ALFRED LOISY I ZAGADNIENIA MODERNIZMU KATOLICKIEGO.

Ludzie, którzy spodziewali się, że psychologia religii wywołać może niezmiernie głębokie zmiany w najogólniejszych i najważniejszych warunkach i podstawach naszego życia myślowego, nie mają prawa się uskarżać, że nadzieje ich zostały zawiedzione. Sądzę, że mogliby oni raczej ubolewać, że zmiany sięgają zbyt głęboko. Badania nad życiem religijnem doprowadziły do całkiem nowych zapatrywań na naturę całego naszego duchowego życia, ale właśnie dlatego zmiana dotyczy nie tylko religii, ale i nauki, nie tylko wiary, ale i rozumu. Racyonalizm zapoczątkował metodologiczne i systematyczne badania nad życiem religijnem, „objawieniem", „nawróceniem", „mistycyzmem", ale jednym z najbardziej niewątpliwych wyników tych badań jest przezwyciężenie racyonalizmu. Zaczęliśmy tak dalece pojmować objawienie, wiarę, jako fakt życia duszy naszej, że z kolei stało się dla nas zagadnieniem, w jaki sposób dusza ta obywa się bez tych rzeczy, organów, form swej twórczości. Religia stała się zjawiskiem ludz-kiem, przestała być czemś nadprzyrodzonem w dotych-czasowem, w części zresztą fikcyjnem, stworzonem przez ograniczoność racyonalistycznej polemiki antireligijnej znaczeniu, ale natomiast racyonalizm przestał być