434

 śniejąc pomiędzy wszystkimi rzadką dobrocią serca, wspaniałomyślnością umysłu i prawdziwie pańską zacnością, ku tem większej chlubie rodziny, która od protoplasty swego, Sulisława Piławity, kasztelana sandomirskiego1) aż dotąd utrzymawszy się w sile żywotnej i płodności cnót wzniosłych od pokolenia do pokolenia w spuściznie przechodzących, w dziejach Kościoła i narodu polskiego świetne zajmuje stanowisko. Ojciec jego, Paweł Potocki, herbu Piława, wojewoda bracławski, później kasztelan kamienicki podczas wojen kozackich dostał się roku 1655 w niewolą moskiewską i przez lat trzynaście trzymany był jeńcem w Moskwie. 2) Tam pozyskał sobie wielkie względy u cara Aleksego Michajłowicza, przyjaźń i szacunek bojarów, składających radę państwa i powagę w wyższych sferach moskiewskich tak dalece, że kiedy mu umarła żona z domu Jarmolińska, którą wraz z synem jedynakiem pozostawił był w Polsce, car sam wyswatał mu Eleonorę Sołtyków, córkę możnego bojara, rowieśnika i ulubieńca swego, Piotra Michajlowicza Sołtykowa, bliską krewną panującego domu Romanowów.8) Z tej drugiej żony Pawła Potockiego, schizmatyczki, urodzili się w Moskwie: Aleksander, Teodor i Stefan;4) względem innych nie ma pewności,

 1) Niesiecki, Korona Polska t. III, 596. 682. — 2) Paweł Potocki, ojciec Teodora był synem Stefana, wojewody bracławskiego, i Maryi Mohilanki, córki Jeremiego, hospodara multańskiego. Mąż rozległej nauki, której nabył w kraju i za granicą, pozostawił kilka dzieł, które mu w świecie uczonym głośne zjednały imię, jako to: Exercitiones oratoriae lucubratae in secessu Patavino. Venetiis 1642, przypisane bratu stryjecznemu Stanisławowi Rewerze Potockiemu, wojewodzie podolskiemu; Histo-ricae et civiles ex libris tribus Livii concinnatae. Cracoviae 1646; Saeculum bellatorum et togatorum, seu centuria clarissimorum virorum Polonorum et Lithuanorum. Cracoviae 1702; Moscovia sive brevis narratio de moribus magnae Russorum monarehiae. Dan-tisii 1670, gdzie opisuje zarazem swoję trzynastoletnią niewolę. Wszystkie te dzieła wydał razem Józef Andrzej Załuski pod tyt. Opera omnia Pauli comitis in Aureo Potok Pilavitae Potocki. Varsaviae 1747 fol., dodawszy przypisy objaśniające genealogią Potockich. Wróciwszy w roku 1668 z niewoli do kraju z liczną rodziną, posłował od krola do Stolicy apostolskiej, odznaczywszy się przytem wielką roztropnością, biegłością w przeprowadzeniu do skutku powierzonych sobie zleceń i ludzkością swoją. Umarł w sześć lat po powrocie z Moskwy roku 1674. (Niesiecki 1. c. III, 703. Malinowski 1. c. V, 31. 32. Rogalski Leon, Hist. Liter. Pol. II, 87. — 3) Eleonora była synowicą małżonki cara Iwana Aleksiejewicza; zmarła zaś w roku 1740 Anna, caryca rosyjska, była córką Sołtykównej bratanki naszej Eleonory (Niesiecki 1. c. III, 703. *) Najstarszym bratem Teodora z Sołtykównej był Aleksander, najprzód podkomorzy kaliski r. 1696, potem kasztelan kamieniecki, a nareszcie wojewoda smoleński i starosta szczerzecki, mąż niepospolitego rozsądku i wielkiej powagi; drugim był nieznany, zmarły w dziecinnym wieku; trzecim nasz Teodor, czwartym Stefan, marszałek nadworny koronny, piątym Michał, podstoli litewski, szóstym Dominik, półkownik królewski, zmarły w młodym wieku; siódmym Jakób, starosta cyechryński, ósmym Piotr wojewoda czernichowski. Z dwóch sióstr starsza Elżbieta była za Wiktorynem Sobieskim, chorążym halickim, młodsza Anna wprzód za Rzewuskim, podskarbim koronnym, później za Kunickim, podczaszym chełmskim. Syn z pierwszego małżeństwa Pawła z Jarmolińską, Stanisław, był najprzód kasztelanem kamińskim, a potem kijowskim. Teodor przeżył wszystkich braci swoich, jak sam w testamencie swoim powiada: „Mam successores naturales; z ośmiu nas braci rodzonych, z których jedni adulta aetate, drudzy praeprospero fato z tego świata ześli etiam sine prole itd. (Acta decr. Capit,