ROZDZIAŁ PIERWSZY.

Początki nowożytnego ruchu demokratycznego w Polsce.

 Hypoteza powstawania państw w drodze podboju. — Pojmowanie demo-kraeyi w świecie starożytnym i w nowych czasach. — Stan trzeci w państwach zachodnich. — Postęp w rozwoju myśli demokratycznej. — Dwie klasy społeczne w Polsce. — Przewaga rycerstwa. — Przyczyny upadku miast i pognębienia włościan. — Przyczyny polityczne łączą się z eko-nomicznemi. — Panowanie możnowładztwa i jezuitów. — Upadek Rzeczypospolitej. — Poczucie potrzeby reform. — Program polityczny Czartoryskich. — Walka z możnowładztwem. — Przewaga polityczna i ekonomiczna szlachty folwarcznej — Czy zniesienie poddaństwa możliwem było?— Jak przedstawia tę rzecz nasza ówczesna publistyka? — Gmin szlachecki. — Położenie włościan. Rozwój przekonań demokratycznych.— Stanisław Staszic. — Ks. Hugo Kołłontaj. — Ks. Franciszek Jezierski. — Wpływ rewolucyi francuskiej. — Ważne znaczenie Sejmu Czteroletniego w rozwoju życia narodowego. — Odmienne warunki we Francyi i w Polsce, wewnętrzne i zewnętrzne. 

Dla zrozumienia ruchu demokratycznego w każdym narodzie nie wystarcza ogólna teoretyczna znajomość, czem jest, czyli raczej, czem być powinna demokracya, ale i konieczną jest rzeczą stanąć na gruncie historycznym i zbadać, pod wpływem jakich warunków ten ruch demokratyczny powstał i kształtował się.

 W dziejach wszystkich narodów widzimy, że ustrój ro-dowo-gminny poprzedzał porządek państwowy, którego główną cechą było i jest dotąd jeszcze — można powiedzieć — to, że jedna część ludności, znacznie mniejsza, panuje nad całą pozostałą. Z tego powodu hypoteza, że państwa powstawały w drodze podboju, ma wszelkie za sobą prawdopodobieństwo. Przyjmując tę hypoteza, możemy wytłómaczyć sobie wiele

Hist. Demokr. polskiej 1.