cracoviensi floreni 18, a R. D. Nucerino floreni 10, alii 10 a Sacristiano templi Beatissimae Virginis. A reliquis reliqua. Res submissae, nempe : vas vini magnum ab Illustrissima Ducissa et aliud vas a Magno arcis Oeconomo, lupuli metretae 10 a Monialibus Sądecensibus, anseres, capones, lepores, panes aliaque minutiora constiterunt florenis 107. Venit ad aedem S. Barbarae, 4a Februarii Nicolaus Zebrzydowski Palatinus Cracoviensis mansitque Domi nostrae per totam Orationem triduanam ac devotioni vacavit, cum iis qui simul venerant. Datum enim erat initium trium dierum Orationis, 5° huius mensis], in quam Dominica Quinquagesimae inciderat et quae consueta devotione ac hominum frequentia est peracta. Adiuverunt Orationem Patres Bernardini ipsa Dominica Quinquagesimae, ex quibus unus concionatus est pomeridiano tempore. Confraternitas etiam eorum, cum Processione veniens ac orans, eandem Orationem exornavit sicut et Sodalitas S. Marci, quae feria tertia venerat cum disciplinis. Ad cineres sacros tanta, 8a huius, frequentia erat, ut toto tempore matutino, unum sacerdotem ad crates altaris manere et advenieutibus cineres benedictos imponere fuerit necessum. Hoc anno singulis feriis sextis Quadragesimae pro Regni necessitatibus 5 horarum supplicatio, in honorem 5 Cbristi vulnerum, tali modo peragebatur, pomeridiano tempore. Efferebatur SS. Eucharistia ad maius altare. Aliqua deinde de passione Domini cantabantur, tum brevis ad populum Exhortatio instituebatur, qua finita, nostri ad maius altare, uno praeeunte, litanias recitabant ac denique Eucharistia, nostris praeeuntibus candelasque accensas praeferentibus ad sacristiam deferebatur, et ibi pixidi imposita, ad ciborium deferebatur. Continuata est haec supplicatio etiam post festa Paschatis, feriis sextis, aliquot mensibus, sed sine ulla exhortatione et in pixide tantum SS. Eucharistia in altari exponebatur eaque, finitis litaniis, benedictio dabatur. Effectum erat hisce orationibus, ut homines, periculis ab hoste, in Regni fines late infuso, imminentibus, tandem fidem adhiberent, quibus diu credere nolebant. Multorumque ludibria et calumniae versae erant in nostri imitationem. Imo et ipse Episcopus post suum solemnem in Cathedram Cracoviensem ingressum, litanias ac supplicationes, tempori accomodatas, typis vulgare iusserat, modumque supplicandi singulis diebus duabus ante noctem horis non in hac solum urbe, sed etiam et in aliis praecipuis huius Dioecesis templis, per duos menses praescripserat. Antequam possessionem Episcopatus Cracoviensis Martinus Szyskowski plenariam accepisset, curavit omnino variorum librorum, qui passim a bibliopolis noxii vendebantur severam prohibitionem, ante suum Cracoviensem adventum, prae-

Annus 1617. 203 mittere, poenis variis adiunctis, 9a istius mensis. Qua quidem prohibitione non solum omnes haereticorum libri, sed etiam omnes famosi libelli et nominatim Monita privata et Cathedra continebantur, qui postea in Indicem impressum librorum prohibitorum repositi sunt. Mortuus Varsaviae, 10a huius mensis, Magnus Regni Cancellarius Felix Kryski, vir Catholicissimus, de Republica et de Rege optime meritus et nostrae Societatis amantissimus. Truncatus capite, 23a istius mensis, Lubowiecki, qui cum aliis, 15a Ianuarii, invaserat Monasterium S. Marci et invasorum princeps erat. Submissa eleaemosyna hoc mense in pecunia florenorum 157, nempe a D. Rakowski floreni 60, a Domino Palatino Oacoviensi floreni 58, a Virgine Nadolska floreni 12. Reliqui ab aliis. Res datae florenis 100 constiterunt, nempe vas piscium a D. Gortaski. Triticum, sigilo, pisces a D. Magno Oeconomo et a Rmo Duo Lipski Nominato Luceoriensi *) et alia minutiora ab aliis. Rediit, 8a Martii, Roma P. Nicolaus Lancicius, quo ad Congregationem Generalem cum R. P. Provinciali se contulerat et post Congregationem Romae ad hoc usque tempus manserat. Redierat vero cum Perillustri D. Danielowicz et cum uno ex nostris, P. Thoma Elzanowski, qui ex Provincia Lituaniae Romam missus fuerat et impetraverat a Superioribus. ut in nostra Provincia post suum reditum, tertium Probationis annum expediret, quod et factum est Iaroslaviae , ubi P. Ioannes Wielewicki post Rectoratum Leopoliensem. Instructorem P. P. Tertianorum agebat. Circa 19am huius mensis, seu circa festa Paschatis, instituta missio in Silesia. In ea dum noster inter Catholicos fructuose versatur, divertit casu Bithoniam (vicina haec erat civitas, haeresi infecta, in confinibus Poloniae et Silesiae) ubi invitantibus et comitantibus S. Francisci Religiosis, templum Parochiale, olim Catholicum iam profanum ingressus, Deo sic disponente, in duos Pseudoministros (quorum alter Religiosae cuiusdam familiae recens fuit desertor) incidit et praesente magna hominum corona, sermonem de rebus fidei cum haereticis controversis instituit, feliciterque convincit. Mirati omnes, tam facundos paulo ante et gloriosos ostentatores, ad nostri Sacerdotis quaesita haesitare et demum more piscium obmutescere, cumque comiter urgerentur, ad contumelias et maledicta verti. Denique vi veritatis oppressos Mors Kry- ski Can- cellarii Regni. Lubowiecki capite trun- catus. Eleaemosyna. Redit Roma P. Lancicius cum P. Elzanowski. Missio in Silesiam. 10. Unus ex nostris cum Pseu- domini- stris casu congredi- tur felici successu. *) Andreas Lipski secutus est hoc anno Henricum Firlei in episcopatu Luceoriensi, quem usque ad a. 1622 tenuit.

Annus 1617. Neeimpo- stores, cupiente populo, volunt re- petere colloqui um, Eleaemosyna. Incen- dium in platea S. Nicolai. 11. Princeps Vladisla- us Var- savia egressus post- qnam substitisset in Volhima, pergit in Moschoviam feli- citer. Nostri pe- nes Prin- cipem si- mul cum Patribus Domini- canis mo- rantur. miserata mulier, unius ex illia uxor, hortari coepit, ne unquam cum nostris in colloquium descenderent, nisi confundi vellent, iniectaque post manu, ipsos ex colloquii loco extraxit. Flius unius Pseudoministri, videns adeo turpiter parentem succubuisse, ultro se tunc Sacerdoti nostro instruendum addixit, caeteri vero auditores ita erant relicti, ut cupiditas ipsis instaurandae disputationis magnopere sit iniecta. Impostores enim illi, cum victos se negare non possent, nostrum bellatorem in se imparatos incidisse causabantur, Populus igitur flagitabat, ut sumpto convenienti spatio, se quantum opus essent armarent, deinde nostrum, in vicina degentem, ad certamen iteratum evocarent, quo sic tandem alterius causae bonitas omnibus inclaresceret. Attamen gloriosi milites invitatione non modo libenter supersederunt, sed qua ratione ipsis licuit, strenue impediverunt. Veritas tamen, vel hoc ipsorum subterfugio, in hominum animis altius defixa est. Martii huius elaemosyna pecuniaria ad 506 florenos ascendit. A quodam e variis collecti floreni 298. A Magnifica D. Palatina Cracoviensi Firleiowa floreni 100. A filio eius floreni 50. Pro piscibus collecti floreni 28. Ab aliis diversis floreni 30. Res submissae constiterunt florenis 75. A D. Magno Oeconomo bos et alter a D. Kozlowski, A. Rm0 D. Lipski vas vini; pisces, porcus, lacticinia, panes ab aliis, et currus feni a Domino Amando. Nocte, tertiam Aprilis diem subsequente, circa medium noetis, ortum incendium in platea S. Nicolai, absumpsit 4 vel 5 lapideas, non sine magno periculo civitatis. Serenissimus Princeps Vladislaus discessit Varsavia in Volhiniam, 6a huius mensis, ut inde postea in Moschoviam cum exercitu pergeret. Et substiterat quidem aliquantulum in Volhinia, ob fines regni tuendos a Turcarum ferocia, contra quam alius exercitus cum Supremo Exercituum Praefecto excubabat, postea tamen in Moschoviam perrexit et Drohobuzo aliisque nonnullis captis arcibus, ad ipsam Moscuam, totius Moscoviae caput, castra posuit. Kozacis ex altera parte sua castra habentibus, suamque operam Vladislao principi strenue navantibus. Adductus hostis est ad pacis conditiones honestas et ad ea fere omnia retinenda, quae nostri ceperant, sed ad longe maiora adductus fuisset, si nostri obsidionem continuassent et non tam cito ad tractandum de pace descendissent. Secutus erat Principis Ladislai castra ex nostris P. Ioannes Liesiewski et P. Andreas Lanicius cum Martino Bienkowicz adiutore. Et quidem P. Liesiewski Confessarium Principis agebat ac simul cum P. Lanicio strenue in spirituale obsequium

Annus 1617, 205 militum, sive pugnantium, sive ob vulnera aut morientium aut decumbentium, sese effundebat. Simul vero, tam in itinere quam in castris, nostri cum P. Fabiano Bierkovio Doctore Theologo Dominicano, qui Principis erat concionator et cum eius socio, toto huius expeditionis tempore morabantur mutuoque honore ac amore invicem se se praeveniebant, maxima totius exercitus aedificatione. Secunda post festa Paschatis Dominica, quae in 9am Aprilis inciderat, iussu R. P. Provincialis, instituta in templo nostro solemnitas Reliquiarum SS. Xisti, Valentini et Cristinae Martyrum , quae postea scquentibus annis continuabatur et etiam iam continuatur, tanquam festus dies omnium eorum Martyrum, quorum Reliquiae in nostro templo habentur, Accepimus per mensem Aprilem eleaemosynae in pecunia florenos 143 nempe a Magnifico Domino Capitaneo Sęndomiriensi florenos 100. A. R. D. Officiali Biecensi florenos 10. A reliquis florenos 33. Res submissae aestimatae sunt florenis 58. Nempe a D. Capitaneo Sandomiriensi vas vini. A Domino Magno Oeeonomo bos et porcus, et ab aliis alia minutiora. Prodiit in lucem liber P. Matthaei Bembi, Societatis nostrae Theologi Doctoris, prima Maii Cracoviae, impressus in 4°, tali titulo: Bellator Christianus. Hoc est Ratio Christiane, pie fideliterque bella et apparandi et gerendi, summorum Tmperatorum, Regum et aliorum Christianorum Ducum exemplis expressa et notis brevibus illustrata. Accesserunt SS. Ambrosii et Augustini monita militaria, disciplina militaris a Iosepho descripta et precatiunculae militares, ex sacris litteris. Dedicatus liber est Vladislao Principi, ad bellum Moschoviticum proficiscenti. Mortuus subita morte R. D. Szydlowski Custos Cracoviensis 3a huius mensis. Coeperunt iterum hoc anno nostri per modum Rtsidentiae apud templum SS. Apostolorum Petri et Pauli manere et uonnullas Ordinationes a R. P. Provinciali, relictas pro illis in scripto, hoc mense datas, invenio, quae sunt hae la Superior huius Cracoviensis Residentiae erit independens a Superioribus localibus Cracoviensibus. 2a In eos, qui sub eius cura vivent et in alias res, vel negotia, habebit eam potestatem, quam solent in hac Poloniae Provincia alii Superiores locorum. 3a Praefectus fabricae cum socio aliisque ad eam spectantibus , ita eidem erit subiectus, et in disciplina domestica et in rebus fabricae, sicut solent esse subiecti Superioribus Procuratores Collegiorum vel domus, et non in Domo professa, sed in Domo S. Petri manebit. 4a Licebit Patribus huius Rebidentiae habere publicum Ora- Solemni- tas Reli- quiarum apud nos. Eleaemosyna. Bellator Christi- anus liber P. Bem- bi. 12. Ordina- tiones circa Re- sidentiam S. Petri R. P. Provin- cialis.

Annus 1617. torium sive in templo S. Petri, sive Domi extra clausuram, tamen prope priorem magnam portam, ad quod possint admitti, devotionis causa, etiam feminae. In hoc autem Oratorio poterunt Patres et Confessiones excipere advenientium et Eucharistiam dare et concionari, more Societatis in aliis Residentiis consueto. 5a Quemadmodum non licebit Patribus huius Residentiae eleaemosynas, dari solitas Domui Professae Cracoviensi, ad se derivare vel ab ea Domo avertere: ita licebit quasvis eleaemosynas, sibi ab aliis oblatas, acceptare, etiam datas ab iis, qui Domui Professae benefaciunt. Sicut enim has possunt ab iis accipere alii Religiosi, ita quoad hoc Patres huius Residentiae deterioris conditionis esse non debent. 6a Ut melius domestica disciplina servetur, non permittatur externis in Domo huius Residentiae quaecunque servare, sive frumentum, sive vinum, sive res eiusmodi, ad quas revidendas opus sit externos saepe intra domum admittere. 7° Quandoquidem Domus Professa Cracoviensis varia percipit adiumenta ex huius Residentiae Domo, in qua etiam sua ligna et frumentum servat et cervisiam coquit etc. aequum est, ut Patres Residentiae huius aliqua etiam auxilia ab. hac Domo percipiant, saltem ad tempus, quamdiu non poterunt propriis expensis suis necessitalibus providere. Quocirca e Domo professa habebunt huius Residentiae Personae, lotionem indusiorum et similium, hostias pro Missis et Communionibus. 8a Cum finis huius Residentiae sit praeter curam fabricae ac Domus, res pro fundatione Collegii Cracoviensis eo in loco disponere eamque fundationem quaerere ac promovere, licebit aliquibus ex hac Residentia, iuxta Superioris eius directionem, ad varia loca excurrere ob hunc finem. 9a Si aliquae devotae ex iis, quae iam in templo S. Barbarae Sacramenta frequentant, vellent ad Oratorium S. Petri huius rei gratia se totaliter transferre, propter bonum pacis non admittantur. In hac tamen ordinatione non comprehenditur Illustrissima Ducissa Curlandiae, nec aliae, si quae semel vel bis per annum vellent alicuius necessitatis causa, extraordinarie alicui e Patribus huius Residentiae confiteri et ibi communicare. 10a Si propter loci vicinitatem vellent Moniales S. Andreae, cum suorum Superiorum licentia ab aliquo e Patribus huius Residentiae in exercitiis spiritualibus dirigi, vel ei confiteri, aut consilium necessarium spirituale petere, id licebit, dummodo in hoc moderate procedatur et cum aedificatione. lla Licebit Patribus Domus Professae in Domum S. Petri, sicut hactenu3 faciebant, certis anni temporibus pro eorum commoditate ad recreationem venire ibique prandere et coenare suo sumptu. 12a Familia inserviens Domui Profesae, manens tamen in Domo S. Petri, quoad disciplinam domesticam, erit subiecta Superiori huius Residentiae, quoad labores autem sequetur voluntatem P. Praepositi Domus Professae, qui huic suae familiae victum et alia necessaria, praeter habitationem, providebit. 13a Ne praetextu quaerendae huius fundationis aliqui tempus inutiliter terant, aut in colloquiis non necessariis, aut visitationibus superfluis externorum, Superior Residentiae dabit operam, ut Domi omnes utiliter occupentur, otium vitent, solitis devotionis

Annus 1617. 207 exercitiis vacent, denique, quantum fieri potest, ita ordinate in omnibus vivant, quemadmodum nostri solent in numerosis Collegiis. 15a Nostri, Cracoviam venientes, non recipiantur hospitio in domo S. Petri, sed uti hactenus fiebat, vel in Domo professa, vel in Novitiatu. Currus tamen et equi hospitum poterunt in Domo S. Petri esse, quibus tamen, ut etiam famulis vel aurigis, nec fenum nec avenam, nec victum famulis Residentia S. Petri dare debebit. Hucusque Ordinationes de Residentia S. Petri, quae tunc iam coeperat disponi ad Collegium et iam non ad Domum Professam, ut in initio. Erat enim satis longo tempore Residentia ante, apud S. Petrum, quando videlicet Rex cum aula manebat Cracoviae. Tunc enim et Confessarius et Concionator Regius et insuper Reginae Confessarius, omnes cum suis sociis nonnullisque aliis nostris, qni ad fabricam templi attendebant, hoc in loco residebant, et Residentiae Superiorem agebat P. Petrus Scarga. Sed tunc Residentia erat in ordine ad Domum Professam. Inveni autem has ordinationes inter varias litteras manu P. Nicolai Lancicii scriptas, cum enim iam in Martio Roma rediisset, uti supra annotavimus, facile sub hoc tempus R. P. Provincialis Cracovia evocari potuit. Admissi ad vota Coadiutorum Formatorum Spiritualium P. Simon Ka_ czorowski, P. Martinus Kraiewski, P. Stephanus Wagrowski, 21a Maii, in templo S. Barbarae, celebrante R. P. Stanislao Gawronski Provinciali. P. Ioannes Baptista Machiadus in Iapone, dum poenitentis confessionem excipit, capitur et, 22a huius mensis, eo quod Christi fidem contra publica edictorum imperia promoveret, capite truncatur, de quo fit mentio in vita P. Caroli Spinolae cap. 13. Erat is natione Portugalensis, valde devotus Religiosus et insignis Concionator. Non statim, sed tertio primum ictu, caput illi amputatum. Habebat et carceris et Martyrii socium P. Petrum ab Ascensione, Ordinis S. Francisci. Dum utrisque mortis nuncium fuisset allatum, ita secum sunt collocuti. Tres, inquit P. Machiadus, dies in vita laetissimos habui. Primum, quo ingressus sum Societatem Iesu; secundum dum ob Christi fidem captus fuissem; tertium hodiernum, qno mihi de morte, ob Christum obeunda significatum est. Respondit P. Franciscus. Haec est gratia Dei, quam a Domino quotidie in Sacro a Dominica Pentecostes ad hodiernam diem (erat autem is feria 2a post festum SS. Trinitatis) petii. Nec mora uterque illa die, praecisis cervicibus, martyrio sunt coronati, prope civitatem Omura dictam. Iuvabat in obsequiis spiritualibus nostrum P. Ioannem Baptistam quidam iuvenis Iaponius, Leo dictus et in seminario nostrorum educatus. Hic dum nullo negotio potuisset manus persecutorum evadere, noluit, sed ferventissime, tam nostro P. Baptistae quam aliis martyribus, obsequia exhibebat et tandem, post aliquot dies, eandem martyrii palmam assecutus est. Mensis Maii eleaemosyna pecuniaria erat florenorum 709. A Magnifico Dno Rudnicki Castellano Siradiensi floreni 500. A Rmo Cuiaviensi floreni Residentia in ordine ad Domum Professam antea erat apud S. Petrnm. Vota trium nostrorum publica. 13. Marty- rium P. Ioannis Baptistae Machiadi Soc. Iesu cum uno ex Ordine S. Fran- cisci. Et cum tertio Iaponio iuvene Leone dicto. Eleaemosyna.

Annus 1617. Liber Patris Theophili Cristeci, Carminum. Liber P. Smiglecii contra Zaboro- wium. 14. Ingressus solemnis in Episco patum Craco- viensem Martini Szys- kowski. Oblatum libellum gratula- torium no- mine So- dalitatis, gratissi me acci- pit. 100. A. R. 1. Bucki floreni 40. A. R. D. Ostrowski floreni 25. Ex mendicatione floreni 25. A reliquis floreni 19. In rebus ea quae data sunt florenis 69 constiterunt, nempe ligna maiora a Magnifico Domino Nicolao Komorowski, siligo a Magnif. D. Wolucki, sal ex Wielicka a Mfco, D. Palatino Cracoviensi et alia minutiora ab aliis. Prodiit mense Iunio Cracoviae liber P. Theophili Cristeci in folio, quo gratulationes continebantur a Divis tutelaribus Cracoviensis Dioecesis, Martino Szyskowski, Episcopatum Cracoviensem ingredienti, nomine Congregationis Beatissimae Virginis Assumptae, factae tali titulo: Divi tutelares Dioecesis Cracoviensis, Illustrissimo Principi D° D° Martino Szyskowski, Dei et Apostolicae sedis gratia, Episcopo Cracoviensi, Duci Severiensi, faustum fortunatumque ad suam sedem ingressum gratulabundi. Sub idem tempus impressus etiam est Cracoviae liber in 4° Patris Martini Smiglecii contra Iacobum Zaborovium, Ministrum Calvinianum, qui librum de Vocatione Ministrorum, Anno 1609 Cracoviae ab eodem Patre editum ac nodum gordium vocatum, refutare tentaverat. Ingressus solemnis Martini Szyskowski in Sedem suam Cracoviensem, 3a Iunii peractus fuit, quo die, dum aliquot Epi-"scopos, Palatinos, Senatores, Praelatos et plurimam nobilitatem, quae ipsum comitata fuerat, epulo splendido exciperet, inter secundas iam mensas comparuerunt septem togati, plerique Sacris initiati, Congregationis Assumptae Sodales, quos pone subsequebantur alii splendidi iuvenes, in grandibus argenteis lancibus, ex quibus serica dependebant, libros Carminum cum frontibus, auro eleganter expolitis, portantes eorum nimirum carminum, quae P. Theophilus Cristecus, ut snpra commemoravimus, composuerat. Ad horum ingressum assurgens Thomas Oborski Episcopus Laodicensis, adiutor perpetuus Episcopi, seu ut dicere solemus Suffraganeus, per id tempus praedictae Assumptae Sodalitatis Praefectus, ad novum Praesulem, qui ex adverso discumbebat, Sodalitatis nomine verba fecit et ad extremum, librum unum, conchyliato serico infectum, obtulit. Perorantem Praesul stans et ipse audivit, quamque illi gratulationum illud munus gratum fuerit, diserta oratione tcstatus

Anuns 1617. 209 est, inter caetera in ea Congregatione et se Sodalem a multis annis fuisse et etiam nunc esse, libenter agnovit, idque sibi honori et magno solatio ducere, quod pro nascente hac Sodalitate, quam nunc in tantam amplitudinem excrevisse vider6t, contra adversariorum impetus strenue aliquando propugnasset. Finita gratulatio, poculo ter ab Episcopo primariis Sodalibus propinato. Deinde inter convivas aliquot centuriae librorum gratulatoriorum dispersae, quos illi avidissime acceptos legebant. Absentibus deinde iidem libri, ut Regi, Reginae, Principi, Primariis Regni Antistitibus et Senatoribus, quo gratulatio latius se effunderet, transmissi. Au idem Martinus Szyskowski, post initam Episcopatus Cracoviensis possessionem, vere voluerit nec ne, scholas Bocietatis Iesu Cracoviam inducere, tam externi quam ex nostris non pauci, post unum vel alterum eius Episcopatus annum, coeperant ambigere. Quia enim Praelati Cracovienses praecipui, tanquam maiori ex parte Academici contra nostros eum accendebant, quia etiam plurimos Academicos Doctores perpetuo in aula sua habebat, a quibus contra nostros varias informationes sinistras accipiebat; quia etiam Nobilitas fere tota Cracoviensis Ducem Georgium Zbarascium, iuratum Societatis nostrae hostem, tanquam aliquod numen colebat eiusque omnia dicta tanquam oracula habebat ac illi, identidem tam privatim quam publice ostendenti, nostras scholas Cracovienses, sine violata libertate Reipublicae, constitui non posse, fidem habebat et a nostris scholis exemplo Ducis alienissima erat: ideo etiam Episcopus ab illo primo fervore, quo Regi pollicitus erat, se primo sui Episcopatus anno scholas nostras Cracoviam inducturum, multum remisit. Accesserat hoc anno eius a nobis alienatio statim post initum Episcopatum. Postularat pro suo nepote Abbatiam Tinecensem a Rege Serenissimo. Hanc illi fortiter Rex negavit Eam ergo negationem, opera nostrorum a Rege profectam, vel omnino sibi persuaserat, vel se ita sentire, ut aliquam causam iustam offensionis contra nos se habere ostenderet praeferebat. Accedit et illud, quod licet dum Episcopum Luceoriensem et Plocensem postea ageret, nostrorum opera ir Wielewicki, Histor. Diarii III. 27 Idem li- ber gra- tulatorius multis di- stributus. 15. Dubium variorum, an Marti- nus Szys- kowski Episco- pus vere voluerit scholas nostras inducere Craco- viam. Pro parte negativa rationes.

Amrus 1617. Confessione facienda ordinarie uteretur, factus Episcopus Cracoviensis, et nostros in sua aula non habuerit, cum tamen eius tres Antecessores: Radivilus, Macieiovius, Tylicki habuerint et nostris non confiteretur, nisi aliquando in morbo ac circa mortem. Ex eleaemosynis praeterea, quas plurimas variis Religiosis Cracoviensibus dabat, nostris Cracoviae degentibus, longe minores suppeditabat. Denique quem maxime ex nostris tanquam amicum se colere ostendebat et ad quem plurimas litteras perpetuo dabat, nempe P. Fridericum Szembecum, eundem absentem (ut multi ex nostris amicis referebant) ludibrio variorum exponebat et nihili se eius consilia facere affirmabat. His omnibus addenda duo nonnullis videbantur. Primum quod Joannem Zerzynski, Societatis hominibus infensissimum, ut ex multis, quae cum eo nostris acciderunt, sequentibus annis videre erit, Officialem Cracoviensem constituerit eumque in eodem officio ad mortem usque detinuerit. Alterum quod cum Jacobi Naimani contumeliosissimus contra Societatem liber, titulo responsionis insignitus, Anno Dni. 1623, in Maio editus fuisset, ut suo loco videbimus, et ad instantiam nostrorum Commissarios varios graves: Rm Dm Stanislaum Lubenski Abbatem tunc Tinecensem, R. D. Andream Lukomski Canonicum Cracoviensem Doctorem Theologum, R. D. Martinum Klociński Praepositum Monasterii Canonicorum Regularium ad aedem Corporis, Iuris utriusque Doctorem, constituisset, ut inquirerent de authore huius libelli famosi contra nostros: cum Comissarii strenue in suo munere pergere coepissent, petentibus Academicis ab Episcopo, ut Commissarii in Commissione ulterius non progrederentur, statim Episcopus eorum petitioni annuerit et dilationem Commissionis permiserit, unde postea totum negotium evanuit. Imo idem Jacobus Naiman brevi post Canonicus Cracoviensis factus fuit, sub illud tempus, quo maxime nostros et publice et privatim persequebatur, cuius promotionem nullo negotio ab Episcopo, si voluisset, impediri potuisse, multi arbitrabantur. Haec et alia non pauca multis persuadebant, Martinum Szyskowski, factum Episcopum Cracoviensem, non efficaciter scholas nostras Cracovienses promovere voluisse. Alii

Annus 1617. 211 tamen, contrarium censentes, plurima eius decreta, quibus famosi libelli, contra nos editi, damnabantur, plurimas litteras ad Rectores Academiae in negotio nostrarum scholarum datas, defensiones et privatas et publicas nostrarum scholarum adferebant. Addebant et illud, eum, postquam hoc negotium nostrum ad Tribunal Rotae Romanae devolutum fuisset, circa Annum Dni. 1624, exspectare debuisse necessario, eiusdem Tribunalis sententiam, quae ultima cum litteris exsecutorialibus, cum non nisi post mortem eius venisset, nempe in Maio Anni 1630, ideo non esse mirum, quod haec ab eo ad eum, quem desiderabat finem, deduci non poterant, licet ille quantum in se fuerit, maximopere voluerit deducere. . Nobilis Dominus Paulus Foxius, 5a huius mensis, ius Patronatus, quod habuit in altare SS. Corporis Christi et Sancti Longini, in templo Parochiali Beatissimae Virginis Cracoviensi, resignavit Domui Professae Cracoviensi Societatis Jesu et Congregationi Misericordiae, ad acta Consistorii Leopoliensis. Vide confirmationem eiusdem iuris, Cracoviae factam, ad acta Admodum Reverendi D. Erasmi Kretkowski, Officialis ac Vicarii Generalis Cracoviensis, Anno Dni. 1628, 13a Martii, per Gasparum Rezlerum, cuius mater etiam filia fuit Foxii ac proinde ad eundem eius ius praedictum pertinebat. Post susceptam Episcopatus possessionem, Martinus Szyskowski non omisit suam nostris variis occasionibus benevolentiam declarare, nam et 6a huius mensis ad aedem S. Petri sumus ab eo prandio excepti et postea, 9a eiusdem, in Refectorio Domas S. Barbare nobiscum prandium sumpsit, cui etiam Domui circa hoc tempus 100 florenorum eleaemosynam miserat. Janussius Dux Ostrogiae Castellanus Cracoviensis *), nulla prole suscepta post duplex matrimonium, tertiam uxorem duxerat, filiam Dni Tarło. Haec quatuor vicibus passa abortum, dum in quinto partu gravissime laboraret, et iam duodecim fere horis sensus expers, mortua ac deposita haberetnr, R. D. Tarlo Canonicus Cracoviensis, eius frater, dum coram Imagine B. Stanislai Kostka, infantem Christum in ulnas excipientis, pro sorore in Pro parie affirma- tiva. Jus Patronatus in altare quoddam apud D. Virginem nostris resignatur. Ostendit nostris Episcopus Cracoviensissuam benevo- lentiam. 16. R. D. Tarlo Canonicus Cracoviensis, votum facit pro *) Munns hoc, post mortem Severini Boner, anno 1592 adeptus est, eoque us que ad annum 1620, quo diem obiit supremum, fungebatur.

Annus 1617. Ducissa Ostrogien- si, sua so- rore, in partu la- borante, felici suc- cessu. Idque persolvit. Solemni- tas apud S. Pe- trum. Eleaemosyna. Anniversarium Petri Tylicki. Festum S. Ignatii cum 40 horarum supplica- tione. EleaemosynaJulii. preces effunditur, aspicit clare eam effigiem Beatissimae Virginis, quae in sacelio Congregationis Assumptae erat exposita. Iam enim pridem praedictus Praelatus nomen huius Sodalitati dederat. Hic ille nova fiducia repletus, orans pro felici partu, votum simul nuncupat, apparatum sacrum, in quo sacrificare apud aegram Ducissam solebat, sacello Sodalitatis Assumptae Beatissimae Virginis se donaturum. Quarta horae pars a voto nuncupato vix elabitur, cum matre incolumi manente, infans in lucem prodit, ipso S. Joannis Baptistae pervigilio, seu 23a Junii, summo omnium ac inprimis parentum gaudio. Persoluta vota, tam ea quae R. D. Tarlo fecerat, quam aiia non pauca, ab ipsa matre et ab aliis ante facta. Non diu tamen post, infans morte sublatus erat, Deo ordinarie immiscente laetis tristia et aspera. Ex simili voto tunc donata sacello Sodalitatis lampas argentea. In festo SS. Petri et Pauli Apostolorum in novo templo eorundem, consueta solemnitas peracta est, maximo concursu. In aedibus ibidem nostris, ab Episcopo omnes nostri cum nonnullis aliis hospitibus, prandio excepti sumus, ipso nobiscum prandente. Data nobis per hunc mensem eleaemosyna in pecunia florenorum 148. Ab Illustrissimo Episeopo floreni 100, a Palatino floreni 30. A variis aliis floreni 18. Res submissae florenis 55 aestimatae, nempe a Palatino Cracoviensi butyri vasa 10 et caseorum sexagenae 10. A Domino Magno Oeconomo vas butyri et una sexagena caseorum. A D° Rozen similiter vas butyri et casei 30. A Domino Amando siligo florenis... et a reliquis alia minutiora. Anniversarium diem obitus Petri Tylicki solemniter in templo Cathedrali, 13a huius mensis, Praelati obibant, quos etiam alii non pauci in reliquis templis sunt secuti. Occasione eius, impressus erat liber P. Friderici Szembek, continens varias virtutes et accuratam ad mortem praeparationem eiusdem mortui Episcopi, de quo libro multa in Januario huius anni retulimus, in eo enim mense praedictum libellum posuimus, eo quod de certo mense, quo fuerat impressus, nihil constaret. Festum S. Patris Nostri Ignatii, ultima Julii, admodum solemni ritu est celebratum. Oratio 40 horarum ob avertenda a Turcis et Tartaris imminentia pericula, pridie coepta, hac die est finita. Tota nocte, clausis portis, a nostris ternis ac ternis sibi succedentibus, Oratio continuabatur. Exornarunt eam supplicationem suis Processionibus Canonici Regulares Casimirienses, PP. Bernardini, Sodales Confraternitatis S. Marci et alii. Variae tabulae votivae ad imaginem S. Patris sunt affixae, ob varia per eius intercessionem accepta beneficia. Eleaemosynam per hunc mensem accepimus pecuniariam florenorum 239. A. R. D. Taranowski floreni 130. A Palatino Cracoviensi floreni 28. A Rmo Dno Suffraganeo Plocensi floreni 15. A DDnis Porembsciis floreni 10. Pro piscibus collecti floreni 15. Ab aliis variis floreni 40. Res submissae

Annus 1617. 213 constiterunt florenis 51. A D. Palatino Lublinensi*) vas vini. A Domino Magno Oeconomo butyri vasa 4, caseorum sexagenae duae. Ab aliis reliqua minutiora. Ipsis Kalendis Augusti prodiit liber impressus Ingolstadii P. Jacobi Gretseri contra Monita privata Hieronymi Zahorowski, tali titulo: Jacobi Gretseri Societatis Jesu Theologi, contra famosum libellum, cuius inscriptio est: Monita privata Societatis Jesu, libri tres apologetici. Primus ipsa Monita examinat. Secundus testimonia illustrium virorum contra Societatem discutit. Tertius docet, quid illustrissimi Praesules ac Proceres de Monitis eorumque auctore sentiant. Ad Rmum et Illustrissimum D. Martinum Szyskowski Episcopum Cracoviensem. Et quidem in prima huius libri pagina per errorem videtur positum, quod hic liber impressus sit Anno 1618. Nam quod Anno 1617 sit editus, testatur tum ipsa epistola dedicatoria, tum facultas R. P. Melchioris Hartelli Societatis Jesu, per Germaniam Superiorem Provincialis, ad imprimendum eundem librum, utrumque enim hoc Anno praedicto factum est, non anno 1618. Multum vero Provincia nostra R. P. Gretsero hoc nomine obligata est, quod tantum laborem pro ea susceperit, et tam efficaciter vanitatem Monitoris confutarit, ut illi perpetuum silentium imposuerit. Quia enim ad ista monita edenda, magnam suam operam contulisse Georgium Ducem Zbarascium communis in Polonia fama erat, nec debilibus nixa fundamentis; ideo nostris in Polonia tanta mendacia, quanta monita continebant, ita exagitare, sicuti res postulabat, vix tutum erat, ob Ducis Zbarascii summam tunc in toto Poloniae Regno authoritatem. Valde ergo opportune hanc Provinciam R. P. Gretserus, tot libris iisque doctissimis et solidissimis editis celeberrimus, susceperat totamque hanc Provinciam nostram mirifice sibi obstrinxerat. Circa casus reservatos, 4a huius mensis, Ordinatio per Provincias data, talibus verbis: Ne, quod in remedium animarum in Societate saiubriter institutum est, ex minus bona intelligentia in perniciem cedat, re diligenter 17. P. Jacobi Gretseri Iiber contra monita privata. Quam multum Provincia Poloniae ei debeat ob eius scriptum. 18. Circa casus reservatos duo *) Gabriel Comes de Teczyn, qui hoc anno diem obiit supremum.

Annus 1617. ordinata a R. P. N. Gonerali. Primitiae R. Starzewski. Eleaemo- syna Au- gusti. Jubilaeum duarum septima- narura. considerata et cum Patribus Assistentibus serio perpensa, visum est nobis in Domino, in instructione circa absolutionem reservatorum § 6. nonnulla, dc quibus dubitari fortasse possit, pro muneris nostri ratione declaranda esse, sicuti de facto declaramus. 1° Facultatem confitendi ac percipiendi absolutionem ab alio Sacerdote etiam externo, cum proprii non suppetit copia, de qua ibi fit mentio, non intelligi iis concessam, qui ut se subducant proprio Sacerdoti iter aggrediuntur, aut iter ingressuri, confessionem de industria differunt, aut quomodolibet in fraudem ea facultate utuntur. 2° Onus et obligationem praesentandi se Superiori, cuius ibi fit mentio, esse obligationem, sine qua Societas nullo modo eam facultatem concedit, ob eamque rem, qui non habet animum eam conditionem acceptandi et adimplendi, ea facultate uti sine privilegio non posse. Quapropter in ipso eius facultatis usu facile contineri acceptationem eius conditionis, qua subditus in re maximi momenti atque ad bonum Societatis maxime conducente illi se obligat etc. Romae 4a Augusti 1617. Mutius Vitellescus. Dominica 13° post Pentecosten, quae in 13am Augusti inciderat, Admodum R. D. Laurentius Starczewski primum Sacrum in nostro templo Deo obtulit illudque cecinit sicuti primas et secundas vesperas. Excepit nostros omnes domi nostrae lauto prandio, nobiscum ipse pransus. Per Augustum mensem dati nobis in pecunia floreni 152, nempe a Comite de Tęczyn Palatino Lublinensi floreni 100. A. Rmo Dno Węzyk Abbate Mogilnensi floreni 40. Ab aliis floreni 12. Nam florenos 200, pro rebus domi venditis, qui in rationibus ponuntur, hic non appono, quia iam in rebus ante acceptis erant positi. Res submissae, nempe: ligna a Dno Borek; duo vasa butyri a Domino Brodowski, unum vas cum sexagena caseorum a D. Stemberg et simul quatuor metretae frumenti ab eodem. Prandia data a Rmo Dno Episcopo et a R. D. Starczewski, et ab aliis alia minutiora, florenis 32 constiterunt. Circa iuitium Septembris promulgatum Jubilaeum pro necessitatibus Christianitatis Cracoviae duabusque septimanis durabat ac nostrorum industriam et labores per omnes quindecim dies egregie exercebat, non sine ingenti animarum fructu et haereticorum conversione, quos in fine huius anni referemus, cum nonnullis aliis, quae etiam extra Jubilaeum erant perfecta. Ineptum jubilaeum haereticorum, hoc anno editum, refu- tant P. Contzen et P. Roestius. Eodem fere tempore circumferebatur, edita in Germania ab haereticis modernis promulgatio, qua secularis annus exsecrandi ipsorum Principis Martini Lutheri et turpissimae eius defectionis a Deo ac Romana Ecclesia (eius . enim initium Anno 1517 Witembergae factum erat) universis solemni laetitia celebrandus indicebatur, hancque ineptissimam laetitiam nomine Jubilaei stolidi homines vocare non erubescebant. Brevi tamen post has eorum ineptias, confutavit R. C. Adamus Cotzen Societatis nostrae, edito librof Jubilum Jubilorum, in quo fuse ostendebat, per istos 100 annos incredibilia eo-

Annus 1617. 215 rum disidia, bella et coniuratas contra se se animorum exacerbationes, quolibet anno per istos centum, vel renovatas velde novo excitatas omniaque ex eorummet historiis fidelissime protulit et quam vanam laetitiae causam habeant, luculenter ostendit. Idem fecit Petrus Roestius, Societatis nostrae. Mortuus Vlissipone, 25a huius mensis, celeberrimus Societatis nostrae Doctor Franciscus Suarez, cuius doctrinae sublimitatem dum tota Christianitas rairatur, simul etiam illud experitur: et doctrinam devotioni et devotionem doctrinae nihil obesse, maxime dum non ob vanam gloriam, sed ob divinam et simul ob commune proximorum bonum aliquis doctrinis occupatur, qualis erat praedictus Pater, de quo multi dubitabant, an doctior an devotior esset. Quia vero in tota Christianitate tanti viri nomen est clarissimum, ideo conveniens, omnino est, ne etiam a nostra historia praetereatur. Eius igitur vitam et acta praeclara breviter perstringamus. Natus est Franciscus Suarez genere nobilis Granatae in Hispania Beatica, 5a Januarii, Anno 1548, vel ut alii numerant 1549. Ingressus decimum septimum aetatis annum, cum iam Salmanticae tertium in iure discendo annum ageret, concionibus devotissimis Patris Joannis Ramirez Societatis nostrae (quibus, ut ipsemet narrabat, quingenti fere Academici permoti, Religiosos varios ordines sunt ingressi) ille etiam permotus, ut ad Societatem admitteretur expetiit. Dumque in eo admittendo variae difficultates in initio se se ostenderent et ipse admissionem, qua precibus qua lachrymis instantissime urgeret, tandem P. Joaunes Suarez, qui tunc Provinciam administrabat, aliorum refragante sententia, ad tyrocinium Societatis eum suscepit, Spiritu Sancto, quod ipse fatebatur postea, impulsus. Nondum exacto Probationis biennio, Philosophiae, voluntate Superiorum, paulo plus quam biennium impendit, et initio nec inter condiscipulos eminere nec mediocris ingenii limites transilire videbatur, unde sui pertaesus, amotionem a studiis a Superioribus postulabat. Verum cum id non impetrasset, consiliis Superiorum acquiescens et totum se studiis tradens, subito lux oborta sopitae mentis erupit in flammam, et egregie proficere coepit. Rector erat sub id tempus Collegii Salmaticensis, rarae Sanctitatis vir, Martinus Guttierrez, tot visionibus divinis et martyrio, ob fidem catholicam suscepto (ob quam in Gallia ab haereticis Anno 1573, 28 Februarii, Anno Soc. 34, occisus est Cardeliaci) illustris. Cuius etiam animam laureola martyrii insignem, Sancta Teresia, dum in Hispania esset, vidit coelo invehi triumphantem. Hic, inquam, tantus vir dicere solebat, huius Fratris opera (in Suarez autem digitum intendebat) a Deo mirum in modum et Ecclesiam illustrandam et Societatem exornandam; quod prophetico spiritu ab illo praedictum, eventus ostendit. Studiis, quibus ediscendis Franciscus dabat operam, finitis, ad docendum est applicatus. Segoviae imprimis Philosophiam docuit. Statim post Theologiam docere iussus, Pintiae eam per aliquot annos docuit. Romam post accitus, per octo annos, magno audientium plausu et fructu; et cogente vi morbi, reversus in Hispaniam, Compluti alios octo, Salmanticae unum 19. Mors R. P. Franeisci Suarez. Ingressus in Socie- tatem. Dum studeret videbatur hebetior et cupiebat amoveri a stu- diis, Sed postea insignis evadit. Prophetia de illo Martini Gruttier- rez. Docet in variia locis Philosophiam et Theo-

Annus 1617. logiam annis 40. Et maxi- me Conimbricae. Fit Do- ctor in Eborensi Academia. Quanta opinio de illo magnorum virorum. 20. Tomi eius operum. Quam pu- ra eius doctrina. annum eandem profitebatur. Tandem Salmantica Conimbricam, a Philippo Secundo Hispaniarum Rege evocatus, ut Primarium Theologiae Professorem in illa Academia ageret. Modis omnibus illum honorem Franciscus effugere conabatur, sed parendum tandem erat et Catholici Regis constantissimae voluntati et nobilissimae Academiae precibus. Accingit se ergo itineri et in eo, in Academia Eborensi solemni ritu Doctoris insignibus inauguratus, venit Conimbricam in eaque benevolentissimis animis ac totius Academiae plausu exceptus, docuit fere in ea 20 annis, doctrinae soliditate, morum gravitate et suavitate, verborum modestia, animi submissione, incredibile dictu quantum attraxerit omnium animos et in sui admirationc defixerit. Vide intomo 1° de Gratia, post mortem eius edito, cui praefixa est eius vita, qualis opinio de illo fuerit Maximorum et Doctissimorum hominum, quorum ibi non pauci recensentur, inter quos etiam sunt: Philippus II. et Philippus III. Reges Hispaniae, et Clemens VIII ac Paulus V. Pontifices Maximi. Docens porro variis in locis fere annis 40, ut ex supra positis manifeste colligitur, edidit in Theologicis ac Philosophicis materiis tomos 24, partim iam editos, partim brevi edendos. 1us De Deo Trino et uno. De Praedestinatione et aliis. 2us De Angelis. 3us De opere 6 dierum. De anima, De creatione primi hominis, De statu innocentiae et casu illius, qui tres tomi respondent lae parti D. Thomae. 4us De ultimo fine hominis; De voluntario; De Bonitate et malitia; De virtutibus et vitiis, seu peccatis. 5us De Legibus, seu de Deo Legislatore. 6us De Gratia, seu de Deo Iustificatore, ubi praemissis variis prolegomenis, de necessitate Gratiae agitur. 7us De Gratia actuali, ubi latissime: De auxiliis, qui tamen tomus est edendus, dum Apostolicae Sedi placuerit. 8us De Gratia, ubi de Gratia habituali et effectibus illius. Hi 5 tomi respondent lae Secundae S. Thomae. 9us De fide spe, charitate. 10us De Religione, de praeceptis illius et vitiis contranis. llus De Religione, ubi de Oratione, Iuramento, Voto. 12us De Statu Religionis in genere. 13us De Statibus Religiosorum in genere et specie, nbi etiam latissime de Societate Jesu. Hi 5 tomi respondent 2ae 2ae Parti D. Thomae. 14us De Incarnatione. 15us De Mysteriis vitae Christi. 16us De Sacramentis in genere: Baptismo, Confirmatione, Eucharistia, Missae Sacrificio. 17us De Poenitentia, Extrema unctione, Purgatorio, Indulgentiis. 18us De Censuris Ecclesiasticis et de Irregularite. Qui tomi 5 respondent. 3ae Parti D. Thomae. 19us Opuscula Theologica varia continet. 20us Defensio Fidei Catholicae adversus Anglicanae sectae errores. 21us Consilia et varias quaestiones continens. 22us Metaphisicae tomus primus. 23us Metaphisicae tomus II. 24us Commentarius in Logicam aliosque Aristotelis libros. Tam multa reliquit optimus Pater ingenii sui monimenta, quam multa in rebus praecipue Theologicis nullum his temporibus reliquisse -scimus et antecedentibus saeculis vix aliquem id effecisse putamus. In tanta vero multitudine summa doctrinae puritas, e puris Sanctorum Patrum et Ecclesiae fontibus hausta, ut in ea (quod de Magno Hilario dicebat

Annus 1617. 217 Hieronymus) possit quilibet inoffenso pede decurrere. Nec Clemens VIII, damnans illam propositionem, qua nonnulli asserebant, licere per litteras aut per internuntium Confessario absenti peccata sacramentaliter confiteri et ab eodem absente absolutionem obtinere, quidquam contra Suarez statuit. Nam hic illud tantum aiebat: licere confessum in absentia Sacerdotis, in extremo mortis articulo, cum moribundus, editis contritionis signis Confessarii copiam postulat et ante eius adventum sensum, aut omnem usum rationis amittit, ab ipso iam praesente absolvi, si de poenitentiae signis ex astantium testimonio constet. Quae propositio valde differt a prima et a nullo unquam Pontificum diplomate condemnata est. Imo ipsemet Clemens VIII, praesente Cardinali Bellarmino et Archiepiscopo Armacano, interrogatus, an moribundus in eventu supra posito absolvi deberet, respondit, Anno 1608, 16a Aprilis, debere, neque se aliter facturum, neque id unquam suo illo vetuisse decreto. Vide Aegidium nostrum, Lovaniensis Academiae Professorem Tom 2. de Sacramentis, De Poenitentia disputatione 7a, ubi fuse haec et alia, hanc materiam concernentia, ostendit. Quod vero librum de Anglicanae sectae erroribus et pseudopolitici et haeretici tantopere insectentur, summa Francisci Suarez est gloria, talibus displicuisse. Certe dum Rex Angliae, ut refertur in vita Suarez, ad Regem Catholicum scripsisset, pestiferam ab Hispano homine prodiisse doctrinam et deteriora in posterum alios ausuros, ni licentiam coerceat, ita respondit Rex Catholicus: Mirari se, quid in eo opere reprehendat, cum satis compertum haberet, nihil ibi adversus Rempublicam aut Reges Principesve legitimos edoceri, nihil a communi Ecclesiae sensu, nihil a recta fide aut sanis moribus alienum, sed certissima fidei dogmata rationum librata ponderibus Patrumque ac Theologorum testimoniis constabilita, pro quibus sciret se et ferro, ubi opus esset et sanguine, promptum paratumque decernere. Hucusque Rex Catholicus, significans aperte, Ecclesiam ab illo criminari, qui illum librum Suarez criminaretur. Dum vero intellexiss.et Suarez, librum hunc suum Londini in foro, iussu haeretici Magistratus, publice concrematum, exsultans laetitia dixit, nihil sibi iucundius aut optatius accidere potuisse, quam si eandem cum libro suo fortunam subiret et fidei dogmata, quae stylo defenderat, vita quoque ac sanguine tueretur. Quod audiens Sebastianus Barradius, alterum illud Collegii Conimbricenensis lumen, illud Ovidianum, nonnihil mutatum, protulit: Sine me liber ibis in ignes. Hei mihi, quod Domino non licet ire tuo etc. accensus nimirum et ipse desiderio martyrii. Iam de virtutibus solidis Francisci Suarez et maxime de animi demissione, de patientia, de mortificatione, tam externa mira sunt, quae in eius vita referuntur, quam vide. De studio orationis, cui erat addictissimus et quam sine ulla distractione peragebat, edoctus sicut in aliis virtutibus ita potissimum in orationis studio, ab illis maxima pietate florentibus viris, Martino Guttierrez et Baltazare Aivarez, vel illud unum sufficiat, quod ipsemet dicere solebat: Si e dnabus altera necessitas imponeretur, vel solitam ritu Wielewicki Histor. Diarii III. 28 Falsum est, Cle- mentem VIII ali- quam eius sententiam prohibuisse. 21. Magnum honorem eonciliant libri eins contra errores An- glicanos. Litteris Regis Angliae,quid Catholi- cns Rex, ratione hu- ius libri, responde- at. 22. Virtutes Francisci Suarez. Studium orationis qnantum in eo.

Annus 1617. Visus in oratione splendore coruscans et a terra elevatus. Devotio erga gmam Vir. ginem et SSmam Eu- chari- stiam. Olysipo- nam disce- dit, Ibidem pie mori- tur. Eius exequiae. 23. Anna Ra- divila Du- cissa Cur- landiae, qua occa- sione, per unum ex nosfcris, ex amicissima nobis, Societatis orandi horam, vel quaesitam tot annorum labore scientiam amittendi, aequiori animo laturum huius, quam illius iacturam. Constat etiam eum, in altissima rerum sublimium contemplatione divina suavitate liquescentem, ita defixum, ut nullo excitantium strepitu ad se rediret, quod non raro ianitor, iuratus eius rei testis, observavit. Qui etiam illud retulit, quod dum eum tunc in suo cubieulo, in profundissima contemplatione absumptum, adiisset, fulgorem solari parera a Christi pendentis effigie recta ad Suarez vultum pectusque se se vibrantem, ipsum vero Suarez duos fere cubitos ab humo sublimem, genibusque plicatis e regione suspensum viderit. De devotione erga Beatissimam Virginem, de qua illam thesim Salmanticae tuebatur, quod omnis gratia in Ecclesia Militante et Triumphante, a Gratia Virginis superetur et de singulari religione erga Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum, vide eius vitam. Ante mortem (visum enim erat Superioribus, ut eura mors scribentem inveniret) Olysiponam discesserat ibique libros de Gratia finiebat. Orta tunc erat tempestas ingens de iure dicendo inter Legatum Pontificium et Senatores Regios, ob quam urbs illa interdicto subiecta erat. Plurimum Franciscus pro vindicando Ecclesiae iure laboravit, quo illi nomine Paulus V per litteras, quae in vita eius ponuntur, magnas egit gratias. Post in morbum incidens, sumptis Ecclesiae Sacramentis, 25a Septembris Anno 1617, Soc. 54, aetatis fere 70, in Domo Professa Olysiponensi moritur devotissime. Parentatum illi, non solum in templo nostro, sed etiam in aliis plurimis, tam Religiosorum Ordinum quam aliis, tanquam communi Parenti amantissimo. Anna Ducissa Curlandiae Alberti Radivili, Magni Ducatus Lituaniae Marsalci coniunx, moritur Cracoviae, 29a huius mensis. Haec cum insignis nostrorum esset Benefactrix et ab illo tempore, quo ab haeresi, nostrorum opera, fuisset abducta, dam videlicet matrimonium cum Alberto Radivilo iniisset, maximam nostris benevolentiam ac beneficentiam declarare non desineret, uno fere ante mortem anno a nobis facta erat alienissima, tali occasione. Manens aliquot annis Cracoviae et hospitium non remotum a Domo S. Barbarae habens, utebatur in Confessionibus ac spirituali directione opera P. Jacobi Mostowski, viri cum aliis multis virtutibus, tum potissimum candore religioso ornatissimi. Hic cum Cracovia discessiset (communis autem erat fama, occultis artibus P. Adamum Makowski apud Superiores effecisse, ut inde discerteret) P. Makowski illi erat a Confessionibus, qui tunc et sub P. Martino Lascio et sub P. Petro Fabricio et aliquanto tempore sub P. Czerniakowski, Domus S. Barbarae agebat Ministrum. Coepit postea nimis frequens conversatio P. Makowski in aula Ducissae*) nonnullis nostris esse suspecta, ideoque a R. P. Provinciali ad Residentiam Crosnensem erat missus, ut in ea Superiorem ageret. Acerbe hunc eius discessum tulit Ducissa *) Primo erat: cum Ducissa, sed alia manu superscriptum est: in aula.

Annus 1617. 219 et datis ad Admodum R. P. Claudium Aquavivam litteris *) effecit, ut iterum Cracoviam rediret eiusque sicut antea Confessarium ageret. Mortuo post P. Claudio, Anno Dni. 1615, uti retulimus, cum P. Makowski a con- versatione aulica, colloquiis nimiis non abstineret etsi apud Ad- modum R. P. Nostrum nonnullosque Patres Romanos, quos sibi plurimis donariis ex succino, acceptis a Ducissa, conciliare non desineret a R. P. Gawronski Provinciali Brestam est missus, anno superiori, invitus, nam multis agebat, ut Cracoviae, si non in aede S. Barbarae, saltem in Domo S. Stephani manere possit et iam res suas omnes ad S. Stephanum trans- tulerat eoque se contulerat. Sed omnino discendendum ilii erat. Eius discessu cognito, irata nobis Ducissa, ab omni coversatione cum nostris abstinuit et, relictis nobis, ad PP. Bernardinos se se tota cum suis transtulit eorumque opera in Confessionibus ac spirituali directione utebatur. Scripserat quidem ad P. Nostrum Mutium Vitellescum, ut iterum illi P. Adamus Makowski restitueretur, sed litterae R. P. Nostri ea de re non nisi post mortem Du- cissae venerunt. Mortua porro Ducissa apud PP. Bernardinos est sepulta, cum tamen pridem obtinuisset apud nos ius sepulturae. Atque ita tantam Benefactricem reddiderat offensam illa amotio Patris. Eodem mense Septembri altera nostra insignis Benefactrix Elisabetha de Lezenice Sieniawska Marsalca Regni in extremum vitae periculum, cum duobus nostris, qui p.enes illam tunc erant, nempe cum P. Nicolao Lencicio et P. Gaspare Krzizanio inciderat, ex quo tamen, mirabili Divino auxilio adiuta, evasit. Manebat Lucae in sua aula (pagus est in Pocucia, 13 fere milliaribus Leopoli distans, ad fluvium Tyram situs). Eo Tartari cum suo Duce Cantimiro, non ita pridem in Regnum irrumpentes, inopinate excurrerant, nihil minus tunc Marsalca cum sua familia exspectante, imo omnes equos, quos in stabulo habuit, tunc famuli eius in campos immiserant. Hos dum Tartari capiunt, ex eorum multitudine colligebant, non paucos esse milites in aula et audientes variorum sclopetorum explosiones, ad aulam propius accedere non sunt ausi. Interim in aula, cum omnia terroribus essent plenissima, instituta erat deliberatio, an ex ea contra hostes institui deberet defensio (offensivum enim bellum, sola tantum aula cum gynaeceo praesente, fieri non potuit) an potius noctu clam migrandum ad sylvulam Facta est postea valde offensa Et a no- stris ad PP. Ber- nardinos sesetrans- tulerit, In quorum templo post mortem est sepulta. 24. Elizabetha Sieniawska, *) Interpunctis notavimus locos in hac pagina manuscripti (518) alio atramento obliteratos, ita ut verba plane sint obscurata.

Annus 1617. Dura ob Tartaros irruentes, in silvaro ultra fluvium se confert, Dum capi- tur, evadit pericu- lum, Sicut et unus no- ster, licet vulnera- tus. Reditque ad aulam Lucen- sem. Eleaemosyna Septembris. ultra Tyram fluvium et ibi tamdiu latendum, quamdiu hostis non abscesserit. In prima sententia longo tempore permanebat Marsalca, sed tandem, dum illi ostenderetur, in tanta paucitate defendentium, posse facile ab hoste aulam, quae tota erat lignea, accendi, mutavit sententiam et noctu cum uno ex nostris ac aliquot famulis et feminis praecipuis, quae penes illara erant (nam alter noster, nempe P. Lancicius, eques Leopolim statim excurrerat, a variis auxilia petiturus pro Marsalca) cymbis per Tyram transvecta, inter arbusta latebat, inter quae plurimos iam, qui ex variis pagis confugerant, invenerat. Ecce tibi, illucescente iam die, Tartari in loco remotiori per Tyram transvecti, irruunt in eos, qui inter arbusta latitabant, plurimos capiunt etiam eos, qui ex familia D. Marsalcae erant et ipsam, iam spoliatam, equo imponunt; ab iis, qui in aula erant relicti, per fluvium interpositum sclopeta explodentibus, nonnullis ex iis occisis, territi, Marsalcam relinquunt et cum plurimis aliis captis abscedunt. Illa ita relicta, devoluta est ad litus fluvii, Divinum auxilium invocans, per intercessionem S. Michaelis. Non remote ab ea stantem R Gasparem Krzizanium, remo se se defendentem, nam penes litus erat, dum Tartarus vulnerat, volens eundem occidere, ille vulnere accepto, in aquas se dat praecipitem et cum magna difficultate, ob debilitatem ex vulnere accepto, tranat fluvium Tyras rapidissimum, sicque manus hostis evasit, putans omnino captam D. Marsalcam. Haec autem penes litus manens, uti diximus, dum ut coeperat, in Deo invocando per intercessionem S. Michaelis perseverat, accurrit ad eam unus ex subditis, cui nomen, ut nonnulli referunt, erat Michael et naviculae impositam, per Tyram transvehit sicque ad suam Lucensem aulam, cum ingenti suorum gaudio, incolumis evasit. Septembre mense eleaemosyna pecuniaria erat florenorum 383. A Comite a T§czyn floreni 100. Pro sale vendito, a R. D. Taranowski donato, floreni 130. A quodam floreni 50. A Palatino Cracoviensi floreni 24. A Magnifica Domina Posnaniensi*) floreni 40. A Vicario Czerminensi**) floreni 11. *) Uxore Joannis Ostrorog, palatini Posnaniensis. **) Czermin, pagus in dioecesi olim Cracoviensi, archidiaconatu Sandecensi, decanatu Mielecensi.

Annus 1617. 221 A reliquis floreni fere 27. Res submissae constiterunt florenis 218. A Domino Brodowski, Notario Lublinensi, tritici metretae 60 et pisorum metretae 4, bos unus. A D. Magno Oeconomo boves 4, verveces 10. A D. Palatino Cracoviensi lignorum decas et eorundem duae decades a D. Thesaurario. Butyrum, casei, pisces, capones, olera, vinum et alia minutiora, florenis 28 sunt aestimata. Annua Commemoratio B. Stanislai Kostka, in 22am Octobris et in Dominicam 23am post Pentecosten inciderat, quae more consueto, cum magna solemnitate est expedita, cum exposita SS. Eucharistia utrisque vesperis et Summo Sacro cantatis, cum duplici in nostro templo Concione, mututina et pomeridiana, quibus tertia in templo parochiali erat addita et cum Reliquiis eiusdem, osculo piorum exceptis. Hoc anno (licet quo mense id fuerit factum, non inveni annotatum) pia virgo Regina Gorsycka, pistrix Cracoviensis, in gravissimum morbum incidit et variis remediis frustra tentatis, ad opem B. Stanislai accurrit, Sacerdotem, qui ad ipsius imaginem in altari sitam, Sacrum pro ipsa celebret rogat. Sacerdos dum ad altare accedit, infirma pene extremam agere spem coepit. Interim vix Sacerdos Sacrum finit, aegra restituta sanitati, ex lecto surgit, per cubiculum, mirantibus omnibus, deambulat, gratias Deo agens, qui per intercessionem B. Stanislai eam sanasset. Appendit post votivam argenteam tabulam ad B. Stanislai imaginem et hoc beneficium hucusque praedicat, non sine devotione singulari erga Beatum. Ultima Octobris, seu in vigilia Sanctorum Omnium, in insula Maioricensi, pie ex hac vita decessit Alphonsus Rodriguez Societatis Jesu, Coadiutor temporalis, divinae sapientiae ac perfectionis extraordinariis privilegiis et revelationibus a Deo exornatus et tam in vita, quam post mortem miraculis clarus, Immaculatae Conceptionis Beatissimae Virginis praeco ferventissimus, molestiarum a daemonibus, et visibiliter et invisibiliter contra se excitatarum, victor imperterritus. Inter plurimas virtutes, quibus excellebai enituit in illo devotissima cum Beatissima Virgine, Sanctis Angelis et reliquis Coelitibus conversatio, ad quos intra diem ac noctem 24 vicibus, iuxta 24 horas, ad orationem consurgebat, nulla eum antecedente diurna fatigatione impediente. Inter caeteras orationes eius erat Officium de Conceptione Immaculatae Beatissimae Virginis, ex quodam antiquo libro deseriptum, quod ille per 40 annos ante mortem et ipse quotidie recitabat et alios, maxime domesticos, ad illud recitandum incitabat. Affirmabat insuper constanter, sibi a Beatissima Virgine revelatum, inter caeteras causas excitatae per S. Ignatium Religionis Societatis Jesu, esse etiam hane, ut eius Immaculatam Conceptionem et lingua et calamo tueretur. Haec eius devotio mirabilibus divinis consolationibus ac revelationibus, visitationibus frequentibus iisque visibilibus, compensabatur. Iniunxerat illi Beatissima Virgo, ut consuetas suas devotiones, nempe Coronam, Litanias, Officium de Conceptione Immaculata, ac 12 Pater noster cum Ave Maria, quae 24 horas diei noctisque refere- 25. Solemni- tas annuae memoriae B. Kost- ka. Regina Gorsycka, patrocinio huius Be- ati. ex morbo desperato convales- cit. 26. Alphon- sius Ro- driguez, devotissi- mus ad Beatissi- rnam Vir- ginem et alios San- ctos, Ob defen- sionem Immacu- latae Con- ceptionis B. Virgi- nis, exci- tatam So- cietatem affirmat.

