ROZDZIAŁ XXXV. 245 xxxv. Dlaczego naród nie posiada niektórych ważnych cech organizmu lub komórki. Chciałaby myśl autora jednem tchnieniem przniknąć w czytelnika i dać mu się poznać w swej prostocie, ale to pragnienie nieziszczalne. Czytelnikby ją odtrącił. Gdy chodzi o słuchacza, który ma własne poglądy, mogę go przekonywać, mogę z nim rozmawiać, uchylać jego zarzuty i wątpliwości. Będzie to droga długa, ale o ileż musi być dłuższa, gdy trzeba przemawiać do czytelnika, przewidywać i uchylać takie nawet zarzuty, których możliwości tylko się domyślamy, przyjęcie bowiem naszego poglądu dopiero wówczas nastąpi, gdy wyrugujemy pojęcia sprzeczne z naszą ideą. Cóż dziwnego, ze aby wprowadzić do nauki myśl, która da się zawrzeć w stu słowach, trzeba napisać książkę? Dziś nikt się nie obrusza, gdy powiadamy, że ziemia obraca się dokoła słońca, ale był czas, że gdyby to ktoś powiedział, wzruszonoby ramionami, mówiąc krótko: nieprwda. Ten, kto przyszedł do tej idei na mocy rozważań osobistych, musiał ją udowodnić, musiał napisać dzieło, które chociai było prostym wykładem twierdzenia, pośrednio było kampanią przeciw odmiennym poglądom. Myśl ludzka, jak każda forma posiada wielką trwałość i ustępuje dopiero pod naporem dostatecznie mocnych sił deformujących. Rozwój nauki jest walką