y miernie y wedle potrzeby ich tylko, iako wino do offiary przenaświetszey, bez którego ta odprawić sie nie może, także dla delikackich żołądków, które y korzenia cokolwiek potrze­bować mogą, a potężniejszym Aquavita y groch z słoniną nie zawadzi, zażywali". Wniosek prosty ten, że należy sie ograniczyć w konsumcyi zbytkowej. Taką radę daje też Skarga w VIII. kazaniu sejmowem. „O Boże móy, iakie zbytki w to sie królestwo wniosły, któremiłosierdzie wszystko wypędziły" mówi on: „Począwszy od małych aż do wielkich wszyscy mierność świętą y proste uży­wanie opuścili y onym staropolskim y żołnierskim życiem, wzgardzili. Każdy chce wino pić. Już nie tylko woda, na któreyśmy przestawali, ale y piwo młodym y zdrowym. Jedna, na dzień kwartą wina do roku sto złotych blisko utraci. Rzadki panosza bez jedwabiów, bez poszóstnych koni, bez kil­kanaście pachołków y barwy iedwabney, bez kolebek y stroynych obitych kołczych, ieździć nie chcą. Już siodła tylko wo­źnicze zostały. W wozie koń za kilka set złotych... Białe- głowy tak w ubiorach y stroi ach swoich przebrały, iż końca, utratom nie masz. Na iedwabie, złotogłowy, ogony y ferety y karety utrat nie przeliczysz. Na półmiski y liczbę niezwy­czayną potraw musi stawać, byle sie pokazać a marności czci y sławy ludzkiey, która za nic nie stoi nabywać". A zbytek taki musi się wydać tem dziwniejszym, że przecież dostatków i bogactw w kraju jest dosyć. „O namilsza matko, iaż zbytkuią dzieci twoie — mówi on znów w IL kazaniu — źle tych dostatków używaią, na grzechy, na sprosności, na utraty, na próżności". Głównie słyszymy skargi na sprowadzanie towarów zagranicznych; oczywiście, że skargi te stoją w związku z merkantylistycznym sposobem myślenia, z dążeniem by jak naj­mniej pieniędzy wychodziło z kraju. Ponieważ zaś w kraju przemysł nie był rozwinięty, exoticae merces towary zagrani­czne (w tym wypadku „rozumiane jaka zbytkowe) trzeba była sprowadzać. By więc pieniądze nie wychodziły z kraju, nale­żało tego unikać „należało wystrzegać się zbytku. Kto zbytkował, ten nietylko że sam niepotrzebnie uszczuplał swoje fun-