EDITIO COLLEGII IURIDICI ACADEMIAE LITTERARUM POLONICAE. COLLECTANEA EX ARCHIVO COLLEGII IURIDICI TOMUS VI. CRACOVIAE. SUMPTIBUS ACADEMIAE LITTERARUM POLONICAE. 1897—1926. WYDAWNICTWA KOMISJI PRAWNICZEJ POLSKIEJ AKADEMJI UMIEJETNOŚCI ARCHIWUM KOMISJI PRAWNICZEJ TOM VI. W KRAKOWIE NAKŁADEM POLSKIEJ AKADEMJI UMIEJĘTNOŚCI. SKŁADY GŁÓWNE: GEBETHNER I WOLFF WARSZAWA— KRAKÓWLUBLIN —ŁODŹ —PARYŻ —POZNAŃ—WILNO—ZAKOPANE 1897—1926. Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem J. Filipowskiego. TREŚĆ. Str. 1. Bolesław Ulanowski: Acta Ecclesiae Collegiatae Varsoviensis 1—90 2. Stanisław Kutrzeba: De occlusione viae in Slesiam (z tek śp. Bolesława Ulanowsktego) 91—98 3. Bolesław Ulanowski: Jana Sierakowskiego Układ systematyczny prawa polskiego z r. 1554 99- 234 4. Bolesław Ulanowski: Projekt unji polskolitewskiej z r. 1446 235—239 ACTA ECCLESIAE C0LLEGIATAE VARS0VIENSIS edidit B. Ulanowski. Nietylko akta kapitulne zawierają mnóstwo wiadomości cieka­wych tak dla historyka, jak i dla prawnika; akta kolegiat, chociaż mniej doniosłe i w treść znacznie uboższe, zasługują przecież także na pilne uwzględnienie. Kolegiaty posiadające nierównie mniejszy majątek od kapituł i w hierarchii kościelnej o wiele niżej posta­wione, nie mogą sobie, co prawda, rościć pretensyi do stanowiska wybitnego w państwie. Nie słychać też o ich reprezentantach na zjazdach i sejmach, nie słychać o rokowaniach między niemi a pa­nującym, o współudziale ich w życiu politycznem. Ale to mają ko­legiaty z kapitułami wspólnego, że są także osobami prawniczemi, które administrują samodzielnie dość zawsze znacznym majątkiem gruntowym, że należą do rzędu wielkich właścicieli ziemskich, i że w tym kierunku działalność ich, podobnie jak przy kapitułach, inte­resuje nas równorzędnie z innymi faktami, illustrującymi historyę ekonomiczną kraju. Prebendy kolegiackie, chociaż mniejsze od kapitulnych, posia dały jednak dostateczną siłę atrakcyi bądź dla tych, którzy w ka­pitułach na razie pomieszczenia nie znaleźli, bądź dla takich, którym dochody z prelatur i kanonij katedralnych nie wystarczały, i którzy, dzięki swoim wpływom, obchodzili zakazy kumulacyi beneficyów i nie gardzili skromniejszem nawet beneficyum w Łęczycy, Łowiczu, Sandomierzu lub w Warszawie. Z tego powodu w księgach kolegiackich znaleść można wiele cennych dat biograficznych, które Archiwum Komisyi prawniczej. T VI X ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVlENSIS. [2] w przeważnej części odnoszą się do początku karyery rozmaitych osobistości, zajmujących później znakomite stanowiska w hierarchii duchownej. Dotychczas jedne tylko księgi kapitulne były przedmiotem naukowych poszukiwań i publikacyj, wypada więc obecnie sięgnąć z kolei rzeczy do ksiąg kolegiackich, które z reguły są trudniej dostępne od pierwszych. Archiwa kapitulne po większej części za­chowane są dobrze, i kanonicy katedralni pilnie nad tem czuwali, ażeby protokóły ich posiedzeń nie zaginęły. Zasób ksiąg i dokumentów kolegiackich jest znacznie mniejszy, a często przeważna część ma­teryału archiwalnego, w kolegiatach niegdyś się znajdującego, już z tego powodu rozproszonym został lub całkiem zaginął, że w now­szych czasach, kiedy kapituły doznawały tylko uszczerbku tak pod względem majątkowym, jak ilości prebend i prelatur, to kolegiaty całkowicie bywały znoszone, a wskutek tego interes dla ich aktów, z przeszłości pochodzących, zupełnie ustawał. Szczęśliwym trafem kolegiata warszawska, która w b. stuleciu zamienioną została na kapitułę metropolitalną, posiada do dnia dzi­siejszego znaczną ilość ciekawych i dobrze zachowanych zabytków. Wprawdzie najdawniejsza księga protokółów kolegiackich od dawna już zaginęła, ale i ta, najbliższa z rzędu, która jeszcze teraz istnieje, zasługuje na pilną uwagę. Materyał archiwalny kolegiaty warszaw­skiej składa się z oryginalnych dokumentów, dwóch kopiarzy, z któ­rych pierwszy z w. XVI, drugi z w. XVII, i z protokółów posie­dzeń kolegiackich. Przeglądając ten materyał, uznaliśmy w nim za najbardziej interesującą tę część, która się odnosi do gospodarki ekonomicznej. Kolegiata posiadała duże lasy w powiatach czerskim i łomżyńskim, w których uprawiane było przedewszystkiem gospodarstwo bartne. Rewizye tych majątków leśnych dostarczają nam wiadomości bar­dzo cennych, za któremi byśmy napróżno gdzieindziej szukali. Przy­tem archidyakonat warszawski, należący do dyecezyi poznańskiej a ulegający władzy świeckiej książąt mazowieckich aż do chwili ostatecznego przyłączenia Mazowsza do Polski, jest i z innych wzglę­dów terenem bardzo ciekawym. Kolegiata warszawska, zajmująca w tym archidyakonacie miejsce naczelne, dostarcza nam oczywiście najważniejszych danych do skreślenia historyi stosunków w tym [3] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVlENSIS 3 najbardziej na wschód wysuniętym krańcu najdawniejszej polskiej dyecezyi. Monografii poświęconej kościołowi św. Jana w Warszawie do­tąd nie posiadamy. Anonimowa Wiadomość historyczna etc.«, ogło­szona w r. 1841, daje tylko w tłumaczeniu polskiem dokument Wojciecha Jastrzębca z r. 1406, a prócz tego bardzo tylko skąpą ilość szczegółów, wartość pewną mających. Obszerny i bardzo su­mienny artykuł o Warszawie p. Br. Chlebowskiego, ogłoszony w XIII tomie Słownika geograficznego, stosunków kościelnych do­tyka tylko pobieżnie. O książkach szerszego zakroju, jak np. ks. Bulińskiego, zbytecznem nawet w tym wypadku wspominać. Pragnąc opracowywać stopniowo zabytki historyczne, przeka­zane nam w dawnych archiwach kościelnych, zwróciliśmy także uwagę na kolegiatę warszawską, i z najdawniejszej księgi protokó­łów kolegiackich, jaka się zachowała, sporządziliśmy pewną ilość odpisów. Chcąc jednak pracę ułatwić tym, którymby na sercu le­żało napisanie chociażby krótkiej historyi kościoła archikatedralnego warszawskiego, uważaliśmy za stosowne zestawić, na podstawie je­dynie przystępnych nam kopiarzów, dokumenta tego kościoła w krótkiem streszczeniu. Takie regesta dają wierny obraz dziejów kole­giaty i beneficyów z nią związanych. Są one cenniejsze, jak kilka pobieżnych dat na prędce zestawionych a przedmiotu nie wyczer­pujących. Kilka najważniejszych dokumentów, dla których streszcze­nie nie byłoby wystarczającem, podaliśmy w całości. Mamy nadzieję, że wobec faktu, iż w r. 1898 przypada pięćsetletnia rocznica pier­wotnego założenia kolegiaty warszawskiej, miejscowe siły przygo­tują do druku na ten czas krytyczny kodeks dyplomatyczny ko­ścioła św. Jana, oparty na oryginałach, o ile te w archiwum kolegiackiem istnieją. Sporządzone przez nas regesta przekonać chyba potrafią, że nie będzie ta praca zbyteczna i małej wagi. Tom pierwszy protokółów kolegiackich liczy kart 276, oprawny w cienką tekturę i obejmuje lata 1517—1555. Najdawniejsza ta obecnie księga w archiwum kolegiackiem, była pierwotnie drugą lub może nawet trzecią z porządku. Istnienie księgi, która obejmo­wała zapiski z XV wieku, nietylko jest stwierdzonem częstemi wzmiankami w protokółach z w. XVI o: »metrica antiqua«, ale także wyjątkiem z protokółu kapituły generalnej z r. 1464, który 4 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [4] dochował się w kopiarzach kolegiackich. Ustęp ten brzmi: Oblationes ducales. — Capitulum per dnos praelatos et canonicos pro fie­sto s. Michaelis celebratum an. Dni 1464. In eodem capitulo dni canonici petierunt vener. dnum decanum, ut eos circa medietatem oblationum ducalium funeralium conservaret. Et dnus decanus petitioni ipsorum duorum canonicorum non contravenit, immo ad id sponte consensit, prout latius id in sententia arbitrali continetur. — Ex libro antiquo decretorum capitularium vener. capituli ecclesiae collegiatae Varsoviensis 1). — Kopiarz pierwszy, dawniejszy, w oprawie z XVI wieku, liczy kart zapisanych 309, z tych 187 ręką jedną z drugiej polowy XVI wieku, reszta pochodzi z wieku XVII. Drugi kopiarz, będący w najznaczniejszej części odpisem pierwszego, liczy stron 550, i cały spisany został jedną ręką w XVII stuleciu. Oba te kopiarze nawzajem się uzupełniają i dostarczają w stosunkowo poprawnych odpisach bardzo znacznej ilości doku­mentów, które nie wszystkie dochowały się w oryginałach. W publikacyi naszej zachowujemy ten porządek, iż najpierw dajemy regesta dokumentów, a później dopiero wyjątki z aktów kolegiackich, dla których właściwie niniejsza praca podjętą została. 1) Lib. privil. I fol. 228°. 1. A. 1355, Varschoviae. Kazimirus, dux Mazoviae, Iohanni plebano in Tarczino capellano ducali villam Tharczino iure Theutonico in villam seu civitatem locandi concedit facultatem, incolasque omnes a solutionibus et angariis ducalibus absolvit. — Lib. privil. I fol. 88. Cf. Arch. Kom. Hist. VI p. 323 Nr. 35. 2. A. 1380, Maii 21. in Płock. Dobeslaus episcopus Plocensis, permutata de consensu Semovithi senioris, ducis Mazoviae et domini Plocensis, et Iohannis filii sui, ducis Mazoviae et domini Varschoviensis, villa Lanki cum nobili dno Seczechone et filiis suis pro villa ipsorum Boguszino in terra Czechonoviensi situata, in recompensam libertatis ecclesiasticae per ipsos duces praenominatae villae Boguszino concessae et attributae, dicto duci Iohanni decimas mensae episccpalis Plocensis in Cossowo, Wrona et in Sarnowagora perpetuis temporibus possidendas donat. — Lib. privil. I fol. 100°. 3. A. 1387, Martii 20, in Czersk. Iohannes, dux Mazoviae et dominus Czirnensis, Varschoviensis, Zacroczimiensis et Vischegradiensis princeps et heres Czechonoviensis, notum facit, quomodo nobilis Sdzeslaus, heres de Tarczani, tribunus Ravensis, ripam suam ex parte villae suae Tarczani dictae rivuli inter ipsam villam Tarczani et oppidum Tarczin decurrentis dno Czedroni cancellario Zacrocimiensi et rectori ecclesiae Tarczinensis perpetuis temporibus habendam donavit. — Lib. privil. I fol. 86°. 4. A. 1394, Augusti 17, in Czersk. Iohannes, dux Mazoviae et Russiae dominus et heres Czirnensis, Varschoviensis, Zacrocimiensis, Vischegradiensis et Czechonoviensis, profitetur, quomodo Iohannes Raphaelis et Voiczech Alberti, heredes de Panczslawa, Ducovicze villam, quae ad ipsos iure patronatus pertinere dinoscitur, nobili Alexio heredi de Oszrzanowo pro XXVII sexagenis gr. vendiderunt, ipsamque venditionem dux idem ratam habet. — Lib. privil. I fol. gg°. 5. A. 1398, Warschoviae in curia ducali. Iohannes, senior, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis.. per hoc scriptum volumus fore notum, quia cum trans- ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VAESOVIENSIS. [6] tulissemus et transferri procurassemus de castro nostro Czirnensi tanquam loco arcto et de capella s. Petri in ibidem situata in Warschoviam nostrum oppidum locum magis populosum, amplum et fructuosum ad ecclesiam parochialem s. Iohannis Baptistae consentiente nostro devoto Dominico rectore eiusdem, cuius ius patronatus ad nos noscitur pertinere, canonicos per nos de bonis nostris dotatos unacum calicibus, missalibus, gradualibus, antiphonari, matutinali, psalteriis, monstrantiis argenteis deauratis, in quarum una continetur spina de corona domini Iesu Salvatoris nostri, et in altera una costa cum dente s. Hedvigis et unum caput de numero XI millia virginum, pariter cum casulis, albis, dalmaticis et cappis pluribus, adaptatis pro quatuor prelatis et duodecim canonicis per nos ad laudem Dei comparatis de purpuris pretiosis; tandem dicto Dominico Sandiwogii rectore in decanum creato ecclesiae eiusdem s. Iohannis et canonicis sic, ut predicitur, translatis coram nobis et nostris baronibus presentialiter constitutis, tanquam coram suo patrono, pro disposicione et ordinacione ac incorporacione per nos faciendis calicum, missalium, gradualium et ceterorum omnium et singulorum, de quibus supra fit mentio, per nos acquisitorum et comparatorum cum instantia debita decanus et canonici predicti nos humiliter supplicarunt. Nos igitur dictorum nostrorum devotorum precibus rationi consonis favorabiliter annuentes dictas res sacras per nos acquisitas et comparatas omnes et singulas ob remedium salutis nostre prefate ecclesie s. Iohannis Baptiste incorporavimus.. ac de ipsis rebus ad peticionem dictorum decani et canonicorum nostrorum sic, ut infra notabitur, disposuimus et ordinavimus.. Primo volumus, quod decanus et canonici ecclesiae predicte s. Iohannis, qui pro tempore fuerint, utantur prefatis rebus ecclesiasticis per nos comparatis in dicta ecclesia diebus solennibus, accommodando et conformando se festis et temporibus, prout temporum et festorum exigit varietas. Item consentiente et annuente prefato Dominico Sandivogii decano ecclesie predicte disposuimus, ordinavimus et tenore presencium disponimus, ordinamus, quod quandocunque et quocienscunque exequie ducales in ipsa ecclesia s. Iohannis peragentur et peragi procurabuntur, tunc volumus, quod canonici predicti primam missam defunctorum et aliam decanus vel vicarii ipsius cum scholaribus et rectore eorundem in voce decantent; oblationes vero seu offertoria vel etiam spolia, si que infra missas easdem offerentur, debent dividi in tres partes, sic quod pro canonicis tanquam pluribus due partes et pro ipso decano tercia pars huiusmodi oblationum et spoliorum cedat et debeat cedere. Item disponimus ct ordinamus, quod dum monstrancie cum reliquiis praedictis de Czirsko in dictam ecclesiam s. Iohan. nis sic, ut predicitur, translate in diebus festivis ad aliquod altare eiusdem ecclesie extra cistam in sacristia situatam in dictorum canonicorum custodia existentem deportate fuerint, tunc totum offertorium eciam intuitu ipsarum reliquiarum oblatum ad decanum et utilitatem ipsius devolvatur. Cum autem aliquis homo vel aliqui homines utriusque sexus pro veneratione dictarum reliquiarum in dicta cista depositarum eandem cistam visitaverit seu visita- [7] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 7 verint et in dictam cistam aliquas oblationes obtulerint, tunc huiusmodi oblationes ad canonicos predictos devolvantur, ubi memorati decanus et canonici disposicione, ordinacione et arbitracione de rebus et negotiis predictis, ut predicitur, ad peticionem eorundem per nos factis huiusmodi disposicionem et ordinacionem ac omnia alia supradicta vivis eorum vocibus approbaverunt, prout melius et efficacius potuerunt, nobis pro huiusmodi disposicionibus et ordinacionibus gratificantes et se Salvatoris clemenciam pro nostra salute eo devocius exoraturos obtulerunt nobisque attencius supplicantes, quod super hiis omnibus et singulis suprascriptis faceremus scribi presentem litteram et ipsam nostro sigillo communiri. In cuius rei testimonium sigillum nostrum mediocre presentibus est appensum. Actum et datum in Warschovia in curia nostra sub anno Dni MCCCXCVIII, presentibus ibidem strenuis ac nobilibus viris dominis: Iohanne dicto Pilik de Wangrodno palatino, Petro filio eius marsalco, Bolesta de Kuchari capitaneo, Nadvorio de Opinagora heredibus et Laurencio de Thargowe tribuno Warschoviensi, nostris fidelibus, et aliis quam pluribus fidedignis testibus circa premisssa. — Lib. privil. I fol. 24°. 6. A. 1399, Novembris 12, Romae apud s. Petrum. Bonifacius papa IX annuendo petitioni Iohannis ducis Mazoviae, qui duodecim praebendas canonicales in capella castri Czyrsko de novo fundavit easque postmodum in oppidum Warschoviam ad ecclesiam parochialem s. Iohannis transferre cupiebat, Stiborio cancellario ecclesiae Plocensis mandat, ut accepta diligenti informatione dictos canonicos ad ecclesiam s. Iohannis auctoritate apostol. transferat, ipsamque ecclesiam s. Iohannis in collegiatam erigat ac decanum, qui curam et iurisdictionem habeat, necnon praepositum, custodem ac canonicos, qui collegialiter vivant ac almutia et alia insignia canonicorum secundum morem ecclesiae Poznan. portent, inibi instituat ac Tarczinensem et Warcensem parochiales ecclesias eidem ecclesiae erigendae uniat et incorporet.—Lib. priviL I fol. 11°. 7. A. 1400, Mai 28, in Czersk. Iohannes, dux Mazoviae et dominus Russiae, notum facit, quomodo villam ducalem Ruda, apud nobilem Swantoslaum dictum Pirzchala emptam, in districtu Varschov. penes Comorniki iacentem, cum totali iure, quo oppidum Tarczin fruitur, domino Czedar cancellario Zacrocimiensi et plebano Tarczinensi et eius praedictae ecclesiae pro XL sexagenis ac partim pro ripa maioris piscinae in Comorniki, quae ecclesiam praedictam concernebat, et pro piscinula vulgariter Ribnik nominata nomine commutationis in titulum hereditarium vendidit. — Lib. privil. I fol. 87, 8. A. 1402, Aprilis 24, Warschoviae. Stiborius cancellarius ecclesiae Plocensis, executor litterarum Bonifacii papae IX de an. 1399, archiepiscopo et episcopis provinciae Gnezn. ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [8] se ad executionem mandati apostolici super erigenda ecclesia collegiata s. Iohannis in oppido Warschovia processisse, notificat. — Lib. privil. I fol. II. 9. A. 1403, Decembris 8, Varschoviae. Iohannes, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, acclinatus precibus primum felicis memoriae Floriani, condam cancellarii Zacrocimiensis necnon plebani Tarczinensis, demum dni Czader immediati ipsius successoris, litteras ducis Kazimiri de an. 1355 super locatione oppidi Tharczyn concessas innovat, hoc specialiter adiecto, quod omnes villae praedicto oppido adiacentes necnon villa Ruda, quae condam erat Swantoslai dicti Pirzchala, sed titulo emptionis in personam inclitae principis Annae consortis ducalis fuit translata per praedictumque Czader apud eadem ducissam comparata, eisdem iure et libertatibus gaudeant, quibus oppidum praedictum fruitur, quodque inhabitatores villarum memoratarum per VI gr., de Ruda vero per III gr. singulis annis in quolibet festo b. Martini de quolibet manso culto et possesso duci et successoribus ipsius solvere teneantur. — Lib. privil. I fol. 88. 10. A. 1406, Ianuarii 5, Poznaniae in curia episcopali. Albertus, episcopus Poznan. attento, quod illustris et spectabilis princeps dnus Iohannes senior, dux Mazoviae, dnus Russiae et heres Czirnensis, tres praebendas canonicales, quarum ius praesentandi ad ipsum dnum ducem noscitur pertinere, in capella b. Petri apostoli in castro Czirsko fundatas ad ecclesiam s. Iohannis Baptistae parochialem in oppido Warschovia transferre cupiebat, de consensu capituli Poznaniensis archidiaconatum Czirnensem necnon de novo factos ac tres ab antiquo creatos canonicatus, ad ecclesiam s. Iohannis in Warschovia transfert ipsamque ecclesiam s. Iohannis in collegiatam erigit proventusque praelatorum ac canonicorum eiusdem enumerat — Lib. privil. I fol. 1. 11. A. 1406, Aprilis 14, Warschoviae. Iohannes, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, notificat, quomodo Derslaus, quondam heres de Sulnyewo, portionem ipsius totam, ipsum ex successione paterna et per divisionem fratrum suorum in Sulnyewo concernentem, Sandivogio patruo suo heredi de ibidem pro XX sexagenis gr. Prag. in perpetuum vendidit — Lib. priviL I fol. 99. 12. A. 1407, Aprilis 21, Varschoviae. Iohannes senior, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, significat, quomodo nobilis Micossius heres de Grodzisko medietatem villae Dluga, ad ipsum ex successione paterna cum plenitudine iuris sui pertinentem, ecclesiae collegiatae s. Iohannis Varschov., postquam ipsum Micossium de hac luce migrare contigerit, donavit, ipsamque donationem dux praenominatus ratam habet. — Lib. privil. I fol. 92. [9] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS 9 13 A. 1407, Iunii 24, Varschoviae. Iohannes senior, dux Mazoviae etc. Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, notificat, quod Blasius, heres de Iezerzani alias de Bandrogowo, de consensu dni Czader, praepositi Warschow. alias rectoris ecclesiae parochialis de Tharczin, advocatiam, quam habuit in oppido Tharczin et in villis locatis et locandis universis ad ipsum oppidum pertinentibus Sethegio alias Seczech condam heredi de Raszincze pro XL sexagenis gr. Prag. vendidit. — Lib. privil. I fol. 6o°. 14. A. 1407, Decembris 18, in Czersk. Iohannes, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, molendinum ducale cum piscina et orto ad idem pertinentibus dno Czader, praeposito ecclesiae collegiatae s Iohannis Baptistae in Warschovia, pro CXV sexagenis gr. Prag. vendit, ipsumque molendinum oppido Tharczinensi annectit et ascribit. — Lib. privil. I fol. 90. 15. A. 1408, Decembris 28, in Czersk. Iohannes senior, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, significat, quod cum Sandek dictus Kanycz heres de Sulnewo duas portiones eiusdem hereditatis Sulnewo, puta propriam et aliam emptam apud Derslaum filiastrum suum, di o Alberto de Borzewo canonico et officiali ecclesiae colleg. Varschov. pro certa summa pecuniarum resignasset, ipse dux venditionem eandem non admittens et praedictas portiones dominio ducali appropriare cupiens, per Laurentium tribunum Varschov. praedicto Sandek XXXVIII sexagenas gr. pro praedictis portionibus persolvit; postea vero precibus nominati Alberti canonici acclinatus dux idem praedictas portiones capitulo sepefato pro XL sexagenis gr. Prag. libere vendidit ulterioremque valorem earundem portionum ob salutis animae suae remedium contulit. — Lib. privil. I fol. 64. 16. A. 1411, Iunii 30, Poznaniae. Albertus episcopus Poznaniensis, attento, quod in oppido Varschov. et eius in circuitu suburbiis atque ecclesiarum s. Iohannis et in Soliecz parochiis, quarum omnium decanus eiusdem ecclesiae s. Iohannis curam gerit, tam copiosus numerus fidelium adauctus sit, ut decanus ipse cum suis ministris administrationi sacramentorum satisfacere non possint, ecclesiam parochialem in suburbio Varschow. erigit, eidemque ecclesiae partem certam dicti suburbii ac villam Pohkowo in parochiam adiungit. — Lib. privil. I fol. 187°. 17. A. 1413, Maii 1, Romae apud s. Petrum. Iohannes papa XXIII Iacobo episcopo Plocensi mandat, ut fructus ecclesiae parochialis in Varschovia et capellarum in Langawola et Solecz ab ea dependentium, propter quas lis inter Dominicum Sandivogii de Clodno rectoris praenominatae ecclesiae paroch. Varschov. et aliquos ipsius contra- Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 2 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [10] dictores vertitur et per viam appellationis ad Sedem apostol. est devoluta, iuxta constitutionem Clementis papae V sequestrare procuret. — Lib. privil. I fol. 32. 18. A. 1414, Maii 22, Varschoviae. Iohannes senior, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, notum facit, quod nobiles Martinus et Petrus, heredes de Plochocino, portiones ipsorum totales in Piaseczno villa in districtu Czirnensi sita nobilibus Mathiae et Philippo, heredibus de Plochocino, pro LX sexagenis gr. Prag. vendiderunt; duxque idem venditionem hanc approbando portiones nominatas per dictos Mathiam et Philippum acquisitas de iure Polonico in ius Theutonicum transfert, reservatis sibi tantummodo de quolibet manso culto et possesso XII grossis Prag. pro festo s. Martini quottannis solvendis. — Lib. privil. II. p. 524- 19. A. 1414, Decembris 1, in Płock. Stanislaus, archidiaconus Dobrinensis et canonicus Plocensis iudexque per dnum Iacobum custodem Plocensem, iudicem principalem a Sede apost. specialiter deputatum, eadem auctoritate subdelegatus, in causa inter dnum Andream canonicum ecclesiae colleg. Varschov. actorem, ab una, et laboriosos viros Andream, Sulislaum, Iohannem, Stephanum, Nicolaum, Lubosch et Nicolaum ceterosque cmethones in villa Volarudki alias Kobiledoli, ex altera partibus, occasione decimae manipularis cuiuslibet grani post araturas ipsorum provenientis mota, ipsis cmethonibus citatis perpetuum silentium super oppositionibus in solutione praetactae decimae imponit. — Lib. privil. I fol. 101. 20. A. 1416, Aprilis 5, in Czirsko. Iohannes senior, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, innovando et augendo privilegium suum, iam prius d. 28 Martii an. 1402 ecclesiae s. Iohannis concessum, donationes antiquas eidem ecclesiae factas confirmat eiusque bonorum incolas ab omnibus iudiciis palatinorum, castellanorum etc. absolvit. In eisdem litteris dux meminit ecclesiam Czirnensem, nuper in Varschoviam translatam, antehac in Grodzec situatam fuisse. — Lib. privil. I fol. 180. 21. A. 1416. Iunii 29, Varschoviae. Iohannes senior, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, notum facit, quod Albertus Grzimislai, Gotardus, Nicolaus, Albertus Kszanzek, Andreas Peregrini, Stanislaus dictus Lupus et Clemens ceterique canonici s. Iohannis Baptistae ecclesiae collegiatae Varschov., ex una, et Petrus de Grodzisko, ex altera partibus, certam divisionem bonorum Dluga inter se fecisse recognoverunt, ipsamque divisionem auctoritate ducali ratificat. — Lib. privil. I fol. 93. [11] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 11 22. A. 1418, Ianuarii 28 1), Constantiae. Martinus papa V capitulum ecclesiae s. Iohannis in Varschovia et bona ipsius sub b. Petri protectionem suscipit. — Lib. privil. I fol. 250. 23. A. 1421, Septembris 24, Varschoviae. Gothardus, canonicus et officialis Varschoviensis, advocatiam seu scultetiam in villis praebendae suae Kalen, Wola circa molendinum et Bystrzanowo nobili Paulo heredi de Gurba pro XX sexagenis gr. vendit, hoc inter cetera adiecto, quod si dictus Paulus aliquem invasorem villarum earundem in aqua, silva, pascuis, pratis aut segetibus deprehenderit et eum spoliaverit, tunc tertium denarium pro se de huius modi spolio retinebit. Verum quia sculteti sive advocati et praesertim nobiles in villis et bonis ecclesiarum consueverunt suis dominis rebellare ac molestias et iniurias inferre, idcirco praedictus Gothardus ordinavit, quod si praefatus Paulus vel sui successores contra ipsum Gothardum in aliquo notabiliter excesserint, cmethonibus sive incolis vel dno canonico minus iuste rebellando, et de hoc rationabiliter convicti fuerint, extunc idem Paulus dictam scultetiam infra spatium unius anni vendere teneatur, quod si non fecerit, extunc licitum erit canonico dictam scultetiam exemere, pro quolibet manso extirpato V sexagenas, pro non extirpato II 1/2 sexagenas gr. Prag. persolvendo. — Lib privil. I fol. 350. 24. A. 1422, Novembris 12, Poznaniae. Andreas episcopus Poznaniensis notum facit, quod Iohannes dux Mazoviae in ecclesia collegiata Varschov. duos vicarios instituit ipsisque censum annuum XVI marcarum deputavit, quodque dnus Iohannes Peregrini decanus dictae ecclesiae necnon etiam capitulum Varschov. exemplum ducis secuti similiter per duos vicarios ecclesia in eadem instituerunt, ipsos vicarios pari modo dotantes. Praefatusque episcopus, dicti pii operis cupiens essse particeps etiam duos vicarios in ecclesia praenominata creavit, ipsis decimam manipularem in villa Mokotowo de consensu capituli Poznan. assignando.— Lib. privil. I fol. 212. 25. A. 1425, Maii 22, in Czersk. Iohannes senior, dux Mazoviae et Russiae terrarum dominus et heres Czirnensis, strenuo Petro alias Pilik heredi de Skuli palatino Mazoviae ex villa in hereditate Raszny sita civitatem locandi iure Theutonico Culmensi, quo civitas ducalis Liw gaudet, plenam concedit facultatem. — Lib. privil. I fol. 470. 26. A. 1430, Septembris 11, in Laskarzewo. Iohannes episcopus Poznaniensis Alberto Popyelski decano Var- schoviensi et suis in decanatu successoribus de altari fundi olim Stanislai 1) Data w kopiarzu brzmi: V Februarii, zapewne brakuje: Kalendas. 12 ACTA ECCLESIAE COl.LEGIATAE VARSOVIENSIS. [12] Krązek de Ploczka, altaristae Sohaczoviensis, pro praedicatore in ecclesia Varschov. providendi concedit potestatem.—Lib. privil. I fol. 33. 27. A. 1431, Maii 14, Varschoviae. Boleslaus, dux Mazoviae et Russiae terrarum necnon Varschoviensis, Vischegrodiensis, Zacrocimiensis, Czechonoviensis dominus et heres Czirnensis, notum facit, quomodo strenuus Petrus Piliconis de Szkuly, palatinus Czirnensis, hereditatem suam Kaczkowo in districtu Czirnensi sitam Annae ducissae Mazoviae pro CCL sexagenis gr. vendidit, de cuius hereditatis sic emptae proventibus ipsa ducissa X sexagenas pro dote altaris ad honorem b. Virginis Mariae et s. Annae in ecclesia collegiata Varschov. erigendi annis perpetuis assignavit, residuis emolumentis pro se ipsa feservatis. — Lib. privil. II p. 526. 28. A. 1431, Decembris 16, Varsoviae. Boleslaus, dux Mazoviae et Russiae terrarum necnon Varsoviensis, Vischegrodiensis, Zacrocimiensis, Czechonoviensis dominus et heres Czirnensis etc. significat, quomodo nobilis Petrus de Odolany totam suam hereditatem Odolany dno Iohanni Peregrini decano ecclesiae collegiatae Varschov. pro tota hereditate Czaplino et pro LXV sexagenis gr. commutavit et resignavit, eandemque commutationem dux idem ratificat. — Lib. privil. II p. 409. 