222 Annus 1617. Jubet eum Bma Virgo scribere devotiones, quas usurpabat, Eleaemo- syna Octo- bris. 27. Instructio de litteris quibus in scribitur: Soli. Eleaemosyna Novembris. Supplica- tio pro Vladislao Principe in Mo- schovia. Missio Scepusiensis ad oppidum Podole- nice, bant, in scripto relinqueret. Erat etiam illa oratiuncula, ab illo frequenter usurpata, quem a Christo se didicisse aiebat: Jesus, Maria, dulcissima mea delectatio. Ego patiar, ego moriar pro vestro amore, sim totus vester et non sim meus. Vide fuse vitam eius copiosissime a variis scriptam, nos hic tantum tanti viri mentionem obiter fecimus. Decessit ex hac vita anno aetatis suae 87, ex quibus fere 50 in Societate consumpsit, nam Ianitoris munus 47 annis obibat. Percepta eleaemosyna hoc mense in pecunia florenorum 284. A R. D. Taranowski et ab aliis, pro sale vendito, floreni 143. A Magnifico D. Zarnowski floreni 60, a Dna Dobroszewska floreni 18. Oollecti pro piscibus floreni 15; a R. D.Bucki floreni 10, ab alio Sacerdote alii 10. Ab aliis variis floreni 27. Res submissae constiterunt florenis 98. A Mfco Dno Capitaneo Sendomiriensi vas vini. A Collegio Homonensi aliud vas vini. A Domino Magno Oeconomo duae decades lignorum. A Domino Dapifero frumentum. Ab aliis alia minutiora. Prodiit, 18a Novembris, Admodum Reverendi P. Nostri Instructio, per Provincias missa, in qua inter caetera illud ostenditur, illarum iitterarum quae inscribuntur illa particula: Soli, non has esse causas, ut aut ad manus Praepositi tutius perveniant, aut ut certius ab eodem legantur, aut ut certiores sint, qui scribunt, de secreto, sed ut servetur hac in re, quod praescribitur § 17 in formula scribendi et § 7 cap. 4, inter Ordinationes Generalium et § 8 Instructionis de moderatione litterarum, quae dantur ad Generalem, quae diligenter sunt servanda. Accepimus per Novembrem eleaemosynae in pecunia florenos 51. A Capitaneo Voinicensi florenos 25. A reliquis variis floreuos 26. In rebus autem percepta 109 florenis sunt aestimata. A Domino Forgacz vini recentis vasa tria. A Domino Borek tritici metretae 10. Ab Abbate Mogilnensi, Tinecensi et a Praeposito Miechoviensi varia frumenta et acervus feni et ab aliis varia minutiora. Quinta Decembris in festo S. Barbarae, quod in feriam 2am post lam Dominicam Adventus inciderat, instituta in nostro templo biduana supplicatio pro felici successu expeditionis Moschoviticae, a Serenissimo Vladislao Principe susceptae. Ternae utroque die Conciones habitae. Ipso die S. Barbarae praeter Sacrum Rorate cantatum, Summum Sacrum a Reverendissimo Suffraganeo Thoma Oborski cantabatur. Magna frequentia utroque die Sacramenta usurpantium et in oratione perseverantium. Sub idem tempus missi ex Domo S. Barbarae duo nostri Sacerdotes ad oppidum Podolinicense*) mortuo eius parocho, rogatu Perillustris D. Stanislai Lubomirski, totius districtus Scepusiensis Praefecti. Praeter tredecim enim oppida huius Praefecturae sunt illae duae praecipuae, Lubovlensis et Podolinicensis. Et quidem Podolinicum oppidum, muro cinctum et arce egregia munitum, dotale ferunt fuissse B. Cunegundis Virginis, Coniugis Bole- *) Podoliniec, in Archidiaconatu Sandecensi, decanatu Novoforensi.

Annus 1617. 223 slai Pudici, Poloniae Principis. Gloriantur enim oppidani immunitatibus, ab ea concessis, quarum etiam ostendunt scripturas. Praeterea per eandem B. Cunegundem ab omnipotenti Deo impetratam praedicant hanc oppido gratiam, ut cum antea crebris obnoxium esset incendiis, post aeceptam ab ipsa, incendii occasione, scripturam, a ducentis iam et amplius annis, si quando incendium exoritur, vel facile extinguitur, vel certe non ultra eam domum, in qua urtum est, procedit, quod sane in oppido, omnia aedificia habente lignea, exceptis templo, arce et muro circa illud, magna est dignum admiratione. Ad hoc ergo oppidum nostri duo Sacerdotes missi, ut unus Polonicis, Germanicis alter, qua Concionibus habendis, qua Confessionibus audiendis aliisque consuetis nostrae Societati muniis, operam darent, quod et egregie praestiterunt maximo cum fructu. Cum enim totum fere Scepusium, ob incolas vix non omnes Germanos, haeresi tam Luterana quam Calviniana sit infectum, ideo etiam Podoliuici, ubi pridem coepit Catholicissimus induci, qui ex baeresi non ita pridem erant conversi, ita rudes erant, ut ea quae in Catechismo ac pro Concione a nostris proferebantur, tanquam nova et nunquam audita cum admiratione, motu animorum et multi etiam cum lachrymis exciperent. Promulgato Jubilaeo primarii quique et ex vulgo plurimi totius vitae confessiones instituerunt. Unde varia bona secnta, ut librorum haereticorum exustio, male partorum vel acceptorum restitutio. Multis etiam abusibus, tam publicis, quam privatis, itum obviam. Catechismus singulis diebus festis ac Dominicis dum explicaretur, non ab incolis tantum, sed etiam ab advenis diligentissime excipiebatur, imo eius explicationi tres quatuorve e vicinia Pscudoministri interfuisse conspecti. Cognito die, quo nostris inde Cracoviam redeundum erat, ex communi oppidanorum consilio, duo ex primoribus electi, qui nostros honoris causa Cracoviam deducerent et a Praefecto Scepusii ac simul a Praeposito Domus S. Barbarae obnixe peterent, ut nostri in eam vineam quam primum remitterentur. In vicinis oppidis, quae sit spes veteris religionis reducendae, illud argumento esse potest, quod ab uno nostrum in itinere, dum Lubovlae concio haberetur, vulgo tales sermones spargebantur: Si tales conciones uno vel altero mense hic fierent, totnm oppidum ad partes Catholicas transiret. Visitatio Domus et templi per R. P. Provincialem 27a huius mensis coepta. Et quidem pro templo ordinatum illud, ut libri templi in quatuordecim capita, iuxta normam ab eo descriptam, distribuerentur. Ut Sanctorum Corpora decentiori modo asservarentur. Ut linea tcmpli supellex augeretur. Sub idem tempus, Sacerdote e sacristia abeunte et aedituo sacristiam non claudente, tres calices a quodam erant ablati et R. P. Provinciali clam redditi, qui, ut nostri inposterum ea in re cautiores sint, non nisi post longas vexationes erant restituti. Vigilia Natalis Domini in diem Dominicam inciderat, seu in Dominicam 4am Adventus. Sacra tunc a nostris de Vigilia habita. Concio pomeridiana ob Confessiones omissa. Festa Natalitia more consueto expedita. Quod fertur fnisse dotale B. Cunegun- dis, Quod e- tiam ab incendiis liberat. Ex laboribus nostrorum Podolini- ci per- actis, Varii frn- ctus. Disceden- tes nostri dedu- cuntur Craco- viam us- que, cum petitione, ut iterum redeant. 28. Circatem- plum va- ria ordi- nantur a R. P. Pro- vinciali. Calices e sacristia sublati et postea redditi,ob cautelam maiorem.

Annus 1617. Eleaemosyna Decembris. Templi eleaemo- syna huius anni. Benefa- ctores qui hoc anno accesse- runt. 29 Chirurgus diu obsti- natus, Conspecto Catechi- smo cum imagini- bus, haere- simabiicit. Visa Be- ata Vir- gine alter et haere- sim abiu- rat et Re- ligionein ingreditur. Percepimus eleaemosynam hoc mense florenorum 684. Nempe ab Episcopo Cracoviensi floreni 125. A Consulibus Cracoviensibus floreni 100. A Patre Rusconio, pro victu familiae solvente (si tamen id computari debet. Nam ea quae vel solvuntur vel venduntur, quia percepta eorum iam autea scripta erat, iterum scribi non debet. Unde etiam nos eiusmodi solutiones praetermittebamus) floreni 100. Ex variis eleaemosynis collecti floreni 166. Pro sale, donato a D. Szembek, floreni 93. A Virgine Langowna floreni 50. A Domino Jordan floreni 10. A R. D, Bucki alii 10. Ab aliis floreni 35. Res submissae aestimatae sunt florenis 125. A D. Magno Oeconomo tritici metretae 43. Ab eodem pisces et capones. A R. D. Archipresbytero feni acervus. A Domino Szyling siligo. A D. Amando 2 vasa butyri. A R. D. Lukomski butyrum ac frumentum. Ab aliis reliqua minutiora. Templi per hunc annum eleaemosyna in pecunia ascendit ad 1394 florenos. Supellex etiam templi aucta calice cum patena argentea deaurato a quadam vidua. Oandelabro magno argenteo; annulo aureo cum rubino. Corona parva argentea deaurata, pro puerulo Jesu in magno altari picto. Casula serici damasceni rubri. Accessernnt hoc anno Benefactores: Generosus D. Petrus Borzykowski, Dominus Ochocki, D. Zaiglis doctor, D. Joannes Wisemberg Consulares. Michael Atolmain mercator cum sua coniuge. Iam ex iis, quae ad certum mensem et diem mensis commode revocari non poterant, sunt inprimis 48 ab haeresi et duo ab schismate Rutheno, nostrorum opera, abducti. Erat inter hos Chirurgus quidam, patria Gedanensis, qui Cracoviae cum virginem Catholicam in matrimonium duxisset, ex familia non infima, pollicitus erat, se etiam Catholicum futurum, sed per 20 annos datam fidem non exsolverat, licet a variis varie sollicitaretur. Tandem Jubilaeo huius anni durante, manus dedit ex levi occasione, ut vis divina clarius ngnosceretur. Dederat Sacerdos noster (qui saepius cum obstinato frustra egerat) adolescenti, Chirurgiam in eadem domo discenti, Catechismum Catholicum, imaginibus depictum. In eum hic eius Magister forte incidit. Quid multia? Is qui de controversiis multa legendo et plurima disputando, vinci non poterat, captum se iconculis ac victum ultro fateri non erubuit, ac peccata PP. Bernardinis, quod eorum Ordini iam dudum familiarior esset, confessus, sacram quoque Synaxim cupide sumpsit, magna gratulatione omnium. Adoleseens nobilis, Calvini seetao adhaerescens, festis Domini Natalitiis, tali viso ad Ecclosiam Catholicam accessit. Nocte quadam vigilanti illi, gravissimae virginis, cultu candido, species palam oblata, quae non verbis sed benevolentissimis simulque gravissimis signis cum illo agens, subito maximum Catholicae Religionis illi indidit desiderium. Quam Beatissimam Virginem esse ratus (nam frequens iili erat consuetudo cum Sodalibus Deiparae Assumptae) intra dies quatuordecim non errori tantum Calvinistico, sed vitae etiam saeculari nuntium remisit, seque Deo in statu religioso dedicavit. Alius item adolescens haereticus, in extremo vitae periculo, accersito nostro

Annus 1617. 225 Reiicit al- ter in ex- tremo morbo haereticos seducto- res. 30. Unus in fi- mo inven- tus, iam fere mori- ens, Sacris procura- tur. Alii duo ex pessimo statu conver8i. Virgo moerore animi op- pressa, 31. Dum post varias cum dae- mone lu- ctas, Sacerdote, aegre ad fidem Catholicam adductus est; sed cum illi Sanctissima Eucharistia in cubiculum deferretur, totus locus illi visus Angelis repletus, qui supplices Eucharistiam, dum illi porrigeretur, adorabant. Hoc viso non solum in fide Catholica plurimum confirmatus, sed etiam in corpore novas sibi additas vires sensit, brevique convaluit, et iam bene valens idem praedicat. Hic est ille iuvenis Chirurgiam exercens, cui Catechismum illum datum supra diximus. Unum opificem, cum socii Lutherani cognovissent, apud nostrum Sacerdotem Lutheranismum eiurasse et Catholica mysteria usurpasse, per speciem solatii (erat enim graviter infirmus) adeunt, et compotationem apud illum exorsi, dcfectionem exprobrant, atque ut iterum ad pristinam insaniam redeat, persuadere conantur, sed constantissime, licet iam animam agens, eorum dicta reiecit et ab hospite Catholico ac Sacerdote nostro superveniente confirmatus, feliciter ad Deum migravit. Multa alia de his, ab haeresibus abductis, possent adferri sed haec sufficiant. Sacerdos ex nostris extra civitatem dum progreditur, incidit in aegrum fimo incubantem, ab omni humana ope ac viribus ita destitutum, ut mortuo similis videretur. Quadraginta annos natus, nunquam Christiana mysteria nsurparat, in sylvis et pecudum pascuis semper versatus ac ab hero in morbo neglectus, Cracoviam, commune miserorum asylum, adrepere tentarat. Procuratus ergo Sacris, postridie animam, Deo ipsum in ultimis miserante, reddidit. Foediori sterquilinio inquinaverant duo magnam vitae partem. Unus ex civili Magistratu, alter amplissimi Coenobii Antistes. Ambobus opportune ante extremum imminentem vitae exitum, totius vitae confessio et seria persuasa poenitentia, quam libenter subierant, maximo suo bono et eorum, quos offenderant, exemplo. Virgo annis viginti maior, in vicino Cracoviae oppido, honesto loco nata, indoleque honestissima, familiari Cracoviae in splendida domo exorsa, epilepsia aliisque morbis diu vexata, operam locatam navare non valens, reculas suas omnes distrahere est coacta. Postquam recuperasset valetudinem, morbis gravior moeror ad sinistra consilia praecipitat, ut non solam se daemoni inter lamenta nonunquam devoverat, sed etiam, ut pignus modicae pecuniae a Judaeo fenerandae haberet, in hospitem domesticam, quae eam in morbo foverat, non leve crimen designarit. Eius criminis autor dum quaeritur, in aliam insontem ancillam coniectum eaque in carcerem compacta. Hinc isti super luctum priorem ex cunscientia prope ad desperationem avita aegritudo. Inter haec dum sola in horto domestico sollicitas in omnem partem versat cogitationes, videndum se illi obiicit in forma viri nobilis impurus daemon. Percontatur, cur ita moesta esset. Vix aperire aerumnas coeperat, dum ille interpellans, omnia sibi nota ait, pecuniam copiosam ad pignus redimendum et ad alias necessitates levandas, si sibi vellit obsequi, pollicetur. Cohorruit virgo et paucis agens gratias, confestim ex loco se se subduxit, infamiam ex stupro formidans. Postridie idem importunus hostis, eadem specie apparens, maioribus promissis onerat moestam, addens, se occultissime eius cubiculum subiturum, ac nemine conscio eius consuetudine Wielewicki, Histor. Diarii III. 29

Annus 1617. Tandem illi assen- titur et pactum init: Opera eo- rum, apud quos ma- nebat, ad no- strum ad- ducitur et liberatur. 32. Alia Chri- sti Cruci- fixi imagi- ne impedi- tur, ne se, ut consti- tuerat, de- mergat. Ex Sodalitate Bmae Virg. Assumptae duorum vocatio ad Societatem notabilis. usurum, dummodo et ipsa secretum teneat ct a Paschati exomologesi (res enim ipsis Maioris hebdomadae diebus agebatur) abstineat. Reiectus tunc etiam daemon, sed cum iterum iterumque redit, easdem machinas admovens, in diem posterum tandem eius voluntati se satisfacturam pollicetur. Interim pater materque familias, suspectam famulae vespertinam in horto moram habere coeperunt eamque accuratius coeperunt examinare. Diu illa tergiversabatur, sed tandem, urgentibus acrius, totum quod erat aperuil Statim hospes cum hospita ad pacta impia rescindenda eam adducunt et post ab hera ad nostrum sacerdotem adducitur. Coram quo dum omnia fatetur et conscientiam suam aperit, iubet noster ut domum redeat, nec quoque domo pedem efferat, sed se cum hera contineat. Adfuit daemon sub vesperam ad condictam horam, ingens puellae taedium iniicit, quod vix superasset, nisi prudens herae vigilantia intereessisset, quae eam variis occupabat et custodiebat, ne quoque elaberetur. Daemon se elusum sentiens, ne impune iniuriam tulisse videretur, saxum tecto domus aemel iterum ac tertio, tanto fragore illisit, ut omnia ruere putarentur. Virgo porro Sacramentis munita et ad animi tranquillitatem reducta, cuiusdam opulenti Sacerdotis commiseratione in fortunis adinta, ad parentes post est remissa. Fuit alia, quae etiam ob moerorem animi, ad flumen, ut se in illud daret praecipitem, pergebat et Crucifixi Christi Imaginem dum praeteriret, Christo se commendaverat. Statim huc illucque discurrens ac se aqnis immergere volens, ubique sibi Christi cruci affixi simulacrum obsistere visa est ac ad sanam mentem regressa, ferali proposito abstinuit. Non deerat, quae polonica sexaginta milliaria pedibus confecit, ut facta apud nostros confessione, pinguem fortunam et flagitiosum otium, cum paupere ac laboriosa deinceps vita in solo peregrino commutaret. Sodalitates civium, tam eorum qui Misericordiae titulo nominantur, quam Beatissimae Virginis Natae, in suis piis institutis et exerciciis diligenter pergunt, magno Civitatis bono. Ex Sodalitate Assumptae Deiparae Virginis sedecim ad varias ordines transiere Religiosos. Ex his duorum ad Societatem nostram vocatio notabilis fuit. Unus dum in Collegio Societatis, quinque vel sex annis humanioribus litteris, non sine ingenti laude, operam navat, nunquam induci potuit, nisi demum hic Cracoviae, ut Sodalitati Beatissimae Virginis nomen daret. Dum exspectat occasionem, ad aliquam Soc. Jesu Academiam, propter Cursum Philosophicum audiendum, proficiscendi, non parum et Sodalitatis institutis et S. Patris Nostri exercitationibus excultus est. A biennio impelli se divinitus ad castra Societatis sentiebat, sed surdas aures ad vocem divinam habuit, quas illi hostis invidus claudebat, novis in dies excogitatis machinis, etiam tum dum asceticis commentationibus vacaret, quae in quintam usque hebdomadam producendae erant. Quanqnam etiam iis finitis non omnis desiit fluctuatio, postea tamen Deus, qui bonum opus coeperat, volentem nolentem victorem tandem sui effecit. Expertus in eo tamen est Director, qua longanimitate in parturienda Deo prole, vivaeiori sit opus. Alter erat adolescens Negotiator, qui consuetudine Sodalium, primo ex

Annus 1618. 227 haeresi ad Ecclesiam, deinde ad cultum Beatissimae Virginis adductus, toto quinquennio laborabat, in sociis haereticis ad fidem Catholicam traducendis. Ex lucro mercaturae decimum quemque nummum Beatissimae Virgini dicabat et certo tempore summam inde collectam, in sacelli ornamenta conferebat. Ad nundinas proficiscens, semper litteras a Praefecto Coetus virginalis accipiebat ad nostros, ne videlicet uspiam iure quasi suo sibi vivere videretur et ut ad Religiosam obedientiam iam assvesceret. In procinctu admissionis ad Tyrocinium Societatis, in variis templis sacrificia vicena septena (quot scilicet annos natus fuerat) datis eleaemosynis, procuravit, ad divinum impetrandum auxilium. Pro mortuis etiam, ut certum numerum Sacrificiorum quidam Sacerdos haberet, debitam ab eo Sacerdote pecuniam condonavit. Domus etiam nostra magna molestia liberata est hoc anno a vicina domo, quae lenonem inquilinum habebat, et in qua singulis noctibus tumultus ciebantur. Vir enim quidam, boni publici, honestatis ac Societatis nostrae amantissimus, eo rem deduxit, ut ille praedictus homo et domo et civitati proscriberetur et illa ipsa domus, ne simile quod in ea fieret, coempta, usibus religiosorum addiceretur. Domus nostra molestia liberata. Annus Oomini 1618. Mutio Vitellesco Praeposito Generali, Stanislao Gawronski et post illi succedente in officio Joanne Argento Praeposito Provinciali. Alberto Czerniakowski Domus S. Barbarae Praeposito. Novem et viginti socios Domus S. Barbarae hoc anno aluit. Sacerdotes octodecim, reliquos domesticis ministeriis destinatos, cum tribus tironibus, qui terni ac terni per vices, hic manere solent. Quia dies Circumcisionis Dominicae in feriam 2am hoc anno inciderat, ideo pro Regni necessitatibus 40 horarum supplicatio, die Dominico precedenti et festo sequenti, fuit instituta et magna hominum frequentia devotioneque peracta. Ternae conciones utroque die habitae et noetu, clausis templi portis, nostri orationem, sibi invicem succedentes, continuarunt. Visitationem R. P. Gawronski Provincialis, 2a huius, inchoavit et circa templum varia ordinaverat, ut videlicet altaria nova, circa quae iam laborabatur, quamprimum perficerentur, ut confessionalia, quae erant circa maius altare ad parietem, alibi collocarentur extra altare et nova aedificarentur; ut subselliorum, quibus feminae utuntur, duo tantum ordines construerentur. Omnia haec post aliquot annos sunt perfeeta, statim enim fieri non poterant. Sub idem etiam tempus Renovatio Votorum peracta est, omnibus renovaturis, etiam a S. Stephano, ad sacellum studiosorum, in quo SS. Missae 1. Numerus nostro- rum. Supplica- tio 40 ho- rarum. Ordinationes R. P. Provincialis circa templum. Votorum Renova- tio.

Annus 1618. Translatio Reliquia- rum S. Hyacinthi, cui et no- striservie- bant. 2. Liber Pa- storis Vi- gilantis P. Bembi. Procon- sules cu- linam Ci- vitatis, in gratiam nostro- rum, in alium lo- cum trans- ferunt. Eleaemo- syna Ja- nuarii. Sacrificium peragente R. P. Provinciali, peracta est, omnes insuper, qui a S. Stephano venerant pro renovatione, Domi nostrae prandio sunt excepti. Ad recens exstructum sacellum transferentes PP. Dominicani Reliquias S. Hyacinthi Patroni Regni, solemnem per forum instituerunt processionem cum omnibus Religiosis ac Oonfraternitatibus, 31a Januarii. Nostri quoque quatuor, casulis induti, cum caeteris Religiosis sarcophagum gestabant. Et cum per templum nostrum Processiones transirent, ossa Sancti ante aram magnam, in ampla mensa pulchre exornata, variisque luminibus et suffitibus instructa, erant deposita; ac brevis exhortatio in laudem S. Hyacinthi ab uno ex nostris, nempe P. Friderico Szembek habita, magna tum Religiosorum tum saecularium omnium, qui frequentissimi intererant, satisfactione. Praeter nostros autem a S. Barbara, etiam ex Domo S. Stephani intererant, qui pignori sacro, qua facibus praeferendis, qua variis aliis modis, inservierunt. Prodiit hoe raense liber P. Matthaei Bembi, Cracoviae impressus, tali titulo: Pastor Vigilans, sive ars regendi animas, ex epistolis postissimum D. Gregorii Magni excerpta, et in eiusdem exemplo Pastoribus omnibus Ecclesiasticis proposita. Per R. P. Matthaeum Bembum Doctorem Theolognm Soc. Jesu. Impressus autem est in officina Andreae Petricovii. Et quia iste liber, ipsis verbis S. Gregorii fere totus constat, ideo maximi eum fecerunt prudentes quique. Ipse etiam Pontifex Maximus Paulus V, quanti eum fecerit, dicemus mense Augusto huius anni. Tunc enim Pontifici oblatus erat. Petitum erat superiori anno a Proconsulibus, ad quos iussu Superiorum missus erat in hoc negotio P. Petrus Kamocki, ut publica Oivitatis culina, e regione domus nostrae penes lanionum officinas sita, alium transferretur in locum. In ea enim et graves iique perpetui fere clamores fiebant, qui nostros, sive vigilantes, sive dormientes, sive etiam orantes, non parum impediebant et ignes satis magni iique quotidiani, non leve incendii periculum Domui nostrae minari videbantur. Non deerant in hac nostra petitione difficultates. Ut tamen Proconsules nostris gratificarentur, culinam praedictam, publico decreto, in nostrorum gratiam, alium in locum transtulerunt, hoc fere mense, Eleaemosyna pecuniaria huius mensis erat florenorum 438. Exlegato M. D. Porębski floreni 270. Ab Illustrissimo D. Wolucki Episcopo Cuiaviensi

Anuus 1618. 228 floreni 100. A D. Palatino Cracoviensi floreni 28. A R. D. Nucerino floreni 10. Ab aliis floreni 30. Res submissae 114 florenis aestimatae. Nempe ab Illustrissimo D. Homanai vini 3 vasa. A D. Magno Oeconomo vas vini. A R. D. Gortaski tunna piscium salitorum. A reliquis alia minutiora. In festo Purificationis Beatissimae Virginis et sequenti die, Oratio 40 horarum in nostro templo erat pro necessitatibus Regni et pro futurorum Comitiorum, quibus 13a huius datum est initium, felici successu. Mortuus in domo S. Stephani, 5a istius mensis, Nicolaus Chelkowski, cum vixisset annos 64 et in Societate 24, quos in officio Adiutorum temporalium manens, egregie in laboribus et aliis variis religiosis exercitiis praeclare consumpsit. Vide plura de eo in S. Stephani Domus Historia. In Comitiis Generalibus Regni, quae 13a huius inchoata erant, varia constituta sunt ex parte Moschoviae, ut inter eam et Regnum per Comissarios certa aliquando pax constituatur; ex parte eorum, qui Valachiam et Moldaviam infestantes, foedera inter Turcarum imperatorem ac Regnum facta violabant; ex parte Kozacorum Nizoviensium, mare Pontus Euxini ingredientium et vicina dominia infestantium; ex parte Compositionis inter Status, quae ad sequentia Comitia dilata est; et ex parte Graecae Religionis, cuius etiam pacificatio in sequentem Regni Generalem conventum est reiecta. Non desunt alia varia statuta, ut patet ex Constitutionibus. Annotarunt aliqui, his primum Comitiis Generalibus factum initium subscriptionis a Marsalco Nuntiorum terrestrium, actis Comitiorum, quod antea non erat et quod postea in sequentibus Comitiis semper usurpatur. Primus autem Marsalcus praedictorum Nunciorum, qui subscripsit, erat Christophorus Wiesiolowski. Multis prudentioribus id displicebat, quia ad tam multa, quae hucusque Nuntii terrestres sibi asscribebant, tali subscriptione approbationem Comitiorum sibi usurpasse praeclare advertebant. In festo S. Valentini Reliquiae S. Valentini Martyris, quas habemus in maiori altari, erant expositae, non quod illius essent S. Valentini, qui 14a Februarii celebratur, sed quia eiusdem esset nominis. Varii hoc varie explicabant, alii in bonam alii in malam partem, sed non novum est in festis Sanctorum eorum exponere Reliquias, qui idem nomen gerebant. Mortuus, 18a huius mensis, Magnificus D. David Gawronski, germanus frater P. Stanislai Gawronski Provincialis, Societatis Nostrae amantissimus, sepultus brevi post in templo S. Stephani. Oratio 40 horarum. Nicolai Chelkowski mors. 3. In Comitiis Generalibus varia constitnta. In iis Marsalci Nun- ciorum subscriptio habuit initium. Reliquiae S. Valen- tini expo- nuntur. Dni Davi- dis Ga- wronski mors.

Annus 1618. Altare no- vum S. I- gnatii. 4. Parisiis Scholae nostrae a- periuntur solemni- ter. Collegium noBtrum fit membrum Academiae Parisien- sis. Lites contranostros avocantur ad Regium con- silium. Oratio triduana. Eleaemo- syna Fe- bruarii. Altare S. Ignatii, elegantis structurae, depictum cum imaginibus S. Xavarii, B. Stanislai Kostka et B. Aloisii, praeter ipsius S. Patris effigiem, a Thoma Dolabella Regio Pictore, collocatum est sub choro parietis, versus templum Parochiale, 22a huius mensis, ubi quondam erat altare S. Crucis. Constitit tota eius structura et pictura ac deauratio florenis 600, e piorum liberalitate collectis. Postularant in Oomitiis generalibus Regni Galliae, Proceres dusdem Regni, tam Ecclesiastici quam saeculares (ut Anno 1615 in Januario annotavimus), ut nostri more antiquo Parisiis docerent. Haec postulatio hoc primum anno, 22a Februarii, suum effectum est sortita, maximo omnium studio. Cum enim Regius Magistratus, Regia potestate munitus, Collegium adiisset et bonarum artium Magistros nomine Regio in scholas introduxisset: atque, de more, campanae pulsu, iam patere Schoias demonstrari iussisset, mirum quantus quamque repente ex omni genere hominum, qui studia tractare solent, ad nostrum Collegium concursus factus fuerit. Haec enim diu exoptata dicendi primordia, sponte sua cohonestarunt, qui tunc Parisiis erant: S. R. E. Cardinales, Nuncii Apostolici, Regni Galliarum Archiepiscopi, Episcopi, Praeiati, Proceres Senatores, Doctores, liberalium artium Patroni ae Professores et demum in tanto numero adolescentes, ut non solum scholas, sed ipsasmet Collegii areas complerent amplissimas. Insuper et hoc Ordines Regni a Rege Galliarum impetrarunt, ut Collegium nostrum Ckremontanum esset Academiae Parisiensis membrum et privilegiis Academiae omnibus frueretur. Atque ut haec omnia robur suum retinerent, omnes causas seu lites, quaeinde nobis ab adversariis intendi possent, omnibus Magistratibus iudicandas Rex interdixit, easque ad se et ad Regium suum consiiium avocavit. Dominica Quinquagesimae, quae in 25am Februarii inciderat, datum initium Orationi triduanae, quae more consueto maxima hominum frequentia ac devotione peracta. Accepimus per hunc mensem eleaemosynae in pecunia florenos 785, A quodam Benefactore, qui sciri nolebat, florenos 500. A Magnifico D. Komorowski florenos 80. A Mfco. D. Tęczyński florenos 50. A Palatina Cracoviensi Firleiowa florenos 50. A D. Montelupi florenos 40. A R. D. Bobola florenos 200. Ab aliis variis floreni 35. Res submissae constabant florenis 81, nempe duo vasa vini a D. Forgacz, ab eodena aceti vas unum.

Annus 1618. 231 Fenum ex Monasterio Tinecensi. Casei, butyrum, lardum et alia esculenta et poculenta minutiora, ab variis. Per Martium et maiorem partem Aprilis in tractum Scepusiensem ex hac Domo missus unus Sacerdos, eique ex Domo probationis adiunctus alter, ubi, ut non sine labore ita nec sine fructu, sunt commorati. Est oppidum Gniasdo nostratibus dictum, in quo omnes fere lingua germanica utuntur. In eo authoritate Praefecti, Poloni viri illustris, ab uno amplius anno, Lutheranis Pseudoministris exaotis, templum ritibns Catholicis restitutum erat datique erant Oatholici sacerdotes, sed pravo exemplo magis destruentes, quam aedificantes. Unus enim praeterquam quod linguae germanicae ignarus fuit, moribus etiam Sacerdote dignis caruit et brevi post oppidum illud reliquit Succesit huic alter, linguae quidem germanicae peritus et eo solum nomine, qnod nihil contra haereses disputaret, apud eos, qui adhuc haeresim intra se fovebant, non ingratus, tamen elapsis aliquot mensibus, ubi se probe ad iter comparavit, praetexens, se metuere ne ab Jesuitis Episcopo proderetur, insciis omnibus in penitiora Hungariae se se proripiens, uxorem duxit et palam haeresim profiteri coepit. Pertaesi cives talium, sacrilegorum potius quam Pastorum, non modicis muneribus Praepositum corrumpere laborabant, ut eis veteres Magistros Lutheranos restitueret, repulsam passi graviter tulerunt. Interea cum nostri adfuissent, eos quasi priorum similes et invitis illis a Praefecto obtrusos, iniquioribus oculis intueri, congressionem refugere, aliena dedecora exprobrare. At nostri, contemptione sui contempta, strenue se se ad labores accingere coeperunt et sementem in terram illam incultam mittere, tum concionibus, bis per hebdomadam, tum privatis congressionibus, viam illis aperire, suspiciones evellere, errores confutare, ita ut neque irasci neque respondere possent contra. Quare primum in concionem venire detrectantes, deinde magno studio concurrebant, et nostros officiis, una cum Podolonicensibus vicinis, apud quos in Decembri anni superioris, nostri, uti diximus, commorabantur, colebant, eosque post, domum redeuntes, ut aliquot hebdomadis apud eos manerent adhuc, non sine lachrymis rogabant, addentes, se ut oves sine pastore et parvulos sine cibo convenienti, imo sine Deo relinqui. Iudex oppidi, apud quem nostri manebant, et coniunx eius senex eaque gravis femina, cum liberis ac pluribus civibus, genua nostrorum complexi, ad fidem Catholicam se se offerebant, et postea ex oppido nostros egredientes, idem Judex, ad lachrymas aiias durus, magno cum fletu deducebat. Certas tamen ob causas nostri tam pia omnium desideria in aliud tempus distulerunt, ut nimirum desideria dilata magis crescerent. Moverant autem Gniasdenees ad talem morum mutationem, tum religiosae vitae in nostris exempla, tum labores, sine ulla spe emolumenti temporalis ab iis suscepti, in procuranda salute proximorum. Nam ad oppidum Podolinicense, quatuor milliaribus inde dissitum, summis cum incommodis itiaeris conferebant se se, et doctrina Christiana quotidiana, Concionibus 5. Missio Scepusi- ensis ad oppidum Gniasdo, In quo post hae- reticos Mi- nistros mali Sa- cerdotes duo annos manse- runt. Nostros dum cives adverte- rent, rati esse similes prioribus, abo- minaotur initio, Sed post labores, conciones et pium exemplum, illos co- lunt Et non sine lachrymis dimit- tnnt, Parati ad fidem ca- tholicam suscipien- dam. Varii fru- ctus in op- pido Po- linicensi.

Annus 1618. Pneri Podolinicen- ses, quam nostrorum observan- tes. Eleaemo- syna Mar- tii. Festum Paschatis. 6. Nobilis quidarn, Dei obli- tus et no- stros ex- osos ha- bens, ad nostrum accurrit e- ique con- fitetur. Et postea Societa- tem sem- per lauda- bat. 7. Miraculosum per Martyres templi nostri auxilium. bis vel ter in hobdomada, nunc alterutra, nunc utraque lingua, germanica ac Polonica habitis, confessionibus excipiendis vacabant, ac simul sanctissimam Eucharistiam Podolinicensibus, festis Paschalibus, distribuebant. Et quidem Podolinicenses ita grati erant nostrorum laborum, ut eorum parvuli, vix verba formare valentes, nostris conspectis, e domibus se se proriperent et illis verbis a parentibus edocti: Salve Pater amantissime, salutarent. Itum et ad alia loca vicina, non sine fructu. Accepimus florenos 200 in pecunia pro eleaemosyna hoc mense, nempe a Serenissimo Rege florenos 100. Ab aliis variis alios 100. In rebus datis, nempe in piscibus a D. Magno Oeconomo, in melle a D. Plazina, et in aliis minutioribus computatis, erant floreni 35. Festum Paschatis, quod in 15am Aprilis inciderat, sicut et alios festos dies antecedentes, Coenae Domini, Parasceves et Sabbathi sancti, consueta devotione peractum. Discesserat P. Sawicki Częstochoviam eoque, 21a huius mensis, pervenerat. Sive ad ilium sive ad aliquem alium ex nostris, qui Częstochoviam venerat, vir quidam primarius ac nobilis (qui ab annis 14 ita divinorum mysteriorum conceperat fastidium, ut ea penitus refugeret, nostrosque etiam exosos habebat) dum ad Deiparae miraculosam effigiem consistit, aliquantulum tandem accedit, quibus iactetur cogitationum fluctibus exponit, consilium, auxilium in futurum tempus implorat et accidens ad genua, vitam omnem accusat, magna tum Sacerdotis nostri, quem poenitens antea nominatim abominabatur, tum aliorum hominum, qui illum noverant, admiratione. Ex eo tempore et perditis sociis, cum quibus versabatur, remisit nuncium et nostrae Societati, quam antea abominabatur, plurimum se se debere publice praedicavit et quantum antea probris in nos, tantum postea laudibus nostrorum resarcire contendebat, magisque se facere aiebat instructionem, a nostris pro vitae emendatione acceptum et reconciliationem eam Deo factam, Sacramento poenitentiae per nostrum administrato, quam multa millia si illi a Rege fuissent data. Festum Reiiquiarum, seu eorum Sanctorum, quorum Reliquiae sacrae in nostro templo habentur, celebratum hoc anno 29a Aprilis, quae in Dominicam 2am post Pascha, inciderat, consueta solemnitate. Cantatum Summum Sacrum a R. Suffraganeo, cantatae ab aliis lae et 2ae vesperae, et octava festi huius a nostris, tam in Sacris quam in Divino Officio, fuit observata. Occasione huius festi subiiciendum hoc loco est, quod hoc anno (licet mensem annotatum non inveni) contigit. Matrona quaedam nobilis, dum iter curru accelerat, sive ex solis vehementi ardore, sive ex concussione, gravissimum per os et nares sanguinis profluvium incurrit. Advocati chirurgi ac medici plurima medicamenta nullo operae pretio adhibent. In humanis igitur auxiliis ope non inventa, ad divina confugit et Deum per variorum Sanctorum intercessionem precatur, ut malum amoveat. Cumque necdum fluxus ille san-

Annus 1616. 233 guinis desineret, venerunt illi in mentem S, Valentinus, S. Xistus, S. Cristina, quorum sacra Ossa in nostro templo asservantur. Statim ergo magnam in spem erecta, eorum intercessionem supplex implorat et subito fluxus sanguinis desiit, vires debilitatas resumit iterque suum prosecuta est. In eiua rei memoriam ad sepulcrum horum Martyrum, accepti beneficii testem, ligneam tabulam cum miraculi delineatione reliquit. Per mensem Aprilem missa eleaemosyna in pecunia floreni 111. A Oastellano Biecensi*) floreni 19. Pro piscibus collecti floreni 15. A R. D. Bucki floreni 10. A R. D. Bobola floreni 8. Reliqui ab aliis, Res acceptae florenis 96 sunt aestimatae. A Mfico. D. Alagi duo vasa vini. A D. Homonai unum vas. Ab aliis duo vasa. A reliquis varia esculenta et poculenta minutiora. Ob iter Romanum, quod P. Matthaeus Bembus Coneionator Regius, mense Maio suscepit, evocatus est Cracovia Varsaviam P. Valentinus Fabricius a Rege, ut interim vices P. Bembi obiret; qui tamen postea in eodem Concionatoris munere ad mortem usque permansit, P. Bembo ad alia destinato. Quia vero cives Cracovienses putabant, post reditum P. Bembi rediturum etiam P. Valentinum ad suam Cathedram, non tantum libenter Regi concesserant P. Valentinum, sed etiam honori sibi ducebant, Concionatorem Parochiae suae tanti fieri a Rege. Quomodo vero postea id tulerint, dum redeunte Roma P. Bembo, P. Valentinus Varsavia non rediret Cracoviam, suo loco dicemus. Venit ergo P. Bembus 23a Cracoviam Varsavia, ubi P. Valentinum iam reliquerat et ex itinere ad Martinum Szyskowski Episcopum Cracoviensem, Uzae diverterat, diligenterque cum eo egerat, nomine Regis, de scholis nostris Cracoviensibus, sed parum effecerat. Nam Episcopus, ab illo fervore primo multum remittens, praetendebat in hoc negotio lente procedendum et non accelerandum. Deinde nondum omnino deposuerat illam alienationem a nostris, per quos arbitrabatur factum, quod eius nepos Abbatiam Tinecensem non haberet Celebris est 25a Maii, vel 23a ut alii scribunt, atrox illa Bohemorum haereticorum audacia, qua in arce Pragensi, violatis omnibus et divinis et humanis legibus, in viros Principes, Regis locum tenentes et iudicia Regia peragere volentes, violentas manus iniecerant et de fenestris egerunt praeeipites. Aprilis e- leaemosy- na. a Romam disceden- ti Patri Bembo in aula suc- cedit P. Valenti- nus Fabri- cius. Colloqui- tur, nomi ne Regis, P. Bembus cum Epi- scopo Cra- coviensi, sed nihil efficit ex parte schola- rum. 8. Eiectionis per fenestras Procerum Catholico- *) Nicolaus Firlei (1616-1618). Wielewicki, Histor. Diarii III. 30

Annus 1618. rum, ab haereticis facta, hi- storia. Comes a Thurn se- ditiosus iu Ferdi- nandum regem. Templum obsigna- tum iussu Caesaris. Hinc oca- sionemtu- multuum arripiunt. Rumores falsos spargunt. 9. Officiales Regii in arcem ve- Rem tanti momenti et toti Christiano orbi notissimam nostraque hac etiam historia dignissimam, breviter perstringamus. Henricus Mathias Comes a Thurn, qui ante plures annos ob seditiones ex Styria pulsus, in Bohemiam commigraverat, vehementer obsistebat electioni et coronationi serenissimi Ferdinandi in Bohemiae regem. In electione praeterea eiusdem in Hungariae regem, interceptae eius erant litterae, quibus omnes Hungaros contra Ferdinandum concitabat. Quia vero conatus eius non illi successerunt, raetuens sibi a Ferdinando, in omnem occasionem turbarum contra illum excitandarum, per Bohemiam invigilabat. Est in veteri urbe Pragensi templum, quod Bethlehem vocant, in quo olim Hus suam haeresim spargerc coeperat, quodque Hussitae usque ad annum Domini 1611 tenuerunt. Factionibus vero, illo ipso tempore contra Rudolphum Imperatorem excitatis (per quas etiam ante litteras Maiestatis seu libertatis Religionis, tales quales volebant, circumdata arce milite armato, extorserant) postea Hussitae cesserunt eo templo Picarditis, qui vix a Calvinistis differunt. Cura vero ius conferendi istius templi ad Imperatorem, tanquam ad Regem Bohemiae pertineat et Catholici nullum templum Parochiale in omnibus tribus Pragensibus eivitatibus haberent, iussu Caesaris clausum hoc templum est et obsignatum, ad ulteriorem suae Maiestatis resolutionem. Interim cum hoc templum obsignatum quidam seditiosi resignassent, citati sunt ad Cancellarium. Hinc orti motus, primum occulti, postea manifesti et conventiculis in Collegio Hussitico, quod Carolinum vocant, a Carolo IV. Fundatore sic dictum, datum initium. Creaverant in seditione contra Rudolphum excitata, cuius fecimus mentionem, Bohemi raagistratum novum 30 virorum, ex baronibus denos, ex equitibus alios denos, ex civibus similiter denos, quos Defensores nominabant. Hunc Magistratum abrogaverat Mathias Imperator, successor Rudolphi et ad ordinarios pristinos regni Officiales, qui se absente regnum gubernarent, omnes redire iusserat. Verum hac occasione coeperunt Defensores reviviscere ac civitates Pragenses in suas partes trahere. Senatus antiquae civitatis cavebat diligenter, ne ea civitas illis se iungeret. Minor etiam civitas diu a suo Capitaneo, Generoso D. Wratislao Iudice Caesareo, in fide Caesaris continebatur, sed authore Georgio Apothecario, qui tunc Consulis officium agebat, 22a Maii, ad eosdem Defensores descivit. Animosiores ergo coeperunt consilia conferre, quomodo citationibus Cancellariae responderent. Spargunt rumorem, Officiales regni ac Locum tenentes custodiam arcis firmasse et auxisse, ut videlicet ad arcem solos Defensores admitterent, excluso omni eorum sateliitio et ut ita nudatos comprehendere et comprehensis cervices praecidere possent. Quod tamen falsissimum fuisse exitus demonstravit, nam cum Defensores audientiam sibi dari in cancellaria postulassent, statim ab Officialibus ac Locum tenentibus erat concessa. Die ergo 25a Maii, cum caeteri Officiales, periculum fortasse odorati, a cancellaria abfuissent, quinque hi soli convenerant: Adamus a Stern-¦ berg Burgravius Supremus Pragensis, quae est prima in Regno Bohemiae

Annus 1618. 235 post Regem dignitas, Guilhelmus Slawata de Rosenberg*) Ds Novodomensis, Jaroslaus de Martinic Borzita D8 Smectnensis**), Matthaeus Leopoldus Popelius de Lobcowic Magnus Crucigerorum Melitensium in Bohemia Prior. Quibus accesit Secretarius Philippus Fabricius***). Defensores autem: Comes a Thurn Leonardus Colona Baro a Fels, Joannes a Bubna, Guilhelmus Popelius de Lobcovic Ds Sinchorsoviensis §), Smierzicki et plures alii, ingenti bene armatorum, de quibus iam sibi ab aliquot diebus prospexerant §§), stipati, arcem ingrediuntur et per palatium in cancellariam intrant. Primumque sibi exhiberi iubent exemplar originale mandati Caesareae citationis. Cum responsum esset, non esse ad manus, D. de Rauporra§§§) in regni Officiales Locumque tenentes acri oratione invectivam instituit et maxime in Slavatam ac Borzitam, perfidiam iis obiiciens contra Defensores et Status Evangelicos, quodque obreptitia mandata contra ipsos a Caesare extorqueant, et quod velint litteras Maiestatis, seu privilegium libertatis de Religione, ipsis a Rudolpho datum, supprimere et quod noluerint Capitulationibus Concordiae inter Evangelicos et Catholicos subscribere, sicut et protestationi ipsorum contra Cancellariam Regni, et id genus alia. Ad haec Dominus Borzita, dum rogaret, ut modestius agerent et meminerint, se esse in tribunali S. C. Maiestatis, Smierzycki illi bis colaphum impegit. Coepit deinde unus, ad hoc subornatus, clamare: An non supradictis de causis haberent omnes pro perturbatoribus communis pacis et patriae et violatoribus privilegiorum hos, et nominatim Slavatam et Borzitam? Acclamatum ab omnibus: Ita, Ita, rursum acclamatum. An non oporteat eiusmodi comprehendi et certa poena plecti? Responsum similiter: Oportere. Hic D. Roupova, conversa oratione ad supremum Regni Burgravium: Tui, inquit, officii fuisset haec omnia praecavisse, at quia scimus, te multitudine suffragiorum superatum et coactum consentire, parcitur tibi hac vice, sicut et Magno Priori Melitensium, quem scimus, his consiliis se non ingessisse. Rogare proinde Status Evangelicos, ut vos duo tantisper ex Cancellaria secedatis. Expavit bonus senex Burgrabius, immotusque ac stupens aliquamdiu fuit, donec Petrus de Snamberg et Gothardus Berka, medium inter se complexi, eduxerunt, frustra rogante D. Borzita, ne se desereret. Idem factum Magno Priori. His duobus ex cancellaria exclusis, instituta iterum acclamatio: An reliquis sint manus iniiciendae? Respondentibus affirmative, protractus est D. Borzita et ad fenestram adductus, frustra et animose reluctans et summis precibus agens et sublatus, per fenestram ex altissimo loco in profundum arcis vallum praecipitatus. Deinde D. Slavata apprehensus, non multum repugnans, sed confessarium sibi concedi niunt quinque, Defenso- res haere- tici cum comitatu armato superve- veniunt, Invectivas in officia- lesinstitu- unt, Monen- tem, ut modestius agantper- cutiunt. 10. Officiales condem- nant. Duos tantum liberant, quos ex cancellaria edu- cunt, Ex fenes- tra ei- iciunt Dnum Bo- rzitam, Dm Slava- *) Kosumberg. **) Smecnensis. ***) Platter. §) Tinchorsoviensis, Horsuvtyn. §§) Comitatu. §§§) Roupova.

Annus 1618. tam et Secretarium. Omnes Deus ser- vavit, licet nonnulli essent iaesi. 11. His peractis, variis raodis rebellionem Defensores stabilire conan- tur Et exercitum conscribunt. Eleaemosyna Maii. petens, sed nihil impetrans, per eandem fenestram deiectus est, ac post hunc tertius, Secretarius Philippus. Putabant haeretici tanto praecipitio statim elidendos ac exspiraturos, sed Deo aliter visum. Nam Secretarius statim ac terrara attigit, se se erexit et appositis ambabus ad aures manibus, fuga salutem quaesivit. D. autem Borzita aegre quidem, tamen se coepit subducere. Solus D. Slavata crure et brachio fracto, prope exanimis, ad aedes uxoris Dni Popelii, Supremi Regni Bohemiae Cancellarii, qui tunc Viennac penes Imperatorem erat, a quodam tubicine Polono Joanne Robacki, deportatus est. Hfc enim miseratus, Catholicos viros ita afflictos, effractis seris, vallum ingressus, cum primum vellet Dm Borzitam iuvare, ab eo rogatus est, ut potius D. Slavatam iuvaret, se iam sibi consulturum, quod et fecit, conscenso enim equo, stipatus bono equitum numero, ad Ducem Bavariae se se contulerat. Pro Dno Slavata uxor postea supplicabat Comiti de Thurn, ut sibi liceret cum eo et cura liberis ad sua bona se conferre. Sed vix aliquid impetratura, aliunde ei succurendum erat. His peractis, Defensores omnibus Regni Officialibus et Locum tenentibus magistratum abrogarunt, Capitaneum et Praesidiarios arcis Pragensis sibi iurare fidelitatem coegerunt, a Senatoribus etiam omnium trium Civitatum Pragensium: Antiquae, Novae et Minoris, non verbo tantum, seo etiam scripto, maiori sigillo senatorio obsignato, fidem sibi obligari voluerunt; nomina eorum, qui factioni eorum non adhaeserant, in scripto sibi dari iusserunt, quorum non paucos incarceraverunt. Inter hos erat in aula Caesaris Iuris consultus Clarissimus Doctor Bonzonius, quem apud Capucinos inventum, eo enim confugerat, in carcerem Minoris Pragae coniecerunt. Sequenti post die, sive is 26 sive 24 huius mensis fuerit, in arcem Pragensem convenerunt ac in loco iudiciorum terrestrium, flexis genibus, Picarditica sen Calvinistica cantione decantata, sublatis in altum duobus digitis, coniurationem, quam pridem conceperant, confirmarunt. Et ibidem bellicum Magistratum crearunt. Comitem a Thurn Supremum militiae Praefectum; Dominum de Fels Marsalcum Campi; Dominum de Bubna Vigiliarum Magistrum. Dm Raplerz Castrorum Metatorem. Statim etiam coeperunt militem conscribere ad primum auctoramentum, in singulos milites singulos aureos hungaricos distribuentes, suppeditante pecuniam Dno Smierzycki, cui parens, recens mor tuus, praeter bona haereditaria ingentem pecuniae vim dicebatur reliquisse. Hucusque tragoedia Bohemica, in qua plus quam sexcenta laesae Maiestatis crimina, ab haereticis rebellibus sunt patrata, quam alii 23a Maii alii 25a contigisse scribunt. Eleaemosyna Maii pecuniaria ad florenos 244 ascendit, nempe ab Episcopo Cuiaviensi floreni 100. A D. Blazeiowa demortua floreni 100. A D. Wisniowska floreni 10. A R. D. Stanislao ex T§czynek floreni 10. A reliquiis aliis floreni 24. Res submissae constiterunt florenis 65, nempe duo vasa vini a Generoso D. Pechi. A Magnifica D. Gawronska triticum. A D. Dobroszewski siligo, ab aliis butyrum, casei et reliqua victualia minutiora.

Annus 1618. 237 Postquam initio Maii P. Valentinns Fabricius discessisset Varsaviam, pro illo, diebus Dominicis ac solemnioribus concionabatur ordinarie P. Andreas Brzozoviensis, qui etiam nostros hospites, aliunde venientes, maxime eos, qui cum laude aliis in locis concionatorum munus obibant, ad Cathedram Beatissimae Virginis invitabat, sicuti tertia Junii, quae in Dominicam Pentecostes inciderat, invitarat P. Matthaeum Bembum Concionatorem Regium, qui Varsavia Romam pergens, venerat et postea, 6a eiusdem mensis, iter Romanum ingressus est. Eadem tertia Junii in nostro S. Barbarae templo Oratio triduana pro Regni necessitatibus erat instituta ternaeque conciones singulis diebus habebantur et eorum ultima in conclusione habita fuit a R. D. Sebastiano Nucerino Canonico Scarbimiriensi. Post tot divina et humana iura violata per haereticos Bohemos et post tantas iniurias Catholicis illatas, nullum dubium erat, eos contra nostros suam rabiem declaraturos. Itaque non diu sunt morati. Nona enim huius mensis Ordines Bohemici, haeresi infecti et Imperatori rebelles, in arce Pragensi conventu facto, Societatem ex Regno Bohemiae proscripserunt et quinque Collegia (totidem enim in hoc Regno habuimus) non auditis nobis, uno fere temporis momento nobis eripuerunt, omnesque nostros e Regno exsulare iusserunt. Venit Societas in Bohemiam Anno 1555, a Ferdinando I. Romanorum Bohemorumque Rege vocata et fundata, a Statibus Regni recepta. Ferdinandus enim praedictus eam Pragae collocavit, Collegium erexit, Academiam instituit. Idem Collegium Mathias Imperator novis privilegiis et redditibus amplificavit et Academiam perfecit. Glacii Rudolphus Imperator novum Collegium nostris fundavit. Crumlovii, Novaedomi, Comotovii, Proceres Bohemiae Rosenses et Popelii Collegia erexerunt. Omnia haec aureis bullis (supremum est privilegiorum genus) roborata et in tabulas Regni, quod ius sacrosanctum semper et inviolatum Bohemis fuit, relata fuerunt. His omnibus conculcatis, nullo iuris processu servato, nulla dicta causa, nobis prorsus inauditis, in ipso furentis populi tumultu, in ipsa Statuum seditione et praecipiti Regni universi defectione, quando silebant iura et ubique conclamabatur ad arma, Societas nostra proscripta. Colligit Joannes Argentus in suo de rebus Societatis in Regno Poloniae ad Sigismundum III Regem libello, Cracoviae anno 1620 edito, ea crimina, quae nobis in decreto proscriptionis falso imponunt et quae alia sunt propria Bohemis, alia communia cum aliis. Ex communibus illa sunt: lum Quod publicam pacem perturbemus et Regnum Bohemiae, ex quo illud nostra Societas est ingressa, perpetuis periculis mutationumque vicissitudinibus infestemus. 2um Quod Magnates maxime religione discordes inter se committamus. 3um Quod Magistratus in subditos et hos in Reges armemus. 4um Quod politicis rebus nos ingeramus. 5um Quod nostra crimina in Gallia, Anglia, Hungaria, Transylvania, Venetiis, in Belgio et alibi palam sint P. Valen- tino Fa- bricio in aula con- cionante, Qui nostri in templo parochiali vices eius obibant. Oratio triduana. 12. Proscriptio Socie- tatis in Bohemia. A quibus vocata. et mndata Societas in Bohe- mia et qui eius Col- legia ibi- dem ere- xernnt ac firmissi- mis privi- legiis ro- borarunt. Quae om- nia haere- tici con- culcarunt. 13. Obiecta ab haereticis Bohemis nobis crimina falsa, communia cum aliis.

Annus 1618. Jam pro- pria Bo- hemis. P. Brzozdowski fit Coadiutur Formatus. Solemni- tas S. Pe- tri. Eleaemo- syna Ju- nii. 14. Succedit in Provin- cialem Patri Ga- wronski P. Joan- nes Ar- gentus. Motus in Provincia ob externum Provincialem. detecta. 6um Quod officia publica ex Utraquistarum manibus eripiamus et Catholicis tradamus. 7um Quod administris paucis patriae perfidis filiis, ad interitum ferme deduxerimus. Iam ex iis quae sunt propria ipsis Bohemis, illa nobis sunt obiecta. lum Quod [Jtraquistarum cultum tollamus. 2um Quod templa eorum vel evertamus vel occludamus. 3um Quod Acatholicos ad Catholicam religionem carceribus et aliis machinis pertrahamus. 4um Quod litteras Maiestatis male interpretemur. 5um Quod easdem sine facultate Romani Episcopi dari non potuisse, palam praedicemus ac propterea Regiam auctoritatem in causa religionis extenuemus. 6um Quod Ecclesiae Romanae non obedientes, haereticos appellemus, nuliamque illis fidem servandam doceamus. 7um Quod exemplum Templariorum in insignibus quibusque bonis occupandis imitemur. 8um Quod per confessiones hominum conscientiis, etiam in illicitis dominemur. 9um Quod omnia Regna et mundi terras Romani Pontificis iugo et potestati subiicere collimemus. Haec omnia breviter et efficaciter ab eodem P. Argento, cap. 19. et 20. confutantur, quem vide. Vota Coadiutorum Formatorum Spiritualium emisit publice P. Joannes Brzozdowski in templo nostro, 10a Junii, celebrante P. Alberto Czerniakowski Domus Praeposito. In festo Apostolorum Petri et Pauli exornatum novum templum variis peristromatis ibique solemnitas diei peracta, maximo poenitentium concursu ac a nostris omnibus, apud S. Barbaram manentibus, prandium sumptum. Percepta Junii Eleaemosyna in pecunia erat florenorum 365. A D. Palatina Cracoviensi Firleiowa floreni 100. A D. Sigismundo Gostomski floreni 50. A D. Jarczewski floreni 50. A D. Palatino Cracoviensi floreni 28. Ab Episcopo Cracoviensi floroni 25. Ex mendicatione Patris Brzozdowski floreni 23. Ex quodam legato floreni 30. A R. D. Bucki floreni 10. Ab aliis variis floreni 39. Res datae florenis 109 constiterunt. Ab ipso Palatino Inowlodecensi*) missa frumenta, lacticinia, aromata, florenis 100 sunt aestimata. Reliqua ab aliis. Mensis Julii 7a, venit Joannes Argentus ex Italia Cracoviam (cum iam antea Varsaviae cum P. Vivaldo, Provinciali Lituaniae designato, apud Regem fuisset) et P. Stanislao Gawronski in officio Provincialis Poloniae successit. Varii per Provinciam ob hanc rem erant animorum motus, quod videlicet iterum persuasum fuerit Admodum Reverendo P. Nostro Generali, sive ab ipsis Patribus Italis, sive a nonnullis ex Polonia, nullum esse apud nos, pro isto officio idoneum, et Polonos ac maxime Regem Poloniae, non curare, ut aliquis suae nationis *) Palatinus erat tunc temporis Christophorus Krysiński.

Annus 1618. 239 hoc munus peragat, contentosque fore Italo, et nonnulla alia, partim incerta, partim manifeste falsa pro externo Provinciali adferebantur. Falsum enim inprimis erat et simul non cum mediocri infamia nostrae Provinciae coniunctum, quod nullus esset in hac Provincia praedicto muneri aptus, cum non defuerint multi, non solum pares P. Petro Fabricio et P. Stanislao Gawronski Provincialibus Polonis, qui antecesserant, sed etiam iis in hac re superiores. 2) Quod autem ex Regibus Poloniae, qui externi a ducentis annis iam eliguntur, inferebant Itali, nolle Polonos a suis regi, magna erat imparitas. Quia enim omnes Poloniae Nobiles, sive sint Duces, sive Comites, ratione iuris nobilitatis omnino sunt aequales, ideo curant, ne Rex eorum sit illis par et qui cognationem cum iis habeat, ob varias inconvenientias, quae ex tali paritate et cognatione intercedere possent, ideoque externum deligunt. 3) At haec ratio apud homines Societatis nullum locum debet habere. Iam quod Sigismundus III modernus Rex, cui pridem P. Joannes Argentus erat notus, non contradixerit huic rei, nullius momenti argumentum. Nunquam enim asseruerat, se nolle Provincialem Polonum et sicut ex antecedentibus Polonis erat contentus, ita et ex aliis fuisset. 4) Accedebat et illud, quod ipsimet Itali et nullum ordinarie patiuntur Provincialem nisi Italum et ex ipso P. Joanne Argento, ob eius asperitates aliquas, dicebantur non esse contenti. Grave igitur nostris in hac Provincia videbatur, sibi id imponi, qrod ipsi Itali nolunt tolerare et eum ad se mitti, quem illi ob asperitatem reiiciebant. Non deerant multa alia a variis exposita pro Provinciali Polono, hoc tempore, sed haec sufficiant. Quia enim Admodum R. P. Noster omnino decreverat tunc P. Joannem Argentum Provincialem Poloniae constituere, eundemque Provincialem factum in Provinciam miserat, morem gesserunt nostri, licet id non mediocriter sentirent. 5) Unam tantum obiectionem, quam Itali passim faciebant tunc et nunc etiam facere non desinunt, adhuc adferam et solvam. Quaerentibus, cur externus assignetur nobis Provincialis, obtendunt illi: quia ipsi Poloni eum volunt. At hoc vanissimum et falsissimum est. Nam quod duo vel tres ad Genera- Rationes pro externo Provinciali reiiciuntnr.

Annus 1618. 15. P. Martini Smiglecii mors. Ingressus in Socie- tatem. Labores in Socie- tate in scholis. ralem scribunt, ut Provincialem Italum det, aliis omnibus repugnantibus (communiter enim hoc tempore ita fiebat) nullo modo inferri potest, Provinciam id optare. Et sane in Congregationibus Provincialibus non raro ostendit Provincia communem suum sensum in hac re contrarium. Videbantur ergo Itali quibusdam captionibus uti, ad imponendum nobis Provincialem Italum. enim ex eo, quod duo Itali scribunt ad Generalem, petentes Provincialem Hispanum, pessima est illatio, Italos velle Hispanum Provincialem: ita etiam ex eo, quod duo Poloni a Grenerali petunt Provincialem Italum, valde male infertur ex particulari universalis, quod Poloni eum vellent etc. Mortuns Calissii, de hac Provincia et de Societate optime meritus, Martinus Smiglecius Societatis nostrae, 26a Julii. Ad cuius mortis accelerationem non postrema causa fuit error infirmarii, qui cum in maiori dosi evacuans medicamentum dedisset, in summam debilitatem bonum Patrem induxit, ex qua aliquot mensibus decumbens, iuvari non potuit et tandem ad extrema deductus est. Erat natione Ruthenus, Patria Leopoliensis. Adolescens Romae Societatem nostram amplexus est, Anno Dni. 1581. Studuit, ante ingressum, Pultoviae in Masovia humanioribus litteris usque ad Rhetoricam et Dialecticam. Post ingressum audivit Romae Philosophiam et Theologiae Scholasticae duos fere annos. An Mediolani, ubi postea morabatur, reliquos duos annos perfecerit, non constat. Remissus in Poloniam circa Annum Dni. 1588, ob insigne ingenium ac iudicium, Vilnae ad legendam Philosophiam est applicatus, quam maxima cum laude et omnium satisfactione profitebatur. Absoluto cursu Philosophico, Theologiam Scholasticam in eadem Vilnensi Academia per octo fere annos legit, summo cum applausu, tumque et Doctor Theologiae creatus erat, et 4 Votorum Professus factus. Adhibitus deinde ad gubernationem, Rectorem Colliegiorum: Paltoviensis, Posnaniensis, Calissiensis egit et postea Praepositus Domus S. Barbarae erat, ab Anno Dni. 1609 ad 1611, uti supra annotavimus. Post Calissii, ubi morabatur, totum se variis libris scribendis contra Arrianos dederat, contra quos etiam antea, dum Vilnae moraretur, non pauca scripsit,

Annus 1618. 241 quamquam et in aliis materiis non pauea scripserit, tam polonice quam latine. Et quidem polonici libri, ab eo editi hi sunt. lus De Divinitate aeterna filii Dei, in quo refutabat Socinum, qui contra P. Jacobi Vuieci librum scripserat. 2us Disputationem Novogrodensem, contra Arrianos susceptam, continens. 3us De usura et de tribus praecipuis contractibus, nempe de Venditione cum pacto retrovendendi, de Censibus et de contractu Societatis. 4US Absurda Pseudosynodi Torunensis, in qua Calvinistae cum Lutheranis concordiam tentabant et alia varia constituere volebant, complectitur. 5US De uno visibili capite Ecclesiae Dei, qui liber post susceptam cum Pseudoministris Calvinistis *), de Primatu Petri et Pontificis Maximi, scriptus erat. Hi libri omnes editi erant primo Vilnae variis temporibus, ab Anno Domini 1595 ad 1600. Iam latinos libros contra varios haereticos et maxime contra Arrianos hos edidit. lum De Zachariae Prophetae pro Divinitate Christi testimonio, contra Socinum, Vilnae Anno 1596. 2um Nova monstra novi Arrianismi. Nissae 1612. 3um Verbum Caro factum, seu de Divina verbi Incarnati natura, contra novorum Arrianorum errores, Cracoviae 1613. 4um Nodum Gordium, seu de vocatione Ministrorum, Cracoviae 1609. 5um Refutationem vanae dissolutionis Nodi Gordii, contra Joannem Volhelium Ministrum Arrianum, Cracoviae 1614. 6um De erroribus novorum Arrianorum libri duo, contra Valentinum Smalcium, Anno 1615, Cracoviae. 7um De Christo vero et naturali Dei filio, adversus Smalcium et responsio ad refutationem 100 errorum, Smalcio obiectorum, Cracoviae 1615. 8um De Baptismo adversus Hieronymum Mascoronium Arrianum, liber unus, Cracoviae 1615. 9um De Ordinatione Sacerdotum in Ecclesia Romana, contra Jacobum Zaborovium Calvinianum Ministrum, Cracoviae 1617. 10um Selectarum disputationurn in Organum Aristotelis Tomum lum, Ingolstadii, Anno 1618, editum. llum Earundem disputationum, tomum 2um, ea quae ad 2am et 3am operationem pertinent comprehendentem, Ingolstadii 1618, eodem videlicet anno, quo mortuus est. Reliqua eius Philosophica scripta, quae parabat, Libri ab eo scripti polonici. Libri ab eo editi latini. *) Diaputationem. Wielewicki Histor. Diarii III.

