ROZDZIAŁ XIX, XIX. Powrót na stanowisko realizmu. Życie języka i życie idei są formą i treścią życia społeczeństwa. Dotychczas traktowaliśmy myślenie ludzkie jako stroną subjektywną zjawiska fizycznego, realnego. Zadośćuczyniliśmy tem potrzebie filozoficznego myślenia. Teraz nie popełnimy wykroczenia przeciw ścisłości naukowej, gdy porzucimy ten trudny, bo sprzeczny z naszemi przyzwyczajeniami sposób patrzenia i odniesiemy się do tego zjawiska jako do przedmiotu czy procesu najzupełniej realnego. Prawo do tej zamiany polega na pewności, ze podmiotowi odpowiada w przyrodzie realny lubo niepoznawalny przedmiot. Wracamy więc na stanowisko realizmu krytycznego, najdogodniejsze dla badacza stosunków realnych. Na całym obszarze nauk przyrodniczych nie postępujemy inaczej, gdyż, chcąc być bezustannie ścisłymi teoryopoznawczo, gubilibyśmy się w zawiłości bez rzeczywistej po temu potrzeby. Zarówno wymoczek, jak trawka są dla nas przedmiotami realnemi, choć przecież w teoryi poznania muszą być uważane tylko za zjawiska rzeczy niepoznawalnej. Co więcej. Gdy zarówno wymoczek, jak trawka są naprawdę tylko osobnemi systemami niezmiernie skomplikowanych ruchów, czyli procesem, gdy są oso­bnemi sprawami, toczącemi się w przyrodzie — a prze-