287

 rysie doktryny jego, tak wielostronnej, głębokiej i obfitującej w ważne szczegóły. Ani czas, ani miejsce nie są po temu. Kant nigdy nie był popularny w tym znaczeniu, co jakiś Comte, Stuart Mill lub Spencer; poza fachowe koła uczonych poglądy jego przedostawały się do szerszych warstw inteligiencji chyba w jakiejś bardzo rozcieńczonej postaci, dorywczo i bezimiennie. Tylko urok jego imienia imponował światu, tylko olbrzymia i coraz bardziej wzrastająca literatura jemu poświęcona narzuciła się uwadze wszystkich i wątpić należy, czy rychło, czy zresztą kiedykolwiek popularność nauki Kanta dorówna jego rozgłosowi. Owszem, raczej możnaby twierdzić, że wraz z rozwojem szczególnie psychologji, teorji poznania i doktryny ewolucji — zagadnienia Kanta stawały się coraz trudniejsze, wskutek wynurzania się nowych stanowisk, z których je można rozważać, interpretować i krytycznie oceniać. Takich rzeczy nie załatwia się w artykule.

 Chcielibyśmy tylko w najogólniejszych rysach skreślić kontury jego doktryny i przez to uwydatnić jej punkty styczne z zagadnieniami nauki spółczesnej wogóle i filozofji w szczególności, przyczym będziemy mieli na względzie tylko ostateczną postać jego doktryny, tę mianowicie postać, którą ona przybrała z chwilą wyjścia „Krytyki czystego rozumu" w r. 1781 i w jakiej się rozwijała w szeregu dzieł, po tej dacie następujących.

 Kant uchodzi za twórcę filozofji krytycznej albo krytycyzmu. Nie jest to wszakże krytycyzm w potocznym i nieokreślonym tego słowa znaczeniu. Krytycyzm swój przeciwstawia dogmatyzmowi i sceptycyzmowi. Przez dogmatyzm rozumie takie zachowanie się umysłu poznającego, gdy ten, ufny w swoje zasady, nie poddaje roztrząsaniu swojej włas