Annus 1618. Festum S. Patris. EleaemosynaJulii. Votorum Renova- tio. 16. Romae P. Bembus librum of- fert Pon- tifici Ma- ximo. 17. Julii Moncinelli varii labores in Societate cum miraculis. Variae cum daemonibus concerta- raors interveniens edere non permisit. Vir erat divinis et humanis scientiis excultissimus, et qui cum doctrina singulare virtutum studium ac morum eximiam suavitatem copulaverat. Mortuus est anno aetatis*). in festo B. Patris Oratio diurna pro Regni necessitatibus in templo nostro peragebatur, quam etiam Novitii ex Domo Probationis ad nos missi, alternis vicibus ad summum altare, superpelliceis induti, toto die continuabant. Concio triplex habita, quarum eam quae in summo Sacro erat, R. D. Sebastianus Nucerinus peregit. Eleaemosyna Julii pecuniaria erat florenorum 105. A Reverendissimo D. Węzik Abbate Mogilnensi floreni 50. A D. Bobrownicki floreni 10. A quodam Sacerdote floreni 10. Ab aliis reliqui. Res perceptae 47 florenis constiterunt, nempe ligna a Domino Magno Oeconomo; frumentum a D. Amando, et minutiora ab aliis. Hoc etiam mense peracta, modo consueto, Renovatio Votorum, licet diem annotatum non inveniam. Venerat Romam P. Matthaeus Bembus, 23a Julii, et postea in Augusto cum Procuratore Generali adiit Paulum Vum Pontificem Maximum eique librum suum Vigilantis Pastoris, post varia prius cum eo dicta, obtulit. (Id enim ut per se faceret, author erat Cardinalis Bellarminus, a quo petierat P. Bembus, ut librum, prius a se lectum, daret vel non daret Pontifici, prout illi videretur. Lecto ergo libro, CardinaJis omnino suasit, ut per se P. Bembus eum offerret). Acceptum librum Pontifex diligenter legit, mirifice probavit et tum Admodum Reverendo P. Nostro Generali, tum postea, dum ad eum iterum venisset, ipsi P. Bembo gratias egit pro eo, ac insuper in Vaticana Bibliotheca praedictum librum asservare iussit. Neapoli in Domo Professa, 14a Augusti, memoria felicis transitus ex hac vita mortali ad illam immortalem Patris Julii Mancinelli Itali. Hic non virtutibus tantum solidis, sed etiam spiritu prophetiae et visionibus plurimis Beatissimae Virginis ac aliorum Sanctorum, et plurimorum miraculorum dono clarissimus, vitam plane apostolicam in Societate duxit. In Oriente Constantinopoli, ac in plurimis Turcico Imperatori subditis locis, postea per Christianitatem in variis civitatibus, oppidis, pagis, laboriosissimis missionibus circa salutem proximorum perpetuo occupabatur. Interim tamen a mortificationibus variis externis (inter quas etiam illa, per quam accensa cerea, ceram ignitam in corpus suum demittere consueverat) non abstinebat. Cum daemonibus, cum quibus illi felicissima proelia erant, varia patiebatur. Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum ac in ea latentem Deum, insatiabili *) Numerus annorum est omissus.

Annus 1618. 243 pietate coluit et bonore. Ita transacta aetate, cum in certa afflictione, a S. Petro Apostolo, qui illi, leoni iusidens, in aere apparuerat, confirmatus esset, in morbum gravem incidit, in quo uno mense ante mortem, Deo permittente, per brachium a daemone raptus, ac in cubiculo varie tractus et agitatus fuit. Recedente post hoste, consuetis Sacramentis et aliis piis orationibus ad mortem se se comparans, ad praemium patientiae, totque laborum, pro Dei gloria susceptorum, ex hac vita transiit, Anno Domini 1618, aetatis suae anno 81, ex quibus in Societate consumpsit annos 61. Conditum eius corpus in loculo plumbeo Neapoli, in templo Domus Professae et ante summum altare sepultum, ut videlicet non tantum secundum animam in coelis, sed etiam secundum corpus in terris proximus esset Domino suo. Mensis Augusti eleaemosyna fuit in pecunia florenorum 403. A D. Catharina Gortaska floreni 300. A R. D. Sebastiano Nucerino floreni 50. Ex quodam legato floreni 16. A Domino Stareaki floreni 13. Ab aliis floreni 24. Res submissae, nempe a D. Szelingowa vas butyri et caseorum sexagena, aliud vas et alia sexagena a D. Gawronska; a D. Dobroszewska duo vasa butyri, pisa, pulli, anseres; a D. Jordanowa vas butyri et duae sexagenae caseorum, et ab aliis alia minutiora, florenis 33 sunt aestimata. Ad instantiam D. Sebastiani Kłosowicz coniugis, non vulgaris nostrae Benefactricis, 2a Septembris, pro felici ad monasterium suae filiae ingressu, votivum Sacrum in nostro templo cantatum et ab omnibus Patribus ad eandem intentionem Sacra dicta ac a Fratribus coronae recitatae. Cantata similiter alia votiva Sacra, non raro hoc anno petentibus variis personis. Eiusdem mensis 3a, datum initium litaniis communibus, variis versiculis et aliquot psalmis, iussu Episcopi adauctis et institutis, tum in aliis primariis templis tum in nostro, ob avertenda pericula, quae a Turcis imminebant. Tali autem modo fiebant. Ante coenam pulsu campanae, tum nostris omnibus, tum populo convocato, pixis cum sanctissima Eucharistia in altari exponebatur cum cantu, snpplicatio deinde cum litaniis fiebat iisque finitis, post sacerdotalem benedictionem, pixis asservabatur. Per duos menses haec oratio qualibet die continuabatur eaque durante, aliae litaniae a nostris non recitabantur. Collecta eleaemosyna per Septembrem in pecunia florenorum 441. A R. D. Taranowski floreni 95. A variis quibusdam floreni 200. A D. Sieniawska floreni 49. A D. Succameraria Posnaniensi floreni 30. A D. Obozny floreni 10. A D. Grochowski floreni 16. A D. Succameraria Cracoviensi floreni 10. Ab aliis variis floreni 28. Res datae 59 florenis aestimatae sunt, nempe tela a Magni Oeconomi coniuge, floreuis 40 constans, et lacticinia ac victualia ab aliis minutiora. Irruperant Scithae in Russiam, circa finem Septembris, et occurrerat eis Supremus militiae Dux Stanislaus Zolkiewski, tiones et denique pia mors ac sepul- tura. Eleaemo- syna Au- gusti. 18. Litaniae quotidia- nae per duos men- ses in no- stro tem- plo, pro amovendis Regni pe- riculis. Eleaemosyna Septembris. 19. Tartaris in fines

Annus 1618. Regni ir- rumpeu- tibus, dum Zolkievius occurrens, defensivo tantum non offen- sivo bello utitur, ac hostes postea Russiam vastant In malam partem varii id explicant, prudentio- res tamen laudant. Festum B. Stanislai. Eleaemosyna 0-ctobris. cum eo, quem habere potuit, exercitu, 28a Septembris, et producta instructa aeie, ob ingentem hostium multitudinem, defensivo tantum pro illa die et non offensivo bello agere constituerat; totaque illa die hostium incursus et impetus varios sustinuit, nulla clade in proprio milite accepta. Hostes ergo nocte sequenti, a conflictu campestri animo abiecto, in ulteriorem Russiam, circa Leopolim et alia loca, summa celeritate sese contulerunt et per medium Octobrem horrendam vastitatem ac depopulationem intulerunt, ingentemque captivorum numerum abduxerunt et impune ex Regno abierunt, cum hominum, iumentorum aliarumque rerum maxima praeda. Quia enim incolae Russiae sciebant, exercitum nostrum contra Tartaros abiisse, ideo valde securi domi manebant, dumque improviso Tartari irruissent, nullo negotio in eorum manus, cum suis omnibus inciderunt. Multi in malam partem hoc factum Stanislai Zolkievii explicabant, quod videlicet a bello offensivo abstinuisset; sed omnes prudentiores plurimum eum laudabant. Longe enim deterius actum fuisset, si et exercitum proprium amisisset et depopulationem non impedivisset. Nec insequi hostem, stupenda celeritate omnia pervadentem et acie amplius decertare nolentem, operae pretium fuit. lllud tamen dicebatur per nostrum exercitum effectum, quod hostis non longo tempore in Regno manserit. Occasione tantae vastitatis illatae, Comitia Regni pro sequenti anno erant inclicta et varia ad defensionem finium Regni constituta. Festum B. Stanislai Kostka, 21a huius mensis, quae in Dominicam 20am post Pentecosten inciderat, eadem solemnitate peractum est, qua superiori anno. Submissa eleaemosyna per Octobrem mensem in pecunia florenorum 250. A R. D. Taranowski floreni 73. A Magnifico D. Zarnowski floreni 52, a Magnifico Palatino Cracoviensi floreni 28, a Parocho de Mstyczow*) floreni 15. Ab Abbate Peplinensi **) floreni 12. A D. Telani floreni 10. A D. Cancellaria Zolkiewska floreni 10. Collecti pro piscibus floreni 17. A reliquis floreni 37. Res in victualibus submissae, florenis 20 sunt aestimatae. *) In Archidiaconatu Cracoviensi, decanatu Xiązcensi. **) PP. Cisterciensium.

Annus 1618. 245 In dedicatione templi nostri, quae fuit 18a Novembris, R. D. Suffraganeus Oborski summum Sacrum et secundas vesperas cecinit et Confirmationis Sacramentum multis contulit. Rediit Roma Cracoviam P. Matthaeus Bembus, 25a huius mensis et praeter eius ac multorum aliorum opinionem, non est iussus amplius ad aulam venire ac munus Concionatoris obire in Regia. Significatum erat R. P. Provinciali nomine Regis, dum adhuc P. Bembus in itinere esset, nolle amplius suam Maiestatem, ut in aula sua esset et velle P. Valentinum Fabricium pro eo Concionatoris Regii munus obire. Intercesserant ante non paucae simultates inter Regem, Reginam, Vladislaum Principem et inter P. Bembum, tum ob Dnum Dinof haereticum, qui illo tempore nondum ad Senatoriam dignitatem evectus, intimus Regis cubicularius manens, plurima pro haereticis obtinebat Hunc enim in aula non esse et cupiebat et eo modo, quo poterat, procurabat P. Bembus. Quae cum Dno Dinof fnissent perspecta, modis omnibus vicissim ille procurabat, ut pro P. Bembo aliquis alius Regius Concionator esset. Dicebantur etiam non raro a P. Bembo ea pro concione, quae Regi et Reginae disciplicebant, ut fit, et simul etiam Principi. Accedebat authoritas P. Bembi, quam multi in aula nimiam putabant esse, eoque nomine apud Regem, Reginam ac Principem exosum enm reddere conabantur. Sed praecipua causa Regiae a P. Bembo alienationis fuit, quod nonnulla cum Summo Pontifice de Regiis negotiis ageret, quae illi Rex non commiserat, imo dicebatur prohibuisse: ne quicquam nomine suo tractaret. Licet enim honorem Regis summopere coram Pontifice P. Bembus tueretur nihilque diceret in contriarum, quia tamen illa egit, quae commissa non erant, ideo Rex offensus fuit. Diligenter Rex apud Pontificem Maximum ante intercesserat pro Rangonio Nuncio Apostolico in Regno Poloniae, cum iam officio defunctus esset et in Italiam rediret, ut in Collegium Cardinalium cooptaretur et iam dicebatur Rex promissum habuisse. Postea ob quosdam respectus Domus Burghesiae, ex qua erat Pontifex et quae nonnulla habebat contra Principem Regii, qui erat tunc Rangonius, omnia sunt dis- Dedicatio nostri. 20. Redeun- tem P. Bembum Roma, noluit Rex saum esse Con- cionato- rem, cer- tas ob causas. 21. Inter Paulum V. Papam et Regem dissensio fuit, quod Rango-

nium ad instan- tiam Re- gis, sicut promise- rat, non fecerit Cardina- lem. 22. Labora- bat P. Argentus, ut ad con- spectum Regis admit- tatur P. Bembus. 246 Annus 1617. sipata, sive auctore Burghesio Cardinali nepote Pontificis, sive alio. Offerebat se Pontifex Regi, ad alium quemlibet, quem nominasset, faciendum Cardinalem, modo non Rangonium. Rex e contrario respondebat, nullum se alium nominaturum, nisi Rangonium, et promisso ut Pontifex satisfaceret rogabat. Du- « cebat etiam sibi Rex non levis dedecoris loco, quod ad intercessionem aliorum Regum Christianorum nullo negotio Nuncii Apostolici fiant Cardinales, et sua intercessio in simili negotio locum non haberet. Et haec res in Rege Sigismundo III0 (qui id quod semel apprehendit, ab eo se, nisi valde evidenti et convincenti ratione, dimoveri non patiebatur) diu haerebat, alta mente, ut dici solet, reposita. Praeter has rationes offensi Regis erga P. Bembum et novi delecti Concionatoris, addebant etiam illam varii, quod pridem Rex ab illo videlicet tempore, quo ob Smolescensem expeditionem Vilnae aliquanto tempore morabatur, P. Valentini Fabricii concionibus delectari coeperat, et eum ideo, occasione discessus P. Bembi Cracovia, ad se vocarat ac postea retinuit. Denique et illud Regi molestum fuisse dicitur, quod sciret P. Bembum, discessum Romanum sola tantum visitationis causa impetrasse et ob eum munus Concionatoris Regii, licet ad tempus, deserere voluisse. Nec dicuntur defuisse nostri, qui talem discessum P. Bembo dissuaserant et aliam occasionem ut expectaret, nempe vel electionem in Procuratorem Provinciae, vel aliquid simile, monuerunt, ne videretur, ob solam curiositatem tam longum iter cum tanto sumptu suscipere. An hae omnes causae verae fuerint nec ne, an saltem aliquae ex illis, iam non disputo. Illud tamen certum est, non parum fuisse laborandum P. Ioanni Argento, ut P. Bembus, post suum Roma reditum, ad conspectum Regis admitteretur. Quia enim P. Bembus varia habuit munera pro Rege, Regina, Principe et a Pontifice Maximo et a Cardinali Burghesio, videbatur necessarium, ut in conspectum Regis veniret. Petebat insuper P. Argentus, ut una vel altera vice coram Rege concionari posset et postea, valedictione Serenissimo facta, Varsavia discedere, ne sermonum occasio daretur, quod ob aliquod commissum facinus ex aula fuerit ablegatus.

Annus 1618. 247 Difficilem se prima vice ea in re Rex exhibuit et simpliciter nolebat P. Bembum ad se admittere. Tandem cum instaret P. Argentus, ut saltem ea in re sua Maiestas haberet rationem Societatis, cui non esset honorificum, si P. Bembus sine valedictione ex eius aula discederet: acquievit huic petitioni Rex, sed tali conditione, ut nihil sibi referret, vel a Pontifice vel a Oardinali Burghesio, se illa munera non curare, maxime Cardinalis Burghesii. Itaque venit in conspectum Regis P. Bembus, munera a Pontifice obtulit, quae Rex accepit, honorans ea in re Pontificem, licet ab illo esset ofltensus. A Cardinali Burghesio, quia sciebat P. Bembus, Regem nihil accepturum, ideo etiam nihil offere voluit. Valedixit deinde Regi, Reginae ac Principi iisque munera missa reddiderat et post Varsavia discessit in Maiorem Poloniam, ut Rectorem Posnaniae ageret. Haec valedictio nonnisi circa finem sequentis anni facta erat, hic tamen eam, occasione adventus P. Bembi ex Italia et occasione succedentis P. Valentini Fabricii P. Bembo in munere Regii Concionatoris, referre voluimus. Eleaemosynae pecuniariae aecepimua per mensem Novembrem. florenos 72. A. R. D. Bucki florenos 20. A D. Gortaska florenoa 12. A quodam Sacerdote florenos 12. Ab aliis variis florenos 30. Iam tritiei metretae octo, similiter et siliginis a Bno Szembek; duo vasa butyri et alia victualia minoris momenti, aestimata sunt florenis 20.. Per Becembrem anni huius arsit Cometes, ab oriente versus oceidentem eaudam protendens. Oecasione eius, in Januario sequentis anni, prodiit impressa concio P. Matthaei Bembi, in qua haec quatuor prosequitur: 1um Quod inter minas divinas solent etiam esse Cometae. 2um Enumerasntur varii effectus, tam navales quam etiam alii, ex Divina voluntate, Cometarum. 3um Ostendit proprium iudicium, an aliquid malum, totum Regnum concernens, per franc Cometam sit metuendum. 4um Quid faciendum, si aliqua poena nobis imminet, ut eam evadamtts. Festum S. Barbarae, licet in diem fori incidisset, nempe in feriam 3am, maxima tamen frequentia eorum, qui Sacramenta Poenitentiae et Eucharistiae usurparunt et devotione peractum est. Eteaemosyna, Decembris. in pecunia erat florenorum 183. A Yirgine Barbara Langowna floreni 50, quos festia S. Barbarae solet nobis mittere, etiamsi quolibet mense, a multis iam annis, octo florenos det. Ab Episcopo Cracoviensi floceni 25. A Domina Czeaka floneai 20. A Domino Rabo flo- Et tandem obtrnuit, sed cum con- ditione. Haec fa- cta se- quenti anno. Eleaemo- syna No- vembris. 23. Occasione cometae, quae hoc mense erat, con- cio impressa P. Bembi. Festum S. Barba- rae. Eleaemo- syna De- cembris.

Annus 1618. Annua templi eleaemo- syna. 24. Haereti- cornm conver- sio. Insignis erat Angli senis, nempe septuage- narii, qui para- lysi ta- ctus, Post luctam, tandem resipiscit et pie moritur. 25. Reconci- liationes variae. reni 10. A quadam paupere alii 10. A Generoso D. Grochowski floreni 16. Pro piscibus collecti floreni 15. Ab aliis variis floreni 39. Res constiterunt submissae florenis 77. Nempe 10 metretae tritici a D. Magno Oeconomo et aliae 10 a Domino Borek. Ab Abbate Mogilnensi frumentum et fenum, et ab aliis reliqua minutiora. Annua eleaemosyna templi in pecunia ascendit ad florenos 1140. In supellectili sacra accesserunt: calix argenteus deauratus cum patena similiter aurata et corona argentea pro S. Barbara a D. Sophia Prosanka. Casulae similiter quatuor et antependia tria ex materia persica, quam P. Sawicki ex Moschovia secum detulerat, et non pauca alia in rebus lineis, quae in rationibus templi sunt annotata. Ex iis, quae ad certum diem mensis reduci non poterant, inprimis sunt ii, qui varias haereses respuerunt, quique plus quam triginta numerati sunt. In his erat mater cum quatuor liberis, quod maxime sectarum contemptarum sequaces afflixit. Insignis fuit Angli hominis conversio. Annos iam septuaginta superaverat. Europae multas regiones peragrarat, multorum Sacerdotum cohortationes, ut Calvinismo, quem a puero imbiberat, abiiceret, irriserat. Tandcm in extrema aetate, apoplexia in dextera parte tactus, Calvinistarum Cracoviensium eieaemosynis sustentabatur. Iacentem ergo sanare Deus aggreditur. Magnis enim et corporis doloribus et animi scrupulis et anteactae vitae memoria vexato, immitit Deus lumen, quo clare videre coepit, se nonnisi in fide Catholica salvum esse non posse. Obversabatur interim animo, quam grave sit veteres amicos Calvinistas, quorum beneficio in illa tanta calamitate alebatur, et deserere et offendere. Sed luctam hanc Deo adiuvante vincit, unum ex nostris accersit, aliquot diebus sua, quae habuit circa fidem, dubia proponit, eorum resolutionem accipit, Ecclesiae manus dat et cum magna lachrymarum copia, Sacramentis Poenitentiae ac Eucharistiae Deo reconciliatus, summam animi quietem invenit. Nec multos post dies aeternam, ut speramus, requiem, ex hac vita migrans, est consecutus. Unus etiam, qui 30 annos in haeresi manserat, dum gravi morbo premeretur, hospitae opera Confessarium nostrum vocavit et peracta confessione abiectaque haeresi, post sanatam animam etiam in corpore melius valere coepit et brevi post convaluit. Discedens ex hospitio, magnas hospitae egit gratias pro tali medicamento properato, quali anima simul cum corpore sanitati restituta est. Alius insuper 50 annis haeresim Lutheri sectatus, cum reliquis non paucis, Ecclesiae Catholicae, haeresi abiecta, adhaesit. Duo denique Schismatici, schisma abiurantes, Pontificem Maximum totius Ecclesiae visibilis caput in terris agnoverunt, quorum unus erat quinquagenarius, in schismate natus et educatus. Par coniugum, magno cum scandalo, non exiguo tempore inter se dissidentium, cum multis aliis, plurimas inter se discordias foventibus, reconciliati. Unus ex his, cum illi absolutio sacramentalis tamdiu denegata fuisset, donec adversario reconciliaretur, protinus adversarium adiit, ad pedesque eius

Annus 1619. 249 procidens veniam petiit ac obtinuit, eademque hora pro absolutione rediit. — Exercitiis spiritualibus plures hoc anno Domui nostrae stint exeulti, inter quos aliquot Religiosi cuitfsdam monasterii, in quo proprietatis vitium, quod vires sumpserat, opera nostrorum est sublatum et confessiones totius Monasterii auditae. Iisdem apud nos excoli voluit alterius Monasterii Praepositus, vir singularis, antequam Professionem emitteret. Imago Beatissimae Virginis Domus Probationis, quae in aula Tyronum diu servabatur, ad S. Mathiae templum eiusdem Domus translata et in maiori altari collocata, anno superiori, coepit hoc anno variis clarere miraculis et insignium acceptorum beneficiorum plurima monimenta illi hoc anno appensa. Exerci- tiis spiri- tualibus exculti varii. Imago in templo S. Matbiae miracu- losa. Annus Domini 1619. Mutio Vitellesco Societatis Jesu Praeposito Grenerali. Ioanne Argento Praeposito Provinciali. Alberto Czerniakowski et post illi suceedente Ioanne Wielewicki Domus S. Barbarae Praeposito. Numerati hoc anno in domo S. Barbarae quadraginta et unus. Quia enim et Bohemici, ut nona Iunii anni superioris vidimus, et ex Moravia, ac demum ex Silesia, ut in Maio ac Junio huius anni videbimus, ab haereticis rebellibus nostri publicis decretis proscripti erant, ideo omnes, qui in illis partibus morabantur, tum in Austriam, tum in Poloniam, tum etiam ad alias Provincias se se conferre debebant. Et quidem in nostra Provincia fere 70 morabantur vix non duobus annis et distributi erant per varia Collegia, Cracoviae vero manserant plusquam 20. Decem nimirum Novitii in Domo S. Stephani et duodecim veterani in S. Barbarae. Attexam Catalogum Personarum huius Domus S. Barbarae cum exsulibus praedictis, qui hoc anno scriptus erat, qui talis erat: P. Ioannes Wielewicki Praepositus Domus. P. Stephanus Wągrowski Minister et Operarius. P. Gaspar Sawicki Confessarius templi et ad Conversationem. P. Albertus Czerniakowski Operarius et pro Conversatione, Consultor. P. Friderious Szembek Conferentiarum Casuum et Congregationis Studiosorum Praefectus, Consultor, Monitor. P. Andreas Brzozoviensis Concionator in aede Beatissimae Virginis, Consultor. P. Simon Wysocki Operarius. P. Valentinus Mathiae Confessarius templi et Operarius. P. Stanislaus Zabielski curat valetudinem et interdum in choro audit Confessiones. P. Simon Kaczorowski Procurator Provinciae. P. Lucas Gladissius Procurator Domus, Concionator Pomeridianus apud S. Barbaram, Operarius. P. Petrus Kamocki Praefectus templi et Operarius. P. Laurentius Surliga Concionator matutinus apud S. Barbaram et Exhortator in Congregatione Misericordiae. P. Iosue Bruno Operarius. P. Martinus Kraiewski Operarius et Concionator Feriae 6ae in aede Beatissimae Virginis. P. Bartho- Wielewicki Histor. Diarii III, 32 1. Nostri plusquam 40 in S. Barbarae manent. Catalogus nostro- rum hoc anno apud S. Barba- ram com- moran- tium. Et domesticorum.

Anuus 1619. Et eorum, qui exsu- les erant ex Pro- vincia Austriae, tam Sa- cerdotum quam Fratrum. lomaeus Obornicensis Praefectus Congregationis civium apud S. Barbaram et Operarius. Hucusque erant Sacerdotes domestici numero 17. His accesserunt exsules ex Provincia Austriae, quae nondum erat divisa a Bohemica, isti: P. Petrus Velcusius, qui factus erat Confessarius et P. Spiritualis Domus et sequenti anno in Novembri, in nostra Provincia est mortuus. P. Jonas Ladnicerus, qui Concionatoris Germanici in aede S. Mathiae munus obibat et Operarii pro Germanis, P. Jacobus Geranus et P. Franciscus Ellerus, qui multis mensibus cum Comite ab Althan Cracoviae manebant. P. Alexander Dobokai, P. Ioannes Urbani, P. Ioannes Pozdzieracki, P. Franciscus Keczkemeti. His octo Sacerdotibus adiuncti erant 4 Fratres similiter exsules: M. Ioannes Severini, M. Andreas Pestuarmegyei, Melchior Hagen, Martinus Ignatius. Iam ex domesticis hi numerabantur non Sacerdotes: Bartholomaeus Lobzynski, Samuel Zbijewski, Mathias Walewicz, Lectores ad mensam. Laurentius Sebastianowicz Dispensator et Emptor. Matthaeus Zborowski Celarius et vini curam gerens. Lucas Klein Valetudinarius. Mathias Kraiecensis Aurifex. Laurentius Opoczno Ianitor. Martinus Podlescensis Sacristianus. Albertus Ragonius cocus. Cyprianus Vieluniensis Vestiarius, Andreas Swieradowicz socius egredientium. Hi sedecim non Sacerdotes, adiuncti viginti quinque Sacerdotibus, numerum 41 constituunt, quem initio attulimus. Praeter hos autem 12 in domo S. Barbarae manentes, perpetuo varii alii per hos duos annos, vel ad alia Collegia pergentes, vel ex illis redeuntes, non paucis hebdomadis, imo et mensibus, manere solebant, ut: P. Georgius Ferus, P. Georgius aulicus, P. Daniel Vasarhelini, P. Martinus Kaldi, P. Ioannes Bistricensis, Paulus Czomofai, P. Ioannes Scutellanus et alii. 2. Circumci- sionis Domini festivitas. In festo Circumcisionis Domini, praeter consuetam in templo solemnitatem ac frequentiam, eorum qui Sacramenta Poenitentiae Eucharistiaeque usurpabant, quam egregie iuvit Reverendissimus D. Thomas Oborski Suffraganeus Cracoviensis, summum Sacrum ac 2as vesperas decantans, habebamus etiam in Refectorio multos hospites, nempe praedictum Reverendissimum Suffraganeum, Palatinum Cracoviensem Zebrzydovium et eius filium Capitaneum Lanckoronensem, R. D. Taranowski, R. D. Kretkowski, R. D. Archipresbyterum et eius Fratrem, Dm V. Capitaneum, praeter nostros. Ob quae- dam ver- ba Con- cionato- ris nostri Cathedra- les Prae- lati offen- si. Excitata hoc mense contra nos tempestas Cracoviae, et eo tempore, quo non putabatur, et ab iis, a quibus minime timebatur. In Epiphania Domini, occasione trium Regum cum muneribus ad Christum venientium, nonnulla Concionator noster in Beatissimae Virginis templo parochiali (erat is P. Christophorns Angelus, qui hospes Cracoviam veniens, pro concione ad illum locum fuit invitatus) attulerat contra eos, qui ad Christum non accedunt nisi ob spem lucri temporalis. Inter

Annus 1619. 251 eos, aiebat, saepe etiam non deese Ecclesiasticos, qui magis ob similem quaestum, quam ob divinum honorem, officia Ecclesiastica interdum obeunt. Dictum hoc malevolus quidam nonnullis Ecclesiae Cathedralis Praelatis, cum magna exageratione retulit, contra eos directe factam concionem affirmans et plurima falsa superaddens. Quia vero non erat difficile, conceptum pridem contra nos odium multorum ex iis, minima etiam occasione foras prorumpere: statim Praelati illi, incitante ac instigante Ioanne Zerzynski, Officiali ac Vicario Generali in Spiritualibus, nobis pridem offensissimo, gravissimam contra nos in suo Concilio instituunt accusationem, quae ab aliis, iam olim non aequis oculis nos aspicientibus, avidissime suscepta, adeo excrevit, ut amicorum nostrorum, qui inter illos erant, voces pro nobis factae, illorum clamoribus obruerentur. Itaque duos ex suo coetu ad nos expediunt, qui post longam suorum in Ecclesiam Dei ac in Societatem promeritorum commemorationem, primum acerbe, nomine totius Capituli, de nostro Concionatore sunt conquesti: deinde pro illata iniuria, poenam sine dilatione postularunt. Collaudato Superior in Dei Ecclesiam ac Societatem Praelatorum studio, actisque de more gratiis, respondit: Concionatorem vitium non hominem quempiam notasse, cuius rei viros primarios, qui cohcioni interfuerunt, testes esse luculentos. Iam vero ad poenam, nisi constet de culpa, non esse accedendum: ubi autem crimen probatum esset, non defuturam poenam, qualem Religionis consuetudo ferret. Additum denique, a nostris mirum sibi videri, quod, non audita parte altera, Venerabile Capitulum non solum iudicium de nobis instituerit, verum etiam reos eius criminis pronuntiaverit, de quo nullus nostrorum cogitasset. Quomodo, hac responsione non contenti, Praelati varia contra nos tentaverint per Vicarium Generalem Ioannem Zerzynski, dicetur statim. Datum initium Comitiis Regni Generalibus Varsaviae, 22a huius mensis, eaque durarunt ad 5am Martii. Constituta varia in illis, ad cohibendas Tartarorum irruptiones et terrarum Russiae finitimarum ac Valachiae vastitates depopulationesque decreta, praeterea contributio pro milite, ad haec omnia conscribendo. Instigante Officiali, nobis infenso, ex Capitulo mittuut ad nos. Conque- rentes de Conciona- tore et poenam exigentes. Respon- sione no- strorum non con- tenti. Comitia Regni Genera- lia.

Annus 1619. P. Bembus dis- cedit Gracovia. 3. Ioannes Zerzynski Officialis dat inhi- bitionem, ne nostri in Paro- chia B. Virginis concio- nentur. Episco- pus, re cognita, earo in hibitio- nem tol- lit. Contra eandem etj Rex et Nuntius Apostoli- cus scri- bunt. P. Mattheus Bembus, qui 25a Novembris, Roma Cracoviam venerat anno superiore, discessit Cracovia, 24a Ianuarii, et non diu commoratus Sendomiriae, missus erat postea Lublinum, ut succederet P. Ioanni Wielewicki in concionibus faciendis in nostro templo. Ioannes Zerzynski Officialis Cracovienis, 26a istius mensis, prohibuit nostris concionem in templo Parochiali Beatissimae Virginis, Et urbano Senatui, penes quem ius est eligendi Concionatoris pro Beatissimae Virginis parochiali templo, ratione sui officii mandat, ut confestim sibi aliquem alium, non de Societate, Concionatorem exhibeat. Monet etiam Archypresbyterum eiusdem templi, ne nostros ibidem concionari permittat, nisi prius de approbatione ac praedicandi potestate concessa iuridice constet, quasi vero nx)S sine approbatione Episcopi munus Concionatoris in praedicto templo obiremus. Sed ad omnem vexandi nostros occasionem intento, nihil intermittendum videbatur ex iis, quae ad nos exagitandos conferre viderentur. Abrogata igitur per suramam iniuriam concionandi potestate, nihil non actum, qua loquendo publice, qua scribendo, unde summum in nos hominum odium concitaretur. Tentarunt nostri varios, tum conciliandi adversarios, tum suam innocentiam declarandi modos, sed apud praeocupatos animos, irrita omnia fuere. Itaque ad ipsum Episcopum Cracoviensem Martinum Szyskowski, qui tunc brevi dierum itinere Cracovia aberat, nostri se se conferunt ac de omnibus iniuriis, nulla sua culpa acceptis, diligenter edocent. Accepit rem cordi Episcopus, totiusque negotii pleniore cognitione, in suum Cracoviensem adventum reiecta, eodem ipso die, nempe ultima huius mensis, datis ad Officialem litteris, mandat, ut nostros omnino relinquat et nulJo modo a concionibus in Parochia Beatissimae Virginis faciendis prohibeat, Publicam etiam prohibitionis factae ab Officiali consulibus, Archypresbytero et nostris sublevationem, ut vocant misit et eam Officiali iuridice intimari iussit. Iam Serenissimus, his turbis Varsaviae cognitis, pro singulari in nostram Societatem studio , e vestigio, litteris ad Episcopum datis, gravissime eum hortatus est, daret operam, ne sui Praelati Societati essent molesti. Senatum etiam Craco-

Annus 1619. 253 viensera admonuit, suis ut privilegiis attentieret, neque ius eligendi ac praesentandi Concionatoris, ab ullo violari sineret. Non dissimilia Illustrissimus Franciscus Diatelevius Nuntius Apostolicus ad Episcopum Cracoviensem scripsit pro nobis. Magnum ruborem incussit Praelatis adeo incitatus, et Regis et Nuntii Apostolici et Episcopi ad nos defendendos animus, idcirco omnibus machinis, contra nos excogitatis, finem statim imposuerunt. Nostri vero in concionibus perrexerunt, tanto maiori civitatis approbatione, quanto clarius illis constabat, sine ulla nostrorum culpa eiusmodi tumultum contra nos excitatum. Venerat Cracoviam post aliquot menses Episcopus, putabamusque aliquid tentaturos Praelatos et ostensuros saltem, se non temere in hac re nobiscum severius egisse. Sed altum fuit silentium apud omnes et, iam iisdem mutatis animis, per varia erga nos benevolentiae signa expetere, ut eorum contra nos facta ac dicta, perpetua obJivione deleantur. Prodiit hoc mense impressa Concio de Cometa P. Bembi, de qua initio Decembris anni superioris nonnulla diximus, quae vide. Collegimus eleaemosynae hoc mense in pecunia florenos 600, nempe: a Dna Czeska pro horto, qui post aliquot menses emi debuit, florenos 244. A Dna Agnete Skopkowna pro eodem horto floreni 100. A Proconsulibus Cracoviensibus, nomine strenae, floreni 100. A D. Grochowski floreni 40. A Ducissa Iaroslaviensi*) floreni 26. A D. Palatino Cracoviensi floreni 28. A Patre Bembo floreni 26. A D. Succameraria floreni 10. Ab aliis variis floreni 25. Iam res submissae constiterunt florenis 158. Nempe frumentum a Praeposito Miechoviensi et ab Abbate Tinecensi, triticum a D. Osmolski et a D. Amando. A D. Eremus varia aromata. Vasa vini 6 ex Hungaria et duo a D. Sindico Civitatis et alia esculenta minutiora ab aliis. A decima Februarii, quae in Dominicam Quinquagesimae inciderat, ad duodecimam inclusive, more solito triduana Oratio in nostro templo peragebatur. Et quidem primo die Sacrum semestre Fraternitatis Misericordiae a B. Thoma Oborski Suffraganeo Cracoviensi solemniter decantabatur. Singulis diebus ternae conciones a nostris tantum habebantur, nullis ad eas invitatis externis. Toto triduo terni Novitii ex Domo Stephani veniebant, ac sibi sucecdebant, ante maius altare flexis genibus orantes. Apparatus et ornatus templi gravis et ad devotionem compositus. Quia vero Comitia Regni Nostri iu Concioui- bus per- gunt. Concio de Cometa anni superioris. Eleaemosyna Ianuarii. 4. Oratio tri- duana pro variis ne- cessitati- bus. *) Toties nominata ducissa Iaroslaviensis, erat Anna Dncissa Ostrogska palatina Volhiniensis, filia Sophiae de Odrowąż Kostka palatinae Sandomiriensis qnae Collegium Iaroslaviense fundavit.

Annus 1619. Pro felici 8UCC60SU Comitiorum Variae hoc anno de Colle- gio S. Pe- tri deli- beratio- nes. 5. Ruinam Academiae ex nostris scholis ac- cersiri, conantur Regi Aca- demici os- tendere, scripto dato. Exordium scripti eorum. tunc peragebantur, quibus, ut diximus, 22a Ianuarii initium datum erat, ideo novum calcar multis orandi pro eorum felici successu hac supplicatione addebatur. Cum hoc anno de futuro Collegio Societatis ad aedem SS. Petri et Pauli Apostolorum variae fuerint susceptae consultationes, ut inferius patebit, adferam nonnulla hoc mense, tum ex iis, quae hoc negotium antecesserunt, ut erant varia colloquia cum variis instituta et necessitas scholarum nostrarum, Oracoviae instituendarura, declarata, tura de his, quae ad modos unionis nostrarum scholarum cum Academia Cracoviensi, exemplo multarum aliarum Academiarum, pertinebant, vel si hi non permitterentur, de scholis nostris Cracoviae independenter ab Academia constituendis. Haec isto loco simul ponemus, ut ea quae reliquo tempore in hac materia incident, huc reiiciamus. Et quia circa necessitatem nostrarum scholarum Cracoviensium plurima et antea et post dicebantur ac obiiciebantur, imo et iam dicuntur et obiiciuntur, maxime a DD. Academicis, ideo ea iam breviter ponemus argumenta, quae Serenissimo Regi iidem Academici proposuerant sequentibus annis, et breviter eadem refellemus, fusiorem refutationem aliis relinquentes. Ita igitur scriptum suum Regi oblatum ordiuntur. Si Sacra Regia Maiestas, Dnus noster multo Clementissimus, non vult supremum exitium Academiae Cracoviensis oculis videre (quod quidem de Serenissima Maiestate maxime indubitatum habemus) inprimis quidem per Sanctitatem nominis Divorum Maiorum Suoram ac eorundem, qua suos obstringunt posteros obtestationem, deinde per splendidissimas eius S. Regiae Maiestatis tantoque Rege dignas et omni aevo praedicandas virtutes ac bonitatem incredibilem, cuius vel hoc tempore magna accepimus documenta. Ad extremum per eius scholae Iagielloniae merita, obsecraraus obtestamurque Suam S. Regiam Maiestatem, ut Patrum Societatis cogitata ista coerceat, istis de causis. Hucusque eorum exordium, in quo ostenderunt, suam vanam apprehensionem, quod ex scholis Societatis sit futura ruina Academiae, cum Rex scholas praedictas et uniri Academiae vellet et in promovendo bono scholarum, Ecclesiae Dei, bono Civitatis Academiaeque cooperari, ratione sui muneris, desideret. Addunt deinde, nostros nihil aliud intendere, nisi ruinam Academiae, iudicium temerarium in re tanti momenti non cu-

Annus 1619. 255 rantes. Sed iam eorum argumenta, quibus probare, quod dixe- runt, nituntur, audiamus. lum Argumentum ab evidentia rei et evidentibus factis dictisque publicis Iesuitarum. Itaque (inquiunt) non tantum iuventutem unde possunt congregant, sed passim vel ipsis Academicis audientibus intolerantissime gloriantur, se proximis diebus suas scholas aperturos. Qualium virium hoc argumentum, iudicent alii. Nam ex eo, quod iuventus ad scho- las congregetur (quod tamen nostri in scholarum Cracovien- sium initio, quas non ab externis studiosis sed a nostris reli- giosis inchoarunt, nunquam fecerunt) quomodo sequitur ruina Academiae? 2um Argumentum. A confessione rei seu Reprotes- tatione Societatis, factae Anno Domini 1622. Hoc ipsum, in- quiunt, in sua Reprotestatione luculenter sunt confessi. At Re- protestatio facta illud asserit: Societatem, si scholas publicas Cracoviae aperire conaretur, sine ulla alicuius iniuria, ob ius a Pontificibus sibi concessum, id facere posse. 3um Argumen- tum ab Instituto Societatis. Illorum, aiunt, institutum est, non pro suis scholas aperire, sed eas quae sint communes. Verissi- mum est argumentum, sed quomodo ex eo sequatur, quod So- cietas suum institutum non exsequatur, nisi cum ruina Acade- miae, illi viderint. 4um Argumentum ab insolito. Nullus uspiam locus est, ubi Patres Societatis suos tantum doceant. Quod Cracoviae ardenter volunt. Lovanii idem voluisse dicebantur. Ecce autem, cum id assecuti sunt, perfecerunt, ut eo malo Academiam illam afflixerunt (quod hoc tempore perhorrescit Academia Cracovienis) donec Senatus Academicus, aperto iure, se in antiquum statum revocavit. Respondeo 1° Etiamsi coe- perit Societas Cracoviae scholas a suis tantum, nunquam ta- men eius mens fuit, ut suos tantum doceret, sed exspectabat opportunitatem, alios etiam docendi. Respondeo 2° Falsum es- se Lovanii solos tantum nostros doceri. Nam licet Philoso- phiam nostros tantum domi doceamus, ne lucro Academicos, quod maximum habent, ex maximo externorum Philosopho- rum numero privemus, quatuor tamen nostri publice in Aca- demia docent, duo Scholasticam Theologiam, tertius Scriptu- ram sacram, quartus hebraeam. Humaniores vero litteras Pa- tres Augustiani ibi docent, cum tribus Academicis. Longe prae- Argu- menta eo- rum. Respondetur, Lovanii quomodo no- stri doceant

Annus 1619. terea est ibi ratio docendi, quam Cracoviae. 5um Argumentum ab exemplo ruinae aliarum Academiarum ob nostras scholas. Eadem aiunt specie aut persimili in alias Academias se se inferebant, quarum nunc Academiarum nescio an vestigium reperias, praeter sola nomina. Respondeo 1° Gratis dici id a DD. Academicis et non probari. Respondeo 2° Si Academiae haereticae ob nostras scholas inductas desierunt, vel in Academias Catholicas transierunt, quomodo ruinam attulerunt? Respondeo 3° Si odium Iesuitarum vellent Academici deponere, facile adverterent, Iesuitas non destruendo Academias crevisse, sed eas iuvando et restaurando, et tot adiutarum Academiarum per Iesuitas exempla, quae fusissime alii numerant, efficaciter argumentum hoc refutant et multa alia in hoc genere dici possent. 6um Argumentum ab occursu obiectioni tacitae ob alios Religiosos docentes. Ita enim aiunt. Nulla comparatio excogitari potest hornm studii cum studio aliorum Religiosorum. Nam imprimis aliae religiosae familiae nihil habent Academiis adversum, tum nec volunt nec possunt scholas aperire communes. Deinde aliorum non est haec profe ssio, ut doceant, quod Societatis Patres ex obligatione habent et ex instituto. Quare apud alios Religiosos auditor qui advenit est incertus, apud hos in ordinem redigetur, ut non tantum ex incerto esset certus, verum ex alieno per illectamenta fieret illorum proprius. Respondeo 1° Scholae communes illae dicuntur, ad quas liberum est venire ei qui voluerit, sive sit certus sive incertus auditor, ut etiam fit in ipsa Academia, et tales scholas semper habebant Religiosi Cracoviae etiam antequam esset Academia Cracoviae. Respondeo 2° Falsum esse, Societatem habere aliquid adversum Academiis, dum eius in docendo finis sit, ad pietatis et doctrinae profectum homines ducere, quod quomodo obsit Academiis, illi videant. Respondeo 3° Societatem habere Auditorem certum ob disciplinam scholasticam, quam retinere conatur et ob quam iuvat potius Academias Societas, non destruit. Respondeo 4° Illectamentis licitis ad diligentiam in studiis studiosos allicere et ad perseverantiam, non est malum. Hinc tamen non sequitur, ut statim patebit, Academiam studiosos non habituram. 7um Argumentum a modis agendi Societatis cum iuventute. Ita

Annus 1619. 257 enim inquiunt. Esto vero, velint se obligare, suis tantum se lecturos, brevi tamen futurum est, ut alia superveniat catastrophe. Dicerent, quod neque nunc inficiantur, se non posse iuventutem a se arcere, quam tamen miris modis, iam sibi perusitatis, pellicerent, quod iam strenue faciunt. Respondeo 1° Falsum est, aliquando cogitasse Societatem de solis tantum suis docendis et non de aliis, ideo vana est Academicorum imaginatio, ut se ad id Societas obligare possit. Respondeo 2° Modis, quibus Societas allicit iuventutem, utantur et DD. Academici et habebunt plurimos discipulos. 8um Argumentum sumitur a nullitate causae et a non bonis, ut illi opinantur, modis agendi Societatis. Ita enim dicunt. Satis superque habent Collegiorum, ubi suos doceant, idque longe magis opportune, si commoditates aspicias, et nulla necessitas est, quae urgeat, ut suis docendis loco illo operam impendant, nisi ut ista via (cum aliis omnibus tentatis, nihil profecissent) arcem studiorum Cracoviae collocent. Quare, cum a Serenissimo recta et plana via obtinere id nequibant, obliqua et per cuniculum hoc ipsum aggrediuntur, ut a suis quidem ordiantur, brevi autem omnibus fores aperiant et Academiae exitium parent, quod iam diu moliuntur. Respondeo 1° Falsum esse, nullas esse causas scholarum Societatis Cracoviae, sunt enim satis multae. 1° Quia illi fines, ob quos alibi Societas docet, locum habent longe potiori ratione Cracoviae, quam alibi, ob maiorem eorum copiam, quibus iuxta suum institutum servire potest, et facit id imitatione Fundatoris sui S. Ignatii, qui post Collegia alibi per Italiam fundata, Romae Collegium fundare non dubitavit, licet iam ibi Academia esset. 2a Obligatio est Societatis ex suo instituto servire, tum iis qui maxime ope salutari indigent, tum iis, ex quibus maior Dei gloria et Ecclesiae Catholicae utilitas speratur, tum in iis locis, in quibus maior spes lucri spiritualis se offert. Haec autem tria Cracoviae Societati magis, quam alibi proponuntur. 3a Iuventus, quae plurima est Cracoviae et maximo spirituali indiget, ut iuvetur a Societate, non ita enim necessitati animarum iuventutis provisum est, quin multo melius provideri possit. Et sicut Parochos in salute proximorum procuranda iuvamus, quare etiam iuventutem Cracoviae iuvare non possumus, Wielewicki, Histor. Diarii III. 33 6. Causae schola- rum Cracovien- sium Soc.

258 Annus 1619. cum id sit praecipue nostri instituti. 4a Quia Societas operam suam in aliis Collegiis, in iuventutem ad pietatem Htterasque promovendam, susceptam, Cracoviae perdi videt; ideo ne tanti labores amittantur et irriti sint, vult etiam Cracoviae iuventutem secundum suura institutum iuvare. 5a Quia Societas a suis discipulis, qui ex aliis Collegiis Cracoviam veniunt, loco praemii reportat ingratitudinem et summum odium, quo ab Academicis, Societati infensis, statim imbuitur, itaque Cracoviae, quantum fieri potest, si non in illis, saltem in aliis, remedium tanto malo convenit eam adferre. 6a Quia Societas, docens Cracoviae: peccata detractionum, ex suspicionibus machinationum cotra Academiam, facilius re ipsa impedire potest et ostendere, scholas nostras non esse impedimento Academiae. 7a Ut Societas Cracoviae docens, facilius illam evellat opinionem ex animis Parochorum huius Dioecesis, quam opera Academicorum ita conceperunt, quod non simus idonei ad eos in laboribus circa salutem proximorum *). 8a Ut via aperiatur Societati Cracoviae docenti, iuvare in pietate ipsosmet Academicos per spiritualia exercitia et alios modos et abducere illos a falsissimis praeconceptis de nobis opinionibus. 9a Ut melius satisfaciat Societas obligationi speciali et toties in Constutionibus inculcatae, quaerendi videlicet in suis laboribus maiorem Dei gloriam eamque promovendi inter tot Academicos, Praelatos, Ecclesiasticos et in tanta iuventute, Cracoviam concurrente. 10a Ut Societas, docens Cracoviae, maiorum suorum exempla sequatur, qui ad praecipuas Academias iuvandas et in pietate excolendas, conatus suos conferebant. lla Ut Societas, Cracoviae scholas habens, Cracoviensis Palatinatus Nobilitati, cui vix erat hactenus perspecta, magis innotesceret. Respondeo 2° Falsum esse, quod Iesuitae in negotio scholarum cuniculis utantur, non debitis modis, ut tot litterae Regiae ad Episcopum Cracoviensem datae, quibus ei, tanquam Academiae Cancellario, commendabatur promotio unionis nostrarum scholarum cum Academia. Quomodo enim per cuniculos id agitur, quod per proprium eumque supremum Magistratum, nempe per Regem, *) luvandos.

Annus 1619. 259 per Nuncios Apostolicos ac per Episcopum agebatur? Iam ad illud, quod huic 8° argumento Domini Academici addunt, dum aiunt: Scilicet haec illorum perpetua praxis est, ut capellas primo ambiant, proxime templa vastissima excitent, pedeque uno illato, totos se se inferant omnemque viciniam occu- pent. Exemplo est, tot aliis missis factis, Sancta Barbara Cra- coviae, apud qnam hospitio recepti, in dominium verterunt ho- spitium, omnemque illam partem suam fecere, nec Professos (ut fldem S. R. Maiestati dederant) ad aedem S. Petri revo- cant, sed plebem Scholasticam isthic sitam esse volunt. Respon- deo 1° Non Iesuitarum tantum sed omnium Communitatum Ecclesiasticarum, Religiosarum, saecularium praxim esse, ut a minoribus incipiant et ad maiora progrediantur, ut recenter factum, plurimis aliis omissis, a Carmelitis discalceatis, Camal- dulensibus, Bonfratellis, seu Curatoribus Infirmorum Ordinis B. Ioannis Dei. Respondeo 2° Falsum esse, hospitio nostros exceptos in domo, templo S. Barbarae vicina, haec enim, priusquam illam inhabitaremus, pro nobis empta fuit ab Illustri Anna de Lipnik Kormanicka Castellana Czechoviensi, quod in actis publicis exstat, ac proinde in eam sumus ingressi, non ut in hospicium, sed ut in eam, quae pro nobis est empta. Templum etiam S. Barbarae, quo olim Germani utebantur, nobis dona- tum, Pontificis, Regis, Episcopi et Venerabilis Capituli autho- ritate, assignato Germanis S. Adalberti templo, ut quondam templum Parochiale SS. Trinitatis datum Patribus Dominicanis ab Ivone Episcopo Cracoviensi et pro Parochia novum tem- plum exstructum Anno 1222. Aliud etiam templum Parochiale S. Crucis datum erat Fratribus Hospitalariis de Saxia ab eo- dem Ivone, Anno 1246, teste Miechovio. Et nostro saeculo templum S. Aegidii Patribus Dominicanis, et templum S. Mar- tini Monialibus S. Theresiae Carmelitanis a Magtstratu legi- timo donatum, sine ullius iniuria. Respondeo 3° Patres Socie- tatis ad S. Barbarae aedem totam viciniam occupasse, nimis etiam falsum esse, cum omnia loca coempta, templo excepto, in longitudine ulnas et in latitudine 50 nunc contineant, quod quam sit exiguum, respectu aliorum Religiosorum, vident omnes. Respondeo 4° Turpe est doctori, cum culpa redarguit 7. Ad id quod Academici dicunt, nostros ex domo hospitii coemere totam vi- ciniam, respondi- tur. Empta pro nobis domus, vicina S. Barbarae templo et templum do- natum. Quod e- tiam fa- ctum aliis Religio- sis.

Acaderaia Cracoviensis ex parvis principiis, quam multa loca Cracoviae occuparit. 8. 9um Argu- mentum Academi- corum. Triplex explicatio Religiosi mendican- tes non sunt proprie Mo- nachi, eos scho- lae distrahunt. 260 Annus 1619. ipsum. Nam initio Academiae, iuxta historias, duas tantum domos pro suis muniis exercendis habuit Academia, unam Korsdorf dictam, in platea S. Annae pro Theologis et Artistis, alteram Sandivogi de Subino Palatini Posnaniensis *), in platea Castrensi pro Iuristis et Medicis. Postea aedificatum Collegium Maius et Minus, Bursa Ierusalem, Philosophorum, Iuristarum, Hungarorum et plurima alia. Cur ergo id Societati vitio vertunt DD. Academici, quod ipsi usurpant? Adde templum S. Annae, SS. Omnium, S. Floriani, pro aliis fuisse fundata et non pro Dominis Academicis, et tamen postea illis iure attributa esse. Cur autem a nostris Domus Professa a S. Barbara ad S. Petrum non sit translata, dicctur inferius, nec id erat contra Regiam voluntatem, sed maximo eius consensu. 9um Argumentum DD. Academicorum suraptum est a charitate Christiana et ipsa decentia, ita enim aiunt. Charitatis est christianae liberare alterum metu, si tua causa fiat. Bonorum autem virorum est carere etiam suspitione, cum videaris alteri obesse velle. Hominis autem lucis usura indigni, per alterius dedecus ad famam et per incommodum alienum ad propria commoda ascendere. Nos quidem non commoda nostra spectamus (quorum hic admodum nihil est) sed ut lampadem, a maioribus traditam, sequentibus tradamus, in ea qua accepimus itegritate. Respondeo 1° Triplicem esse huius argumenti explicationem la Quod scholae publicae non conveniant Religiosis ideoque nec Societatis hominibus. 2a Quod iuventutem litteris humanioribus excolere dedeceat Religiosos ac Societatem. 3a Etiamsi concederetur scholas non repugnare vocationi Religiosae, tamen Cracoviae alias praeter Academicas erigere, est contra charitatem proximi et boni publici. Charitas enim ordinata esse debet. Ad haec singula, ob vitandam confusionem, respondendum breviter erit. Ac inprimis suppono illos graviter errare, qui Religiosos, illum finem habentes, ut praeter propriam salutem, aliorum et proximorum salutem, non tantum orationibus, sed etiam praedicatione verbi Dei et Sacramentorum admini- *) Samlivogius de Szubino erat Palatinus Calissiensis

Annus 1619. 261 stratione quaerant, quales sunt omnes Ordines mendicantes, confundunt cum Monachis, soli Deo et saluti propriae vacantes et tantum oratione, vel etiam simul eleaemosyna ac hospitalitate proximis servientes. His enim illud servit, Monachi est lugere non docere et hos distraherent vehementer in suis actionibus publicae scholae. At priores Religiosos, inter quos etiam sunt homines Societatis, nullo modo haec distrahunt, qui ex instituto et ex charitate Dei et amore salutis proximorum, suscipiunt tales labores. Imo vero eiusmodi laboribus, tanquam instituto propriis, promoventur magis in obsequio Dei, ut fusius alibi ostenditur. Respondeo 2° Nullo modo dedecet, ut Religiosi non solum ad Philosophiam et Theologiam docendam, sed etiam ad humaniores litteras docendas sese demittant. Nam etiam Christus parvulos docebat ac eius Apostoli et ad Coenobia SS. Basilii ac Benedicti aliorumque variorum, filii etiam nobiliores, ob litteras addiscendas tradebantur et ipsa ratio luculenter id ostendit, quomodo enim statum religiosum dedecent humilitatis et charitatis opera? Respondeo 3° Erigere scholas Cracoviae novas per Societatis homines, non repuguat inprimis charitati erga proximos, nam Societas nihil unquam de bonis mobilibus vel immobilibus Academiae usurpare cogitat: non repugnat etiam charitati erga Academiam, quia tantum abest ut Academiae per scholas Societatis solitudo inferatur, ut potius maximo numero Studiosorum impleatur, de quo alibi non repugnat charitati erga Regnum, quia ob unionem, quam Societas proponit et de qua postea agetur, nullo modo Regno aufert Academiae decus, sicut et Rex Stephanus, fundans Academiam Vilnensem et Joannes Zamoscius Academiam Zamoscianam, indepedentes ab Academia Cracoviensi, nullum dedecus Regno intulerunt. Imo vero, qui hac in re defectum charitatis Societati obiiciunt, sunt in Societatem iniurii et in Regnum, tum quia imponunt Regno catholico quod Societatis homines expellere posset, contra omne ius, tum quia Societatem iure pelli posse asserunt, quod hactenus per Dei gratiam nusquam contigit, per summam enim iniuriam semper est expulsa, ut ex tot Apologiis, publice editis, constat. Iam Societas ipsa, scho- 9. Respon- deo 2° Possent Religiosi docere hu- maniora. Respon- deo 3° Erectio schola- rum Cra- coviaenon repugnat: charitati proximi, Acade- miae, Re- gni.

Annus 1619. Non repu- gnat etiam charitati ordinatae. Odia ob Deum suscepta, ho- norifica. Argumentum 10um. las Cracoviae constituens, nihil facit contra charitatem ordinatam, sibi debitam. Falsum enim est, eam falcem mittere in alienam messem, sicut id non facit dum Parochos in labore circa salutem proximorum iuvat, iuxta suum institutum, ita dum, ratione eiusdem instituti, ad excolendam iuventutem scholas aperit. Falsum etiam est, omnem novitatem esse reprehensibilem et exosam, id enim illi tantum eompetit, quae et rationi et Ecclesiae decretis repugnat, quod hic nullo modo locum habet. Confirmatur: quia omnes Ordines religiosi initio erant novi, non tamen eornm novitas erat reprehensibilis, etiamsi cum ingentibus persecutionibus instituerentur. Quamquam odia propter Deum absque culpa sustinere, Societati maxime est honoroficum. Ut enim non poena sed causa facit Martyrem, iuxta S. Augustinum, sic non odium sed causa vera odii, homines facit vel iuste vel iniuste exosos, cum ergo nulla in hoc negotio causa iusta odii, per homines Societatis sit data, odium contra illos, honori illis est, non dedecori. Ad illud quod Academici asserebant, se in scholis nostris oppugnandis non spectare sua privata commoda, Respondeo 4° Si ita est, hoc maxime Jesuitas in optimam spem de felici negotii successu erigere, nam ubi est amor boni communis non privati, non est possibile scholas Cracovienses Societatis eiiciendas. Denique dum in hoc argumento addunt Academici, se ideo scholas nostras oppugnare, ut lampadem a maioribus traditam, sequentibus tradant, sive in ea qua acceperunt integritate, Respondeo 5° Lampadibus Academicis, ut magis lucerent, semper profuere viri Religiosi, et animas Academicae iuventutis in pietate promovendo et litteras in Academiis tractando, ut plenae sunt historiae, tum antiquiores tum recentiores, Orlandini et Sachini de rebus Societatis. Et Cracoviae Societatis Jesu homines, lampadem Academicam magis conspicuam reddere conantur per suas scholas, sicut et in aliis Academiis fecerunt. Argumentum 10um sumunt Academici a privilegiis Societatis, a quibus ruinam ominantur. Ita enim dicunt: Bullae a Summis Pontificibus eis concessae, hoc arguunt, ut ubicunque suos docere possunt, omnes doceant, et si eis id penes Academiam contingat, omnia Academiae

Annus 1619. 263 privilegia omnesque, qui solent conferri, gradus ad se se referant. Quid ergo inde sequitur nisi mors ipsumque funus Academiae Cracoviensis ? Respondeo 1° Concesso antecedente, quod Societas habeat pro scholis privilegia a Summis Pontificibus, quae etiam alii Religiosi habent, negatur sequela, quod per ea mors immineat Academiae. Nam sicut non est secuta mors Ecclesiarum parochialium ex privilegiis mendicantium, imo potius et exterius et interius refloruerunt, sic ex scholis Societatis magis reflorescet Academia, tam in litteris quam in pietate. Respondeo 2° Sciunt bene Academici, quod usu privilegiorum, quoad promotiones et gradus litterarum, in ordine ad externos discipulos, velit Cracoviae abstinere Societas, propter unionem cum eis, ideo vanissimus eorum metus de funere Academiae. Finitis his 10 argumentis, adduxerunt DD. Academici verba Ciceronis, ex libris de officiis, contra eum, qui aliquid alteri detrahit, ut suum commodum augeat, quod magis est eontra naturam, quam mors, paupertas, dolor. Sed an id, quod Cicero dicit, conveniat nobis, ob scholas inductas, ipsimet DD. Academici iudicent. Utinam vero pro Cicerone habeant locum apud eos illa verba S. Academici Joannis Cantii, inscripta eius manu parieti Maioris Collegi: Conturbare cave, non est placare suave. Infamare cave, nam revocare grave. Hucusque de primis 10 argumentis, contra nostros a DD. Academicis Serenissimo Regi propositis. Quia vero postea intellexerant iidem DD. Academici, quod nostri non solum suos Religiosos, sed etiam externos aliunde venientes, docere velint Cracoviae et iam, ut aiebant, nostri ex vulpibus facti sunt leones, ideo brevi post 10 alias rationes Serenissimo Regi in scripto contra nos dederunt, quas etiam sicut priores, fideliter eorum verbis adferemus et breviter reiciemus. lum ergo 2um et 3um Argumentum DD. Academicorum sumitur a privilegiis Academiae. Ita enim 1° aiunt. Hoc illorum propositum est inprimis contra iura et privilegia Academiae, quibus S. R. Maiestatem benigne patrocinaturam nihil dubitamus, tum propter sanctitatem nominis maiorum suorum, quorum gloriae unum permagnum exstat monimentum, tum pro- Respondeo 1° Respondeo 2° Pro Cice- rone, con- tra nos adducto, Adduci- tur pro nobis B. Cantius. 11. Iterum alia contra nos 10 argumenta Academici Regi dant.

