81

 Przedwczesny zgon arcybiskupa Leszczyńskiego w grubej pogrążył żałobie nietylko króla Kazimierza, który w nim stracił najwierniejszego senatora, przyjaciela i doradzcę, ale kraj cały opłakujący w nim stratę pełnego poświęcenia i patryotyzmu obywatela. Nie mniejszą boleścią przejęta była kapituła metropolitalna, która mu w aktach swoich na wieczną pamiątkę najchlubniejsze zapisała wspomnienie.1) Spółcześni mu Bużeński 2) i Potocki Paweł, kasztelan kamieniecki wielkie mu pod każdym względem oddają pochwały. „Mąż otwartości i szczerości niepospolitej," pisze ostatni, „roztropności i dowcipu rzadkiego i obrotu w rzeczach publicznych wielkiego, cnoty nieposzlakowanej w żadnym razie. Na urzędzie kanclerskim dochował wspaniałości umysłu wziętego z przodków swoich, gdy nawet nad pożytki godziwe był wyższym."3) W dziesięć lat po jego zgonie wielki jego wielbiciel, a niegdyś podskarbi, Władysław Markowski, kanonik gnieźnieński, widząc z żalem, że familia zaniedbała uczcić pamięci nieboszczyka w kościele gnieźnieńskim wieczystym anniwersarzem, zapisał temuż kościołowi 100 złt. na doroczne nabożeństwo za duszę jego i swoję. 4)

 Lubo prymas Leszczyński na wzniosłem stanowisku swojem nie pozostawił pod względem kościelnym żadnych znaczniejszych pamiątek, to przecież słusznie go zaliczyć można do rzędu najzacniejszych książąt Kościoła polskiego, a to ze względu na jego nieskażony charakter, dobór cnót i najlepszych intencyi, których spełnienie smutne położenie kraju udaremniało. Pokazał on w czasach spokojniejszych mimo bezustanne zajęcia publiczne na opactwach i biskupstwach, które mu opatrzność w zarząd powierzyła, że gorliwość o chwałę Bożą, ozdobę

 1) Acta decr. Capit. Gnesn. XII, 255b. 256: „Non siue ingenti animorum nostrorum dolore accepimus Illrmum Principem ac Rndmum Dnum D. Andream Comitem de Leszn , Dei et Apostolicae Sedis gratia Archiepiscopum Onesnensem, Legatum Natum, Regni Poloniae Primatem Primumque Principem, viam universae carnis ingressum, Nos totamque suam Archidioecesim in summa orbitate reliquisse. Quis enim non doleat videndo afflictissimum Patriae statum ac depressas Ecclesiarum immunitates, quorum utrumque Illrma sua Celsitudo omni possibili ratione, indefessa vigilantia, ac in consiliis magna felicitate utcunque sustinebat. Quis temperet a lachrymis dum aeerbum fatum mortalitatis spolium detraxisse intuetur tanto Heroi, qui in primaria huins Regni domo natus, per omnes in Republica honorum gradus ad supremum Archiepiscopatus Gnesnensis fastigium postquam aseendisset, tanta solicitudine ac paterno erga omnes affectu eundem administravit, tanto studio ac zelo ab occurrentibus interdum malis protexit, ut his turbulentissimis temporibus sedandis ac inter scopulos tam periculosos naufragantem Rempublicam et Ecclesiam pristinae quieti reddendam coelitus terris donatus videretur. Cuius luctuoso obitu quanquam toti Reipublicae atrox vulnus sit inflictnm, Nostram tamen Ecclesiam Metropolitanam Gnesnensem suae Illrmae Celsitudinis occasus eo loco reliquit, quo solet esse corpus suo orbatum capite... etc." — 2) Zywoty Arcyb. Qniezn. t. IV, 101 —117. — 3) Saeculum bellatorum et togatorum vel centuria elegior. clarissimor. virorum Polonor. et Lithuanor. f. 323: Candore vir singulari, sedata prudentia, ingenua atque digna libero homine, sentiendi dicendique perspicatia, innoxia popularitate. Honorem Cancellarii haud venali flde exercuit et congestum munere publico privatarum opum aerarium paterno avitoque exemplo a Leszczyniana magnanimitate prout esse ostendit." — Cfr. Niesiecki 1. c. t. III, 88. — Letowski, Katalog t. III, 242. — 4) Acta decr. Capit. Gnesn. XIII, 13.

Tom IV.      11