29. A. 1433, Septembris 10, in Płock. Stanislaus, episcopus Plocensis, ad petitionem ducissae Annae, relictae ducis Boleslai, necnon filii ipsius Boleslai ducis Mazoviae decimas manipulares in villis Byalalanka, Nyeporanth et Slupno, in districtu Warschov. sitis, ad mensam episcopalem Plocensem spectantes de consensu capituli sui ecclesiae s. Iohannis in Varschovia confert. — Lib. privil. I fol. 70. 30. A. 1434, Februarii 9, Varschoviae. Boleslaus, dux Mazoviae et Russiae terrarum, necnon Varschoviensis. Wyschegrodiensis, Zacroczimiensis, Czechonoviensis dominus et heres Czirnensis, significat, quomodo magnificus nobilisque Petrus Piliconis heres in Sculi palatinus Mazoviensis receptis a capitulo ecclesiae s. Iohannis in Varschovia ducentis marcis gr. numeri Cracoviensis alias ducentas marcas similis monetae eidem capitulo super hereditate Raschny inscripsit, in quibus CCCC marcis praedictus Petrus palatinus nominatam hereditatem Raschny dicto capitulo perpetue resignavit, iure reemptionis nichilominus sibi et suis successoiibus ac consanguineis reservato. — Lib. privil. I fol. 460. 31. A. 1436, Ianuarii 6, in Błonie. Bołesłaus, dux Mazoviae et Rusiae terrarum, necnon Varsoviensis. Vischegradiensis, Zacrocimiensis, Czechonoviensis dominus et heres Czirnensis, significat, quomodo nobilis Mathias hefes de Plochocino subdapifer Var- [13] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 13 soviensis totam ipsius villam seu hereditatem Piaseczno dnae Annae ducissae Mazoviae pro CCC sexagenis gr. vendidit et resignavit. — Lib. privil. II. p. 520. 32. A. 1437, Novembris 22, Varschoviae. Boleslaus, dux Mazoviae et Russiae terraruin, necnon Varschoviensis, Vischegradiensis, Zacroczimiensis, Czechonoviensis dominus et heres Czirnensis etc, significat, quod ad vota dnae A n n a e ducissae Mazoviae, suae genitricis, X sexagenas gr. latorum Prag de navigio Varschov. fluvii Vysla, necnon omnia mellificia in Gniewan et Kaczkowo prope Latowicz et Garwolin totumque censum pecuniarum in Gnyewan ac loco census pecuniarii hereditatis Kaczkowo VI sexagenas gr. in mediis grossis super censu pecuniario in Oszdzarowo villa ducali praenominatae Annae ducissae donavit per ipsam dnam Annam pro capellis, altaribus et in quoscunque pios usus sive testamentaliter sive per aliam quamcunque dispositionem donandum et deputandum perpetue et in aevum. — Lib. privil. I fol. 129. 33. A. 1440, Martii 11, Varschoviae. Laurentius, heres de Sobini, iudex Czirnensis, et Nynotha de Radzikowo, subiudex Varschoviensis, in causa in terminis Varschoviae praesente duce Boleslao inter ducissam Annam et nobilem Sandivogium palatini herede de Lanzenicze super debitis, in quibus providus Andris Hendliger civis Varschov. eidem ducissae et Sandivogio obligatur, vertente, ipsi ducissae omnia bona immobilia et mobilia praedicti Andris adiudicaverunt, Sandivogio autem praefato in causa eadem silentium perpetuum imposuerunt. — Lib. privil. I fol. 157°. 34. A. 1441, Decembris 9, Varschoviae. Andreas, episcopus Poznaniensis, notificat, quomodo Anna ducissa Mazoviae X sexagenas annui census de navigio Varsov. et villam Piaseczno, quas primo pro capella s. Trinitatis, Assumptionis b. Mariae et b. Annae in ecclesia colleg. Varschov. donaverat, nunc volens dictam capellam aliunde stipendiare, pro hospitali s. Spiritus intra muros Varschov. erigendo attribuit. Idemque episcopus hanc praenominatae ducissae Iargitionem ratam habet et confirmat. — Lib. privil. II p. 505. 35. A. 1442, Iunii 28, Varschoviae in monasterio s. Martini. Prior et totus conventus fratrum Eremitarum s. Augustini monasteni Varsoviensis notum faciunt, quomodo ducissae Mazoviae Annae, olim ducis Boleslai relictae, aream cum horto ecclesiae s. Martini contiguam pro aedificando hospitali infirmorum concesserunt; hoc adiecto, quod praenominata ducissa ultra XLII flor. Hung. et acervum siliginis, quos iam conventui praetacto in recompensam dederat cum effectu, parietem ecclesiae s. Martini, hospitali dicto erigendo adiacentem, propriis sumptibus murare se astrinxit et obligavit. — Lib. privil. II p. 538. ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [14] 36. A. 1442, Septembris 26, in Casimiria apud s. Catherinam. Frater Petrus de Cracovia prior ad s. Catherinam ac vicarius Rdi patris provincialis, vicarius regni Poloniae, Mazoviae et Russiae ordinis fratrum Eremitarum s. Augustini, notum facit, quomodo Anna ducissa Mazoviae emit aream iuxta conventum s. Martini in Varsovia, pro qua conventui XLII flor. dedit, promisitque ordinare quoddam hospitale pro utilitate conventus antedicti; cuius rei occasione prior praedictus ducissae eidem gratiarum actiones refert. — Lib. privil. II p. 482 et 539. 37. A. 1443, lunii 6, Varsoviae. Iohannes, episcopus Naturiensis et suffraganeus dni Andreae episcopi Poznaniensis, hospitali s. Spiritus circa ecclesiam s. Martini in Varsovia erecto certas indulgentias largitur. — Lib. privil. II p. 486. 38. A. 1444, Martii 30, Romae apud s. Petrum. Eugenius papa IV. Andreae de Palatio etc. ut emptionem certae areae per Annam ducissam Mazoviae pro erigendo inibi hospitali pauperum factam auctoritate apostolica confirmet, mandat. — Lib. privil. II p. 506 et 537. Cf. Theiner Mon. Pol. Hist II. Nr. LIX. 39. A. 1444, Martii 30, Romae apud s. Petrum. Eugenius papa IV. Andreae de Palatio etc. ut donationes et conces- siones singulas capellae sitae in hospitali s. Spiritus in Varsovia factas aut faciendas confirmet, mandat. — Lib. privil. II p. 484. Cf. T h e i n e r Mon. Pol. Hist. II. Nr. LXII. 40. A. 1444, Martii 30, Romae apud s. Petrum. Eugenius papa IV. Andreae de Palatio suo cubiculario concedit facul- tatem confirmandi omnes donationes et concessiones ecclesiae s. Iohannis in Varschovia factas. — Lib. privil. fol. 7 et 166. Cf. Theiner Mon. Pol. Hist. II. Nr. LXIII. 41. A. 1444, Maii 26, in antiqua Sandecz. Andreas de Palatio, archipresbiter Parmensis, Smi dni Papae cubicularius, in Poloniae et Bohemiae regnis apostol. sedis nuntius ac fructuum, reddituum et proventuum camerae apostol. debitorum collector generalis, litteras Stanislai episcopi Plocensis de an. 1433 transsumit, et omnes donationes ac concessiones ecclesiae collegiatae s. Iohannis Varschov. factas apostolica auctoritate confirmat. — Lib. privil. I fol. 6°. 42. A. 1444, Octobris 5, Varschoviae. Stephanus, praepositus ecclesiae collegiatae s. Iohannis Baptistae Varschov. canonicus Plocensis et Boleslai ducis Mazoviae curiae cancellarius, totumque capitulum eiusdem ecclesiae significant, quod nobilis Phalibogius cum honesta Dzichna ipsius consorte totam advocatiam in Thafczin nobili Mroczeslao de Manschenino pro LX sexagenis gr. in mediis grossis in perpetuum vendiderunt.—Lib. privil. I fol. 91. [15] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 15 43. A. 1445, Februarii 23, Varschoviae. Andreas de Palatio etc. litteras Eugenii papae IV de data d. 30 Martii 1444, necnon litteras prioris ac conventus fratrum Eremitarum s. Augustini monasterii Varsov. de data d. 28 Iunii 1442, ac etiam litteras Petri de Cracovia, prioris ad s. Catherinam in Casimiria, de data d. 26 Septembris 1442 transsumit et, receptis testium fidedignorum dopositionibus et relationibus, contractum emptionis super area et horto inter ducissam Mazoviae Annam et conventum fratrum Eremitarum Varsov, pro aedificando in area eadem hospitali pauperum factum, auctoritate apostolica ratificat et confirmat. — Lib. privil. II p. 536. 44. A. 1445, Martii 5, Varschoviae. Andreas de Palatio etc. citat per edictum ad videndum confirmari iura tam ecclesiae collegiatae s. Iohannis in Varschovia, quam capellae s. Mariae in eadem ecclesia erectae, nocnon hospitalis pauperum sub vocabulo s. Spiritus in area circa ecclesiam s. Martini fratrum heremitarum fundandi. — Lib. privil. I fol. 9. 45. A. 1445, Maii 7, in zacristia ecclesiae s. Iohannis Baptistae in Varschovia. Nicolaus, decretorum, doctor decanus ecclesiae collegiatae s. Iohannis, mandat discreto Petro Kulya, vicario perpetuo eiusdem ecclesiae, citare omnes contradictores donationum ecclesiae praenominatae concessarum. — Lib. privil. I fol. 100. 46. A. 1445, Maii 13, Varschoviae. Andreas de Palatio etc. repetendo mandatum Eugenii papae IV de data d. 30 Martii 1444 donationes capellae in hospitali s. Spiritus in Varsovia iam per Annam ducissam Mazoviae factas seu per ipsam aut alias personas in posterum faciendas auctoritate apostolica confirmat. — Lib. privil. II. p. 484. 47. A. 1445, Maii 13, Varschoviae. Andreas de Palatio etc. transsumendo binas literas Eugenii papae IV necnon iam anno praeterito transsumptum per se privilegium Stanislai episcopi Plocensis, iterata vice confirmat auctoritate apostolica omnes donationes ecclesiae colleg. s. Iohannis tam factas quam faciendas. — Lib. privil. I fol 15. 48. A. 1445, Iunii 16, Varschoviae. Stephanus praepositus et Swiathoslaus custos ecclesiae collegiatae Varschov. sententiam arbitralem in causa inter Nicolaum decretorum doctorem et baccalarium s. Theologiae decanum Varschov. ex una, ac totum capitulum Varschov. partibus ex altera, poena C sexagenarum vallata, proferunt. — Lib. privil. I fol. 2120. ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [16] 49. A. 1445, Septembris 10, Varschoviae. Andreas episcopus Poznan. capellae hospitalis s. Spiritus certas indulgentias confert. — Lib. privil. II. p. 517. 50. A. 1445, Novembris 17, Poznaniae in capitulo generali. Andreas episcopus Poznaniensis cum consensu sui capituli decimas manipulares in villis Czeplino et Poszdnowo, in districtu Czirnensi sitis, et in Pyaseczno villa iacente circa Latowicz, quam Anna ducissa Mazoviae apud nobilem Plochoczski pecuniis suis comparavit, pro hospitali pauperum infirmorum per nominatam ducissam fundato donat et inscribit. — Lib. privil. I fol. 130°. 51. A. 1446, Maii 28, Romae apud s. Petrum. Eugenius papa IV Boleslaum ducem Mazoviae a sententiis excommunicationum, quas propter raptum M ducatorum certae collectae papalis incurrit, absolvit ipsique praefatam pecuniae summam donat. — Lib. privil. I fol. 1680. Cf. Theiner, Mon. Pol. Hist. II. Nr. LXVII. 52. A. 1446, Aprilis 18, Varsoviae. A n d r e a s episcopus Poznaniensis capellae hospitalis in civitatae Varsov. ad honorem s. Spiritus per se dedicatae certas indulgentias largitur — Lib. privil. II p. 483. 53. A. 1446, Decembris 28, Varsoviae. Boleslaus, dux Mazoviae et Russiae terrarum necnon Varsoviensis Vischegrodiensis, Zacrocimensis, Czechonoviensis dominus et heres Czirnensis, acclinatus votis matris suae ducissae Annae X sexagenas gr. latorum Prag. de navigio Varsoviensi fluvii Wisla ad quodlibet festum s. Martini solvendas, necnon mellificia cum proventibus mellis in Gniewan, Kaczkowo et Piaseczno, totumque censum pecuniarium in praedictis totis hereditatibus ac VI sexagenas gr. in mediis grossis loco census pecuniarii praedictae hereditatis Kaczkowo in censu pecuniario oppidi ducalis Latowicz hospitali s. Spiritus per praedictam ducissam fundato ascribit et confert, venationibus in hereditate Kaczkowo, necnon laboribus dierum, poenis, ac solutione avenae, ancarum, gallorum et ovorum in Gniewan et Gniewanska Vola pro duce eodem reservatis; hoc adiecto, quod cmethones dictae hereditatis Gniewan et Gniewanska Vola unam diem in duabus septimanis in praedio ducali Lathowicz perpetuo laborabunt et de quolibet manso dicto hospitali XL grossos censuales iuxta consuetudinem persolvent. — Lib. privil. II p. 488 et 521. 54. A. 1448, Ianuarii 4, Varschoviae. Boleslaus dux Mazoviae notum facit, quomodo nobilis Andreas de Radzieiewicze succamerarius Sochaczoviensis contra capitulum Varschov. pro LX sexagenis gr. dotis olim nobilis Dadzbogae consortis olim Mathiae [17] ACTA ECCLESlAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 17 Gnath iudicis Czirnensis sororis suae, volens eas habere iure successionis et propinquitatis iuxta laudum terre, iudicialiter proposuit. Duxque idem inspectis propositione et responsione Nicolai decani Varschov. necnon litteris Iohannis felicis recordii ducis Mazoviae huiusmodi LX sexagenas fabricae ecclesiae collegiatae Varschov. adiudicavit. — Lib. privil. I fol. 1600. 65. A. 1448, Ianuarii 4, Varschoviae. Boleslaus dux Mazoviae notum facit, quomodo strenuus Mathias Gnath heres de Milianowo, iudex olim Czirnensis, et honesta Dadzboga consors ipsius LX sexagenas gr. latorum Prag. dotis ipsius Dadzbogae pro fabrica ecclesiae collegiatae Varschov. dederunt ac super bonis hereditanis Glodna in districtu Czirnensi situatis htteris olim Iohannis senioris ducis Mazoviae inscripserunt. — Lib. privil. I fol. 159°. 56. A. 1448, Iunii 1, in Lublin. Vincentius archiepiscopus Gnezn. et primas, Iohannes archiepiscopus Leopoliensis, Sbigneus Cracoviensis, Vladislaus Vladislaviensis et Andreas Poznaniensis episcopi hospitali s. Spiritus intra muros Varschov. erecto certas indulgentias tribuunt. — Lib. privil. II p. 518. 57. A. 1449, Iulii 22, Varschoviae. Boleslaus, Dux Mazoviae, Russiae terrarum, Varschoviensis, Wyschegradiensis, Zacroczimiensis, Czechonoviensis dominus et heres Czirnensis significat annuum censum IV sexagenarum latorum gr. per Nicolaum Tricz canonicum Warschov., Petrum rectorem ecclesiae parochialis in Brochowa et Adam Tricz filiastrum ipsorum pro L sexagenis titulo reemptionis in tota hereditate ipsorum Barczicze capitulo ecclesiae s. Iohannis venditum esse. — Lib. privil. I fol. 26. 58. A. 1454, Martii 7, Varschoviae. Boleslaus, dux Mazoviae necnon terrarum Varschoviensis, Vischegradiensis, Zacrocimiensis, Czechonoviensis dominus et heres Czirnensis, significat, quomodo strenuus Stiborius de Zaborowo vexillifer Zacrocimiensis tres sexagenas latorum gr. Prag. census annui super tota ipsius hereditate Zaborowo capitulo ecclesiae collegiatae Varschov. titulo reemptionis pro XXXVIIIV2 sexagenis gr. latorum Prag. vendidit et resignavit. — Lib. priviL I fol. 63. 59. A. 1454, Aprilis 24, Varschoviae. Prothoconsul, consules, totaque communitas civitatis Varschov. notum faciunt, quomodo, cum Boleslaus dux Mazoviae pro melioratione civitatis Varsoviensis certas areas penes claustrum s. Bernardini iacentes eidem civitati donasset, ipsi ratione huius donationis, ad vota ducissae Annae, lapL deam circa claustrum s. Martini sitam et hortum, per ipsam ducissam pro hospitali s. Spiritus donatos, ab omnibus exactionibus et angariis civilibus libertaverunt et absolverunt in perpetuum. — Lib. privil. II p. 508. Archiwum Komisyi prawniczej T. VI. 3 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [18] 60. A. 1454, Iunii 6, Varschoviae. Boleslaus, dux Mazoviae, Russiae terrarum, necnon Varschoviensis, Vischegradiensis, Zacroczimiensis, Czechonoviensis dominus et heres Czirnensis etc, significat, quomodo dna A n n a senior ducissa Mazoviae, mater ipsius ducis, molendinum sub gayo Varschov. prope villam ducalem Powanski ante Warschoviam situm de nova radice aedificatum apud ducem eundem emptum provido Andreae Edling civi Varschov. donavit, hoc adiecto, quod nomine dicti molendini idem Andreas habebit tertiam metretam cuiuslibet grani in eodem molendino molendi, duabus metretis pro hospitali s. Martini in Varschovia per ipsam dnam ducissam fundati reservatis. — Lib. privil. I fol. 107. 61. A. 1456, Februarii 18, Varschoviae. Conradus, Casimirus, Boleslaus et Iohannes duces Mazoviae, Russiae terrarum necnon Varsoviensis, Wischegradiensis, Zacrocimensis, Czechonoviensis domini et heredes Czirnenses, significant, quomodo providus Andreas Edling civis Varsoviensis duos mansos mensurae Culmensis et X iugera alias morgi cum vivariis seu piscinulis et pratis circa agros civitatis Varsov. hospitali s. Spiritus circa claustrum s. Martini pro CC sexagenis gr. in mediis gr. vendidit et resignavit. — Lib. privil. II p. 499. 62. A. 1457, Octobris 23, in Kozlow. Andreas, episcopus Poznaniensis, sententiam arbitralem inter decanum et capitulum ecclesiae collegiatae Varschov. d. 16 Iunii 1445 latam approbat, hoc adiecto, quod decanus Varschov. non habebit tam largam iurisdictionem in vicarios, prout in dicta sententia est descriptum, sed tantummodo talem, qualem decanus ecclesiae cathedr. Poznan. in vicarios sibi subiectos exercet. — Lib. privil. I fol. 217. 63. A. 1457, Decembris 13, Varschoviae. Anna senior, ducissa et gubernatrix Mazoviae, capitulo ecclesiae s. Iohannis mitram episcopalem seu alias infulam sumptibus et impensis ipsius ducissae propriis elaboratam et ornatam necnon D sexagenas gr. in mediis grossis, eiusdem ducissae verae et propriae acquisitionis et possessionis, ad comparandum per ipsum capitulum exinde panes inter praesentes canonicos cottidie distribuendos dat et largitur. — Lib. priviL I fol. 31. 64. A. 1458, Maii 3, in castro Cirnensi. In nomine Domini amen. Sub anno Nativitatis eiusdem MCCCCLVIII indictione VI, pontificatu Smi.. dni Calixti divina providentia papae III anno ipsius III, die vero Mercurii III m. Maii hora terfiarum vel quasi in castro Cirnensi et in stuba alba murata Poznan. diocesis in mei notarii publici subscripti testiumque ad hoc vocatorum specialiter et rogatorum praesentia constituta personaliter Serenissima dna princeps et dna A n n a, relicta olim dni ducis Boleslai, senior ducissa Mazoviae, licet corpore languens tamen [19] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 19 per gratiam Dei sanae mentis et compos rationis existens, timens inevitabilem mortis eventum, quem nullus praeterire potest, et considerans, quod nil certius morte, nichil incertius eius hora, ideoque nolens decedere intestata de bonis sibi a Deo collatis, volens animae suae salutem providere et disponere, testamentum suum seu suam ultimam voluntatem fecit, dispo suit et ordinavit in hunc modum: quomodo ob remedium animae suae et praedecessorum et successorum suorum dominorum ducum Illmorum Mazoviae X sexagenas gr. latorum annui census super navigio Varsov. ac omnes et singulos census, redditus et proventus in villis [et] hereditatibus Piaseczno cum adiacentiis et excrescentiis prope Latowicz, Gniewan, Gniewanska Wola cum adiacentiis et VI sexagenas super oppido Latowicz ac omnia et singula mella in hereditatibus Kaczkowo, Gniewany et Piaseczno, quae nunc sunt et in futurum quomodolibet accrescent; item duos mansos mensurae Culmensis in Powąski, unum a Matyssowa Awtarzowa emptum et alium a dno Iohanne Ianowski canonico et vicecancellario etiam emptum; item praedium apud providum Andrissek Edling civem de Varsovia emptum ante Varsoviam situatum; item apud Szustam hortum emptum cum pisciunculis sive vivariis; item domum muratam citra ecclesiam s. Martini fratrum Eremitarum et decimas manipulares cuiuslibet grani et seminis in villis Niecieplino, Poznowo et Piaseczno et alias omnes obventiones, quae tam in dictis censibus quam mellibus, praediis, horto, domo et mansis quomodolibet accreverint in futurum, prout haec omnia in privilegiis et litteris Smi dni Boleslai olim ducis Mazoviae, quam in litteris Rdi Patris dni Andreae episcopi Poznan. quantum ad decimas plene et latius continentur, hospitali s. Spiritus circa templum s. Martini in Varsovia per praedictam dnam ducissam seniorem ex fundamento erectum et fundatum dedit et legavit. Item census annuos reemptionum, vulgariter wydetkow, in villis et hereditatibus Nowa wies et Boza wola in terra Sochaczoviensi apud nobilem Florianum de Brandi inscriptos, prout in privilegio Smi dni Wladislai olim ducis Mazoviae latius continetur, super lectura psalterii in ecclesia s. Iohannis Baptistae Varsov. pro animabus praedicti dni ducis Boleslai nati sui suaque ac praedecessorum et successorum suorum dedit et legavit. Item census annuos reemptionum, alias wyderkow in et supra villis et hereditatibus Komorniki et Rambiertowska Wolia per praenominatum dnum ducem Boleslaum natum suum inscriptos, prout etiam in privilegiis suae Serenitatis plenius continetur, videlicet V sexagenas gr. in mediis gr. religiosis fratribus monasterii Varsov., V sexagenas similiter grossorum in mediis gr. religiosis fratribus ad s. Martinum in Varschovia et finem de dictis duabus villis Komorniki et Rambiertowska Wolia dicti census praedictis lectoribus psalterii praefati; insuper lumina sepea pro lectura praenotata dedit et legavit pro animabus dni ducis Boleslai suaque ac praedecessomm et successorum suorum. Item V marcas numeri Cracoviensis gr. in mediis gr. similiter annui census in hereditate Brwinowo in districtu Varsov. in portione apud nobilem Iohannem inscriptas et V marcas monetae ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [20] et numeri praedictorum census annui in et supra villa Crasinska Wolia dicta nobilis Slawek de Krasnie iudicis Mazoviae in districtu Czechonoviensi sita religiosis fratribus monasterii Varsov. tam super aedificia templi quam claustri et pro vestiendis fratribus pro animabus praedictorum dnorum ducum Mazoviae et sua dedit et legavit. Item regimen, curam, provisionem et gubernationem perpetuam praedicti hospitalis s. Spiritus et proventuum eiusdem praedicta dna ducissa dedit et consensit discretis capellanis mansionariis capellae b. Mariae V. in ecclesia praedicta collegiata Varsov. qui pro tempore fuerint, qui inter se singulis annis perpetuisque debent inter se eligere et constituere unum ex eis valentem, qui dictos census, mella, decimas, proventus ceterasque obventiones recolliget, disponet et deputatis temporibus, prout in vita praefatae dnae ducissae est consuetum, ordinabit de eisdem, ratione cuius laboris, gubernationis et aspectionis, idem mansionarius aspiciens ex iussu speciali praedictae dnae ducissae senioris de proventibus dicti hospitalis III sexagenas gr. in mediis gr., item et tria stamina grisea panni pro vestibus et vestiendis pauperibus singulis annis eius consueta habebit et redpiet. Item molendinum novum in gayo per dictam dnam ducissam seniorem propriis sumptibus constructum pro distribuendis panibus ex eodem tam ad praedictum hospitale, quam ad s. Bernardinum fratribus, quam inter alios pauperes, prout in vita sua fuit consuetum, dedit et legavit. Item praefata dna ducissa senior concessit dnis executoribus suis inferius descriptis campanam de ecclesia praedicta collegiata s. Iohannis Baptistae Varsov. diu in Czechonow super pixides receptam iuxta taxam per capitulum dicendam. Item praedicta dna ducissa senior commisit dnis executoribus suis omnia sua debita persolvenda, et alia omnia et singula, de quibus non est mentio facta, commisit dnis executoribus disponenda secundum discretionem ipsis ac Deo datam, quos tunc nominavit et constituit, videlicet praeclarum principem dnum Conradum ducem Mazoviae praenepotem suum ac magnificos, strenuos, generosos, nobiles et honorabiles viros dnos Iohannem Rogala de Wagrzynowo palatinum Mazoviae, Iohannem de Boglewicze Czirnensem. Dobrogostium de Nowydwor Varsov., Andream de Raszyncze Livensem castelianos, Mathiam cancellarium et Martinum de Nasirowo canonicos Varsov., super quibus omnibus et singulis praemissis praefata dna Anna ducissa petivit a me notario publico infrascripto unum vel plura publicum seu publica instrumenta seu instrumentum. Acta sunt haec omnia anno, indictione etc. Et ego Clemens de Zaremby clericus Poznan. diocesis publicus imperiali auctoritate notarius etc. — Lib. privil. I fol. 225°. 65. 1461, Octobris 13, in Sdzbicowo. Andreas episcopus Poznaniensis altare in ecclesia coliegiata s. Iohannis in Varschovia sub titulo ss. Iohannis Evangelistae, Venceslai et Georgii martirum, censu annuo octo marcarum per magistrum Iohannem de Lyssowo canonicum Varschov. dotatum, erigit ac in beneficium ecclesiasticum creat. — Lib. privil. I fol. 34 et 1090. [21] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 21 66. A. 1461, Octobris 25, in Varschovia. Nicolaus de Raschincze decretorum doctor, archidiaconus Varschov. in ecclesia Poznan. vicariusque dni Andreae episcopi Poznan. in spiritualibus et officialis in ducatibus Mazoviae generalis, Htteras nominati Andreae episcopi Poznan., super erectione altaris in ecclesia s. Iohannis in Varschovia confectas, transsumit. — Lib. privil. I fol. 330. 67. A. 1464, Iulii 22, in Varschovia. Conradus, Casimirus, Boleslaus et Iohannes duces Mazoviae, Russiae necnon domini et heredes terrarum Plocensts, Czirnensis, Rawensis, Varschoviensis, Sohaczoviensis, Gostinensis, Wischegradiensis, Zacrocimiensis, Cziechonoviensis, Wiznensis et Belzensis notificant, quod ipsis ducibus et ducatui ardua incumbente necessitate XX sexagenas gr. latorum Prag. census annui in et super praetorio oppidi ducalis Varschov. de pecuniis tezauro ducali solvi consuetis de consilio dnae Barbarae, ducissae et gubernatricis Mazoviae rnatris eorundem ducum, ad quodlibet festum Circumcisionis Dni per consules Varschov. capitulo ecclesiae s. Iohannis solvendas, pro CCCC sexagenis gr. in mediis grossis titulo reemptionis vendiderunt. — Lib. privil. I fol. 30. 68. A. 1465, Maftii 8, Varschoviae. Boleslaus et Iohannes duces Mazoviae etc. quandam concordiam arbitralem inter Stanislaum Zelawsky canonicum Varschoviensem et nobilem Nicolaum Osrzowsky super bonis Calen et Zelachowo emologant et confirmant. — Lib. privil. I fol. 440. 69. A. 1466, Februarii 8, in Sdbikowo. Andreas episcopus Poznan. altare sub titulo ss. Michaelis archangeli et Margarethae virginis, octo sexagenis annui census per nobilem Michaelem de Zemanczicze succamerarium Varschov. testamentaliter dotatum, in ecclesia collegiata s. Iohannis Varschov. erigit et creat, iusque patronatus dicti altaris capitulo Varschov. necnon Hanus Wylk advocato ac Gasparo fratribus germanis ctvibus Varschov. successoribusque eorundem, ipsorum autem civium successoribus deficientibus, advocato Varschov. pro tempore existenti attribuit et reservat. — Lib. privil. I fol. 112. 70. A. 1466, Augusti 2, Varschoviae. Nicolaus de Raschincze decretorum doctor, archidiaconus et officialis, Iohannes de Drzewicza, praepositus, et Iohannes Hurkonis olim ducis Russiae, custos Varsovienses quandam sententiam arbitralem inter Swiathoslaum decretorum doctorem decanum et vicarios perpetuos ecclesiae Varschov. profert.—Lib. privil. I. fol. 218°. 71. A. 1468. Septembris 24. Varschoviae. Conradus, Casimirus, Boleslaus et Iohannes, duces Mazoviae, Russiae necnon terrarum domini et heredes Plocensis, Czimensis, Ravensis, Varsoviensis, Sochaczoviensis, Gostinensis, Vischegrodiensis, Zacrocimiensis, Czie- 22 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [22] chonoviensis, Visnensis et Belzensis, significant, quomodo vener. Iohannes Nanta de Glowczyno vicecancellarius duas marcas gr. in mediis grossis annui census super tota villa Glowczyno Paulo de Ianowo canonico et Nicolao altaristae Varsov. ecclesiae, executoribus testamenti olim Pauli Ieziora vicarii perpetui Varsov., titulo reemptionis pro XX sexagenis gr. in mediis grossis vendidit et resignavit. — Lib. privil. II p. 497. 72. A. 1469, Februarii 13, Varschoviae. Conradus, dux Mazoviae, Russiae etc. significat, quomodo, prout ex regestro iudicii Varschov. facta est plena fides, de an. Dni MCCCCLXVII sabbato post octavas Corporis Christi in Varschovia nobiles Stephanus de Many et Margaretha eius consors medietatem villae ipsorum Many in districtu Varschov. sitae in L sexagenis gr. in mediis grossis Stanislao Zelawski canonico Varschov. et eius successoribus, de anno ad annum, quousque ipsi canonico Stanislao huiusmodi L sexagenae integre fuerint exsolutae, possidendam concesserunt. — Lib. privil. I fol. 85. 73. A. 1469, Maii 24, Varschoviae. Boleslaus et Iohannes, duces Mazoviae, Russiae necnon terrarum domini et heredes Plocensis. Czirnensis, Ravensis, Varschoviensis, Sochaczoviensis, Gostinensis, Vyschegradiensis, Zacroczimiensis, Czechonoviensis, Vysznensis, et Belzensis etc, XII sexagenas gr. in mediis grossis, per consules Varschov. de praetorio Varschov. ratione census annui ducibus dari consuetos, Stanislao Zelawski canonico Varschov. et eius successoribus canonicis Varschov. pro CC sexagenis gr. titulo reemptionis vendunt et resignant. — Lib. privil. I fol. 65. 