Annus 1619. Privilegi- is, ob bo- num pu- blicum, derogari potest. Academiae pri- vilegia non tollunt nostras scholas. 12. 4um Argumentum Academicorum. pter horribilem comminationem, qua Divus Jagello sacrosancte suos prosteros obstringit, ad extremum propter ingenitam ac tanto Rege dignam bonitatem, cum iustitia coniunctam, per quam in suo iure quemquam conservatum esse vult sua Sacra Regia Maiestas. Aiunt 2° Suffragatur nobis vehementer gratia S. R. Maiestatis, cum alias multoties privatim, tum in Comitiis Anni 1613 publice per Constitutionem concessa, ubi ne Academia Cracoviensis, quicquam detrimenti aut alicuius deminutionis quoquo modo patiatur, luculenter cavetur. Aiunt 3° Sacra Synodus Provincialis Petricoviae, praesente anno congregata per Illustrissimum ac Rm D. Archiepiscopum Gnesnensem, verbis disertis professa est, nihil attentari posse , nec vero debere contra Academiam, quod eius antiquum statum aliqua ratione aut pervertat aut labefactare possit. Respondeo ad haec omnia tria argumenta. 1° Nunquam Societatem cogitare aliquod privilegium Academiae infringere, nec privilegia adducta quidquam contra scholas Societatis, maxime si Academiae sint unitae, facere. Ad haec nuspiam hoc privilegium Academia habet, ut Cracoviae nullus praeter eam scholas habere possit. Etsi in rebus minoris momenti Sedes Apostolica monopolium non permittit, multo magis in scientiis permittet. Et dato, non concesso, quod tale monopolium haberet Academia, mutatis tamen circumstantiis, dum tam multi sunt, qui vel aeque bene, vel etiam melius iuventutem instruere possunt et excrescente in dies malitia, ob bonum publicum maius, desineret. Respondeo 2° Privilegiis quibuslibet, ob maius publicum bonum, auctoritas legittima derogare potest, absque ulla aliorum iniuria. Sic privilegium multorum Religiosorum, non aedificandi intra Cannas, novo privilegio derogatum. Sic Academiae: Vilnensis et Zamosciana, independentes a Cracoviensi Academia, nostro saeculo sunt fundatae, sine ulla cuiusquam iniuria. 4um Argumentum Acedemicorum a meritis et a sufficientia Academiae. Ita enim inquiunt. Tertium currit saeculum, ex quo haec Academia in obsequio est Reipublicae, cuius quidem quae sint in Reges et Regnum hoc merita, ipsa de se praedicare non solet, contenta haec non in animis tantum, sed

Annus 1619. 265 in oculis omnium esse. Illud nemini dubium est, tantopere erudiendae Poloniae, virisque Ecclesiae ac Reipublicae subministrandis (quorum nunc similes vix paucos invenias) unam Academiam Cracoviensem sufficientem fuisse. Respondeo 1° De meritis Academiae Crecoviensis ab Anno 1361, ab Urbano Papa V inchoatae, et postea Anno 1400 a Bonifacio IX et post a Joanne 23 et Martino V, Summis Pontificibus confirmatae, nullum est dubium. Sed ex eius meritis non licet inferre, quod aliis scholae non sint permittendae, sicuti ex meritis Ordinis S. Francisci ac Dominici non licet inferre: ergo non licet alios Ordines religiosos posteriores admittere etc. Multa possunt hic adferri de meritis Societatis nostrae, quae 1565, ab Hosio Cardinali primum vocata et Bransbergae collocata, ad hoc usque tempus Regno huic servit et cuius merita, non extensive quidem sed intensive non minora iis, quae Academici proferunt, multi arbitrabantur, sed ab iis data opera, hoc loco explicandis, abstinebimus. Respondeo 2° An sufficiens Academia fuerit necne, erudiendae Poloniae et subministrandis operariis necessariis, hisce temporibus, quo haereses exortae erant, multi dubitabant. Cur enim tot Episcopi non illos, sed nostros ad varia loca evocarunt, ut Stanislaus Hosius Cardinalis Bransbergam, Andreas Noskowski Pultoviam, Valeriauus*) Vilnam, Adamus Konarski Posnaniam, Stanislaus Karnkowski Calissium, Joannes Solikowski Leopolim, Martinus Szyskowski Luceoriam et Plociam, Paulus Wolucki Ravam, Joannes Andreas Pruchni- cki Camenecum, **) Radoszewski Faustonum etc. Mitto Regem Augustum, qui primus Societatem in Poloniae Regnum admittens et privilegiis ac immunitatibus aliorum Ordinunr Religiosorum exornans, in diplomate, Anno 1565 die 8a Octobris, Vilnae dato, significat, se sperare per nostrorum ingressum religionem Christianam antiquam suam authoritatem recuperaturam. Quo tempore Vice Cancellarium Regni agebat Petrus Myszkowski, ex cuius officina hoc diploma, subscriptione ac Ex meritis Acade- miae non sequitur tollendas scholas nostras. MeritaSo- cietatis in hoc Re- gnum. Au sufficiens Academia fuerit contra haereses suo tempore. Regis Au- gusti diploma concessum nos- tris, V. Cancellarium tunc agente Petro My- skowski. *) Protaszewicz. **) Boguslaus, Episcopus Kiioviensis (1618—1633) postea Luceoriensis (1638). Wielewicki Histor. Diarii III. 34

Annus 1619. Qualis status Rei Catholi- cae in Po- lonia, si conferatur cum priori. Ob suffi- cientiam. DD. Aca- demico- rum, non sequitur reiicien- das scho- las Socie- tatis. 13. 5tum Ar- gumentum reiicitur. Reiicitur 1° sigillo Regio munitum, proruanaverat. Quomodo autem Rex Augustus id fecisset, si Academiam illis temporibus sufficientem per omnia iudicasset? Mitto tot scholas haereticas inductas, tot libros haereticorum impressos illis temporibus, nec refutatos, tot Senatores saeculares et Episcopos nonnullos factos haereticos. Quomodo enim his non ivissent obviam Acaderaici, si vere fuissent sufficientes. Missis, inquam, his, status ipse Rei Catholicae in Polonia, qui iam est, si conferatur cum illo, qui antea fuit, cum tot novorum templorum exstructione, tanto idoneorum Sacerdotum numero, tanto Religiosorum augmento, tanta haereticorum diminutione, tot libris contra haereticos imprersis et tot cum iis disputationibus, felicissimo successu institutis, tot Catholicis factis, ex iis qui ad varias haereses transierant. Hic, inquam, status, nobis tacentibus, satis superque loquitur, quid Societatis homines in hoc Regno fecerint. Respondeo 3° Demus, DDmos Academicos fuisse omni ex parte sufficientes, nullo tamen modo sequitur, alios non debere admitti. Tot enim aliae Academiae erant sufficientissimae, quae tamen nostros susceperunt, non sine magno suo commodo. Sufficientes etiam aliquando erant et iam sunt in multis locis Parochi, ad procurandam proximorum salutem et tamen postea ingenti cum utilitate Religiosorum variorum opera utuntur. Adferrem in medium ipsos religiosos Ordines, qui nostros tanquam cooperatores in excolenda Domini vinea, summo cum gaudio exceperunt, iuverunt, promoverunt, defenderunt. Sed quia in historia Societatis ab Orlandino et Sachino scripta, fuse haec tractantur, supersedeo. Si hos voluissent DD. Academici imitari, a talibus argumentis procul dubio abstinuissent. 5um Argumentum, sumitur ab ingratitudine Societatis in Academiam Cracoviensem. Ita enim aiunt: Ipsi Societatis Patres, quos in Polonia suae Religionis principes numerant: Scargas, Laternas, Vuiecos, Groditios aliosque et superstites, quibus maxime suas res illustrant, ex Academia Cracoviensi (ut olim primos authores ex Parisiensi) habent, ut mirum cuique esse debeat, quam ut suam altricem honestissime tractare deberent, ita eam ab iis ipsis parum pie ac reverenter haberi. Respondetur 1° Sicut

Annus 1619. 267 Academiae Parisiensi, ita et Cracoviensi semper conabatur Societas gratum exhibere animum et iam conatur, imo et haec ipsa scholarum novorum introductio, ob maius bonum Academiae promovendum, actus est gratitudinis, etiamsi eum DD. Academici in malam partem explicent. Fatetur etiam Societas, non paucos viros insignes se ex Academia habuisse et iam habere, non solum eos, qui ab iis sunt nominati, sed multo plures. Quamquam dum id fatetur, simul etiam illud addit, omnes fere, qui ex Academia Societatem sunt ingressi, Theologicis studiis et nonnullos etiam Philosophicis, in Societate excolendos fuisse. Talis erat et Petrus Scarga et Jacobus Vuiecus et Martinus Laterna et Stanislaus Grodicius, Graspar Nahaius, Joannes Vuchalius, Albertus Mroscovius, Benenictus Herbestus et non pauci alii, sicut et Stanislaus Krzywokolski, Albertus Rosciszewski etc. Respondeo 2° Si Academiae Cracoviensi sumus obligati, quod nobis non paucos dederit, certe etiara Academia debet nobis esse obligata, a quibus tot Professores habet et tot Auditores, quorum omnia Collegia in Poloniae et Lituaniae provinciis sunt seminaria, ex quibus ad Academiam tot confluunt. Ac proinde bene etiam nos de Academicis dicere possumus, quod illi de nobis dicunt, mirum cuique esse debere, Societatem, a qua tot bona habent, parum pie ac reverenter ab iis haberi. Ad illud vero, quod huic argumento Academici addunt: Quanquam id nobis notissimum est, iuniorum inter illos illam de erigendis scholis Cracoviae esse sententiam, ita ut maior pars meliorem vicerit: Respondeo 1° Non esse in Societatis Consultoribus (exceptis paucissimis in Generalibus et Provincialibus conventibus) eum morem, ut maior pars concludat et ut magis sententiae numerentur, quam ponderentur, sed superior cum aliquot, quos sibi adiungit, id in Domino statuit, quod illi videtur magis expedire et ita in isto negotio processum fuit. Quod igitur nusquam fuit, quomodo DD. Academicis notissimum esse potuit? Quanquam nihil etiam inconvenientis est, si Deus aliquando id det iunioribus, quod negat senioribus, ut Paulo et Barnabae, iunioribus Apostolis, peculiarem gratiam inspiraverat, Evangelii lumen inter gentes invehendi, quod aliis Academiei Societatem ingrssi, exculti sunt in Societate. Quam multum, debeat Academia Societati. 14. An Iunio- rum tantum fuerit sententia de scholis Craco- viam inducendis. In Socie- tate non concludit pluralitas.

Annus 1619. 6um Argumentum. 7um Argumentum. non inspiraverat. David etiam iunior electus erat ad vincendum Goliatum et non alii veterani milites. Respondeo 2° Optime posse hoc argumentum invehi contra DD. Academicos. Nam inter eos plurimi etiam sunt, qui iudicant, e re Academiae esse, si illi nostrae scholae uniantur, sed maior pars vincit meliorem. Argumentum 6um sumunt DD. Academici a reformatione inchoata Academiae, ita dicentes: Quod ad praesentem faciem studiorum Academicorura, Academia, pro more veteri, in censu pertenui relicta, parata est exquisitam rationem reddere sui officii. Quod vero ex more novo, qui percrebuit in artibus nonnullis tradendis, desideraret aliquis, profitetur se per eam reformationem, quam nunc urget, id in suam formam restituere velle. Respondeo 1° Laude dignum esse hunc DD. Academicorum conatum, in urgenda reformatione (cuius necessitatem cum agnoscunt, aliquam etiam praecessisse deformationem agnoscere debent) quam etiam tot Synodi Provinciales necessariam esse iudicabant. Sed si praedictam reformationem apprehensae tantum scholae Societatis promoverunt, quomodo in re ipsa non magis promovebunt? Si medicina tantum apprehensa, in quibusdam tantum operatur, quantum operaretur re ipsa sumpta; quanto magis operabitur non apprehensione tantum sed ipsa re percepta? Respondeo 2° Non ob solam reformationem, sed ob plurima alia, scholas Societatis et Rex Serenissimus et Episcopus Cracoviensis inducere volunt, de quibus saepius est dictum, ideoque istud argumentum, a reformatione sumptum, non multum valet. 7um Arg.umentum a convenientia et aequitate rei, ut honorum, literatis viris debitorum, conservetur maiestas, ita enim inquiunt: Illud summe congruum est, ut cum iam scholae Societatis in tantam frequentiam, summasque hinc in minutias per Poloniam abierint, ut inquam, sit una in Regno schola, praesertim ab antiquis Regibus instituta, privilegiisque nobilissimis communita, quae caput supra caeteras efferat, honoresque litterarum manu teneat Quo pertinet illud, hanc Academiam a Caesaribus etiam confirmatam, ut per omnes Christianas ditiones eius gradus et honores literarii valeant, quemadmodam strictim Herburtus in

Annus 1619. 269 Causae multiplicationis Collegiorum Societatis. 16. 8um Argu- mentum Academi- corum multacon- tinent. . Collegia Societatis non tol- lunt hono- res litera- rios. Statuto Regni, nostra vero privilegia fusius canunt. Respondeo 1° Eandem in hac re esse sententiani Societatis, ut haec una Schola Regni in suo splendore, maiestate et integritate conservetur, et honores literarios distribuat, sed in eo a DD. Academicis discrepat, quod illi putent Collegium Societatis istum splendorem tollere. Imo vero per hoc Collegium plures suppeditabuntur, qui eiusmodi honores appetant et assequantur. Et sane Societatem honores literarios tanti facere, quanti debet, testantur tot orbis Academiae, in quibus iisdem honoribus et conferendis et conservandis cooperatur. Testatur et S. Ignatius Societatis Fundator, qui licet esset summae animi demissionis, tamen cum S. Francisco Xaverio caeterisque sociis, post exacta Philosophiae ac Theologiae curricula, eosdem honores in Academia Parisiensi suscepit. Respondeo 2° Multiplicationis Collegiorum, quam DD. Academici in argumento ponunt, esse iustas causas. la est: Maior profectus discipulorum in pietate et in litteris, cui magis tunc attenditur, dum sunt in mediocri numero, quam dum sunt in maximo. 2a Ut melius consulatur valetudini Praeceptorum Societatis, qui si humaniora doceant, 5 horas in scholis singulis diebus consumentes, postea domi et mentalibus orationibus et lectionibus parandis ac discipulorurn scriptionibus corrigendis vacantes, citius in magno numero discipulorum valetudinem laederent, quam in parvo, vel mediocri. 3° Ut consulatur multorum domesticae inopiae, quorum parentes non sunt tanti, ut ad loca remotiora filios, etiam optimae indolis, mittere possint et sumptus iisdem suppeditare. Hinc illud Poetae: Ingenio poteram superas volitare per auras; Me nisi pauperies invida deprimeret. His autem, tot locis multiplicatis, optime provideri potest. 8um Argumentum sumunt DD. Academici a suspecta Societatis amicitia, in quod plurima iudicia temeraria de simulatione, philautia, levitate nostrorum congerunt, sic enim loquuntur: Ac vehementer subverendum est, ne Societatis Patres (quamquam illi se Academiae amicissimos verbotenus ubique testantur) hoc agant, aut cum vident Academiam esse veluti metam studiosae iuventutis, quae in eorum scholis rude donata, perfectionem in litteris et honores litera-

Annus 1617. Quanto- pere odio babeatSo- cietas si- mulatio- nem et impostu- ras. Non metuendum, ne sola Societas omnia studia ha- beat. rios in Academia quaerit, ut, inquam, istam lmic Acaderaiae felicitatem eripiant, omneque iam studiorum regnum ad se solos pertrahant. Nam quod aiunt, se id propter ornamentum Academiae facere velle, aut quod aeque mirum ac ridiculum est, maius ex sua illorum, quam ex nostra institutione, emolumentum futurum, primum credat ille, qui notissimum non habeat, quid cum aliis Academiis, quibus illi adhaeserunt, actum sit. Emolumentorum vero suorum, illi ne tam gloriosi censores esse possunt, sine summo philautiae cuiusdam et mirae levitatis argumento. Hucusque eorum argumentum, quod quam multa et diversa continet, ideo etiam ad singula erit redeundum. Respondeo 1° Sicuti haeretici, ut exosos faciant Societatis homines, nihil magis inculcantes, quara eos esse impostores, graviter decipiuntur, testibus omnibus iis, quibus noti sumus, ita et DD. Academici, dum nos impostores faciunt, graviter et errant et peccant. Nihil enim magis detestatur Societas, quam simulationem et pro nnlla re citius ad extremam in Societate poenam, id est ad dimissionem ex Religione solet accedere, nisi pro defectu candoris. In hoc autem negotio scholarum, an non aperte semper actum cum Rege, cum Episcopo, cum praecipuis quibusque Academicis? Videant DD. Academici, ne ipsi verbotenus sint amici Academiae et bonum eius, quod ex scholis Societatis habere poterat, impedientes, re ipsa sint maximi hostes etc. Videant, an a Jesuitis non magis ametur Academia, dum ad eius promovendum bonum solis motivis spiritualibus et aeternis, sine ullo temporalium commodo moventur, nempe ut Academia magis prodesse possit bono Ecclesiae, quam ab illis. Respondeo 2° ad illum metum Academicorum, ne regnum studiorum ad Jesuitas transferatur, quod cum satis confutent ipsimet Academici, dum in hoc argumento dicunt, studiosos ob perfectionem et ob honores Academicos seu literarios, ad se venturos, cum in scholis Societatis fuerint rude donati. Quomodo ergo regnum studiorum Jesuitae habebunt, si tales a Jesuitis ad Academiam pergent? Quomodo praeterea, si Jesuitae Lubranscianum Collegium Posnaniense, toties sibi oblatum, recusaverunt; si dignitates Academicas, etiam ultro oblatas, ac-

Annus 1619. 271 ceptare, nisi ex gravi causa, non possunt; si toties easdem oblatas reiecerunt, ut in Petro Canisio et in Joanne Baptista Viola ac in aliis historiae testantur; quomodo, inquam, possibile est, ut tales honores Academiae praeripiant? Nunquam Societas numerum discipulorum Academiae invidet, quorum multi, post 4, 6, 8, vel etiam 10 annos, in scholis Societatis consumptos, ad Academiam se conferunt, sed hoc illos affieit, quod ordinarie ea iuventus libertate Academica, per se bona, abutatur et carens spirituali directione, omnia quae tot annis acquisiverat, perdit. Nec verum est illud, quod Jesuitae omnia soli facere velint. Si enim Acartemiae uniri volunt, relicta eius integritate, quomodo soli volunt facere omnia? Nec est eadem ratio Academiae Cracoviensis et Pragensis, quae conversa in haeresim, quam tantopere fovebat, promovebat, defendebat, ab Imperatore Ferdinando II sublata est, eique Societas nostra est substituta. Denique, quare Academia Cracoviensis metuit spoliari discipulis per Jesuitas, quod tot Academiae, cum quibus sua Collegia nostri habent unita, non metuunt? Longum esset omnes praecipuas christiani orbis Academias enumerare, in.quibus sua Collegia Societas habet, maximo Academiarum commodo. Respondeo 3° Ad illud quod asserunt, Jesuitas dicere, se scholas suas erigere Cracoviae ob ornamentum Cracoviensis Academiae, in hoc sensu verum esse, quod conatus Patrum Societatis in aperiendis scholis Cracoviensibus non ruinam Academiae sed incrementa et ornamenta sint allaturi, de alio enim sensu Societas non cogitat. Dum autem addunt, alias Academias desolatas per Societatem, id aut ex imperitia historiarum, aut ex odio Societatis, aut certe ex utroque loquntur, nam nimis evidens est, quantopere Academiae floreant nobis unitae. Respondetur 4° Ad illud, quod Academici dicunt: ridiculum esse, melius educari iuventutem et in moribus et in litteris a Religiosis Praeceptoribus, quam a saecularibus, affirmanda, certum id esse multis ex causis, ex genere suo. 1a Quia Deus magis concurrit cum Religiosis ad hoc opus, ob gratiam vocationis, quae iis suppeditat modos et media necessaria ad suum finem. 2° Quia se magis disponunt ad id Religiosi, Non spoliant scholae Societatis discipulis Academias. Quomodo ornamen- tum Aca- demiae ex scholis Societa- tis. 18. Cur Religiosi Magistri melius doceant, causae:

Annus 1619. ob exercitationem continuam plurimarum virtutum et maiorem cum Deo coniunctionem, ac quotidianam orationem pro se et discipulis, ad quam, vi legum Soeietatis, tenentur. 3a Quia docentium Religiosorum praecipuus finis, mores recti et non solum amotio tenebrarum ab intellectu, sed etiam pravorum affectuum a voluntate. 4a Quia Religiosi totos se operi tanto dedunt, non ob honorem, vel ob mercedem et quia sollicitudinibus circa victum et amictum non distrahuntur, ut alii, ac ob solum Dei amorem docent. 5a Quia prius sunt discipuli quam Magistri, nec unquam permittuntur docere ea, quae non didicerunt et attenditUr diligenter illis, ut se ad lectiones optime praeparent in Societate, et singulis mensibus cum Rectoribus ac Praefecto, singulis etiam annis cum ipso Provinciali ac nonunquam cum Visitatoribus, a Generali missis, consultationes de re litteraria promovenda, faciunt. 6a Quia suae vitae bonis exemplis plurimum discipulis prosunt, sive malos obiurgent liberius, cum culpa ipsos non redarguat, sive bonos ad profectum in virtutibus magis excitent, verbo et exemplo simul. Verissimum enim illud est, verba suadere, exempla cogere. 7a Quia magis discipulos disponunt ad profectum, removentes impedimenta peccatorum, quorum labes mirifice hebetat vires animi, iuxta illud: In malevolam animam non intrabit sapientia. Idque fit usu frequentis Confessionis, quae si recte fiat, est efficacissima directrix iuventutis. 8a Quia datur opera a Religiosis praecceptoribus, ut remotis impedimentis, discipuli virtutis habitum acquirant, armando eos contra malas inclinationes et mala exempla. Plurimum autem virtutes, quae petulantiam coercent, ad scientias speculativas comparandas conferunt. Quod autem in hoc genere maior cura a Societate adhibeatur, norunt illi, qui partim in Societate, partim ab Academia docebantur. 9a Quia plura media, quam alii, ad bonam educationem discipulorum Religiosi adhibent, nempe: orationes, Sacrorum auditiones, piorum operum varias exercitationes in Sodalitatibus Beatissimae Virginis. 10a Quia diligentissime attenditur, ne cum pravis discipuli conversentur, dum ii, qui alios corrumpunt, si non se corrigunt, eiiciuntur. lla Quia in negligentes diligenter

Annus 1619. 273 animadvertitur, et in eos, qui se aliis rebus occupant non studiis. 12a Quia Religiosi Societatis Praeceptores propriam ac specialem habent docendi methodum, cui post tot experientias in totius orbis christiani Academiis, doctissimi quique viri et docendi peritissimi Societatis nostrae, sub Claudio Aquaviva V° Generali Praeposito, ultimam manum imposuerunt et tum delectum opinionum securiorum in gravioribus disciplinis, tum praxim scholasticarum exercitationum praescripserunt. 13a Quia magnuum habent docendi ordinem, qui dicitur anima rerum et per quem cavetur, ne discipnli ea addiscant, quae eorum captum superant et ne eo ascendant, quo pervenire non possunt, gravioraque onera subeant, quam vires ferre possint. 14a Quia pluribus intendere discipulos non permittunt, ex iis quae sunt disparata, ne videlicet de iis dicatur, quod ex omnibus aliquid capiant, ex toto nihil, dum simul et humaniora et philosophica et theologica ediscere conantur. Ad quem errorem, quorundam sensu, ipse S. P. Ignatius erat adductus, seu eum advertit et correxit, ordinemque suis, suo exemplo mirifice commendavit. 15a Ob repetitiones frequentes, tam in humanioribus, quam in gravioribus studiis, quarum summam utilitatem experti norunt. 16a Ob curam directivam perpetuam discipulorum, coniuncta gravitate comitati et comitate gravitati, patrum ac matrum instar, quod facilius fit a Religiosis Societatis, quam aliis. 17a Ob plura media, quibus alacritatem iuventutis in studiis excitant et fovent, tum per honores scholasticos, tum per dramata, comoedias, tragoedias. 18a Ob media, quibus suaviter ac fortiter ad amorem virtutis aetatem teneram trahunt, per Congregationes varias Beatissimae Virginis et per exhortationes, ac varia alia. 19a Ob loca, in quibus docent, quae piis imaginibus et scriptionibus acutis exornari solent, unde etiam ipsi parietes, tam litteras quam pietatem spirantes, non mediocri sunt incitamento ad utrumque. Respondeo 5° A postremam partem argumenti, in qua DD. Academici philautiam, seu proprii amoris excessum et levitatem Societati imponunt. 1° Temerarium esse iudicium DD. Academicorum. Unde enim id perspectum, quod intentione amoris proprii, vel alicuius levitatis, emolumenta Wielewicki, Histor. Diarii III. 35

Annus 1619. 19. 9um Argu- mentum. illa proferant, quae ex scholis eorum esse possint. Certe talenta et dona, a Deo Ordini alicui concessa, imo et personae debent ob Dei gloriam agnosci et interdum rationabili ex causa aliis exponi, sine ulla levitate, imo non raro necessario exponi debent, cum id vel Christiana charitas, ad impedienda videlicet aliorum peccata et ad errores ostendendos, vel alia aliqua causa rationabilis exigit. Hinc S. Thomas Aquinas et S. Bonaventura, occasione adversariorum, ingentia mala suis Ordinibus imponentium, plurima in laudem eorundem Ordinum protulerunt. Respondeo 2° Si licuit DD. Academicis in hisce argumentis, Regi propositis, tam magnifica de sua Academia proferre, quod videlicet hactenus sola sit sufficiens erudiendae Poloniae, quod ex ea viri summi, ex quibus vix iam pares inveniantur, prodeant, quod eorum Academia (hoc enim infra addunt) sit unicus Septentrionis ocellus etc. cur aliqua Jesuitis in laudem sui Ordinis non licuit adferre? Non impingit tamen Societas Academicis, ob praedictas laudes, aut philautiam aut levitatem, ut illi imponunt Societati, quia videlicet praeclare advertebat, tantas Academiae laudes ab iis ex optima intentione proficisci potuisse. Utinam vero illi etiam in bonam partem explicassent, quae Societatis homines optimo animo de sua religione protulerant. 9um Argumentum DD. Academicorum ab inutilitate scholarum Societatis petitum est et simul ab infidelitate nostrorum, qui licet polliciti essent Regi, Professos ad aedem SS. Petri et Pauli Apostolorum se translaturos, non tamen id fecerunt. Ita enim aiunt: Iam Philosophiam tantum et Theologiam Cracoviae profiteri gestiunt, quae sunt nihil ad Regnum, nihil ad politiam. Sed illi suis modo has praelegere volunt. Credat hoc Ucalegon ille Virgilianus. Hic illud rogo: eccurnam in illam aedem magnificentissimam, sumptu Sacrae Regiae Maiestatis erectam, a S. Barbara non migrant, ut in se receperant? Eccur, contra quam sunt polliciti, haec nova moliuntur? Eccur non magis Professos et emeritos, ad maius ornamentum nobilissimae illius Basilicae (quod valde ex voluntate suae Serenissimae Maiestatis fuerat) sed Scholasticum vulgus isthic habitare volunt? Ad primam partem huius argu-

Annus 1619. 275 menti respondeo. 1° Falsum esse, quod solam Philosophiam ae Theologiam voluerint legere Jesuitae et non etkm alia humaniora. Institutum enim hominum Sooietatis est tam superiores quam inferiores scientias edoeere. Respondeo 2° Falsum etiam esse, quod Philosophia et Theologia Regnis ac politiae nihil prosit. 1° Quia vera religio sine his eonservari non potest. Nam Reges Christiaui debent esse nutritii Ecclesiae, iuxta illud Prophetae: Erunt Reges nutritii tui; debent etiam saluti animarum, sibi subiectarum providere et relisgionem Catholicam ab hostibus defendere. Inter istos autem hostes est etiam ignorantia, tam saecularium quam Ecclesiastioorum, ex qua postea ignorantia, tot haereses. Quomodo autem ex fundamento haec tollantur sine Philosophia ac Theologia? 2° Quia etiam pax publica sine his scientiis impossifoilis. Nam ubi magis regnant bella iniusta, tumultus, rebelliones, iudieia perversa, contemptus rerum sacrarum, nisi ubi harum scientiarum defectus? Nimis id confirmant tot haerescs, nostro saeculo orbem Christianum turbantes et omnia bellis implentes, ob iguorantiam Philosophiae ac Theologiae, tam in Ecclesiastieis quam saecur laribus. Unde tot Reges ac Principes, non ob solam fidem Catholicam promovendam ac defendendam, sed etiam ob bella civilia sopienda, has scientias variis in locis suorum Regnorum excitarunt. Imo politici ipsi Christiani eas scientias Regnis omnino necessarias esse volunt, de quibus D. Thomas. Aquinas, Gregorius Tolossanus, Lipsius, Adamus Contzen, Robertus Bellarmius etc. 3° Si Philosophia ac Theologia Regnis non prodest, quare tantopere urserunt Academici per Regem Jagellonem, ut illis permitteretur ius docendae Theologiae, nam initio non erat permissum? Quare tot Professores pro Philosophia ac Theologia habent? Certe si argumentum DD. Academicorum valeret, sequeretur, illos vehementer nocere Regno, decipiendo iuventutem et eam inutilibus occupando. Sequeretur etiam Professores Philosophiae esse deceptores et impostores, Ad 2am partem argumenti respondeo. 1° Vanam esse hanc DD. Academicorum inquisitionem ac obiectionem, Sive enim Domus Professa esset penes S. Petrum, sive alibi, simul posset esse Collegium, Philosophia ac Theologia multum Regnis prodest.

AnnuB 1619. 10um Ar- gumen- tum. nec hoc repugnat instituto nostro, ut vel penes Domum Professam, vel penes Domum Probationis sit Collegium, uti etiam modo fit Brunae et antea erat in hoc Regno Bransbergae. Respondeo 2° Similem interrogationem nos posse instituere ratione DD. Academicorum. Quare, cum Rex Casimirus, dum Academicis Casimiriae locum amplum obtulisset et illi se ad eum migraturos Regi polliciti essent, cur Casimiriam non commigrarunt? Et responsionem, quam pro se fecerint, pro nobis etiam accipiant. Respondeo 3° Pessime Academicos infidelitatis nos accusare. Si enim cum conseusu Regio cogitationes primas de migratione ad S. Petrum mutavimus et ob causas legitimas Domum S. Barbarae non deseruimus, quomodo infideles Regi fuimus? Respondeo 4° Causas retentae Domus S. Barbarae vide annotatas in Januario Anni 1617 n. 3. Licet enim ipso initio valde angustam Domum PP. Professi inhabitassent, cum magno suo incommodo, postea tamen, coemptis vicinis domibus, satis idoneus locus pro iis est factus. Basilica etiam S. Petri, etiamsi penes eam PP. Professi non sint, suis ornamentis non carebit, nam Collegium Societatis, in quo tam nostri, quam externi docentur et quod tot Professores alere debet, satis superque eam ornabit, sicut et alii Sacerdotes, Sacramenta Poenitentiae et SS. Eucharistiae administrantes. 10 Argumentum DD. Academicorum ab extremis malis, ob scholas Societatis, Cracoviensi civitati imminentibus et ab extrema ob easdem scholas Academiae Cracoviensis desolatione. Ita enim inquiunt: Extremum est, quod vel ante omnia considerare aequissimum est, summam quandam confusionem et miserabilia incommoda, inde promanatura. Videres tunc scholam contra scholam, studentes contra studentes, hinc eorum contra se tumultus et proelia, disciplinam, alteris in alteros crimen quodvis referentibus, summe dissipatam, urbem miseram, externis afflictam malis. Demum, paucis post annis, intuerere scholam illam Jagellonicam, Septentrionis unicum ocellum, tot Regum Poloniae nobilem alumnam, situ et senio obsitam, neque nobilissima iuventute, sed araneis ubique plenam, ut videre Viennae est et ubicunque locorum hi ad Academias adhaesere. Duas in partes

Annus 1619. 277- hoc argumentum est divisum, nempe: in extrema mala, imminentia Civitati, et in desolationem Academiae. Ad lam partem respondeo 1° Eo argumento, quo iam utuntur DD. Academici, utebantur olim et ethnici, dum ad eos scholae Christianae inducerentur, qui simul omnia mala, quae eveniebant, Christianae religioni imputabant, et modo utuntur haeretici, quando in civitates, haeresi infectas, Catholicae scholae introducebantur, sed sicut ob vaticinia, tam ethnicorum quam haereticorum, nullo modo scholae debent tolli, ita ob vaticinia DD. Academicorum Respondeo 2° Plurima remedia non defutura, ad haec omnia mala tollenda, quae enumerant DD. Academici, sicut non desunt in tot illustribus Academiis, quibus Collegia Societatis sunt unita, modo ipsi illis uti efflcaciter vellent. Et si externi discipuli Societatis, Rectori Universitatis subessent, ad quod Societas se obtulit, in modis unionis Academiae cum scholis nostris, et ipsi Academici, Anno Dni. 1583, 4a Februarii, concesserunt, ut ibidem annotavimus, nullo negotio haec omnia supradicta mala tolli possent. Res etiam ipsa illis annis sequentibus, quibus tumultus fiebant ab Academicis, occasione nostrarum scholarum, ut postea videbimus, manifeste respondit, quid in hac re fieri possit. Nam quandocunque efficaciter volebant Academici Professores cum Rectore et aliis, ad quod id spectat, statim pax erat, quando vero dissimulabant, ex fenestris, quasi applaudentes, tumultus intuebantur, nullum qui cohiberet mittebant, pessima quaeque discolorum Academicorum facta in nostros discipulos reiiciebantur et continuabantur praedictae turbae. Hinc et Academia Lovaniensis *), quae aliquando sinistris opinionibus de Societate laborabat, re bene cognita, cum quaesitum esset, an expediret per Belgiam multiplicare Collegia Societatis, insigne affirmativum testimonium pro nobis dedit, quod non fecisset, si scholas nostras tot malorum fontes esse, experta fuisset. Respondetur 3° Ista omnia mala, quae Domini Academici enumerant, pugnant manifeste cum fine, Semper facillime Academi- ci tumul- tibus con- tra scho- las nostras occuris- sent, si voluis- sent. 21. Commoda ex scholis *) Adnotatum in margine: „De Academia Lovanensi refertur id in Apologia scripta lib. 2. cap. 10." Cuius Apologiae, a P. Friderico Szembck scriptae, fit inferius mentio.

Annus 1619. Societatis proveni- entia. quem sibi Societas in scholis erigendis pfoponit. Finis enim eius est, sicut et in aliis eius instituti opera diaboli destruere, inordinata in ordinem redigere, efferatam iuventutem ad mansuetudinem reducere. Quare ipsimet, si malo affectu non obcoecarentur, facile adverterent, non illa quae obiiciunt mala, sed tot bona Societatem in scholis intendere. Respondetur 4° Non mala, sed plurima commoda ex unitis scholis cum Academia promanare posse, si ea non impedirent Academici. lum est Pax civitatum. Coniuncti enim Academicis Patres Societatis, per viam conscientiae atrocitatem seditionum et tumultuum iuventuti instillarent, et tot turbis, quae etiam antequam scholae Societatis essent inductae, Cracoviae ingentes esse solebant, praeclare obviam irent ac pacem solidam constituerent. 2um Omnes illi, qui scholas Cracovienses desiderabant, quales erant plurimi cives Cracovienses summi ao infimi cum vicina nobilitate, qui praeclare noverunt, Religiosos homines ordinarie esse magis idoneos ad docendum quam alios, votis suis potirentur. 3um Exiguo dispendio haberetur domi, quod hactenus magno sumptu alibi quaerebatur. Non omnes enim tanti sunt, ut filios suos alio, studiorum causa, mittere possent, maxime ex illis, qui sunt fortunae tenuioris. Liberarentur etiam vicini nobiles illa molestia, qua inquirunt filiis idoneos morum Magistros. 4um Maior frequentia populi (quod etiam inter ornamenta civitatum non est postremum) occasione scholarum Societatis erit Cracoviae. Nam ob coniunctionem scholarum Societatis cum Academia, nobilissima totius Regni iuventus Cracoviam conveniret frequens aliaque tenuioris fortunae, et ex vicinis Regno Provinciis idem fieret. Occasione etiam filiorum hic manentium, tam eorum parentes cognatique, quam alii omnis conditionis et sexus Cracoviam confluerent. 5um Opes civitatis augebuntur, iuxta illud proverbium: ubi populus ibi obulus. Plures enim varia necessaria invehent, plures emptores erunt et merces varias, non sine commodo vendentium, distrahent, et plus semper importabitur pecuniae, quam absumi posset ex commeatu. 6um Ex exstructione novarum scholarum, earumque idonearum, templi, Collegii, sine dubio novum etiam accedet ornamentum.

Annus 1619. 279 Sed haec de commodis iam sufficiant. Ad 2am partem argumenti de desolatione Academiae ex nostris scholis, respondeo. 1° Non satis cohaerere hoc argumentum DD. Academicorum, cum eo, quod ante dixerant, Jesuitas lecturos Philosophiam ac Theologiam, quae nihil valent pro Regno et politia. Quomodo ergo ad Jesuitas, qui nihil utile pro Regno docent, confluent ad eos omnes discipuli et deserent Academiam? Respondeo 2° Si DD. Academici bene suo munere fungantur et bonam existimationem tam doctrinae quam pietatis re ipsa apud discipulos habere curent, semper plurimos discipulos habebunt. Respondeo 3o Ut in promovenda salute proximorum missa a Deo Societas, non impedit parochos sed iuvat, sic etiam unita Academiis, non impedit eas sed iuvat, ut omnes, qui rationi locum dant, sciunt. Respondeo 4° Judaei aliquando, desolationem suae Synagogae timentes et illa dicentes: Quid facimus, en totus mundus post illum abit, venient Romani et tollent nostrum imperium, ideoque Christum perimentes ac eum, suam operam deferentem, abiicientes, totum Regnum amiserunt, illo modo, quo maxime illud conservare volebant. Ita DD. Academici, dum inani metu suae desolationis, Cooperatores se se ultro offerentes abiciunt, videant, ne hoc ipso medio ad summam desolationem perveniant. Respondeo 5° Quod de Academia Viennensi dicunt et de aliis Academiis, quibus nostri adhaeserunt, quantum sit mendacium totus mundus scit, et illi ipsi, si non sunt impudentes. Haec argumenta contra scholas nostras, cum Academici per modum supplicum libellorum, bis Regi Serenissimo obtulissent, et Rex, diligenter eis lectis, Patres Societatis ad se vocat, timoresque Academicorum et eorum argumenta contra nostras scholas ostendit ac simul se illud desiderare ostendit, ut videat modum uniendi scholas Societatis cum Academia. Exhibitus est in scripto modus unionis per P. Joannem Argentum Provincialem tunc Poloniae. Hunc cum Rex considerasset et in eo non damnum, praeiudicium, ruinam Academiae, sed omnia plane contraria manifeste deprehendisset; collaudata Patrum optima voluntate, qua Ecclesiae et divinae gloriae propagandae 22. Rex, lectis argumen- tis Acade- micorum et modo unionis, a nostris porrecto.

Annus 1619. Mittit utrumque ad Epis- copum Oracovi- easem. Unionem cum Academia urget. 23. Modi u- nionis cum Academia. Puncta 15. etiam per scholas, iuxta sui instituti rationem, diligenter dant operam; et argumenta Academicorum contra nostras scholas et modum uniendi nostras scholas cum Academia, quem illi porrexeramus, Martino Szyskowski Episcopo Cracoviensi, tanquam eiusdem Academiae Cancellario mittit, litterasqne insuper ei dat, quibus requirebat, ut Academiae voluntatem suam declaret, de unione facienda scholarum nostrarum cum Academia; et ut eandem unionem animose aggrediatur, constanter promoveat et feliciter ad finem deducat. Academicis etiam, postquam Rex respondisset, ne quidquam eorum timerent ab iis, a quibus se oppugnari arbitrantur, et quod alia omnia Societas nostra cogitet in bonum Academiae, remisit eos ad Episcopum praedictum. Porro. Unionis nostrarum scholarum cum Academia Cracoviensi, inter scripta P. Friderici Szembek, varios modos inveni, sed his eum tantum ponam, quem in scripta Apologia pro scholis Societatis, parte 3a, seu libro tertio, capite 2°, cuius titulus talis: Modus, quo scholae Cracoviae Societatis erigi possunt et Academiae Cracoviensi uniri, sine ullo prorsus eius Academiae detrimento et magnis cum ipsius commodis ac ornamentis. Continet autem 15 puncta. lum Modus regiminis Universitatis idem sit, qui hactenus semper fuit, secundum statuta Academica, nec unquam ullus ex Societate officio Rectoris Academiae vel decanorum ullius facultatis fungatur, licet id in aliis Academiis iustis ex causis fieri consueverii 2um Bona omnia Universitatis, tam terrestria quam civilia, habita vel habenda et quaecunque alia, cum omnibus suis proventibus, fructibus, utilitatibus, quemadmodum hucusque, et obventiones quaeque ex honorum literariorum collatione, seu promotionibus, legatis piis Universitati factis, prorsus et in toto, ad Academiam perpetuis temporibus pertineant, neque ex iis Societas quidquam unquam sibi vendicare poterit. 3um In Gymnasio seu Collegio utroque Academico id est tam Artistico et Theologico quam Juristarum, nullus Jesuitarum ullam praeleget lectionem, sed ii solum, qui hactenus ius legendi habebant et in posterum sunt habituri, more maiorum, ut omnis praescindatur occasio

Annus 1619. 281 suspicionibus laborandi, ne forte sensim Jesuitae se in haec gymnasia insinuare velint. 4um Professorum publicorum numerus (sive ii Doctores in facultatibus gravioribus, sive in Artibus Magistri, sive Baccalaurei sint) in Universitate, causa unionis huius, non minuatur: sed idem, qui nunc est et hactenus fuit, conservetur. 5um Honores, seu gradus literarios, nullos conferat Societas, sed omnes promotiones Doctorum, Magistrorum, Baccalaureorum a sola Academia fient; suos tamen Religiosos pro more, iuxta propria privilegia, promovere liberum erit Societati. Quod si aliquis, ex Societate ad conferendos hos gradus, ab Universitate invitaretur, mutuae benevolentiae ergo, vel aliquis, obtentaprius facultate ab Academia, a Societate promoveri postularet, in eo casu nulla prorsus emolumenta, ex actibus talibus provenire consueta, percipere poterit Societas, etiam Academia convivente, sed illi qui alias percepissent, vel quos Academia, ut percipiant, designabit. 6um Societas in proprio Collegio ad S. Petrum Cracoviae profiteatur omnes eas scientias et doctrinas, quas in maioribus suis Collegiis profiteri consuevit, simulque humaniores litteras omnes usque ad Grammaticam inclusive. 7um Hoc Societatis Collegium, cum omnibus suis scholis, Almae Universitati incorporetur et uniatur, ut pars suo toti omnibusque privilegiis et immunitatibus Academicis fruatur. 8um Ut nihil minuatur de numero Auditorum Universitatis, qui publicis lectionibus in Gymnasiis Academicis adesse consueverunt, omnes discipuli externi Societatis, qui Philosophiae ac Theologiae dant operam (exceptis iis, qui honorarii sunt auditores et veniunt quando volunt) tenebuntur diebus singulis, adesse lectioni cui placuerit in Gymnasiis Universitatis, nisi expressam a Magnifico D. Rectore habuerint in hac re dispensationem idque horis, sive antemeridianis sive pomeridianis, et in admissione ad scholas Societatis, ad id se scripto obligabunt expresse. 9um Eundem ob finem, ne frequentia Auditorum in Gymnasio Artistico minuatur, sed potius augeatur, nullus ex Societatis externis discipulis ad honores Academicos admittatur, nisi in Gymnasio Artistico lectiones, ad quemlibet gradum requisitas, Wielewicki, Histor. Diarii III. 36

Annus 1619. pro more recepto audiverit, vel se (si eius sufficiens doctrina per examen constiterit) tali obligatione, per consuetudinem immemorabilem numerata pecunia, liberaverit. 10um Omnes discipuli Societatis externi Albo Universitatis nomina sua dabunt, et in matriculam a Magnifico Rectore se inscribi curabunt, et ut veri Academiae clientes, privilegiis studentium omnibus gaudebunt. llum Otiines discipuli Societatis externi iurisdictioni et regimini Magnifici Rectoris Almae Universitatis suberunt, quoad disciplinam externam, quantum ad excessus graviores, si forte contingerent, pugnas, vulnerationes, tumultus etc. in quos sicut et in quosvis alios sibi subiectos, secundum leges Academicas, animadvertet. In aliis autem excessibus, minus gravioribus, ut compotationibus, lusibus illicitis chartarum de pecuniis, conversationibus cum indisciplinatis et in erratis negligentiisque scholasticis, absolute subiicientur Collegii Societatis moderatoribus et scholarum ipsius. 12um Actibus publicis Licentiaturae et promotioni aderunt discipuli Societatis externi, ad Humanistas inclusive. Magnificum etiam Rectorem ad Generalia maudata, ut vocant, seu trimestria Sacra, quae pro Fundatoribus vel Benefactoribus Almae Universitatis pro more fieri solent, ultra supradictos, etiam Syntaxeos studiosi, honoris causa, comitabuntur, Academicorumque funera deducent. In supplicationibus pnblicis clerum templi academici St. Annae, alii praecedent, alii sequentur. 13um Ne concurrentia lectionum horis iisdem in diversis Collegiis, et Professores auditoribus et auditores fructu privet, in charitate semel pro semper statuatur id, quod praeceptoribus honorificentius et discipulis sit futurum. Nimirum utilioribus et magis necessariis lectionibus assignando illud tempus, quod a concurrentia cum Professoribus Societatis, per unam vel alteram horam ante et post meridiem, liberum esse possit. 14um Ad fovendam charitatem mutuam inter Academiam et Societatem, utraque pars diligentem dabit operam et una alteri optimum nomen comparet. Controversias vero, si aliquae intervenirent inter aliquos ex Societate et Universitate, Rector Academiae et Rector Collegii component ac sopient et partis utriusque subditi, non per se, sed per suos Superio-

Annus 1619. 283 res talia, si acciderent, tractabunt. 15um Unionis hoc viuculun] et foedus perpetuum, conditionibus his enumeratis, Societatis cum Academia initum et constitutum incorporatioque Collegii et scholarum Societatis Universitati, modo iam dicto, auctoritate Regia, Episcopali Pontificiaque, omnibus melioribus modis ei clausulis adhiberi consuetis, confirmetur et approbetur et neutri parti a pactis initis ullis temporibus resilire sit integrum. . 24. Haec unio emnes tol- lit timores Academi- corum. De hoc modo u- nionis . quid sen- serint A- cademici: Gabriel Joanni- cius, Ada- mus Ro- merus, Ja- cobus Ja- nidlovius, Quivotum fecerat, non impe- diendi ea, quae So- cietas ad Dei glo- riam face- ret. Ex hoc modo unionis facile est colligere, quam vani fuerint timores Academicorum, aut ratione bonorum Academiae in nsum Societatis convertendorum, aut regiminis Academiae ad Jesuitas transferendi, aut numeri discipulorum dimminuendi, aut honorum litterariorum conferendorum munus a Societate usurpandi, aut iuventutem omnem Academicam, sive bonis sive malis modis attrahendi, aut denique pactis initis fidem non servandi. His enim omnibus istis conditionibus, quae in hoc modo unionis sunt positae, optime itum est obviam. De hoc modo unionis contulerat privatim P. Fridericus Szembek cum Gabriele Joannicio Philosophiae Medicinaeque Doctore, ut ipsemet refert lib. 3. Apologiae scriptae, cap. 3. et postea cum Adamo Romerio Stęzicensi Theologiae Doctore, S. Nicolai Praeposito, qui iis auditis fassi erant, se huic modo unionis contradicere non posse. Jacobus item Janidlovius Juris utriusque Doctor et Universitas Generalis Rector, cum eodem Patre de eadem unione conferens, responderat, se salva conscientia Societati difficultates facessere non posse, cum illa nihil in detrimentum Academiae moliretur. Imo eum modum in scripto, dum ei Martinus Szyskowski Episcopus Cracoviensis, ex voluntate Regia, legendum tradidisset et considerandum, cum eum diligenter legisset et considerasset, rem quidem difficilem, sed minime impossibilem esse censuit. Utinam vero hucusque vixisset. Hic enim aperte fassus erat, se non solum conatibus Societatis adversarium non esse, sed etiam, occasione controversiae inter Societatem et Academiam, voto se speciali ultro Deo obstrinxisse, Romae in Basilica S. Petri, se maiorem Dei gloriam impedire nolle, quam Societas pro viribus promovere conatur. Horum sententiam plurimi alii graves ac prudentes viri secuti

Annus 1619. Reliqua, quae in scripta A- pologia continen- tur. Eleaemosyna Februarii. Oratio diurna pro fine Comi- tiorum. Ferdinandus Alber qua occasione venerit Cracoviam. erant. Ostendit in eadem scripta Apologia, lib. 3. cap. 4. idem P. Szembek varia commoda ex scholis Societatis unitis Academiae Cracoviensi, quorum alia ad corpus Universitatis seu Rempublicam Academicam, alia ad Magistratus seu varios eius Officiales, alia ad plures eius partes spectant, quem vide. Postquam praeterea idem Pater cap. 5° dubia varia, quae circa propositum unionis modum oriri possent solvisset, et cap. 6° ac 7° propositum modum Academiae nulla, Societati autem aliquot afferre gravamina ostendisset et causus, ob quas haec gravamina Societas ultro subeat, attulisset, tandem capite 8° quaedam puncta, ad hoc negotium pertinentia, Excellintissimis Dominis Academicis ad considerandum proponit, quae utinam DD. Academici pridem considerassent. Sed iam, post tam longam, de argumentis DD. Academicorum, Regi contra nos exhibitis et de modo unionis nostrarum scholarum cum Academia digressionem, redeamus ad domesticam historiam eiusque continuationem. Mense Februario data nobis eleaemosyna in pecunia flurenorum 339, nempe ab Episcopo Cracoviensi floreni 150. Ab Episcopo Cuiaviensi D. Wolucki floreni 100. A Marsalco Regni D. Wolski floreni 50. A R. D. Bobola floreni 12. A reliquis aliis floreni fere 28. Res submissae constiterunt florenis 78, nempe vas piscium a D. Gortaski. Vas vini a D. Magno Oeconomo, aliud a D. Capitaneo Sendomiriensi et simul bos unus. A D. Eremuszowa butyri vas, et ab aiiis minutiora esculenta et pocuienta et simui prandium cum collatione a Dna Gortaska, in die S. Valentini. Comitiis Generalibus Varsaviae 5a Martini finitus impositus. Pro felici eorundem Comitiorum conclusione peragebatur in nostro templo diurna Oratio, exposita in altari SS. Eucharistia. Sacrum, Completorium, Passio solemniter decantata. Conclusionem supplicationis (quam immediate antecesserat concio) Rmus D. Thomas Oborski Suffraganeus peregit. Eadem die R. D. Ferdinandus Alber, per Annum 1615, uti annotavimus post mortem P. Claudii Aquavivae, et postea factus Provincialis Austriae, per Poloniam in certas Transylvaniae partes, ad Comitem Homonai et ad nostrorum Collegium Homonense proficiscens, diverterat ad nos Cracoviam, gratissimus hospes, datique erant illi duo ex nostris hinc, qui eum Homonam usque deduxerant. Sed dum Homonae commoratur, sive ob fatigationem in itinere susceptam, in tanto praesertim senio, sive aliunde morbum contraxit, ex quo etiam mortuus est.

Annus 1619. 285 Moritur Viennae Imperator Mathias Austriacus, 20a Martii, in ipso plane fervore ingentium conspirationum, contra Domum Austriacam, ab haereticis per Imperium Romanum et per Regnum Bohemiae faetarum, quae brevi post in atrocissima bella proruperunt et plnrimis annis durarunt. Post mortem Imperatoris, Elector Moguntinus Sacri Romani Imperii per Germaniam Archicancellariu, ex praescripto aureae Bullae, indicit electionem novi Imperatoris Francofurti ad Menum, ad 20am Julii. Domi nostrae ex hac vita mortali ad illam aeternam transivit, 27a huius mensis, P. Stanislaus Rozrazewski, ex Illustri Comitum a Rozrazew in Maiori Polonia familia. Vixit annos 79, ex quibus 58 in Societate exegit. Quatuor vota Professus ab Anno D. 1569, 12a Februarii Pultoviae, in manibus P. Laurentii Maii. Ingressus Societatem Viennae, Anno 1560. Studuit ante ingressum in Galliis et alibi humanioribus. In Societate audivit cursum Philosophiae et aliquantum Theologiae Viennae. Romae vero etiam Theologiam per annum fere, nam reliquum privato studio, uti illud tempus ferebat, prosecutus est. Factus Romae Sacerdos, Anno 1565. Missus in Poloniam, Rectorem Pultoviensis Oollegii egit per 7 annos, Superior etiam Domus S. Barbarae per unuin fere annum erat. Vilnae et Posnaniae Confessarius erat domesticus et templi, Consultor, Monitor per annos multos. Varias missiones saepius obivit et praecipue illam, quam cum supremo in Lituania militiae duce D. Chotkievicio (sic), postquam Catholicus factus esset, per Lituaniam et Livoniam susceperat, et in qua, non sine fructu et magna suae virtutis . commendatione, versatus est. Vir erat singularis modestiae ac patientiae, cum per aetatis omne tempus, tum potissimum dum ex variis morbis per multos annos fere decumberet et maxime biennio ante mortem. Quia vero primus ex Polonis ad Societatem admissus, Roma in Poloniam venerat, maximam inprimis authoritatem nostro Ordini apud varios Regni proceres, quibuscum sanguinis illi necessitudo intercedebat, illis initiis comparaverat. Deinde cum fratre germano Hieronymo Comite a Rozrazew, Episcopo Vladislaviensi, magno huius Regni Senatore, ita rem Societatis in his partibus promovebat, ut singulari Dei providentia, sub illud tempus adductae in has oras Societati concessus videretur. Quia vero, 27a Martii, qua mortuus est, in feriam quartam maioris hebdomadae inciderat, ideo sequenti die, nempe die Coenae Domini, pomeridiano tempore, in templo nostro est sepultus cirea maius altare, prius per sacristiam in templum delatus, sine processione, ob viam admodum lutulentam: hanc enim causam non factae processionis adfert P. Petrus Kamocki in sua templi S. Barbarae historia, quae an sit sufficiens, viderint alii, maxime in tam exiguo itinere, quod est a porta nostrae Domus ad portam priorem, versus forum templi S. Barbarae, Addit et aliam causam idem P. Kamocki, quod non essent qui corpus deferrent, nempe quia erat vastum. Sed et haec causa minor adhuc esse videtur priori. Poterant enim aliqui validi externi conduci, qui sub panno absconditi, deferrent 25. Mors Mathiae Imperatoris. Mors P. Stanislai Rozra- zewski. Eius oc- cupatio- nes va- riae. Primus ex Polonis Roma missus, multum profuit authoritate. Sepultura eius sine proeessione, immerito facta.

Annus 1619. 26, Structura sepulcri die Para- sceves. Negotium scholarum S. Petri relinquente Episco- po, Rex etiam re- linquere se osten- debat. feretrum et patres tunc sine ulla difficultate sustentare brachiis idem feretrum potuissent. Ordinarie sepultura sine processione iis tantum contingit, qui vel peste moriuntur, vel tanti non sunt, ut eam comparent. Neutrum autem hic erat. Et viro tantae auctoritatis Cracoviaeque notissimo ac de nostra Provincia optime merito, non exhibitam esse consueto modo sepultuturam, multos tam nostros quam externos poterat offendere. Die sancto Parasceves insignis apparatus sepulcri Domini in nostro tempio erat, qui iudicio aemulorum, reliquorum templorum sepulchra superabat. Ita autem instructum erat, ut nonnulla interna structura submota, integrum eius corpus per festa Paschalia relinqueretur, quod primo hoc anno est factum. Adeunt nostri Episcopum et recon- ciliant. Infirmus Episcopus evocat nostros, om- In hunc mensem et sequentem probabiliter ea referri possunt, quae ex parte nostrarum scholarum et cum Serenissimo Rege et cum Episcopo Cracoviensi nobis contigerunt, quaeque P. Szembek in suo diario annotat. Sicque se habent. Offensus nobis erat Martinus Szyskowski Episcopus Cracoviensis, quia putabat nostros in causa fuisse, non datae suo nepoti Abbatiae Tinecensis, ut annotavimus in Junio Anni 1617, et ideo iam videbatur deposuisse cogitationes de nostris scholis, Cracoviae promovendis. Rex similiter, nihil agente Episcopo, videbatur reliqnisse hoc negotium et P. Joanni Argento Provinciali talem se sub hoc tempus exhibuerat acsi nihil de nostro Collegio cogitaret. Interim P. Valentinus Fabricius, re cognita ex P. Becano et P. Seidelio, ex aula significat, si Episcopus rediret ad priores cogitationes, Regem perstare in proposito. Venit ergo P. Fridericus Szembek ad Episcopum, apud quem iterum novae tricae intercesserant, putabat enim nostros impedire, ne inter eum et Magnum Oeconomum intercederet compositio quaedam. Ostendere conabatur Episcopus, quod iure irasceretur nobis, sub iuramento praeterea affirmabat, se praeterito anno unionem scholarum nostrarum cum Academia effecturum, et omnes difficultates, ut vermes, oppressurum fuisse, si non intercessisset talis inter Regem et nos ac inter eum turbatio. Modis tamen omnibus, tum P. Szembek, tum postea superveniens P. Joannes Argentus Provincialis, curabant eum Societati reconciliare. Incidit brevi post in gravissimam aegritudinem Episcopus, vocat ad se P. Praepositum Czerniakowski et P. Szembek, ait se dimittere omnia, quae contra nos habuit et se velle

Annus 1619. 287 omnia circa scholas S. Petri, ut ante, suasitque ut omnino nos ipsi quamprimum incipiamus nostris legere. Intercessit deinde negotium cum Capitulo, occasione concionis P. Angeli, de qua 6a Januarii huius anni diximus. Dat Rex litteras acres ad Episcopum, invehens in Officialem, Episcopus ad Capitulum, Capitulares ad varios in aula, apud quos se defendebant et in nostros omnia devolvebant, unde iterum Episcopus turbatur contra nos. Excurrit in quodam negotio Varsaviam P. Szembek ibique dum Regem adit et salutat, statim Rex facit mentionem Episcopi et iubet illi suo nomine dici, suam mentem fuisse, si venisset ad Comitia, interrogare illum, quomodo processerit in negotio unionis Academicorum nobiscum. Ostendi primum eum non ficte, sed vere aegrotasse. Deinde quaerenti Regi, an de fundatione secum egerit, respondi: eum decem millia offerre. Cur vero non plura? subiicit Rex. Proponenti insuper de modo scholas incipiendi, dixi duas esse opiniones: lam ut pro nostris primum incipiamus idque statim, eamque sequitur Episcopus; 2am ut nihil faciamus, nisi prius conveniamus cum Academicis. Statim Rex primam probavit, secundam vero dixit, vix initio possibilem, aut saltem difficilem, et tandem hoc modo finivit. Concludite de modo primo vobiscum, deinde cum Episcopo et tandem mihi significate eruntque omnia bene et nihil decedet ex integritate Academiae, ex unione Collegii vestri cum illa. In reditu Cracoviam versus, invisit P. Szembek Lovicii Archiepiscopum Grembicki et, ne aliquis sinistra informatione apud eum nos traduceret, informavit eum de hoc negotio,-ac simul ostendit, nullo modo nos aut ruinam Universitatis, aut reddituum diminutionem, vel directe vel indirecte cogitare, sed maiorem Divinam gloriam et maius Universitatis bonum. Omnia probavit Archiepiscopus, non sine laude Societatis. Et addiderat, se quidem optare, ut Societas in Polonia pauciora haberet Collegia, se tamen Cracoviense Collegium non posse vituperare, quando sit sine detrimento Universitatis. Idem P. Szembek in reditu, convenit Episcopum Cracoviensem Bozantini et salutat nomine Regis, Reginae ac Principis mandataque refert ac illud potissimum, quam multo nera operam pollicetur, licet novae tricae fuisent. Collo- quium Pris Szem- bek cum Rege, Qui vult, ut statim pro nostris, scholas inchoemus. De eadem re infor- matur Ar- chiepisco- pus. Qui omnia probat. Episcopus etiam Cracoviensis Bozantini invisitur,

Annus 1619. et confir- matur in proposito. Eleaemo- syna Mar- tii. 27. Interdici- turnegati- va opinio de Con- ceptione B. Virgi- nis. Triticum a Regni Thesaura- rio. Patrocinium imploratam B. Cristinae Martyris, efficax. Eleaemo- synaApri- lis. tempore Rex cum eo egerit. Grato animo accipit Episcopus, offert se totum ut antea, monet ut scribam R. P. Grenerali et P. Provinciali de modo, quo scholis demus initium et ut eum concludant ac sibi praesentent, quia ab Academicis, ad finem Augusti vel Septembris, reformatio illi praesentanda. In pecunia per Martium accepimus elcaemosynae florenos 340. Ab Episcopo Cracoviensi florenos 100. A Castellano Sendomiriensi D. Ligęza*) florenos 100. A Praeposito Miechoviensi flor. 20. A R. D. Bucki flor. 10. A Domino Bobrownicki floreni 10. A Palatino Cracoviensi flor. 28. Collecti pro piscibus flor. 10. A D. Rab flor. 10, ab aliis variis 46. Res submissae 58 flor. constiterunt, nempe frumentum a D. Capitaneo Sendomiriensi, bos ab Abbate Tinecensi, butyrum a Monialibus S. Andreae. Varia alia esculenta et poculenta pro Paschate ab aliis. Nuncius Apostolicus, 4a Aprilis, demonstravit omnibus Religiosis in hoc Regno et aliis, se accepisse litteras a Cardinali Burghesio, quibus aiebat, Pontificem Maximum Paulum V declarasse, ultimum suum decretum de Conceptione Beatissimae Virginis (quod non possit doceri pars negativa, sed solutn affirmativa, ea tamen conditione, ut negativa non condemnetur) intelligi non solum in concionibus et libris impressis, sed etiam in manu scriptis Iussit praeterea idem Nuncius attendere, he contraveniatur huic decreto, addens, illud sibi impositum, ut puniat transgressores et illico in urbem scribat. Nicolaus Danielowicz Thesaurarins Regni**), insignis Societatis nostrae Benefactor et Defensor, 10a huius mensis concessit Domui S. Barbarae 20 metretas tritici quolibet anno, quamdiu superstes erit, ex bonis Letkoviensibus, eiusque donationis recognitionem subscriptam, suoque sigillo munitam, nobis misit. Festum Reliquiarum, Dominica 2a post Pascha, quae in 14am Aprilis inciderat, more consueto solemniter peractum est, auctaque est solemnitas tum Communione menstrua, tum Sacro Confraternitatis Misericordiae. Addi selemnitati huic illud potest, quod ad patrocinium S. Cristinae, cuius Reliquiae hic habentur, pertinet, licet quo mense vel die hoc anno id factum sit, non inveni annotatum, Domina Catharina Furmankiewicowa vidua, cum filiolam, gravissime et periculosissime infirmam, ad altare S. Cristinae se, postquam convaluerit, pracsentaturam vovisset, vix aliqua mora interposita, praeter spem omnium, pristinae valetudini restitutara recepit et voto satisfaciens, etiam tabellam in pignus gratitudinis ad altare appendit. Mense Aprili pecuniaria eleaemosyna erat florenorum 382. A variis Benefactoribus coliecti floreni 217. Ab Archiepiscopo Gnesnensi floreni 100. *) Hermolaus Ligeza. **) Nicolaus Danilowicz erat thesaurarius inde ab a. 1616—1624, quo diem obiit supremum.

