ROZDZIAŁ DRUGI.

Rewolucya 1794-go roku

 Wybuch powstania był do przewidzenia. — Urok rewolucyi francuskiej.— Spisek. — Dla czego w dniu 24 marca nie ogłoszono zniesienia poddaństwa włościan?— Akt powstania.— Dwa stronnictwa rewolucyjne.— Warunki dla powodzenia sprawy powstania bardzo przyjazne. — Słabość militarna najazdu.—Czy można było rachować na włościan?— Liczebna siła powstańców.— Szkodliwe działanie dyplomacyi.—Powstrzymywanie akcyi prawdziwie rewolucyjnej.—Mieszczanie. — Waleczność chłopów.—Żydzi.—Szlachta.—Uniwersał Połaniecki—Oddziaływanie rewolucyi polsko-litewskiej na ludy w sąsiednich państwach.—Postrach na zdrajców.—Stronnictwo dworskie i stronnictwo Hugonistów.—Kołłontaj.—Jakób Jasiński.—Zwycięstwo umiarkowanych. — Smutny koniec rewolucyi. — Podobna możliwość i we Francyi, gdyby żymndyści byli zwyciężyli. —Wielkie znaczenie rewolucyi 1794 roku w historyi ruchu demokratycznego.

 Zanadto oburzające było i upokarzające postępowanie rządów najezdniczych: rosyjskiego i pruskiego, na sejmie Grodzieńskim w 1793 roku, a później za wiele wiarołomności i gwałtów, zanadto sromotną niewolę rozciągnęli nad uszczu-plonem państwem Targowiczanie, ażeby to wszystko nie wywołało było strasznego gniewu, uczucia zemsty i niepowścią-gnionej żądzy odwetu. Wybuch powstania zbrojnego już li tylko z tych powodów był do przewidzenia. A obok tego rewolucya francuska, rozlewająca się coraz gwałtowniejszemi falami po całej Europie, obudziła nowe nadzieje i podniecała silnie wyobraźnię. Chęć wyrzucenia najazdu stawała się jeszcze silniejszą, jeszcze gorętszą, albowiem była pierwszym warunkiem do ziszczenia tych wielkich zasad: wolności, równości i braterstwa, które entuzyazmowały młodszą, ruchliwszą część społeczeństwa szlacheckiego i znaczną część mieszczaństwa, a nawet przenikały w głębie włościaństwa.

21