74. A. 1473, Martii 4, Varschoviae. Boleslaus dux Mazoviae, Russiae etc. significat, quomodo, prout ex regestro iudicii Tharczinensis facta est plena fides, de an. Dni MCCCCLXVII sabbato post octavas Corporis Christi in Tharczin nobilis Stephanus de Many unacum consorte sua Margaretha medietatem villae Many, quam Zalawsky Petrus possidebat, Stanislao Zelawski canonico Varschov. et eius successoribus in LX sexagenis gr. ad octo annos tenendam contulit, hoc adiecto, quod quamprimum Petrus Zalawski a praedicto canonico L sexagenas levaverit, ipse Stephanus cum consorte sua in dictam villam Many introligationem ipsi canonico dare obligatur. — Lib. privil. I. fol. 850. 75. A. 1478, Februarii 8, Varschoviae. Boleslaus, dux Mazoviae, Russiae necnon terrarum Varsoviensis, Ravensis, Sohaczoviensis, Gostinensis, Zacrocimiensis, Belzensis etc. dominus et heres, nobili Iohanni de Sosnkowo cubiculario suo octo mansos mensurae Culmensis in villa Kamionka in hereditate Czyszek iacentes, contiguos duodecim mansis Petro custodi Varsov. et ipsi Iohanni perprius donatis, cum omni iure proprietatis in perpetuum confert. — Lib. privil. II p. 487. [23] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 23 76. A. 1478, Februarii 25, Romae apud s. Petrum. Sixtus episcopus, servus servorum Dei, vener. fratribus archiepiscopo Gneznensi et Plocensi ac Poznaniensi episcopis salutem et apostolicam benedictionem. Hodie a nobis emanarunt litterae tenoris subsequentis: Sixtus episcopus servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. Quae pro ecclesiasticarum aliarumque erga sedem apostol. devotarum personarum conscientiae pace per Romanos pontifices praedecessores nostros provida interpretatione dilucidata fuere, licet particulariter emanaverint, non est alienum ab aequitate ad alias personas similes pro simili conscientiae scrupulo summovendo transferre, ut qui pari cordis et animi puritate monentur, pari quoque dictae sedis auctoritate muniantur. Dudum felicis recordationis Martino papae V praedecessori nostro pro parte dilectorum filiorum universorum cleri, nobilium, incolarum et habitatorum civitatis et diocesis Vratislaviensis exposito, quod licet tunc a C annis citra et supra ac a tanto tempore et per tantum tempus, cuius contrarii memoria hominum non existebat, in eisdem civitate et diocesi ac partibus illis vicinis quaedam consuetudo rationabilis observata et praescripta ac moribus utentium approbata propter communem utilitatem hominum introducta fuisset, videlicet quod quilibet princeps, dux, baro, miles, civis sive oppidanus partium earundem, dum hoc expedire videretur, melius sibi protunc non valens consulere personae ecclesiasticae aut seculari, collegio aut universitati, oppido vel civitati, super bonis suis dominiis, oppidis, terris, agris, praediis, domibus vel hereditate vendere consueverat et vendiderat annuos census unius vel plurium marcarum aut grossorum Pragensium, nummorum Poloniae et pagamenti consueti ad rationem et pro qualibet marca ipsius annui census decem, undecim, duodecim, tredecim aut quatuordecim marcas aut plus vel minus secundum temporis qualitatem, prout ipsi contrahentes tunc inter se convenerant, ipsi venditori tunc integraliter in pecunia numerata solvere consueverant, bonis in ipso contractu tunc expressis pro ipsius annui census exolutione in perpetuum obligatis, et super in ipsis contractibus per expressum ipsis venditoribus data fuerat facultas atque gratia, quod ipsum annuum censum in toto vel in parte pro eadem summa denariorum, quam ab ipsis emptoribus receperant, quandocunque volebant, libere et absque alicuius contradictione vel consensu poterant extinguere et redimere ac se ab ipsius annui census solutione extunc penitus liberare, sed ad hoc huiusmodi census venditores inviti nequaquam per emptores arctari vel astringi valerent, etiam ipsis possessionibus et bonis obligatis penitus interemptis seu destructis, fueratque et erat talis contractus emptionis et venditionis per episcopos Vratislavienses protunc existentes ac ipsorum officiales necnon per diversos dominos temporales locorum et terrarum, in quibus census huiusmodi constituti erant, tanquam licitus et communi utilitati deserviens sepius confirmatus pariter et approbatus, ac etiam quod super huiusmodi censibus plurima bencficia ecclesiastica, collegia, canonicatus et praebendae, dignitates, personatus et officia, vicariae, altaria 24 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [24] numero quasi duo millia de expresso consensu et voluntate dominorum temporalium, sub quorum territoriis dicta bona obligata consistebant erecta, dotata et fundata autenticis eorundem dominorum temporalium sigillis sigillata et roborata fore noscebantur, quodque venditores eorundem censuum nonnunquam ad ipsorum censuum solutionem poenis et censuris ecclesiasticis ordinariorum locorum sponte et libere se summiserant, sicut etiam aliqui eorum tractu temporis compulsi fuerant et compelli consueverant; tamen nonnulli ex venditoribus ipsis arcum pravum conversi cupientes cum alterius iactura locupletari huiusmodi census eatenus per eos libere et absque aliqua contradictione solutos eisdem emptoribus tam ecclesiasticis quam secularibus solvere contradicebant et recusabant, confringentes huiusmodi emptionis et venditionis contractus fore et esse usurarios et illicitos ac ipsos emptores ecclesiasticos et seculares necnon collegia, canonicatus et praebendas, dignitates, personatus, administrationes, officia, vicarias, altaria et beneficia huiusmodi ipsorum annuorum censuum spoliabant perceptione et detinebant spoliatos in animarum suarum periculum eorundemque emptorum praeiudicium, damnum et gravamen. Et propterea, an contractus venditionis et emptionis huiusmodi liciti existerent, a nonnullis hesitabatur. Idem Martinus praedecessor ad supplicationem cleri, nobilium, incolarum et habitatorum praedictorum negotium huiusmodi bonae memoriae Guillermo tunc tituli s. Marci presbitero cardinali commisit, et postquam praefatus Cardinalis de peritorum consilio relationem super hiis fecerat diligentem, praefatus praedecessor iuxta relationem huiusmodi ac alias plenius de praemissis informatus ad huiusmodi ambiguitatis tollendum dubium praefatos contractus licitos et iuri communi conformes ac ipsorum censuum venditores ad illorum solutionem remoto contradictionis obstaculo obligari per suas litteras auctoritate apostolica ex certa scientia declaravit, prout in illis plenius continetur. Cum autem, sicut pro parte dilectorum filiorum decani, praepositi et capituli ecclesiae s. Ioh. Bapt. Varschov. Poznan. dioc. nobis nuper exhibita petitio continebat, ipsi et nonnullae aliae personae spirituales et seculares praefatae Poznan. dioc. hactenus pro anniversariis celebrandis pro sustentandis personis capellanis perpetuis ad altaria sua in dicta ecclesia s. Iohannis ac pro aliis operibus piis diversas emptiones similes censuum et proventuum fecerint et de praesenti faciant, credentes id tam de iure, quam iuxta declarationem Martini praedecessoris huiusmodi sibi licere, et sicut eadem petitio subiungebat, quia litterae huiusmodi emanarunt ad supplicationem cleri, capituli, nobilium, habitatorum et incolarum civitatis et diocesis Vratislaviensis huiusmodi, forsitan dubitari posset, an litterae praedictae se extendant ad praefatam ecclesiam s. Iohannis Varschov. et personas eiusdem; quare pro parte decani, praepositi et capituli ecclesiae s. Iohannis praefatorum nobis fuit humiliter supplicatum, ut litteras praedictas [ad] praefatam ecclesiam s. Iohannis et personas eiusdem in perpetuum extendere et quod ipsi illis ac declaratoria huiusmodi uti possint, perinde acsi ad supplicationem eorundem [25] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVILNSIS 25 emanassent statuere et decernere aliasque in praemissis oportune providere de benignitate apostol. dignaremur Nos igitur huiusmodi supphcationibus inchnati literas Martini praedecessons huiusmodi cum omnibus et singuhs in eisdem contentis clausulis ad praefatam ecclesiam s Iohannis Baptistae et personas eiusdem auctontate apostohca tenore praesentium extendimus, quodque decanus et praepositus pro tempore et capitulum praefatae ecclesiae s. Iohannis Baptistae litteris ac declaratione huiusmodi uti possint, perinde ac si ad supphcationem eorundem ac personarum dictae ecclesiae s Iohannis Baptistae emanassent eisque lllae speciahter concessae fuissent, auctontate et tenore praedictis statuimus pariter et decernimus, non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis ac omnibus llhs, quae dictus Martinus praedecessor in suis litteris voluit non obstare, ceterisque contrariis quibuscunque. Nulli ergo etc Datum Romae apud s. Petrum anno incarnationis dominicae MCCCCLXXVIII, V Calend. Martii, pontificatus nostri anno octavo. — Lib privil. I fol 177 et 2200 77. A. 1478, Decembris 2, Romae apud s. Petrum. Sixtus papa IV considerato, quod Nicolaus Stanislai de Mnyschewo clericus Plocensis dioc. in artibus magister de nobili genere ex utroque parente procreatus Romanam curiam est diu secutus necnon in diversis Italiae et Cracoviensi studiis generahbus in iure canonico studuit, derogandoque pro hac vice statutis et consuetudinibus ecclesiae collegiatae Varschov., eidem Nicolao Mnyschewski, quamquam nec in Theologia nec in ahquo lunum graduato, archidiaconatum Varschov , dummodo vacavent, obtinendi via dispensationis concedit facultatem — Lib privil I fol. 1700 78 A 1479, Man 8, Varschoviae Boleslaus, dux Mazoviae, Russiae, necnon terrarum Varschoviensis, Rawensis, Sochaczoviensis, Gostinensis, Zacrocimiensis, Belzensisque dominus et heres, notum iacit, quomodo famosus Gaspar Vylk, civis et advocatus Varschov, medium mansum mensurae Culmensis, quem sibi perpnus lpse dux donaverat, m Nova Warschovia lacentem, recton seu magistro scholae b. Manae Virginis, ratione processionis quatuor scholanum ante et cum vener sacramento Euchanstiae ad mfirmos ambulandi, cum omni mie in perpetuum resignavit. — Lib pnvil. I fol 98. 79. A. 1479, Novembns 18, in Nowygrod Boleslaus, dux Mazoviae necnon Russiae ac terrarum Varschoviensis, Rawensis, Sochaczoviensis, Gostinensis, Zacroczimiensis Belzensisque dominus et heres, sigmficat, quomodo consideratis fidelibus servitus nobilium Petri, Nicolai artium et luns civilis baccalarii, Iohannis Pilik, Iacobi alias Boruthae, Hieronini, Starnslai, Andreae et Martini germanorum heredum de Lossz bona ipsorum Razny de lure Polonico m ius Theutonicum Culmense transtuht, lpsosque praenommatos nobiles ab omnibus mdicus communibus Archiwum Komisyi prawniczej T VI 4 26 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVlENSlS. [26] terrestribus necnon ob omnibus poenis magnis et parvis, poena quinquagenali excepta, liberavit. — Lib. privil. I fol. 480. 80. A. 1480, Decembris 4, in Sdbikovvo. Uriel episcopus Poznaniensis litteras Sixti papae IV super censibus annuis de data d. 25 Februarii 1478 emanatas executioni debitae demandat.— Lib. privil. I fol. 177 et 220 81. A. 1487, Aprilis 6, Varschoviae. Boleslaus, dux Mazoviae, Russiae etc. in causa inter capitulum ecclcsiae collegiatae Varschov. et consules civitatis Varschov. occasione turris, domui Andreae de Iassyniecz, canonici Varschov. curati in Zukowo et notarii terrae Varschov., contiguae, iam dudum vertente, recepta informatione, quod turris dicta ab LXXX citra vel ultra annis ad domum ipsam muro contiguam pertinuisset, huiusmodi turrim circa praetactum Andream relinquit et capitulum Varschov. ab impetitione consulum Varschov. absolvit. — Lib. privil. I fol. 103. 82. A. 1489, Septembris 10, in Piotrkow. Uriel, episcopus Poznaniensis, ultimam voluntatem Pauli de Golambye canonici Varschov. ad effectum deducens altare seu capellaniam perpetuam sub titulo b. Virginis Mariae, s. Nicolai ac b. Catherinae maftiris in ecclcsia Varschov. erigit, ipsiusque altaris ius praesentandi capitulo ecclesiae collegiatae s. Iohannis attribuit. — Lib. privil. I fol. 61 °. 83. A. 1494, Iulii 13, Romae apud s. Petrum. Aleksander papa VI Conrado duci Mazoviae ipsiusque successo- ribus, litteris Nicolai papae V Boleslao duci Mazoviae transmissis non obstantibus, ad archidiaconatum Varschov. personas non qualificatas dummodo idoneas praesentandi concedit facultatem; et hoc ea de causa, quia in partibus Mazoviae, vacatione archidiaconatus praedicti occurrente, rarissimae inveniri possunt personae titulis scientificis in Theologia vel altero iure insignitae. — Lib. privil. I fol. 167°. 84. A. 1495, Maii 14, in Czersk Conradus, dux Mazoviae, Russiae etc. comperto, quod ex duobus altaribus donationis ducalis in ecclesia collegiata Varschov. unum fructibus et proventibus caret, Iohanni de Podossye capitaneo Varschov. mandat, ut altaristae eiusdem altaris prandium, coenam et digerium, videlicet unum bonetum panis, amphoram cervisiae et candelam sepeam, quolibet die det; decanus yero Varschov. eidem altaristae cameram habitandi in lapidea psalteristarum assignet. Idem dux navigatorem Vischegradiensem ad solvendum nominato altaristae censum IV marcarum obligat. — Lib. privil. I fol. 156°. 85. 1498, Aprilis 27, Varschoviae. Conradus dux Mazoviae, Russiae etc. generoso Iacobo de Sobinye succamerario et notario Czirnensi notificat, quod XIX ortos ad custodiam [27] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 27 Varschov. pertinentes pro locatione novae civitatis Varka per certos officiales ducales indebite alienatos Derslao de Popielczino custodi Varschov. restituit, ipsique Iacobo succamerario inhibet, ne peramplius dictum custodem in perceptione censuum de praenominatis ortis impediat. —Lib. privil. I fol. 1040. 86. A. 1498, Maii 2, Varschoviae. Petrus de Sosnkowo, decanus et officialis Varschoviensis, litteras ducis Conradi super restitutione XIX ortorum custodiae Varschov. concessas transsumit. — Lib. privil. I fol. 104. 87. A. 1500, Decembris 21, Varschoviae. Conradus, dux Mazoviae, notificat, quod nobiles Stanislaus de Losh Iacobus Borutha de Skoky, Martinus de Dobrziszewo fratres carnales, Laurentius et Iohannes germani olim Petri de Choynowska Wolia, Iohannesi Andreas et Iacobus olim Abrahae de Uwiekini, Nicolaus et Iacobus olim Iohannis Pilik de Vangrodno, Iohannes olim Hieronimi fratres patrueles praefatorum Stanislai, Boruthae et Martini nepotes, olim generosi Iohannis de Losh succamerarii Zacrocimiensis filii et nepotes, heredes et successores bonorum Raszny, quae per olim magnificum Petrum de Skuli palatinum Mazoviae, avum et protavum ipsorum heredum, pro certa summa pecuniarum vendita et in certis summis donata capitulo Varschov. cum reservatione propinquitatis exstiterunt, eadem bona renuntiando omni iuri propinquitatis, quod ipsis competebat, praefato capitulo Warschov. pro DCCCX sexagenis gr. vendiderunt, fideiubentes ab omnibus personis propinquis et remotis et a dotalitiis uxorum ipsorum. — Lib. privil. fol. I 52 (Ex confirmatione Sigismundi Augusti regis Poloniae de data 25 Aprilis 1564). 88. A. 1508, Maii 8, Romae apud s. Petrum. Iulius papa II Iohanni de Mrokowo, custodi ecclesiae Varschov., per Annam ducissam Mazoviae ad archidiaconatum in eadem ecclesia praesentato, super defectu gradus in Theologia aut altero iurium dispensationem concedit. — Lib. privil. I fol. 171. 89. A. 1515, Aprilis 16, Varsoviae in capitulo generali. Praelati et canonici Varschov. dno Sigismundo de Koskowo cano- nico Varschov. tenutario bonorum Razny molendinum, in fluvio Ugoscza in bonis eisdem construendum, provido Stanislao Balasta pro X sexagenis grvendendi concedunt facultatem. — Lib. privil. II p. 509. 90. A. 1516, Septembris 27, in Sdbikow. Stanislaus de Strzelcze, decretorum doctor, Vladislaviensis, Poznaniensis et Plocensis canonicus commissariusque per Iohannem episcopum Poznan. in hac parte Mazoviae deputatus, ex commissione speciali dnae Annae ducissae Mazoviae capellaniam sive altare in ecclesia collegiata Varschov. in titulum Transfigurationis Dni Iesu Christi super censu in Hincze- ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS [28] wicze per eandem ducissam eidem altari assignato erigit iusque patronatus altaris nominati ipsi ducissae reservat — Lib privil I fol 158. 91. A. 1517, Iunii 26, Varsoviae. Iohannes de Grodziec, prior conventus s. Martini intra muros Varsov. fratrum Eremitarum ordinis divi Augustini, et Martinus de Tarsko praepositus manuahs hospitalis ducahs circa eandem ecclesiam s Martini per medium Nicolai de Bukowo cantoris Wladislaviensis et ducatus Mazoviae cancellarii, Alberti Popielski canonici Varsov. ac Nicolai Lanckoronski de Brzezie burgrabii Cracov. quandam concordiam amicabilem ineunt. — Lib privil II p. 410 92. A. 1517, Novembris 13, Romae apud s. Petrum. Leo papa X praeposito et archidiacono ecclesiae Poltoviensis mandat, ut consules Varschovienses ad solvendum capitulo ecclesiae Varschov. censum annuum XX sexagenarum, quem a tempore combustionis civitatis sub praetextu certae exemptionis a ducibus Mazoviae factae persolvere indebite recusant, censuris ecclesiasticis adhibitis cogat. — Lib. privil. I fol 270. 93 A. 1518, Aprilis 6. in Pułtusk. Nicolaus de Brolyno decretorum doctor, in ecclesia Plocensi archidiaconus Poltoviensis, iudex commissarius per Smum dnum Leonem papam X constitutus, mandatum praenominati papae de data 13 Novembris 1517 transsumit et exequitur — Lib. privil I fol. 27 94. A 1519, Aprilis 30, Varschoviae. Stanislaus et Iohannes duces Mazoviae censum XX sexagenarum de praetorio civitatis Varschov. iuxta privilegium ducum Conradi, Casimiri, Boleslai et Iohannis ecclesiae collegiatae Varschov. solvi debitum, eidem ecclesiae adiudicant dominosque capitulares rogant, ut cum consulibus Varschov. habendo respectum ad damna, quae per combustionem ignis receperunt, gratiam, in hac causa facerent. — Lib. privil. I fol. 161. 95. A. 1519, Maii 4, Varschoviae. Nicolaus Mirowski de Mirowicze decretorum doctor, decanus Plocensis et praepositus Varsoviensis, censum annuum X marcarum pro erigenda praecentoria sive capellania in ecclesia collegiata Varschov. assignat. — Lib. privil. I fol. 224. 96 A 1519, Maii 14, Varschoviae. Stanislaus et Iohannes duces Mazoviae, Russiae etc. significant, quomodo generosus Iohannes Iezewsky vexillifer Zacroczimiensis V marcas census annui super bonis suis in ducatu Mazoviae sitis dno Nicolao de Mirowicze decano Plocensi et praeposito Varschov. pro L sexagenis gr. in mediis grossis super praecentoriam sive capellaniam in ecclesia Varschov. de novo per ipsum praepositum fundandam in vim reemptionis vendidit et resignavit. — Lib. privil. I fol. 37. [29] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 29 97. A 1519, Novembris 12, in Kozłow. Iohannes Lubranski episcopus Poznan. statuit et ordinat, quod deinceps praelati et canonici ecclesiae colleg Varschov. ratione censuum, decimaium, fructuum, reddituum et proventuum in causis huiusmodi suis cognoscere et cohertionem ac iunsdictionem ordinariam in eorum decimatores, censuarios, colonos etiam ad manutenenda statuta ipsius capituh nuper eis per se edita exercere valeant. — Lib privil. I fol. 23. 98 A. 1520, Iulii 9, in Kozłów Stanislaus de Strzelcze decretorum doctor, Wladislaviensis, Poznaniensis, Plocensis et Varschoviensis canonicus officialis Varschoviensis sede vacante Poznan, altare seu capellamam in ecclesia collegiata s Iohannis in titulum Dei omnipotentis ac ss. Andreae apostoli, Leonardi confessons et s. Catherinae, censibus annuis X marcarum per Stanislaum de Ploczka vicarium perpetuum Plocensem et commendarium in Msczonow pro dote eiusdem altaris assignatis, engit et creat — Lib privil. I fol 111. 99. A. 1524, Martii 28, Varschoviae in capitulo generali. Praelati et canonici ecclesiae collegiatae s. Iohannis Baptistae ecclesiae pafochiali in bonis Razny in districtu Camyeneczensi erigendae quatuor mansos mensurae Chelmensis ab omni tributo liberos in eisdem bonis Razny emensurandos et in parte extirpandos pro fundo et dote assignant Lib. privil. I fol 65° 100. A 1525, Martii 16, Varschoviae in conventione Ianussius dux Mazoviae edictum contra sectam Lutheranorum cum toto suo consilio promulgat. — Lib privil I fol. 205 Cf Vol Leg. I p 223. 101. A. 1526, Februarii 5, in conventione generali Piotrkoviensi. Iohannes, episcopus Poznan , Thomae Sokolowski decretorum doctori custodi ecclesiae Varschoviensis mandat, ut ad erectionem octo psalteristarum in ecclesia collegiata Varschov, dotatione competenti per Ianussium ducem Mazoviae facta, procedat, altaria ducalia eidem collegio psalteristarum incorporet, iusque patronatus et plenanam lunsdictionem eorundem psalteristarum capitulo dictae ecclesiae, institutionem autem decano pro tempore existenti attribuat et assignet —Lib. pnvil. I fol. 114. 102 A 1526, Martii 4, [Varschoviae]. Ianussius dux Mazoviae, Russiae etc. bona capituli ecclesiae s. Iohannis Varschov dicta Raszny, Cholodziancz cum ahis vilhs praefatis bonis adiacentibus ab omnibus solutionibus et oneribus ducahbus absolvit, ratione cuius libertationis praelati et canonici Varschov IV anniversaria: duo pro animabus olim dnae ducisbae Annae gemtricis suae et olim ducis Stanislai fratns sui et alia duo pro remedio animae suae et successorum suorum, decantare tenebuntur. — Lib. pnvil. I fol. 50 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [30] 103. A. 1526, Aprilis 5, Varschoviae. Anna, ducissa Mazoviae, Russiae etc, ius patronatus hospitalis s. Martini in Varschovia capitulo Varschov. committit, ita quod capitulum dictum habebit facultatem de gremio suo praelatum aut canonicum in re domestica peritum in praepositum et administratorem eiusdem hospitalis statuendi, quiquidem praepositus erit senior et praesidens octo psalteristarum per olim ducem Iohannem in eadem ecclesia collegiata institutorum, habebitque ratione curae, quam gerit et de hospitali et de psalteristis, altare fundi Hinczewicze cum proventibus suis atque XVI sexagenas gr. ex censibus, decimis et proventibus hospitalis eiusdem.—Lib. privil. I fol. 1350. 104. A. 1526, Novembris 5, in loco differentiarum. Nicolaus Vodinski de Miedzilesie iudex, Iohannes Camienski succamerarius, Bartholomeus Pobikrowski subiudex, Nicolaus Iablonski vexillifer, officiales terrae Drohiciensis, Stanislaus Voislawski iudex Liwensis et Stephanus Vodinski vexillifer Varschov. de ducatu Mazoviae, commissarii et iudices per Sigismundum regem Poloniae constituti, bona ecclesiae collegiatae Varschov. Kolodziadz, ex una parte, et bona Lipki nobilium Lipskich ex altera dislimitant. — Lib. privil. I fol. 1430. 105. A. 1526, Decembris 15, in Kozlow. Iohannes Latalski, episcopus Poznaniensis, litteras Andreae episcopi Poznan. de data 17 Novembris 1445 pro hospitali pauperum in Varschovia concessas transsumit approbatque ac insuper eidem hospitali decimas in villis Kiczki, Possiadaly et Mienya donat et attribuit. — Lib. privil. I fol. 131°. 106. A. 1527, Ianuarii 14, Varschoviae. Thomas de Sokolowo, decretorum doctor, custos ecclesiae Varschov et rector parochialis ecclesiae in Grodziec, litteras Iohannis episcopi Poznan. super erectione octo psalteristarum in ecclesia collegiata Varschov. ad se directas transsumit, commissionemque in ipsis litteris contentam, visis praeterea litteris ducis Ianussii necnon sororis suae ducissae Annae, exequitur. — Lib. priv. I fol. 114. 107. A. 1527, Aprilis 1, Cracoviae in conventione generali. Sigismundus rex Poloniae, petitionibus Annae ducissae Mazoviae annuendo, hospitale pauperum s. Martini in civitate Varschov. bonaque universa eidem hospitali concessa in administrationem et tutelam regiam suscipit ipsamque administrationem capitulo Varschov. per provisorem, de gremio eiusdem capituli eligendum, exercendam committit. — Lib. privil. I fol. 1340. 108. A. 1527. Septembris 5, in castro Loviczensi. Georgius Myskowski de Przeciczow, utriusque iuris doctor canoni- cus Gnezn. et cancellarius curiae Iohannis de Lasko archiepiscopi Gnezn., quandam sententiam arbitralem occasione praesentationis ad vicariatum perpetuum fundi Mokothowo inter Stanislaum de Strzelcze scholasticum et offi- [31] ACTA ECCLESlAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 31 cialem ac Petrum Belsky et Stanislaum Szamborski canonicos Varschov. pronuntiat et profert. — Lib. privil. I fol. 139. 109. A. 1528, Martii 2, in Radom. Sigismundus rex Poloniae pro anniversario dnis Stanislao et Ianussio ducibus Mazoviae ipsorumque antecessoribus in ccclesia collegiata Varschov. instituendo D florenos capitulo Varschov. donat et facultatem pro eadem summa censum annuum in vim reemptionis comparandi concedit. — Lib. privil I fol. 134. 110. A. 1529, Septembris 30, Varschoviae in capitulo generali. Praelati et canonici ecclesiae collegiatae s. Iohannis Varschov. advo- catiam in villa Studzianki, de cruda radice in hereditate Dluga locata, pro XX, molendinum autem pro X sexagenis gr. laborioso Gregofio Vrocz fabro de Glinyanka, qui ad talia servitia, qualia advocati in villa Zorawia facere solent, obligatur, vendunt et ascribunt. — Lib. privil. I fol. 930. 111. Circa an. 1530, Varschoviae. Andreas Zaleski de genere Coscziesitarum, consul Varschoviensis et vitricus ecclesiae collegiatae s. Iohannis, ex commissione suorum seniorum vocatis ad se antiquis vitficis et campanatoribus ipsius ecclesiae onera, ad quae ex antiqua consuetudine vitrici eiusdem ecclesiae de proventibus s. e!emosinae respondere tenentur, ex eorurn ore et relatione conscribit et annotat. — Lib. privil. I fol. 196. 112. A. 1530, Decembris 27, Piotrcoviae. Iohannes de Latalicze episcopus Poznaniensis notificat, quod licet Sigismundus rex Poloniae ius patronatus unius mansionariae in ecclesia colleg. Varschov. decano praedictae ecclesiae et consulibus civitatis Varschov. donaverit ac ipsam mansionariam cum proventibus eius pro m u s i c o et organista eiusdem ecclesiae incorporaverit, quia vero erectio mansionariae praedictae disponit beneficia ista perpetua fore et pro actu presbiteris fundata, organista autem non semper haberi potest presbiter et homo in uno loco constans, ipse episcopus eandem mansionariam perpetuam in manualem permutat, quam nunc discretus Iohannes Cozyeglowski organista dictae ecclesiae per decanum et consules Varschov. electus habebit, ordinationemque certam pro organistis pro tempore existentibus facit. — Lib. privil. I fol. 108. 113. A. 1532, Martii 19, Cracoviae. Sigismundus rex Polonie etc, inspecta controversia super XX sexagenis capitulo ecclesiae collegiatae Varschov. et XII sexagenis praebendae eiusdem ecclesiae fundi Bistranow per proconsulem et consules civitatis regiae Varschov. ratione census annui solvi recusatis, iura capituli et praebendae eorundem iuxta tenorem litterarum ducalium tunc exhibitarum confirmat et approbat. — Lib. privil. I fol. 66°. 32 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [32] 114. A. 1533, Iunii 18, in Kozinicze. Sigismundus rex Poloniae etc. ius patronatus duarum mansionariarum in ecclesia collegiata s. Iohannis in Varschovia ad praedicatoris et unius aut duorum confessorum in eadem ecclesia instituendorum sustentationem capitulo ecclesiae eiusdem concedit. — Lib. privil. I fol. 71. 115. A. 1534, Aprilis 1, in Sdbikow. Iohannes, episcopus Poznaniensis, ordinationem et provisionem duorum poenitentiariorum in ecclesia collegiata s. Iohannis, in capitulo generali eiusdem ecclesiae an. 1533 factam, in omnibus punctis ratam habet. — Lib. privil. I fol. 6y°. 116. A. 1534, Iulii 11, in Vilna. Sigismundus, rex Poloniae, medio dni Petri episcopi Camenecensis, in ducatu Mazoviae generalis commissarii regii, talem contractum permutationis conficit, quod navigium circa oppidum regium Czirsk ad praebendam et canonicatum ecclesiae collegiatae s. Iohannis Varschov. fundi Tharczany collationis regiae pertinens, deinceps ad arcem et oppidum Czirsko spectabit, praebenda autem nominata censum V sexagenarum de proventibus oppidi Varcensis quotannis recipiet. — Lib. privil. I fol. 1370. 117. A. 1538, Martii 4, in conventione generali Piotrkoviensi. Sigismundus rex Poloniae transsumendo decretum conventionis gene- ralis Varschoviensis iudiciariae d. 13 Martii 1525 latum ipsum decretum ac privilegium ducis Mazoviae Boleslai (de data d. 22 Novembris 1437) hospitali Varschov. servientia approbat capitaneisque Laticzoviensi et Garvolinensi, ut proventus iuxta tenores praescriptorum privilegii et decreti idem hospitale concernentes dicto hospitali solvi faciant in effectu, mandat et iubet. — Lib. privil. II p. 544. 118. A. 1539, Maii 1, Cracoviae. Sigismundus, rex Poloniae etc. ordinationem certam super administratione bonorum Razny per capitulum Varschov. die 29 Septembris an. 1537 laudatam approbat et ratificat. — Lib. privil. I fol. 500. 