12 FILOZOFJA W POLSCE.

łowania dwóch zasadniczych w etyce stanowisk, t. j. utylitaryzmu i intuicjonizmu, których-to stanowisk uzasadnianie odgrywało najważniejszą rolę w badaniach etycznych XVII i XVIII w. 1).

 Do tekstu Arystotelesa załącza komentarz („przydatki i przestrogi"), w którym podaje zastosowania do obyczajów i urządzeń polskich. W .„Ekonomice" (Kraków 1618) poucza: „Gospodarz jako się obchodzić ma z żoną, z dziećmi, z czeladzią, z majętnością". W „Polityce" rozprawia o rządzie, własności, wolności, sejmie, wojsku, wojnie, skarbie, przymierzu, wychowaniu. Jest zwolennikiem umiarkowanej monarchji, broni praw Kościoła. Na nagrobku napisano mu słusznie: „Regno, urbi, omnibus, scripto, exemplo, prae-cepto, prodesse studui".

 3. Humanizm, wypędzony z krakowskiego uniwersytetu, uzyskał szeroki i głęboko sięgający wpływ na politykę i wogóle na zbiorowy charakter narodu polskiego. Wpływ ten oddziałał tak na ustrój Rzeczypospolitej, jak i na literaturę i na życie polsko-szlacheckiego społeczeństwa. Oto niektóre filozoficzne pomysły, powstałe pod wpływem humanizmu, a dotyczące tak zagadnień polityki, jakoteż celów i zadań życia ludzkiego wogóle:

 W dziedzinie filozofji państwa objawił się w Polsce wpływ humanizmu bardzo wcześnie. Największy i najgenialniejszy humanista-polityk, Mikołaj Macchiavelli, liczył zaledwie lat ośm, gdy w Polsce wystąpił Jan Ostroróg (1438—1501) ze swojem „Monumen-tum pro reipublicae ordinatione", napisanem około roku 1477. Pomysły humanistyczne, dotyczące rządu i państwa, zarysowują się tutaj niezrównanie jasno i świetnie. Obejmują one zarówno sprawy społeczne, jak i urządzenie całej maszyny rządowej. Dobrze zagospodarowany skarb i wojsko karne, oparte na zasadach powszechnej służby, oto podstawy siły państwowej. Ideałem Ostroroga jest narodowa monarchja, od władz kościelnych zupełnie niezależna, ale duchem chrześcijańskim pomimo tego natchniona. Jak się z tego okazuje, ideały Ostroroga odbiegają daleko od ideałów średniowiecznych. Jako środek zaś do ich urzeczywistnienia, wskazuje on dobre prawodawstwo. Przez odpowiednie ustawodawcze reformy można, w jego przekonaniu, dojść do dobrze urządzonego państwa.

 Najstarsze w Europie pomysły, pochodzące jeszcze z końca XV i z początków XVI wieku, a dotyczące reform państwowych

1) Por. Dr. Wiktor Wąsik: „Sebastjan Petrycy z Pilzna i jego epoka", Warszawa 1923 i „Studja nad scholjami do etyki Nikomachejskiej", Warszawa 1924.