432

Józefa arcyksiężniczka austryacka, lecz daremnie. Drugim kandydatem w opinii publicznej był Brzostowski, biskup wileński, najstarszy z biskupów polskich, który od lat piętnastu miał od króla uroczyste przyrzeczenie prymasostwa w czasie słynnego zjazdu jego z carem Piotrem W. w Tykocinie i Grodnie. Król zamianowawszy wtedy Szembeka arcybiskupem, odezwał się głośno w obecności Karóla Radziwiłła, kanclerza w. litewskiego, że tylko obowiązki wdzięczności spełnił względem Szembeków, inaczej byłby dał pierwszeństwo Brzostowskiemu. Sędziwy biskup przypomniał się teraz królowi przez Macieja Ancutę, koadjutora swego, lecz bezskutecznie. Według spółczesnych podań August II najwięcej skłaniał się ku Ludwikowi Załuskiemu, biskupowi płockiemu, i podobno go już mianował arcybiskupem, jak chce mieć Janocki,1) lecz ten zacny biskup przeniósł się do wieczności dnia 24 grudnia r. 1721 i pokrzyżował królowi plany2). Według podania Naramowskiego 3) miał król August na oku zarówno z Załuskim Piotra Tarłę, biskupa poznańskiego wypróbowanego w wierności ku sobie prałata,| lecz gdy i ten dnia 19 listopada roku 1722 umarł, zwrócił dopiero uwagę swą na Teodora Potockiego, biskupa warmińskiego, który zaraz po śmierci Szembeka listownie zgłosił się o arcybiskupstwo, a potem ostrożnie milczał, lecz gdy król z Saksonii powrócił do Warszawy, podążył tam, aby się osobą swą przypomnieć panu. Ten, nie chcąc sobie zrazić potężnej Potockich rodziny, a przytem mając na względzie niemałe w kościele i rzeczypospolitej biskupa warmińskiego zasługi, oraz wzięcie powszechne w narodzie, udzielił mu dnia 6 grudnia roku 1722 nominacyą na arcybiskupstwo gnieźnieńskie4). Dnia 8 stycznia roku 1723 stanął w Gnieźnie na kapitule zgromadzonej w celu wyboru nowego arcypasterza komisarz królewski Aleksander Kołudzki, kanonik gnieźnieński, wiceprezydent trybunału koronnego, który przedłożywszy listy

 1) Lexikon der itzlebenden gelehrten Polen. — 2) Bartoszewicz, Wizerunki

 Arcybiskupow Oniezn. (Potocki str. 11. 12) — 3) Facies rerum Sarmaticar. II, 344.

 4) Archiv. Capit. Gnesn., Liber installat. D. 73b.: „Augustus Secundus Dei gratia

 Rex Poloniae Magnus Dux Lithnaniae... etc. Rrndi Venerabiles, sincere et fideliter Nohis Dilecti. Plurimum sane indoluimus fatis praematuris Reverendissimi olim in

 Christo Patris Domini Stanislai Szemhek, Archiepiscopi Gnesnensis, Legati Nati Regni Nostri Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae Primatis Primique Principis ac Ahhatis Tinecensis, quibus non Reipublicae solummodo, sed Cathedrae quoque Vestrae abrupta

 praestant emolumenta. De resarciendo hocce mortalitatis necessitudine causato damno

 postquam maturam deliberationem perfecimus, parem tanto mnneri ac pro loco opportunum ipsisque Sinceritatibus ac Fidelitatibus Vestris charum Succesorem destinavimus

 atque suae Sanctitati Domino Nostro Papae pro iure nostro nominavimus, videlicet

 Rndum in Christo Patrem Theodorum Potocki, Episcopum Varmiensem et Samhiensem

 S. R. Imperii Principem quem Ecclesiae Dei ac Patriae usihus proficuum nec non Ar

chidioecesi Gnesnensi emolumentum fore confidimus, uti qui avitis maiorum suorum ce

ris, propria virtutem ac meritorum appressit insignia. Quapropter Sinceritates et Fide

litates Vestras compellendas esse duximus, quatenus servata antiqua praxi ad hanc

 nominationem Nostram studia sua accomodent inque dictum Rndnum Potocki et non

 alium suffragia sua electiva conferant... etc. Dahantur Varsaviae die VI mensis De

cemhris Anno Dni MDDCCXXH Regni vero Nostri XXVI Anno August. Rex.