VIII.

 Moglibyśmy na tym zawiesić swoje wywody o celowości, bo, skoro teleologja zasadniczo nie może być ze stanowiska naukowego usprawiedliwiona, więc tym samym wszelkie konsekwencje tej doktryny i wszelkie na niej oparte konstrukcje przyrodniczo-filozoficzne upaść muszą. Ponieważ jednak niektórzy pisarze z naciskiem głoszą, że oto budują system cały wszechświata według planu celowości i zgodnie z wynikami nauki, więc pozwolimy sobie jeszcze rzucić okiem na styl tej budowy w najogólniejszych zarysach.

 Nieraz już przedstawiano całość przyrody ze stanowiska celowości; wbrew twierdzeniu ks. M o r a w s k i e g o, który bierze na siebie rolę pjoniera w tym względzie1), teleologiczne obrazy przyrody, jako efektowne i stosunkowo bardzo łatwe, często kusiły pióra. Szczególnie w bieżącym stuleciu, wobec rozwoju teorji krążenia materji i sił w świecie organicznym, chwycono się z jednej strony—popularyzowania tej teorji, z drugiej zaś strony — uzupełniania i pogłębiania systemu teleologicznego wraz z całą jego hierarchją kosztem tej właśnie teorji. Świat mineralny stworzony został dla roślinnego; rośliny dla zwierzęcego; wszystkie trzy razem

1) Cel. w nat., 24.