Anntts 1619. 289 Ab Episcopo Cuiaviensi flor. 13. A R. Dno Wladislawski flor. 10. A D. Grochowski flor. 16, a variis aliis flor. 25. Res submissae constiterunt florenis 40, nempe a Rmo Praeposito Miechoviensi D. Mathia Lubinski farinae metretae 10, tritici metretae 10, pisorum metreta una et alia pultium, butyri vasa duo, caseorum sexagenae duae, lardi partes duae. Ab aliis reliqua minutiora. Mensis Maii 6a die, Moravi haeretici nostros ex Moravia proscribunt, hoc ordine. Occuparant dolo et stratagemate civitatem Brunensem et arcem, rebelles facti Regi Ferdinando et statim Cardinali a Dietrichstein, Principi ac Episcopo Olomucensi et supremo comparati exercitus Moravici Praefecto, Ladislao Popielio, supremo Marchionatus Capitaneo aliisque principibus viris, in fide regia persistentibus, vim intulerunt et eos in aresto, ut aiunt, detinuerunt. Societatem post ex tota sua Provincia in perpetuum amandarunt, sub poena capitis, eam solam ob causam, quod idem Bohemi fecerint et eas etiam rationes contra nos protulerunt, quas Bohemi obiecerunt. Edito igitur contra nos scripto 6a Maii, ut diximus, 8a Maii, ipso Christi ascendentis pervigilio, Domum nostram Brunensem, a Rudolpho II. Imperatore pro Novitiatu attributam et magnifice a Cardinali Dietrichstein aedificatam, Commissarii eorum magna turba, una circiter ante meridiem hora, quo tempore nostri, nil suspicantes, initium prandio dabant, ingrediuntur et pro foribus templi, quasi ius dicturi, consident ac turba totam aream complente, Superiorem Domus adesse iubent. Adest ille et statim, ut alios omnes convocet ibidemque sistat, pro imperio mandant. Dictum, factum. Coram ergo iis edictum proscriptionis recitari iubent. Quo finito, unus Commissarius annuit Notario, qui astabat et alta voce clausulam addidit, eos capitis reos futuros, qui Patribus migrantibus, iniuriam ullam vel molestiam intulissent. Urgent post, ut Patres claves resignent et iuxta decretum abeant. Petunt nostri dari sibi decretum, sed negant. Instant, ut saitem exemplar possint habere, sed nihil impetrant. Nihilque aliud concedunt, quam ut unusquisque suum cubiculum repetat et pallium, pileum, breviarium, nihil praeterea accipiat statimque discedat. Omnia ad unguem servata, comitantibus nostros designatis a Commissariis et inspectantibus, ne quis nostrum aliquid secum acciperet ac urgentibus discessum. Triginta igitur nostri et septem (Novitii enim, paucis ante diebus, alio a Superioribus erant translati) summo aestu, pedestre iter versus Austriam susceperunt. Pro duobus, gravi morbo exhaustis, uno Commissaro, qui alteri infirmorum affinitate erat coniunctus intercedente, impetratura est, ut tantisper in aliena domo detinerentur, donec vehiculum reperiretur, quo vecti alios assequerentur. Egressis nostris domus et supellex a Commissariis obsignantur, a plebe tamen, occulto aditu invento, deripitur. Discedentibus porro nostris, plurimi compatiebantur et ipsi milites, qui simul tantam severitatem reprehendebant. Vix egressis nostris, ortum grave incendium in suburbio, quo et nostrum praedium et alia variorum absume- Wielewicki, Histor. Diarii TII. 37 28. Proscrip- tio nostro- rum ex Moravia ab hereti- cis rebel- libus. Convocantur no- stri, recitatur edictum, Non impe- trantetiam copiamde- creti. Discedunt pedestri itinere, re- bus omni- bus reli- ctis, MHltis compatientibus.

Annus 1619. 29. Incendii, post e- gressum nostrorum orti, nostri iusimulan- tur. Et revocantur Brunam, tanquam incendiarii ac in praetorio manent. Absolvun- tur et in- nocentes declaran- tur. Ac in pa- ce in cur- ribus di- mittuntur. bantur. Eius incendii nostri insimulantur statimque equitum cohors expedita, quae nostros persequeretur ac Brunam reduceret. Capti inprimis duo nostri, qui lente alios comitabantur. Reliqui, quos in pago Durzan*) Parochus ieiunos et afflictos reficiebat et qui, auditis advenientibus equitibus, ad templum B. Virginis, in eodem pago situm, se se contulerant ibique, sacramentali Confessione pcracta aliisque piis orationibus, ad mortem se se compararunt, postquam intellexerunt, se vocatos in suspicionem incendii et ad iudicium de eo se Brunam revocari, Brunam cum illis equitibus redierunt et quarta pomeridiana ad praetorium deducti sunt, ingentibus couvitiis, exsecrationibus, irrisionibus, dum per plateas ac suburbia ducerentur, excepti. Interim femina, quae casu ac praeter voluntatem incendium excitarat, capitur, convincitur, carcereque mancipatur. Mittunt ergo Status duos ad nostros, qui eos innoxios esse declarent et factum suum excusent adduntque, in nostris statim ex civitate expellendis erratum fuisse, vel a Notario vel ab interprete, cum in decreto triduum fuisset concessum ad migrandum e civitate et ad disponendum de rebus suis, et aliud triduum discedendi ex Moravia. Sequenti die, quae erat Ascensionis Domini, permissi sunt Patres in sacello Praetorii Sacra celebrare, ubi etiam iis nostris, qui Sacerdotes non erant, sacram Communionem distribuerunt. Feria 6a post Ascensionem, convocata civitate, publice nostros a suspicione incendii liberos esse denuntiarunt et benignius quam antea, nostros dimiserunt ac potestatem de rebus nostris disponendi fecerunt. Hoc publico nostrae innocentiae testimonio, sicut nostri hostes erant confusi, ita pii omnes summopere laetabantur et maxima benevolentia ac beneficentia nos prosequebantur, irao invitatis nostris ad mensam praecipui quique or-¦ dinis senatorii, praecincti serviebant, nec ullis praecibus, ut ab hoc officii genere abstinerent, abduci potuerunt. Sabbato post, missis 7 curribus a Senatu (tot enim Superior necessarios demonstraverat) Viennam versus iter susceperunt. Duo circa hanc nostrorum Brunensem expulsionem non iuiucunda narrat, in suo libello de rebus Societatis in Polonia, P. Joannes Argentus, in fine Capitis 21. Primum de nobili quodam haeretico, qui sub tempus incendii Brunensis misit famulum ad locum incendii et ad authorem eius inquirendum. Redit famulus, referens, incendium a praedio Patrum initium sumpsisse, eorum Superiorem tribus in locis ignem supposuisse, tum se ipsum ibidem laqueo suspendisse. Tum Dominus: Vidistine tu hominem suspensum? Vidi, ait famulus. Qualis persona erat? subdit Dominus. Barbam usque ad pectus promissam habebat, respondit famulus. Tum Dominus iratus, arrepto fune, qui casu ad manum venit, famulum egregie castigat: Tune ita mihi mentiendo audes imponere, cum nullus Jesuita barbam nutriat? Secundum erat de milite, qui circa pagum Burzan duos e nostris ceperat, ac modis indignis exagitarat, ut incendiarios. Hic enim, declarata nostrorum innocentia, in Praetorium venit coram multis, qui Patres salutatum venerant, illos nostros, quos offenderat, magno *) Turany.

Annus 1619. 291 animi sensu amplexatus est et ab iis veniam petiit, affirmans, si liceret, se multis millibus florenorum hanc irrogatam iniuriam velle redimere. Sub idem plane tempus, nempe pridie Ascensionis Domini, aliquot turmae equitum, a Statibus missae, circa Olomucium comparuerunt et post longam cum civibus disceptationem, postridie Ascensionis Dominicae in civitatem immissi. Et sparso rumore de templo nostro spoliato, ad seditionem plebs coeperat spectare, sed re falsa comperta, conquievit. Eadem die, hora 6a post meridiem, ad Collegium Oommissarii veniunt, nostros omnes adesse iubent, proscriptionis edictum promulgant, in quo et causae nostrae proscriptionis ponebantur et claves templi Collegiique dari iubebantur et denique, ut nostri abirent, sub poena capitis imperabatur. Ad haec Collegii Rector P. Petrus Ximenius, oculis et manibus in coelum sublatis, inprimis protestatur coram Deo, Angeiis et hominibus, causas proscriptionis nulla veritate niti. Quantum ad claves templi, eas inquit tradere nequeo, quia Domum Dei prodere non possum et si pro ea moriendum sit, id ego ponam in beneficio. Immo ne in hoc frustra laboretis, iam claves tradidi Magistratui Ecclesiastico, quia ad eum, non ad vos pertinent. Claves Collegii frustra petitis, quia Collegium iam tenetis, in eis tamen reddendis nulla erit difficultas. Ad ultimum, inquit, Patres parebunt necessitati, excusso etiam pulvere, iuxta Christi praeceptum, omne namque solum illis Patria erit, ubicunque divinae gloriae servire licebit. Post varia deinde utrinque dicta, dum urgerent Commissarii, ut vel claves templi traderentur, vel is, penes quem essent, proderetur, neutrum voluit Rector praestare, ideoque ad sequentem diem dilata haec de clavibus quaestio, quo die, volente Decano Capituli Olomucensis, significatum Commissariis, claves penes eundem Decanum esse. His peractis, Patres ad tertium usque diem in Collegio esse et de rebus mobilibus ac arbitrum disponere permissi, ac tandem cum pace dimissi. Hoc etiam tempore, nempe 7 Maii, emptus est pro nobis hortus suburbanus, inter Vistulam fluvium et templum S. Nicolai situs, valde nostris necessarius. Et emptus est a Dno Gaspare Kin, Apothecario ac cive Cracoviensi (qui eum pro nobis, sed nomine suo emebat) a D. Gutteterowa haeretica, 4 millibus florenorum, quae partim ex mutuo acceptis, partim ex iis, quae ad hanc rem colligebantur, illi sunt dati. Rem totam promovente ac adiuvante D. Abrahamo Ronenbergo Proconsule, sub cuius etiam consulatu instrumenta emptionis ab actis Casimiriensibus translata erant ad acta Consularia. In hac tamen emptione advitalitatem sibi relinquerat Da Gutteterowa ac proinde in horti huius posessionem non nisi 1623° anno venimus. post eius videlicet mortem, ut suo loco videbimus. Modum ta- 30. Olomucii contra no- stros pro- scriptio promulga- tur. Rector Collegii, protesta- tione fa- cta, mo- rem gerit cum suis, In clavi- bus ta- men tem- pli diffi- cultatem facit. Discedunt nostri Olomucio. Emitur hortus pro Domo no- stra. Cur alia persona pro nobis eum emit.

Annus 1619. Festum Penteco- stes. Vota post biennium, quae emit- tuntur, postridie biennii e- mitti de- bent. Pauli Huber vota. 31. Nostri varii exsules ex Austria Cracaviam veniunt. Eieaemosyna Maii. Sine facultate Generalis, nullus debet transire ad Carthusianos. 32. R. D. Lu- komski lem, per aliam personam pro nohis emendi, ideo sumus secuti, quia nullo modo nobis vendidisset praedicta haeretica Exstat in archivio Domus instrumentum huius emptionis. Festum Pentecostes, quod in 19am Maii inciderat, ob Communionem menstruam, quae tunc peregebatur et ob expositam SS. Eucharistiam, tam in primis quam in secundis vesperis a R. D. Erazmo Kretkowski Canonico Cracoviensi, simul cum Sacro decantatis, magna solemnitate in templo nostro est transactum. Missa per Provinciam Ordinatio Admodum R. P. Nostri, data Roma 25a huius, ut non emittantur vota biennii probationis eo ipso anniversario die, quo biennium clauditur, sed postridie, ne quis videlicet de non expleto biennio dubitandi locus relinquatur. Paulus Huber admissus ad vota Coadiutorum temporalium formatorum in templo S. Barbarae 30a istius mensis, celebrante P. Alberto Czerniakowski Praeposito domus. Circa finem huius mensis veneruut Cracoviam nostri, Olomucio expulsi, nempe P. Petrus Velcusius, P. Jonas Ladnicerus, P. Georgius Aulicus, P. Georgius Ferus, P. Joannes Scatellanus cum novem nostris Fratribus. Secutus post hos erat P. Alexander Dubokai ex Collegio Homonensi et P. Joannes Podzieracki, P. Joannes Urbani, P. Franciscus Keczkemeti cum nonnullis Fratribus, tam Scholasticis quam Coadiutoribus. Aliqui diutius in Domo S. Barbarae sunt commorati, aliqui ad alia loca (cum aliis variis, qui supervenerant) huius Provinciae sunt missi. Venerant autem ad nos, vestibus saecularibus induti, id enim ob terras haereticorum, per quas transeundum fuit, ipsa exigebat necessitas. Et venerant simul triginta, nam etiam Novitios Brunenses fere decem secuto habebant, qui postea ad Novitiatum iverant. Eieaemosyna mensis Maii in pecunia erat florenorum 155. A Magnifico D. Tęczyński floreni 50. Pars legati R. D. Zebrowski Praepositi Lescensis floreni 50. A Castellano Cracoviensi floreni 10. A R. D. Zalassowski alii 10, ab aliis variis 34. Res submissae constiterunt florenis 26, nempe a Magnifico D. Modliszewski brasea, hordeum, millium, butyrum, et ab aliis varia poculenta et esculenta. Datum rescriptum Admodum R. Patris Nostri, sicut ad alias Provincias, ita et ad nostram, 5a Junii, ut nullus transeat ex nostris ad Carthusianos sine facultate Generalis et ut, iuxta Bullam Pii V, Anno 1577 nobis datam, in qua communicantur Societati omnia privilegia, concessa et in posterum concedenda omnibus Religiosis ordinibus, tam mendicantibus quam non mendicantibus, utamur privilegio, concesso a Paulo V Carmelitis discalceatis, in eo ipso negotio 3a Aprilis 1610. Circa initium huius mensis aperuerat suam cogitationem R. U. Andreas Lukomski Canonicus Cracoviensis, de fundando

Seminario (quod Societati immediate subiici volebat, independenter ab ullo alio) Clericorum, in utilitatem Dioecesis, et emit pro hac re lapideam, non remotam ab aede S. Petri. Cumque stabulum a Capitulo emere vellet, incitati, ut fertur, a quodam Canonico nobis infenso, Canonici Academici, ne Academia id permitteret. Itaque statim Rector Janidlo, cum pluribus aliis, venerunt ad Capitulum, protestationem facturi contra hoc Seminarium et R D. Lukomski, quod nimirum Rector sit defensor Seminarii Dioecesani, et quod Synodales Constitutiones sub Macieiovio Cardinali caveant, ne detrimenti quid patiatur per Seminarium Academia. Aiebant praeterea, cum suis iu hoc negotio se sub praesidium Capitularium, tanquam defensorum, confugere. Respondit Capitulum post deliberationem, inprimis Academicos in hoc negotio importune venisse, cum R. D. Lukomski nondum sit resolutus, qua ratione Seminarium fundare debeat et adhuc longe ab executione absit. Deinde decretum Capituli lectum est, quo significabatur et admissam protestationem Academicorum et eos a Capitulo sub protectionem recipi, ne quid fiat contra eorum iura. Deliberatione iterum habita de vendendo stabulo, concesserat quidem id Capitulum R. D. Lukomski aequis conditionibus et una iniqua. Ne videlicet Societati hoc Seminarium in curam tradatur, sed cuicunque alteri Ordini religioso, vel etiam non religioso, excepta Societate. Respondit R. D. Lukomski, se hanc conditionem tanquam iniquam non acceptare et gallinam esse nolle, in qua accipiter discat famam Societatis per decretum publicum laedere. Cur sola Societas excipiatur, se non posse capere. Quid enim unquam mali hic religiosus Ordo alicui fecit? Et non pauca alia addidit. Eo igitur non acceptante conditionem, dilatum negotium ad Capitulum Generale Septembris. Sparsus interim rumor inter Academicos, quod sicuti alieno nomine hortus Societati a Da Gutteterowa recenter emptus fuerit, ita pecunia Societatis praedicta lapidea, a R. D. Lukomski empta sit. Unde etiam 10a huius mensis D. Jacobus Naiman Academicus, pertracto ad propriam habitationem P. Friderico Szembek, de hoc negotio R. D. Lukomski et de variis nostris circa futuras scholas sollicitudinibus conferebat. Quia vero sub idem dum Seminarium Clerico- rum vult fundare, quod sub cura So- cietatis esset, Varia pa- titur et ab Academi- cis Et ab ipsis Canonicis in Capi- tulo. Ideo de- cretum Capituli dilatum. Quis rumor sparsus inter Academicos occasione huius rei.

Annus 1619. D. Nowo- dworski Classes in Acade- mia fun- dat. 33. P. Alberti Rosci- szewski genus, stu- dia, occu pationes, Varia in Societate munia et labores, Felicitas in confu- tandis haereticis, In Collegio Sendomirien- tempus Generosus D. Nowodworski Eques Melitensis, scholas privatas more Societatis, quae Classium nomine voeantur. in Academia fundaverat, quaerebat a P. Szembek D. Naimam, cur nostri non offerant se Rectori ad docendum in Classibus, ob Dei amorem, sicut se offerre solent Parocbis ad conciones et confessiones ad tempus. Et tunc si Academia nostros utiles esse experiretur, perpetuam cum eis unionem facere posset etc. Moritur Sendomiriae, post aliquot annorum morbos, P. Albertus Rosciszewski, 7a huius mensis, praeelare de Domo S. Barbarae et de Societate in hac Provincia meritus ac dignus, ut eius mentionem in hac nostra Historia faciamus, Erat is ex Palatinatu Plocensi, nobilibus ortus parentibus. Postquam humaniores litteras prius in scholis trivialibus, postea in Academia Cracoviensi, deinde vero philosophicum cursum in Academia Vilnensi Societatis Jesu expedivisset et aliquot post annos in auia contrivisset, maturus iam et 30um aetatis annum agens, Societatem est ingressus. Post biennium probationis, docuit in scholis grammaticis et in Poesi annos fere quatuor, postea Vilnae per quadriennium. Theologiam scholasticam, maximo profectu audivit, Calissii deinde cursum philosophicum primum, magna cum laude docuit et Posnaniae Theologiam scholasticam multis annis. Applicatus ad conciones in variis locis et maxime Lublini, Cracoviaeque in parochia Beatissimae Virginis, magno cum animarum emolumento et Societatis existimatione, munus hoc obivit et in confutandis haeresibus, tam in colloquiis privatis quam dum concionaretur, erat felicissimus. Qua de causa apud ipsos haereticos magnam doctrinae habuit commendationem. Nam et Soror Serenissimi Sigismundi III, Lutherana peste infecta, cum Pater, e curru delapsus, ante mortem annis circiter tribus, forte manum confregisset, medicos et medicinas ad eum iuvandum destinaverat et quidam Senator Regni Palatinus, inter homines suae sectae facile princeps, cum de obitu eius cognovisset, coram uno Collegii Rectore dixisse fertur: Magnum columen amisistis, cum P. Rosciszewski amisistis. Collegium Sendomiriense in morbis eius illi oblatum fuerat, in quo, post exantlatos labores, ita qnietus vixit, ut nemini

Annus 1619. 295 molestus, gratus omnibus, soli sibi attendens, se se ad mortem disponeret, quam venientem, munitus rite omnibus Sacramentis, lubens excepit, ac vitam hanc cum coelesti commutavit. Vixit annis 62, ex quibus in Societate consumpsit annos 32, ad quam susceptus erat Anno 1586, in Januario. Professus 4 votorum ab Anno Dni 1607, 21a Januarii. Qualis difficultas intercesserit ei in acceptando gradu, diximus eodem anno et die, quo professionem emisit, ubi etiam eius scriptum, quo suam in vocatione constantiam testatur, adduximus. Scripsit aliqua contra haereticos et polonico et latino idiomate, ut contra Zaborovium Calvinistam, sub nomine Przedborovii, contra Zigrovium ministrum haereticum furiosum, sub nomine Albrechti Borkowski, contra Socinum, sub nomine Andreae Miedzybosz, contra Volanum Orationem, sub nomine Joannis Bobolae. Orationem praeterea Apologeticam contra Torunenses, qui in variis Comitiolis Societatem plurimis calumniis in odium adducere machinabautur, et nonnulla alia. Prodiit liber Defensionis Societatis, inique proscriptae ex Bohemia, Moravia etc. 9a huius mensis, editus Viennae, tali titulo: Apologia pro Societate Jesu, ex Bohemiae Regno, ab eiusdem Regni Statibus religionis sub utraque, publico decreto, immerito proscripta. In hoc libro, post ostensam causam et argnmentum scriptionis, ostenduntur haec. 1° Dominorum Statuum contra Jesuitas edictum, ipso iure nullum et irritum esse. 2um Refellitur lum ac 3um caput accusationis, quod Jesuitae sint perturbatores publicae tranquiilitatis dissensionisque et quod dissidia excitent. 3° Respondetur ad 2am et 7am accusationem, quod Societas omnia Regna mundi Romanae Sedi subiicere satagat, eidemque non obtemperantes, haereticos pronunciet. 4° Respondetur ad 4am llam et 12am accusationem, quod Jesuitae per confessiones conscientiis hominum dominari, etiam ad illicita compellendo, suoque arbitratu omnia moderari consueverint. 5° Reiicitur 5um et 6um accusationis caput, quod Jesuitae insignia quaeque bona ad se trahere et saeculari administrationi se ingerere soleant. 6° Refellitur accusatio, quod perversae Jesuitarum technae testatae fiant exemplis Galiiae, Angliae, Hungariae, Venetiarum, Belgii. 7° Respondetur ad 9am et 10am accusationem, quod Jesuitae litteris Maiestatis suum pondus ac momentum, facta interpretatione ac iudicio, adimere tentaverint. Venerat hoc mense R. P. Joannes Argentus Cracoviam et ante Congregationem Provincialem, quae 18a Juiii initium habere debebat, Visitationem Domus S. Barbarae incepit, 22a huius mensis, eosque qui ex Austria si moritur. Libri ab eo scripti. 34. Defensio Societatis, ex Bohe- mia pro- scriptae, continet haec 7. Visitatio domestica per P.

Annus 1619. Provinciaiem. 35. Ex Silesia nostri pro- scribun- tur. Quam iniurii Silesii in Societatem. Oratio 40 horarum. 36. Ob rumorem scholarum nostrarum, statim aperienda- rum, Colloqui- tur D. Ja- nidlo cum P. Szem- bek et ex partesoho- larum et ei parte Con- gregatio- nis Bmae Virginis. ad nostram Provinciam venerant, ad varia Collegia destinaverat, relictis in Domo S. Barbarae duodecim vel tredecim et in Domo Probationis novitiis decem. Etsi nulium hoc tempore Societatis nostrae domicilium in Silesia haberemus, quia tamen ii cum Bohemis in rebellione conspirarunt, ideo etiam in proscribenda Societate cum iisdem conspirare voluerunt et publico edicto, dato Briegae, 24a Junii, per Joannem Christianum, qui se Ducem Silesiae, Lignicii et Briegae supremum Capitaneum vocabat, aliosque illi adhaerentes, promulgarunt, ne Societatis homines in Silesiam venirent, ne ullus eos reciperet, vel quovis modo foveret etc. Exstat hoc decretum in actis publicis inter Imperatorem Ferdinandum et Fridericum Electorem ac imperii Ordines, quae sunt edita per Michaelem Gasp. Lundorpium et impressa Anno 1621, Maeno Francofurti. Qua in re Silesii probarunt, non Societatem in Silesios peccasse, sed Silesios in Societatem maxime iniurios fuisse, siquidem indicta causa, divino ac humano iure violato, contra innocentes ac inauditos non minus saevierunt, quam in eos saevissent, a quibus maximas iniurias accepissent. Hi idem Silesii, velint nolint, fateri coguntur, sicuti nullam contra Regem suum causam insurgendi, praeter propriam perfidiam et Regis pietatem habuere, sic ub solam religionem Jesuitas ab iis proscriptos esse. Per 28am et 29am Junii, seu per vigiliam et ipsum festum SS. Apostolorum Petri et Pauli, in novo templo eorundem Apostolorum Oratio 40 horarum pro Regni necessitatibus solemniter peracta. Conciones ternae utraque die peractae et nostri, nocte intermedia, alternis vicibus orabant. Circa finem huius mensis, quia inter Academicos talis ru- mor erat sparsus, quod nostri Julio sequenti scholas vellent aperire, egit D. Janidlo Rector Academiae, cum P. Friderico Szembek, nomine totius Universitatis, amice et privatim, quod ob hanc causam sit tota Universitas turbata. Fundamenta au- tem rumoris praedicti haec adferebat: ex parte ipsius P. Szem- bek, quod in suo itinere apud varios magnates dixerit, nostros ad scholas aperiendas a Senatu et nobilitate sollicitari, nec aliter fieri posse, et quod passim Oacovia dicat, nostros Cra- coviae scholas habituros. Deinde ex parte unius nostri Lublini, qui invitabat studiosos Cracoviam ad nostras scholas, proximo Julio aperiendas. Denique ex parte R. D. Lukomski, lapideam ementis pro nostris, ut esset hospitio, sicut per alium hortus est emptus pro nobis. Ob haec, aiebat D. Janidlo, deseendere se debuisse ad quaedam magna remedia. Quae autem haec essent, non dicebat tunc, sed aliunde cognitum erat, quod ad

Annus 1619. 297 Respon- det P. Szembek. Papam supplicationem miserint. Addidit insuper D. Janidlo, se iam nomine Universitatis inhibere voluisse Congregationem B. Virginis et M. Zarrensem monuisse, ut abstineret a Congregatione (erat enim tunc eiusdem Sodalitatis Praefectus) dumque quandam gratiam peteret, responsum illi esse, quod ab eodem duo beneficia habere non possit, cum iam alibi Praefectum agat. Praeterea se voluisse publice promulgare, Academicos meritorum Ordinis S. Dominici esse participes, ut quilibet sciret, ubi eius Congregatio esset, ne videlicet occasione Congregationis excutiat iugum iuventus. Tandem tamen se dissimulasse aiebat D. Janidlo, eo quod esset memor voti, Romae facti, de eo non impediendo, quod esset coniunctum cum maiori Dei gloria. Ad haec omnia, quantum ad lum de promulgatione nostrarum scholarum, sequenti mense aperiendarum, respondit P. Szembek, aut orania falsa esse, aut si aliquis nostrorum aliquid dixit, quod nostri sint docturi Cracoviae, de nostrorum scholis, similibus illis, quas alii religiosi habent, id intelligendum esse: de docendis enim externis hoc tempore nondum nos cogitare. Reverendum vero Dm Lukomski nihil adhuc determinatum habere. Quantum ad 2um, de Sodalitate Beatissimae Virginis Assumptae, multa respondit P. Szembek, quantopere illa prosit iuventuti Academicae et quomodo per eam contineatur in offlcio et quam multi viri illustres eam frequentent, sicuti et alias Congregationes aliorum Religiosorum frequentare solent et quam multi insignes viri ex ea prodierint, ac multa similia. Ad haec omnia respondit D. Janidlo, optare se, ut quae Academia et quae Societas pro laude Dei coepit continuat, sicque in magna pace transactum hoc colloquium. 37. P. Argen- tus Pro- vincialis consulta- tionem de scholis censet cum aliis, differen- dam ad Congrega- Quia Roma Admodum R. P. Noster scripserat R. P. Provinciali, ut de nostris scholis Cracoviensibus faceret consultationem, ideo R. P. Joannes Argentus, circa finem huius mensis, convocatis praecipuis, quos habere potuit Cracoviae Patribus, quaesivit an statim de hoc negotio esset disserendum, an vero differendum ad adventum Patrum plurium pro Congregatione Provinciali, 18a Julii, Cracoviae futura? Praecesse- Wielewickl, Histor. Diarii III. 38

Annus 1619. tionem brevi fu- turam. Dubitatio quorun- dam, an Episcopus hoc nego- tium effi- caciter promo- veat, Ob eius- dem va- rias contra nos turba- tiones ar- reptas. Eleaemo- syna Ju- nii. rat consultationem hanc data informatio a P. Szembek, qui accelerationem huius negotii ostendebat necessariam, ex eo quod et Rex et Episcopus urgerent, ut nostrorum scholis daremus initium et ex eo quod reformatio Academiae his tribus mensibus sequentibus sit concludenda, ante eius vero conclusionem expedire videtur, ut aliquid faciaraus iam. Responsum est tamen, expectandos Patres, brevi pro Congregatione venturos et tunc primum agendum de isto negotio. Pater tamen Gaspar Sawicki prudenter tunc temporis aiebat, considerandum esse, an vere Episcopus Cracoviensis Martinus Szyskowski sit huic negotio ex corde addictus, nec ne. Iam tunc non paucorum nostrorum erat opinio, in hac re Episcopum non esse vere ac serio huic nostro negotio addictum, quia variis rebus intervenientibus, statim a nobis alienabatur, vel potius alienationum minimas occasiones statim arripiebat. Academicis interim, quos penes se habebat, perpetuo contra nos eum informantibus ac instigantibus. Tunc etiam temporis ob citationem sub excommunicatione datam ab Officiali E. Zerzinski contra D. Grochowski salifodinarum Wielicensium Administratorem, gravissime Rex offensus, scripserat ad Episcopum, ut Officialem mutaret, tanquam eum, qui sibi addictos persequeretur et qui etiam antea partes Rokoszanorum contra Regem tueretur. Acceptis hisce litteris non parum erat turbatus Episcopus, qui alias litteras, pro nobis acriter datas, nondum digesserat. Accesserant sub idem tempus nonnulla dicta P. Valentini Fabricii Concionatoris Regii, in Comitiis Varsaviensibus, quae non bene Episcopus explicabat. Ad florenos 637 pecuniaria eleaemosyna huius mensis ascendit. Ex legato R. D. Zebrowski Praepositi Lescensis floreni 150. A Virgine Barbara Langowna floreni 100. A Consulibus Cracoviensibus floreni 100. A R. D. Taranowski flor. 50. Ab Abbate Mogiloensi flor. 50. Ab Episcopo Cracoviensi flor. 25. A R. D. Lukomski flor. 20. Ex legato D. Casprovae floreni 50. R. D. Lucas Doctorius florenos 10. D. Gortaska alios 10. R. D. Skarszewski florenos 10. R. D. Bucki florenos 10. D. Ligęza Castellanus Sęndomiriensis florenos 10. Ab aliis fere 31. Res datae constiterunt florenis 95. A Palatino Cracoviensi ligna. Ab Abbate Tinecensi vas vini. A Succamerario Regni triticum. A D. Instigatore Regni frumenta alia. A D.

Annus 1619. 299 Capitaneo Zatoriensi unus bos. A R. D. Lukomski unus bos, et a variis alia minutiora. Ad Congregationem Provincialem, 16am in ordine, pro 18a Julii indictam, cum fere omnes Cracoviam convenissent, 17a eiusdem mensis, propositnm erat dubium, an sequens dies 18a sit censendus pro solo conventu, vel pro ipso initio Congregationi faeiendo. Ab omnibus ergo, qui ad Congregationem spectabant, in unum locum congregatis, quaesivit R. P. Provincialis propositi dubii resolutionem. Respondit maior pars conformius esse formula Congregationis, ut dies 18a intelligatur de solo conventu et ut die 19a fiat initium Congregationis, atque ita conclusum est. Inchoata Congregatio, 19a huius mensis et in prima sessione, postquam ostensum esset, Congregationem esse legittimam et postquam causae absentiae quorundam Professorum, ut P. Galli Scherer, P. Georgii Kern, P. Christophori Piasecki, iustae fuissent iudicatae, mota est quaestio de P. Valentino Fabricio, qui tunc Varsaviae in aula Serenissimi munere Concionatoris fungebatur, an ad hanc Provinciam et ad eiusdem Congregationem spectaret. Sed ob declarationem, ante duos annos ab Admodum R. Patre Nostro factam, qua nostros in aulica missione versantes, ad eam Provinciam in omnibus spectare, in cuius domiciliis manerent, declaraverat, iudicavit Congregatio eum non pertinere ad nostram Provinciam, nec passivum suffragium habere posse, etiamsi ante annum missus esset Varsaviam Cracovia, unde nonnulli putabant, nullo modo privandum passivo suffragio et nomen eius in Catalogo eorum, qui eligi possunt, ponendum. Alia deinde proposita erat difficultas de P. Joanne Lesiewski, qui sicut non ita pridem ex hac Provincia missus, Serenissimum Principem Ladislaum comitatus erat in Moscoviam, ita iam ad eundem Principem, in Silesia commorantem, proficisccns, huc Cracoviam diverterat. Dubitabatur ergo de eo, an in ista Congregatione non solum activum sed etiam passivum suffragium deberet habere; et fere omnium consensu declaratum est affirmative de utroque suffragio. Progressum deinde est ad electionem Secretarii et primo scrutinio ad plura suffragia electus est P. Joannes Wielewicki. Adiutor deinde ei additur, primo pariter scrutinio P. Praemislaus Rudnicki. Electi praeterea duo ex primariis Patribus deputati. Primo loco P. Gaspar Sawicki, secundo P. Matthaeus Bembus, uterque primo scrutinio et ad plura suffragia. Denique eligendo Procuratori dies 22a Julii assignata, quae fuit quarta ab inchoata Congregatione. In consultatione apud R. P. Provincialem, praesentibus fere 20 Patribus propositum erat, 20a istius mensis, an expediat esse Collegium Cracoviae et an debeat esse independens ab Universitate, vel ei unitum. Cum varia multa dicerentur et maior pars censeret, expedire ut nostrum Collegium sit Cracoviae unitum Academiae, circa modos unionis non parvae erant 38. Conven- tus Pa- trum ad Congre- gationem Provincia- lem 16am Cracoviae. Inchoata Congre- gatio, examinatae causae ab- sentium et Patrum Aulico- rum, ut P. Fabricii. Et P. Jo- annis Lie- siewski. Electus Secretarius eiusque Substitutus ac Deputati. 39. Consulta- tio de Gol- legio Cra- coviensi et de modo unionis eius.

Annus 1619. Dilatio- nem unio- nis ad Congre- gationem Romanam Procuratorum non expedire. 40. Electioni Imperatoris Ferdinandi da- tum initium. Eligitur Procurator P. Sawicki, nec eius excusatio ad- mittitur. difficultates. Quidam enim aiebant, nullo modo tractandum de unione, nisi prius P. Procurator Provinciae in Congregatione Procuratorum Romae, a Patribus illis congregatis modos unionum cum Academiis in diversis provinciis nostrorum cognoscat et ad nostram Provinciam deferat. Responderat tunc P. Fridericus Szembek, qui eidem consultationi intererat, se iam pridem a diversorum Collegiorum, Academiis unitorum, Rectoribus acquisivisse hos modos unionum varios, nec ullam esse necessitatem, ut haec petantur a Procuratoribus Romae Congregatis, quorum vix aliquibus res haec perspecta est. Addebat idem P. Szembek, moras in hoc negotio nullo modo trahendas, Episcopo urgente, ut quam primum demus scholis nostris initium. Cum nihilominus perstarent non pauci, ut haec unio differatur ad colloquium cum Procuratoribus Romae congregandis, maiori parti visum erat, id non esse necessarium. Itaque P. Provincialis iniunxit P. Szembek, praesentibus qui aderant, ut ex his, quae aliunde habebat et quae hic ipse observaverat, conficeret modos aliquot unionis, addendo et illa, quae in consultatione erant agitata et ut deinde afferret ad limandum ea cum aliis. Non deerant etiam tunc, qui suadebant, ut concluso modo unionis, res haec per PP. qui in aula versantur, Regi proponeretur et non per P. Szembek, cuius profectiones valde suspectas habent Academici et quoties domo se movet, toties turbas aliquas ciere consueverunt. Eadem 20a Julii, Francofurti ad Maenum, datum initium electioni Regis Romanorum, cuius processum fuse descriptum vide apud Joannem Fridericum Matinesium libris tribus: De parentela, electione, coronatione Ferdinandi II. etc. editis Coloniae Anno 1621. Destinata electioni Procuratoris die 22a huius mensis, electus est in Procuratorem primo scrutinio, ad plura medietate suffragiis, P. Gaspar Sawicki, et ei, si impedimento legittimo ab itinere prohiberetur, substitutus primo similiter scrutinio, P. Joannes Wielewicki. Et proposuerat quidem, finita electione, P. Gaspar Sawicki illa, quae eum ab itinere Romano aut retardare, aut penitus prohibere viderentur, nempe aetatem provectam et valetudinem miseram totque morbis implicitam, omnibus tamen, nemine prorsus excepto, visum est, ea quae afferebat non esse tanta, ut eius iter penitus impediant. Tanta nihilominus omnium consensio non bonum habuit successum, ut 19a Januarii anni sequentis, qua P. Sawicki, dum ex itinere re-

Annus 1619. 301 diret in Poluniam, antequam ingrederetur fines Regni, ex viae incommodis mortuus est, ut videbimus. Finita electione, excepti sumns solemni prandio a Rmo D. Thoma Oborski Suffraganeo. Cracoviensi. Quae postea in Congregatione acta sunt, quia fuse in actis Congregationum describuntur, non adferemus iam, demptis aliquot, quae vel scholas nostras concernunt Cracovienses, vel aliqua extraordinaria visa sunt. Propositum erat igitur Congregationi, 23a huius mensis, an ob sopiendas difficultates futuras variorum, petenda esset a R. P. N. declaratio de domicilio S. Petri Cracoviensi, an videlicet Coilegium nostrum ibi sit constituendum, an vero Domus Professa? Censebant multi, in hac probatione illud latuisse, ut nostrum Collegium Cracoviae non esset, cuius sententiae etiam sub hoc tempus non pauci nostri erant. Maior tamen pars Congregationis censuit, nihil ea de re proponendum, quia et Admodum R. P. Noster iam satis de Collegio ibi futuro suam declaravit voluntatem et Rex Serenissimus, illius domicilii fundator, contentum se respondit, ut ibi Collegium nostrum sit et nobis non expedit rem certam in dubium vocare, vel in ea vacillare. Eadem die R. D. Andreas Gembicki nepos et Cancellarius Illustrissimi Laurentii Gembicki Archiepiscopi Gnesnensis et Regni Primatis, demonstravit se ad Congregationem cum litteris ab Illustri8simo missum Cracoviam, nec posse eas, ex mandato Illustrissimi, nisi in consessu PP. omnium Congregationi reddere. Rem hanc, ut novam, non potuit quidem non mirari Congregatio, non habens tamen suspicionem postulationis quae litteris continebatur (quamvis aliquot privati, ut postea compertum est, de illa sciverint) censuit unanimi consensu satisfaciendum esse voluntati Illustrissimi. Ingressus igitur dictus R. Dnus Congregationis locum et honore debito exceptus, dum consedisset et Congregationem nomine Illustrissimi salutasset, protulit ab eodem ad PP. Congregatos litteras easque R. P. ProvinciaH in manus dedit. Has R. P. Provincialis, ut Secretarius legeret coram tota Congregatione iussit, quod et factum est. Continebant autem litterae non pauca motiva, ne Varsavia ad Provinciam spectet, totiusque epistolae tenor positus est in actis Congregationis. Lectis igitur litteris et gratiis actis Illustrissimo pro salute missa paternaque benedietione, promissoque responso tali, quali contentum fore Illustrissimum speraret, postquam discessisset R. D. Andreas Gembicki, propositum fuit Congregationi: An et quomodo litteris praedictis, tale postulatum continentibus, respondendum esset? Potissima ratio dubitandi erat: Quia dum Congregatio Provincialis Anno 1615, post aliarum duarum antecedentium Congregationum simile postulatum, iterum ab Admodum R. P. Nostro postulasset, ut Domus Varsaviensis Provinciae Polonae adiungeretur, tale responsum acceperat, se accurate cum PP. Assistentibus, rationibus utriusque Provinciae expensis, iudicasse, quod rationes Provinciae Lftnanicae praeponderarint. Deinde idem R. P. Noster toto affectu nostros est hortatus paterne, ut et ipsi huius eius iudicio acquiesceremus et externorum animos in eandem sententiam inclinare studeremus. Hac igitur re considererata, existimavit Congregatio et Prandio nostros excipit Rmus D. Suffraganeus. 41. Litterae Primatis Regni ad- feruntur ad locum Congrega- tionis a Praelato Et leguntur in Con- grega- tione. Deliberatio: an et quomodo iis respon- dendum, ob decre- tum Admodum R. P. Nostri, contra- rium po- stulante.

Annus 1619. Mittit Congre- gatio e- xemplar litterarum Archiepi- scopi R. P Nostro. Contra priorem Provincia lem quae- dam acer- be dicta. Festum B. Patris 1- gnatii. Eleaemo- syna Julii insignis. 42. Mutatio Praepositi litteris Archiepiscopi respondendum et eius litterarum exemplar Admodum R. P. Nostro mittendum et addendum, nos tanquam filios obedientiae, post agnitam pridem eius voluntatem, de tali postulato non cogitasse, occasione tantum istarum litterarum novas emergentes difficultates, pro Domo Varsaviensi nostrae Provinciae applicanda, cum omni resignatione per P. Procuratorem mittere. Aliud etiam contigerat in hac Congregatione, fere novum, quod tamen in acta Congregationis relatum non est. Unus ex gravioribus Patribu8, occasione nonnullorum corrigendorum in Provincia de regimine praeteriti Provincialis, non expresso quidem nomine, nimis tamen aperte in medium attulerat, multa facta fuisse ostendens, non ex spiritu instituti et Societatis, sed ex spiritu privato. Hunc Patrem secuti reliqui, vix non omnes, quaecunque contra eundem Provincialem habebant exposuerant, non sine magna afflictione eiusdem praesentis, qui hoc munus ante obibat*). Permolesta res ista fuit, tum P. Joanni Argento Provinciali, tum nonnullis aliis, et cavendum in posterum, ne eius fiat exemplum. Impositus finis Congregationi Provinciali 27a Julii et varii Patres coeperunt discedere ad sua loca, non pauci tamen manserant pro festo 6. Patris. In festo B. Patris Ignatii Sacrum summum et secundas vesperas cecinit R. D. Suffraganeus Cracoviensis Thomas Oborski. Concionatus in summo Sacro R. P. Fabianus Bircovius Dominicanus, Theologiae Doctor. Excepti prandio Suffraganeus et Palatinus Cracoviensis, Abbas Tinecensis, R. D. Stanislaus Lubinski et eius frater R. D. Albertus Canonicus Cracoviensis, Archipresbyter R. D. Trcinski, Prior PP. Dominicanorum cum P. Fabiano, D. Magnus Oeconomus, R. D. Bucki Parochus Paczanoviensis **), unus Suecus Catholicus Regius Cubicularius. Occasione Congregationis Provincialis, de qua Benefactores ante intellexerant, magnas eleaemosynas per mensem Julium accepimus, nempe a Serenissimo Rege floreni 100. Ab Archiepiscopo Gnesnensi flor. 100. Ab Episcopo Cracoviensi flor. 100. Ab Episcopo Cuiaviensi Paulo Wolucki 100. A Castellana Posnaniensi flor. 30. A D. Cancellaria 24. A D. Bobrownicki flor. 30. A Succamerario Cracoviensi flor. 20. A R. D. Marciszewski flor. 20. A D. Borek flor. 15. A Castellana Oświecinensi flor. 10, alii 10 a Capitaneo Samogitiae. A R. D. Ostrowski 10. A R. D. Nucerino 10. A R. D. Bobola 10. A P. Liesiewski 10. A D. Rab 10. Pro piscibus collecti floreni 13, ab aliis variis 78. Res variae submissae constiterunt flor. fere 200, licet eae in particulari non fuerint in rationibus annotatae. Computata omnia, tam in rebus quara in pecuniis, ad florenos plusquam 1200 ascenderunt. In munere Praepositi Domus S. Barbarae P. Alberto Czerniakowski successit, ita ordinante R. P. Argento et ipso *) In margine annotatum: „ls erat P. Stanislaus Gawroński". **) Pacanow, oppidum in Archidiaconatu Cracoviensi.

Annus 1619. 303 postea Admodum R, P. Nostro, Joannes Wielewicki, la Augusti, eaque die praedictus Pater officium suum est aggressus. Venerunt Cracoviam ex Anstria P. Jacobus Gerranus et P. Franciscus Ellerus, 3a huius mensis, quos secum duxerat Illustrissimus Adolphus Comes ab Althan, Ferdinandi Bohemiae et Hungariae Regis ad Serenissimum Regem Nostrum Legatus. Hic et antequam Varsaviam discederet et post reditum Varsaviensem, multis mensibus Cracoviae manens, pro sua singulari in nostram Societatem benevolentia ac beneficentia, saepius Domum nostram invisit et non raro in Refectorio nos tractavit, cibum nobiscum sumens. Et 5a istius mensis, una cum filio Rodolphi Imperatoris et 4 militibus Ordinis sui (certum enim Ordinem militarem fundaverat) nobiscfim pransus est. Eadem die migrans a S. Barbara ad S. Stephanum R. P. Argentus, coepit visitare Domum Probationis. Nascitur, 4a hora ante meridiem, Anna Catharina filia, 7a huius mensis, Varsaviae, Serenissimo Sigismundo III Regi, quam post multiplicem prolem masculam et primam et ultimam hanc habuit. Varii triumphi ob banc rem et in arce et in foro Cracoviensi, 18a eiusdem mensis, peragebantur. Venerat Cracoviam Palatinus Brestensis, Joannes Gostomski, antiquus Societatis in hac Provincia Benefactor et 9a huius mensis omnes nostros Domi nostrae prandio excepit et 100 florenos elaemosynae nobis reliquit, alios etiam 100 Palatina Cracoviensis D. Tęczynia submisit. Eadem 9a Augusti occisus ab haereticis in Bohemia P. Mathias Burnacius Soc. Jesu, Libunii, crudeliter. De quo videndae litterae annuae illius Provinciae *). Cum a multis annis templi S. Petri exstrui coepti, cupula tandem ad finem esset deducta, post globum aeneum deauratum illi impositum (in quem cum Sanctorum Reliquiis nomina etiam Pontificis Maximi, Regis Serenissimi. Ecclesiastici et saecularis Magistratus Cracoviensis ac nostrum omnium, tunc Cracoviae degentium, erant inclusa) imposita est etiam crux deaurata, 22a huius mensis, postquam prius a Rmo Thoma Oborski Suffraganeo fuisset benedicta et brevi exhortatiuncula a P. Szembek Friderico, ac quatuor Sacra lecta, in eodem templo a nostris fuissent habita. Inscriptionem globo impositam et quodam modo respondentem inscriptioni primi lapidis, de quo Anno 1597 Junii 23a n. 15 egimus, talem inveni inter scripta P. Friderici Szembek. D. T. V. et omnes BB. Coelites. Tuque inprimis Petre Coelipotens et Pauk coelestis Theologe, benigne accipite, quae loquor. Sigismundus ille Tertius, ve- in S. Barbara. Adolphi Comitis ab Althan legati Im- peratoris benevo- lentia erga nos. Migrat ad S. Stepha- num P. Argentus. Nascitur filia Regi Sigis- mundo. Joannis Gostom- ski Palatini in nos beneficia. 43. Crux cupulae S. Petri imponitur, variis in globo inclusis. Globo supra cupulamtempli S. Petri. *) Burnatms (Krocinovsky) Rector Colleg. Jicinensis, occisus est a. 1629 (non 1619) ab agricolis pagi Rovensko ad Turnova, quos ad fidem catholicam convertere conabatur. cfr. B. Balbin, Misaell. hagiogr. 1. IV. § CXXIX.

Annus 1619. Inscriptio imposita, respondens inscriptioni primi lapidis, ante annos 22 factac. Mu8carum ingens co- pia cupu- lae insi- sidens et iis depul- sis colum- ba candi- da, quid postende- rint. ster cliens Rex Poloniae, Sueciae baeres, qui vestro nomine sacrum primum eius molis in solum deiecit lapidem, religionis suae contra vos in terris testem, ille ipse me crucem honori vestro, tantae moli nequidquam obstantibus inferis, animo regio, avita pietate, magnificentia inexhausta, constantia infatigabili iterum exstructae alterum testem superstare jussit. Quare ego priore splendidior, coeli usura felicior, perdius et pernox astris omnibus coeloque toti, quin et mortalibus longe prospicientibus, admirantibus praedicabo, in Deum trinum unum religionem avitam, in coelites venerationem probatissimam, in Societatem Jesu amorem constantissimum Sigismundi III regis Poloniae, Sueciae etc. Quin et exorabo suplex Regi piissimo incolumitatem, Felici stirpi longaevitatem, Regno pacem, tranquillitatem, Urbi huic splendorem sospitalem. Hinc saxum prohibet mala, quid noceant niferi? Hinc ego bona exoro, quid negent superi? Illi firmitatem, mihi splendorem, utrique authoritatem conciliat Regis invictissimi pietas. Illi spem victoriae consecratio Pontificia, mihi Sacri Beatorum civium in sinu inclusi cineres. Utrique Dei Hominis Jesu Triumphantis insignis Crux adoranda, utrique augustissima Petri et Pauli Apostolorum nomina inscripta promittunt, votis addunt fiduciam. Fave o Deus Regi. Favete Apostoli Principes clienti, favete omnes coelites penates civibus illius et nobis internutiis. Haec effari coepi saeculi decimi septimi Christiani, anno decimo nono*) Paulo V Pontifice maximo quintum decimum; cum rex inclytus Sigismundus ingressus esset annum aetatis LIV, Regni eius Poloniae XXXII, Sueciae XXVI. Ladislao eius filio Principe florentissimo ingresso annum 25, sexto Interregni Romani mense. Hucusque inscriptio globi, cui postea sunt addita nomina et Magistratuum Cracoviensium et omnium nostrum, qui tunc eramus Cracoviae etc. Hoc ipso die dum circa glo bum et crucem Architecti morantur ac summitatem cupulae, ex lapide secto factae et quam rosa eiusdem lapidis concludebat, scopis mundant, ingens copia muscarum rosae praedictae insedit, adeo ut eam scopis quas, in manu habebant abigere debuerint, idque contigit non multum ante occasum solis. Depulsis autem muscis, dum jam architecti descenderent, statim columba candida in praedicta ex secto lapide. rosa consedit, mirantibus murariis, id considerantibus. Quid mali vel boni haec portenderint, tempus docebit. Vide P. Fridericum Szembek in libro Antigratis Polonico capite 48, tertiae partis, qui rem hanc de plurimis adversitatibus, per muscas adumbratis, quiete et pace, quam columba denotat, concludendis explicat. R. P. Joannes Argentus, expedita visitatione domiciliorum nostrorum Cracoviensium, concessit Scepucios, 27 huius mensis, quo etiam die et P. Gaspar Sawicki cum P. Jacobo Zychowicz ac cum Paulo Iastkowski, et P. Nicolaus Niklevicius Provinciae Lituanae Procurator cum suo socio Romam perrexerunt. *) Annotatum in margine: „octavo die ab eo, quo transitus Virginis aeternae Matrisque Dei in coelis colitur, XXII Augusti."

Annus 1619. 305 Electus in Regem Romanorum Ferdinandus II Francofurti, 28a istius mensis, invitis ac frementibus haereticis rebellibus, tam Bohemis quam aliis, qui cum Bohemis contra fidem Catholicam conspiraverant et qui brevi post novum Regem Bohemiae delegerant. Hoc eodem mense Hungari haeretici Hungariam tumultibua implent, cum Boherais confoederationem iniunt, Gabrielem Betlemum Transylvaniae Principem, ducem assumunt, odio religionis Catholicae et ambitione, ut postea sequentibus mensibus patebit. Mensis Augusti eleaemosyna pecuniaria erat florenorum 231, nempe A. Dno Palatino Brestensi Joanne Gostomski floreni 100. A Palatina Cracoviensi Da Firlejowa flor. 100. Ab aliis 31. Res submissae constiterunt florenis 33. A Pafcatina Cracoviensi Dna Firlejowa vas vini. Ab Abbatissa Staniatkoviensi triticum et butyrum. Ab aliis minutiora reliqua. Ad initium Septembris, seu ipsa prima die eiusdem mensis, abluta sacro fonte Anna Catharina, filia Serenissimi Regis Varsaviae, per Andream Lipski Episcopum Luceoriensem et Regni V. Cancellarium, multis aliis Regni Proceribus praesentibus. 44. Electus Rex Ro- manorum Ferdinan- dus. Tumaltus Hunga- riae. Eleaemo- syna Au- gusti. Baptis- mus filiae Regis. Eo ipso huius mensis initio duo nostri Sacerdotes: P. Andreas Brzozoviensis et P. Josue Braun missi sunt ad Moniales Staniątkoviensis Monasterii, exposcente id instanter ipsa Abbatissa, ibique per 15 dies manentes, quotidianis exhortationibus faciendis, confessionibus excipiendis et Societatis nostrae exercitiis iisdem Monialibus tradendis, magno cum fructu occupabantur. D. Paulus Rakoczy Comes Tornensis, ex Hungaria Częstohoviam, religionis causa, veniens et inde rediens, magna cum benevolentia S. Barbarae et S. Stephani Domos nostros invisit, dum ex itinere Cracoviam divertisset. Habuit comitem itineris unum ex nostris P. Franciscum Keczkemeti. Dna Guttetorowa, quae hortum vendiderat per D. Gasparem Kin, 4a huius mensis, 100 florenos, ratione pensionis ex horto nobis misit. Ex his statim 90 floreni dati Dno Zurkiewicowio, ratione census trium millium, et 10 reliqui in ruinas sepium reparandas sunt datL Recognitio tamen horum acceptorum uonnisi 29a huius data, quia ita conventum erat. Crescentibus in Hungaria tumultibus, Georgius Rakoci atrox Calvinista, conspiratione cum Hungaris, Bohemis, Moravis et superioris Austriae haereticis, occulte facta, in apertam rebellionem contra Regem suum Perdinandum processit et cum aliis Gaborem Betlem Transylvaniae principem eo fine advocavit, ut vel Bohemiae vel saltem Hungariae rex constitueretur et haeresim, extincta penitus Catholica religione, in Hungaria stabiliret. Nec defuit sibi Gabor. Venit cum exercitu in Hungariam superiorem, nulloque negotio tota ea fere est potitus, aperientibus uitro civitates civibus haereticis proditoribus. Capto etiam per proditionem Posonio, nonnullis mensibus ibi haesit. Praecesserat Gaborem cum nonnullis copiis Cassoviam Georgius Wielewicki, Histor. Diarii III. 39 Missio Stanią- tkovien- sis. Panlus Rakoczy nos in- visit. 100 flore- ni a D. Gutte- torowa in censum conversi. 45. Georgius Bakoci re- bellis, Ga- borem ad- vocat in Hunga- riam,

Annus 1619. Praecedens eum Cassovia capta, Andream Doci Praefe- ctum, captivum in vincula coniecit, Ecclesia- sticos spoliat. Duos ex nostris et canonicum Stri- goniensem crude- liter per suos ma- ctat. 46. Ordinatio R. P. No- stri de litteris, scribendis ab iis, qui sunt io missioni- bus. Quae iis sintobser vanda dum de aliis scri- bunt. NostriHo- monna ve- niunt Cra- coviam. Rakocius atrox Calvinista, ubi inprimis civitatis illius Praefectum ab Imperatore constitutum, Magnificum D. Andream Doci, virum Catholieissimum, inito cnm haereticis civibus fraudulento consilio, captivum abduxit, compedibusque ferreis constrinxit. Deinde in omnes Catholicos ac potissimum in Ecclesiasticos, suos milites saevire permisit. Unde factum est, ut in omnibus fere locis circa Cassoviam aliaque vicina, milites Rakocistai haereticam rabiem contra Ecclesiasticos deprompserint eosque omnibus bonis spoliatos, vix vita donarint. Quanquam ne a vita quidem nonnullorum abstinuerunt. Nam Cassoviae, post captum Dm Doci, aulam in qua manebat, furibundi sunt ingressi et inventos in ea duos nostros Patres, quos ob auxilium Catholicorum penes se Da Doci habebat: P. Stephanum Pungaraz Hungarum et P. Melchiorem Grodecium Silesium, cum R. D. Marco Crisino Canonico Strigoniensi, die 6ta Septembris, per quendam Joannem Zaior, Rakocii peditum Ducem, ut fama communis erat, odio religionis, crudelissime mactarunt. Nam P. Stephanp caput amputarunt, P. Melchioris et R. D. Marci brachia praesciderunt et guttura diviserunt et eorum peremptorum corpora in cloacam, pro sua Calvinistica humanitate, deiecerunt. Similes vel etiam maiores crudelitates in alios Ecclesiasticos et Religiosos per diversa loca eos exercuisse fama ferebat, ut interim taceam templorum et altarium eversiones, imaginum sacrarum ludificationes ac omnium divinorum humanorumque profanationes. De scribendis litteris, ab iis qui in missionibus versantur, talem ordinationem Admodum R. P. Noster Generalis, 7a huius mensis, per Provincias misit. Ut aliqua ratione provideremus, ne qui versantur in missionibus, cum eorum litterae a Superioribus non inspiciantur, parum aliquando considerate aliquid scribant, quod aedificationi et Societati noceat, re diligentius in Domino cum Patribus Assistentibus pertractata, Provinciales omnes, quos per has litteras certiores facimus, admonendos putavimus, ut declarent iis, qui ad missiones destinantur, teneri ipsos quoque Regulam 39am servare atque a Superiore, a quo mittuntur, debere modum cognoscere, quo eam servare possent. Qui habita ratione personarum et distantiae locorum, vel iubebit litteras ad aliquem locum Societatis mitti, vel aliud praescribet aut concedet, prout ad maiorem Dei laudem expedire censebit. Sed in universum qui mittuntur, admoneantur praecipue sibi commendata esse oportere, quae in Ordinationibus aliis de scribendi ratione praecipiuntur, ac nominatim Monito 4° Generali et § 25 in Formula scribendi. Illud praeterea caventes, ut si quando sive locorum sive hominum, apud quos agunt, ingenia et errores describendi sunt, neque contemptum neque adulationem significent. Datum Romae 7a Septembris 1619. Eadem die septima huius mensis, ob bellicos tumultus in Hungaria ortos, venerunt nostri quatuor Homonna, dissipato Collegio Homonnensi, quos iam alii antecesserant et per varia loca a R. P. Provinciali in hac provincia erant distributi, relictis non paucis apud S. Barbaram, Ut diximus supra 25a Maii.

Annus 1619. 307 Celeberrimus actus coronationis Ferdinandi II Imperatoris, 7a istius mensi8, Francofurti ad Menum peractus, quem fuse describit Joannes Fridericus Matinesius. Re hac vulgata per Regnum Poloniae, in primariis tcmplis Deo Optimo Maximo gratiae sunt actae. « Post alios omnes, qui ex Moravia in vere ad nostram provinciam venerant, ultimi venerunt, 20a huius mensis, P. Joannes Urbani, P. Joannes Scutellanus et M. Joannes Severini Cracoviam, cum videlicet iam nullus modus et locus commorationi nostrorum in illis partibus tutus relictus fuisset. Accepimus eleaemosynae per Septembrem flor. 120. A Palatino Cracoviensi flor. 25. A quadam paupere femina flor. 26. A P. Liesiowski flor. 21. A R. D. Bucki flor. 10. A R. D. Stanislao Sacristiano arcensi, demortuo, legati flor. 10. Ab aliis 25 flor. Res datae florenis 33 sunt aestimatae. Frumentum a Castellano Voinicensi, ligna a Palatino Cracoviensi et a Magno Oeconomo. Ab aliis varia minutiora. Venit Cracoviam Rmus Ladislaus Majth6nyi Episcopus Sirmiensis, Praepositus Agriensis, cum 12 fere aliis Praelatis et Sacerdotibus Hungaris, 9a Octobris. Postquam enim Rakociani milites eum noctu domi suae, in lecto iam dormientem, invasissent et e lccto, fere seminudum, equo imposuissent, direptis omnibus, quae domi habebat, vix tandem, certa pro eo data pecunia, vitam non ademerant. Non absimili modo in alios eius Praelatos desevierunt. Advertens autem praedictus Episcopus, inter Hungaros haereticos, sub tale tempus, nihil omnino tutum esse potuisse Catholicis et maxime Ecclesiasticis, constituit, licet omnibus rebus spoliatus, in Polonia tantisper subsistere cum suis, donec furor haereticorum comprimeretur. Mansit ergo Cracoviae ad lam Novembris 1610, cum sua familia et nonnullis Sacerdotibos et initio sustentabatur eleaemosynis, a Rmo Cracoviensi et Suffraganeo ac Praelatis nonnullisque aliis, procuratis. Sub idem tempus Superior Domus cum P. Friderico Szembek Episcopum Cracoviensem adiit (morabatur enim Cracoviae) et de modis unionis nostri Collegii cum Academia Cracoviensi coeperant agere, nam Rex Episcopum ea de re, ut nobiscum tractaret, diligenter per recentes litteras monuerai Episcopus, cum aliquoties ea de re cum eo actum esset, ob bellicos tumultus vicinorum regnorum et ipsius Regni Poloniae motus internos, propter Serenissimum, auxilia Ferdinando Imperatori, cognato suo, varia in variis locis comparere volentem (plurimi enim incolae eiusmodi auxilia in Regni perniciem vergere putabant) in aliud tempus ea, quae tractari coepta erant, differenda censuit. An vero sufficiens fuerit ratio buius dilationis Coronatio Ferdinandi Caesaris. Ultimi ex Moravia nostri ali- qui ve- niunt. Eleaemosyna Septembris. 47. Ladislaus Martini Eprisco- pus Sir- miensis, spoliatus ab haere- ticis, cum suis prae- latis, Cra- cdviam ex Hungaria fugit. Tractatio- nem de uniendo nostro Collegio Acade- miae Episcopus Cracoviensis in aliud tem- pus dif- fert.