119. A. 1539, Septembris 10, Cracoviae. Sigisraundus, rex Poloniae quandam ordinationem super admini- stratione hospitalis regii in civitate Varschov. tituli s. Spiritus, penes templum s. Martini siti, facit et promulgat. — Lib. privil. I fol. 124. 120. A. 1539, Decembris 27, Cracoviae. Sigismundus, rex Poloniae etc. considerata inopia argillae pro lateribus conficiendis, qua civitas Varschov. laborabat, certam commutationem fundorum inter praedictam civitatem et ecclesiam b. Virginis Mariae Novac civitatis Varschov. ratam habet, hoc adiecto, quod quotienscunque pro instauranda ecclesia praedicta aliisque aedificiis iuxta eam statuendis lateribus opus erit, quemlibet millenarium minus IV grossis, quam tum ceteris ven- [33] ACTA ECCLESlAE COLLEGIATAE VARbOVIENSIS. 33 detur, consules civitatis nominatae dare et vendere erunt perpetuo obhgati.— Lib privil. I fol. 720. 121 A 1543, Decembris 13, in Wielka Wieś. Sigismundus, rex Poloniae, molendinum in fluvio Boimia pro usu hospitalis Varsoviensis, ad supplicationem capituh ecclesiae collegwtae Varsov., facultatem extruendi concedit — Lib. privil. II p. 494 122. A 1544, Decembris 22, Cracoviae. Sigismundus, rex Poloniae, statutum capituli Varschov. super eligendis de gremio suo duobus provisonbus hospitalis pauperum in civitate Varschov. nuper editum confirmat et approbat — Lib. privil. I fol 128 123 A. 1551, Iuhi 14, Vilnae. Sigismundus Augustus, rex Poloniae, dislimitationem commissarialem bonorum Kolodziądz et Lipki de data d. 5 Novembris 1526 in omnibus suis punctis approbat. — Lib. privil, I fol 143. 124. A. 1557, Decembris 23, Vilnae. Sigismundus Augustus, rex Poloniae, dislimitationem bonorum Kolodziądz et Lipki, iterata vice per commissanos regios d 10 Novembiis 1556 perfectam, confirmat tenoremque aliquot litterarum hanc causam concernentium repetit — Lib. privil. I fol. 147. 125 A. 1580, Ianuaru 2, Varsoviae in conventu generah Stephanus, D. g. Poloniae etc. significamus supphcatum fuisse nobis a famatis proconsule, consulibus totoque magistratu ac XX viris, communitatem civitatis nostrae Varsov repraesentantibus, ut plebiscitum infrascriptum ab ipsismet pubhco eorum assensu et voluntate conditum auctoritate nostra regia approbare .. dtgnaremur. Cuiusquidem plebisciti . tenor de verbo ad verbum fuit iste: Actum sabbato ante fest. ss Simonis et Iudae apostol. (d. 23 Octobris) an Dni MDLXXIV. Domini consules residentes et antiqui una cum scabinis et XX viris, ad tractanda et decidenda omnia publica civitatis negotia constitutis et electis, necnon et omnium contuberniorum ordo, attento eo, quod quidam ex civibus ab ecclesia orthodoxa disciscentes conabantur in civitate h e r e s i m adversus cathohcam ecclesiam orthodoxam et consuetudinem antiquam huius civitatis in hanc usque diem observatam publice palamque excitare et propagare, unde inobedientia, temeritas et seditiones in civitate oriri coeperant, iis omnibus consultum iri cupientes atque, ne quid novi in civitate foret exortum, caventes, cum etiam hoc ipsum per Illmum olim piae memoriae dnum Ianussium Mazoviae ducem in conventione generali Varsaviensi teria secunda post Dom. Reminiscere (d. ij Martn) celebrata et tenta an. Dni MDXXV fuent severe mhibitum, ut ex actis dacahbus apparet, unanimi consensu et voluntate eiusmodi constitutioni et inhibitioni ducali inhaerendo constituerunt, quod singali cives, qui inobedientiam officio consu- Archiwum komisyi prawniczej I Vl 5 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [34] lari secundum iusiurandum suum civitati factum quovis modo praestare noluerint et neglexerint, primo quidem poena civili unius fornacis laterum valoris XXX florenofum pecuniae puniendi erunt, secundo dupla, duabus scilicet fornacibus LX flor. Polon. valentibus corrigendi; tertio si id facere praesumpserint, poena C aureorum secundum contenta privilegiorum irremissibiliter solvendarum mulctandi erunt; quarto si in vitio periurii perseveraverint, obedientiamque magistratui praestare recusaverint, a civitate alienandi et ablegandi erunt, bona autem ipsorum immobilia, si quae habuerint, symbolo facto ipsis secundum taxam officii solvi dedebunt. Praeterea eiusmodi malum avertere volentes inviolabiliter observandum sanxerunt, quod de cetero civitati donari et in numerum civium suscipi nisi homines catholicae orthodoxaeque ecciesiae non debent. Ne autem civitati a civibus impossessionatis praecipue autem mercatoribus et aliis ditioribus decederet et ipsi etiam in detrimentum civitatis agere quidpiam videantur, quare per suprascriptos ordines unanimiter constitutum est, ut cives impossessionati, maxime autem mercatores ac item ditiores, a data praesentis actus fundos intra annum et diem secundum qualitatem et quantitatem facultatum habeant, comparent et coemant, alioquin iure civili privari irremissibiliter debebunt. Haec itaque omnia et singula suprascripta tam in inobedientes hereticos, quam in ditiores impossessionatos sancita firmiter et inviolabiliter temporibus perpetuis observanda suprascripti ordines constituerunt praesentibus. — Ex actis consularibus antiquae Varsaviae rescriptum. Nos itaque Stephanus rex praenominatus supplicationi ipsorum benigne annuentes, id ipsum plebiscitum praeinsertum ratum et gratum habemus ac illud in omnibus suis punctis, clausulis.. confirmamus .. atque in eorum omnium fidem .. praesentes manu nostra subscripsimus et sigillo regni nostri muniri mandavimus. Datum Varsaviae in conventu generali regni die II m. Ianuarii A. D. MDLXXX, regni vero nostri anno IV10. Stephanus rex. (L. S.) — Iohannes Valerianus Iacubowski regius secretarius susscripsit. Proinde nos proconsul et consules civitatis antiquae Varsaviensis praesentes litteras ex suo vero originali rescriptas testamur, maiorem in fidem sigillum officii appressimus. Iohannes Pieglowski actorum et officii notarius.. rescripsit. — Lib. privil. I fol. 205 °. A. 1517, Aprilis 26, in capitulo generali. 1. (I. 2°) Dni.. turrificationem altarium diebus solennibus et aspersionem populi diebus dominicis decreverunt fieri iuxta veterem consuetudinem anti- quitus observatam ad mandatum illustrium principum dnorum Annae matris, Stanislai et Iohannis D. g. ducum Mazoviae ; vener. dno Stanislao de Miro- vice scolastico Plocensi et canonico Varschoviensi expresse et solenniter contradicente nec consentiente. A. 1517, Septembris 30. 2. (I. 5) Capitulum generale pro festo s. Michaelis ex more veteri et consuetudine per dnos prelatos et canonicos inferius descriptos, videlicet: Barrholomeum de Belsko decanum, Iacobum Carczewsky custodem, Stanislaum de Mirovice scolasticum Plocensem, Nicolaum Zucowsky cantorem Wladislaviensem, Mathiam Slonava decretorum doctorem, Iohannem de Popyelzino et Thomam Sokolowsky, prelatos et canonicos ecclesiae collegiatae Varschov., ad sonum campanae congregatos tentum et celebratum A. D. 1517. 3. (Ibid.) In eodem capitulo dni superius nominati attendentes, prout ad notitiam ipsorum pervenit, quod vener. dnus Sigismundus Roskowsky, ut et tanquam tenutarius bonorum Razny, in nemoribus dictorum bonorum robora ligna excidere et picem cremare et demum Gedanum versus demittere et alia dampna non modica in ipsis bonis facere consuevit et solitus est, ex qua roborum et lignorum excisione ac picis crematione apes pereunt et mella; quibus dampnis ipsi dni obviare volentes excisionem dictorum roborum et lignorum ac picis cremationem, ne decetero fiant, unanimi voto et ex certis respectibus animum ipsorum moventibus, praesertim quod praeteriti et praesentis anni mel, quod obvenire solet ex dictis bonis pro communi mensa ipsorum dnorum, quod ipse dnus Roskowsky solvere consuevit, inhactenus retinuit et solvere non curat cum aliis debitis per eum contractis et obligatis, inhibuerunt et desuper litteras ad eum scribere mandarunt Et ibidem vener. dnos Iacobum de Carczewye custodem et Andream Vodinsky canonicum ad revidenda dampna huiusmodi necnon ad faciendum granicies sive limites inter praefata bona Razny et bona Lypky ac [cum] quibusvis aliis vicinis ipsi dno Roskowsky adiunxerunt, deputarunt et assignarunt; quibus ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS [36] praemissa omnia et singula faciendi et exequendi dederunt et concesserunt plenam et omnimodam facultatem; decreverunt etiam unanimiter, quatinus ipse dnus Roskowsky, ut et tamquam possessor dictorum bonorum Razny et cuius magis interest, sollicitaret apud Rmum dnum Erasmum D. g. Epum Plocensem pro erigenda ecclesia parochiali in dictis bonis iuxta revisionem iam dudum factam etc. A. 1518, Septembris 29. 4. (I. 6) Capitulum generale pro festo et die s. Michaelis archangeli ex veteri more et consuetudine per dnos prelatos et canonicos inferius desriptos, videlicet: Iohannem Mrocowsky archidiaconum, Iacobum custodem, Stanislaum de Mirovice scolasticum Plocensem, Mathiam Slonava, Iohannem et Albertum de Popielzino, Andream Vodinsky, Nicolaum Zucowsky, Iohannem Voyslawsky et Thomam Socolowsky, praelatos et canonicos ecclesiae collegiatae Varschoviensis, tentum et celebratum A. D. 1518. 5. (Ibid.) In eodem capitulo dni, qui supra, decreverunt, ut vener. dnus Bartholomeus de Belsko decanus Varschov., ut et tamquam procurator capituli, faciat librum specialem, alias inventarium, in quo conscribi procuret omnes et singulos proventus mensae capituli Varschov. praesertim reemptiones tali modo, ut sequitur: »Anno tali, die tali, domini de capitulo Varschov. emerunt censum annuum XX marcarum apud nobilem talem ex fructibus villae seu hereditatis talis pro CC sexagenis talium pecuniarum, cuius solutionis tempus pro termino seu festo s. Martini, cuius emptionis actus et inscriptio continetur in matrica ducali de anno tali et die tali; in actis vero consistorii Varschov. anno tali, die tali. 6. (Ibid.) In eodem capitulo domini, qui supra, decreverunt construere nova stalla in choro eclesiae collegiatae tum pro se ipsis, tum etiam vicariis; pro quibus forisandis et qualiter fieri debeant, deputarunt dnos Stanislaum Mirowsky scolasticum Plocensem et officialem Varschov. et Nicolaum Zucowsky cantorem Wladislav., pro quibus solutio fieri debet de pecuniis fabricae aut cappalium. 7. (I. 6°).. Domini suprascripti decreverunt et deputarunt vener. dnos Andream Vodinsky et Iohannem Voyslawsky, Varschoviensis ecclesiae canonicos, ad revidendum bona Razny ad petitionem et instantiam vener. dni Sigismundi Roskowsky dictorum bonorum possessoris. Et primo ut videant dni praefati locum et omnes commoditates pro locanda villa nova. Item revideant dicti dni deputati omnes villas videlicet Razny et alias circumcirca adiacentes, ad mensam capituli Varschoviensis pertinentes, et conscribant omnes commoditates et incommoditates ac omnes proventus ex singulis earum provenientes, et quantum unaquaeque earum mansos possessos contineat, et quantum de censu solvatur ex manso, similiter de melle quantum solvatur. [37] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 37 Item revideant omnia dampna in silvis et borris per ipsum possessorem, ut dicitur, illata demittendo in Gedanum struges et faciendo picem pro commodo, quibus commiserunt dni, ut omnes fornaces piceas, si quas invenerint, demolliant et concuti faciant. Item inhibeant dicti dni deputati dno Sigismundo possessori, ne decetero faciat picem et struges sub poena privationis dictorum bonorum. Item admoneant ipsum dnum Sigismundum, ut solvat retentos proventus ex dictis villis, ac mella retenta. et similiter mutuatam pecuniam. Item adhortetur et rogetur, ut faciat exactam diligentiam pro faciendis limitibus cum Lypky, ad quod etiam, si res procedet, deputarunt praefatos dnos canonicos. Item inhibeant, ne faciat fieri fossatum pro limitibus, quia plus incommodi afferret dictis bonis et nobis, quam utilitatis. Cetera etiam, quae videbuntur in rem capituli, commiserunt praefatis dnis pro discretione examinanda et facienda et quascunque iniurias audiendi et reformandi. Item admoneatur, ut familiam servet et contineat, ne cuipiam iniuriam faciant, cui exponatur querela dnae Boglewska contra servitores suos coram capitulo facta, et ut factum emendet. A. 1519, Maii 8. 8. (I.8°) Capitulum generale pro dominica secunda post festa Paschae cum sequentibus diebus per dnos prelatos et canonicos ecclesiae collegiatae Varschoviensis, videlicet: Bartholomeum de Belsko decanum, Nicolaum Mirowsky, decanum Plocensem et praepositum, Iacobum Carczewsky custodem, Iohannem Popielsky, Albertum Popielsky, Nicolaum Zukowsky, Thomam Sokolowsky et Paulum Trampsky, vicecancellarium Mazoviae, praelatos et canonicos, tentum et celebratum. 9. (Ibid.) In primis domini superius nominati in eodem capitulo legationem infrascriptam ad Rmum dnum Epum Poznan., habito perprius inter se tractatu et votatione praemissa, decreverunt unanimi voto in haec verba fiendam et mittendam per nuntios ad hoc deputandos : Rogandus Rmus dnus Epus, quatinus inter statuta legem promulgaret, ut clerici beneficiati in archidiaconatu Varschov. suas ultimas voluntates seu testamenta condentes pro arbitrio ipsorum aliquid contribuant pro fabrica chori ecclesiae collegiatne s. Iohannis Baptistae Varschov., alias censeantur inofficiosa, et quod processus mittatur desuper. Idem petatur, ut capitulum ecclesiae Varschov. cum scientia olficialis sui Varschov. derelicta ab intestatis clericis dispensandi habeant potestatem, ita ut habeatur inprimis respectus ad fabricam chori ecclesiae collegiatae et defectus ipsius. Idem petatur, ut singulis annis mitteret huc suffraganeum suum ad obeunda officia episcopalia et ordines in ecclesia Varschov. et alia ponlificalia celebraret. 38 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [38] Item fiat memoria coram sua Pte promissorum, videlicet: cappae, palii, casulae, dalmaticarum et aliorum, quae spectant ad altare maius. Item fiat memoria legati olim dni Petri epi Plocensis, et quod cum capitulo Lovicensi habeatur mutua intelligentia. Item iurisdictio pro capitulo Varschov. expedienda in scripto. 10. (I. 8°). Nuntii deputati cum legatione praedicta vener. dni Stanislaus Mirowsky scolasticus Plocensis cum Thoma Sokolowsky decretorum doctore, canonici Varschovienses; qui de derelictis dni Mirzynyecz unacum legatione praefata coram Rmo dno Epo pro rebus ecclesiae exponendis faciant men- tionem. A. 1519, Octobris 3, in capitulo generali. 11. (I. 130).. Honor. Roslavus de Varschovia notarius capituli Varschov. vener. dnos Nicolaum Vilcanowsky et Roskowsky: illum propter onus admi- nistrationis, quod ad praesens gerit in diocesi Plocensi propter absentiam Rmi dni Erasmi D. g. epi Plocensis, istum ob insecuritatem vitae, praesertim quod pro hac vice, dum capitulum celebrabatur, fuerunt Varschoviae dni duces et alii penes curiam ipsorum, propter quos commode pro capi- tulo venire non fuit ausus, [excusavit]; et domini excusationem ipsorum admiserunt. A. 1520, Aprilis 22. 12. (I. 14). Capitulum generale pro dominica secunda post festa Paschae cum sequentibus diebus per dnos praelatos et canonicos ecclesiae collegiatae Varschov. ex more et consuetudine laudabiliter tentum et observatum, videlicet: Bartholomeum de Belsko decanum, Iohannem de Mrokowo archidiaconum, Nicolaum de Mirovice praepositum, Iacobum de Carczewye custodem, Sigismundum Roskowsky, Iohannem Popielsky, Nicolaum Vilcanowsky, Albertum Popielsky, Nicolaum Zukowsky, Iohannem Voyslawsky, Thomam Sokolovvsky et Stanislaum de Strzelcze doctorem et officialem Varschoviensem. 1520. 13. (I. 140). Dni ad legationem et postulationem Illmorum dnorum ducum Mazoviae, per vener. dnum Nicolaum Zucowsky cancellarium ducatus Mazoviae ad capitulum Varschoviense factam, super institutione contributionis per subditos ecclesiae in toto archidiaconatu Varschoviensi ad instar contributionis nobilium in ducatu constitutam videlicet de quolibet manso per unum fertonem, de medio per sex gr. et orto per gr. cum medio etc. attenta necessitate et temporis qualitate, praesertim durante bello Prutenico, quod ad praesens geritur, attento etiam, quod et Rmus dnus epus Poznan. [consensit], per omnes suas villas, quae in ducatu Mazoviae consistunt, pro defensione ducatus Mazoviae in confinibus a Prutenis etiam consenserunt et unanimi voto laudarunt, ita tamen, quod non cederet in sequelam tunc, cum contributio per dnos duces et consiliarios ducatus in nobiles constituetur, ad quam solven- [39] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSlS. 39 dam subditae ecclesiae non tenebuntur, super quo obtineri debent litterae ab ipsis dnis ducibus. Et ibidem vener. dnus Iohannes Popielsky canonicus Varschoviensis exactor contributionum huiusmodi per dnos de capitulo deputatus est, ad quem advocati seu villici villarum pecuniis extractis deferre debent et iuramentum praestare super fideli partitura et exactione pecuniarum. Medietatem contributionis pro testo Pentecostes dare debent et aliam medietatem pro festo Sancti Michaelis proxime futuro, si et in quantum nobilitas solvet, alias non; et quod fiat querimonia coram dnis ducibus contra stipendarios dnorum ducum, qui decimam in Cozery vener. dno Sigismundo Roscowsky archidiacono Dobrinensi et canonico Varschoviensi triturarunt et receperunt. 14. (Ibid). Ad legationem Illmorum dnorum ducum Mazoviae, videlicet Stanislai, Iohannis et Annae genitricis eorum per dnos Michaelem Zalywsky castellanum Lywensem et capitaneum Czernensem, Iohannem Gnyewyewsky notarium terrestrem et Iohannem Rimowsky capitaneum Varschovienses in facto XX sexagenarum ad vener. capitulum Varschov. pro consulibus factam, domini de capitulo per vener. dnos Iohannem Voyslawsky et Paulum Trampsky nuntios suos responderunt; et ibidem dni superius descripti in eodem capi- tulo unanimi voto concluserunt, ut executio rei iudicatae contra consules Varschov. occasione praedictarum XX sexagenarum, quas de praetorio ex censibus dnorum ducum solvebant, fieret infra hinc et primam iuris post festum s. Martini, legatione dnorum ducum non obstante. A. 1520, Maii 9, in capitulo partiali. 15. (I. 16). Vener. dnus Iohannes de Popielzino, canonicus et procurator capituli Varschov., personaliter comparens in praesentia vener. dnorum Bar- tholomei decani, Iohannis Mrocowsky archidiaconi. Nicolai Mirowsky decani Plocensis et praepositi Varschov, Iacobi custodis et Nicolai Zucowsky, pre- latorum et canonicorum ecclesiae collegiatae Varschov. tunc capitulariter congregatorum et capitulum partiale celebrantium, coram me Roslavo de Varschovia notario publico et capituli Varschov. scriba testibusque infra- scriptis ad hoc vocatis et adhibitis litteras iurisdictionis in pergameno scri- ptas sub titulo Rmi.. dni Iohannis de Lubrancz D. g. epi Poznan. sigilloque sue Rmae Ptis in cisura pergameni subappenso communitas.. praefatis dnis de capitulo praesentavit et exhibuit; quiquidem dni superius nominati prae- fatas litteras cum ea, qua decuit, reverentia receperunt easdemque michi Roslavo notario ad manus, ipsis perprius visis et perlectis, tradiderunt actis- que seu matricae capituli de verbo ad verbum ingrossare et inscribere man- darunt.. cuiusquidem iurisdictionis tenor sequitur et est talis: Iohannes Lubransky, Dei gratia epus Poznaniensis, ad perpetuam rei memoriam. Admonet nos cura pastoralis regiminis, ut votis illis paterne annuamus, per quae ecclesiae collegiatae et capitula earundem in diocesi nostra consistentes ac personae ipsorum a quibusvis incommodis, iniu- ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [40] riis et molestiis tueantur et securae permaneant, iuraque ipsis ecclesiis, capitulis et personis servientia firma et immobilta conserventur. Cum itaque pro parte vener dnorum fratrum nostrorum in Christo praelatorum et canonicorum totiusque capituli ecdesiae collegiatae Sancti Iohannis Baptistae Varschoviensis nobis existit supplicatum, quatinus innitentes aliarum ecclesiarum praesertim cathedralis nostrae Poznaniensis ac aliarum collegiatarum in provincia Gneznensi existentium consuetudini dmtius et in hactenus observatae, quae habuerunt et habent modo iurisdictionem et facultatem et cohertionem in quascunque personas iniurias ipsis inferentes super censibus, decimis, fructibus, redditibus et proventibus, bonis, aliisque ad eos in genere vel in specie, etiam ad eorum mensam capitularem communiter vel divisim provenientibus, ac contra illorum spoliatores sive iniuriantes, atque alios quoscunque censuarios, sub titulo et nomine capituli sententias et censuras alias ecclesiasticas promulgandi, processus fulminandi eosque aggravandi, reaggravandi et superreaggravandi, a quibus censuris, qui pro tempore hgati fuerint, nonnisi per capitula ipsa pro tempore existentia absolvi possint, similem mnsdictionem, cohertionem et facultatem dicto capitulo ecclesiae collegiatae Warschoviensi concederemus. Nos igitur Iohannes epus memoratus ecclesiam ipsam collegiatam Warschoviensem, quae inter ceteras ecclesias collegiatas provinciae Gneznensis satis insignis et non posterior esse dinoscitur, volentes speciahbus nostris ornare praerogativis praelatorumque et canonicorum eiusdem ecclesiae, qui virtute, doctrina et probitate suis nobis se reddiderunt commendatos, secuntati et indemnitati paterne providere, eosque et eorum successores nobis et nostns successonbus per nos novennt (s) munitos et honoratos, quamobrem lpsorum huiusmodi supplicationibus benigne inchnati, considerantesque, quod per talem gratiam et concessionem nostram lunsdictioni nostrae episcopali nihil penre nihilque diminui potest, quinimo officiales Warschovienses per hoc plunmum relevan in onere potennt, sub ratihabitione vener fratrum nostrorum praelatorum et canonicorum ecclesiae nostrae Poznaniensis, auctontate nostra ordinana tenore praesentium statuimus et ordinamus, quod deinceps praelati et canonici ecclesiae collegiatae Warschoviensis ratione censuum, decimarum, fructuum, reddituum et proventuum bonorumque aliorum ad eos m genere vel m specie, etiam ad mensam eorum capitularem quomodohbet spectantium et pertinentium, m causis huiusmodi suis cognoscere et cohertionem et iurisdictionem ordinanam ahas ad mstar illius, quam capitulum ecclesiae nostrae Poznaniensis habet, m eorum decimatores, censu anos et colonos, etiam ad manutenendum statuta ipsius capituli nuper per nos eis edita, et alios quoscunque ipsis iniunam mferentes in eadem nostra diocesi Poznaniensi existentes habere et censuras sub nomine et titulo capituli m eosdem promulgare, processus fulminare, illosque aggravare, reaggravare et superreaggravare, ac ab eisdem censuns absolvere, ac mulctas lmponere libere et licite possint et valeant, ipsique capitulo Varschoviensi ad omnia et singula premissa facultatem concedimus perpetuis temponbus duraturam [41] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 41 In cuius rei testimonium praesentes litteras per notarium nostrum scribi, sigillorumque nostri et capituli nostri Poznaniensis iussimus et fecimus appensione communiri. Datum in Cozlow anno Domini MDXX. A. 1520, Septembris 29. 16. (I. 17) Capitulum generale pro festo S. Michalis archangeli per dnos Iohannem Mrocowsky archidiaconum, Nicolaum Mirowsky decanum Plocensem et praepositum Warschoviensem, Iacobum Carczewsky custodem, Iohannem Popyelsky, Albertum Popielsky, Thomam Socolowsky, Stanislaum de Strzelcze decretorum doctores, officialem, et Paulum Trambsky Mazoviae vicecancellarium, praelatos et canonicos ecclesiae collegiatae Warschoviensis, ex more veteri ad sonum maioris campanae congregatos an. Dni 1520, die vero dominico et festo, quo supra. 17. (Ibid).. Illmi principes et domini dni Stanislaus et Ianussius ac Anna genitrix Dei gratia duces Mazoviae, Russiae per Magnificum et Generosum dnos Andream Zalywsky castellanum Viznensem et Bartholomeum Radzymynsky pincernam Czernensem, in medium dnorum tunc capitulariter congregatorum missos, eosdem affectarunt, quatinus consules Varschovienses essent liberi a solutione viginti sexagenarum, quas solvebant dnis de capitulo de praetorio Varschoviensi pro pane, et quod haberent patientiam durante libertate, quae toti civitati concessa est per dnos duces propter exustionem civitatis et pro quibus alias per dnos de capitulo ad forum ecclesiasticum tracti erant et rem iudicatam obtinuerunt Et dni de capitulo propter rei magnitudinem et quod non omnes dni pro hac vice pro praesenti capitulo convenerunt, ideo negotium huiusmodi ad futurum capitulum aliud distulerunt et prorogarunt. 18. (I. 170) Consenserunt domini in erectionem scolastriae in ecclesia Warschov. ad petitionem dni doctoris Strzelcza eo modo, quod sibi ordinaret fundum et quod ratione receptionum etiam ordinaret decimam valoris VIII sexagenarum et quod sit scolasticus doctor in altero aut utroque iurium; et quod patronus sit eiusdem capitaneus sive factor clavis Poznan. pro tempore existens, et quod locum in capitulo et stallum in choro habebit post praelatos in illa parte stallorum, ubi sunt pauciores domini. 19. (Ibid). Ad petitionem dni doctoris Strzelcza domini consenserunt, ut fieret revisio regestrorum contributionum regalium tempore exactionis dnorum Mathiae Myrzynyecz et Stanislai Mirowski scolastici Ploc., ad quam revisionem dni Iohannes Popielski et doctor Sokolowski per dnos deputati sunt. A. 1520, Septembris 30, in capitulo generali. 20. (I. 18) Concluserunt dni, ut.. fieret unus annivefsarius.. pro anima [dni Pauli Sulislai de Lyczky canonici Ploc.].. et.. ut in altari maiori affi- gatur tabella, in qua scribantur hec verba: Habeatur memoria [de] anima olim dni Pauli Sulislai canonici Ploc. benefactoris huius ecclesiae. Archiwum Komisyi prawniczej T. VI. 6 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [42] A. 1520, Decembris 13 1), in capitulo partiali. 21. (I. 18).. Dni unanimiter concluserunt, ut dnus Iohannes Popielsky cano- nicus iret in Blonye ad dnam ducissam et ducem Stanislaum in facto censuum ducalium de bonis Razny a XIII annis retentorum, petens dilationem ad fu- turum capitulum generale post festa Paschae; quiquidem dnus Popielski reversus retulit, quod dna dux cum duce Stanislao terminum solutionis dicto- rum censuum ad festum Purificationis Virginis Mariae concesserunt. A. 1520, Decembris 20, in capitulo partiali. 22. (I. 18) Ad proposita per vener. dnum Bartholomeum Belsky decanum coram dnis.. facta, ut et tanquam praesidentem, quoad debita mellis per vener. dnum Sigismundum Roskowsky de bonis Razni capitulo Varschoviensi, retenta, ita concluserunt omneS et singuli dni, ut imprimis fieret responsio ad litteras ipsius dni Roskowsky, quas scripsit ad capitulum in facto huius- modi mellis et aliorum debitorum, quod et factum est. Item domini.. certocertius per quosdam fide dignos edocti sunt, qualiter praefatus dnus Sigismundus Roskowsky in magnum dampnum tam bonorum Razny, quam etiam dnorum de capitulo in dictis bonis picem et cineres cremat, struges et scaffas laborat et disponit, ligna et robora excidit, ex quibus wanczos et klepky facit et elaborat versusque Gedanum demittit et inde magnum commodum et lucrum reportat, item piscinam de novo extruxit ita magnam, quod in magna parte longe et late robora alias apisteria sunt perfusa et stant in aqua in numero triginta capetiarum, ita quod mellicidae ad ipsa apisteria propter huiusmodi inundationem aquae copiosam apes in ipsis apificiis existentes aspicere et reformare ac mel colligere commode nequeunt, quae quidem apificia si diutius in tali copiosa aqua starent, apes penitus peribunt et ipsa apificia seu robora exicabuntur et destruentur, propter quod magnum dampnum in suis proventibus et periculum in melle ipsi dni de capitulo protulissent. Quibus quidem dampnis et periculis ipsi dni tempestive obviare volentes ac mitius cum ipso dno Roskowsky agere volentes, commiserunt mihi notario capituli, ut scribantur litterae ad ipsum dnum Roskowsky, ut veniret Varschoviam ad se iustificandum de praemissis. Quae quidem Iitterae scriptae sunt et missae. 23. (I. 180) Dni.. concluserunt et decreverunt, quatinus dnus Sigismundus Roskowsky et quicunque successores et possessores bonorum Razny pro tempore existentes non vendant mel de bonis Razny ad mensam capituli Varschoviensis proveniens, sed possessor quilibet quolibet anno ipsum me- exactum a mellicidis in manus procuratoris capituli pro tempore existentis Varschoviam mittat, quod ipse postea vendet, cui placuerit, pro eodem pretio prout in foro erit, aut carius, prout sibi videbitur. 1) Data w księdze kapitulnej: fer. VI die s. Luciae jest mylną, w roku 1520 dzień św. Łucyi wypadał na Czwartek (feria V). [43] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 43 A. 1521, Aprilis 14. 