ROZDZIAŁ XVII. 117 XVII. Streszczenie wyników dotychczasowych i wytyczne nadal. Czas obejrzeć się poza siebie, aby spostrzedz co zostało najpilniejszego do osiągnięcia. W Prolegomenach doszliśmy do wniosku, że cywilizacya jest realną istnością w przyrodzie, ie jest najobszerniejszym na ziemi naturalnym układem żywym, czyli biomechanizmem. Wynik tylko pozornie podobny do wyników szkoły, zwanej w socyologii biologiczną, albowiem gdy analogia społeczeństwa do organizmu służyła najczęściej z góry za zasadę, za podstawę, na której dopiero opierano rozumowania i wnioski, nas inna zasada doprowadziła do uznania podobieństwa między procesem społecznym, a organicznym. Szkoła biologiczna przeczuwała tę analogię, ale jej nie dowiodła, nie rozpoznała i nie wyzyskała, — budowała na podstawie użytecznej tylko dydaktycznie i heurystycznie. My, odsuwając wszelką myśl o analogii, zostaliśmy doprowadzeni do uznania jej dopiero siłą faktów. Ta różnica nadaje naszym wynikom, odmiennym zresztą i na innym punkcie od koncepcyi dawnych, nową doniosłość teoretyczną. Ponieważ jednak wynik był oparty na pewnej co prawda, ale wązkiej podstawie, postanowiliśmy sprawdzić go na nowej zupełnie drodze. W Prolegomenach oparliśmy się głównie na spostrzeieniu, ze znane formy żyjące (komórka, organizm)