Annus 1619. Jubilaeum Pauli V. Cistam ar- genteam templo comparat Barbara Lango- wna. 48. Procura- tor Pro- vinciae quando alendus est a Col- legio et a Domo Professa. Et quando susten- tandus a Provincia. Ex legato Annae de Bobrek. Successo- res dum nihil vo- lunt dare. Tandem conventum de 400 flor. cum Castellano viderint alii. Certe tractatio et conclusio modi unionis praedictae, bellicos apparatus vix impedivisset. Prodiit Jubilaeum, 16a istius mensis, Pauli V, datum Tusculi, ad Divinam opem implorandum, pro praesentibus Regni Poloniae aliorumque Dominiorum, Serenissimo Sigismundo III Poloniae et Sueciae Regi etc. subiectorum, necessitatibus, sexta Aprilis sequentis anni promulgatum Cracoviae. Accessit, lla huius mensis, templo nostro cista argentea, 55 argenti marcas continens, opere" eleganti facta, 600 florenis a Virgine Barbara Langowna antiqua Domus S. Barbarae et templi Benefactrice, comparata. In eam imposita tunc erat manus S. Oatharinae Marryris et simul ossa S. Valentini Martyris, quae tamen postea in aliud reliquiarium translata erant, sola manu praedicta in argentea cista relicta. Quaesierat Superior Domus ab Admodum Reverendo P. Nostro: An Domus Professa obligetur aiere Procuratorem Provinciae. Ad hanc dubitationem ita ab eodem Patre, 12a huius mensis, est responsum. Quod attinet ad V. R. dubitationem, num Domus Professa obligetur alere Procuratorem Provinciae? Respondeo: Neque Collegium ullum particulare, neque Domum Professam debere suo sumptu alere Procuratorem Provinciae, nisi forte officium Procuratoris ita raris ac levibus occupationibus obnoxium sit, ut idem qui eo fungitur, etiam commode labores omnes Operariorum domesticorum sustinere possit: hoc enim casu censeretur seu Collegium seu Domus Professa non tam Procuratorem Provinciae, quam Operarium suum alere. Alias, cum Procurator Provinciae ita multis officiis seu negotiis occupatur, ut nihil aut valde parum Domui, in qua habitat, servire possit, dubium non est, quin sumptibus Provinciae sit sustentandus. Quamobrem si talis sit istius Procuratoris Provinciae conditio, monebo P. Provincialem, ut ad illius sustentationem reliqua Coliegia pro rata contribuant. Legaverat testamento Mfca Dna Anna de Bobrek, Capitanei Zwolenscensis olim coniux, Domui S. Barbarae 2 millia florenorum currentis monetae, Anno 1617, 16 Februarii, cuius testamenti copiam hic Domi nostrae habemus. Sed quia post mortem dictae Magnificae, executores testamenti et ii, qui in bona successerant, tergiversabantur et testamento facto ad nihil se teneri, ob quosdam iuris defectus, palam dicerent, ideo nostri de legato spem omnem iam abiecerant. Quia tamen hoc mense Illustrissimus Ds Nicolaus Spytek Ligęza de Bobrek Castellanus Sendomiriensis, frater mortuae Capitaneae, Cracoviam venerat, a quo et a cuius nepote 900 floreni, ratione huius testamenti, Domui S. Barbarae debebantur, ideo eum nostri adierunt et data occasione, testamenti huius mentionem fecerunt. Post varia, quae contra testamentum adferebat, pollicitus est nobis 400 florenos, hac conditione, ut ab eo ac eius nepote satisfactum nobis esse in ordine ad dictum testamentum recognosceremus. Suaserunt amici, ut aliquid potius accipiamus quam nihil, ideoque 16a huius mensis, et de 100 florenis, quos tunc actu

Annus 1619. 309  S§ndomiriensi. Concessio Sacri et Officii de B. Franci- sco Xa- verio. Legatum Dni Staskowski. 49. Beatifica- tio B. Franeisci Xaverii. Annua Solemni- tas B. Sta- nislai. Ope eius convale- scit puer in summo morbo. 50. Difficultatibus, quibus nostri implicarant Dnam Zurkiewi- cowam, Mutua pecunia ab ea accep- dederat, ad rationem 400 florenorum, quietationem ei dcdimus, et post datos 300 florenos, recognitionem talem qualem volebat sumus polliciti. De Beato Xaverio Paulus V Pontifex Maximus, ut Sacrum et Officum dicetur, tanquam de Confessore non Pontifice, concessit 19a huius mensis, Romae apud S. Mariam Maiorem. Exemplar huius concessionis, in typographia Camerae Apostolicae impressae, recusum postea erat Cracoviae, Anno sequenti, 4a Februarii. Ante duos fere annos legaverat pro nostra Domo 50 florenos quidam Staskowski, hos isto anno primum executores, 21a huius mensis, reddiderunt et recognitionem a nobis acceperunt. Sicut de Beato Francisco Xaverio ante 6 dies Scrum et Officium Paulus V concesserat, ita eundem, 21a huius mensis, Beatum declaravit. Sed litterae Beatificationis eius in Provinciam Poloniae nonnisi in Januario sequentis anni pervenerunt, ob varias, quae intercesserant, viarum difficultates. Significaverat P. Franciscus Sachinus Societatis Secretarius, datis Ro mae, 2 Novembris 1619, Admodum R. P. Nostrum Generalem delegisse Sacrum de Beato Xaverio: Os iusti etc. de communi Confessorum non Pontificium et mandasse, ut a Societate eius festum more duplici et cum Octava celebraretur. Annua memoria B. Stanislai Kostka, 27a huius, quae in Dominicam 23am post Pentecosten inciderat, magna solemnitate erat transacta, quia Communio menstrua eadem die fuerat indicta. Auxit solemnitatem praesentia sua Episcopus Cracoviensis, qui etiam in cista argentea, quae hac primum die exposita fuit in altari, manum B. Catharinae Virginis videns, de qua antea varia a P. Friderico Szembek acceperat, mirifice recreatus est. Huc spectat beneficium, ab hoc Beato cuidam impetratum. Honesta enim quaedam matrona, multis mensibus filium, gravissimo morbo laborantem, habens, nihil a medicis sperans, qui genus morbi non poterant cognoscere, ad Beati auxilium confugit et ad eius imaginem sistendum filium vovet. Ubi hoc per eam factum, puer, qui pedibus consistere nequibat, gressum tentat et laetus. aliquoties per triclinium transit valetudinique pristinae brevi post restituitur Mater beneficii grata, votum exsolvit et votivam argenteam tabellara imagini Beati appendit. Accipientes nostri ante aliquot menses, pro emptione horti, tria millia mutua a Dna Catharina Zurkiewiczowa vidua, non bene adverterant difficultates, in quas dictam viduam iniecerant. Habens enim illa duas filias in monasterio Culmensi, ita cum Abbatissa et monialibus de dote earum transegerat, ut partim pecuniam certam paratam daret fquod et fecerat) partim duo millia ex illis tribus, relicta sibi advitalitatem, iis inscriberet, addita illa conditione, ut praedicta duo millia, sine consensu Abbatissae et Monialium, levare aut mutuo alicui dare, sub vadio aliorum duorum millium, nullo modo posset. Cum ergo nostri duo millia, sine consensu Abbatissae et Monialium accepissent, Dominam Zurkiewiczowam vadii praedicti obnoxiam fecerunt et

Annus 1619. ta, itur obviam, Mntuante pecuniam Dno Abra hamo. Eleaemo- syna Octobris. 51. Comes de Homonna venit Cra coviam. Frideri- cus coro- natus. Timore Kozacorum Lisso viensium varii motus Cracoviae. Dedica- tio tem- pli. 52. Victoria Cozaco- rum, ex Hungaris reportata, non in levia pericula ammittendae summae iniecerunt. His igitur ut obviam iretur, accepimus mutuo duo millia, circa finem huius mensis, ab Excellentissimo Dno Abrahamo Ronenbergo cive et Proconsule Cracoviensi, antiquo . nostro Benefactore, data eius debiti convenienti recognitione, et solvimus duo millia Dnae Zurkiewiczowae, quibus illa acceptis, data nobis quietatione, eodem mense hano pecuniam detulit et ex voluntate Abbatissae ac Monialium in certo censu, ratione suae advitalitatis, ibidem in Prussia collocavit. Eleaemosyna mensis Octobris pecuniaria erat florenorum 288. A D° Ligęza Castellano S§ndomiriensi, ad rationem legati, flor. 100. A Dno Staskowski, alterius legati, floreni 50. Ab aliis variis flor. 138. Iam res aestimatae sunt, ut frumenta a variis et varia esculenta ac poculenta, florenis 129. Redierat Varsavia Cracoviam Adolphus Comes ab Althan, circa finem superioris mensis. Ad eum ergo ex finibus regni excurrerat Comes Georgius -Drugeth de Homonna, 2a Novembris, collatoque cum eo consilio (uti fama erat) de irruptione in Hungaros rebelles ac haereticos cum exercitu Kozakorum Lissovianorum instituenda: post duos dies, quibus hic moratus est, iterum ad confinia discessit. Venerat cum eo P. Martinus Kaldi, unus ex nostris, qui penes eum manens, concionibas coram eo faciendis occupabatur. Tam brevi tempore hic manens, bis templum nostrum invisit et omnem nostris, eum visitantibus, declaravit humanitatem. Fridericu8 Palatinus Elector, 4a Novembris, post plurimas haereticorum contra Domum Austriacam practicas et post acceptationem iniustae electionis, solemniter Pragae cum sua coniuge coronatus, in ludibrium Romani Imperii. Kozaci Lissovienses (sic dicti ab insigni milite Lisowski, qui eorum in Moscovia quondam ductor erat et maximas strages in Moschis ediderat) uno fere mense, antequam in Hungariam ingrederentur Crosnae, Bieczis, Jasliskis et aliis in oppidis et pagis, ad confinia Ungariae sitis, morabantur, moreque suo rapinis omnia complebant: ideo Cracoviae varii motus erant orti et timebatur, ne sicuti multi ex iis minabantur, Cracoviam inopinate aggrederentur ac spoliarent. Hinc ab octava huius mensis per duas septimanas nonnisi duae portae aperiebantur et custodia magna civitati est adhibita. In Dedicatione templi nostri, quae hoc anno in 17am huius mensis inciderat et cum menstrua Communione coinciderat, cantatum Sacrum a Rmo Episcopo Sirmiensi, qui etiam nobiscum bis cibum sumpsit. Kozaci Lissoviani cum Comite de Homonna et cum Mfico Dno Lipski, regio Commissario (uti fama erat) 21a huius mensis, in ipso festo Praesentationis Bmae Virginis, in Hungariam contra rebelles sunt ingressi et illa ipsa die cum Hungarico exercitu, ex Sabbahis et magna hungarica nobilitate conflato (nam Georgius Rakocius supremus huius exercitus Praefectus ex Comitatibus vicinis eam convocaverat) qui eos exspectabat instructissimus, felicissime conflixerunt, occisis fere 4 millibus rebellium , cum ex Kozacis vix triginta desiderati fuissent. Multura haec victoria profuit ad Gaboris

Annus 1619. 311 Betlem conatus cohibendos, ut postea cognitum est. Nam et coronatio eius, quae hoc mense Posonii instituenda erat, et obsidio Viennensis, quam aggredi tentabat, rumore huius stragis dissipata sunt. Et quia iterum incidimus in Gaboris Betlem mentionem, observandum diligenter est, quod 4 buius mensis, litteris Posonii ad Skinder Bassam datis, quas Joannes Argentus in libello suo de rebus Societatis in Polonia, Cracoviae, Anno 1620 impresso, cap. 24. adfert, ita inter caetera praedictum Bassam alloquitur: Pro certo scias, me quoque eum esse Clementissimi Dni Caesaris (nempe Othomani) quem tu ipse te existimas esse. Servivi et nunc etiam servio suae potentiae, quod re ipsa testatum facio, siquidem totam nationem Ungaricam non secus ac Transylvanicam ad pedes suae potentiae adduxi et hi omnes mecum suae potentiae certissimi fideles sunt futuri. Et post pauca. Cum Ferdinandi, inquit, castris simul congregatis ad pontes Viennenses proelium commisimus, et Magnus Deus in potentissimi Caesaris sanitatem felicem victoriam nobis concessit. Percussimus hostes: trans Danubium protensimus et ad moenia usque Viennensia fugavimus. Nunc demum castra mea adversus hostes mitto et si Deus concesserit, ipsa Vienna propediem in mea potestate erit. Totam Bohemiam, Moraviam, Silesiam potentissimo Caesari plane benevolam reddidi, quae provinciae omnes legatos suos cum muneribus ad Othomanicam portam expediverunt. Hucusque Gabor. Addit Joannes Argentus, loco citato, Legatum Regis Poloniae ipsas originales litteras Gabrieli, cum apud eum esset, obiecisse. Hic cum eas negare non possit et mitius interpretari cunaretur, tamen sive pudore perfusus, sive ira commotus, mortem ei minari coepit, quem litteras intercepisse et Regi Poloniae tradidisse suspicabatur. Nihil dico de aliis eius litteris ad Visirium Nahaz, Hozanem Bassam, quas idem Argentus ad longum adfert et quorum mentionem fecimus Anno 1616, 14a Junii. In festo S. Catharinae Virginis magna solemnitas in templo nostro fuit, occasione manus S. Catharinae Martyris, tumbae argenteae inclusae et tota die expositae. Praeter Sacrum, primae et secundae vesperae sunt cantatae et his finitis, omnibus ante summum altare ad osculum eadem manus concessa. Ex hac manu ultimus digitus, incuria custodum, per secularem clericum, ante annos circiter 20, fuit avulsus. Penultimus a P. Petro Fabricio Provinciali Romam missus. Os ultra cubitum, novo templo S. Petri, per P. Gawroński Provincialem datum. Frustulam ossis Congregationi Assumptae Bmae Virginis, P. Friderico Szembek postulante, per eundem Provincialem attributum. Haec omnia, de istius manus tot particularum distributione, adfert P. Petrus Kamocki in sua templi Historia istius anni. Quomodo haec manus in Poloniam et a quibus delata ac Reginae Annae donata, ab ea vero per P. Bernardum Golinski applicata templo S. Barbarae, vide quod diximus Anno 1596 n. 32. Et quomodo publicae venerationi fuerit exposita, vide Anno Dni 1603 n. 24. Cohibnit conatus Betlem Gaboris, Qui se profitetur servum Turco Et gioria- tur, se pro Turco pu- gnasse contra Ferdinan- dum Nec has litteras, quibus ista scrip- sit, potnit negare. 53. Ex manu S. Catha- rinae Vir- ginis Variae particulae variis distributae.

Annus 1619. Orationes 40 hora- rum in nostro templo et eius sole- mnitas. Eleaemosyna Novembris. Solemni- tas B. Xa- verii. Festum S. Bar- barae. Samuel Gaiewski converti- tur. Stephanus Ahai ex Quatuor fere mensibus ab Episcopo Cracoviensi in variis teraplis 40 horarum Orationes indictae erant, pro totius Christianitatis et Regni Poloniae necessitatibus et pro divino auxilio Catholicis contra haereticos impetrando. In nostro etiam S. Barbarae templo, 30a huius, simili supplicationi datum initium et sequenti die, quae in primam Dominicam Adventus inciderat, finis eidem impositus. Sacrum Summum utraque die Rmus D. Thomas Oborski Suffraganeus Cracoviensis cecinit et primum Sacrum Rorate (ut dicitur) cantatum ab Episcopo Sirmiensi. Ab utroque cantata Sacra pontificaliter. Utraque die ternae Conciones et per noctem, clausis templi portis, nostri, terni sibi succedentes, orarunt. Mense Novembri accepimus eleaemosynae in pecunia florenos 216, nam 50 floreni a D° Staskowski, qui in hoc mense in rationibus sunt positi, a nobis superiori mensi attributi. Iam hoc mense a variis Benefactoribus collecti flor. 100. A D. Episcopo Cracoviensi flor. 25. A D° Comite de Aithan flor. 50, pro prandio et pro hospitibus. Ab aliis variis floreni fere 40. Res aestimatae florenis 155. Nam frumentum et triticum, ab variis submissum, constitit florenis 110. A D° Osmolski vas butyri et caseorum sexagena. Similiter a D° Amando tum casei tum lardum, sicut et a Parocho Secignioviensi *). A D° Postękalski triticum, a variis aliis minutiora poculenta et esculenta. Publica memoria B. Francisci Xaverii, 2a Decembris, primum hoc anno in nostro templo facta, eius imagine in maiori altari exposita. Licet enim Beatificationis eius litterae nondum pervenissent, iam tamen de iis rumores sparsi erant. Sacra etiam tunc habita a nostris de SSma Trinitate, quia nihil sciveramus de Sacro et Officio, pro isto Beato permisso. In festo S. Barbarae Sacrum Rorate ab Episcopo Sirmiensi et Sacrum summum a Suffraganeo Cracoviensi decantata, ab utroque pontificaliter. Excepit deinde prandio solemni, tum hospites varios: ut Palatinum Cracoviensem, Capitaneum Seadomiriensem D. Lubomierski, Capitaneum Lanccoroniensem filium Palatini, Capitaneum Cziuchoviensem Dm Ferensbachium, Rm Dm Suffraganeum Cracoviensem et alios non paucos, nosque simul omnes, Comes ab Althan. Misit etiam nobis eodem festo Virgo Barbara Langowna consuetam a multis annis eleaemosynam florenos 50. Venit ad nos D8 Samuel Gaiewski, 12 huius mensis, et 10 dierum facta collectione, Confessione generali haeresisque abiectione promissa, ad SSam Eucharistam est admissus, suoque exemplo fratrem et sororem Ecclesiae Catholicae adiunxit. Parentes vero haeretici, licet antea hoc nomine fuissent illi infensissimi, tandem tamen ei sunt reconciliati. Venit Cracoviam Stephanus Ahai, 14a istius mensis, a statibus Regni Hungariae Posonii congregatis, ad Serenissimum *) Secygniow, pagus in Archidiaconatu Cracoviensi, decanatu Sokolinensi.

Annus 1619. 313 Regem Nuncius, qui de Kozacorum in Hungariam irreptione et de violatis pactis ac foederibus, varie querebatur ac minas intentabat coram Regni Proceribus, quos hic Cracoviae invenerat et a quibus remissus erat Varsaviam ad Regem. Quasi vero permissione, ut Kozaci ab Imperatore Ferdinando conducti, rebelles eius in Hungaria persequerentur, violarentur foedera, et tot rebellionibus ac laesae caesareae regiaeque maiestatis criminibus, ab Hungaris commissis, non violarentur. Ita semper haeretici seditiosissimi, in alios causam seditionum reiiciunt. Kozaci Lissovienses, post victoriam ex Hungariae rebellibus relatam in Hungaria, tribus fere septimanis omnia rapinis ac vastitate replebant, ita iam versus Cracoviam proccesserant. Ita enim constitutum erat initio, ut ad exercitum Imperatoris Ferdinandi per Hungariam contenderent eidemque se coniungerent. Sed ecce in medio cursu, ob mutuum dissidium inter eos ortum, de suprema in eorum exercitu praefectura, nullum penitus contra se prodeuntem hostem in Hungaria videntes, redeunt in Poloniam, circa 18am istius mensis, frustra eos retinere conante Comite Homonai. Post reditum suum, totum tractum submontanum, nullo discrimine bonorum regiorum, ecclesiasticorum, nobilium, horrendum in modum spoliarunt. Et consumptis eo in loco omnibus, in bona circa Cracoviam sita involarunt, similibus rapinis plusquam per unum mensem omnia implentes Cracoviamque inprimis ut spoliarent, se se comparantes. Magni hinc motus excitati in Palatinatu Cracoviensi et contra Regem et contra Comitem ab Althan et Comitem Homonai et etiam contra nostros, quos multi malevoli, si non authores certe complices faciebant irruptionis Lissovianorum in Hungariam. Post talem secessionem Lissovianorum, venit cum aliquot tantum comitibus Comes ab Homonai Cracoviam, 22a huius mensis, ad Comitem de Althan, cum quo de reducendis iterum Kozacis in Hungariam agere coepit. Sed quia et Comes ab Althan pecuniam, quam tribus mensibus ab Imperatoro exspe- Wielewicki Histor. Diarii III. 40 Hnngaria Nuncius. 54. Lissovi- enses, tri- bus septi- manis in Hungaria transa- ctis, Poloniam Minorem spoliant, Unde magni motus. Comes ab Homonai non po- test eos revocare.

Anntts 1619. Missiones circa Na- talem Do- mni. Festum Nativi- tatis. 55. Postulat Comes ab Homonai, ut in suo morbo Domi nostrae pos- set de- cumbere. Satisfactum eius petitioni, ctabat, ob temporum difficultatem et vias hostium copiis impeditas, non receperat: et Comes Homonai trium septimanarum incommodis (tanto enim tempore cum Kozacis perdius et pernox in armis continuo fere tempore pluvioso versabatur) afflictissimus, in gravem febrim incidit, accedente canterio manus, longo tempore neglecto, ideoque horrendum in modum irritato: ideo nihil efficaciter fieri potuit. Circa 24am et 25am istius mensis duae missiones ex Domo nostra sunt institutae. Una Niepolomicos*) ad instantiam Magni Oeconomi Dni Witkowski, Wieclawicos **) altera, urgente eiusdem looi Parocho. Utraque suo fructu non caruit. In festo Natalis Dni. praeter alia, quae communiter in tanta solemnitate fieri solent, Rmus D. Episcopus Sirmiensis et Matutinum et Sacrum in Gallicantu et postea Summum in nostro templo cecinit nobiscumque cum suis Praelatis prandium sumpsit. Comes ab Homonai, 30a huius mensis, misit Ladislaum Maithimi Episcopum Sirmiensem ad Domus S. Barbarae Superiorem, petens, ut in tanta sua infirmitate in nostra S. Stephani Domo latere, valetudinem curare, conventum Cracoviensis Nobiiitatis, sibi ob Kozacorum praedas infensissimae (qui pro festo Epiphaniae instabat) posset declinare. Addebat praeterea, se cum duobus tantum famulis apud nos mansurum. Respondit Superior, nostros in hoc negotio ita processuros, ut intelligat Illustrissimus Comes, quam praeclare advertamus ea, quae tanto Benefactori in tali necessitate constituto, debeamus. Addidit et hoc, se brevi aditurum ea in re Comitem et locum, sive apud S. Stephanum, sive etiam apud S. Barbaram, si placuerit, paraturum. Hunc in modum expedito Episcopo, Superior Domus praecipuos Patres domesticos et alios etiam a S. Stephano convoeavit et quomodo postulationi Comitis satisfieri possit a nobis, sine invidia Nobilitatis, proposuit. Multis in medium allatis, advertimus manifeste, nos sine invidia vix facere aliquid posse in hoc negotio. In tali tamen necessitate tanti Benefactoris, potius invidiam ineundam esse, quam eius non satisfacere postulationi conclusimus. Prius tamen nonnullorum Procerum, qui tunc Cracoviae erant, ea de re sententiam inquisivimus, ut Nicolai Wolski Marsalci Regni, *) Niepołomice, pagus in Archidiaconatu Cracoviensi, decanatu Andreo- viensi. **) Więcławice, in eodem Archidiaconatu, decanatu Wielicensi.

Annus 1619. 315 Stanislai Lubomierski Capitanei Semdomiriensis et Regni Incisoris, Christophori Zbarascensis Ducis. Omnes hi censuerunt, et in tanta infirmitate Oomitem de Homonai Cracovia discedere non posse, et ne in conspectu infensae Nobilitatis esset, apud nostros ut maneret expedire. Potissimum autem ea in re animavit nos Perillustris D. Lubomierski, qui et sua bona et vitam se velle pro securitate Dni Homonai profundere, gravissime est testatus. Hac re cognita, significavimus Illmo Dno Homonai, nos morem gerere velle eius voluntati, quandocunque illi placuerit. Percepimus eleaemosynae hoc mense in pecunia florenos 304. A Comite ab Althan florenos 50. A Virgine Langowna alios 50. A Domino Magno Oeconomo, nomine Reginae, florenos 80. A P. Szembek florenos 14. A R. D. Nucerino florenos 10. A R. D. Bucki flor. 10. A variis aliis 30. Res submissae florenis 25 sunt aestimatae, nempe: carnes, casei, vinum a variis. Prandio etiam nos omnes et varios hospites exceperat, 13 Decembris, Rmus D. Mathias Lubinski Praepositus Miechoviensis. Per annum hunc supellex templi aucta in pecunia florenis 959. Res etiam variae illi datae, ut arca argentea, 55 marcas argenti continens, a Virgine Langowna pro condendis SS. Reliquiis. Calice cum Patena argenteis, auratis. Casula fundi argentei, viridibus floribus distincta, a R. D. Nicolao Taranowaki Canonico Cracoviensi. Mappa, aureo et serico filo picta, a Da Dorothea Borzykowska, et alia minutiora. Rex etiam Serenissimus, ut templo S. Petri quamprimum finis imponeretur, 9 millia florenorum hoc anno elargitus est. Ea quae ad certum mensem reduci non poterant, sunt haec. Egregie navata est opera proximorum saluti, tam domi quam foris. Quatuor ex hac Domo S. Barbarae ordinarie concionabantur, duo in templo S. Barbarae mane et a prandiis singulis diebus Dominicis ac festis solemnioribus. Duo alii in templo parochiali praecipuo, nempe singulis diebus Dominicis ac festis et qualibet feria 6a per annum, praeter conciones quotidianas, toto tempore Adventus et Quadragesimae in eodem templo, et plurimas alias extraordinarias in aliis templis, per nostros haberi solitas. Accessit hoc anno ex hac Domo quintus Concionator ordinarius, qui in aede S. Mathiae germanice pro Germanis, P. Jonas Ladricerus, a septem iam mensibus verba facere ex loco superiori, Dominicis ac festis diebus coepit idque continuat magno cum fructu, tam Catholicorum quam haereticorum Germanorum, quorum satis multi Cracoviae commorantur. Ex variis haereticis unus et triginta Ecclesiae Catholicae sunt aggregati. Inter hos insignis quidam et iam devectae aetatis, nempe annorum 70, Calvinum eiuravit. Alter iuvenis 23 annorum, ex nobilibus sed haereticis natus parentibus et in Germania haeresim, una cum literis humanioribus ac Philosophia diligenter edoctus, postquam triennium in deliberando po- Collata prius re cum non- nullis Regni Proceri- bus. Eleaemo- synae De- cembris. Annua eleaemosyna templi S.Barbarae et S. Petri. Concionatores varii nostri ordinarii Cracoviae, hoc anno. 56, Haereticorum conversio. Insignis unius iu-

Aunus 1619. venis no- bilis hae- retici con- versio Ac con- stantia in fide Et eius- dem soro- ris. Turca et femina Anabaptistica convertuntur Alia pieta tis opera. 57. Servitorifi templi furta com perta. Cantor templi nostricum Magistro Scnolae componit. Pro ablutione cer- suit, cum interim libros Catholicorum contra Calvinistas editos revolveret ac cum multis Pseudoministris, feiici successu, de rebus fidei saepius disceptaret, errorem tandem agnovit ac ipse prius haereticam perfidiam detestatus, ab eadem fratrem et sororem suos germanos, sancta persuasione abduxit. Id ubi intelligunt parentes, Cracoviam e vestigio advolant, ut quibus possint machinis iuvenes a suscepto consilio dimoveant. Nihil illi permoti ac praecipue qui autor mutandae fidei exstiterat. Praesentibus enim Cracoviae ac tantum non spectantibus parentibus, in nostros aedes concessit, ubi decem diebus piis B. P. Nostri meditationibus excultus, totius anteactae vitae erratis coram Confessorio deiectis, errores in moribus ac fide etiam atque etiam correxit.. Parentes, amissa spe utrumque filium ab instituto abducendi, omnem furorem convertunt in filiam eamque nullo modo ad hoc usque tempus, vel templa Catholicorum adire, vel SS. Eucharistiae ac Poenitentiae Sacramenta usurparae permittunt. Interim etiam Ministros haereticos submittunt, qui audiente illa, varia tum Catholicis obiiciant, tum suam haeresim confirment, quae tamen omnia bona virgo, prout a fratre instructa est, suo superat silentio et in cognita fidei veritate constantia. Alius quoque adolescens a Calviniana haeresi, atque simul a succubo liberatur. Unus fuit, qui Turcismum abiuravit. Mulier Anabaptistica, Cathehismum a nostris edocta, sacro Baptismatis fonte est abluta. Varii alii, in fide vaciilantes, confirmati et ab haeresi, ad quam inclinabant, abducti. Duo virginum monasteria consuetis Societatis mediis exculta. Ex meretricia turpitudine octo extracti. Reconciliationes quinque, non parvi momenti, factae. Duae ab incubo liberatae. De confessionibus generalibus, carcerum, hospitalium, infirmorum visitationibus, quia quotidiana sunt, nihil dicam. Servitor templi externus, opportunitate absentiae Sacristiani, multas argenteas aureasque bullas, nec non pretiosos lapides ex duabus casulis - detraxerat et nonnnlla pretiosae materiae sericae frusta, clam e sacristia subtraxerat, quae Iudaeo vendiderat. Purtum facile cognitum, fur ad cellarium detrusus et bene mulctatus, emptor etiam agnitus, Domum nostram evocatus, graviter territus ac detentus, omnia citra molestiam, Judaeis ipsis arbitris, refundere nobis est coactus. Hoc casu et similibus possunt nostri advertere, quam cauti esse debeant, dum externorum opera utuntur, maxime in rebus templi. Cum scholae parochialis Seniore, qui tum erat Joannes Szober et qui moleste ferebat, a Cantore nostri templi doceri pueros, non tantum Musicam sed etiam Grammaticam, ita cum eo hoc anno est conventum, ut nonnisi ad summum 30 a nostro Cantore doceantur, idque in ordine praecipue ad cantum templi nostri. Sodalitas Misericordiae pro suorum sodalium ablutione in festis et Sacris suis menstruis, consueverat unam ollam vini dare. Haec consuetudo

Annus 1619. 317 hoc anno est sublata et ita cum Officialibus est conventum, ut a Sodalitate 20 grossi singulis mensibus dentur et a nostris vinum praebeatur. Occasione Friderici Electoris, a rebellibus haereticis, contra Ferdinandum Imperatorem consurgentibus, in regem Bohemiae electi et coronati, varii libri hoc anno prodierunt, tum rationum, ob quas Fridericus regnum susceperit, tum coronationis, quam ineptissimi Pseudoministri loco Episcoporum sibi usurparant, tum aliorum similium. Sed non est consilium, non est prudentia adversus Dominum. Omnia enim haec, super rebellionis fundamentum exstructa, corruerunt, ut postea videbimus. ta pensio Sodali- tatis. Varii libri haeretico- rum pro Friderico falso Rege.

INDEX PERSONARUM qnae in tribns fascicnlis, Wielewicianae bistoriae, jam typis descriptis nempe ab a. 1579—1619 occurrunt. (Numerus romanus significat fasciculum, arabicus autem paginam.) A. ?. AbrahamUS, Georgii Maronita I. 196. Academici Cracovienses, T. I. 28, 29, 35, 37, 38, 86, 116, 117, 242. II. 22, 24, 30, 38, 52, 173, 235. III.: 1, 12, 15, 33, 41, 43, 61, 104, 159, 170, 171, 176, 177, 193, 209, 210, 211, 254, 255, 256, 257, 258. 259, 260, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270, 271, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 282, 283, 284, 287, 288, 293, 296, 297, 300. Acomus Sebastianus, proconsul Lubl. I. 134, II. 25. Acosta Josephus, S. J. I. 173. Adornus Franciscus, S. J. I. 123, 124. Adriani Adrianus, S. J. I. 19. Aegidius Petrus, S. J. acad. Lovan. profess. I. 161, III. 217. Ahai Stephanus, III. 312. Alabianus Garsias, S. J. I. 150, 151, 152, 162, 169, 180, 197, 211, 233, 240, 244, 265, 267, 270, 271, II. 2, 3. Alagi, benefactor III. 164, 172, 233. Alagiana, m. 173. Alanz Hieronymus, paroch. B. M. Virg. Cracov. III. 126. Alarconius Garzias, S. J. I. 16, Alber Ferdinandus, S. J. II. 263, 265, 267, III. 284. Albertus Ferdinandus, S. J. III. 161. — Fridericus, dux Prussiae III. 97. — archidux II. 63. — princeps Belgiae III. 20. — mansionar. in eccl. B. M. V. Crac. m. 105, 115. Albicrombrus Robertus, Scotus. I. 92. Aldenhoven Petrus, S. J. m. 162. Aldobrandinus Petrus, Cardin. I. 226, m. 85. — Hippolitus, Card. I. 117, 125, 150. Alemanius Dominicus Italus, culinae regiae praefectus I. 30, 32. Alexander Carolus, princeps Pol. III. 126, 142. — archiep. Eborensis II. 30. — dux Slucensis I. 143.

— dux Ostrogiensis, palat. Volhinie II. 35, 47. — rex Pol. I. 71. De Almagen Nicolaus S. J. III. 161. Almanius Adamus S. J. I. 253. Alnasan Nicolaus, S. J. II. 263, 267. Comes ab Althan Alphonsus, III. 250, 303, 310, 312, 313, 315. Alvarez Balthasar, S. J. III. 217. Alvarus Joannes, S. J. I. 183. II. 263, 265. III. 161. — Vincentius, S. J. II. 231. De Aluedz Ludovicus, S. J. III. 183. Amandus Georgius, benefactor III. 43, 124, 174, 186, 204, 212, 224, 242, 253, 312. Ambrosins Joannes, S. J. I. 42. Amurates, III. Turcorum tyran. I. 199. Anabaptistae, I. 26, 99, 132, 229. De Angelis Bernardus, S. J. II. 264, III. 162. Angelus Christophorus, S. J. II. 29, 167, III. 250, 287. Anna Austriaca, regina Pol. et Sueciae I. 105, 151, 152, 153, 155, 167, 169, 205, 215, 244, 246, 266, 271, 273. II.: 75, 161. III. 81, 84. — Catharina, filia Sigism. IIItii m. 303, 305. — Jagellonia, regis Stephani conjux. I. 10, 43, 51, 54, 59, 82, 88, 96, 116, 118, 137, 149, 152, 168, 169, 170, 171, 172, 184, 203, 205, 221, 224, 231. II. 42. III. 81, 84, 184, 311. — filia Joannis III. Suec. reg. I. 184. II. 102, 166. III. 152. — Maria, Sigism. III. primog. filia I. 167, 168. II, 4, III. 85. — Curlandiae ducissa, Radivili uxor I. 203. III. 173, 175, 182, 206, 218, 219. — de Stemberg, ducissa Ostrog. et Jarosl. II. 47, 76. III. 98, 116, 124, 177, 253. Annius Simon, S. J. I. 253. Anorins Stapislaus, S. J. III. m. Antonianus Silvius, praef. cubic. pontif. I. 210. Aquaviva Claudius, praep. gener. S. J. I. 13, 15, 16, 17, 21, 33, 49, 57, 64, 70, 87, 98, 100, 114, 119, 124, 133, 139, 140, 150, 152, 162, 168, 180, 190, 197, 202, 211, 233, 244, 265. n. 1, 4, 13, 24, 34, 51, 53, 75, 80, 108, 125, 126, 128, 208, 232, 234, 261, 263, 265, 266, 267, 269. III. 1, 15, 36, 45, 48, 57, 66, 94, 99, 108, 115, 119, 127, 142, 143, 158, 167, 169, 175, 177, 219, 273, 284. — Rudolphus, S. J. I. 49, 50, 146. III. 76. De Aranda Martinus, S. J. III. 91. Aranea Franciscus, S. J. I. 49. Arbicrombeus Robertus, S. J. I. 106, 253. II. 246. Argentus Joannes, S. J. I. 271, H. 43, 44, 68, 97, 128, 227, 229, 242, 247, 248, 249, 250, 253. III. 39, 57, 71, 86, 88, 94, 105, 107, 108, 109, 112, 113, 124, 125, 143, 146, 153, 178, 227, ,237, 238, 246, 247, 249, 279, 286, 290, 295, 297, 302, 303, 304, 311. Arias Antonius, S. J. I. 130, 140, II. 2, 82. Ariani, I. 68, 82, 86, 105, 117, 142, 145, 150, 158, 159, 240, 241. III. 123, 142, 176, 179, 232, 238. Arginus Andreas, sacerdos saec. II. 66. Armaoanus, archiep. m. 217. Armeni Leopolienses, III. 26, 47. De Arnaya Nicolaus, S. J. III. 162. Armandus Ignatius, S. J. II. 263, 269. Athanasius (Ophanasius), legatus moscovit. II. 85, 101, 102, 142. Attila, I. 97.

Atolmain Michae1, mercator Cra- cov. benefactor. III. 224. AugUStUS, rex Poloniae I. 7, 51, 52, 147, 221, 222. III. 265, 266. AulidlS Georgius, S. J. III. 161, 292. Azor Joannes, S. J. I. 183, 189. B. Bal, benefactor III. 111. B. Balbin, m. 303. Balenticz Joannes, S. J. II. 30. Balaban, praef. cohort. III. 29. — Gedeon, archiep. Leop. I. 207, 227. Balthasar Christophorus, S. J. II. 263. III. 161. Banfi Christophorus, Hungarus I. 45. Baranowski Albertus, eppus Plocen. postea archiep. Gnesn. I. 56, 76, 82, 247. II. 37, 122, 198. III. 15, 69, 183. a Bardi Ladislaus, sacerd. II. 66. Barensis ducissa II. 89. BaronitlS, cardinalis I. 68, 205. III. 81, 83. Barocy Franciscus, benefactor III. 164. Barradius Sebastianus, S. J. III. 217. Barrerms, II. 89, 92. Barscius Fridericus, S. J. I. 89, 169, 240, 270. II. 5, 36, 46, 53, 57, 69, 176, 209, 246, 260. III. 7, 11, 13, 20. Bartholomaens, princeps Omuranorum I. 78. Barzina Dorothea, ab Ojrzanowo, palatina Cracov. I. 10, 48, 82, 121, 137, 177, 243, 263. II. 18, 254. III. 7, 16, 20, 47, 93, 102, 107, 108, 118, 119. Barzy Stanislaus, curiae marsalcus III. 103. Basmani Petrus, praef. militiae mosch. II. 148, 149. Basonka Mikita, secr. mosch. I. 20. Wielewicki, Histor. Diarii III Basta Georgius, Transylvanus II. 18, 43, 46, 67. Battorea Gryseldis, I. 45. II. 108, 110. Battoreus Christophorus, princeps Transyl. I. 17, 45. — Gabriel, II. 254. — Sigismundus, princ. Trans. I. 8. 45, 122, 123, 193, 202, 209, 210, 216, 237, 250, 272. — cardinalis II. 18. I. 45, 82, 193, 272. — Stephanus, rex Poloniae I. 7, 8, 9, 11, 15, 17, 18, 19, 23, 25, 26, 27, 33, 34, 41, 43, 45, 47, 48, 54, 55, 56, 60, 61, 62, 65, 70, 75, 82, 84, 86, 87, 89, 91, 92, 93, 94, 96, 97, 98, 105, 116, 119, 122, 123, 125, 138, 139, 140, 149, 166, 219, 221, 222, 223, 237, 254, 255, 272. III. 41, 42, 76, 77, 194, 201, 261, Battory Balthasar, I. 45, 193, Bazenius Venceslaus, professor acad. Crac. I. 37. Beoanns Michael, S. J. I. 270. III. 286. Behetus, secretarius III. 147. Bechesius Hungarus, I. 248, 251. Belgioiosa Jacobus, comes Hungar. II. 67. Bellarmimus Robertus, cardin. I. 133, 173, 266. II. 127. III. 65, 137, 177, 217, 242, 275. Bembns Matthaeus, S. J. III. 48, 54, 125, 146, 158, 172, 173, 177, 185, 205, 228, 233, 237, 242, 245, 246, 247, 252, 253, 299. Benanides Franciscus, S. J. II. 263. Bencius Franciscus, S. J. I. 49. Berent Joannes, S. J. I. 204. Berka Venceslaus, marsalcus Bohe- miae I. 201. Berka Gothardus, Bohemus III. 235. Berlinius Nicolaus, Lotharingus I. 202. Berna Petrus, s. J. I. 50. 41

Bernardini Patres, I. 167, 168, 239. II. 57, 82,119, 120, 139, 935, 273. III. 25, 65, 109, 154, 200, 202, 212, 219. Bernardonus Joannes; Italus murarius S. J. I. 268. II. 101. Betlem Gabor, prinoeps Transyi. III. 178, 305, 311. Białobrzeski Martinus, epus. Cameneeensis I. 38, 45. — Stanislaus, abbas Andreioviensis I. 38. Bieckowski Laurentius, S. J, II. 29, 30. Bielscius Joachimus, I. 59, 73. Bielski Martinus, I. 32. Bienkiewicz Martinus, S. J. III. 204. Biesiekierski Joannes, S. J. II. 44, 61. QL 52, 159. Biderman, civis Crac. benefactor II 285. Bidzinski Christophorus, nuntius ad conventum Lublin. II. 166. Bilducius Martinus, S. J. I. 204. ra. 7. Bilska, benefactrix III. 104, 126. Biniana Antonia, benef. II. 285. Bironius Gallus, II 30. Bircovius Fabianus, Ord. Praed. III. 72, 73, 86, 90, 205, 302. Biskowski Laurentius, I. 255. Bistricensis Joannes, S. J. III. 250. Blanchettus Ludovicus, cabicularius Papae I. 79. Blazeiowa, benefectrix IH. 236. Bobadilla Nicolaus, S, J. I. 14, 137. Bobicensis Venceslaus, S. J. I. 122. Bobola Andreas, I. 188, 208, 216, II. 14, 20, 30, 32, 46, 52, 70, 76, 84, 109, 113, 197, 230, 232, 233, 270, 276. III. 9, 43, 105, 116, 124, 156, 159, 160, 173, 183, 184, 185, 192, 201, 230, 233, 284, 302. — Joannes, III. 295. Bobrek Anna de III. 308. Bobrownicki, benefactor III. 242, 288, 302. Boczkaj Stephanus, I. 97. II. 66, 67, 68, 77, 97, 100, 154, 227, 230. Bodinus Joannes, scriptor III. 41. Bogusławski, III. 117, 118. Bohdanko, II. 239. III. 34. Bolcius Crispinus, S. J. II. 176. Bolebicki Joannes, proconsul Posnan. III. 32. Bolesta Paulus, S. J. I. 148. Bolognetus Albertus, ep. Massanensis, cardinalis. I. 13, 34, 35, 37, 55, 73. III. 16. Bolotnik, II. 256. Bona Sfortia, I. 222. Bonak Andreas, custos ostii Mo- schov. II. 148. Bonar, castell. Cracov. 1. 131. Boncampagnus Christophorus, I. 80. — Hugo, (P. Gregorius XIII.) I. 80. — Jacobus, S. J. I. 79. Boner Severinus, castellanus Crac. III. 211. Bonfratelli, III. 259. Bonifacius Pp. IX. I. 64. III 265. Bonzonius, juris consultus Bohemus III. 236. Boquinus Bituricensis, zwinglianus I. 68. Borbonius Carolus, eardinalis L 126. Borek Joannes, consul Posnaniensis III. 32, 58,118, 173, 214, 222, 248, 302. — Nicolaus, benefactor III. 24, 49, 89. S. Borgia Franciscus, S. J. I. 11, 264. III. 50, 75, 99, 144. Borisius Hodunus, II. 70, 80, 82, 85, 165. Borkowski Olbracht, (P. Rosciszewski) III. 57, 141, 295. Boromaeus Carolus, cardin. I. 124, 264. de Borowno Petrus, sacerd. II. 32. Borusius Friderieus, (P. Barscius) III. 12.

Borzita de Martinie, Jaroslaus IU. 235, 336. Borzykowska Dorothea, benefactrix III. 315. Borzykowski Petrus, benef. III. 224. Boxa Paulus, S. J. I. 13, 21, 169, 240, 265, 266. II. 36, 45, 46, 176, 247, 259, 263, 271, 275. III. 32, 161. Boyromius Carolus, Albenaeenais civis I. 163. Brandenburgensis, elector marchio II. 80, 196. III. 54. Brandos Gerhardus, proconsul Ge- dan. I. 170. Branecki, cubicular. reg. I. 143. Brantus Joannes, S. J. 238. III. 64. Braun Josue, s. J. III. 305. — Stephanus, S. J. I. 42. Brentius, I. 242. Briantus Alexander, sacerd. I. 20. Britius Josephus, S. J. II. 101. Brilmaechns Petrus Michael, S. J. I. 204. BrOCUS Adamus, S. J. I. 13, 240, 270. Brodowski Georgius, notarius III. 16, 24, 147, 214, 221. Bromus, S. J. I. 133. Broniewski, benefactor I. 45. Bruno Josue, s. J. III. 249. Brussius Robertus, pracdicans An- glican. III. 131. Brusius Gulielmus, Scotus I. 217. BrutUS Bartholomeus, Albanus I. 119. Brzechffa Stanislaus, S. J. II. 259. III. 149. Brzezinski, can. Crac. II. 23. Brzozoviensis Joannes, S. J. I. 205, 236. III. 47, 238. — Andreas, S. J. III. 237, 249, 305. a Bubna Joannes, junior III. 39. — Joannes, III. 235, 236. Buccananus, I. 198. Buccapadulius Antonius, I. 78. Bucki, paroch. Paczanov. III. 208, 222, 224, 233, 238, 247, 288, 298, 302, 307, 315. Buccius Josephus, S. J. I. 268. Budek, magister Cracov. I. 32. Budziwil Hieronymus, S. J, I. 271. II. 6. III. 111, 147, Bungl Franeiseus, rex I. 76, 77, 78. Burghesius cardinalis, II. 122, 125. III. 245, 246, 247, 288. Burnacius Mathias, S. J. III. 303. Busaeus Petrus, S. J. I. 242. — Theoderus, S. J. III. 161. Bussaeus Thoma S. J. I. 42. Buziński Petrus, benefactor. I. 82. II. 41. III. 9. Bykowskl Stanislaus, castell, Lan- cic. I. 185. Bylinowa, benefactrix IIL 164. Bystry de Dolina Valent., sacerdos II. 32. Bzovius Abraham, Ord. Praed. I. 188. c. Cajetanus Cardinalis, legat. a lat. Clem. P. VIII. I. 215, 216, 226, 231, 233, 234. Caligarius Joannes Andr. ep. Brit- tonanensis I. 166. Calogerus, sacerdos graecus. I. 120. CalvinUS, I. 57, 68, 75, 85, 159, 198, 268. Calvinistae, I. 26, 27, 68, 102, 106, 123, 135, 142, 163, 184, 197, 198, 225, 229, 272, III. 22, 36, 46, 76, 77, 82, 158, 172, 187, 188, 241, 248. Camaldulenses, PP. m. 259. Cambilho, III. 39. Campanus Joannes Paulus, S. J. I. 13, 16, 21, 25, 33, 41, 56, 57, 62, 66, 70, 74, 84, 87, 100, 102, 114, 116, 124, 133, 135, 136, 138, 139, 142, 144, 146, 224, 254. III. 11, 77. Campianus Edmundus, S. J. I. 9, 19, 20, 162. Campulon Claudius, S. J. III. 162. Canisius Henricus, I. 68. — Petrus, S. J. I. 241, 242. III. 271. Canonici Agrienses, II, 110.

— Regulares Casimirienses, III. 212. S. Cantius Joannes, prof. acad. Crac. III. 73, 263. Cantimirus dux Tartarorum, III. 219. Canucus Alphonsus, Hispanus ma- gist. peditum II. 31. Capraca Alexander, S. J. III. 162. Capuanus Annibal, nunt. apost. I. 118, 119, 128. Capucini, PP. III. 236. Care Georgius, Angl. reginae ora- tor I. 252. Carilius Alphonsus, S. J. II, 263. III. 161. Carmelitae Patres, II. 177, 235. III. 154, 195, 259, 292. Carminata Joannes, S. J. 1. 13, 16. II. 228, 263. III. 161. CarolllS V., imperator I. 7, 221, 243. — Ferdinandus, princeps III. 113, 122. — Sudermaniae princeps I. 171, 184, 187, 251, 252, 255, 256, 257, 258, 259. II. 9, 13, 14, 17, 21, 39, 97, 98, 100, 168, 253, 279. — frater Joannis, III. reg. Sueciae I. 184, 185, 189, 248, 249. — a Basilica Petri, ep. Novariensis L 124. Carthusiani Patres, I. 27, n. 266, III. 186. Casimirus, rex I. 44, III. 276. — regis Sigismundi III. filius, III. 85. Castorius Bernardinus, S. J. II. 128. — Ferdinandus S. J. n. 263, 265. Castellus, Anglus, II. 89, 92. Catharina, Conradi civis Crac. filia, benef. I. 133. — Gulielmi, ducis Mantuae filia I. 203. — regina Sueciae I. 104, 145, 146, 222. — soror Augusti, reg. Pol. I. 51, 52, 53, 54, 222. — Sigism. III. reg. filia I. 188, 226, 231, 236. D. Celara I. 248. III. 112, 164. Celari Andreas Italus, civis Crac. I. 5, 263. III. 47, 117, 118, 173, 178. — Paulus, I. 246. II. 70, 246. Cementa Joannes, S. J. II. 263. Cenopius Andreas, ep, Insularum III. 135. Cerinus Basilius, S. J. I. 5, 6, 9, 12, 13. Chalecki Demetrius, thesaur. Lith. I. 227. Chelkowski Nicolaus, S. J. n. 31. m. 229. Chemłski Stanislaus, II. 219, 220. Chiambandus, hereticus I. 163. Chodkiewicz Alexander, II. 249. — Carolus, II. 17, 39, 47, 63, 97, 113, 251, 252, 253, 273. ffl. 4, 11, 69, 126, 285. — Joannes, castell. Viln. I. 225. Christina, virgo, benef. 273. Christophorus, Sigism. ffl. filius ex Anna Austr. I. 246, 271. Chwalowna Sophia, benefactrix III. 49, 105, 108, 109, 111, 118. Chytraeus David, ffl. 40. Ciaki Gabriel, Hungarus I. 45. Cicada, cardinalis I. 80. Cicius Antonius, S. J. II. 263. Cichocki Gaspar, can. Sandomir. (Sawicki S. J.) ffl. 57. Cichowski, succamerarius, Arianus I. 156. Cicarella Antonius, I. 79, 128, 129. Ciekliński, confoeder. marsalcus III. 121. — Andreas, can. Crac. I. 34. Cielecki Joannes, judex castrensis Posnan. ffl. 31. Cielesta Albertus, civis Cracov. ffl. 36, 98. Ciepielewski Joachimus, consul Crac. III. 1, 148. de Cisueros Bernardus, S. J. UI. 183. Clavius, S. J. n. 38. Cistercienses Patres, II. 269, 270. Clemens I. Pp. Romanus, 1. 68. — VIII. Pontif. Max. I. 117, 150, 153, 155, 162, 171, 175, 183,

189, 190, 201, 202, 203, 217, 225, 226, 266. II. 8, 30, 31, 34, 35, 45, 59, 61, 66, 71, 79, 96, 97, 144, 157. III. 85, 103, 114, 216, 217. — Dominicanus monachus I. 195. Clemonsonus Lugdunensis, S. J. II. 263. Cnapins Gregorius, S. J. II. 176. Cobos Ohristophorus, S. J. II. 263. Coccius Valentinus, S. J. II. 66. Colonna Leonardus, Baro a Fels Bohemus III. 235. — Georgius, Baro a Fels Bohemus III. 39, 236. Commendonus Franciscus, nuntius apostol. I. 3. Comoletus Jacobus, S. J. II. 263. Confalonierus Bernardinus, S. J. I. 180, 188, 192, 197, 203, 204, 211, 216, 233, 235, 240, 244, 255, 265, 266, 267, 268, 270. 271, II. 263, 264. III. 59, 161. Conarius Joannes, S. J. I. 236. ConsalvUS Gaspar, S. J. I. 78. Constantia Austriaca, regina Pol. II. 61, 100, 103, 104, 108, 110, 117, 166, 243, 259, 268, 270, 272, 275. III. 2, 10, 13, 85. Constantinopolitanns patriarcha I. 166, 203, 229, 235. Contyus, regis Henr. IV patruellus III. 22. Comelins Joannes, S. J. I. 196. Costa Joannes, S. J. I. 176. Costems Franciscus, S. J. III. 82. Costinensis Gregorius, s. J. n. 12. Cothanus Thomas, S. J. I. 24. Cottonus, S. J. II. 87, 93, 94, 98. III. 22, 167. Cotzen Adamus, S. J. III. 214, 275. Cosaci, I. 27, 108, 115, 177, 215, 232. — Lissovienses, vide Kozaci. — Nizovienses, I. 219. Cosnitzius Adamus, calvinista con- versus I. 85. Craiecensis Mathias, s. J. III. 174. Cramerus Daniel, lutheran. III 12. Crittonus, s. J. m. 140. Cristecus Theophilus, S. J. III. 185, 208. Crisinns Marcus, can. Strigon. III. 306. Cromerus Martinus, ep. Varmiens. I. 4, 32, 82, 153. Crombecins Joannes, s. J. III. 162. Crncius Jacobus S. J. II. 263. III. 161. Crupconum saeellum I. 84. Culesius Petrus, S. J. II. 162, 163, 164. B. Cunegunda, coniux Boleslai P. III. 222. Cureloviensis Joannes, can. Cle- pard. S. T. Dr. I. 35. Curzelovius Stanislaus, m. et prof. acad. Crac. I. 37. Czansius Turcicus, III 156, 157. Czaplinski, civis Crac. III. 36. D. Czarnkowska, palat. Lencicien- sis III. 157. Czamkowski Adamus, palat. Lencic. II 215. III. 13. — Andreas, castell. Naclensis I. 188. — Joannes, I. 188. — Sandivoius, pal. Lencic. III. 13. Czarnkovitanus Gaspar, s. J. 1. 10, 12, 13, 21. Czamkovius Stanislaus Sandivoius I. 27, 71, 73. Czech, magister I. 265. Czechovicius, arrianus minister III. 63, 150. Czomofai Paulus, S. J. III. 250. D. Czema, benef. III. 159, 178. Czemiakowski Albertus, S. J. L 271. II. 3, 46. III 108, 167, 174, 192, 218, 227, 238, 249, 286, 292, 302. D. Czeska, benef. II. 285. II. 247, 253. Czernci, II. 134, 135. m. 25. Cygnardus Hieronymus, S. J. II. 262. Cyrowski Nicolaus, S. J. II. 69, 85, 111, 140, 150, 151, 152. III. 5, 7, 48, 108. Cyspar Georgius, civis Crac. I. 121.

D. Damarillius Gomezius, s. I. I. 20. Dandinus Hieronymus, S. J. I. 265, 271, 272. II. 1, 4, 5, 13, 16, 24, 29, 31, 233, 263. III. 161. Daniel Toscanus, calvinista II. 23. Danielowa, benef. III. 36. Daniel, civis Crac, III. 57. Danielowicz Nicolaus, thesaur. regni III. 96, 203, 288. Dąbrowski Agapitus, S. J. II. 176. Dąbski Andreas, S. J. III. 102. Decius Sebastianus, advocatus Posnan. III. 32. Dellus Nicolaus, sacerd. II. 66. Delpari Julius, benefactor III 14. Dembinia Cristina, palatina I. 64, 243. — Hedvigis Padniewska, castellana Oswiecim. I. 100. Dębińska Marina, succameraria I. 130, 138, 263. II. 51, 283. III. 13. 115. — Sophia, filia succamer. Mielicens. III. 64, 65, 67. — Dorothea, soror Sophiae III. 64, 65, 66, 67. Dębiński, mag. equitnm Polon. II. 13. — suffrag. Cracov. I. 268. II. 176, 216, 232, 283. III. 1, 13, 53. — Samuel, castell. Biecens. II. 14. — subdapifer Cracov. III. 123. Demetrius, dux I. 20. III. 35. — fictus II. 49, 50, 51, 53, 54, 55, 57, 58, 59, 60, 69, 80, 85, 98, 101, 102, 104, 105, 106, 109, 110, 113, 122, 123, 124, 126, 131, 132, 138, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 152, 153, 157, 165, 167, 200, 237, 239, 240, 241, 242, 256, 275, 276, 277, 278, 279. III. 104, 121 Demoncasin Raymundus, secretarius Gall. III. 147. Dethasius Michael, judex reg. II. 230. Diatelevius Franciscus, nunt. apost. in Polonia III. 163, 180, 181, 253. Dioius Melchior, S. J. I. 153. II 232. a Dietrichstein, eardin. ep. Olo- mucen. II. 169. III. 289. Dinof, cubicularius regius. III. 245. Dobokai Atexander, III. 250. Dobrooieski Nicolaus, vicecancelt. univ. Jagiell. II. 2, 37, 44, 45, 71, 262. Dobroszewska, benef. II. 33. III 115, 119, 126, 222, 243. Dobroszewski Martinus, benef. I. 134, 263. H. 18, 29, 41. III. 105, 111, 115, 236. Doci Andreas, Hungarus III. 306. Doctorius Lucas benef. III. 298. Dolescius Simon, S. J. III. 298. Dolabella Thomas, pictor regius. III, 91, 230. Domaracki, II. 190. Domaszewski, centurio II. 31. Dominicani Patres, L 188, 192. II. 80, 114, 285. III. 1, 32, 154, 159, 163, 228, 259. Domenechius Hieronymus, S. J. I. 264. Dominicus Jacobus, S. J. n. 263, 265. Donropaeus, I. 190. Dorohostajski, marsalcus Lith. I. 43. II. 245. Drojewski, calvinista I. 225. Drozdowski Christinus, cancellarius ep. Crac. I. 35. Dmget Georgius, Comes de Humanai III. 106, 310. Drywiński Laurentius, Ruthenus I. 228. Dubokai Alexander, S. J. III. 292. Dulski, pal. Russiae II. 70. Duras Georgius, S. J. III. 263. Dynkowski, mag. equitum III. 29. Działyński, aulicus regius I. 248. Dzierzek, civis Crac. II. 285. Dzieweczka Hedvigis, benef. I. 268, 273. II. 3, 6. E. Ellerus Franciscus, S, J. III. 250, 303.

Eremus Martinus, pharmacopola Cracov. III. 30, 54, 70, 71, 89, 118, 160, 175, 253. D. Eremusowa, benef. III. 186, 284. Elizaboth, ducis Ostrogiae filia I. 165. — regina Angliae I. 9, 101. II. 39. Eliotus Georgius, Auglus I. 19. Elzanowski Thomas, S. J. III. 203. Ericus, rex Sueciae I. 51, 52, 53, 54. ErnostUS, frater Sigism. Joan. march. Brandenb. III. 97. — archidux Austriae I. 154. II. 154, 156. F. Faber Petrus, S. J. I. 241. Fabius de Fabiis, S. J. I. 173. II. 263, 265. III. 165. Fabricius Albertus, dux Prussiae III. 97, 106, 114, 118. —- Petrus, S. J. I 231, 266, II, 5, 9, 60, 177, 228, 232, 233, 255, 261, 268, 271, 280, 285. III. 1, 5, 11, 15, 36, 47, 57, 60, 71, 79, 93, 94, 97, 106, 108, 129, 142, 159, 167, 174, 179, 218, 239, 311. — Philippus, secretarius Bohemus III 235. — Valentinus, S. J. III. 158, 159, 160, 170, 171, 233, 237,245, 246, 247, 286, 298, 299. Fabronius Josephus, s. J. I. 65. Fadinettus Antonius, (Pp. Innocent. IX) I. 148. Falęcka, benef. II. 14. Fantens Arturus Laurentius, S. J. L 130, 139, 140. Ferdinandus, archidux Austriae I. 152, 203. II. 21, 267. III. 167, 169, 234. — I., imperator I. 7, 231, 242, 243. III. 237, 289, 296, 305, 311, 313. — II, imperator III. 271, 300, 304, 307. — comes Hardecius I. 192, 202. Ferensbachius, capit. Czluebov, I. 108, 251, 252, 257. II. 29. III. 312. Femandez Petrus, s. J. III. 161. — Gregorius, S. J, I. 20. Ferres Joannes, S. J. III. 162. Ferus Georgius, S. J. III 250, 292. Firlei Henricus, scholast. Cracov. II. 51. — Henricus, referendarius regni II. 70, 109, 162, 163, 164, 185, 192, 232. — Nicolaus, palatinus L 127, 239, 272. — Nicolaus, capit. Casimir. III. 13, 45, 233. — Petrus, III. 164. — castell. Zawichost. III. 96, 174. — palatinides, LDL 183. Firleiowa Barbara, pal. Oac I. 7, 99, 101, 149, 221, 273, II. 76, 113, 233, 246, 260. III. 114, 126, 146, 204, 230, 238, 305. — Agnes de Tęczyn, III. 4, 10, 14, 34, 46, 53, 71, 86, 119, 164. Firlejowna palatinides, II. 14, 17, 30, 36, 46, 47, 53, 63, 76, 95, 113, 177, 233, 256. Flocard, secretar. PP. Cistercens. II. 269. Florentius Franciscus, S. J. II. 263, 265. Florius, senator II. 88. a Fonseca Petrus, s. J. I. 173. de Fonte Joannes, S. J. III. 167, 183. Fontanus Valentinus, rector univ. Jagell. II. 24. Forgatius Franciscus, (Forgacz) pri- mas Hung. II. 68. III 142, 222, 230. Foxius Pauius, chirurgus Crac III. 6, 109, 211. — Adamus, medic. Crac. I. 48. — Martinus, pMlos. et medicinae professor Cracov. I. 37. — Joannes, canon. Scarbunir. II. 2. Franciscani, PP. L 3, 81, 234. III, 38, 109, 154, 174.

Franciscus II., rex Galliae I. 101. — Antonius Lusitanus, I. 50. — Ferdinand., legatus imperat. I. 203. — rex Galliae III. 133. — sacerdos Vislicensis, I. 113. Francken Christianus, calvinista I. 85, 86. Franoo, nebulo Italus III. 45, 84. Frangel Mauricius, praef. arcis II. 31. Fratres, Hospitalarii de Saxia III. 259. Fredler Georgius, S. J. II. 104. III. 7, 10, 13. Fredro Nicolaus, ep. Bacoviensis III. 165. Freyhubius Andreas, I. 68. Fricher Stanislaus, civis Crac. lu- theranus I. 100. Frldericus, elector m. 296, 310, 317. Fridrichowski, canonicus Crac. II. 74. Comes de Fuentes, Mediol. guber- nator II. 200. Fugelveder Joannes, canon. Crac. II. 36. Funez Martinus, S. J. II. 265. Furmankowicz, civis Crac. III. 182. Furmankiewicowa Catharina, benef. m. 288. G. Gajewski Paulus, S. J. I, 268. III. 17. — Samuel, haereticus conversus III. 312. Galacinus, legatus moscoviticus III. 29. Galerius Nicolaus, (Possevinus) III. 41. Gallobelgicus Mercurius, III. 39. GalhlS, capitivus Suecicus II. 24. Garbarka Lorensowa, benef. II. 285. Garnetus Henricus, S. J. II. 135, 136, 137, 138. III. 131. — Thomas, S. J. II. 275. GarziaS Joannes, S. J. II. 263. Garwacki, Gostinensis capitaneus I. 157. — Stanislaus, castell. Ploc. D. 39, 166. Gąsiewski Alexander Corvinus, praef. militum Moscoviae III. 29, 42. — cap. Wielicensis II. 142, 151, 277, 278, 279. Gaspar, Goensis archiep. I. 49. Gawrońska, benef. III. 186, 236, 243. Gawroński, I. 263. II. 53. — Stanislaus, S. J. n. 46. HI. 94, 106, 108, 109, 111, 115, 118, 120, 124, 142, 146, 158, 161, 167, 173, 174, 192, 207, 219, 227, 229, 238,-239, 302, 211. — David, frater Stanislai III. 229. Gembioki Andreas, can. Crac. ne- pos. archiep. III. 118, 301. — Laurentius, eppus Culm. postea archiep. Gnesn. II. 37, 225, 228. HI. 2, 37, 196, 201, 287, 301. Gennadius, III. 41. Gentkowski Gaspar, S. J. I. 205. Georgius Alexander, S. J. I. 195. m. 161. — apothecarius Crac. III. 234. — bibliopola I. 269. — dux Zbarascensis III. 193, 198, 209, 213. Geranus Jacobus, S. J. III. 250, 303. Gerardus Valentinus, S. J. II. 263. Gerinus, eppus Vratislaviensis I. 127, 215. Gerson Joannes, cancell. Parisien- sis univers. II. 127. Ghisai Jacobus, S. J. I. 233, 234. Giebułtowski Albertus, benefactor. III. 43, 69. Gieri, gubernator Transyl. II. 230. Giron Franciscus, S. J. III. 162. Gizicki Dobrogostus, proconsul Posnan. III. 31. Głabowski Stanislaus, S. J. III. 47. Gladissius Lucas, S. J. m. 71, 249. Gladki Michael, S. J. 1. 121, 122. Gnej, Italus, benefactor I. 166. Gniewosz Mathias, S. J. III. 28.