24. (I. 20) Capitulum generale pro dominica secunda post festa Pa- schae alias Misericordia Dni per vener. dnos Bartholomeum de Belsco decanum, Iohannem Mrokowsky archidiaconum, Iacobum Carczewsky custodem, Iohan- nem Popielsky, Nicolaum Zucowsky, Thomam Socolowsky et Stanislaum Strzelcza officialem decretorum doctores, praelatos et canonicos ecclesiae collegiatae S. Iohannis Baptistae Varschoviensis, ex more veteri et consuetu- dine laudabiliter observata ad sonum maioris campanae congregatos et per invocationem Spiritus Sancti per Antiphonam et Collectam, ut moris, est in- ceptum et celebratum anno Domini 1521. A. 1521, Aprilis 15, in capitulo generali. 25. (Ibid.). Dni continuando capitulum ex certis respectibus animum ipso- rum ad haec moventibus et praesertim attentis dampnis et incommodis multis» quae in bonis Razny per vener. Sigismundum Roskowsky tenutarium eorun- dem bonorum facta sunt, prout ad ipsorum dnorum notitiam pervenit, imprimis mutuo inter se habito tractatu deputarunt revisores, videlicet dnos Iacobum Carczewsky custodem, Thomam Socolowsky et Stanislaum Strzelcza officialem et decretorum doctores. ad revidendum dampna et incommoditates in dictis bonis; quibus quidem revisoribus dni dederunt et concesserunt huiusmodi dampna et incommoditates revidendi, reformandi et in meliorem statum re- ducendi omnimodam facultatem, stagna nociva per dictum dnum Roskowsky facta et aggeres perfodiendi et aquam dimittendi, cineres in locis nocivis et picis cremationem inhibendi et quoscunqe labores elaboratos, ut sunt clepky vanczosz, struges et scaphas, arestandi. Tenor mandati: Capitulum ecclesiae collegiatae S. Iohannis Baptistae Varschoviensis significamus tenore praesentium, quibus expedit, nniversis, quomodo attendentes, quod in bonis Razny ecclesiae et mensae nostrae capitularis, quae ad praesens Venerandus dnus Sigismundus Roskowsky, archidiaconus Dobrinensis in ecclesia Plocensi et canonicus Varschoviensis, in praestimonium possidet, prout ex fidedignorum relatione percepimus et edocti sumus, sunt nonnulla dampna et incommoditates, quae vergunt in detrimentum dictorum bonorum et annichilationem mensae nostrae capitularis, quibus tempestive providere cupientes deputavimus et per praesentes deputamus revisores, videlicet vener. et egregios viros dnos Iacobum de Carczewye custodem, Thomam Sokolowsky et Stanislaum de Strzelcze decretorum doctores, praelatum et canonicos ecclesiae collegiatae Varschoviensis, confratres nostros, quibus damus et concedimus plenam et omnimodam facultatem praedicta bona ac dampna et incommoditates in eisdem facta et in posterum fienda revidendi, conscribendi, emendandi et in meliorem conditionem reducendi, piscinam noviter factam perfodiendi et omnia alia et singula faciendi, prout latius in informatione desuper facta plenius continetur. Datum Varschoviae ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [44] in capitulo generali dominica secunda post festa Paschae alias Misericordia Dni A. D. 1521. Sequitur informatio: Primo ipsi dni revisores videant locum et omnes commoditates pro locanda villa nova. Item revideant dicti dni deputati omnes villas, videlicet Razny et alias circumcirca adiacentes, ad mensam capituli Varschoviensis pertinentes, et conscribant omnes commoditates et incommoditates, ac omnes proventus ex singulis earum provenientes et quantum unaquaeque earum mansos possessos contineat et quantum de censu solvatur ex manso, similiter de melle quantum solvatur. Item revideant omnia dampna in silvis et borris per ipsum possessorem ut dicitur illata demittendo in Gedanum struges, scaphas et faciendo picem pro commodo suo, quibus commiserunt dni, ut omnes fornaces piceas, si quas invenerint, demolliant et concuti faciant. Item inhibeant dicti dni deputati dno Sigismundo possessori, ne decetero faciat picem et struges sub poena privationis dictorum bonorum. Item adhortetur et rogetur, ut faciat exactam diligentiam pro faciendis limitibus cum Lypky, ad quos etiam, si res procedet, deputarunt praefatos dnos canonicos. Item inhibeatur, ne faciat fieri fossatam pro limitibus, quia plus incommodi afferret dictis bonis, quam utilitatis. Item admoneatur, ut familiam servet et contineat, ne cuipiam iniuriam faciant, cui exponatur querela dnae Boglewska contra servitores suos coram capitulo facta et ut factum emendet. Item revideant ipsi dni deputati piscinam novam per possessorem factam, quae adeo longe et late inundavit, ita quod triginta sexagenas roborum alias apificia perfudit, ex quibus mel capitulo provenit, quod si ita repertum fuerit et nocumentum apificiis ipsis ex tali inundatione fieret, perfodi faciant huiusmodi piscinam, ne decetero noceat. Item inhibeatur dno Sigismundo possessori, ne de cetero cineres crementur. Item struges et scaphae, si quae in dampnum factae sunt, picem, cineres, clepky, wanczosch et rzetnyenye arestandi ac cum eisdem iuxta placitum eorum disponendi habeant facultatem. Cetera, quae videbuntur in rem capituli utiliora, ipsi dni deputati pro discretione sua faciant et exequantur. Roslavus de Varschovia notarius capituli de mandato dominorum manu propria scripsit. A. 1521, Aprilis 24 et 25. 26. (I. 22). Visitatio et inquisitio in villa Razny., per vener. dnos Iohannem de Carczewye custodem, Stanislaum de Strzelcze officialem et Thomam Sokolowsky decretorum doctores praelatum et canonicos ecclesiae ex generali [45] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 45 loudicta pro dominica secunda post festa Paschae celebrato ad hoc deputatos: Imprimis hanc conditionem fecit in domibus: braxatorium et balneum in Razny, alia aedificia non indigent reparatione, exceptis caminis, et aggerem alias thama in ripa circa curiam et villam. Item descendentes ad nemora et silvas eorundem bonorum viderunt dicti dni revisores multa robora pini et querci (s), quae adhuc iacebant in variis locis, ex quibus fieri debebant scindulae, alias gonthy, quarum multitudinem dnus Roskowsky elaboratam demisit in Ploczkam et ad usus suos convertit, reliqua vero pars quercinarum scindularum adhuc in loco restat. Multos praeterea vertices, alias wyerzchovyska, tam quercinos quam etiam pinaticos idem dni viderunt, ex quibus dictae scindulae elaboratae sunt. Item idem dni certo edocti sunt, et ipsi soli propriis oculis viderunt multos truncos roborum pinaticorum, ex quibus dnus Roskowsky eadem robora decidens demisit in Ploczkam. Item idem dni certo edocti sunt, quod idem dnus Roskowsky duas struges demisit versus Prussiam oneratas pice et lignis, cinerem autem per se vendebat mercatoribus et, ut dicunt ipsi testes, recepit pro eisdem omnibus rebus venditis summam satis magnam ultra quingentos florenos. Item idem dni procedentes per alias partes silvae pervenerunt ad illa loca silvarum, in quibus silvis ipse dnus Roskowsky tenutarius iam villas locatas, incolis emensuratos agros dicebat. Invenimus dumtaxat unam stubam Stanislai Mroz advocati, cui advocatiam vendidit pro viginti sexagenis, in eisdemque silvis et in aliis vicinis circaiacentibus viderunt arbores fraxini, alias iesyenyny, multas excisas et iacentes excoriatas, quae tantummodo propter corticem, ex quibus cinerem faciunt, excisae sunt, praeter alias multas iacentes in locis Iutosis, ad quae dni revisores commode accedere et videre nequiverunt, tamen certo edocti sunt et multas earum viderunt. Item de istis autem villis, quae locandae sunt vel locari deberent in eisdem silvis iam excisis, multas difficultates cmetones nobis dixerunt, nam et silvae ipsae nondum limitatae et graniciebus distinctae tam a ipsis Lypky, quam etiam ab aliis vicinis nobilibus, qui nobiles minantur ipsis cmetonibus, qui debent locari, ita quod ipsi non audent suscipere agros et labori intendere in extirpandis agris. Praeterea qui etiam extirpandi sunt per eos, dicunt ipsi cmethones, se non posse tales agros extirpare propter multitudinem, incommodum videlicet, quia robora in illis silvis potiora, ex quibus ipsi victum querere deberent in extirpandis agris, per dnum Roskowsky excisa sunt, et ita silvae destructae nullum commodum exinde possint habere, nisi laborem inutilem et cum hoc impensam facere in ammovendis et purgandis verticibus earundem; quod autem excisa sunt, viderunt dni revisores. Item idem dni in dictis silvis viderunt ex omnibus partibus maximam multitudinem clepk undique per silvas iacentes longe et late adeo, ut sunt, qui dicunt sufficere posse dictas klepki ad duas struges onerandas, praeter ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [46] easdem klepky, quae in aliis locis lutosis iacent, ad quae loca idem dni commode accedere et videre nequiverunt, tamen dicunt homines, quod in eisdem locis sit multitudo klepk. Item sic procedentes idem dni revisores viderunt silvas nimis excisas omni genere roborum valentium pro fiendis cineribus et tunnis parandis pro eisdem cineribus, tandem venerunt ad loca illic, ubi cineres fiunt, comportantur et purgantur in fornace, alias smalczuya, et in tunnis imponuntur, in quibus locis multae gazae sunt dictorum laboratorum, quorum quidem laboratorum numerus, modico superiori tempore ante adventum dnorum revisorum vix unius septimanae, erat quadraginta et sex virorum laborantium, tamen isto tempore remanserant triginta et septem. Item in eodem loco invenerunt dni revisores de cinere iam parato et purgato quadraginra lastos in tunnis, de eis vero, qui non erant purgati, adhuc sperantur fore triginta lasti, ita quod in toto possunt fieri septuaginta lasti, prout dicti domini ex magistro et laboratoribus edocti sunt. Item idem dni procedentes in borram versus villam Volya viderunt magnam vastitatem in eadem borra esse factam per excisionem pini pro pice fienda, et tandem venerunt ad fornacem, ubi ex magistro edocti sunt, quod de eadem pice sint parati sex lasti circa fornacem. Item idem dni certissime edocti sunt, quod diebus istis ante adventum dnorum idem dnus Roskovvsky vendidit Almanis mercatoribus, qui etiam cineres prope Camyenyecz faciunt, triginta et unum lastos de cineribus iam paratis, quos quidem cineres idem Almani in suas scaphas acceperunt. Item venientes ad villam Volya invenerunt domum seu curiam per eundem Roskowsky bene et pro defensione aedificata et circa eandem piscinam parvam. Item in eadem villa idem dni revisores passi sunt magnam levitatem a quodam rustico Leonardo Scheliga, qui satis turpissimis verbis, nescitur cuius confidentia fretus, dictos dnos ac totum capitulum invasit, dicens duabus vicibus, prima vice: ista bona tho ymyenye od zadnego s wasz nye moze bycz obronyono, yeno od xyqdza Roskowskyego; et dum ipsum dni corrigebant ex istis verbis, ipse transiens de domo alta voce clamavit dicens: Vychebana vy macz capitula obronycze yesly xyqcz Roskowsky nye obrony; quem quidem rusticum factor dni Roskowsky de Volya promiserat in crastino statuere eisdem dnis, tamen non statuit in contemptum et levitatem dnorum de capitulo ac dictorum revisorum, in quorum praesentia ista levitas facta est Item idem dni venerunt ad molendinum et piscinam novam per eundem dnum Roskowsky extructam, quod quidem molendinum idem dnus Roskowsky vendidit pro novem sexagenis, quae quidem piscina magnum spatium et magnam silvam satis utilem propter robora illic pro mellificiis ocupavit et inundavit, in qua aliquot capetiae arborum per mellicidas iam paratarum, alias vydzyane, aquis sunt circumfusae et novem arbores, in quibus iam apes sunt, in eadem piscina sunt, dni autem edocti sunt per mellicidas, quod illae arbores iam paratae et aliae multae plures in brevi destruentur per supercalefactionem aquae, alias wyprayq. [47] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 47 Item idem dni viderunt unam scapham grandissimam, quam idem dnus Roskowsky extruxit iam paratam, pro qua quidem facienda multa robora querci excidit, que sibi non erant necessaria et quae adhuc iacent in silvis, neque possunt educi, aut ad utilitatem converti, ubi etiam unam quercum insignem, in se habentem duo alvearia alias dzyenye, excidit cuidam mellicidae de Udrzino dicto Wasyko, qui graviter dnis questus est de isto dampno et volebat dimittere apisteria, alias porzuczycz barcz. Item aliam scapham idem dnus Roskowsky ex eisdem silvis anno praeterito extruxit et vendidit. Item mellicidae multi veniebant ad dominos revisores et multo plures venturi fuerint, si tempus habuissent, qui questi sunt de dno Roskowsky, quod vellent propter istam devastationem silvarum, tam pro cineribus, tam pro clepky, quam pro lunnis et scandalis factam, vellent dimittere apisteria alias barcz, nisi dni revisores eisdem benivoliter verbis bonis et ingenio restituissent. Item postquam idem dni ad dicta loca et silvas damnorum egredi voluerunt de Razny, omnes cmetones eiusdem villae adhortati sunt, ut cum eisdem dnis irent. Illi autem offerentes se prima vice paratos esse ad eundum tandem creditur, quod territi aut informati per factorem dni Roskowsky de Razny nullus eorum praeter quinque cum eisdem revisoribus egressi sunt ad eadem loca. Qualiter autem dni revisores in dictis bonis tractati et recepti sint, ipsi soli dnis de capitulo oretenus dicent, qui omnia excepta aqua satis care emebant, et praeterea ille factor in Razny ita se dure et inhumaniter erga eosdem gessit et pro avena eisdem ordinanda pecuniis dictorum dnorum expedire noluit etc. A. 1521, Iunii 26, in capitulo partiali. 27. (I. 230). Dnus Sigismundus Roskowsky questus est de aresto, quod sibi factum est suggestione dnorum per ducale officium in Camyenyecz de duabus scaphis et cineribus et petiit, ut idem arrestum per dnos relaxeretur, et domini.. responderunt ei, quia Illmi.. duces auditis damnis et multis incommodis, quae ipse dnus Roskowsky in bonis Razny fundi et dotationis ecclesiae Varschoviensis intulit, ad ipsos dnos de capitulo miserunt inquirendo, si ista damna cum voluntate et scientia ipsorum fierent. Qui quidem dni de capitulo negarunt, se nunquam consensisse eidem dno Roskowsky ad talia damna facienda, et propterea Illmi dni duces tanquam patroni et defensores bonorum ecclesiae de auctoritate et superioritate sua compatientes damnis illatis in bonis praedictis Razny fecerunt et imponi mandaverunt arrestum super dictis scaphis et cineribus. Tamen dni post multas altricationes consenserunt ad id, ut dictum arrestum Illmi dni duces relaxarent eo modo, quod ipse dnus Roscowsky pro omnibus dampnis in dictis bonis Razny per eum tempore tenutae suae illatis, iuxta revisionem dnorum superiorem se 48 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [48] iustificaret dnis pro generali capitulo proxime instanti pro festo S. Michaelis futuro, ad quae praefatus dnus Sigismundus Roskowsky ibidem in capitulo consensit et se dnis de praemissis iustificare summisit. A. 1522, Februarii 11, in capitulo partiali. 28. (I. 27). Vener. dni Albertus de Popyelzino et Stanislaus de Strzelcze decretorum doctor, officialis et canonicus ecclesiae Warschoviensis, coram dnis superius nominatis fecerunt relationem, quia pro omnibus et singulis debitis per olim Sigismundum Roskowsky, canonicum Warschoviensem, capitulo seu mensa capitulari Warschoviensi contractis et debitis ac pro damnis per ipsum Roskowsky in bonis Razny factis, cum ipsius executoribus videlicet Venerandis et Generoso dnis Nicolao de Vylcanow archidiacono, Thoma Obydzynski cantore ecclesiae cathedralis et Stanislao Nysczyczki capitaneo Plocensi talem se fecisse confessi sunt concordiam: ita videlicet, quod capitulum ecclesiae collegiatae Warschoviensis debet habere omnes et singulas res, cuiuscunque generis existant, in dictis bonis Razny per ipsum olim Sigismundum elaboratas, videlicet picem, cinerem, clepky, wanczoss et duas scaphas unam maiorem et aliam minorem, quae omnia pro usu mensae communis habere debent ad rationem debitorum, et insuper nominati nuntii summiserunt se et capitulum Warschoviense ex hiis rebus, quae ex Razny recipientur, debita, quae dictus Roskowsky aliquibus aliis personis debet et tenetur, solvere, prout supra se summiserunt, in quantum valor earundem rerum se extenderit. 29. (Ibid.).. Dni superius nominati concluserunt, ut obtineatur commissio a dnis ducibus Mazoviae in personas dnorum Czyrnensis et Warschoviensis iudioum, Iohannis Oborsky vexilliferi et Martini Oborsky dapiferi et capitanei Warschoviensium contra Almanos de Gedano occasione cinerum in Razny consistentium et aliorum cinerum per olim Sigismundum Roskowsky ipsis Almanis venditorum, in qua quidem commissione deputetur locus Warschoviae, ad quem commissarii convenire debent; et terminus pro feria secunda post dominicam Invocavit. 30. (I. 270) Dni superius nominati unanimi consensu et decreto vener. dno Iohanni Popyelsky canonico et mensae capitularis procuratori commiserunt, ut daret de pecuniis capituli LX sexagenas gr. in manus vener. dni Alberti Popyelsky canonici et iconomi pro laboribus, videlicet cineris, picis, wanczas et klepky, exercendis et vendendis ac pro coemendis equis, bobus ac familia servanda et nutrienda in bonis et praedio Razny, quas dedit et dnus Albertus recepit. Et ibidem ad petitionem ipsius dni Alberti Popyelsky domini consenserunt, ut teneat et servet equiream et IV boves sui germani nobilis Nyemyerza fratris in eisdem bonis, quibus tenebitur et se summisit laborare, quicquam necessarium fuerit, pro utilitate dominorum in praedio ad voluntatem eorundem dnorum 1). 1) Zapiska ta została współcześnie przekreśloną; na marginesie zanotowano: Cassatum ex decreto et mandato dominorum, prout inferius patebit. [49] ACTA ECCLESIAE COLLEGIAT AE VARSOVIENSIS. 49 A. 1522, Maii 5, in capitulo generali. 31. (I. 280).. Illmi dni Stanislaus et Iohannes, Dei gratia duces Mazo- viae etc, per suos nuntios videlicet Generosos dnos Nyemyerza Cobylnyczky ochmagistrum et Petrum Copitowsky succamerarium et marsalcum curiae suae, eisdem in medium dnorum tunc in capitulo existentium et capitulum facientium missis, ista dnis ipsis proposuerunt, ut unusquisque praelatus fru- ctus et proventus praelaturae suae, similiter canonicus canonicatus sui, iuxta conscientiam suam conscriberent, quibus conscriptis cedulas in medio capitulo repraesentarent, quibus visis et taxatis, ut fabricam pro reformatione chori ecclesiae collegiatae Sancti Iohannis constituerent et eandem solverent. Item quod quidam ex dnis de capitulo tenent certa altaria seu capellanias loco praestimoniorum et ex eisdem fructus, redditus et proventus tollunt et percipiunt, et praelaturae ac canonicatus ipsorum, quos obtinent, bene sunt, provisi, volentes habere, quatinus unum altare seu capellania pro organista, aliud vero seu aliam pro praedicatore ecclesiae Warschoviensis convertent et deputarent. Item ut idem dni praelati et canonici facerent disponere baculos argenteos, cum quibus vicarii ministrantes in processionibus incederent et intonarent ad instar aliarum ecclesiarum in regno Poloniae consistentium. Item quod ipsi dni de capitulo cappas seu indumenta altaris et ornamenta pro decore ecclesiae, quanto meliores possent fieri, procurarent et disponerent — Et dni praemissis exauditis ac desuper mutuo tractatu praehabito concluserunt et ipsis dnis nuntiis pro responso dederunt, affectantes ipsos dnos ochmagistrum et marsalcum nuntios, ut peterent dnos duces, quatinus ipsi dni capitulares venirent ad praesentiam suarum Illmarum Dnationum unacum consulibus civitatis Varschovi et desuper mutuum tractatum haberent de defectibus ipsius ecclesiae Varschoviensis. A. 1522, Septembris 29. 32. (I. 290) Capitulum generale pro festo s. Michaelis archan- geli non fuit celebratum propter auram pestiferam, quae Warschoviae et in aliis diversis locis grassabatur, quae incepit vigere statim post festum s. Bartholomei et continuavit usque ad festum s. Martini etc. A. D. MDXXII. A. 1523, Februarii 27, in capitulo partiali. 33. (I. 290).. Dni Bartholomeus decanus, Iohannes archidiaconus, Iacobus custos, Iohannes Popyelsky et Nicolaus Zucowsky, praelati et canonici capi- tulariter congregati et capitulem partiale repraesentantes, attenden- tes defectum librorum in ecclesia collegiata Warschoviensi et praesertim horum, in quibus scolares cantare deberent, et propterea volentes decorem ecclesiae adaugere fecerunt forum cum honorabili dno Nicolao de Pylzno vicario perpetuo ecclesiae Warschoviensis, qui librum huiusmodi antiphona- Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 7 50 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [50] rium scribere et notare debet et se summisit ac pulcre ordinare, qui pro labore duodecim sexagenas in mediis grossis recipere debebit. A. 1523, Aprilis 19, in capitulo generali. 34. (I. 300) Vener. dnus Albertus Popyelsky canonicus coram dnis superius expressis retulit, qualiter crematio picis in nemoribus Razny est valde nociva et periculosa apisteriis in eisdem nemoribus existentibus, prout hoc mellicidae coram ipso dno canonico asseruerunt, quia exinde apisteria et mella pereunt; et domini attentis huiusmodi periculis et nocumentis cremationem picis huiusmodi fiendam perpetuo prohibuerunt et fornaces ubique concuti fecerunt. 35. (I. 31) Proposita per consules Warschovienses. — Famati dni Stanislaus Syodlarzovicz et Albertus Suslyga consules Warschovienses venientes ad praesentiam dnorum eisdem protunc capitulum facientibus nomine proconsulis et consulum Varschoviensium ista dnis proposuerunt: Imprimis quod tectum ecclesiae collegiatae S. Iohannis Baptistae esset penitus destructum et vetustate putrefactum, petentes, ut ipsi dni aliquod subsidium pro reformando huiusmodi tecto, ne corrueret, facerent, et in reformatione praestarent consilium. Item ut organistam ecclesiae aliquo beneficio ecclesiastico providerent, ipsi etiam providere volunt. Item quod in aedificatione turris penes ecclesiam similiter essent consilio et auxilio. Item ut pro campana nova, quae fudi debetur, aliquod subsidium praestarent. Item ut pro vino, quod ipsi consules ecclesiae pro missis celebrandis dare solebant, favorabiliter cum eis apponerent et procederent. Proposita per dnum Laurentium Prazmowsky castellanum Zacroczimensem ex parte dnorum ducum. — Serenissimi dni principes attendentes defectum ecclesiae collegiatae S. Iohannis Baptistae, et quod tectum ecclesiae in certis locis destructum et putrefactum existit, affectarunt, ut dni de capitulo constituerent fabricam singulis annis pro reformanda ipsa ecclesia. Item ut de pecuniis sexaginta sexagenarum a clero contributarum sexaginta florenos darent pro organo. Item ut presbiteri superpiliciati cantarent psalterium et missam de Sancta Cruce ad instar Cracoviensis ecclesiae. Item ut dni de capitulo proventus psalterii et hospitalis S. Martini intra muros Warschoviae reviderent, ut provisio melior fieret Item ut pro necessitate dno duci Stanislao dni de capitulo duo millia de pecuniis capituli in mutuum darent Decreta dominorum super praemissis. — Item ad primam postulationem dnorum ducum dni concluserunt, ut fieret et constituatur contributio ex praelaturis et canonicatibus iuxta decretum. [51] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 51 Item pro organo quindecim sexagenas dandas decreverunt de pecuniis contributionis a clera et pro campana maiori fienda decem sexagenas. Item quoad psalteristas, ut superpiliciati cantarent et missam de Sancta Cruce, ita relinquunt arbitrio dnorum ducum. Item quoad revisionem proventuum psalteristarum et hospitalis s. Martini dicendum dnis ducibus, ut voluntas testatricis olim dnae ducis Annae beatae observanda est, a qua discedere non convenit, visum est enim dnis de capitulo, quod cum fructus hospitalis crescant, ut eo plures pauperes foveantur in hospitali et melius, et si quid excreverit, constituatur de psalteristis et missa. Item quoad tectum ecclesiae dni de capitulo volunt esse consilio dnis civibus et consulibus et intercedere ad Ulmos dnos duces pro roboribus et tignis pro reparatione tecti, sed subsidium pecuniarium nullum facere voluerunt, asserentes se pronunc satis fecisse pro sua facultate, quia pro organo quindecim sexagenas et pro campana decem sexagenas dandas procuratori capituli mandarunt, nec esse obligatos ad aliquam contributionem pro corpore ecclesiae, sed duntaxat pro chori reformatione; dni vero consules tenentur facere reformationem corporis ecclesiae, quia tollunt ex testamentis legata, sepulturas et dominicis diebus et festivis oblationes ex sacculo. 36. (I. 310) Proposita per dnos vicarios Warschovienses. — Imprimis proposuerunt, querulantes contra Gnosum dnum Martinum Oborski capitaneum Warschoviensem pro illibertatione decimarum in maiori et minori Syerznye, super quo dni deputarunt dnum Albertum Popyelsky canonicum, ut cum ipso dno Martino faceret verbum, ut ab hiis desisteret. Item contra alios capitaneos etiam questi sunt, videlicet: in Grodzyecz, Nyemoyevicze et Banthkow, pro simili illibertatione decimarum in ibidem, super quo dni de capitulo promiserunt facere intercessionem ad dnos duces, ut darent litteras apertas ad ipsos capitaneos, quatinus decimae ipsae dno rum vicariorum essent liberae et dispositio eorundem libera. Item pro decima in oppido Latovicz praediali valoris duarum sexagenarum quolibet anno, in quo praedio sive agris praedialibus domus locatae sunt, et dni promiserunt facere diligentiam et promotionem ad dnos duces, ut in recompensam decimae fieret recompensatio aliqua, qua consolarentur ipsi vicarii. Item proposuerunt, qualiter duo vicarii videlicet, Roslavus et Prowska, qui fundum suum habent in oblationibus seu ofFertorio de ecclesia proveniente, cuius medietatem dnus decanus Belsky pro se tollit, propter paucitatem offertorii praesentis anni dnus decanus praefatus recepit pro sua parte quatuor sexagenas et ipsis duobus duntaxat tres sexagenas dedit, ut ipsi dni consulerent, tanquam eorum patroni, unde defectum huiusmodi querere debeant. Et dni dnos doctores Stanislaum Strzelcza officialem, Thomam Sokolowsky, Albertum et Paulum de Popyelzino canonicos ad revidendum iura ipsorum vkariorum et dni decani deputarunt et iustitiam facere, revisione facta. ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [52] A. 1524, Februarii 12, in capitulo partiali. 37. (I. 340) Domini attendentes, quia proventus mensae capitularis dimi- nutionem in eo praesertim jpatiuntur], quia nobiles reemptiones solvere nolunt et tardant, pro quibus nonnulli eorum a multis annis in censuris insor- descunt, decreverunt, ut omnes et singuli non solventes ex regestris reemp- tionum describantur et offerantur dnis ducibus, contra quos procedatur ad incarcerationem iuxta statuta et consuetudinem terrae. A. 1524, Aprilis 12. 38. (I. 35°) Capitulum generale pro dominica tertia post festa Paschae alias Misericordia Dni per dnos Bartholomeum de Belsko decanum infirmum, Paulum Trampski archidiaconum, Nicolaum Zucowski praepositum, Thomam Socolowski custodem, Iohannem et Albertum Popyelsczy, Iohannem Voyslawsky, Stanislaum Strzelcza officialem, Paulum Erczyechowsky, Stanislaum Schenborski, Paulum Popyelsky, Petrum Belski, Io. Byelinski et Stanislaum Bonyeczki, praelatos et canonicos ecclesiae colleg. Warschov. ad sonum maioris campanae congregatos, more solito per invocationem Spiritus s. per antiphonam et collectam tentum et celebratum 1524. 39. (Ibid).. Vener dnus Albertus Popyelski coram dominis superius nominatis allegavit, qualiter Paulus Puchala advocatus de Colodzyadz domicilium suum et incolatum habet sub curia seu fortalitio ibidem in Colodzyacz, quod domicilium multum est nocivum dictae curiae et inconveniens locus ad manendum propter periculum dictae curiae. Et domini audita huiusmodi allegatione aedificia huiusmodi mandaverunt ipsi Paulo advocato de area, in qua nunc residet, transferre ad locum advocatiae inter vicinos villae, ubi alii advocati resident; et dominus Albertus Popyelski ratione mutationis et translationis huiusmodi aedificiorum aliquam consolationem ad arbitrium suum ipsi Paulo facere debebit et tenebitur. A. 1524, Aprilis 13, in capitulo generali. 40. (I. 36) Domini decreverunt, quod dum et postquam Illmi principes dni Stanislaus et Ianussius duces Mazoviae mittent suos nuntios ad Mtem R. in Brzescze aut Lublin, quod eisdem nuntiis committeretur negotium bonorum Razny ad informandum R. Mtem super iniuriis bonis ecclesiae illatis et quo- tidie factis per nobiles de Lypky ac ad ostendendum ultimam revisionem, quam dnus Albertus Popyelsky fecit. Et si non mittent dni duces, domini dnum Albertum Popyelski canonicum deputarunt ad idem faciendum. A. 1524, Septembris 29, in capitulo generali. 