116

uznaję prawo względności, zarówno w psychologji, jak w teorji poznania; utrzymuję mianowicie, że „wiedza nasza o świecie jest tylko przybliżona do prawdy, prawdopodobna, względna", że jest ona póty tylko i o tyle prawdopodobna, dopóki i o ile się sprawdza, a to dlatego, że w danym przypadku nie posiadamy dostatecznych rękojmi, iż wszelkie możliwe doświadczenia wyczerpane zostały. Jestem tedy empirykiem względnym i do tego empirykiem z konieczności, żadnych bowiem innych źródeł poznania świata, oprócz doświadczenia, nie znam dotąd. Wolałbym jużci bezwzględną prawdę z natchnienia, prawdę osiąganą bez mozolnych doświadczeń, sprawozdań i badań, ale jej dotąd nie posiadłem i nie znam nikogo, ktoby ją posiadł. Powtóre, utrzymuję, że taksamo analiza zjawisk, jak i synteza ich naukowa, teoretyczna, opierają się na empirji czyli na doświadczeniu metodycznym. W tym sensie też powiadam : „Budować system wiedzy naukowej, to znaczy budować system spółbytności i następstw, taki system, u którego podstawy byłyby spółbytności i następstwa najprostsze i stałe, u szczytu zaś najbardziej złożone i niestałe. Przejścia od jednego systemu tego szczebla do drugiego są nie rozumowe, lecz doświadczalne. Taksamo nie można wyrozumować a priori, dlaczego zawsze spółistnieją ze sobą cechy chloru lub sodu, jak niepodobna wyrozumować z połączenia odpowiednich składników cech soli lub ziemi. Każdy nowy szczebel dodaje coś nowego do systemu wiedzy, jakąś spółbytność lub następstwo, których nie rozumiemy inaczej, jak tylko przez odwołanie się do spółbytności i następstw prostszych, o ile te istnieją i wykryć się dadzą". Dalej zaś mówię: „Jest to empiryzm, który przyznaje, że żadnego zjawiska, a zatym i duchowego, wyrozumować nie jest w stanie; jest to metoda, która wiąże przyczyny i skutki nie metafizycznie, lecz na tej jedynie podstawie, że w granicach doświadczenia następują one stale po sobie, — która nie zna substancji, lecz tylko spółbytności nierozdzielne. W tym znaczeniu psychologja spółczesna mogłaby być słusznie nazwana empiryczną albo doświadczalną".