Golemowski Albertus, scabinus Po- snan. III. 32. Goliński Albertus, S. J. I. 150. — Beroardus, S. J. I. 10, 63, 81, 82, 112, 113, 116, 130, 142, 149, 155, 156, 192, 197, 199, 208, 224, 233, 236, 237, 241, 244, 247, 253, 266, 268, 269. III. 311. Golfeki Stanislaus, palat. Russiae III. 70. Golllbski Joannes, (P. Sawicki) III. 141, 145. Gomez Petrus, S. J. I. 234. — Hieronymus, S. J. III. 162. Gomoliński Stanislaus, eppus Ka- menec. postea Chelm. I. 130, 227. de Gonea Franciscus, S. J. II. 263. Gendisalvus, (Cohsalvus) de Tapia S. J. I. 190. Gonowski Andreas, benef. III. 37. Gonzaga, marchio II. 65, 100. III. 41. Gonzalez Aegidius, S. J. I. 173, 180. — Sebastianus, S. J. III. 162. Goodmanus, I. 198. Good Guilelmus, S. J. I. 13. Gorajski, haereticus II. 244, 245. Goroanus Lucas, (Górka) palat. Posnan. I. 198. Gordonus Jacobus, S. J. n. 86, 126, 263. III. 21, 22, 68, 71. Gorgon Carolus, Gallus III. 70. Comes a Górka Stanislaus, pal. Posn. I. 158. Gorsoius Jacobus, rector Academiae Crac. I. 31, 37, 38. Gorski Andreas, subjudex Camenec. II. 185. Gorsycka Regina, pistrix Crac. III. 221. Gortaski, benef III. 203, 229, 284. Gortaska Catharina, benef. III. 112, 148, 173, 243, 247, 298. Goryhski Petrus, palat. Masov. III. 103. Goślioki Laurentius, eppus Camen. postea Chelm. I. 112, 130. Wielewicki, Histor. Diarii III. Gostomski Hieronymus, palat. Posnan. I. 188, 214, 268, 272, 273. II. 11, 33, 36, 66, 96, 109, 175, 177, 180, 227, 245, 249, 253, 273, 276. III. 80. 160. — a Lezenice Hieronynms, castell; Nacliensis II. 126, 196. — Sigismundus, III. 238. — Joannes, paiat. Bresteh. III. 305, — Joannes, capit. Valcensis III. 7. 303. Goto Joannes, S J. I. 233, 234. Gozadimus Ludovicus, Italus juris consultus I. 80. Grabia Stanislaus, can. Posnan. III 31. Graiovius, I. 28. Granatensis Ludovieus, I. 147. Gratianus Antonius Maria, cardinalis I. 225. Gregier, benef. III. 108. Gregorius Pp. XIII., I. 4, 7, 8, 9, 11, 13, 15, 16, 17, 18, 21, 24, 25, 35, 37, 41, 44, 48, 50, 55, 57, 58, 63, 64, 66, 69, 70, 76, 79, 81, 87, 97, 143, 145, 146, 171, 175, 202, 264. II. 2. III. 42. — Pp. XIV., I. 117, 139, 143, 144, 148, 175. — Archiep. Vladiea, Poloc. Vitepsc. I. 207. — subprior Ord. Garmelit. III. 31. Gretserus Jacobus, S. J. III 125, 157, 213. Grochowski, benef. 10. 243, 248, 253, 289, 298. — Stanislaus, custos Crusv, poeta II. 96. Grodecius Melchior, S. J. III. 306. Grodicius Stanislaus, S. J. 1 21, 33, 34, 41, 56, 57, 62, 63, 101, 103, 136, 169, 166, 192, 238, 240, 270. II. 32, 51, 56, 57, 61, 71, 75, 82, 107, 108, 119, 167, 176, 214, 232, 247. III. 64, 98, 99, 101, 267. Grodzicki Jacobus, med. doctor, proconsul Posnau. III. 31. 42

Grudziński Janussius, castell. Ra- vensis II. 249, 274. Guci Octavianus, benef. I. 240. Gueretus Joannes, S. J. I. 195, 199. Guilelmus, dux Bavariae I. 152. Guilelmus, Anglus S. J. I. 148. Guillen Dionysius, S. J. III. 162. Guignardus, S. J. (Guinardus) I. 195, 197, 198, 199. II. 89, 92. Guisius, dux I. 126. Gulczynski Joannes, secretar. S. R. M. 1. 94. Gutkowski, notar. castr. Crac. benef. III. 94. Gutteterowa, benefactrix III. 291, 293, 305. Gutteter Andreas, benefactor III. 10. Guttierez Martinus, S. J. III. 215, 217. GwaguinUS Alexander, 1. 7, 45. H. Hab Gasparus, s. Th. et j. u. dr. administrator epatus. Posnan. III. 31. Hagen Melchior, S. J. III. 250. Haleoius Joannes, S. J. III. 17. Haraburda Michael, secretarius re- gius. I. 20, 25. Hardecius, comes I. 247. Hartellus Melchior, S. J. III. 213; Hasius Joannes, S. J. III. 161. Havenschis Theodoricus, S. J. I. 42. de la Haye Joannes, S. J. II. 263. Hengelius Valentinus, S. J. I. 42. Henricus Valesius, rex I. 60, 126. — III, rex Galliae I. 129, 195. III. 4. — IV., rex Galliae I. 193, 207. II. 86 et sequ., 128, 129. III. 20, 21, 22, 23, 147. — IV., rex Navarrae I. 129. — VIIL, rex II. 127. — dux Brunsvicensis I. 127. Henriquez Henricus, S. J. I. 175, 176. Herbestus Benedictus, S. J. I. 75, 178, 180, 240. II. 262. III. 267. — Joannes, sacerdos I. 51. Herbortowa, uxor Nicolai Zebrzyd. III. 28. Herbortus Joannes Felix, de Fulstin II. 211, 253, 254. III. 268. Herennius Joannes, S. J. III. 161. Hermogenes, archiep. ruthenus Po- locens. I. 230. Hibernus Dominicus, S, J. II. 32. Himingus, Comes III. 129. HippolitUS, civis Crac. II. 74. HoffeUS Paulus, S. J. I. 173. Hohol Jonas, archimandryta Cobrinensis I. 207. Holubek, 1. 115. Homonai Comes, III. 108, 173, 229, 233, 284, 313, 314, 315. Horvat Gaspar. Transylvan., II. 68. Hosius Cardinalis, I. 2, 3, 6, 242, 253. II. 4, 25, 271. III 75, 265. Hostoninus Balthasar, S. J. I, 3. Hozan Bassa, III. 311. Huber Paulus, S. J. III. 292. Hugonoti, II. 94. Huminski, benef. III. 116. Humenai Georgius, Comes Hungar. n. 22. D. Humonai, benef. III. 119. Hus, III. 234. Hyacinthus, 0. Praed. Provincialis. UI. 1. — Sanctus I. 162, 183, 187, 188, 191, 196. II. 114. III. 103. I. Iflu Joannes, Hungarus I. 45. S. Ignatius, S. J. 1. 7,17, 42, 74, 123, 137, 149, 168, 171, 177, 232, 233, 242, 243, 263, 264. II. 21, 30, 63. III. 2, 9, 50. — Martinus, S. J. III. 250. Ilovius, castell. Uiscensis I. 28. Innooentius, Pp. IX. I. 117, 148. — rex Sueciae II 154, 156, 168.

Isabella, regina I. 8. Ivasko, civis Bielsc. arianus. III. 54. Iziora, praepositus Osmianensis (P. Lascius S. J.) I. 134, 196. III. 150. J. Jaoobus, rex Angliae II. 136. — V, rex Scotiae I. 101. — VI., rex Scotiae I. 101. — Czerminensis Vicarius III 177. — philos. lector Ord. Bernard. Posnan. III. 31. Jagello, rex I. 153. III. 264, 275. Jagellones, I. 153, 221, 222. Jagiellonia Catharina, I. 50, 153. — Sophia, I. 27. Jambrzykowski, benef. II. 6. Janeczek Sebastianus, pharmacopola Posnan. III. 32. Janicula, palat. Valachiae I. 25, 119. Janidlovius Jacobus, rector. Acad. Crac. III. 60, 61, 176, 177, 283, 293, 296, 297. Jankowski Joannes, S. J. I. 204. II. 16. Jansenius, 1. 238. Janussius, Dux Ostrogiensis II. 163, 208, 248. III. 211. — dux Masoviae III. 72. — Nicolaus, Zbarascius dux, palat. Bratislav. I. 20, 24. Januszovius Joannes II. 34, 37. Januszewska Anna, benef. I. 263. Jarczewski, benef. III. 238. Jasinski Paulus, med. doctor. scabinus Posnan. III. 32. Jastkowski Paulus, S. J. III. 304. Jazlovecius, (Jazłowiecki) Nicolaus palat. Podol I. 25, 123, 216. II. 224. Jazlowiecka palatina, benef. II. 33. Jeletski Petrus, legatus Moscov. I. 20. Joannes Albertus, filius Sigism. III. regis III, 68, 69. — Baptista, Cardinalis Sti Marcelli I. 136. — Basilides, Moscoviae dux I. 58. — Casimirus, Sigism. III. filius ex Constantia Austr. II. 259, 261. III. 5, 8, 10, 85. — Casimirus, palat. Rheni I. 68. — Christianus, dux Silesiae III. 296. — dux Pinlandiae I. 51, 52, 53, 54, 222. — Hieronymus, dux Hadrianorum I. 49. — Jordanus, scholasticus Cracov. I. 166. — filius M. ducis Moschoviae I. 19. — mercator Crac. I. 243. — rex Sueciae I. 50, 51, 107, 129, 130, 146, 147. — III., rex Sueciae I. 159, 167. 171, 183, 184. — Sigismundus, marchio Brandenburg. III. 97. — Georgius, eius frater III. 97. — eppus Vercellensis I. 243. Joannicius Gabriel, phil. et medic. doctor Crac. III. 283. Jordanowa, benef. III. 119, 123, 148, 243. Jordan, benef. III. 160, 172, 173, 202, 224. Jordanus a Cassina, S. J. III. 161. Josica Stephanus, cancellarius Tran- sylv. I. 202. Jovius, I. 220. Judaei, 1. 30, 32, 67, 174, 216, II. 70, 109. III. 178. Julianus, Cardinalis s. Sabinae I. 32. — comes Japonius I. 76. Julius Pp. III, I. 74, 80, 175. Jungius Adrianus, S. J. I. 244. II. 246. Jnngomm, privilegium II. 194. Jurkowa Regina, benef. III. 164. Justi Petrus, S. J. III. 161. Justinianus Benedictus, S. J. 1. 215, 226, 233. III. 161. K. Kącki, rebellator III. 156. Kaczorowski Simon, S. J. III. 172, 207, 249. Kaldi Georgius, S. J. II. 227.

— Martinus, S. J. II. 66. III. 250, 310. Kamieński Joannes, rokoszanus II. 212. Kamocki Petrus, s. J. I. 148. n. 235, 253, 261, 285. III. 33, 51, 52, 91, 112, 116, 142, 192, 228, 249, 285, 311. Kapusta Albertus, S. J. I. 144. II. 282. Kardynal Venceslaus, civis Crac. III. 5, 16, 61. — Wacławowa eius uxor III. 16. Karnkowski Stanislaus, archiep. Gnesn. I. 9, 27, 62, 104, 130, 227, 239, 269. II. 3, 42, 64. III. 265. Karsnioki Stanislaus,, archjdiac. Cracov. I. 251. Karsnicius Christophorus, locum tenens epi. Crac. I. 36, 40. Karwacki, rebellator III. 156. Kazimierski Nicolaus, haeretieus conversus I. 73, 248. III. 80. — Stanislaus, eppus Kijov. II. 37, 179. — Stephanus, II. 219, 220. Kawecki Hieronymus, assistens Con- greg. Assumptae II. 39, 55. Kazanowski, III. 17. Keczkemeti Franciscus, S. J. III 250, 292, 305. Keller Jacobus, a. J. III. 162. Kern Georgius, S. J. III. 299. Kin Gaspar, civis Crac. III. 291, 305. Kisczyna, quarta uxor Nicol. Radivili I. 165, 123. Klein Lucas, S. J. III. 111, 179, 250. Klociński Martinus, praeposit. can. regul. Crac. j. u dr. III. 210. Kłosowicz Sebastiani conjux, benef. III. 243. Knoxus, I. 198. Kochanowski Joannes, poeta Polonus. I. 66. — nunpius, haereticus. I. 143. Kołakowski Andreas, civis Crac. III. 3, 4, 7, 14. Komornicka Sophia, benef, III. 36, 57. Komorowski Alexander, benef. III. 108. — Nicolaus, cap. Ośw. II. 52, 53, 63, 70, 71, 73, 76, 83. 84, 95, 97, 100, 113, 121, 134, 173, 177, 214, 227, 228, 232, 246, 259, 260, 273. III. 174, 230. de Komorow, comeB, benef. II. 84. Konaczovius, cancell. Transyiv. I. 193. Konarski Adamus, ep. Posnan. I. 3. III. 265. Koniecpolska Catharina, benef. I. 101. — Christina, castell. Siradiensis filia, benef. I. 211. 243. Koniecpolski, pal. Siradiensis. II. 230, — Alexander, III. 64, 65, 66, 67, 68. — Ioannes, I. 83. — Stanislaus, III. 66, 156. — camerarius Pontif. M. II. 101. Konopacki Fabianus, decanus Po- snan. cubicular. pontif. II. 30, 101. Kopistiński Michael, eppus Premisl. ruthenus I. 207, 227. Kopyciński, praef. cohortis III. 29. Korczewski Joannes, S. J. H. 61, 173, 180. Korycinski Christophorus, II. 184. Kormanicka Anna, castellana Cze- chov. I. 34, 48, 63. 69, 82, 148. III. 259. Kormanski Martinus, praef. coho- stis. I. 109. Korylowski Jacobus, S. J. III. 47, 159. Kościelecki Lucas, eppus Posnan. I. 166. Kosicki Andreas, proconsul Posnan. III. 32. Kosmatka Stanialaus, S. J. III. 5. Kostka Petrus a Stemberk, eppus Culm. I. 232, 239. III. 63. — s. Stanislaus, S. J. I. 146, 147, 232. II. 96, 255. III. 27, 44, 56, 75, 98,

Kotlicka Catharina, civis Crac. II. 280. III. 13. — Margaretha, civis Crac. III. 68. Kowalewski Simon, notarius capi- tuli Cracov. I. 35. Kozaci Lissovienses, II. 159. III, 156, 157, 190, 204, 229, 310, 313, 314. Kozlowski, benef. III. 204. Kozlovia, Margaretha, benef. I. 48, 101, 114. Kozlovius Adam, medic. Crac. I, 101. Kozubski, canonicus s. Michaelis III. 25 — Albrtus, (P. Stanisl. Zabielski S. J.) III. 35. Kraiecensis Mathias, S. J. III. 250, Krajewski Martinus, S. J. III. 207, 249. Krakaw, nobilis I, 248. Kramerus Daniel, II. 20, 21. III. 82. Krasiński Joannes, can. Crae. III. 104. — Stanislaus, archidiacon. Crac. I. 244, 262. Kraul, III. 94. Kretkowski Erasmus, can. Crac. III. 211. Królewski, benef. II. 61, 74. III. 94, 126. Kryski Felix, referend.. et. magn. cancellar. II. 109, 245. HI. 2, 203. — Stanislaus, S. J. II. 113. III 47. Krysiński Christophorus, pal Inowlodecensis III. 238. Krzekotowski Albertus, praelatusIII. 183, 184. Krzizanius Gaspar, S. J. III 219, 220. Krzywokolski Slanislaus, S, J. I. 271. II. 5. III. 10, 36, 48, 57, 60, 66, 94, 97, 107, 109, 111, 267. Kucharski, benef. 164. S. Kuncewicz Josaphat. III. 28. Kundictowa, benef. III. 186. » Kyczki Andreas. nuntius conventus Lublin. II. 166. Kwiatkowski, nobilis juvenis II. 112. Kwaśnicki Joannes, magister art. et philos. II. 39 44. L. LabutitlS Beor, minister calvin. I. 163, 164. Łącki Sebastianus, can. Posnan. III. 31. Ladislaus, princeps Poloniae I. 202, 203, 273. II. 4, 65, 75, 102, 103, 104, 109, 110, 166, 216, 232, 235, 275. III. 1, 4, 8, 27, 29, 30, 45, 58, 66, 67, 69, 91, 204, 205, 222, 245, 299, 304. Ladnicents Jonas, S. J. II. 315. III. 250, 292. Lainius Jacobus, S. J. I. 2, 3, 11. IH. 50. Lambertengus Pompilius, S. J. lll. 161. Lancillotus Joannes B., nuntius Apost. III. 107. Lancicius Nicolaus, s. J. n. 233, 246, 284. III. 11, 31, 32, 89, 93, 116, 124, 125,, 158, 160, 162, 203, 207, 219, 220. — Andreas, S. J. H. 69, 104, 105, 106, 111, 112, 113, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 140. III. 158, 204. Langa Barbara, civis Crac. I. 254. II. 49. m. 14, 62, 69, 70, 102, 111, 115, 146, 164, 186, 224, 247, 298,. 308, 312, 315. Languas Carolus, S. J. HL 162. Lanius Benjamin, aurifex Crae. III. 93. Lanoius, S. J. I. 14, 15. Larricius Petrus, S. J. n. 284. Lasc, praef. cohortis II. 9. Lascius Martinus, S. J. I, 134,, 196. 238, 253, 263, 268, 271, 272, II. 11, 176, 247, 260. III. 14, 20, 36, 48, 49, 58, 93, 94, 105, 107, 111, 112, 115, 123,

124, 142, 148, 149, 151, 154, 159, 173, 218. Laski Samuel, in Sueciam legatus I. 248, 250. Laskowski Christophorus, S. J. II. 280. III. 10. Latema Martinus, S. J. I. 24, 87, 122, 140, 253, 254, 255. II. 29, 30. III. 267. Latos Joannes, professor Acad. Crac. I. 263. n. 26, 27, 28, 38. III. 114. Laurentius, parochus Kownensis m. 43. — medicus pontificius, I. 100. — archiatrus Galliae H. 88. — de S. Joanne, S. J. II. 263. Laurus Jacobus, pictor II. 30. LaHS Joannes, S. J. I. 134. II. 25. Lempicki, R. D. benef. II. 51. Lenek Mathias, castell. Derpat. I. 141. II. 185. Leo Pp. XI., II. 82. — Japonius, III. 207. Leonius Franciscus, S. J. I. 146. III. 76. Leonora Austriaca, ducissa Mantuae III. 41. Loopolitamus Joannes, S. J. II. 246. Leopoliensis Joannes, S. J. I. 253. LeponUS, dux Moschorum III. 42. Lesiewski Joannes (Lesiowski), S. J. IH. 162, 204, 299, 302, 307. Leśniowolski Martinus, castell. Podlahiae. I. 105, 129, 135, 144, 162. Leśniowski, benef. III. 97, 116. Leśniowska, benef. III. 124. Lessius Joannes, S. J. II. 263. — Leonardus, S. J. III. 161. Lezewski Severinus, parochus Trzen- scensis III. 43. Lezenska Dorothea, benef. I. 263. II 16, 17, 23. Leźnicki Raphael, proditor II. 251. Lgoszewski, centurio II. 31. Ligęza, castell. Żarnovicensis III. 97, 116, 122, 123, 298. — Andreas, III. 124. — Hermolaus, castell. Sendomirien. III. 288, 310. — Nicolaus Spytek de Bobrek, castell. Sendom. III. 308. Ligęzina, benef. III. 156. Lindersonius, dux exerc. Suetici II. 98. Linowski Lucas, (P. Gaspar Sawi- cki) III. 53. Lintius Laurentius, mercator Cra- cov. I. 5. Lipski Andreas, can. Crac. eppus Crac. II 51. III. 180, 181, 203, 204, 275, 305. — regius commissarius III. 310. Lisowski, ductor Kozakorum III. 310. Litala Joannes, S. J. IIL 162. Litvos Nicolaus, procurator arcis Crac. L 32. Lobzynski Bartholomaeus, S. J. III. 250. Lochocki Joannes, S. J. I. 268. Lubiński Stanislaus, abbas Tine- censis II. 252. III. 8, 210, 302. — Albertus, can. Crac. III 302. — Mathias praeposit. Miechow. III. 289, 315. Lochnicki Stanislaus, oeconomus regius I. 42. Lodensis Paulus, art. mag. s. theol. baccalaur. Crac. I. 35. LorinUS Andreas, eppus Vratisl. I. 152. Łubieński Stanislaus, ep. Plocen. (Lubinius) I. 154, 157, 158, 159, 187. Lubomierski, cap. Sendomir. III. 312. — Stanislaus, castell. Wojnic. II. 55. III. 222, 315. Lnbowiecki Adrianus, benef. III. 36. — invasor monasterii III. 203. Lucari Cyrillus, archimandryta II 13. Lncquinotins Bartholomaeus, S. J. III. 22. Ludovicus Silesius, calvinista I. 164.

— Cardinalis, frater ducis Guisii I. 126. — XIII, II. 21. III. 21, 22, 167. Łukomski Andreas, S. T. D. can. Crac. III. 210, 224, 292, 293, 296, 297, 298, 299. Lundorpius Michael Gaspar III 296. Lustinianus Bernardus, S. J. II. 263. Lutherani, I. 26, 68, 123, 184. IIL 63, 225, 241. Lutherus, I. 57, 75, 147, 222. III. 14, 76, 98, 150, 214. Luterkowa, benef. III. 14. Lutomierski Nicolaus de Chelmica, rokoszanus II. 211. Lysius Antonius, S. J. III. 161. M. Maohiadus Joannes Bapt. S. J. III 207. Machiavelli Nicolaus, III. 41, 50. Maciejowski Bernardus, card. et archiep. Gnesn. I. 16, 25, 130, 144, 178, 227, 236. II. 5, 6, 7, 14, 22, 24, 27, 32, 37, 38, 42, 47, 52, 53, 61, 63, 71, 76, 95, 97, 101, 102, 104, 106, 107, 108, 110, 166, 175, 179, 216, 227, 246, 247, 255, 261, 262. III. 15, 64, 210, 293. — benef. m. 28, 126. Maczynska, III. 117. Magius, (Majus) Laurentius S. J. I. 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 113, 173, 176. II. 285. Maillanus Carolus, S. J. III. 162. de monte Major Joannes, S. J. II. 263. III. 161, 183. Maithinei (Majthenyi), Ladislaus ep. Sirmiensis. III. 307, 314. Makowski Adamus, S. J. II. 173, 280. III. 109, 111, 119, 123, 155, 218, 219. Malapertius Carolus, S. J. III. 109. Malaspina, episc. S. Severi I. 214, 245. Maldonatus Joannes, S. J. I. 14. II. 98. III. 63. Malicki, benef. I. 132. Maliński Mathias, I. 228. Manaraeus Oliverius, S. J. I. 9, 11, 14. Mancinellus Julius, S. J. II. 46. III. 242. Mancius, legatus regis Japon. I. 76, 77, 79. Manlionus Nicolaus, S. J. III. 162. Mansfeldius Carolus, princeps I. 201, 204. Mansfeldus, dux Suecorum III. 10. Marcinowicz Christoporus, S. J. I. 269. Marescalchi Agniola, I. 80. Marchesius Antonius, S. J. III. 162. Marchocki Paulus, capit. Czechov. II. 166. Marciszewski, sacerd. Crac. III. 302. de Costa Marcus, S. J. II. 263. Mariana Joannes, S. J. III. 23, 49, 50. Maria, Angliae regina I. 198. — archiducissa, mater Annae reg. Pol. I. 152, 155, 168, 205. II. 103, 110, 271. — regina Hungariae II. 39. Marina, ducissa Moscoviae II. 50, 60, 101, 102, 103, 104, 109, 110, 119, 120, 121, 123, 124, 126, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 145, 148, 150, 190, 276, 277, 278. III. 34, 104. Mario, advocatus II. 88, 93. Margaritha Austriaca, Hisp. regina III. 33. Marsilius Joannes, II. 127. Martini Jacobus, III. 118. Martinus Pp. V., III. 265. — Joannes, S. J. III 162. — comes Japonius I. 76. a Martinic Jaroslaus, III. 39. MartianUS, aurifex Crac. III. 155. Martialis ab Iwanovice, S. T. D. can. Posnan. III. 31. Marquestaldus Franciscus, S. J. II. 264. Mascarenas Antonius, S. J. II. 263, 265, 267, 284. III. 161.

— Nonius, S. J. III. 162 Mascoronius Hieronymus, arianus III. 241. Massanus, episcopus II. 177. Massalski, Marsalctis moscovitici dominii II. 131. Masellus Ludovicus, S. J. 1. 133, 136, 139, 142, 144, 150, 151, 153, 155, 162, 168, 169, 180, 183, 186, 188, 271. Masoleni Caesar, S. J. I. 215. Massia Mefontus, S. J. II. 264. Massutius Thomas, S. J. III. 182, Masteillus Carolus, S. J. III. 161. Mathias, Austriacus archidux I. 192, 201. III. 68, 234, 237, 285. — mansionar. in arce Crac. I. 96. Mathiae Valentinus, 8. J. I. 236. III. 123, 249. — Joannes, S. J. II. 18, 65, 66. Matinesius Joannes Fridericus, III. 300, 307. Matyński, praef. cohortis III. 29. Manritius, II. 63. Maximilianus II., imperator I. 26. — archidux Austriae I. 100, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 114, 115, 117, 125, 127, 128, 135, 150, 154, 216, 231. II. 103, 104, 108, 110. III. 53, 85. Męciński, castell. Vielunensis I. 167. Meczyński Andreas, deput. conv. Lublin. II. 166. Melanchton Philippus, I. 147, 243. III. 98. Melchior, concionator Ord. Praedic. III. 31. — bibliopola Crae. III. 187. Melinus, cardinalis III. 174. de Mendoza Maria, benef. III. 50. Mendozius Antonius, S, J. 1. 180. Mercurianus Everardus, S. J. I. 4, 6, 9, 10, 11, 12, 15, 264. III. 143. Messius, II. 94. Mexto Gaspar, syndicus, Cracov. I. 133. Michaelis Ludovicus, S. J. III. 162. Michael, archiep. Metrop. Russiae I 207, 212. - Arimae regulus III. 39. — legatus regis Jap. I. 76, 77, 78. Michi Paulus, S. J. I. 233. Michałowski Melchior, notarius castr. Crac. II. 166. Miechowicka, benef. III. 119. Miechovins, III. 259. Miechownik Sebastianus, benef. III. 285. Międzybosz Andreas, S. J. II. 61, 260. III. 114, 295. Mielecka Sophia, benef. III. 24, 126, 156, 164, 177. Mielecki, Abbas Tinecensis I. 166. — Nicolaus, palat. Podoliae I. 7; 55, 75, 76, 82, 178, 253. III. 75. Mielnicki Hieronymns, deput. roko- szanor. II. 211. Mikołajewski Daniel, minister cal- vin. III. 36. Mielzinius, defensor S. J. II. 210. Milewski Adamus, paroch. Lacho- vicensis III. 43. Milopolski Joannes, III. 67. Miński Stanislaus, palat. Lencicien- sis I. 46, 183, 187, 188, 192, 267, II. 4, 31, 52, 254. III. 103. Miroszewicz Martinus, S. J. III. 70. Misiewski Adamus, deput. conv. Lublin II. 166. Miscovius Sigismundus, marsalcus vide Myszkowski. Mleczkowa, Hedvigis, benef. II. 16, 51, 121. III. 7. Mnichowska Sophia, benef. I. 43, 48, 121, 122, 137. III. 115, 141. Mftiszek, capitan. Leopol. III. 156. - Nicolaus, pal. Sendom. II. 50, 54, 60, 69, 85, 110, 119, 120, 121, 125, 126, 132, 133, 143, 144, 150, 153, 190, 275, 276, 277, 278, 279. III. 104, — Paulus, cap. Lticoviefisis II. 190. Mocarski, benef. II. 285.

Modliszewski, benef. III. 292. Mohyla, Moldaviae princeps I. 210. Mojeckl, can. Crac. I. 265. Mokrzka, civis Crac. III. 3. Moldavus Hieremias, II. 5. — Michael, I. 272. II. 5, 6, 7, 8, 9, 10, 14, 18. Molerus Albertus, notar. publ. Po- snan. III. 31. Molina Ludovicus, II. 8. Molonsis Joannes, S. J. II. 263. Moncius Gaspar, S. J. II. 46. Monitor Larvatus, II. 3. de Monteluan, S. J. III. 91. de Montealto Alexander, cardinalis. II. 96. Montelupi Valerius, mercator Crae. I. 243. III. 116, 230. Montaltus Felix, cardinal. I. 8. de Moranta Hieronymus, S. J. III. 183. Moraris Graspar, S. J. I. 204. II. 176. Mogor, rex I. 49. Mornaens Philippus, III. 41. Morus Thomas, II. 127. Moronus Hieronymus, cardinal. le- gatus I. 264. a Mortang Magdalena, abbatissa Culmensis I. 232. Moscorovius Clemens, praef. arcis Crac. I. 32. Moskorzewski Hieronymus, arianus II. 285. III. 82, 157. Moses Hungarus, II. 43. Mostowski Jacobus, S. J. III. 106, 114, 218. MroSCOViHS Albertus, S. J. I. 253, 270. III. 149, 267 Muffettus, S. J. III. 132. Muhametes III., I. 199, 230, 231. — Graeciae belerbegus, Vesiri filius I. 204. Murdithus, S. J. III. 129. Musculus Samuel, S. J. I. 216. Muzzolus Ludovicus, juris consultus I. 80. Mutrius Jacobus, S. J. III. 161. Myskowska, palat. Ravensis III. 164, 174, 180, 183, 201. Wielewicki Histor. Diarii III. Myscovius Petrus, ep. Cracoviensis I. 28, 29, 32, 45, 47, 65, 82, 89, 94, 118, 132, 133, 141. II. 25. III. 41, 265. — Joannes, nepos episc. I. 47. — Petrus, nepos episcop. can. Posnan. I. 47. III. 31. Myszkowski Sigismundus, marsalcus regni II. 35, 64, 65, 100, 118, 180, 197, 215, 219, 220, 224. III. 57, 62, 163, 164, 172, 201. N. Nadarzinska, benef. II. 23. Nadolska Anna, benef. III. 119. — Sophia, benef. III. 159, 203. Nagi Moscovita, II. 131. Nagolt Adamus, proconsul Crac. benef. II. 53, 214. Nahaius Gaspar, S. J. I. 216, 267. Nahaz Hasan Bassa, III. 178, 311. Najman Jacobus, professor et can. Crac. III. 171, 210, 293, 294. Nalewajko, praefectus Kozakorum I. 215, 216, 235. Narajewski Josephus, subjudex Le- opol. II. 185. Narzyński, rokoszanus II. 218. Natalis Hieronymus, S. J. I. 17. Navarola Octavianus, 8. J. II. 263. Netha, benef. III 183. Neugebauerus Salomon, histor. po- lon. I. 58, 59. Nicephorus, legatus patriarchae Constantinopol I. 229, 235. II. 13. Nicolaus Fridericus, abbas Cisterc. II. 269. Nicovius Simon, S. J. I. 113, 144, 145. Niedoperz Tenebryon, minister hae- retic Torun. III. 145. Niegoszevius Stanislaus, secret. re- gius. I. 256. Niemojewski Jacobus, calvinista I. 71, 72, 225, 238. Niewiarowski Samuel, deput. conv. Lublin. II. 166. Niger Emmanuel, S. J. II. 43. Nigronius Julius, S. J. I. 188. 43

Niklevicius Nicolaus, S. J. III. 304. Niklewicz Simon, S. J. III. 161. Niwiński Marianus Albertus, paroch. B. M. V. Crac I. 33. Norvegus Laurentius, S. J. II. 73. Noskowski Andreas, episc. Plocen. I. 3. III. 75, 265. — benef. III. 159. Nothus Caroli Sueci. II. 24. Novacius Andreas, S. J. III. 58. Nowodworski, eques Melitensis III. 294. Nua Fhilippus, III. 41. Nucerinus Sebastianus, canonicus Scarmiriensis III. 102, 161, 172, 192, 202, 229, 237, 242, 243, 302, 315. Nurzynski Joannes, benef. III. 13, 23. 0. Obornicensis Bartholomaeus, S. J. III. 250. Oborski Thomas, suffrag. Cracov. I. 273. II. 126, 285. III. 47, 57, 88, 109, 114, 119, 122, 163, 165, 172, 182, 185, 208, 222, 245, 250, 253, 284, 301, 302, 303, 312. Obritius Sigismundus, S. J. II. 29. Ocieski Joachimus, I. 47, 208, 209, 215. Ochooki, benef. III. 224. Oenorius Stanislaus, S. J. II. 176. Odeschalcus Alojsius, S. J. I. b, 6, 8, 10. Odorovius Joannes, S. J. III. 102. Odrowąż Iwo, episc. Crac. III 259. de Sprowa Odrowążowa Sophia, Jo- annis comitis a Tarnow con- jux. I. 3. III. 74, 75. Offaeus Paulus, S. J. I. 16. Ogilbeus Joannes, 8. J. III. 127, 131, 132, 136, 147. Olavius Hieronymus, S. J. I. 146. III. 76. Olcomus Odoardus, Anglus martyr II. 126. Oleśnicki Andreas, zupparius III. 23, 43. — Nicolaus, castell. Malogostensis II. 142, 277 278. Oliverius, S. J. I. 6. H. 98. Olpherius Romanus Basili, legat. moschovit. I. 20. Olsenica, civis Vilnensis III. 9. Opaliński Andreas de Bnin, ep. Posnan I. 45, 65, 112, 157, 165. II. 51, 96. III. 31, 60, 122. — Lucas, castell. Posn. II. 198, 273. III. 26, 156. Ophanasi, cancel. Demetrii II. 142. Opipalewioz Marcus, parochus Skorulscensis II. 43. Opoczno Laurentius, S. J. II. 29, III, 280. III. 7, 97, 250. Organtinus, S. J. I. 233. Qrlandini, S. J. III. 262, 266. de Orosio Didacus, S. J. III. 183. Orthologus Theofilus, schismaticus scriptor. II. 14. III. 27, 30, 82. Orzechowski, nuntius I. 247. Oscik Gregorius, Lituanus I. 9. Osmanus Bassa, I. 204. Osmolski, benef. III. 253, 312. Osoliński, abbas Pokrzywnicensis III. 164. — palat. Sendomirien. III. 126, 164. — Hieronymus, pal. Podlachiensis U. 249. — Sbigneus, I. 72, 73. Ostroróg Joannes, castell. Posn. I. 129. II. 247, 249. III. 160. Ostrorogowa, II. 36. III. 220. Ostrogski Alexander, dux palat. Kijov I. 70, 178, 214, 227, 228, 234, 235. III. 76. Ostrogoti, I. 249, 251. Ostrowski, can. Crac. III. 33, 89, 161, 208, 302. Otho Augustinus, cardinalis I. 243. Othoman, III. 311. 0trębosz, centurio II. 31. Owsiarka Catharina, benef. II. 260. — Sophia, benef. II. 285. III. 14. Ozięblowska Elisabeth de Cergowa, benef. III. 102.

P. Pac Nicolaus, palat. Poloc. II. 160, 173. Pachosczyna Susanna, benef. I. 243. Paciecus Alphonsus, S. J. I. 50. Pacostius Matthaeus, S. J. II. 30. Padilla Antonius, S. J. II. 263. Paddewska Hedvigis, castell. 0- swięc. I. 100, 131, 235, 249, 273. II. 5, 33. Padniewski, capit. Dyboviensis III. 16. — Stanislaus, comes in Pilca III 28. Pagaeus Franciscus, S. J. II. 29. Pakosz Stanislaus, S J. III. 109. Pakoszczanka, Agnes benef I. 240. III. 123. Pallavicinus Fabricius, S. J. I. 106, 126, 144. II. 7. de la Paima Ludovicus, S. J. III. 161. Palmius Benedictus, S. J. I. 173, 180, 263, 264. Panek, benef. III. 173, 183. Papagoda Laurentius, aulicus Bo- nae Sfort. I. 222. Passamanicka Oibrichtowa, benef. III. 164. Pauli Gasparus, civis Crac. II. 280. III. 49. Panlinus Joannes, (P. Lascius) III. 14, 150. Paulus Joannes, S. J. II. 282. — Laurentius, S. J. II. 265. III 162. — Pp. III., I. 43, 74, 80. — Pp. IV., I. 81. III. 40 — Pp. V., II. 8, 61, 82, 83, 96, 97, 105, 107, 108. 121, 122, 123, 124, 126, 127, 128, 136, 144, 191, 267. III. 2, 9, 30, 45, 60, 112, 114, 144, 176, 181, 216, 218, 228, 242, 288, 292, 308, 309. Pawęski (Skarga), III. 72. Pawlowski, episc. Olomuc. I. 201. Pechi, generosus benef. III. 236. Pecqui, legatus Belgius III. 20. Pękoslawski Procopius, rokoszanus I. 73. Pełkowa, benef. III 116. Pelczicki Joannes, eppus Turovien- sis Ruthen. I. 207. Pęntkowski Gaspar, S. J. I. 204. III. 56, 58, 179. Peregrinius Laelius, professor Sa- pientiae I. 183. Pereira Franciscus, S. J. II 263. III. 161. Pererius Benedictus, S. J. III. 18. Perez Bartholomaeus, S. J. II. 263, 265. Persae, III. 71. Personins Robertus, S. J. I. 9. Pestuarmegyei Andreas, S. J. III. 250. Pethcowa, benef. III. 124. Peti Hungarus, III. 37, 87. Petkowicz, calvinista III. 46. Petrasco, Moscov. usurpator. II. 241, 242, 255, 256. Petricovius Andreas, bibliopola Crac. III. 228. Petrius Martinus, S. J. II. 281. Petrovius, episc. Ebroicensis I. 207. Petrus, archiep. Lugdunensis I. 126. — princeps Moldaviae I. 119, 120. III. 63. Philippus II., Hispaniae rex I. 168, 173, 175, 251. III. 216. — III., Hisp. rex, III. 216. — secretarius Pragens. III. 236. Philippovius Hieronymus, praef. regiae mensae. I. 113. Piasecki Christophorus, S. J. II. 281, 283. III. 1, 2, 6, 33, 299. — Jacobus, can. Posn. III. 31. Piaskowski, benef. III. 36. Picardistae, . 234. Picns, consul. medicus Crac. I. 30, 31. Pieliszowa Anna, benef. III. 14. Pietkowicz, calvinista Vilnen. III. 84. Piglowski, I. 130. Pllsnensis Martinus, can. Cracov. I. 35.

Pipanus, Georg. medicus proconsul Crac. I. 268. II. 73, 285. III. 6, 33, 47, 105, 111, 159. Pirawski, officialis Leopol. III. 111. Pisanus Alphonsus, S. J. I. 13, 240, 263. Pisarski, benef. II. 83, 113. Piskorzewskl Matthaeus Olimpius (Andreioviensis) I. 143. Pisquoda Salvator, S. J. II. 263. Pisquorins Franeiscus, S. J. II. 263. Pius Pp. IV., I. 7, 41, 63, 74, 81, 243. — Pp. V., I. 15, 38, 57, 68, 81, 171, 225, 264. III. 143, 174, 292. Platnerca Caesarea, I. 43, 69. Plaza Joannps, capit. Lnbaczoviensis M. oeconomus. II. 66, 74, 270. III. 5, 8, 17, 19, 25, 30, 34, 36, 43, 47, 49, 147, 160, 172, 173, 175, 178, 186, 202, 203, 204, 205, 213, 221, 232 — Thomas, paroch. s. Stephani Crac. canonicus Vislicen. I 4, 5, 21, 33, 41, 55, 169. — nuntius baeret. I. 143. Plazina Barbara, benef. III. 16, 24, 58, 232. Plemięcki Fabianus, benef. II. 226. Plichta Stanislans, S. J. II. 82. Poare Ferdinandus, S. J. III. 161. Pociej Hippatius, metropolita Ruth. I. 203, 205, 206, 207, 210. II. 42. III. 9, 28. Podlescensis Martinus, S. J. III. 250. Ponecius Michael, S. J. III. 112. Podoski Christophorus, can Crac. I. 34. Pogius Joannes, S. J. II. 263. Pomaski Franeiscus, parochus Samboriensis, II. 54, 71, 153. Ponoe Ferdinandus, S. J. II. 263. Popelius Leopoldus Matthaeus, M. prior Crucigerorum III. 235, 236. Popelhs Bohemns, III 237, 289. Popiotkowa, benef. II. 74. Porębski Stanislaus, benef. III. 86, 112, 228. Porembscii, benef. III. 212. de Porres Franciscus, S. J. II. 263, 265. Porudziński, aulicus regius I. 155. Possevinus Antonius, S. J. I. 4, 5, 8, 16, 20, 21, 22, 23, 26, 28, 29, 30, 31, 33, 36, 38, 55, 57, 69, 84, 91, 146. III. 40, 41. Postękalski Christophorus, benef. II. 113, 283. III. 49, 312. de Potok Andreas, castell. Camenec. III. 16. Potocki Jacobus S. J. II. 18, 234. — Hieremias, I. 210. II. 10. — Stephanus, III. 70, 71. Powodowski Hieronymus, can. Crao. I. 117. — Hieronymus, S. J. II. 63. III. 2, 33 107. Pozdzieracki Joannes, S. J. III. 250, 292 Pretficz, palat. Podoliae III. 25. Prionius Joannes, S J. I. 145. Prochnicid (Pruchnicki) Andreas, can. Crac. et ramenec. II. 2, 52. III. 32, 265. Prosanka Sophia, benef. II. 285. III. 248. Protasius, rex Anmanornm I. 77, 78. Protaszewicz Valerianus, eppus Viln. I. 3, 7, 255. II. 2, III. 77, 84, 265. Pruchnalski Joannes Herburt, ro- koszanus I. 73. Pruszeński Matthaeus, commendar Rukonseens. III. 43. Przeborowski Dobeslaus, judex ter- restris Posnan. III. 31. Przedborowski Joannes, (P. Rosciszewski) III. 172, 295. Przekupień Simon, benef. I. 82. Przerembska Hedvigis, benef. II. 17. Przyłęcki Hieronymus, deput. conv. Lublin. II. 166. Pstrokoński Mathias, episc. Praem. postea Vlad. I. 154, 157, 187.

n. 65, 79, 96, 109, 164, 215, 216, 232, 245, 252, 261, 274. III. 2, 8, 24. Pungaraz Stephanus, S. J. III. 306. Puss Joannes, S. J. 1. 135, 136. Puteanus Clemens, S. J. I. 295. Qu. Quadrantinus Fabianus, S. J. I. 105, 169, 197, 244, 245, 246, 271, 273. II. 5. a fluercu Petrus, S. J. I. 172. R. Eab Stanislaus, benef. III. 47, 66, 102, 119, 173, 247, 288. 302. — Justus, S. J. 14, 118, 119, 192, 238, 270. II. 36, 246, 262. ITL 16, 63, 64. Rabbus Petrus, S. J. II. 176. Rabowa, benef. III. 24. Rachwicz, civis Posnan. I 252. Racocius Sigismundus, II. 247, 248, 249, 250, 254. Raderus Matthaeus, S. J. I. 242. Radivila Anna, uxor Alberti R. III. 75, 116. — Elisabeth, I. 76, 178. Radivilus Albertus, marsalcus Li- thuan. I. 129, 151, 156. II. 1. III. 218. — Georgius, cardinalis I. 127, 128. 130, 143, 151, 157, 168, 193, 196, 199, 203, 208, 215,232, 233, 236, 244, 246, 265, 266, 270, 271, 272. II. 1, 3, 28, 31, 262. III. 76, 99, 210. — Nicolaus, palat. Viln. I. 129, 140, 165. II. 1. III. 84. — Nicolaus Christophorus, palat. Viln. I. 92, 227. II. 1, 17, 35, 46, 47, 120, 121, 247, 249. — Stanislaus, marsalcus Lith. 1. 92, 265. II. 1. Radoszewski Boguslaus, eppus Kijov. III. 265. Radula, voivoda Valachiae II. 44. Radziszewski Adrianus, S. J. I. 238. Radzimski Hadrianus, S. J. II. 176, 247. III. 64, 106, 110, 125, 148. — Stanislaus, S. J. II. 76, 81, 176, 229, 235, 247. Radzivil Janussius, II. 118, 181, 185, 211, 215, 216, 217, 218, 273. Ragonius Albertus, S. J. III. 250. Ragoziński v. capitaneus, III. 36. Ragusa Josephus, S. J. III. 162. Rakociana, benef. III. 173. Rakoci, benef. III. 186. Rakoczy Georgius, III. 305, 306, 310. — Paulus, III. 305. Rakowski, benef. III. 203. Railletius Mairas, minister calvin. I. 163, 164. Ramirez Joannes, S. J. III. 215. Rangonius Claudius, nunt. Apost. II. 34, 37, 42, 44, 52, 56, 59, 60, 71, 98, 102, 109, 111, 114, 216, 232, 233. III. 195, 245, 246. — Alexander, nepos nuntii II. 98, 120. Raplerz, castrorum metator III 236. RatOWSka, benef. III. 164, 177, 178, 182. Ratomski Michael, capit. Ossinensis II. 190. Ravensis Nicolaus, S. J. II. 176. Ravaillac, III. 21. Razik Martinus, mercator Cracov. II. 280. III. 13, 56. Reatinus Bernardinus, S. J. III. 178. Reczalski, archidiacon. benef. II. 74. III. 108. Regius Vincentius, S. J. II. 263. Rei Nicolaus, I. 238. — nuncius haereticus I. 143. Rembowski, regius aulicus I. 248. Ronandianus Joannes, S. J. III. 162. Rescius Stanislaus, abbas Andreiovien. I. 36, 133, 150, 268, 273. III. 4, 5, 25. Retermandowna Danielowa, benef. III. 105.

Rezlerus Gaspar, civis Crac. III. 6, 61, 211. Rezlerowa Anna, benef. III. 6, 7. — Juditha, vidua Abrah. Ronen- berg III. 69. Ribadaneira Petrus, 8. J. I. 19, 74, 177, 204, 237, 265. II. 19. III. 49, 50, 51, 145. Richeomus Ludovicus, S. J. II. 263, 265, 267. III. 161. Richtonus Eduardus, I. 9. Riendelius Rupertus, S. J. II. 264. Rilski, s. J. II. 46. Alojsius de Los Rios, Siciliae ar- chiep. III. 33. Robacki Joannes, tubicen III. 236. Rodericius Simon, S. J. I. 7. Rodrighez Emmanuel, S. J. I. 16. Rodriquez Alphonsus, S. J. III. 221. Roestius Petrus, S. J. III. 215. Rogalic Franciscus, benef. II. 285. Rogoziński Stanislaus, v. capitan. Crac. II. 70, 71, 73, 74. III. 44. Roguski Joannes, S. J. II. 176. Rohalinensis Martinus, S. J. II. 21. Rokicki, II. 61. Rokossowa, benef. I. 45. Rokoszani, II. 75, 116, 156, 157, 161, 162, 179, 194, 242, 243, 244, 245, 249, 250, 251,252, 253, 273, 274. Roman Joannes, S. J. I. 122. Romerins Adamus, Stezicensis, S. T. D. s. Nicolai praepositus. III. 283. Romiroszewski Joannes, capit. Ro- spirscen. II. 185. Ronenberg Abrahamus, proconsul Cracov. II. 53, 74, 154. III. 6, 44, 45, 57, 58, 291, 310. Roninus Carolus, jurisconsultus I. 80. Rościszewski Albertus, S. J. II. 233, 260. III. 141, 159, 172, 267, 294. Roseffius Georgius, S. J. II. 263, 264. Rosenses, proceres Bohemiae III. 237. Eosentreter Mathias, minister lu- theranus. II. 260. III. 20, 149, 150. Rosignolius Bernardinus, S. J. II. 263, 265. Roskowski Joannes, castell. Preme- tensis II. 249. Rossi Paulus, S. J. II. 3. Rossowski Albertus, S. J. III. 174. Rosvanus Stephanus, Mold. voivoda I. 210, 229. Roupowa, Bohemus III. 235. Rozaszewski Albertus, S. J. III. 114. Rozrazevius Christophorus, Lenciciensis praefectus I. 11. — Hieronymus, episc. Vladisl. I. 11, 105, 130, 151, 155, 157, 166, 200. II. 3, 13, 234. III. 285. Rozdrażewski Stanislaus, S. J. I. 114, 121, 122, 124, 125, 127, 155. II. 4, 84, 176, 234, 246. III. 111, 285. Rozen, benef. III. 212. Roznowa, benef. III. 119. Rozycz Joannes, civis Cracov. I.. 128. II. 74. Rubenus Leonardus, S. J. I, 41, 42. Rubinkowski, benef. III. 148. Rudnioki, eppus Varmiensis II. 51, 71, 248. — Joannes, castell. Siradiensis III. 163, 207. — Praemislaus, S. J. III. 299. Rudolphus II., imperator romanus I. 16, 26, 30, 105, 127, 152, 168, 201, 210, 250. II. 66, 100. III. 58, 190, 234, 235, 237, 289, 303. Ruggierius Ludovicus, S. J. I. 272. Ruini Laelius, nunt. Apost. III. 61, 95. Ruiz Didacus, S. J. II. 263. Rumieniewski Andreas, S. J. I. 213. Rusconius Valentinns, S. J. I. 267. III. 111, 224. Russaeus Theodorus, S. J. III. 263.

Rutheni, I. 42, 43, 44, 179, 203, 205, 207, 210, 211, 212, 213, 214, 226, 227, 228, 229, 230, 235, 241. III. 27, 41, 76. Rutski Weliamin, metropolita Ruth. m. 28. Ruziński Petrus, s. J. II. 60. Rysiński, benef. II. 42. s. Sa Emmanuel, S. J. I. 232. Sachinus Franciscus, S. J. I. 138. III. 262, 266, 309. Sadallis Antonius, I. 68. Sadacleus Antonius, calvinista I. 140. Salmeron Alphonsus, S. J. I. 14, 74. Salomierzecki, dux III. 27. Salomonowska lapidea Crac. I. 116. Samarzewo Michael, S. J. I. 204. Samboritanns Gregorius, I. 179. Samborzecki Procopius, S. J. II. 12. Sandivogius de Szubino, palat. Ca- lissien. III. 260. de Santaren Hermandus, S. J. III. 183. Santemonchius Guilelmus, S. J. l. 162, 163, 164, 165. Sanderus Nicolaus, I. 9. Sapieha Andreas, palat. Novogrodensis, postea Polocen. I. 64, 88, 101, 111, 123, 135, 139, 141, 266, 268, 273 II. 5, 79. III. 120. — Leo, cancellarius Lituaniae I. 131, 227, 235. II. 282. Sapiehowa Christina, Andreae con- jux, benef. I. 149. III. 164. Sarranus Georgius, S. J. I. 16. Sawioki Gaspar, S. J. I. 56, 62, 126, 204, 240, 265, 266, 270, 271, 272. II. 1, 13, 24, 31, 34, 39, 46, 51, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 66, 69, 70, 71, 76, 82, 104, 109, 111, 119, 120, 121, 129, 130, 134, 135, 138, 139, 140, 141, 145, 146, 147, 150, 151, 152, 153, 237, 257, 258, 279, 280, 285. III. 5, 14, 17, 35, 48, 49, 53, 57, 88, 102, 105, 106, 111, 119, 126, 141, 145, 159, 160, 173, 178, 179, 199, 232, 248, 249, 298, 299, 300, 304. Skarga Petrus, S. J. I. 13, 23, 27, 44, 56, 57, 63, 64, 65, 66, 67, 70, 75, 76, 82, 83, 84, 87, 88, 99, 100, 106, 110, 114, 126, 131, 142, 143, 146, 150, 151, 155, 156, 157, 158, 167, 170, 192, 197, 199, 200, 201, 203, 208, 209, 211, 216, 222, 230, 231, 241, 244, 248, 270, 271, 272. IL 4, 5, 10, 14, 17, 20, 21, 30, 31, 32, 37, 44, 45, 46, 48, 54, 57, 63, 64, 66, 70, 71, 73, 75, 98, 100, 109, 111, 113, 116, 117, 126, 166, 176, 177, 192, 208, et sequ. 234, 237, 242, 244, 246, 261, 262, 280, 282, 285. III. 7, 9, 10, 19, 20, 27, 30, 42, 43, 47, 48, 54, 67, 69, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 88, 93, 145, 150, 179, 188, 189, 207, 267. — Michael, pater Petri, Pawęski III 72. — burgrabius, III. 160. Scatellanus Joannes, S, J. III. 292. Schaderi, cives Crac. I. 121. Schattelius (Castellus) Joannes, I. 193, 194, 195, 199. Scherenus Henricus, S. J. II. 263. III. 161. Scherer Gallus, S. J. III. 299. Scherbicz, can. Crac. II. 52. Schinebinellus Joannes, S. J. II. 264. Schipper Felix, S J. 134, 151. Schonovianus Joannes, S. J. I. 13, 118, 119, 120, 121. III. 63. Schopkowna Agnes, benef. I. 214. Schrekkius Wolfang, S. J. I. 82. Schwartzenbergius Adolphus, I. 247. Schwatizwalt Henricus, proconsul Gadanensis I. 170.

Schydlovius Stanislaus, notarius Crac. I. 36, 38. III. 16. Schyperus Felix, S. J. II. 285. Scipor (Skipor), rebellator III. 156. Scotus Thomas, III. 14. Scribanius Carolus, S. J. III. 161, 162, 168, 169, 170. Scunens, camerarius regius II. 88. Scntellanus Joannes, S. J. III. 250, 307. Sczerbiec Paulus, can. Crac. III, 5. Sebastianowicz Laurentius, S. J. I. 267. III. 250. Sebastianus, benef. II. 214. Sebastianowa Sophia, benef. II. 100. Seciminensis Joannes Dominieus, calvinista II. 48. Secigniewski, benef. I. 135. Seeignioviensis parochus III. 312. Sędkowski Nicolaus, S. J. I. 138, 209. Seidelius Valentinus, S. J. III. 13, 286. Sehel Moyses, Transylvanus II. 230. Selingowa, benef. III. 174. Sentilianus Jacobus Clemens, 0. S. D. I. 129. Seragonius Franciscus, clericus I. 36, 38. Serenius Simon medicus, acad. Crac. peofessor III. 42. Sergentius, praef. militum Albenae. I. 164, 165. Servinus, advocatus II. 88, 93, 94. Severini Joannes, S. J. III. 250, 307. Severigenus Thomas, Moschus I. 16. Severinns, 0. S. D. I. 196. Sfondratus Nicolaus, cardinalis Cremonensis I. 139. Sieciński Stanislaus, secret. regius can. Crac. II. 20, 70. — Stanislaus, ep. Premisl. III. 24, 34, 49, 96, 111, 148. Sieniawska Elizabeth de Lezenice II. 5, 282. III. 32, 49, 62, 86, 116, 219, 243. Sieniawski Adamus, pocillator regni, marsalcus conv. Vislic. II. 188. III. 111. — Procopius, I. 211. Sierpcius Albertus, professor Acad. Crac. I. 37, 132. Sierpcowa Anna, eius vidua I. 132. II 12. Sigismundus L, rex I. 27, 50, 104, 221. — Augustus, rex I. 27, 50, 65, 105, 146, 153, II. 1. — III., rex I. 10, 50, 104, 105, 106, 107, 111, 112, 114, 116, 117, 119, 122, 129, 142, 150, 152, 153, 155, 156, 157, 158, 159, 161, 162, 167, 169, 170, 171, 172, 183, 184, 185, 186, 187, 189, 191, 192, 193, 194, 199, 200, 201, 203, 205, 206, 208, 209, 211, 212, 216, 222, 223, 224, 226, 229, 236, 237, 240, 244, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 255, 256, 257, 258, 259, 260, 262, 2s6, 267, 268, 269, 271, 272. II, 14, 17, 20, 21, 31, 32, 34, 35, 37, 39, 45, 52, 53, 59, 61, 62, 63, 69, 75, 76, 80, 85, 97, 98, 100, 101, 103, 104, 106, 107, 108, 109, 110, 113, 116, 117, 145, 147, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 170, 171, 172, 177, 179, 180, 182, 183, 188, 192, 193, 202 et sequ. 208, 211, 212, 215,. 216, 221 et sequ. 227, 228, 232, 235, 242, 243, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 259, 261, 270, 274, 275. III. 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 17, 25, 27, 43, 45, 46, 54, 58, 64, 66, 67, 69, 71, 76, 78, 79, 80, 86, 91, 92, 112, 146, 167, 168, 176, 177, 181, 193, 201, 209, 232, 237, 239, 245, 246, 254, 363, 268, 279, 286, 287, 294, 301, 303, 304, 308, 315, 317. — dux Finlandiae, rex Sueciae I. 53, 54, 55, 81, 82, 84, 104,

105, 107, 109, 110, 147, 223, 269. Sigonius, eques II. 88. Sikorski Chrysostomus, concionator Ord. Carmelit. III. 31. Silesius Jacobus, S. J. I. 162, 163, 164, 165. Simon, sacristianus B. M. V. Crac. III. 163. Simonetta Franciscus, nuntius Apostolicus II. 232, 284. III. 57. Sinanus Bassa, I. 192, 209, 235. Sirmundus Jacobus, S. J. III. 162. Sixtus Pp. IV., I. 81. II. 108. — Pp. V., I. 81, 82, 87, 97, 105, 116, 117, 126, 130, 136, 144, 150, 171, 203. Skarszewski Martinus, can. Crac. benef. I. 34. III. 49, 298. — Stanislaus, can. Crac. I. 34, 99. Skarzynski Felix, can. Varsav. I. 54. Skawinski, presbyter II. 273. Skinder Bassa, III. 311. Skocki Christophorus, civis Crac. JI. 283. Skomin, praef. cohortis III. 29. Skopkowna Agnes, benef. III. 116, 253. Sknmin Theodorus, palat. Novogro- densis II. 20. Slaskowski, v. capitan. Crac. III. 964. Slawata Guilelmus de Rosenberg, III. 235, 236. Slnpski Albertus, archid. Vratisl. II 260, III. 20, 36, 149, 150. Smalcius Valentinus, arianus III. 145, 241. Smidel Jonas, consul Posnan. III. 32. Smierzicki Bohemus, III. 235, 236. Smiglecins Martinus, S. J. I. 233, H. 247, 259, 260, 275, HI. 1, 3, 5, 14, 15, 30, 33, 36, 48, 93, 104, 105, 109, 122, 124, 145, 157, 158, 160, 162, 208, 240. Smotrycki Meletius, archiepiscopus Ruthen. III. 27, 28. Wielewicki Histor. Diarii III. de Snamberg Petrus, Bohemus III. 235. Sniatinensis Stanislaus, S. J. II. 31, III. 87. Sniasena Zacharias, vice notar. moschovit. I. 20. Sober Jacobus, S. J. III. 71. Sobek Jordanus, castell. Sandomiriensis I. 99, 114. — Magdalena, Jordani vidua, benef. I. 99. 114. Sobocka Agnes III. 103. Sobocki Thomas, suprem. regni cancellar. III. 103. — Briccius, castell. Gostinen. III. 103. — Jacobus, pocillator regni III. 103. Socinus, III. 114, 241. Socolovins Stanislaus, I. 91, 98, 166, 253, 254. Sokoł, III. 117. Sokołowska, benef. I. 82. Sokołowski Joannes de Zakroczyn, III. 105. Sokoliński, nuntius regius Moschoviam II. 257. Solikowski Joannes, III. 265. — Joannes Demetrius, archiepisc. Leopol. I. 82, 119, 130, 161, 178, 227. 255, II. 13,. 37, 43. Solimanus, I. 221. de Sosa Didacus, S. J. III. 162. Sośnicki Albertus, deputat. rokoszanorum II. 211. Sotvellus Robertus Anglus, S. J. I. 200. de Sourdis F., cardinalis III. 147. Spinellus Antonius, S. J. II. 163, III. 161, 162. Spinola Carolus, S. J. II. 63, III. 207. Sremensis Joannes, archid. Crac. I. 10, II. 39. Stabrowski Petrus, castell. Posnan. rokoszanus II. 211, 249. Stadnicki Adamus, capit. Premisl. I. 188, 215, III. 49. — Andreas de Żmigrod, II. 191, 210, 211, 276, III. 25, 97, 116. 44

Stadnicki Georgius, II. 190. — Samuel, I. 111. — Martinus, castell. Sanocen. II. 142. — Stanislaus, Lancutensis, castell. Premisl. I. 200, II. 73, 109, 158, 160, 166, 191, 214, 221, 223, 224, 270, 273, 275, III. 4, 17, 26. Stampor Thomas, murarius III. 178. Stancarus Franciscus, I. 233. Stanisius Thomas, S. J. III. 47, 48. Stanisławski Balthasar, benef. III. 19. Starczewski Laurentius, can. Crac. III. 214. Staręski, benef. III. 243. Stargardus, Quandrantinus Fabia- nus, S. J. I. 246, II. 75. Startelius Melchior, S. J. III. 161. Staskowski, benef. III. 300, 310, 312. — Andreas, vicepalat. Cracov. II. 166. Stemberg Bohemus, III. 39, 214. Stempocius, S. J. I. 148. Stephanowicz Stanislaus, civis Crac. III. 159. Stephanowiczowa, benef. II. 285, III. 164. Stephanowski Hieronymus, S. J. I. 183, 186. II. 176. a Stemberg Adamus, Bohemus III. 234. Stobaeus Georgius, ep. Lavantinus I. 152. Stognievus, praef. cohort. Kozakor. II. 191. Stopkowna Agnes, benef. II. 273. Straczkowska domus Crac. I. 88. Strembosz, legatus Moschoviam II. 190. Strombelius Christophorus, S. J. I. 2. Strinerius Decius, s. J. I. 271, II. 4, 24, 29, 30, 34, 36, 45, 46, 49, 51, 61, 72, 75, 103, 104, 107, 108, 110, 116, 176, 229, 232, 233, 234, 235, 236, 242, 246, 253, 255, 259, 261, 263. Strzała Hieronymus, palat. Cracov. I. 224. Strzelecka Hedvigis, civis Cracov. II. 283, III. 1. Strzerkowski Albertus, benef. III. 49. Strunchius Joannes, S. J. I. 42. Struś, praef. cohortis III. 29. Stuartus Henricus, I. 101. Stuarta Maria, regina Scotiae I. 101, 198. Suarezus Franciscus, S. J. III. 134, 137, 161, 215, 216, 217, 218. Suarez Joannes, S. J. III. 215. Suffrenns Antonius, S. J. III. 161. Sufius Nicolaus, S. J. III. 109. Sulaticki, centurio II. 31. Suligostowski Joannes, deputat. rokoszanorum II. 211. Sulosoniensis Albertus, S. J. III. 160. Sułowski, abbas Tinecensis II. 219, 283, III. 23, 30, 37, 43, 47, 54, 89, 115, 164, 183. Suma rebellator III. 156. Sunierius Franciscus, 8. J. I. 3, 6, 9, 12, 148, II. 271. Surliga Laurentius, S. J. III. 249. Sultanus Tartaricus II. 154. Susanna, Virgo benef. I. 273. Suściański Theodorus, rokoszanus II. 211. Svimensis Stanislaus, S. J. I. 145. Syna Bassa I. 134. Świechowicz Martinus, benef. III. 14, 36. Świeradowicz Andreas, S. J. III. 250. Świetkowna Anna, mater P. Skar- gae III. 72. Świniarski Adamus, subpalatinus Posnan. III. 31. Szafarnius Jacobus, S. J. I. 177, 270, II. 18. Szafraniec, haereticus II. 173, 174, 175, 229. Szafranecius, haereticus I. 156. Szamotuliensis Mathias, s. J. I. 204. — Venceslaus, S. J. I. 204, 268, II. 6, 10.