41. (I. 39) Domini attentis difficultatibus dni Alberti Popyelski vicecancel- larii, quas circa curiam et in curia Illmi principis ducis Ianussii gerit, tum etiam ad petitionem eiusdem, propter quas difficultates non potest commode intendere regimini et defensioni bonorum Razny, adiunxerunt propterea eidem [53] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 53 dnum Iohannem Voyslawski canonicum in coadiutorem ad tenendum, regendum et defendendum dicta bona Razny; et dnus Voyslawsky ibidem praesens onus huiusmodi in se assumpsit. A. 1525, Septembris 30, in capitulo generali. 42. (I. 41 0) Domini commiserunt dnis Zukowski et Sokolowski custodi cum aliis dominis, qui penes curiam ducalem praesentes sunt, sollicitare apud Illmum dnum Ianussium ducem Mazoviae libertatem bonorum Razny. A. 1526, Aprilis 15, in capitulo generali. 43. (I. 43) Statutum de presbiteris, quatiter in ecclesia incedere debe- ant. — Consueverunt ut plerumque dni vicarii mansionarii, altaristae, substituti et alii presbiteri ecclesiae collegiatae Warschoviensis diebus dominicis et festivis et solennibus, quando processiones fiunt, ex sacristia, capellis et angulis festi- nanter vestibus sacris altaris induti egredi, ita quod propter eorum repenti- num egressum quidam eorum nimis longe, quidam satis curte in albis, alii in casulis et humeralibus indirecte induti processionibus incedere [solent], quod aliquando de se laicis ridiculum facere videntur. Quibus praelati et canonici ecclesiae collegiatae Warszoviensis obviare volentes cupientesque, ut clerus in domo Dei eo decentius incederet, statuerunt et ordinarunt, ut decetero et deinceps ipsi dni vicarii, mansionarii, altaristae et substituti et omnes alii presbiteri, dum et quando diebus solennibus et festivis processio peragitur, ut omnes superpiliciati et decenter induti absque albis et casulis ante pro- cessionem ad chorum conveniant et ibidem de choro bini et bini processio- naliter exeant et redeant, deinde peracta confessione et absolutione per prae- latum aut canonicum missam summam officiantem de choro exeant et orna- mentis altaris se induant et ad altaria accedant; contra facientes in poena X grossorum per dnum decanum punientur. A. 1525, Aprilis 18, in capitulo generali. 44. (I. 45) . Domini.. attenta deordinatione, quod quidam ex dnis prae- latis et canonicis ecclesiae collegiatae Warszov. ut communiter in vestibus curtis et brevibus latis et multum virgultis laicalibus in ecclesia et extra et in capitulum, cum celebratur, publice incedere solent et consueverunt, unde laici scandalisantur et murmur faciunt; idcirco talibus obviare volentes sta- tuerunt, ordinaverunt et decreverunt, quatinus exnunc et deinceps praefati dni praelati et canonici in talibus vestibus laicalibus in ecclesiam et ad capitulum non intrent neque incedant sub poena privationis refectionum illius diei. A. 1526, Septembris 29, in capitulo generali. 45. (I. 460). Dni attendentes deformitatem arearum et locorum, in quibus domus canonicales erant, quae ab undecim annis voragine ignis pari- ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [54] ter cum civitate Warschoviensi consumptae sunt, attento etiam, quod ipsi dni canonici dudum, ut aedificarent, admoniti erant, deformitati huiusmodi consulere cupientes unanimi voto decreverunt et concluserunt, ut quilibet ex dnis canonicis domum in area canonicatus et prebendae suarum, quam obtinet, competenter construat et aedificet infra hinc per decursum unius anni inclusive sub poena privationis communium distributionum pro prima vice, pro secunda inabilitatis ad optanda quaecunque et qualiacunque praestimonia, pro tertia suspensionis et exclusionis ab ingressu capituli et privationis praestimoniorum et sequestrationis fundi tamdiu, donec aedificet in effectu. A. 1527, Aprilis 7, in capitulo. 46. (I. 500) Revisio bonorum Razny.. per dnos Stanislaum Strzelcza scolasticum et Paulum Chiliczky canonicum ex deputatione dnorum de capi tulo [facta]. Villa Razny, in qua sunt mansi decem cum medio, in manso sulci aestivales sunt octo, census de manso solvitur per 26 grossos in mediis grossis, galli duo, ova 26 et una anca, domus cum ortulanis sunt 31, praedium parvum in qua 50 chori seminari possent pro hiemalibus et tantum pro aestivalibus, duo molendina: unum in fluvio Bug, aliud in Ugoszcza, quae non dant sufficientiam familiae in curia Razny, raro enim molant propter multa molendina, de feno fiunt ibi aliquando 14 acervi, de melle quatuordecem manualia. Item klepky antiquae adhuc in silva copia et circa ripam, demittendum esset in strugibus, quibus onerari posset una struges, si essent circa ripam. Item incolae petierunt, ut in istis novis villis non exciderentur eis arbores pro apibus elaborati, quia exciduntur. Item ne pix cremaretur, nisi in illis novarum villarum. Item extructa struges per dnum Voyslawsky ex pinetis siccis et onerata est lignis flaxineis et rzemyenye, ex illis silvis, quae exciduntur pro novis villis. Item ultra strugem potest esse ad ripam de eisdem lignis ex eisdem silvis villarum novarum per rusticos eductis pro pretio dni Popyelsky, alias si non ducerent ligna, censum, unde solverent, non haberent, aquae inundantes fruges eis praeterito et isto anno absumpserunt. Item incolae tam a possessore, quam etiam a vicinis nullam iniuriam patiuntur, item silvae et pinetae sunt in pace. Martinus Vypych mellicida petit sibi dimitti unum manuale mellis, assereus modica robora habere, et capitaneus eorum pro ipso fidem fecit, solvit enim duo manualia annuatim. Item Marrinus Baran petit solvi sibi unam sexagenam, quam olim dno Roskowsky mutuavit. Villa Vylczegambi. — In eadem villa decem mansi possessi, item duo mansi advocatorum et duo sunt advocari [55] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 55 Item incolae habent libertatem 28 annos; data in litteris libertatis 1504 die lunae quarta mensis Martii: prata non habent, petierunt, ut pro tempore falcastrarentur, quae sunt sub eorum villa, nam tunc depactantur per factores propter tardam defalcastrationem. Item petunt partem terrae pro pratis, quia non habent prata, de bonis Razny eis emensurari, et similiter pro agris, quia non integros habent laneos. Item pro praedio ibi agrum esse non potest, nisi in bonis Razny emensurarentur, alias nullam habent iniuriam a vicinis et possessore, exceptis pratis, ut supra; possessor raro fit in utraque villa. Villa S a d o w n o, ubi ecclesia. — In eadem villa oraculum ex asseribus parvum, in qua etiam sunt duntaxat 9 1/2 mansi, item advocatiae mansus cum medio, data in litteris advocatiae 1514; item plebani duo mansi et pro aliis duobus petit iuxta erectionem etc. et dicit, quod in eisdem bonis pro eis exstirpandis silva non esL Item habent litteras libertatis a defuncto Roskowsky annorum 20; data litterarum libertatis 1519; item plebanus vult habere canapales a villanis in Colodzyacz, sed incolae recusant, dicentes, quod villae episcopales etc. non solvunt. Item ibi adhuc in tertia parte vix agri extirpati sunt, nam silva valde densa et paludinosa difficilis extirpationis. Item plebanus, nescitur ex qua causa, pensionem quatuor sexagenarum [solvit], dnus Chandzinski petit, ut esset liber, nam adhuc parum habet et laborat sicut rusticus. Item ibidem in primis de ecclesiae aedificio esset consulendum, cetera sunt in pace. Villa Colodzyacz. ln eadem villa sunt 25 mansi possessi et laborant iam diem unam septimanatim, census de manso 22 grossi, galli duo, anca, ova 30, item ibi sunt etiam 9 ortulani, petunt pro agris, item advocatorum sunt tres mansi, in istis tribus mansis sunt aedificia possessa septem, et isti advocati serviunt in anno sexcies eundo, quo eis iubetur, et non plus. Item mellis septem manualia, tres barri positae, de quibus tria manualia recepit possessor, quia duntaxat, novem sunt arbores, in quibus sunt apes. Item sunt ibi duo molendina, ex quibus potest provenire duo aut II 1/2 lasti, alias aliquando plus, aliquando minus. Item ibi pro praedio possunt esse quinque mansi, si extirparentur, quia adhuc pro praedio parum est extirpatum per istos annos, item sunt ibi. ortulani novem, petunt agrum, item nulla conditio in aedificiis curiae facta hactenus; alia bene, sed possessores non sunt ibi. Retia ibi necessaria sunt, inibi dorcae in copia venantur pro dna Cossowski. ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [56] Villa Mros Nova. — Ibi 18 mansi sunt emensurati, advocatus habet duos mansos et is solus iam bene est in aedificiis provisus, alii nisi duae nihil (s), stubae sunt nondum perfectae, silva similiter difficilis ad extirpandum, ibi erit bona villa, posset esse ibi praedium bonum, Lypky ibi diffidant advocato ab hiis, qui susceperunt agros. Item copcze limitum inadvertenter factae parvae et rarae satis, vix ad decem annos durabiles. ltem incolae per advocatum petierunt, ut eis libertas iret a tempore limitum, attento quod propter insecuritatem nihil potuerunt extirpare ac aedificiis intendere, nam advocatus Mros bina vice est per Lypky percussus, et nisi se viriliter defenderet, fuisset interemptus. Villa nova Orzel emensurata. Ibi nullus homo sedit, nec agrum in aliqua parte extirpavit, excepto quod advocatus parum de agro extirpavit, in quo nullus audet seminare propter minas et inhibitionem dni Cossowsky, et per consequens neque hii, qui susceperunt silvam ad extirpandum, et nec ibi aliquid fieri potest, nisi limites fiant, vidimus omnia ibi et vidimus limites cum Lypky et omnes silvas circumivimus. Ibi deberent esse emensurati decem mansi et duo advocati, sed nescitur, quomodo limite facto cedet. Item fecimus conseminare agrum advocati Cum ipsius advocati voluntate pro curia, quia solus non praesumpsit advocatus seminare; item ut possessores faciant dilgentiam pro graniciis cum bonis Cossowskych, aliter non potest ibi villa Orzel esse, donec granicies inter bona Colodzyacz erunt, seu Orzel et Cossowskye. Item possessores terminent granicies cum Lypki, ubi non sunt factae, et si possint altiores et latiores erigi, bonum esset etc. A. 1527, Aprilis 4. 47. (I. 52).. Revisio bonorum villae Dluga capituli Warschoviensis et conscriptio proventuum incolarum, gravaminum et oppressionum per nos Stanislaum Schenborski et Albertum Iezyorcowsky, canonicos ecclesiae Varschoviensis capitulariter deputatos, cuius villae praestimonialis Rdus pater dnus Bartholomeus decanus Varschoviensis possessor existit. In quibus bonis, erunt duo anni in autumno proximo, quod ipse dnus decanus fuit, curia mundissime regitur, in cuius horto nihil praeter fenum habetur. Imprimis in villa Dluga sunt possessionati sex mansi, et ex quolibet manso cmetones solvunt de censu per 24 grossos, duos gallos, unam ancam et triginta ova quolibet anno et ex quolibet manso unum diem laborant in septimana, hoc anno factor dni decani dies cmethonibus retinuit tres ante festa Nativitatis et successive usque ad Quadragesimam omnes dies retinuit, quos in conducendo robora et alia multa et ultra septem de mediis mansis violenter elaborare compellit infra duas septimanas in Quadragesima praesenti, de quo cmetones multum gravati querulantur, quia pro agro vernali bestias [57] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 57 debiles habent, et aliqui illas ammiserunt; in qua villa etiam sunt tres ortulani, laborant qualibet septimana unum diem suis personis et nihil solvunt, ultra est etiam unus tabernator, qui solvit duodecem grossos pro censu et nemora custodit cum factore 1). Item praedium, in quo seminari possunt ultra viginti coreti siliginis et annonae totidem, tritici duo choreti etc, quod praedium non extirpatur iuxta agros per cmethones extirpatos, quod laboribus dierum cessante conductura roborum quolibet anno bene extirpari potest 2). Item molendinum hoc anno appretiatum est pro duabus sexagenis et pro uno curru, quod molendinum defectum aquae patitur, asserunt tamen cmetones, quod possit in hoc provideri rivulos apperiendo; piscina molendini iam nimis lutuosa et dudum indiget purgatione, quam olim archidiaconus Mnischewski de novo fecerat et extirpaverat, et ecclesiam pulcram de novo aedificavit; tempore nostro si non providebitur, rivuli luto obtusi aquam subterraneo meatu aliunde divertent 3). Item de tributo mellis quinque et medium manualia mellis, et una sors apisterii alias barcz est deserta, cuius sortis robora facton mandavimus numerare et dno decano, ut in capitulo generali referret pro ipsius sortis dispositione capitulariter; mellicidae querulantur contra dnos de Zerzen, quod excidunt eis robora elaborata se incorporando, in quo per possessorem non defenduntur 4). Item cmethpnes dictae villae Dluga querulantur contra certum factorem dni Paris, qui ipsos depactat occasione nemorum Dampska pro pascuis, et solvunt aliqui 8 grossos, aliqui 6 et per duos capones dant, et unum coretum avenae quolibet anno et praesertim isto solverunt, quod tempore aliorum dnorum olim Mnyschewski, Sosncowski et Carczewski nihil solvebant, excepto quando se gayly ad glandines; quae sua gravamina asseruerunt se aliquotiens dixisse dno decano moderno possessori et nullam defensam habuerunt in hoc 5). Zoravye villa.—Item in villa Zoravye sunt locati decem cum medio mansi, ex quibus mansis duos mansos tenent advocati, restant liberi octo et medius mansus pro capitulo et ex quolibet manso cmetones de censu solvunt per 20 gr., duos gallos, ancam et XXX ova et qualibet septimana de manso unum diem laborant in praedio Dluga; prata dicunt non habere, ideo minus de censu quam villa Dluga solvunt, petuntque ipsis dari prata, circa 1) Przy tym ustępie dodał pisarz na marginesie: Dicendum est cum dno decano, ut serventnr fu antiqua libertate et concuetudine. 2) Na marginesie: Dnus decanua extirpare faciat praedium. 3) Na marginesie: Prout hic continetur, dnus decanus provideat et reformet. 4) Na marginesie: Duus decanus debet defendere et providere, ut continetur. 5) Na margiuesie: Dna dux petenda, ut [sicut] antca babuerunt, conservarentur in antiqua libertate. Archiwum Komisyi pruwmczej. T. VI. 8 58 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [58] limites dni Okun silvam ad extirpandum pro pratis sine incommodo capituli, et ob id censum augmentari volunt 1). Item querulantur contra dnos de Czirnyakowo, qui obtinent bona Myloschina vicina bonis Zoravye, quia pro pascuis per ipsos dnos de Czirnyakovo depactantur, ac coguntur ad contribuendum ipsis 14 choros avenae singulis annis, et quia ipsa villa Miloschina etiam absque pascuis bonorum Zorawye non potest esse, ideo petunt, se in hoc defendi, quia per possessorem non defenduntur. Querulantur etiam de retentione dierum, ut villa Dluga supra querulatur 2). Revisio silvae et borrae. Imprimis pars silvae inter campos villae Dluga capituli ex una protendens et inter campos villae Dluga dni Okun, quam silvam cmetones ex Zorawye pro pratis petunt eis dari, subicientes se ad solutionem maioris census, quae silva ad longitudinem se extendit ad sex aut septem stadia citra vel ultra et latitudinem ad duo stadia et alibi minus, ex cuius silvae concessione capitulum nullum commodum habebit immo augmentum census, absque incommodo, qui cmetones dictae villae Zorawye etiam petunt eisdem dari extirpare de merica alias dambrowy, per unum citra et alibi minus et alibi ultra stadium ex opposito eorundem agrorum cmetonum campi versus Varschoviam et usque ad paludem certam, occasione cuius concessionis etiam perpetuo censum augere volunt, quod absque incommodo capituli ipsis concedi potest 3). Item excisio roborum nuper per dnum decanum possessorem de cruda radice: pars in silvis ad agros deputatis et maior pars in silvis ad agros non deputatis excisa sunt circa granicies Dampskie, quae robora conservanda debebantur esse, quia extirpatis agris ad illa loca refugium pro roboribus erit, tabulas (s) de fraxino in silvis non deputatis ad agros circa granicies dictas Dampskye in locis lutuosis et omniat alia robora extra agros sunt excisa. Insuper asserunt cmethones etiam factorem absque scitu dni decani robora ex silvis et ex borra aliquantulum vendere, non multum tamen. Item ambae villae petunt robora eis concedi exsiccata in stagnis et paludibus, quae raere deberent, quorum est copia, pro tecturis domorum suorum, quae robora ad asseres, sera scindere sibi volunt. Item villa nova nondum est locata neque diligentia fit in locando, immo unus pauper homo Iohannes Gosczinski, qui duntaxat stubellam locavit, quod pinus pro fundamentis, alias na podeschwy, de borra eduxit ad aedificandum dictam stubam, condemnatus est in XX gr. dno decano possessori, ideo alii retrahuntur ad aedificandum, a quo dnus decanus iam extorsit partem dictae poenae, ut ipse cmeto cum maximo fletu coram nobis exposuit, eundo ex Varschovia . 1) Na marginesie: Placet dnis, ut continetur. 2) Na marginesie: Dnus decanus defendat quoad pascua, ut dicitur. 3) Na marginesie: Placet dominis. [59] ACTA ECCLEGIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 59 in obvio, quod merito restituere debet et reliquum non exigere, quia homo valde pauper et sanguineo sudore vivit. Item granicies nullae sunt cum ducatu villae Dambe, quercus hoc unum duntaxat granicierum signum in ipsa pariete est ab uno anno iam excoriatus et exsiccatus, quod si comburatur aut excideretur, iam nullum signum erit in ipsa longa pariete; et ex omni parte bonorum Dluga necessariae sunt granicies renovandae. Item dnus Cazub viam, quae pro graniciebus habetur inter bona Duchnowo et bona Dluga, divertit singulis annis profundius in bona ecclesiae Dluga cindendo robora, ut transeuntes circumeundo verterent viam ipsam in bona ecclesiae et antiquam annichilando in praeiudicium ecclesiae, possessore bonorum non defendente. Item incipiendo a pariete bonorum dnorum Czernyakowskych villae Mileschina tota paries granicierum cum dnis de Zerzen est destructa infra duos annos, ut cmetones asseruerunt, possidente dno decano moderno possessore id fuisse factum, quae granicies in arboribus magnis pinaticis cisae facibus exustae multae et aliquando robora cum graniciebus totaliter excisa existunt, et trunci illorum combusti sunt, quod nephas perniciosum noviter apparet esse factum, ideo cito providendum est, ne in toto annihilarentur signa gfanicierum, quae aliquantulum adhuc apparent, quamvis exusta, et scopuli inter eos pauci antiquissimi vix cognosci possunt. A. 1527, Mai 5. 48. (I. 53°) Capitulum generale pro dominica secunda post festa Paschae per dnos praelatos et canonicos ecclesiae collegiatae Warschov. videlicet: Bartholomeum decanum, Paulum archidiaconum, Thomam custo- dem, Albertum Popyelski, Iohannem Voyslawski, Paulum Rczyeschowski, Albertum Ieziorcowski, Stanislaum Schenborski, Paulum Popyelski, Petrum Belski, Paulum Chylyczky et Stanislaum Bonyeczky ad sonum maioris cam- panae, ut moris est, in Spiritu sancto congregatos, qui ante omnia invocato perprius dono Spiritus s. per antifonam et collectam de Spiritu s. flexis ge- nibus capitulum inceperunt celebrandum.. A. 1527, Maii 6, in capitulo generali. 49. (I. 54) Martinus Vypych, Stanislaus Zakrzewsky et Michael Vyrobek, mellicidae de Razny, super dimissione mellis et gratia eis facienda domini commiserunt possessoribus et tenutariis dnis Alberto Popyelski et Iohanni Voyslawsky revidere et cognoscere cum capitaneo mellicidarum et obelnyky iuratis senibus, revidendo et numerando omnia apisteria et robora eorundem, et tandem referre dominis in prox. generali capitulo. 50. (Ibid.) Postquam Iacobus Przasncovicz de Zorawye produxit privilegium super advocatiam in Dluga, quam advocatiam antecessores sui, videlicet Stephanus Przasnkovicz advocatus de Dluga dominis de capitulo vendiderat de anno Dni 1455 circa festum s. Michaelis in capitulo generali, prout 50 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [60] in libro et matrica capituli antiqua continetur et habetur; et ita dni visa et habita huiusmodi venditione eidem Iacobo Przasncovicz perpetuum silentium occasione huiusmodi advocatiae imposuerunt et privilegium ad se receperunt et retinuerunt. 51. (Ibid). Domini decreverunt et praesenti decreto inhibuerunt, quod possessor villarum novarum neque etiam subditi arbores, apisteria et rzemyenye et clepki excidere de cruda radice neque picem cremare audeant, nisi ex locis pro agris deputatis sub poenis quoad subditos et privatione tenutae quoad possessores, praeter hoc, quod ad praesens aliquid fuisset elaboratum; et deinceps abstinere debent sub poenis superius contentis et comminatis. 52. (I. 540) Item domini decreverunt, quod cum possessor in Vilczegambi existens non possit habere praedium in eisdem bonis, extunc, ubi placuerit et inveniri possit in aliis bonis silva aut merica aut borra pro extirpatione praedii ad Vilczegabi, extirpandi et habendi aut advocatiam exemendi habebit facultatem. 53. (Ibid.) Item domini decreverunt. quod omnes et singuli homines seu incolae agros colentes de mansis et mediis mansis villarum Razny, Co» lodzyadz, Sadowne, Vilczegabi et ex aliis villis intra parochiam Sadowno consistentibus plebano moderno et alias pro tempore existentibus in futurum de quolibet manso per II gr. et de medio manso per I gr. iuxta consuetudinem diocesis Plocensis solvere et pagare debebunt et tenebuntur, prout alii cmethones in aliis villis solvunt. A. 1527. Mai 7. in capitulo generali. 54. (I. 55°) Baltazar medicus—.. Domini deputaverunt sibi hoc anno VI sexagenas pro quolibet quartali per tres ducatos in moneta, qui medicus tempore necessitatis et infirmitatis alicuius ex dnis praelatis et canonicis tenebitur residere et bonam curam et diligentem in curando et medendo facere ac singulis Quatuor temporibus dominorum praesentium signa conspicere et super sanitate illorum fideliter consulere. 55. (I. 56) Domini decreverunt et unanimi voto concluserunt aedificare novam sacristiam alias capitulare de pecuniis XXXII sexagenarum contributionis et XX sexagenis a dno Trampsky archidiacono ratione anni gratiae ex archidiaconatu Varszov., quas tenetur; et in absentia dni Zucowsky fabricatoris dederunt II sexagenas in manus dni Ieziorcowski pro coemendis lapidibus ad fundamentum, attento quod hoc tempore ante messem lapides possunt leviori pretio comparari. A. 1527, Septembris 29, in capitulo generali. 56. (I. 56°) Domini attenta humili petitione hominum mellicidarum de Razny, videlicet Martini Vypych de Razny, Stanislai Zakrzewsky et Michaelis Vyrobek de Colodzyacz, habita etiam ratione ad destructionem nemorum in parte, recepta relatione a dnis Alberto Popyelski et Iohanne Voyslawski [61] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 6l canonicis et possessoribus de huiusmodi in parte destructione nemorum et dignum eis indulgere [censentes], dicto Vypych unum manuale et Zakrzewski aliud manuale et Vyrobek unum manuale cuilibet ad III annos indulserunt, duntaxat ea conditione, quod debent facere meliorem diligentiam per hoc tempus in apisteriis, 57. (I. 57) Dum homines, qui susceperunt agros de cruda radice pro nova villa Studzyanky, peterent, ut constituerentur super certo censu et dierum laboribus iuxta libertatem eis concessam, ad XIV annos iuxta supe- rius decretum factum et iuxta litteras eis concessas libertatem eis concesse- runt et quod quilibet eorum hinc ad futurum capitulum generale domos eis aedificarent sub poena III marcarum et ammissione agrorum et consemina- tione camporum, alias si secus fuisset, domini mandaverunt possessori aliis cmethonibus dicta bona locare et super hac re diligentiam apponere; quibus cmethonibus domini admiserunt, ut eis facerent asseres, alias dranycze, pro tectura domorum ex roboribus siccis iuxta exigentiam uniuscuiusque eorum, et postquam elaborabunt prata et agros, extunc prout dominis visum et iustum fuerit, videlicet si fundus in eisdem bonis Studzyanky fuerit deterior fundo Zorawye aut Dluga, solvent minus de censu, quam in praefatis villis; si vero similis fundus fuerit, extunc tantum de censu solvent et alias datias, prout in praefatis villis; ubi vero fundus in praefata Studzyanky reperiretur melior et fertilior, extnnc incolae plus solvent de censu, quam ex praefatis villis; item eisdem cmethonibus mandaverunt domini exemere litteras liber- tatis infra hinc et sex septimanas. A. 1527, Septembris 25, in capitulo. 58. (I. 5-9) Dni innitendo consuetudini aliarum ecclesiarum tam cathe- dralium, quam collegiatarum statuerunt deinceps observandum, quatinus in principio et in initio capituli generalis ante omnia fieret tractatus de here- ticis et fide catholica, demum ut legantur statuta, postmodum ut decreta capituli praeteriti legerentur et ad executionem deducerentur debitam. A. 1528, Februarii 3. 59. (I. 62).. Revisio bonorum Colodzyacz ad querelam mel- licidarum de Razny pro crematione picis in bonis Colodzyacz per dnos Sta- nislaum Schenborsky et Petrum Belsky canonicos Varschovienses facta; ita coram dnis fecerunt relationem: Quod primo venientes ad dicta bona capitaneo mellicidarum mandaverunt omnes mellicidas convocare, a quibus interrogaverunt, ut eis damna, quae haberent, eis concederent. Qui stantes responderunt, nos ulla damna habere, neque de illis scimus, tamen sunt plures mellicidae, qui morantur in Magno ducatu Lithuaniae et alibi, isti possunt habere aliqua damna, sed coram capitaneo de iilis non querulabantur, tandem equitavimus ad nemora et vidimus multa robora pinatica vento confracta et evulsa, ex quibus dnus ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [62] Voyslawsky secat pinum ad fornacem pro cremanda pice, ex quibus roboribus confractis poterit cremare de pice viginti aut ultra lastos picis. Tandem venimus ad fornacem et vidimus picem cremare cum bona diligentia, nam de pice protunc iam erant parati 14 lasti, prout dnus solus Voyslawsky nobis dixit, aut magis, et de pino circa fornacem sunt ad sex aut septem lastos. Tandem ad locum, ubi locatur villa de nova radice circa granicies Lypky dicta Brzoza, ibi propter paludines accedere non potuimus, nec etiam ibi aliquid secatur pro pice, tamen ita dixerunt nobis homines, quod in illo loco, ubi campus esse debet, possunt cremari de pice 30 aut 40 lasti, quae robora homines ibi locati cremabunt, itaque melius esset, ut ex istis roboribus esset aliqua utilitas. Item interrogavimus cmethones, si habent aliquas iniurias ab aliquo, dixerunt se a nullo habere et possessor servat eos bene. Item plebanus querulatur contra cmethones, quod diebus festis apostolorum et aliorum festorum laborant, ad ecclesiam non visitant. A. 1528, Martii 6, in capitulo partiali. 60. (I. 62 °) Dni archidiaconus, praepositus, scolasticus, Albertus Po- pyelsky, Stanislaus Schenborsky, Albertus Ieziorkowsky, Paulus Rczyechow- sky, Paulus Popyelsky, Petrus Belsky, Paulus Chiliczky et Stanislaus Bo- nyeczky, praelati et canonici capitulariter congregati, exaudita prius revisione per dnos Stanislaum Schenborsky et Petrum Belsky confratres in bonis Colodzyacz facta, visisque litteris admissionis cremationis picis dni Voyslaw- sky concessis intuitu et respectu, quod debuit expedire in toto sigillatas litteras granicierum factarum in dictis bonis cum nobilibus de Lypky a com- missariis, quas litteras impensa sua capitulum expedivit, et etiam quia debuit dare duas tunnas alecum pro Quadragesima praesenti, quod minime fecit intellectaque insuper magna utilitate privata dni Voyslawsky, quam adeo non Credebant, quando praemissa sibi ex relatione concesserant non bene informati, nunc autem ut melius informati decreverunt, ut praefatus dnus Iohannes Voyslawsky picem ex praedictis roboribus fractis dispositam nulla- tenus dimittere aut vendere minime audeat, nisi cum scitu et de cbnsensu dnorum de capitulo, sub poena arbitrio dnorum de capitulo decernenda; quam picem in bonis dictis crematam ad numerandam, et casu quo illam demit- tere voluerit sine consensu capituli, in fluvio arestandam dnum Petrum Belsky confratrem unacum notario ex parte capituli deputando deputaverunt et de- creverunt; quod decretum et inventionem praefato dno Iohanni Voyslawsky intimandum decreverunt et mandaverunt. Acta fuerunt haec Warschoviae in capitulo partiali anno et die, quibus supra. A. 1528, Septembris 20, in capitulo generali. 