Szastarnius Jacobus, s. J. I. 267. Szeling, benef. III. 160. Szelingowa, benef. III. 243. Szeiking Otto, eppus. Vendensis II. 37. Szembek Fridericus, II. 3, 163, III. 10, 47, 87, 91, 111, 152, 178, 179, 193, 196, 197, 200, 201, 210, 212, 228, 249, 277, 280, 283, 284, 286, 287, 293, 294, 296, 297, 298, 300, 303, 304, 307, 309, 311. — pater Friderici, III. 152. — benef. III. 224, 247, 315. — Stanislaus, calvinista conversus I. 268. Szestla Joannes, S. J. II. 110. Szober Joannes, III. 320. Szujski Basilius, Moschor. dux, II. 143, 153, 165, 237, 239, 241, 242, 255, 256, 257, 277, 278, 279, III. 25, 27, 29, 52. — Demetrius, II. 143, III. 24, 29, 52. — Joannes, II. 143. Szydłowski, can. custos Crac. II. 73, III. 94, 126, 146, 180, 182, 205. Szydłowska Anna, virgo III. 160, 164, 173. Szyling, benefactor III. 224. Szypowski, can. Crac. II. 28, 73. Szyszkowski Martinus, eppus. I. 128, 133. II. 25, 60, 74, 100. III. 7, 8, 142, 172, 193, 201, 202, 208, 209, 211, 212, 213, 224, 233, 252, 265, 280, 283, 286, 287, 288, 298, 307, 312. Szulcowa , benef. III. 123. T. Taicosama, tyrannus Japoniae I. 233. Talvossius Nicolaus Augustinus, castell. Samogitiae. I. 24. Taranowski Nicolaus, can. Cracov. I. 66, 67, 121, 272, 273. II. 41, 42, 71, 82, 119, 133. III. 14, 36, 46, 52, 57, 88, 89, 92, 111, 115, 159, 212, 220, 222, 243, 244, 256, 298, 315. Targowski, benef. III. 126. Tarło Paulus, archiep. Leopolien. II. 133, 275, 276. III. 73, 211, 212. Tarnovia Barbara I. 155. a Tarnow comes Joachimus II. 163. Tarnowski Joannes, archiep. Gnesn. I. 152, 154, 157, 185, 187. II. 5, 14, 32, 37, 46, 61, 64. Tartari I. 27, 177, 191, 196, 205, 209, 219, 255. II. 29, 32, 84, 98, 169, 181, 195, 196. III. 69, 70, 124, 190, 212, 219, 220, 244, 251. Tasnadius Michael, calvinista II. 97. Taszycki Samuel, deputat, roko- szanorum palat. Crac. II. 211. Telani, mercator Crac, II. 23. III. 127, 244. Tęczynia Dorothea, ducissa Slucen- sis, palat. Crac. soror. I. 25. III. 10, 13, 86, 109. a Tęczyn comes Andreas, palat. Cra- cov. I. 25, 26, 107. III. 73, 119, 220, 230. — comes Joannes, palat. Cracov. III. 5, 47, 49, 54, 73, 292. — comes Stanislaus III. 49. — comes Gabriel, palat. Lublin. III. 213, 214. ex Tęczynek Stanislaus, parochus III. 236. Terlecki Cyrillus, vladica Luceorien. et Ostrogien. I. 203, 205, 207, 211. a Thalemberg Georgius III. 39. Theodorus, filius m. ducis Mosch. I. 19. Thierney III. 14. s. Thomas I. 181, 226, 232. Thuringus Joannes Ambrosius, S. J. I. 42. a Thurn Henricus Mathias, comes III. 39, 234, 235, 237. a Thurn, uxor eius III. 236. Tiliocus Rogerus, S. J. II. 14. Tiral, eppus I. 166. Tirinus Jacobus, S. J. III. 162. Tlokiński, civis Crac. III. 26. de Tobar Hernandes III. 183. Toletus, cardinalis I. 171, 180, 183, 224, 225, 226.

Tolossanus Gregorius III. 275. Tolman Andreas, civis Crac. II. 283, Tomaszewicz Bartholomaeus, S. J. I. 82, 112. Tomaszewska, benef. II. 66. III. 164. Tomaszewski, benef. II. 70,133. Tomicius Nicolaus, haeret. conver- sus. I. 225. Tossa Philippus (Possevinus) III. 41. Transylvanus Michael, S. J. I. 100. Trąpczyński Gregorius, S. J. II. 175. Trciński Christopborus, archipresbyter B. M. V. Crac. III. 126, 185, 186, 302. Trębecki, benef. III. 30. Trigantius Nicolaus, S. J. III. 162. Turci I. 118, 119, 135, 177, 191, 192, 193, 199, 201, 202, 204, 205, 209, 210, 214. 215, 216, 218, 219, 229, 230, 231, 234, 247. II. 67, 68, 84. III. 69, 70, 71, 124, 175, 176, 178, 204, 212, 229, 243. a Turni Carolus, S. J. II. 264. Tumovius Gregorius, haeret. I. 238. III. 141. Turoscai Matthaeus, arianus II. 97. Turrianus Franc, S. J. I. 67, 68, 146. III. 76. Tylicki Petrus, epp. Crac. I. 151, 231, 247. II. 20, 37, 64, 65, 70, 71, 179, 182, 183, 184, 248, 272, 283, 384, 285. III. 2, 6, 17, 20, 30, 33, 45, 54, 59, 62, 66, 67, 68, 69, 89, 90, 93, 105, 107, 124, 154, 157, 163, 171, 172, 174, 175, 177, 178, 180, 181, 193, 196, 198, 201, 210, 212. Typocius I. 184. Tyraeus Petrus, S. J. II. 22. Tyrius Jacobus, 8. J. I. 173, 183. Tysiacny, benef. III. 185. Tyszkiewicz Georgius, S. J. I. 174, III. 48, 108, 145, 158, 160, 186. Tworzydło Martinus (P. Lascius) III. 150. U. Ubiquistae I. 68. Ugroci Joannes, sacerd. II. 66. Uchania, palatina Bełzensis I. 25. Uchański Jacobus, archiep. Gnesn. I. 9. — Paulus, nepos archiep. I. 9. Urbani Joannes, S. J. III. 250, 292, 307. — Valentinus, S. J. II. 66 Urbankowicz, consul Cracov. I. 88. Urbanus, Pp. V. III. 265. — Pp. VII. I. 136, 139. — Pp. VIII. I. 117, III. 28. Uriel, eppus Posnan. I. 158. Ursina Eleonora, (Sforcia) II. 96. Urzędovius Josephus, prof. acad. Crac. I. 37. V. Vabacurcius Lotharingus, I. 247. Vaierus, praef. cohortis III. 23. Valasca Anna, benef. III. 14. Valaski Joannes, benef. III. 164. Valdenses seu Picarditae I. 179. de Valentia Gregorius, S. J. II. 39. de Valle Joannes, S. J. III. 183. Valtrinus Joannes Antonius, S. J. I. 20. Vapovius, I. 61. Varadaens, S. J. II. 89, 92. de Varena, II. 88. Varenicus, juris consultus I. 163. Varennius, cancell. reg. Gall. II. 93. Varsaviensis Mathaeus, S. J. III. 108. Varsavicins Stanislaus, S. J. (War­szewicki). Vasarhelini Daniel, S. J. III. 250. Vasqnes Michael, S. J. III. 161. — Joannes, S. J. III. 162. — Gabriel, S. J. II. 212. Vechi Horatius, S. J. III. 91. de Vega Gabriel, S. J. III. 161. Velcusius Petrus, S. J. III. 250, 292. Velignanus Alexander, S. J. I. 79. Velserus Antonius, S. J. II. 264, III. 162. Venceslaus, patriarcha Antiochen. I. 32. Vergerius Petrus Paulus, haeret. I. 68. Verinus Valsius, calvnista I. 163.

Veselina (Weselina) benef. I. 243, II. 4, 33, 51, 52, 55, 59. Veselinus Franciscus, I. 116, III. 163. Vicetus Petrus, haeret. III. 41. Vicus Petrus, S. J. III. 162. Vielunensis Cyprianus, S. J. III. 250. Viera Franciscus, S. J. III. 119. Vilhelmus, frater marchionis Bran- denb. III. 97. Villegar Josephus, S. J. II. 263. Villerius Bartholomaeus, S. J. III. 161. de Vinna Joannes, S. J. III. 162. Viola Joannes Baptista, S. J. III. 271. Vitellescus Mutius, S. J. II. 263, 267, III. 142, 161, 163, 167, 168, 169, 174, 175, 182, 192, 214, 219, 227, 249. Vitova Anna, benef. II. 285. Vivaldus, S. J. III. 238. Vladicae Rutheni, II. 14, III. 7, 80, 107. Vladislaus Jagiello, I. 153. Vladislaus III. I. 219. Volanus Andreas, haereticus I. 8, 63, 68, III. 12, 41, 77, 82, 295. Volborius Balthasar, S. J. III. 47. Volfgang, archieppus. Mogunt. I. 89, 91, 92, 93. Volhelius Joannes, arianus III. 122, 241. Volohin, bojarus II. 149. Vroscabinis Nicephor, Moschus I. 20. Vroviecius Nicolaus, vicecapitaneus Cracov. I. 61. Vuchalius Joannes, S. J. I. 243, 255, III. 267. Vujecus Jacobus, 8. J. (Wujek) I. 3, 8, 13, 62, 102, 103, 124, 128, 133, 136, 139, 149, 150, 151, 168, 169, 186, 188, 237, 239, 240, 269, II. 66, III. 64, 151, 241, 267. W; Wajurowicz Andreas, S. J. II. 173, 174, 229. Walewicz Mathias, S. J. III. 250. Waligórski, benef. III. 201. Walpach Joannes, civis Dorpat. I. 42. Walpolus Henricus, S. J. I. 166, 201. Wapowska Catharina, castellana Premisl. I. 16, 25, 151, II. 261. Wapowski Andreas, I. 60. — Stanislaus, castellanus Premisl. II. 191, 210, III. 97, 124, 156. 164. Wargocki Bartholomaeus, S. J. II. 18, 52, 71, III. 26. — Valentinus, decan. Leopol. II. 41, 44, 60, 69, 83, 85, III. 9, 16, 26, 118. — Andreas, archieppus Leopol. III. 26, 47, 53. Warszewicki Christophorus, can. Cracov. I. 146. — Joannes, castellanus Varsav. I. 146. — Stanislaus, S. J. I. 3, 13, 25, 56, 62, 88, 103, 146, 147, II. 54, III. 63, 76, 83. Warszycki Stanislaus, palat. Pod­ iach. I. 188. Wągrowski Stephanus, S. J. III 207, 249. Wchińsky Venceslaus, Bohemus II. 39. — Wilhelmus, eius frater III. 39. Weiher Ernestus, nobilis Polonus I. 129, 180. Węgrzyn Valentinus, civis Kazi- miriensis I. 128. Wężyk, abbas Mogilnen. III. 214, 242. Wichrowski Stephan. can. Cracov. n. 41, 82. Wicleff, III. 131. Wiechowicz Georgius, S. J. II. 107. Wielewicki Joannes, S. J. I. 1, 66, 254, 266, II. 107, 119, 167, 235, 255, III. 48, 87, 108, 110, 111, 113, 116, 120, 124, 203, 249, 252, 299, 300, 303.

Wielewicki Joannes, decanus Sen- domir. III. 111. Więckowicz Georgius, II. 280, III. 13. Więckowicowna Margaretha, benef. III 43. Wldmanstadius, (Vidmanstadius) Philippus, S. J. L 3; 12, 13, 100, 106, 113, 114, 253. Wieliciorum familia III. 201. Wielopolskie benef. I. 128. Wiesiołowski Christophorus, mar- salcus nunt. terrestr. III. 229. — Petrus, marsaleus Lith. II. 20. Wilkanowski Petrus, S. J. III. 184. Wilski Joannes, benef. III. 122, 123. Wisemberg Joannes, benef. III. 70, 224. Wiska, benef. III. 17 3. Wiski, benef. III. 160. Wiśniowska, benef. III. 236. Wiśniewski, comes ducis Ostrogi- ensis II. 163. Wiśniowiecki Adamus, dux II. 50, 133. — Constantinus, dux II. 50, 51, 53, 275, 276. Witalierus Anglus, I. 19. Witkowski, consul Cacov. II. 63, III. 178. — Stanislaus, vexillarius Lencici- ensis, M. oeconomus n. 156, III. 173, 178, 257. Wladislawski, can. Crac. III. 289. Włochowicowa Sophia, civis Crac. III. 70. Włodkowa, soror Samuel. Zborow­ski, I. 60. Włoszek Stanislaus, S. J. II. 46, 57, 71, 232, 247, 261, 268, III. 1, 3. Wociechowicz Stanislaus, S. J. III. 112. Wojna Benedictus, episc. Vilnensis II. 5, 20. 31, 37. — Mathias, notarius M. D. Lithua- niae II. 20, 71. Wojnicka, benef. III. 177. Wojtkiewicz Nicolaus, S. J. I. 145. Wojnina, thesauraria Lithuaniae II. 285. Wojwoda Michael, Transylvanus II. 43. Wolfangowa Anna, benef. II. 74. Wołowicz Eustachius, secret. Li­thuaniae II. 20. — Eustachius, episc. Viln. III. 182, 185. Wolski Nicolaus, marsalcus curiae I. 45, II. 10, 35, 71, III. 36, 88, 97, 104, 105, 167, 284, 314. — Bylina, altarista s. Mathiae Crac. I. 82. — capit. Posnaniensis I. 129. Wołucki Paulus, episc. Camen. po- stea Luceor. II. 37, 47, 52, 75, 107, 109, 166, III. 7, 20, 32, 36, 43, 47, 49, 57, 58, 88, 89, 101, 102, 105, 123, 157, 174, 208, 228, 265, 284, 302. Wosczycka, civis Crac. III. 3. Wosczycki Joannes, civis Cracov. III. 3. a Wratislao Christophorus senior, Bohemus III. 39. Wratislaus Georgius, Bohemus III. 38. — iudex caesareus Bohemus III. 234. Wróblewska, benef. III. 14. Wrońska Simonowa, benef. II. 285. Wroński Simon, benef. II. 285. Wyssembergowa Elisabetha, benef. III. 14, 68. Wysocki Simeon, S. J. I. 25, III. 57, 75, 92, 249. Wyszomierski Mathias, prof. acad. Crac. I. 37. X. Ximenes Petrus, S. J. III. 161, 169, 291. Y. Yannez Ignatius, s. J, II. 263. Z. Zabielski Stanislaus, S. J. II. 55, III. 35, 112, 239.

Zaborowski Jacobus, calvinista III. 172, 208, 241, 295. Zahorowski Hieronymus, S. J. inimicus, III 110, 111, 124, 125, 146, 175, 176, 198. Zabrzeska Hedvigis, benef. I. 196. Zadorolski, II. 231. Zaiglis, doctor benef. III. 224. Zailitz Daniel, civis Crac. I. 123. Zaior Joannes, dux peditum Rakocii III. 306. Zakonec a Zakon Guilelmus, Bohem. III. 39. Zalazowska, benef. II. 285. Zalazowskl, benef. III. 177. Zaliwski, capit. Varsav. I. 241. Załassowski, can. Crac. III. 292. Zamoyska Barbara, cancellaria II. 154, 236, 267, III. 4, 18, 32; Zamojski Joannes, archiep. Leop. II. 46, III. 26, 52, 111. — Joannes, cancel. regni I. 8, 11, 20, 21, 45, 46, 60, 61, 62, 65, 70, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 114, 115, 116, 127, 154, 155, 157, 158, 205, 209, II. 5, 6, 7, 8, 9, 17, 21, 23, 29, 31, 37, 65, 83, 158, 162, 253, 274, III. 261. — Joannes, Bapt. ep. Bacoviensis III. 165. — Joannes Thomas, capitan. Knisinensis III. 32. — Petrus, ep. Chelmensis II. 37. Zapieszyna, benef. I. 48. Zaraboni Ludovicus, S. J. I. 215. Zaręba, n. 210. Zarębina, benef. III. 160, Zarensis, praef. Congr. B. M. V. Crac. III. 297. Zarnowski, benef. III. 124, 222, 244. Zarot, medicus Crac. I. 273. Zatoriensis Petrus, S. J. I. 138. Zawichoiska, benef. III. 164. Zawiorsky Tiburtius, Bohemus III. 39. Zawisza Elisabeth, ex arianismo conversa II. 283. — Petrus, minister calvinianus con- versus II. 283. Zarucki, dux Moschorum III. 42. Zbarascius Georgius, dux II. 210. Zbarascensis Christophorus, dux III. 315. Zbijewski Samuel, 8. J. III. 250. Zbirujski Dionysius, episc. Chelm. I. 207. Zborovia, castellana Biecensis II. 33. Zborowski Alexander, I. 103, 104, 108, III. 24, 120. — Andreas, marsalcus Curiae I. 59, 62, 66, 72, 73, 225. — Christophorus, I. 59, 60, 61, 65, 66, 71, 72, 73, 103, 138. — Joannes, castell. Gnesn. I. 59, 60, 61, 70, 71, 72. — Matthaeus, S. J. I. 148, 156, III. 250. — Petrus, palat. Crac. I. 59. — Samuel, I. 59, 60, 61, 66, 71, 103. — Stanislaus, canon. Wielunensis I. 36, 38, III. 15, 16. Zebrowski Felix, praep. Lescensis I. 263, II. 22, 24, 30, 38, 39, 42, 44, III. 113, 148, 150, 175, 292, 298. Zebrzydovii, III. 114. Zebrzydowska Anna, castel. Sremensis, uxor Andreae III. 23, 36. Zebrzydowski Bartholomaeus, I. 216, III. 23. — Joannes, palat. Cracov. capit. Lanckor. II. 22, 44, 39, 52. — Nicolaus, pal. Crac. I. 16, 25, 46, 94, 95, 123, 144, 166, 205, 214, 234, 240, 244, 247, 262, 263, 265, n. 4, 14, 18, 22, 23, 24, 37, 39, 44, 45, 47, 52, 55, 56, 57, 58, 62, 63, 70, 71, 81, 82, 100, 117, 119, 122, 129, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 162, 166, 170, 177, 188, 190, 211, 212, 215, 216, 217, 218, 220, 224, 234, 236, 249, 273, 274, III. 1, 13, 17, 25, 30, 34, 36, 45, 47, 49, 53, 68, 88, 107, 111, 123,

160, 165, 167, 173, 185, 202, 203, 212, 250. Zebrzydowski Nicolaus, capitan. Sadcov. II. 39. — Nicolaus, nepos palatini 0. S. Bernard. III. 54, 71, 161. Zeender Joannes, S. J. II. 66. Zerzyński Joannes, officialis Crac. III. 210, 251, 252, 298. Zgoda Franciscus, S. J. III. 70. Ziarnowski, benef. III. 127, 156, 158, 172. Zichlerus, civis Crac. I. 121. Zielascius Lucas, S. J. I. 147, 148. Zielinski Albertus, secretar. regis II. 192. Zigrovius, minister haercticus III. 295. Ziencnrtius, armiger regis Gall. II 88. Ziemęcki Joannes, deputat. roko- szanor. II. 211. — Nicolaus, archidiac. Pczevensis III, 31, 35. Zisca, III. 38. Zlotnicki, canon. Crac. II. 23. Zlotniczanka Anna, benef. II. 270, III. 19, 20, 43, 123. — Cristina, benef. I. 263, II. 180, III. 20, 123. Żółkiewska, cancellaria, Stanlslai conjux. m. 116, 244. Żółkiewski Stanislaus, I. 46, 215, II. 6, 113, 162, 163, 164, 180, 181, 221, 251, 252, 253, 254, 274, 280, III. 24, 25, 28, 29, 42, 52, 70, 120, 121, 156, 157, 243, 244. Zulius Franciscus, missus regis Stephani I. 59. Zurkievicovius, civis Cracov. III. 305. Zurkiewiczowa Catharina, benef. III. 6, 309, 310. Zychowicz Jacobus, S. J. III. 304, Zygrovius, haereticus III. 57. Zwingli, I. 198, III. 14, 68, 82, 150. 

INDEX LOCORUM pi in tribus fascicnlis, Wielewiciani Diarii, jam typis impressis, nempe ab a. 1579—1619. inveniuntur. (Numerus romanus significat fasciculum, arabicus autem paginam). A. Abbassinorum Regnum I. 196. Abreden conciliabulum III. 139. Agria arx I. 230, 231. Alba Julia I. 87, 193, 201, 202, 250. Collegium S. J. I. 87, 97, 122. Albenacum I. 163. Alexandrovice III. 104. Amberga I. 68. Andreiovia, conventus I. 154. Anglia I. 9, 19, 20, 40, 101, 166, 196, 198, 201, 217, 218, II. 136, III. 295. Anglicana historia I. 166. Anglicanum parlamentum I. 101. Antverpia I. 17, 19, 205, 237, III 50. Aquilea, synodus prov. III. 41. Argentoratum I. 176, 242. Arrona I. 232. Aschafenburg I. 241. Asculana civitas III. 112, 113, Attria I. 15, III. 143. Wielewicki Histor. Diarii III. Austria I. 3, 12, 86, 113, 147, 202, 242. II. 67, III. 28, 37, 40, 249, 250. Austriaca Domus I. 104, 115, 117, 125, 154, 156, 157, 219, 223, III. 151, 285, 310. Austriae Provinciae S. J. III. 71, 250. Avenion I. 39, II. 7. Avenionense Collegium, S. J. II. 7. B. Balici, pagus I. 171, II. 103, 110. Balticum mare I. 255, II. 168. Barensis ducatus I. 222. Barensis pensio II. 4. Bavaria I. 90. Będzinum I. 125. Będzinensis missio III. 189. Będzinensia pacta I. 217. Będzinensis transactio I. 127, 150, 220. Belgia III. 277, 295. Bellabramea, abbatia II. 296. 45

Bellae aquae, fons II. 86, 87. Bellilocus II. 86. Bezoar I. 190. Bialogrod I. 272. Białokamienium II. 31, 63, 253. Bieczum I. 211, III. 310. Biskupice, oppidum III. 198. Bitomium, urbs I. 125, III. 203. Błonie, oppidum I. 158. Bobice I. 122. Bobowa, oppidum II. 38. Bocharana rebellio III. 143. Bochleviensis pagus I. 63. Bohemia I. 32, 90, 124, III. 37, 178, 233, 234, 237, 238, 285, 295, 303, 305, 311. Bohemica provincia S. J. III. 250. Boleałavia I. 95. Bononia I. 80, 241, 264. Bononiensis Academia I. 80. Borbonium Collegium II. 95. Borholm, insula Daniae I. 249. Boristhenes, fluv. II. 130. Bossovia I. 3, 147. Bozantinum (Bożentinum) I. 128. III. 197, 287. Bozantinensis ecclesia III. 200. Brestum I. 56, 225, 226, 227, 241. Brest. Synodus I. 228, 229, 230. II. 13. III. 80, 81. Briega III. 296. Brody, ad Lanckorouam I. 147, 148. Bruna III, 276, 290. Brunensis civitas III. 289. Brunensis Domus S. .1. III. 289. Brunsberga I. 3, 4, 12, 66, 76, 80, 82, 92, 106, 114, 137, 146, 151, 216, 246. 253, 269, 273, II. 5, 197, 255. III. 11, 42, 75, 265, 276. Brunsbergense Collegium S. J. I. 39, 92, 113. II. 197. Brunsbergense Seminar. III. 42. Budiitium (Budjejovice in Bohemia) III. 37. Burdigala I. 39. Burzan, pagus III. 290. Byczyna I. 115. c. Calabria I. 137. Calissium I. 62, 63, 253, 264. II. 173. III. 5, 8, 28, 58, 240, 265. Collegium S. J. I. 62, 239. II. 33, 197. Congreg. prov. III. 77. Calmaria I. 107, 249, 250, 259, 260. Camenecum I. 179. II. 6. III. 265. Collegium S. J. III. 64. Canisium, arx II. 9, 21. Capitolium I. 80. Capranica, opp, I. 6. Carnotivanense Colleg. S. J. II. 98. Carthusia I. 66. Cassanda II. 63. Cassovia II. 67. III. 305, 306. Chebdovia III. 67. Chęcinum II. 55. China III. 57. Chirovum II. 119. Chmielnik, convent. haereticor. I. 143. Chocimum II. 5. Chocimensis arx I. 229. Chodelum opp. I. 25. Chodelensia bona I. 25, 26. Cieciora I. 209. Cisteron, Colleg. S. J. II. 98. Claramontum, Colleg. S. J. III. 146, 147, 230. Claudiopolis I. 8, 84, 86, 123, 193, 250. II. 43, 44, 46, 227. Collegium S. J. I. 87, 97, 122, 238. II. 230. Seminarium III. 42. Cocalinus pagus I. 50, 63. Colonia I. 74, 90, 91, 121, 241, 242, 243. Colon. ecclesia I. 243. Complutum I. 39, 74, 140: Academia I. 74. Collegium S. J. II. 212. III. 51. Constantiense Concilium III. 130. Constantinopolis III. 71. Corsica III. 113. Costinum in Minori Polonia I. 10. Cracovia I. 1, 2, 4, 5, 10, 12, 13, 14, 17, 28, 29, 30, 32, 33, 35, 36, 38, 54, 55, 56, 57, 60,

61, 62, 67, 69, 75, 76, 81, 82, 86, 87, 88, 89, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 100, 102, 104, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 114, 116, 117, 121, 122, 125, 131, 137, 142, 143, 144, 145, 146, 150, 151, 152, 153, 155, 156, 160, 167, 169, 177, 188, 189, 191, 192, 199, 202, 203, 205, 209, 210, 211, 215, 216, 217, 223, 231, 235, 236, 239, 240, 243, 244, 251, 253, 254, 255, 268, 271, 272, 273. II. 18, 35, 36, 28. III. 1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 12, 14, 15, 16, 17, 18, 20, 27, 28, 30, 34, 35, 36, 37, 40 41, 46, 47, 58, 60, 61, 63, 64, 65. 67, 68, 69, 71, 85, 86, 89, 95, 104, 106, 109, 142, 143, 152, 164, 177, 188, 193, 194, 196, 198, 207, 209, 210, 211, 214, 218, 219, 225, 250, 254, 255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 267, 271, 274, 276, 278, 280, 284, 286, 292, 294, 296, 297, 299, 301, 303, 304, 307, 310, 313. Cracovia Academia I. 1, 28, 30, 32, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 56, 97, 133, 145, 179, 224, 237. II. 26, 27, 28. III. 12, 59, 60, 61, 73, 109, 170, 176, 179, 193, 199, 254, 255, 256, 257, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270, 271, 272, 274, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 282, 283, 284, 286, 287, 293, 294, 297, 298, 299, 307. — Academiae Colleg. Maius I. 32. III. 199, 260. — Academ. Colleg. Minus III. 199, 260. — Bursa Jerusalem III. 200, 260. — Arx I. 32, 45, 59, 84, 155, 199. II. 155. III. 5, 303. — Capitulum II. 198, 293. — Capituli cathedralis Archivium I. 35. — Coemeterium Mariane forensis I. 32. Cracovia Collegium S. Petri S. J. I. 1, 98, 128. II. 197, 262. III. 193, 194, 254, 281, 287, 299, 301. — Colleg. Canonicorum I. 34, 80. — Dioecesis Crac. III. 60, 198. — Domus apud S. Petrum I. 201. — „ latericia ad S. Annam II. 24. — Domus S. Barbarae S. J. I. 1, 2, 5, 32, 69, 70, 81, 82, 84, 87, 88, 92, 98, 99, 100, 103, 106, 114, 124, 125, 127, 128, 132, 133, 135, 139, 142, 145, 148, 150, 151, 152, 156, 162, 169, 172, 174, 176, 180, 186, 188, 191, 193, 196, 197, 201, 203, 209, 211, 215, 221, 224, 226, 233, 535, 238, 239, 240, 244, 248, 253, 254, 256, 260, 261, 262, 265,266, 267, 269, 271, 272, 273. II. 1, 3, 5, 11, 13, 16, 24, 25, 29, 30, 31, 33, 34, 39, 41, 42, 44, 46, 47, 51, 55, 57, 59, 60, 62, 66, 70, 76, 95, 103, 108, 116, 121, 153, 173, 177, 188, 228, 229, 230, 233, 237, 242, 253, 254, 270, 285. III. 1, 3, 5, 8, 15, 36, 40, 42, 46, 47, 48; 57, 71, 77, 86, 87, 88, 94, 95, 98, 103, 106, 115, 142, 146, 148, 152, 153, 167, 179, 182, 184, 185, 192, 193, 194, 195, 196, 206, 211, 223, 227, 249, 250, 259, 260, 276, 288, 292, 294, 295, 296, 308, 314, 315. — Domus S. Bar. Archivum I. 128. — „ S. Stephani I. 41, 82, III, 142, 144, 146, 147, 148, 209, 216, 224, 235, 265, 267, 268. H. 16, 18, 32, 41, 75, 83, 85, 95, 107, 111, 116, 229, 285. III. 16, 40, 77, 105, 123, 229, 253, 314. — Episcopatus I. 133, 151, 158, III. 60, 198. — Forum III. 90, 303. — Hospitales III. 200. — Hospitalis Scholarium III. 7. — ,, S. Spiritus I. 88.

Cracovia Hospitalis S. Ursulae III. 200. — Korsdorf, domus Acad. III. 260. — Magistratus urbanus I. 41, 56, 95. — Monasteria Crac. III. 200. — Monasterium PP. Bernardinorum I. 167. — „ S. Agnetis III. 65, 67. — „ S. Clarae III. 34. — „ S. Francisci I. 168. — „ S. Marci III. 193, 203. — Moniales Carmelit. discalceti III. 68, 259. „ S. Agnetis I. 168. ,, S. Andreae III. 206, 288. „ S. Clarae I. 18, 232. — Platea S. Annae III. 260. ,, Castrensis III. 260. ,, S. Floriani I. 121, 127. III. 62. „ S. Joannis I. 102, 142. „ S. Nicolai III. 204. „ Sienna III. 155. „ Slavkoviensis I. 127. „ S. Spiritus I. 117. — Pons Casimiriensis I. 168. — „ Scavinensis I. 168. — Sacellum S. Adalberti I. 40. „ S. Annae III. 68, 71. „ S. Mathiae I. 76, 82, 88, 147. — Seminarium dioec. III. 292, 293. — Senatus urbanus I. 30, 31. — Sodalitas Assumptae B. Virg. II. 22, 24, 30, 31, 39, 44, 46, 47, 52, 61, 106, 173, 246. III. 10, 12, 34, 35, 44, 70, 86, 93, III, 114, 126, 127, 141, 148, 165, 175, 186, 189, 190, 195, 208, 209, 212, 226, 272, 297, 311. — Sodalitas Literatorum (Mercatorum) I. 32, 34, 40. — Sodalitas Misericordiae s. Mons Pietatis. I. 67, 83, 85, 99, 113, 134, 196, 233, 263, 265. II. 57. III. 77, 80, 81, 152, 195, 211, 226, 253, 288. — Sodalitas Nascentis B. Virg. III. 153, 173, 189, 195, 272. Crac. Sodalitas S. Annae II. 235. „ S. Barbarae I. 83. „ S.Lazari I. 151.III. 77. „ S. Marci III. 202, 212. „ S. Rosarii III 90. „ Domus S. J, — S. Stephani annales S. J. I. 10, 100, 116, 216. „ noviciatus (tyrocinium) I. 64, 69, 84, 92, 100, 106, 126, 134. „ parochia I. 4, 6, 10, 13, 33, 55, 57, 62, 76, 82, 88, 89, 97, 116. — Suburbium Casimiria III. 146, 276. „ Kleparia I. 127. III. 157. „ Kutlów III. 49, 108. Krowodrze I. 109. „ Stradomia I. 168. — Synagogae Crac. I. 150. — Synodus dioec. III. 67. — Templum Cathedrale I. 54. II. 34, 36, 48. III. 147, 199. „ Omnium Sanct. III. 67, 260. „ parochia Beat. Virg. I. 33, 34, 40, 57, 82, 83, 85, 89, 153, 267. II. 102. III. 1, 2, 6, 7, 89. „ PP. Carmelitarum I. 109, 117. „ S. Addalberti I. 34, 37. III. 62, 259, „ S. Aegidii III. 259. „ S. Andreae II. 96. * „ S. Annae I. 32, HI. 260, 282. „ S. Barbarae I. 14, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 40, 41, 43, 48, 50, 56, 57, 59, 63, 82, 83, 84, 97, 99, 101, 113, 117, 125, 135, 137, 151, 153, 155, 197, 204, 216, 224, 236, 244, 267, 269,

273, II. 71, 107, 110, 118, 126, 177, 233, 235, 246, 261, 262, 270, 272, 283, 285, III. 2, 5, 6, 12, 25, 35, 41, 47, 61, 64, 86, 89, 90, 91, 93, 103, 104, 105, 107, 115, 116, 117, 126, 143, 146, 182, 186, 194, 195, 206, 223, 259, 285, 308, 311. Crac. Templ. S. Crucis II. 253, III. 157, 259. „ S. Floriani III. 260. „ S. Francisci I. 107, II. 59, 244. „ S. Hedvigis II. 261. „ S. Martini III. 68, 259. „ S. Mathiae I. 13, 82, 134, 144, 151, 209, 216. „ S. Michaelis II. 107. „ S. Petri I. 224, 267, II. 18, 101, 107, 110, 177, III. 69, 86, 303, 311, 315. „ S. Petri et Pauli I. 236, III. 35, 274. „ (basilica) S. Stanislai I. 203. „ S.Stephani I. 125, 134, 151, 208, III. 41, 122. „ S. Trinitatis I. 192, II. 114, III. 103, 259. Craiensis districtus I. 144. Crosna II. 119, III. 310. Crumlovium II. 272, III. 37. Cuiaviensis episcopatus I. 62. Culmum, monasterium III. 6, 93, 175, 178, 199, 309. Culmense templum cathedr. III. 199. Curlandia I. 45, 89, II. 161. Czestochovia I. 142, 240, 266, II. 60, 243, 244, 272, III. 86, 142, 232, 305. D. Dalmatia I. 137. Danaster (Tyras) fluv. U. 6. Dania I. 217, 218, II. 73. Dantiscum (Gedanum). Danubius II. 209, 311. Darmstadia I. 90. Dembowiec II. 119. Derpatum I. 21, 23, 42, 43, 81, 84, II. 39, 47. Collegium S. J. I. 84, 97, II. 197, III. 76. Moniales S. Brigittae I. 42. Senatus civitatis I. 42. Templum B. Virg. I. 42, 81. „ S. Catharinae I. 42, 81. „ S. Joannis I. 42. Dilingana academia I. 264. Dinamuntum II. 97, 279, III. 10. Dorcestria I. 196. Dorobonia I. 24. Drohobitia I. 253, 254. Drohobusz pagus II 133. Drohobuzum arx III. 204. Duderstadt I. 90. Duna (Dzwina) fluv. II. 21, 98. Dundra, concilinbulum III. 139. Dzialoszyce pagus III. 117. E. Eboracum I. 39, 166, 201. Eboracensis academia III. 216. Edinburgum III. 131, 132, 138. Elbinga III. 95, 114. Elicura III. 91. Elsnabum I. 191. Epirus Illirici I. 68. Escuriale I. 251. Esthonia I. 42, 43, 81, II. 4, 31, 155, 159, 168, III. 76. F. Faustonum III. 265. Felinum II. 29. Ferraria I. 265, II. 82, III. 41. Collegium S. J. I. 265. Finlandia L 51, 53, 54. Flexia II. 87. Flexiense Collegium S. J. II. 98, 269, III. 22. Florentia I. 242. Florentinum Concilium I. 207, III. 59.

Francofurtum ad Menum III. 285 300, 304, 307. Freistadium III. 37. Friburgum in Helvetia I. 241, 242, 243, Fulginium I. 137. G. Gaditanum Collegium II. 83. Gallia I. 39, 50, 60, 69, 74, 162, 193, 195, 217, 218, 266, II. 86, 87, III. 20, 21, 22, 40, 255. Gandia I. 232. Gedanum I. 89, 94, 105, 107, 109, 111, 169, 170, 187, 191, 192, 200, 248, 249, 259, 260, 261, II. 13, III. 11, 53, 95, 114. Collegium 3. J. II. 4, 197. Moniales S. Brigittae III. 53, 95. Portus I. 248, 261. Templum paroch. I. 200, Geldria I. 241. Geneva I. 177, III. 41. Genua I. 124, 264. Germania I. 2, 11, 16, 39, 43, 61, 74, 82, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 106, 108, 109, 136, 137, 173, 199, 217, 218, 220, 225, 241, 242, 243, 253, 264, 268, II. 20, III. 160, 214. Glascovia in Scotia III. 127, 228, 133, 134, 135, 137. Gnesna I. 62, 130, II. 61, 64. Archiepiscopatus Gnen. I. 62. Synodus prov. I. 130. Templum cathedr. III. 199. Gniasdo oppid. III. 231. Gothlandica littora I. 251. Gowarzewo I. 155. Graecia I. 151, 211, 217, 218, 220, III. 76, 101, 102, 107. Graeci I. 39, 67, 180, 213, 229. Graecium in Styria I. 152, 156. Academia I. 215. Gramunksholm (insula) I. 172. Grodecum I. 75, III. 120. Grodna I. 92, 93, 94, 96, 116, 122, 254. Grodziec, Masoviae opp. HI. 72. Gryphsholmum I. 52, 53. Guzowo II. 251. H. Heidelbergum I. 90, II. 23. Heiligenstadt I. 90. Hela (oppid.) I. 170, 249. Helsperga I. 2, 3. Helvetia I. 243. Herbipolis I. 121. Academia II. 22. Hierosolymae I. 39. Hili m. 91. Hispalis II. 83. Hispania I. 16, 58, 63, 79, 81, 173, 176, 180, 183, 201, 217, 218, 237, 271, II. 72, 73, III 95, 133. Hisp. Taraconensis II. 23. Hollandia I. 217, 218. Homonna III, 306. Collegium S. J. m. 222, 284, 306. Hungaria I. 25, 45, 191, 202, 217, 218, 230, II. 22, 66, 67, 77, 84, III. 106, 143, 175, 178, 231, 253, 295, 305, 306, 310, 312, 313. Hybernia I. 74, 217, 218, III. 136. I. lllyricum I. 137. India I. 7, 40, 49, 168, 173, 183, 190. Ingolstadium I. 242. Academia I. 264. Collegium S. J. II. 41. Inovladislaviensis palatinatus I. 225. Italia I. 8, 13, 16, 65, 74, 79, 80, 90, 136, 137, 156, 169, 177, 180, 183, 218, 222, 263, 264, 267. Ilza II. 252, III. 233. J. Jalumanna (Jakimania) oppid. I. 18, 44. Jannarnai oppid. Galliae n. 271. Janowcum II. 212, 214, 216, 217, 220, 223, 226.

Japonia I. 76, 78, 79, 233, 234, III. 52, 57, 119, 207. Jarczyce (Larczyce) III. 23, 111, 114. Jaronoviczensia bona III. 9. Jaroslavia I. 3, 63, 75, 102, 106, 145, 151, 170, 178, 269, II. 69, 190, 197, 242, 246, III. 10, 37, 75, 90, 124, 125. Collegium S. J. I. 151, 170, 11. 69, 197, 242, 246, III. 75, 124. Congregatio I. 106. Jaśliska III. 310. Jędrzeiovia II. 234, 236. Jeseniensis pagus I. 132. Jezow pagus I. 57. K. Kamienium II. 273, 274. Kampiolki pagus III. 122, 123. Kaniów II. 74. Karniovici III. 111. Kcina oppid. II. 18. Kerestech pagus I. 231. Kielce oppid. I. 240, II. 6, HI. 33. Kielcensia bona II. 3. Kijovia II. 49, 69. Kimgrodum arx III. 42, 58. Kircholmum II. 97. Kithaigrodum arx III. 42, 58. Kłu8zynum III. 25. Kokenhausum II. 17. Kowalow oppid. III. 199, 200, 201. Templum III. 201. Hospitalis III. 200. Kowroz pagus I. 231. Krasno pagus II. 131. Krasnostavum I. 115, 127. Krosense Collegium III. 126. Krzepicia I. 115. Kubińskowno II. 138. L. Lais, arx II. 9. Lanckorona I. 144, 145, 147, 148, 149, II. 18, 63. Templum s. Crucis I. 148. Laronowice, (Jaronowice) bona II. 41, 60, 84. Laurinum (Jaurinum Raab) in Hungaria I. 192, 202, 220, 247. Lelovium II. 48. Lencicia III. 183, 184. Templum III. 199. Leopolis I. 25, 75, 161, 253, 255, 256, III. 26, 47, 73, 120, 156, 220, 244, 265. Collegium S. J. I. 161, II. 70, 109, 197, 255, III. 52, 116, 178. Consistorium III. 211. Templum cathedr. I. 179, III. 121. Lesson (oppidum) I. 165. Letkoviensia, bona III. 288. Levartovia I. 134. Lezowo pag. II. 2. Libunium III. 303. Lincopia I. 146, 257, 258. Pallatium I. 258. Lipnice I. 34. Lippa III. 178. Lipsko (oppidum) I. 95. Liskowo I. 63. Lithuania I. 7, 8, 9, 20, 26, 30, 39, 45, 51, 60, 61, 63, 70, 80, 92, 93, 94, 95, 97, 101, 127, 128, 143, 144, 207, 214, 215, 236, 254, 270, II. 1, 2, 48, 195, III. 7, 11, 12, 20, 45, 48, 58, 74, 77, 99, 120, 285. Lithuanica Prov. S. J. III. 3, 42, 47, 48, 71, 146, 175, 301. Seminaria Pontificia in Lithuan. I. 26. Livonia I. 15, 20, 21, 22, 23, 27, 47, 63, 89, 92, 97, 225, 273, II. 2, 9, 13, 17, 21, 23, 29, 63, 113, 155, 161, 168, 169, 195, 197, 253, III. 10, 41, 76, 120, 285. Livonica bona II. 197. Loben oppidum in Pomer. I. 260. Lobżenica I. 144. Lobzovia I. 106, 116, 202, 271. Locensis civitas III. 178. Loculinus pagus I. 49. Lombardia I. 124, 264.

Londinum I. 19, 166, 200, 201, III. 132, 137, 217. Loretum I. 68, 138. Lovanium I. 19, 121, 139, II 281, III. 255. Academia III. 277. Lovicium II. 64, 65, III. 287. Lubeca I. 72. Collegium S. J. I. 16, 146. Lublinum I. 2, 5, 26, 65, 66, 115, 127, 272, II. 63, 120, 167, 170, 173, 184, 201, 205, 252. Collegium S. J. I. 25, 56, II. 2, 19, 62, 197, 242, III. 14, 151, 158. Conventus I. 66, II. 63, 122, 129, 154, 157, 158, 160, 16)., 163, 166, 168, 170, 171, 177, 178, 182, 183, 184, 189, 190, 194, 201, 203, 205, III. 4. Sodalitas Misericordiae II. 25. Templum I. 97, II. 28, 162. Lubno, pagus II. 131. Lubovia II. 81, III. 223. Luca pagus in Pocucia III. 219. Lucana dioecesis I. 36, 38. Luceoria II. 60, III. 265. Arx III. 3. Collegium S J. I. 128, II. 74, 285, III. 2, 3, 7. Dioecesis II. 27, 74. Lugdunum III. 63. Lupara II. 87. Lusitania I. 7, 16, 79, 123, 173, 176, 180, 183. Lutecia Parisiorum I. 11, 193, 195. Lychowo I. 63. M. Madritum III. 50. Collegium S. J. II. 212. Maiorica, insula I. 17, III. 221. Malogostense Colleg. S. J. III. 199. Maluca in India Orientali I. 20. Marienburgum I. 248, II. 164. Masovia I. 92, 122. Palatinatus II. 195. Meacum in Japonia I. 234. Mediolanum I. 172, 264, III. 14. Dioecesis I 232. Meffet praepositura III. 132. Messanense Colleg. S. J. I. 264. Mexicum in America III. 183. Miechovia III. 253, 288, 289. Templum III. 199. Minorensis Dioeeesis I. 137. Mińskum II. 129, 130. Mir, oppidum I. 120. Mogila I. 106, 108, 109, III. 148, 202, 248, 298. Moguntia I. 90, 91, 204, 241. Academia II. 22. Mohilovum II. 240. Moldavia I. 118, 119, 202, 209, 219, II. 169, III. 229. Molossunar arx I. 193. Monachium I. 90, 242. Moravia I. 72, III. 249, 289, 290, 295, 307, 311. Moscovia I. 11, 16, 18, 19, 22, 23, 24, 26, 30, 46, 47, 53, 98, 215, II. 49, 51, 69, 70, 80, 81, 98, 122, 138, 139, 190, 163, 196, 237, 242, 256, 260, 274, 276, 278, III. 7, 9, 17, 25, 28, 29, 30, 34, 40, 41, 42, 54, 58, 69, 70, 120, 204, 229, 248, 299. Moschoviticum bellum I. 15, 26, 82, 97, 253, 254, III. 12, 13, 16, 51, 222. Mostorensia bona I. 8. Mosaiscum, oppidum II. 134, 138. N. NanderAlba I. 220. Nangascha I. 79, 233, 234. Neapolis I. 39, 74, II. 4, III. 242, 243. Collegium S. J. I. 74. Provincia Neapol. S. J. I. 15, 267. Nevela I. 21. Niepolomici I. 60, 85, 144, 271, 272, III. 147, 314. Niesvisium I. 92, 268, II. 121, 129, III. 11. Collegium S. J. I. 92, 126, II. 121. Congregatio provincialis I. 136. Nilus, fictum oppid. in Polonia I. 89, 91, 93, 94, 95.

Norimberga I. 92, 261. Norvegia II. 73. Noviomagum I. 243. Novomiasto II. 48. O. Occavia I. 140. Collegium S. J. II. 212. Oland, insula Sueciae I. 249. Olcusium I. 113. 01iva, monasterium I. 107, 248, 261. Olomucium II. 66, 229, III. 10, 291, 292. Olszania II. 119. Olyssipona I. 7, III. 218. Omura, civitas Japoniae I. 76, III. 207. Opatovec, monasterium II. 273. Oppoliensis ducatus I. 250. Orsza II. 130. Osaca in Japonia I. 234. Ostaszewsko I. 232. Ostenda II. 63. Ostrogia in Volhinia II. 26, 27. Ostrovia I. 18. Oświecimum II. 110. P. Pannonia IIl. 71. Pappa oppid. in Hung. I. 192. Parisii I. 14, 137, 193, 195, 197, 199, II. 86, 87, III. 20, 22, 23, 146, 230. Academia (Sorbona) I. 74, 193, II. 89, 90, III. 266, 267, 269. Collegium S. J. I. 195, III. 63. Parlamentum I. 197. Parnavia II. 9, 98, III. 4, 6, 11. Parszewka, pagus II. 32, 36. Passaviensis civitas III. 37, 38. Patavium I. 156. Pawiowosiolum I. 170. Peperzyk villa I. 216. Pereaslavia II. 278. Perusinum Coll. S. J. I. 11. Petricovia I, 112, 130, II. 255. Synodus provinc. I. 140, III. 264. Phalisiorum episcopatus I. 137. Wielewicki Histor. Diarii III. Phrygia I. 218. Picardia I. 193. Picenum Italiae district. III. 112. Piekary I. 60, II, 43. Placentia I. 140. Plescovia I. 18, 20, 21. Plowzynensis curia I. 232. Pniew pagus II. 133. Pocutia I. 178, 179, 191. Podolia I. 82, 178, 179, 215, II. 29, 98, 178. Podolinec III. 222, 223, 231, 232. Pokrzywnica II. 162, 191, 208, 221. Polocia I. 7, 18, 44, 209, 253, III. 8, 76, 265. Collegium S. J. I. 18, 44, 56, 59, 74, 84, 97, 128, 147, 209, II. 197, III. 76. Ducatus U. 200. Episcopatus III. 8. Expeditio Polocensis I. 75. Monasterium S. Salvat. I. 44. Palatinatus I. 43. Templum S. Sophiae I, 44. Polonia I. 1, 2, 3, 16, 26, 30, 39, 45, 51, 52, 61, 65, 74, 86, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 107, 109, 117, 119, 129, 131, 139, 140, 144, 145, 150, 156, 167, 177, 186, 187, 188, 189, 201, 217, 218, 220, 223, 225, 237, 238, 242, 247, 250, 254, 258, 259, 263, 264, 269, 271, 273, HI. 10, 11, 29, 31, 32, 40, 41, 46, 57, 85, 89, 101, 120, 157, 213, 249, 265, 266, 268, 274, 313. Maior I. 115, 147, 165, 166, 192, III. 5, 59, 60. Minor I. 110, 158, 192, HL 60, 106. Provincia Polon. S. J. 1. 1, 4, 14, 17, 147, 190, III. 42, 47, 48, 71, 146, 175, 301. Provinciae Polon. S. J. Congregatioprov. I. 147. Pomerania n. 20. Pontena I. 156. Pontus euxinus II. 23, 24, III. 229. 46

Posnania I. 3, 13, 62, 140, 145, 179, 192, 216, 237, 238, 264, 270, 273, II. 133, 176, 197, III. 11, 31, 59, 60, 98, 265, 270. Academia III. 60, 61, 171, 177. Cellegium S. J. I. 192, 238, 204, II. 197, III. 98, 101. Congregatio I. 270, 271. Lubranscianum Colleg. III. 270. Sodalitas B. M. V. I. 140. Templum III. 199. Posonium III. 305, 311, 312. Possiaeensis conventus II. 89, 90. Praga (in Bohem.) I. 19, 127, 130, 151, 201, III. 37, 39, 40, 58, 190, 234, 236, 237, 310. Academia III. 271. Arx III. 233, 236, 237. Carolinum, Colleg. Husitic. III. 234. Collegium S. J. I. 42, III. 38. Monasterium Carloviense. Cano- nicorum Regular. III. 38. Monast. Carmelitarum III. 38. „ Dominicanorum III. 38. „ Franciscanorum III. 38. „ Slovanense III. 38. Templum Betlehem in Veteri * urbe Prag. III. 234. Templum Colleg. Visegradien. III. 38. Pramnikum I. 108, II. 103, 104, 109. Premyslia I. 178, III. 26, 199. Prosovicia I. 60, 61, 71, 110. Comitiola I. 71, 110. Conventus III. 95. Prussia I. 2, 26, 30, 39, 45, 80, 92, 94, 101, 115, 192, 248, 253, 255, II. 20, 48, 161, 164, 168, 170, 198, 245, 246, III. 54, 95, 97, 120. Seminaria pontificia I. 26. Prut, fluvius III. 70. Przeclawka I. 64, 70, 82. Przeclaviensia bona I. 84. Przylicum II. 251. Pultovia I. 3, 12, 209, 237, 240, 269, III. 75, 265. Pultovia Collegium S. J. I. 3, 128, 147, 237, II. 197. Congregatio Provinc. I. 168. Conventus Provinc. I. 12. Conventus Ordinum I. 250. Putivlum II. 70, 80, 85. R. Raciboriensis ducatus I. 250. Radomia I. 143, 145, 150, II. 250, Radziejów III. 36. Rakowice I. 108. Rava II. 24, 160, III. 365. Regiomontum I. 131. Revalium 1. 129, 130, 131, II. 31, 154, 156, 168. Rhemense Anglorum Colleg. I. 9. Rhodus I. 220. Riga I. 23, 24, 41, 42, 89, 131, 135, 139, 249, II. 21, 161, 279, III. 76. Arx I. 141. Collegium S. J. I. 41, 48, 97, 141, n. 197, III. 76. Templum S. Jacobi I. 24, 141. „ S. Mariae Magdalenae I. 24, 141. Rohatinum III. 156. Praepositura III. 73. Roma I. 4, 6, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 28, 39, 50, 62, 67, 68, 69, 75, 76, 79, 80, 82, 87, 90, 103, 113, 120, 123, 124, 126, 136, 139, 140, 144, 146, 147, 162, 169, 171, 173, 174, 176, 178, 183, 186, 187, 188, 191, 192, 205, 207, 210, 211, 213, 224, 225, 226, 227, 232, 233, 237, 240, 241, 242, 243, 254, 261, 263, 264, 266, 267, 270, 271, 273, II. 1, 3, 41, III. 5, 11, 31, 32, 40, 63, 75, 107, 158, 161, 162, 163, 283, 300. Academia (Sapientia) I. 183. Basilica s. Petri I. 79, 174, 187, I. 283. Collegium S. J. I. 69, 80, 87, 171, 173, 183, 225, 226, 232, 237, 267, II. 41, III. 257.

Roma Colleg. Germanicum I. 273, III. 5. Collegium Anglorum I. 9. Congregatia gener. S. J. I. 172, 173, 174, 175, 176, 242, III. 158, 161, 167, 168, 169, 170, 182. Domus Professa S. J. II. 3. „ S. Andreae I. 17. Provincia Romana S. J. I. 15. Rota Romana III. 211. Templum Anuntiatae I. 87. „ PP. Dominicanorum (Minervae) I. 187. „ S. Mariae Maioris I. 226. „ S. Mariae trans Tiberim I. 6. Rothomagum II. 94. Rovensko pagus Bohem. III. 303. Rudnik I. 148. Russia I. 92, 101, 178, 179, 192, 212, 234, II. 169, 178, 195, III. 47, 74, 76, 243, 244, 251. Ryczew III 105. Ryczowek III. 105. Rzeszovia III. 19. S. Sadecum II. 77, 78, 119, III. 67, 87, 126. Missio III. 189. Monasterium III. 126. Moniales III. 52, 118, 189, 202. Salmantica I. 39, 74, 224. Collegium S. J. ffl. 215. Salsetana insula I. 49. Samboria II. 50, 60, 69, 119. Samogitia I. 92, 225, II. 200. Sandomiria vide Sędomiria. Sanocensis terra III. 26. Sarnavia I. 89. Satmarium I. 26. Saxonia I. 118, 184. Scepusium I. 113, 250, II. 81, III. 223, 231, 304. Schwalbachenses thermae III. 179. Scotia I. 106, 198, 217, 218, III. 130, 183, 134, 140. Scytbia I. 40, 216, III. 2. Semegensis arx II. 68. Sędomiria I. 225, 268, 269, II. 33, 161, 186, 197, 211, 212, 213, III. 82, 294. Collegium S. J. I. 126, III. 148, 294. Conventus II. 63, 167, 170, 172, 177, 178, 180, 181, 184, 185, 188, 190, 191, 193, III. 82. Templum I. 269, II. 28. Severiensis ducatus II. 70, 239, 240, 241. Sicilia I. 183, 202, 241, 243. Sieciminum II. 173. Silesia I. 86, 163, 237, 250, III. 203, 249, 296, 299, 311. Simanca I. 224. Sinalea provincia Mexici I. 190. Skalense oppidum III. 179. Slawno I. 63. Slepocice pagus II. 9, 230. Słomin II. 120. Słuck I. 47, 215. Slusa II. 63. Smolenscum II. 132, III. 9, 10, 11, 12, 17, 24, 25, 27, 43, 46, 69, 120, 246. Arx III. 25. Castra III. 17, 24, 25, 29. Legio III. 120. Smolewice pagus II. 130. Spira I. 241. Środa II. 192. Conventus III. 95. Staniątki, monasterium II. 69, 71, 96, III. 49, 72, 109, 160, 305. Starodubum II. 240. Stegburgum I. 250, 251, 255, 256, 258, 259. Stępocium I. 70, 82, 121, 208. Stęp. bona I. 64, 84, II. 261. Stetinum II. 20. Stężyca I. 46. Conventus II. 63, 116, 117, 119, 122, 129, 154, 159, 167, 168, 171, 189, 201, 203, 205, 216. Stocholmium I. 50, 51, 54, 145, 171, 183, 187, 188, 191, 250, 252, 253, 258, 260. Strigonium I. 204, 205, II. 67.

Strozycense templum III. 199. Styria I. 156, III. 234. Suecia I. 4, 5, 13, 30, 50, 51, 52, 54, 81, 82, 105, 107, 109, 112, 130, 131, 159, 167, 169, 170, 171, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 191, 192, 217, 218, 222, 226, 247, 248, 249, 250, 255, 256, 258,262, 269, II. 9, 21, 24, 73, 154, 155, 168, III. 10, 40, 41, 64. legatio I. 16, 145. Surcopia I. 256, 257, 258. T. Tabor in Bohem. III. 37. Taurica Chersonesus II. 32. Tebet I. 243. Tinchorsovia III. 235, (Horsuvtyn). Tinecensis Abbatia III. 11, 209 230, 233, 253, 286, 288, 298, 302. Tirnavia II. 65, 68. Toletana Domus Professa S. J. III. 51. Tolosa I. 39. Tornella n. 87, 88. Torunium I. 169, 231, II. 164, 197, 224, 226, 228, 245, III. 68, 95, 151, 179, 196. Basilica Mariana I. 169. Collegium S. J. I. 232, II. 197, m. 63. Magistratus n. 229. Moniales S. Benedicti I. 169. Templum parochiale S. Joannis III. 196. Transalpinae provinciae I. 57, 64, 202. Transylvania I. 8, 9, 10, 13, 14, 17, 26, 28, 38, 39, 84, 85, 86, 87, 89, 92, 97, 98, 102, 122, 128, 137, 144, 191, 193, 199, 201, 202, 217, 219, 237, 238, 250, 272, II. 5, 7, 18, 43, 44, 46, 66, 67, 68, 97, 100, 227, 229, 230, 248, 249, 250, III. 26, 41, 74, 311. Seminaria Pontificia I. 26, Trevirum I. 90, 121, II. 22. Tridentum, Concilium I. 2, 7, 17, 18, 39, 67, 74, 80, 81, 238, 242, 243, II. 177, III. 181. Triguerense Collegium S. J. II. 83. Trocense templum B. V. III. 43. Trumienium in Prnssia Ducali III. 20. Tula, arx II. 256. Turany pagus III. 290. Turnovium Colleg. I. 163. Tyras fluvius III. 219, 220. u. Uglicz, oppidum II. 165. Uiasdovia III. 54 Ulissypona III. 215. Upsala I. 183, 184, 186. Usviata I. 11. Utina III. 41. w. Wagrovecum I. 237. Wasilewicze pag. II. 130. Welisium II. 278. Westmonasterium I. 101. Wiasma pag. II. 133. Więcławice pag. III 264, 314. Wielicenses salisfodinae I. 13, III. 13, 182, 208, 298. Wielkoluki I. 15. Wielizy II. 241. Wielunum I. 115, 192, III. 15, 16. Wiezoma II. 138. Wittenberga I. 147, 166, III. 214. V. Valachia I. 118, 199, 202, 205, 209, 214, 217, 219, 229, 235, 248, II. 5, 6, 7, 10, III. 70, 71, 88, 229, 251. Valach. missio III. 63. Valencia III. 18. Varadinum I. 85. Coliegium S. J. I. 85, 87, 97. Varka fluvius II. 250, 251. Varmiensis episcopatus I. 2. Templum Cathedr. III. 199.

Varna I. 219. Varsavia I. 15, 25, 28, 66, 70, 74, 103, 127, 131, 156, 158, 167, 169, 200, 203, 205, 114, 215, 216, 222, 223, 225, 226, 234, 235, 236, 240, 244, 247, 248, 268, 271, 272, II. 24, 75, 242, 247, 248, 249, III. 1, 2, 4, 8, 48, 51, 52, 54, 57, 68, 69, 85, 97, 122, 126, 142, 184, 192, 252, 287, 301, 303, 305. Collegium S. J. II. 197. Comitia generalia I. 106, 127, III. 1, 2, 3, 47, 51, 53, 59, 66, 92, 97, 120, 176, 177, 229, 244, 251, 253, 264, 284, 287, 298. Congregatio Misericordiae I. 131. Domus Professa S. J. I. 17, III. 48, 301, 302. Monasterium Augustianorum S. Martini I. 17. Schola III. 73. Templum PP. Bernardinor. I. 223. „ S. Johannis I 131. Vaticanum I. 174, 226, 264. Bibliotheca III. 242. Venda II. 13. Vendensis Episcopatus I. 23. Venetiae I. 68, 156, 217, 218, II. 107, 126, 127, 128, III. 295. Parthenum I. 264. Vielicolucum I. 11, 21. Vielisium I. 11, 21. Vienna I. 19, 86, 113, 152, 192, 202, 237, 242, III 11, 276, 285, 311. Academia III. 279. Basilica S. Augustini I. 152. Congregatio I. 3. Vigornia II. 126. Villa de Conde, oppidum I. 232. Vilna I. 3, 9, 17, 21, 23, 51, 63, 80, 89, 101, 128, 131, 134, 139, 140, 145, 148, 209, 236, 253, 254, II. 2, 17, 23, 24, 26, 28, 106, 167, 176, 197, 228, III. 3, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 19, 24, 43, 45, 46, 47, 48, 69, 99, 100, 246, 265. Vilna Academia I. 97, 101, 113, 136, 151, 271, II. 2, III. 261, 264, 294. Collegium S. J. I. 7, 39, 63, 137, 146, 209, 238, II. 2, 197, III. 3, 11, 13, 76. Congregatio II. 106, III. 47, 48, 124, 125, 148, 158, 195, 297, 299, 301, 302. Episcopatus I. 151, 236. Seminarium III. 42. Synagoga Calvinist. III. 46. Synodus Calvin. I. 135. „ dioec. III. 43. Templum S. Joannis I. 11, 55, III. 12, 13. Visensis dioec. I. 7. Vislicia I. 105, 107, III. 178, 179, 180, 184, 185, 192, 193, 195, 202, 208, 211, 212, 213, 221, 242, 244, 254, III. 82. Conventus I. 105, II. 177, 178, 185, 186, 188, 189, 193, 207, 211. Templum II. 208. Vistula I. 106, 108, 167, 248, II. 96, 214, 223. Vitepscensis ducatus II. 200. Vivariensis dioec. I. 163. Vladislaviensis Episcopatus I. 11, 158. Templum Cathedr. III. 199. Volboria I. 151. Volga fluv. II. 277. Volhinia III. 204. Volmaria II. 23, 24, 29. Vormacia I. 242, 243. Vranscum II. 251. Vratislavia I. 86.

Z. Zabiniecz II 242, 247. Zamoscium 1. 115, II. 274. Academia III. 261, 264. Zaonsis portus I. 20. Żarnovicium I. 261. Zator I. 138. Zavolocia I. 11, 21. Zazyczyeste, villa II. 133. Zborovia I. 62, 70, II. 158. Zielenice I. 263, 271, 272, II. 18, III. 105, 116. Zielenicensia bona III. 105. Zielonki I. 109. Zmodicensia bona II. 2. Zninum, oppid. I. 27. Zwierzynecense monasterium I. 121, 122. Żyvecium II. 84. 

CORRIGENDA. Zborowski Matthaeus S. J. lege Zberowski. Zborowski Stan. can. Wielun, lege Zberowski. (Reliquos errores typographicos, lector benevolus ipse corrigat). 

«