61. (I. 69) Domini decreverunt et admiserunt possessoribus villarum et bonorum capituli, vfdelicet Raszny, Vilczogamby, Sadowno et Colodzyandz [63] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 63 posse exemere advocatos in bonis praenominatis ac in aliis villis omnibus praestimonialibus et commensurare agros. Quidquid vero excreverit ex hac commensuratione, sit pro praedio possessoribus; et quantum quilibet exemendo advocatum seu advocatos exposuerit, quotiens praestimonium illud dimittere eum contigerit, successor illam summam dimittenti solvere tenebitur aut si pro anniversario ordinaverit, quantum domini decreverint, successor solvere obiigabitur seu cuicunque alteri personae pro eadem summa vendere aut donare ac testamento reformare dicto possessori licebit. 62. (I. 690) Domini kmethonibus de Colodzyandz gratiam certis ex respectibus facientes et ad humiles preces eorum concesserunt eis, ut anno praesenti duntaxat de quolibet manso per XXVI gr. censum pro festo s. Martini solverent, et per IV choretos avenae; sequenti vero anno iam incipient per XXX gr. de quolibet manso solvere, gallos, ova et ancas, ut moris est, dare tenebuntur; quibus kmethonibus emensurare agros ad integritatem possessori bonorum seu villae praedictae Colodzyandz hic idem dni commiserunt. 63. (I. 70) Dni deputaverunt vener dnum Stanislaum Schemborski.. ad revidendum silvam in bonis Dluga circa limites.. Okuny pro possessore et kmethonibus Zorawya, ubi commode possent habere prata.. A. 1528, Octobris 5, in capitulo partiali. 64. (I. 710) Domini attendentes difformitatem ex elevatione lapidis sepulturae olim Andreae Zalywsky castellani Wyznensis decreverunt lapidem ad terram aut ad altaris latus ponere, ut in loco scabellum poenitentiarii construi possit. A. 1528, Decembris 17, in capitulo. 65. (I. 72) Dni decanus, archidiaconus, praepositus, scolasticus, custos, Stanislaus Schemborski, Albertus Ieziorkowski, Paulus Popielski, Petrus Belski, Stanislaus Bonyeczki, praelati et canonici ecclesiae collegiatae War- schoviensis capitulariter congregati, auditis querehs mellicidarum suorum su- per damnis et iniuriis per eosdem mellicidas in scripto reproductis, deputa- verunt confratres de medio sui, videlicet Albertum Ieziorkowsky, procurato- rem capituli, et Stanislaum Schemborski canonicos confratres suos, ad revi- dendum omnia damna et iniurias eorundem mellicidarum, apisteria sua in bonis Raszny habentium, et ad consignandum nemora pro defensione posses- soribus bonorum Colodzyacz, Sadowno, Vilczogamby et Raszny iuxta prio- rem deputationem in capitulo generali factam, ubi loco Petri Belsky propter occupationes eius praefatum Albertum Ieziorkowsky designaverunt. Et isti duo canonici habebunt plenam facultatem de praefatis iniuriis et damnis cognoscendi, ortulanis et molendinatoribus legem et modum statuendi, pra- tum Dampskye revidendi, et de praedio fiendo pro possessore Vilczogamby locum utilem designandi et alia, quae ipsis melius videbuntur. pro utilitate capituli faciendi et ordinandi. 64 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [64] A. 1529, Martii 16, in capitulo. 66. (I. 73) Dni decanus, archidiaconus, praepositus, custos, scolasticus, Stanislaus Schemborsky, Albertus Ieziorkowsky, Paulus Popielsky, Petrus Belsky, Paulus Chiliczky et Stanislaus Bonyeczky, praelati et canonici capi- tulariter tn domo dni decani congregati, deputaverunt vener. dnum Petrum Belsky, canonicum confratrem, necnon notarium capituli ad conspiciendum, si robora cruda ex truncis per factores possessorum seu quoscunque alios ho- mines in bonis Raszny, Colodzyacz, Vilczogamby excisa sunt pro demissione fluvio in Gedanum, prout ipsi dni informati existunt, necnon ad numerandum klepky, quae emit idem dnus canonieus Belsky, et ad perquirendum de damnis et incommodis, si quae fuerint in eisdem bonis. A. 1529, Martii 26, in capitulo. 67. (I. 730) Decretum pro tortis distribuendis pro festo Paschae, alias XV grossorum distributio. — Archidiaconus praepositus, scolasticus, Alber- tus Ieziorkowsky et Petrus Belsky, praelati et canonici, in domum dni Iezior- kowsky peracta missa et sermone capitulariter congregati, decreverunt et unanimi voto concluserunt, unicuique ex praelatis et canonicis pro festo Paschae 15 gr. per procuratorem capituli ad tortas fore dandos, prout unus- quisque ex eis tunc in effectu accepit, et hoc duntaxat illis, qui circa eandem ecclesiam per omnia festa usque ad dominicam conductus Paschae persona- liter residentia interfuerint. A. 1529, Aprilis 11, in capitulo generali. 68. (I. 740) Domini pro tegendis domibus kmethonum et hominum suorum in villa nova Studzianky consenserunt et admiserunt, ut possessores bonorum Dluga et Zorawya darent et admitterent eis in nemoribus tenutae suae per aliquot robora pinatica ad asseres serratas, alias na tharcsicse, prout ipsis et praesertim possessori bonorum Dluga videbitur expedire. 69. (Ibid.) Domini decreverunt, ut quicunque homines et kmethones ad hyemem futuram non venerint ad agros suos et residentiam capitalem non fecerint in villa nova seu libertate Studzianky gasasque et domos ad hoc tempus non construxerint, debent privari agris susceptis et extirpatis ac tota seminatura, quam in eis habuerint, de quibus agris possessor bonorum Dluga plenam facultatem habebit disponendi et aliis hominibus collocandi. 70. (I. 76) Vener. dnus Nicolaus Szukowsky praepositus Vxrschov. oblata citatione contra nobilem Iacobum Parul advocatum de oppido Tharczyn super exemptione eiusdem Parul de advocatia praefata Tharczinensi petiit dominos, ut mediante decreto eorum cogeretur dictus advocatus ad reproducendum iura et privilegia omnia super dictam advocatiam servientia, et quod idem advocatus reciperet ab eo pecunias pro eadem advocatia, si quas haberet iuste et legitime inscriptas cederetque sibi ut heredi et dno [65] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 65 proprietario dicti oppidi de advocatia praefata, sicut latius in se citatio continet. Ex adverso praefatus Iacobus Parul advocatus produxit unum privilegium de titulo dni ducis Iohannis senioris, ubi quidam Blasius de Iezyerzany vendidit advocatiam praedictam cuidam Syeczyech de Raschyncze cum consensu dni olim Cedar tunc praepositi Varschov. pro XL sexagenis gr. Prag., posuit tandem testamentum cuiusdam mulieris Annae Zawyschynska, quae eandem advocatiam sibi in LX sexagenis commisit et legavit; posuit etiam rescriptum ex libro civili Tharczinensi, ubi nobilis Nicolaus Mirowsky et factor patrui sui dni olim Nicolai Mirowsky tunc praepositi Varschov. resignavit eidem Parul et inscripsit dictam advocatiam et petiit se in eadem advocatia iuxta iura praefata conservari. Et domini iuribus praefatis, testamento et libro civili bene et diligenter revisis et intellectis, inhaerendo co nsuetudini antiquae terrae istius, per quam omnes advocati sunt in exemptione apud heredes et dominos suos semperque possunt ab eis exemi ex legitimis causis, hoc etiam attendentes, quia idem Parul bona advocatiae pluribus personis obligavit et distraxit, et neque sibi neque dno praeposito utilis est, et quod ipse dnus praepositus deliberavit ex praefata advocatia augere suum praedium et conditionem facere meliorem, ita decreverunt et per sententiam suam pronuntiaverunt, ut dnus praepositus daret et solveret prafato Parul LX sexagenas gr. pro praefata advocatia; de qua idem Parul sibi totaliter cedere pecuniis receptis debebit et tenebitur, et eandem advocatiam ab omnibus debitis, oneribus et inscriptionibus prius idem Parul eliberare et expurgare debet; quas pecunias praefatus dnus praepositus debet ponere in proximis terminis dni iudicis in Tharczin et ibidem de pfaefata eliberatione advocatiae et de tempore cessionis intef eos dnus iudex debet constituere et decernere secundum terrae consuetudinem. 71. (I. 760) Cum summi legum conditores nulla in re tam studiose elaborarint, quam in ineunda ratione ipsa, per quam sanctionibus suis hominum vitas quam maxime constringerent actionibusque et affectibus humanis, temporibus longissimis aequabiliter et perpetuo prospicerent, generi humano sese consulturos, Reipublicae suae gratificaturos ac famam et monumentum rerum gestarum ad posteros vel eo modo propagaturos potissimum rati, neque tamen illud priscum perspicax et illustre ingenium eousque evaluit, ut certam formam agendi et vivendi mortalibus ipsis praescribere omnibus saeculis tenore eodem videatur, varietate temporis ac feraci vitiorum aetate obstante, adeo ut quicquid in ipso terrarum orbe praesens fieri videas, vix luce postera idipsum modo eodem et examussim fieri posse arbitrere, perindeque nihil aequius ducendum, quam leges ipsas, pro temporum, rerum et actionum humanarum cursu vario mutandas aut abrogandas fore. Quia autem Iustiniani ipsius, cuius tum nutu et auspiciis totus prope terrarum orbis moderabatur, enucleatis sanctionibus et summorum pontificum Romanorum ac patrum sanctorum, (quorum religiosis traditionibus templum Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 9 66 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [66] hoc et corpus christianae professionis sacratissimum temporibus longe retroactis adhuc spirabat et continetur), decretis probatis et constitutionibus, id sortis evenire vitio hominum et quadam temporum inclinatione videmus, ut si illi ope aliqua existant, vix operis tam immensi et studiorum suorum partem aliquam integram, sinceram et illibatam invenire posse videantur, quid mirum si statuta ipsa, quibus condendis non rationes illas communium legum, verum res, commoditates et privatos condentium modos, necesse est requiras, pro temporum ac qualitate eorundem mutari videas. Immensum esset hoc loco exempla externa percensere, quibus facile apparere posset, quantum ab illo aureo saeculo gravitate morum, omnisque honesti ac pietatis amore pleno vitio nostro et tempomm iniquitate hucusque declinavimus, et quid mutandarum aut abrogandarum legum ipsarum singillatim causam dedorit nostri potius in praesens affectus et temporis ratio persequenda item est; habuimus nempe statutum, quod ut ita dixerimus pace bona et ventis secundis adhuc tenuimus, quo cautum erat, ut praelati ad dignitatem aliquam ecclesiae eiusdem S. Iohannis collegiatae Varschoviensis primum suscepti septem marcas, canonici vero totidem receptionis sive iucundi ingressus nomine, id est pro fabrica ecclesiae eiusdem, penderent, necessitate tamen exigente abhinc annos 12 statuto altero constitutum erat, ut praelati decem, si primum ad dignitatem ipsam recipiebantur, neque praebendam seu canonicatum aliquem prius in eadem ecclesia habebant, ea ratione darent, si vero habito canonicatu in eadem ecclesia septem marcas receptionis dederant antea, extunc quotiens dignitates assequebantur, tres marcas ad illas priores addebant; canonici vero absque aliqua mutatione septem tuntummodo marcas solvere tenebantur. Quaquidem vel tenuissima collatione decora et necessitates ecclesiae istius facile interea providebantur affluentibus abunde tot munificis liberalitatibus Illmorum olim veterum et novissimorum dnorurn Mazoviae principum et ipsarum potissimum dnarum ducum, quarum etiam una ob insignem euis pietatem, et in pauperes, clerum, ac templa Dei largitiones, vulgi iudicio nomen sibi Sanctae Annae veteris usurpet, qui tum civitatem istam ceu primariam sedem domicilii et residentiae sibi delegerant, cumque praecessoribus nostris et deinde nobiscum hoc in loco intra pene penetralia ecclesiae huius assidue egerunt et praesentes vixerunt, populus porro civitatis istius et reliqui homines viciniores, tum integri, sinceri ac pietate iusta et religione affecti donationibus opulentis in hanc ipsam ecclesiam certabant, eaque ratione vasa ipsa aurea, argentea, vestitus, aulea, tapetae, imagines, vinum, cerei, tura, totus denique sacrorum ministeriorum et altarium apparatus, parvo et prope nullo negotio nostro prompte hac in ecclesia suppeditabantur, simulac vero Illmi dni principes novissimi nostri, quadam acerba fortuna, ac magna publica et privata iactura nostra praemature e medio sublati sunt, populusque ipse non aperto, sed obstruso et gliscente huius improbae. supinae et damnatae luteranae haeresis attactu afflatus est, e vestigio ecclesiae huius et fortunarum nostrarum columen praecipuum [67] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 67 pariter cum ipsis principibus concidit, et populus ipse ab illo suo priore sancto liberalitatis instituto aversus est adeo, ut nisi nostris privatis auxiliis, etiam cum quadam heus detractione tacuitatum nostrarum, victui et usibus nostris privatis destinatorum, necessitas, honor et decor ipsius ecclesiae fulciatur, frustra ididem aliunde requiras. Proinde statutum illud de eadem re novissimum consensu omnium nostri ac voluntate satis perpense cogitata in hoc capitulo tam celebri, cuius integritati tantummodo tres defuere canonici, primum tollendum et abrogandum hoc statuto novo nostro decernimus, statuimus et id servandum perpetuo declaramus, ut quotienscunque dignitatem aliquam aut canonicatum ecclesiac huius per cessum vel decessum vacare deinceps contigerit, ea ratio solutionis receptionis ipsius sive iucundi ingressus habeatur: et primurn dextrae partis, decanus quindecim marcas, archidiaconus 30 marcas, praepositus 20 marcas, custos 15 marcas. scolasticus 15 marcas; canonici dextrae partis, et primo: canonicus fundi Ianowo 12, Rzeczicza 12, Tharczyny 7, tribunus Zacrocimensis 7, Dambna Vola; canonici vero sinistrae partis: canonicus fundi Wrona 8, Cossowo 7. Bistrzanowo 10, Solecz 7, Tharczany 7 marcas Polonic. monetae et numeri Cracov. 72. (I. 78) Domini ex relatione dni decani, ut possessoris bonorum Dluga, decreverunt extrahere III sexagenas gr. in mediis gr. a Mathia advocato de Zorawya et II sexagenas a Francisco molendinatore, quas ipsi receperunt pro agris venditis in villa nova Studzianky illibertando eosdem agros et ad exemptionem, alias na zakupne, inducendo, quod domini prohibuerunt, nec admittere volunt in suis bonis; pro extirpatione vero agrorum, si quam ante venditionem in eisdem agris fecerunt, ex eisdem pecuniis consolandi sunt. 73. (I. 79) Generosus dnus Iohannes Bathkowsky, notarius salis regii camerae Varschov., reposuit et solvit VII marcas Polonicales et XII grossos.. pro vener. dno Iohanne Benedicto phizico Mtis R. ct canonico Varschov. receptionis suae ad dictam ecclesiam et canonicatum Varschov., quam receptionem vener. dnus Stanislaus Bonyeczki canonicus ecclesiae Varschov. pro eo fideiusserat et in acta eadem se inscripserat.. A. 1529, Septembris 29. 74. (I. 79) Capitulum generale pro festo s. Michaelis arch. per dnos Albertum de Popielzyno decanum, Paulum Trampski, archidiaconum, Nicolaum Zukowsky praepositum, Thomam Sokolowsky custodem, Iohannem Woyslawsky, Stanislaum Schemborsky, Paulum Arcziechowsky, Albertum Ieziorkowsky, Paulum Popielsky, Petrum Belsky, Paulum Chiliczky et Stani- slaum Bonyeczki praelatos et canonicos ecclesiae colleg, s. Iohannis Bapti- stae Warschov. qui ad sonum maioris companae novae, ut moris est, con- gregati invocato auxilio Spiritus s. per Antifonam et Collectam de Spiritu s. in domo dni decani capitulum inceperunt et missam de s. Iohanne B. pa- 68 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [68] trono per confratrem protunc ebdomadarium in ecclesia s. Martini apud monachos in crastino celebrare decreverunt; et hoc propter silentium, quod per officialem Warschoviensem vener. dnum Stanislaum Strzelcza decretorum doctorem ecclesiae collegiatae Warschov. impositum fuit ob violationem ecclesiae et execrationem cimiterii per vulnerationem Iohannis Ponykiewsky, notarii Illmae dnae ducis Annae virginis, in limine ecclesiae maioris valvae per familiam dni paiatinidis Radzieiowsky factam. 75. (I. 81°) Attendentes domini difficultatem et occupationem dni canonici Belski, quam habet in disponendis et agendis rebus et negotiis Mtis R., ut officialis regius, emiserunt eum a ductura klepky, quam ex eo habere optabant; de quibus tamen possessores bonorum capituli, circa quae bona huiusmodi klepky repositi sunt in propinquiori distantia, omnimodam facere debent diligentiam, ne distraherentur. 76. (Ibid.) Domini admiserunt mellicidis bonorum Rasznensium vendere robora sua mellificaria, quae habent et ex antiquo possident in sorte eorundem bonorum, quam circa limitationem dictorum bonorum a bonis Lypky domini ad eandem limitationem deputati nobilibus de Lypky donaverunt et inscripserunt, ita prout litterae dnorum commissariorum latius desuper in se continent; et hoc propter destructionem eorundem roborum et damna, quae dicti Lypkowie ipsis inferunt in eisdem roboribus mellificariis, ita tamen, quod dictae venditiones mellicidarum fiant in bona forma ad futurum testimonium verae et antiquae hereditatis bonorum Raszny de consilio, consensu et scientia possessoris dictorum bonorum, cuius domini conscientiam in hoc facto oneraverunt. 77. (I. 82) Domini admiserunt vener. dno Iohanni Woyslawsky confratri castigare kmethones mellicidas in bonis Raszny, Vilczogamby ratione eorum inobedientiae, et hoc illos, qui non fuerunt castrenses Drohyczienses, ad praestandum iuramentum super damnis per Lypky in arboribus mellariis ipsis illatis iuxta decretum eiusdem iudicii Drohiciensis, ut de unoquoque idem dnus canonicus acciperet per tres marcas usuales aut quantum eidem dno canonico secundum Deum et iustitiam videbitur. Quam castigationem domini arbitrio eiusdem dni canonici Voyslawsky reliquerunt, hoc tamen debet habere in prospectu, quod ipsi mellicidae viam hanc timore minarum, quas eis nobiles de Lypky inferebant, supterfugierunt. 78. (I. 820) In eodem capitulo domini deputaverunt vener. dnos Paulum Chiliczky et Stanislaum Schemborsky canonicos et confratres ad faciendas granicies hospitalis s. Martini, qui iuxta commissionem S. R. Mtis debent ire cum commissariis regiis et limitationem hanc perficere cum nobilibus vicinis Kruky, Oborsczy et bonis regalibus Lathowycz et Starogrod. Quiquidem dni canonici revisionem etiam facere debent eorundem bonorum hospitalis praedicti et proventuum ipsius. 79. (Ibid.) Domini decreverunt, ut villa nova Studzianky solveret cen- sum et alia tributa, ut puta: gallos, ova et ancas contribueret laboresque dierum laboraret, ita prout et villa Dluga censum dat et solvit diesque labo- [69] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 69 rat, et hoc pro illo tempore dies incipiet laborare ac censum solvere, quando libertas eidem villae per dominos concessa expirabit. 80. (I. 83) Attendentes domini calamitatem hominum et subditorum suorum de villa Vilczogamby propter inundationem aquarum, quam hoc anno passi sunt in campis conseminatis, ex speciali sua gratia et ad intercessionem dni custodis tenutarii bonorum praenominatorum dimiserunt eis medietatem census, et aliam medietatem eiusdem census pro festo s. Martini solvere debent. A. 1520, Iunii 13—17. 81. (I. 830) Revisio bonorum Raszny, Vilczogamby.. Ad bona Raszny praestimonialia ecclesiae Varschoviensis Stanislaus Schemborsky et Albertus Ieziorkowsky per dnos capitulariter ad audiendum querelas melli- cidarum et omnium incolarum ac pro revisione dampnorum dictorum bono- rum et iniuriarum mellicidarum et omnium incolarum, pro exauditione depu- tati venimus et curiam in Raszny desertissimam reperimus, in qua ob disor- dinationem maximam manere non potuimus, quia in omnibus aedificiis pecora, pecudes manebant. et fimo aedificia ac immunditiis repleta fuisse reperimus, nec minimam ollam, minusque minima necessaria ex eadem curia pro nostra necessitate habere potuimus, in villa apud kmethonem in levitatem nostram immo vero totius capituli se transferre et nobiles vicinos hospites in angusta kmethonali domo tractare coacti sumus. Die lunae XIIII m. Iunii. Receptis secum kmethonibus ex Raszny et Vilczogamby personaliter conspeximus omnia et singula prata agros, bonorum Raszny et bonorum Vilczogamby necnon differentiam inter possessores Raszny et Vilczogamby et ex extimatione communi omnium kmethonum dnum possessorem bonorum Raszny comperimus posse habere ex pratis suis de suo ultra 15 acervos, ortulanos tantum de agris habere, quantum kmetones, qui censum capituio solvunt et aliquos magis ortulanos possidere de agris, quam kmethones solventes censum, et hoc successive factum fuit per possessores in praeiudicium communitatis capituli. Insuper reperimus agros praediales na ugor nondum fuisse aratos. Die Martis .XV m. Iunii. Kmethones ex bonis Raszny singulariter medio iuramento per nos examinati et interrogati de et super excisione strugis per plebanum roboribus stantibus viridis et siccis, quercinis, fraxinis et pinaticis in quo loco et quantum; qui kmethones deposuerunt, quod ipsi mandato dni Mcolai Zukowski possessoris per plebanum tanquam factorem ipsis facto, robora pinatica una cum ortulanis, alia dierum laboribus et alia mercede exciderunt et eduxerunt ad litus spissa robora et longa ad 12 cubitos et ultra, ad 14 thaffle, in borra et in silvis circa Sadowno et Raszny existentibus, ligna vero fraxina, citra vel ultra viginti prath in silva prohibita Wielgy las nuncupata inter bona Sadowno, Raszny et Vilczogamby triangulo existentes. Similiter quilibet eorum deposuit seorsum vocatus, quod 70 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVlENSIS. [70] dicta ligna tam kmetones ex Raszny pro labore dierum, quam ortulani de mandato factoris possessoris dni praepositi ipsis per plebanum in Sadowno factae exciderunt et ad litus eduxerunt aliquantulum etiam mercede salariati. In quo labore strugis kmethones in mediis mansis existentes, aliqui ultra 15, aliqui ultra 19, et aliqui ultra decem dies debitos insuper elaboraverunt, ortulani vero assidue se laborasse deposuerunt, partim salariati et partim pro laboribus debitis. Insuper praefati kmethones deposuerunt, quod dictus plebanus habuit et fratris sui aliquot currus, qui assidue ad litus educebant, interrogati deposuerunt 50 dylow ex quercis maximis eidem etiam plebano fuisse elaboratos, partim ex eadem silva Wielgy las contigua bonis Raszny et partim ex silva circa Sadowno existente. Insuper deposuerunt etiam ipsum eduxisse aliquantulum de Rzemyenye, quantum tamen, extimare ignoraverunt Et omnes kmethones praefati interrogati de quantitate damni, quilibet eorum deposuit seorsum maximum fuisse damnum factum, quod in praedicto loco Wielgy lass, dudum prohibito, propter mellicidas nunquam fuit factum. Post quorum kmethonum examen praefatus dnus plebanus interrogatus, an praemissa fecerit, simpliciter negavit, asserens multa robora emisse ex diversis locis, et aliqua iacentia iuxta concessionem per dnos sibi factam eduxisse virida tamen et praesertim in silva prohibita Wwlgy lass nil penitus excidisse, corporali suo iuramento et maximis maledictionibus personae suae sua verba obtestando. Post cuius negationem iussimus kmethones nobiscum ad loca monstranda ire, qui in praesentia dni plebani et dni Calusky ex parte dni praepositi possessoris assistentium loca, truncos et aliqua robora excisa iacentia in diversis locis non educta in borris per eos depositis et in silva Wielgy lass monstraverunt Qui plebanus post nostram maximam fatigam, quam equitando per densissimas silvas loca lutinosa subegimus, veniens in silva Wielgy lass nuncupata ad certa ligna fraxina, quae educta non existunt ultra unum prath se culpabilem et praemissa omnia iam fecisse in praesentia dictorum kmethonum et in praesentia praefati dni Caluszky confessus est palam et se agnovit. Die Mercurii XVI eiusdem m. Iunii cum omnibus mellicidis bonorum Raszny ad audiendum et conspiciendum damna ipsis illata ad omnia loca equitavimus. Et primo ad campos Vilczogamby, deinde Sadowno ac Colodzyancz, Ugoszcza et Mrosz, ubi in campis multa robora etiam apibus possessa et aliqua elaborata deserta in praeiudicium mellicidarum coarrata per kmetones dictarum villarum evulsa, fracta, exusta fuisse reperimus, et illos omnes in praesentia advocatorum et in praesentia factorum possessorum villarum praenominatarum in poenis occasione praemissorum lapsis, tam possessoribus bonorum ratione prohibitionis, quam mellicidis respective ratione futurae evulsionis dictorum roborum condemnavimus, ac pro eisdem poenis ipsos, donec satisfecerint mellicidis aut cum eisdem composuerint, praecepimus impignorare, et ut decetero praemissa non faciant, mensuram per mellici- [71] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 71 das inventam et statutam coarrandi dicta robora statuimus et cuilibet advocato dedimus. Insuper ad dictorum mellicidarum iustam postulationem advocatis dictarum villarum mandavimus, ut, quotienscunque aliquis ex kmetonibus contra praemissa fecerit, dictus advocatus, ad querelam cuiuscunque mellicidae cum duobus scabinis coarrationem ultra mensuram per nos ex inventione mellicidarum trium cubitorum non appropinquando aratro ad arborem datam conspiciendo, talem kmethonem pro poena statim impignorare debet. Deinde ad allegationem dictorum mellicidarum, quod in suis apisteriis et in usu mellis, ac in apibus maxime decessissent, occasione villarum locatarum et locandorum agrorum, etiam in futurum succumbefe praesumunt, decrevimus die sequenti quemlibet in praesentia capitanei mellicidarum et duorum hominum senum, mellicidia habentium, quemlibet de quantitate roborum apibus possessorum et roborum apibus desertorum examinare et interrogare, et si iustum et honestum fuerit, in datia mellis minorare. Qui seorsum medio iuramento examinati deposuerunt, ut sequitur: Imprimis reperimus capitaneum mellicidarum absentem et ex testimonio mellicidarum incurabilem et negotium suum negligentem, propterea de consensu unanimi mellicidarum Andream Dampsky de Colodzyacz per ipsos electum in capitaneum statuimus, qui capitaneus per nos examinatus medio suo iuramento dixit, se habere robora apibus possessionata XLIIII elaborata et non possessionata circa quinque aut sex capetias, pratum non habet, nr.edium alterum manuale mellis solvit capitulo, signa duo habet in arboribus. Item Chroscziel de Raszny habet robora possessionata apibus, duntaxat quinque, tres capetias roborum excavatorum et apibus non locatorum, pratum habet, medium manuale solvit et II1/2 grossos, uno signo utitur. Item Albertus Bachor de Proschynya deposuit medio iuramento se habere robora possessionata decemocto, nescit de roboribus possessionatis, quia novus est, pratum habet, unum manuale et 3 gr. dominis solvit et uno signo utirur. Item Martinus Vypych de Raszny examinatus deposuit se habere robora possessionata 26, non possessionata apibus nescit ad praesens, quantum habet, credit tamen ultra quatuor capetias, pratum habet, ex quo magis quam unum acervum magnum feni colligit, duo manualia mellis tribuit, et 3 gr. Capitulo solvit, duobus signis utitur in unum iunctis. Cui Martino gratia per dnos facta est in dimissione unius manualis mellis, et haec gratia suggessit omnes alios ad petendum similiter. Item Mathias Mrosz de Raszny deposuit se habere robora apibus locata 29, non possessionata citra 6 capetias, agrum habet loco prati, in quo X, XII, XV aliquando cassulae frumentorum per eum colliguntur, duo manualia mellis dominis et tres gr. solvit, uno signo utitur. ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [72] Item Martinus Boran de Raszny robora apibus locata XII, non locata vero sed solum excavata tres capetias se habere deposuit, pratum habet in Ugoszcza, petit, ut in Raszny haberet, signo uno utitur, unum manuale solvit. Item Stanislaus Baran de Myedzylyessye ex Russia deposuit se habere robora possessionata XXIII cum apibus, non possessionata vero et sine apibus citra tres capetias, dno manualia mellis et II1/2 gr. dnis solvit, duo prata habet, uno signo utitur. Item Iohannes Pyerzchala de Colodzyacz alias Wypych deposuit se habere robora possessionata 80 et non possessionata XV capetias, quatuor prata habet et quatuor manualia cum 3 gr. solvit, quatuor signis utitur in nemore. Cui Iohanni ad ipsius relationem falsam gratia in dimissione unius manualis per dnos facta est. Quod factum omnes alios mellicidas suggessit ad petendum similiter gratiam. Item Iohannes Kurak de Vilczogamby deposuit se habere robora possessionata IX, non possessionata elaborata IX capetias, pratum habet unum, manuale mellis et I 1/2 gr. solvit dnis, signo uno utitur. Item Iohannes Climek de Myedziliessye deposuit se habere robora possessionata XLV, non possessionata elaborata VII sexagenarum, et Lypkowye ultra hoc L sexagenas de roboribus elaboratis eidem graniciebus ademerunt, pratum habet unum, aliud occupatum est per villam Ugoscza, duo manualia et 3 gr. dnis solvit. Item Iohannes de Popowo advocatus deposuit se habere robora possessionata XX, non possessionata quatuor capetias, pratum non habet, quia usurpatum sibi ad Ugoscza, tria manualia et duos gr. solvit, duobus signis utitur. Item Mathias Virobek de Colodzyacz deposuit se habere robora possessionata XIII, non possessionata VII capetias, pratum in Raszny habet, medium alterum manuale et medium gr. solvit, habet etiam agrum in Raszny invadiatum in una sexagena, signo uno utitur. Item Iohannes Virobek de Brzossa deposuit se habere robora possessionata decem, non possessionata VII capetias, agrum etiam et pratum habet, medium alterum manuale solvit, uno signo utitur. Cui etiam gratia facta est similiter per dnos in dimissione unius manualis. Item Albertus Dampsky de Colodzyancz deposuit se habere robora possessionata LII, non possessionata VI capetias, pratum non habet, quia usurpatum est sibi per villam Orzel, unum manuale et I 1/2 gr. solvit, signo uno utitur. Item Stanislaus Ugoszky de Raszny deposuit se habere robora XIII possessionata, non possessionata ultra quatuor capetias, pratum habet, unum manuale et unum gr. solvit. Item Martinus Dampsky de Colodzyancz deposuit se habere robora possessionata sex, non possessionata ultra quinque capetias, unum manuale et I 1/2 gr. solvit, uno signo utitur. [73] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 73 Item Iacobus Szovvka de Raszny deposuit se habere robora possessionata XXX, non possessionata quatuor capetias, pratum habet, unum manuale et I 1/2 gr. solvit, uno signo utitur. Item Laurentius Iaczko de Colodzyancz deposuit se habere robora possessionata XV, non possessionata quatuor capetias, pratum non habet, quia villa Colodzyancz sibi usurpavit, unum manuale solvit et uno signo utitur. Item Stanislaus Mrosz de Ugoscza advocatus deposuit se habere robora possessionata apibus XXXIII, elaborata non possessionata sex capetias, pratum habet, duo manualia et 3 gr. solvit, uno signo utitur. Alii mellicidae, qui non fuerunt, videlicet: Nossek de Iakymowycze Mathias et Paulus Puchala de Malkynya, Mathias Virowsky de Brok, item Vissoczek de Udrzyno, Vipichowa vidua de Colodzyancz, cui nuper mortuus erat maritus, Iacobus de Borzychy, Iohannes Rekussyk de Colodzyancz. Postremo habito dicto numero roborum usufructuum et in futuro commodorum ex eisdem roboribus excavatis sperandorum, dictis mellicidis ad petitionem illorum humillimam aliqua decreta infrascripta et promissiones pro eorum consolatione fecimus et tulimus, et nihilominus eosdem de expresso consensu eorum ad solutionem ex antiquo datialem mellis infrascriptis actibus et in praesentia testium infrascriptorum obligavimus. Imprimis, quod kmethones villarum suprascriptarum eo modo et lege suprascripta robora in campis stantia mellicidarum coarrare debent circumcirca arbores apisteriales, sub poenisque suprascriptis prohibuimus, secundum quod articulus quartus a principio revisionis praesentis annotatus disponit. Item ad eorundem kmethonum allegationem, quod villa Mrosz in praeiudicium mellicidarum ad 20 mansos emensurata existit, mandavimus et auctoritate capituli ex consensu illorum decrevimus, ut 12 mansi contigui ipsi villae existerent, pro eadem villa essent et emensurarentur, quia ex istis XX mansis unus campus tertius in nemore Zielienyecz arenosus est et minus utilis in futurum et remotus ab ipsa villa, absque quo campo villa XII mansorum esse potest, et absque praeiudicio mellicidarum magno. Item merica Rysye in bonis Colodziancz arenosa, arboribus apisterialibus opulenta, ad extirpandum in praeiudicium mellicidarum per nos colonis et possessori prohibita existit, loco cuius mericam dictam Skuschyny de consensu mellicidarum ad tertium campum dictae villae Colodzyancz emensurari mandavimus, incipiendo a via publica eundo ex Proschynya ad Vagrow usque ad Bargiel successive. Item molendinatori Rosthek iuxta privilegium eiusdem novem iugera contigue circa molendinum iuxta velle et de consensu mellicidarum per capitaneum mellarium emensurari decrevimus, de cuius molendinatorum praedictorum iugerum extirpatione capitulum, et dni in capitulo, multas querimonias a mellariis habuit. Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 10 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [74] Item silvam magnam dictam Obroky ad postulationem dictorum mellicidarum excidi de cetero prohibuimus et sub firma custodia per factores possessorum haberi eandem silvam mandavimus. ltem mellicidis querulantibus, qui non haberent prata in bonis Colodzyancz, decrevimus eis emensurari huiusmodi prata in bonis Colodzyancz per factorem eorundem bonorum Colodzyancz absque tamen praeiudicio possessorum. Item mericam Gorky nuncupatam a via, que ducit a Galaska ad Sadowne, pro ipsa villa Sadowne spectantem ad tertium campum per advocatum de consensu mellicidarum eandem mericam kmethonibus dictae villae Sadowno emensurari decrevimus. Item supradicta die.. pluviosa ad prandium in Colodzyancz venimus et aedificia, fortalitium dicta, enormiter stillare vidimus et ob malam tecturam in futurum destruendum et destrui videndum casu, quo non providebitur, conspeximus, per factorem possessoris abundanter et humaniter tractati sumus, ultra praemissa alia omnia bene gubernari conspeximus. Item ad praedictorum mellicidarum instantissimam et maximam postulationem nomine capituli ipsis mellicidis promisimus et obligavimus, quod deinceps capitulum ecclesiae Varschoviensis nemini concedere debet excisionem roborum ad vendendum aut cremandum picem, necessitate solum possessorum domestica excepta. Item Martino Vipich et Iohanni Pyerzchala alias Vipich datiam consuetam mellis pro termino consueto dare et contribuere mandavimus, gratiam vero ipsis in dimissione et diminutione unius manualis mellis per dnos factam et illi concessam ob eorum falsam in capitulo coram dnis narrationem et deceptoriam ipsis ratione eorum sicophantiae et minus iustae narrationis huiusmodi cassavimus et annihilavimus. Item defensionem bonorum per possessores faciendam iuxta metricam capituli et divisionem seu limitationem per dnos iactam satis egregie ex approbatione mellicidarum comperimus decretam, propterea possessoribus seu factoribus eorum districtius praecepimus, ut eo diligentius huiusmodi ordinationem custodirent et defensionem hanc custodirent. Tandem die XVII Iunii suprascripta decreta nostra et promissiones mellicidis publicavimus, eosdemque dictis tractatibus ad irrecusabilem dationem mellis exnunc obligavimus et de eorum consilio ac ex informatione multorum senum limitem inter bona Raszny et Vilczogamby inter agros et prata fecimus, et de agris ac pratis aliquantulum per ortulanos possessis, ex opposito bonorum Vilczogamby et contigue ad agros Vilczogamby existentibus possessori bonorum Vilczogamby providimus, ac dicta prata pauca ortulanorum de Raszny et agros paucos ad bona Vilczogamby andiunximus, ut limes sit rectus et agri contigue bonorum Vikzogamby sint, et nihilominus eosdem agros paucos dictis colonis ex Raszny solvere mandavimus. Qui coloni habita solutione ab eis, se contentos esse volunt, propter bonam observantiam vicinitatis et pacem. [75] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 75 A. 1529, Decembris 13, in capitulo partiali. 82. (I. 87) Domini decreverunt dare procuratori II sexagenas dno canonico Bielinsky pro expensis in Piotrkow, ubi sollicitare debet quaedam negotia capituli apud Mtem R. et dnos Episcopos Cracoviensem, Poznaniensem ac alios dominos Regni Poloniae. 83. (I. 870) Vener. dni Stanislaus Schemborsky, Petrus Belsky, canonici et revisores bonorum Glonkowa Vola hospitalis s. Martini intra muros Varschov. R. Mtis per dnos de capitulo generali deputati, revisionem suam, quam illuc fecerunt et conspexerunt, in hunc modum coram dominis retulerunt: Imprimis viderunt, quod in praedicta villa Glonkowa Vola posset fieri praedium bonum et utile in agris kmethonalibus, facta tamen imprimis solutione pro agris praedictis, quos praepositus modernus dnus Grothowski inconsulte vendidit. Viderunt etiam dicti dni revisores omnia bene agi et administrari per dictum dnum Albertum Ieziorkowsky in tenuta bonorum dicti hospitalis, quae sibi dictus dnus praepositus in curam consignavit. Circa quam revisionem idem dnus Ieziorkowsky petiit dominos, ut ipsum in hac coadiutoria et bonis sibi per dictum praepositum concessis in vita sua conservarent, volens et promittens impensis et sumptu proprio dictum praedium in Glonkowa Vola instaurare et pecoribus adimplere piscinamque inceptam consumare, ita ut haec omnia quaecunque in eadem possessione fecerit et exposuerit, post mortem suam cederent pro commodo hospitalis praedicti, consentiente ad hoc expresse hic idem personaliter praefato dno Iohanne Grotowsky praeposito eiusdem hospitalis. Domini vero in praesenti capitulo congregati de unanimi consensu et voluntate, audita primum revisione dnorum revisorum, consenserunt et decreverunt, ut ex dictis agris kmethonalibus in Glonkowa Vola praedium fieret, solutis eisdem agris per praefatum dnum Albertum Ieziorkowsky, quod eidem Alberto canonico faciendum domini iniunxerunt de eius pecuniis propriis. Quo autem ad conservationem in dicta tenuta ad vitam ipsius Alberti canonici et coadiutoris, domini ad sequens capitulum generale hoc negotium distulerunt, promittentes ei, quod volunt cum aliis dominis ita consulere, agere et providere, quomodo ipsius diligentiae, labores et impensae, quas circa praemissa expenderit, non peribunt; immo domini habebunt de praemissis eius sumptibus dignam rationem; hoc tamen eidem Alberto Ieziorkowsky canonico et coadiutori ut confratri suo admiserunt, ut cum dno praeposito contractum faceret, quantum sibi pro victu pauperum de tenuta bonorum eidem per eum concessa unoquoque anno tribuere deberet; prout iam eundem contractum secum uterque eorum coram dominis fecisse testatus est; et quem contractum domini inter eos approbaverunt et, si eis videbitur, in metricam capituli ingrossare admiserunt. A. 1530, Maii 1, in capitulo generali. 84. (I. 920) Domini volentes ex se ipsis exemplum aliis facere, aedifi- cium pro construenda lurri circa ecclesiam suam ut eo celerius sursum pro- 76 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [76] cederet, consignaverunt pecunias XX sexagenarum pro structura eiusdem turris, quas advocatus de Studzianki pro manso advocatiae apud dnum Ieziorkowski procuratorem capituli reposuit, ita tamen, ut dnus decanus dictas pecunias in manu sua haberet et ad istum laborem dispensaret; quas mandaverunt procuratori ad manus eiusdem dni decani dare. 85. (Ibid.) Domini commiserunt vener. dno Alberto Ieziorkowski, ut fabricatori, quem inter se unanimi voto elegerunt, ut cepta moenia circa ecclesiam et sacristiam pro fisco ecclesiae conservando seu capitulari designata continuaret et, prout melius poterit, pro decore ecclesiae perficeret. A. 1530, Octobris 2, in capitulo generali. 86. (I. 940) Cum sapientum sententia nil turpius nil infelicius natura ipsa homine ingrato genuerit, consequens est, ut gratitudinis officium modis omnibus, etiam ultra beneficiorum acceptorum formulam, quae tamen semper extendenda est, prensandum cunctis animantibus veniat. Est quippe videre, vel in immanibus et ferocissimis feris, quam se gratas esse beneficiis suis voluerint, ut enim alia ommittamus, vulgatum et tritum illud omnibus est, quam leo ipse in divum Ieronimum et Androdum gratissimus fuerit, homini porro, ani- mali ratione pollenti, nihil aeque convenit, quam ne dicam beneficio, verum tenui significatione benevolentiae alicuius et vel comitate ipsa alligari; quam- quam enim virtutes omnes affinitate quadam sint copulatae adeo, ut abs sese seiungi posse minime videantur, aequalique fastigio polleant, haec tamen virtus mater et auctrix ceterarum omnium iure optimo appellanda est, neque enim religio in Deum, neque pietas in parentes, neque devotio in patriam semota gratitudine subsistere potest; quis nempe tam aversus a ratione, tamquam vecors fieri potest, qui simulac pulcerrimum hoc maximumque coelum ac in eo contenta suspexerit, eius factorem neget, quo cognito non eum colat, non ei meritam honore iusto et memori mente persolvat gratiam, quod scilicet eum in usum gratuitum tam egregii et pulcerrimi operis sui immiserit, quodque eo acumine rationis imbuerit, ut suae celsitudinis maie- statem et bonitatem pro captu corporeae naturae intelligere possit. Parenti- bus porro pietatem eam secundum Deum debemus, ut vitam, opes et quid- quid nobis charum est, nonnisi gratitudine adducti posteriora eis ducamus, iam vero patriae ipsi, ita lucis ortu nostro, primo addicti sumus, ut ea officia casus varios ac mortes pro eadem oppetendas gratitudine ipsa permoveamur. Et hic se offert M. Curcius, duo Decii, M. Atillius Regulus, Codrus Athe- niensium rex, Erithei item regis filiae. Sed quid extera conquirimus, cum lon- gum ordinem prope domi eorum prospicimus, qui grati in patriam mortes acerbas prompte oppetivere, ut ne attingam divum Wladislaum huius nostri Augustissimi regis Sigismundi patruum magnum Ungarie et Poloniae, Ludo" vicum Vladislai fratris germani eiusdem Sigismundi regis filium, Ungariae et Bohemiae reges clarissimos, Thurcarum armis obrutos, quam multos etiam alios Poloniae reges, Mazoviae principes, regni denique et ducatus eiusdem proceres, qui tam gratos se patriae praestiterunt, ut pro incolumitate sua [77] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 77 cum hostibus certantes posteriorem vitam suam charitate ipsius duxerint, sed nec omittendus est generosus ille dnus Georgius Lathalicius etc. Rmi dni Iohannis Lathalicii pontificis nostri amplissimi frater germanus florentissimae et egregiae indolis adolescens, qui recens tam gratum se in patriam gessit, ut abhinc annos duos ab eadem hostilitates et insultus Tartarorum Tauricae vita sua neglecta non in penetralibus regni, sed procul etiam ultra Oczakoff arcem Tartarorum cum non contemnendo numero nobilissimae pubis regni arcere contentissime studuerit, et nisi fortuna adversa magnis plerumque conatibus infesta per speciem amicitiae et convivationis ad arcem eandem per Haslam Scholtan etc. fratrem imperatoris Tauricae simulatum regni amicum cum ceteris comilitonibus invitatus, deinde clausa arce armis spoliatus ac postremo captivus detentus illic fuisset, perfecturus profecto videbatur maximum exemplum, quo claresceret Tartaros ipsos regni huius vagos et per occasiones assilientes, ac refugos hostes, quo cum genere neque quies secura neque constans et iustum proelium cuiquam fuit, tandem in penetralibus fumantium mapalium oppressos et artibus iisdem, quibus hoc nobile regnum tot saeculis lacessivere, vel hoc principe obrutos fuisse. Sed ne ratio huius virtutis in immensum ferat, id in universum licet de ea affirmare nulla hominum officia firmiora nullas denique copulatiores societates unquam habitas, quae non ipsa gratitudine vinciri consuessent. Proinde praelati et canonici huius ecclesiae collegiatae Sancti Iohannis Bnptistae Warschoviensis, cupientes esse et videri grati in Rmum dnum Iohannem Latalicium, Dei gratia epum Poznaniensem feliciter modernum, ob eius amplissima beneficia, quae illi prope inter praedecessores suos epos Poznanienses, primus liberaliter eidem tenui suo collegio contulit, duo anniversaria singulis annis Deo Omnipotenti nomine suo decantanda in vita pro peccatis, post fata vero pro anima defuncti perpetuo statuerunt, quia vero illa ingeniosa Graeca vetustas, deinde armis et industria nixa virtus et potentia Romana hominum, qui ceteris ne virtute tantummodo dicam, sed vel ipsa forma conspicua praecellere viderentur, vultus et corporis habitum fusuris, sculptura et picturis in longa saecula exporrigere consueverat, hunc excellentissimum praesulem licet natura ipsa corpore reliquo decentiorem, quam sublimiorem ediderit, is tamen gratia oris vultusque ad egregiam symetriam compositi usque eo praestare videbatur, ut simulac eam aspexeris, et gratia eius vehementer permoveri et eundem revereri necesse habeas, virtutes dein eximias ex eadem abunde manare apparebat; proinde idem praelati et canonici simulacrum formae illius egregiae, quam longissime duraturum aequissimum rati decreverunt, ut publice in choro ecclesiae s. Iohannis Baptistae effigies eiusdem Rmi dni praesulis fieret et reponatur, quo et ipsis praesens et successoribus narratus, traditus et conspectui editus, perpetuo superstes maneret. A. 1532, Februarii 21, in capitulo partiali. 87. (I. 101°) Comparens personaliter coram dnis praelatis et canonicis in proximo actu descriptis vener. dnus Stanislaus Bonyeczki canonicus eccle- 78 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSlS I78] siae Warschoviensis cum httens investiturae de pereona vener dni Andreae Zebrzidowski super scolastnam Warschoviensem factam ex hbera resignatione Rmi dni Petri de Gamratis electi Camenecensis sub titulo et sigillo Rmi in Christo patris et dni Iohannis Latalski, Dei gratia epi Poznaniensis, vigore earundem litterarum praenominatos dnos requisivit, quatinus eundem dnum Andream Zebrzidowski in scolasticum et confratfem ecclesiae suae reciperent, praefati vero dni httens cum reverentia receptis et perlectis, viso etiam sufficienti mandato apud eundem dnum canonicum, recepto primum ab eodem ad sancta Dei Evangeha de observandis ecclesiae statutis corporali iuramento, eundem dnum Andream Zebrzidowski seu eius procuratorem praefatum dnum canonicum Bonyeczki in ecclesiam receperunt et induxerunt, eique stallum m sinistra parte chon ecclesiae Warschoviensis penes dnum praepositum assignaverunt et locum ac vocem in capitulo dederunt et admiserunt et aha, prout in httens huiusmodi mvestiturae mandantur, fecerunt etc. A. 1533, Septembris 29, in capitulo generali. 88. (I 108) Dni animadvertentes, quia kmetones nobihum m quahbet septimana semper duos dies laborant ex quolibet manso possesso, ita decre- verunt et invenerunt, ut quilibet kmeto, qui residet m uno manso agri culti et possessi, ab eo tempore, quo homines incipiunt agrum disponere et colere pro seminatura vernah seu aestivah, duos dies in eorum vilhs praestimonia- libus semper laboraret, usque ad festum Hedvigis et a festo Hedvigis s et per totam hiemem, ad tempus usque, quo homines exeunt cum aratns pro seminatura vernali, per unum diem dumtaxat statuerunt illis laborare, et simi- liter kmetones, qui in medio manso resident, per unum diem tenebuntur laborare in septimana. A. 1534, Iunii 17, in capitulo partiali. 89. (I 111) Dni concluserunt, ut in bonis praestimonialibus et quibus- cunque alus vilhs capituli ecclesiae non hceat ahcui ex kmetonibus aut dare aut resignare, aut vendere, aut dividere agros seu mansos, ln quibus sedent, absque voluntate et licentia posssessoris illorum bonorum seu villae, cuiusquidem possessoris erit arbitnum de tahbus agris et mansis disponere secundum voluntatem lpsius A. 1535, Aprilis II, in capitulo generali. 90. (I 1130) Domini custodientes et augere volentes census et proven- tus mensae suae m vilhs praestimoniahbus prohibuerunt et decreverunt, ne amodo in eisdem villis forent ortulani plures, solum sex, neque dni posses- sores audeant aliter facere contra hoc decretum dominorum sub ammissione praestimonii. [79] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSlS. 79 A. 1535, Septembris 29, in capitulo generali. 91. (I. 118) Domini decretum antiquum de optandis villis praestimo- nialibus per eos in regestris antiquis seu metrica antiqua inventum in toto approbaverunt, confirmaverunt et illud perpetuis temporibus tenendum fir- missime decreverunt, cuiusquidem decreti de verbo ad verbum tenor sequi- tur et est talis: »Capitulum generale pro festo s. Michaelis A. D. 1507 more solito per praelatos et canonicos tunc praesentes celebratum, in quo hii interfuerunt dni: decanus, custos, Mirowski, doctor canonicus, Bartholomeus Belski, Andres Iaszyensky, Lucas doctor, Vilkanowski, Stephanus Mnyschewski, Iacobus Carczewski, Mathias Nyexynski et doctor Mathias Slonawa pro Petro Bariczka absente et in curia Romana existente procurator. Item dni praelati et canonici in eodem capitulo generali statuerunt et unanimiter determinaverunt, quia villae praestimoniales ecclesiae nostrae collegiatae Varschov., non debent dari ad gubernandum ilhs, nec optari per ipsos, qui residentiam personalem in ipsa ecclesia non fecerint, iuxta morem et consuetudinem dudum observatam, nec divina celebraverint, et hoc est semper observatum pro statuto firmissime, ne huiusmodi villae per absentiam gubernatorum desertarentur. 92. (I. 118°) Dni praelati et canonici acceptis litteris Mtis Regiae prout decet, honorifice, volentesque omnibus his, quae attinent ad bonam ordinationem, regimen et provisionem hospitalis s. Martini inter muros War- schovienses bonorumque ad illud idem pertinentium eisdem[que] per Mtem Regiam data et commissa sunt, satisfacere, primum et principaliter conside- rantes, quod hospitale ipsum et quantum ad aedificia et pauperes in eodem manentes, ac bona tam mobilia et immobilia ad illud pertinentia non posse melius et commodius regi et administrari, quam per unum probum, indu- strium ac in re familiari augenda et servanda exercitatum, volentesque Mtis Regiae in hoc ipso voluntatem explere, quoad electionem praepositi eiusdem hospitalis ita statuerunt et decreverunt. Primum post mortem Iohannis Grotowski moderni praepositi eiusdem hospitalis capitulum generale eligere debebit unum ex confratribus idoneum et rei familiaris economum in pauperesque pium et benignum et cetera, et debet durare in hac praepositura ad beneplacitum capituli, alias quamdiu fuerit utilis administrator. Item iste praepositus pauperes in hospitali protunc degentes expensis solitis providere, regere et ut decet conservare in bono ordine, sacerdotesque et scolares infirmos ad hospitale recipere, qui circa ecclesiam s. Iohan" nis Baptistae manerent, et nullum pauperem suscipere debebit ad hoc hospitale sine scientia et consensu dnorum de capitulo. Item subditos et cmetones in bonis dicti hospitalis existentes in iustitia et consuetudinibus bonis tenere et servare, ab iniuriis et omni violentia eos defendere, prout spectat ad bonum patrem familias. 80 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [80] Item idem praepositus de omnibus censibus, decimis, praediis, molendmis, melle et generaliter de universis proventibus dicti hospitalis rationem sufficientem dnis de capitulo facere tenebitur, quando et quotiens fuerit requisitus. Item granicies et scopulos dictorum bonorum iam factos et erectos, ne a vicinis destruantur, custodire et iure tueri tenebitur. Item si talis praepositus videretur dnis de capitulo inutilis et negligens in administratione et defensione dicti hospitalis et eius bonorum, capitulum habebit plenam facultatem talem deponendi et alium magis idoneum de medio sui in locum illius instituendi totiens, quotiens eidem capitulo id videbitur necessarium. Item capitulum ad omnes actiones et limitationes bonorum dicti hospitalis de medio sui unum aut duos confratres deputabunt, et similiter revisores mittent ad videndum procurationem utilem aut inutilem huiusmodi praepositi, quotiens opus videbitur, expensis tamen et proventibus dicti hospitalis. Item idem praepositus ratione curae huiusmodi habebit altare fundi Hynczewicze, quod et modernus possessor habet, duodecim sexagenas de censibus hospitalis et expensis victumque honestum pro conditione sua ex praediis eiusdem etc. A. 1536, Aprilis 30, in capitulo generali. 93. (I. 121) Dni praelati et canonici reviso privilegio originali, quod produxerunt laboriosi Iacobus et Iohannes, duo advocati in Syedlecz villa decanali, super mansum advocatiae praedictae, quos vocavit dnus decanus ad medium dominorum cum ecclesiae privilegio, proponens et volens eos exemere de praefato manso advocatiae pro praedio suo, quod in eadem villa intendit facere et erigere ad utilitatem suam; considerantes primum, quod in eodem privilegio continetur summa XVI marcarum gr Prag. per XXX gr. in quamlibet marcam computando, pro qua summa olim dnus Michael, tunc plebanus ecclesiae Varschov. antecessor dni decani et dictae villae Sanctuarii praefatae ecclesiae possessor, vendiderat praedictum mansum cuidam Nyedzyalkoni, prout dictum privilegium clarius sonat; hoc etiam prae se ferentes» quod omnes advocatiae in hoc ducatu in simiii iure locatae secundum consuetudinem terrae et ius commune regni ac istius ducatus apud dominos et heredes illorum bonorum, in quibus huiusmodi advocatiae consistunt, semper sunt in exemptione et exemuntur per eos, unanimi voto et consensu decreverunt praefatis advocatis Iacobo et Iohanni pro eorum scultetia et manso in Syedlecz pecunias recipere in privilegio eorum contentas a dno decano ut possessore et domino villae praedictae secundum taxam communem monetae Prag., videlicet pro quolibet grosso Prag. octo ternarios monetae communis in regno currentis, et pecuniis receptis mansum praedictum cum omnibus eius commodis eidem dno decano dimittere [81] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 81 ac de eadem realiter et cum effectu sibi cedere iuraque omnia super dictam scultetiam servientia sibi restituere et de pecuniis receptis cum quiettare; hoc specialiter addito, quod praedicti advocati frumenta omnia hyemalia et aestivalia, quae in eodem manso seminaverunt, libere colligere debebunt; et iam domini praefixerunt eis tempus ad recipiendum pecunias pro praedicta scultetia feria Vta post festum s. Stanislai prox. a praedicto dno decano sub privatione eiusdem scultetiae. A. 1536, Septembris 29, in capitulo generali. 94. (I. 1230) Domini ad intercessionem et litteras Illmae dnae ducis Annae, ducis Mazoviae, et magnifici dni Stanislai de Sprowa, palatini Podo- liae, sua Illmae dnae mariti, pro honor. dno Iohanne Zaleski actu presbitero, quondam servitore Rdi patris dni Pauli Trampski archidiaconi Warschov., factam, promiserunt providere psalteria eundem dnum Iohannem Zaleski presbiterum, quae primum vacaverit in ecclesia collegiata Warschov. ac ean- dem sibi conferre in effectu .. A. 1537, Decembris 14, in capitulo partiali. 95. (I. 131°) Dni auditis multis querelis iniuriis et defectibus ex parte subditorum et pauperum hospitalis regii per procuratorem capituli propositis et in scripto articulatim exhibitis vocato ad praesentiam suam vener. dno Iohanne Grothovvski praeposito eiusdem hospitalis, ac ipsius responsionibus ad dictos articulos singulariter sibi lectos et declaratos diligenter exauditis, unanimi voto et consensu omnium decreverunt et constituerunt per dictum dnum praepositum et eius successores infrascripta decreta firmiter observanda. Ad primum articulum. Imprimis decreverunt, ne praepositus a pauperibus personis hospitale intrantibus auderet deinceps exigere et extorquere introitales praeter id, dum huiusmodi pauper ex bona voluntate pro fabrica hospitalis aut pro collatione pauperum aliquid de pecuniis dederit. Ad secundum articulum. Item decreverunt ad secundum articulum, ut praepositus pauperes in hospitali degentes expensis pro eorum conditione provideret melius, quam ante, et eos sepius visitaret in domo ipsorum, similiter et coquinam, ut sciret quomodo et quid coquitur pro pauperibus, et non permitteret eos affligere suis focariis. Ad tertium articulum. Decreverunt, ut praepositus haberet singularem respectum ad infirmos praecipue ad presbiteros, quibus fercula specialia et cervisiam bonam triticeam det et dare faciat, oppresssos et gravatos iniuriis a suis focariis et dispensatoribus aut quibusvis aliis benigne audiat et non statim in vincula coniiciat, nisi legitime convictum in excessu, et • non compellat pauperes infirmos laborare tempore messis, aut pro se alium laboratorem ordinare. Ad quartum articulum. Dni decreverunt, ut deinceps praepositus non suscipiat pauperes et quasvis personas utriusque sexus ad hospitale sine Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 82 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [82] scientia et voluntate dnorum et quod modernam focariam, quam seniorem praefecit, propter eius austeritatem in pauperes exnunc ab officio removeret et aliam honestam mulierem et piam in pauperes seniorem et ministram hospitalis ordinaret et servaret, quae pauperes bene servaret et ferculis bene coctis provideret, ne querela ad dominos super huiusmodi defectibus postea deveniret. Ad quintum articulum. Dni decreverunt, ut praepositus deinceps in villis et bonis hospitalis commensurationem sibi prohibitam non faceret neque amplius bona praedicta in quibuscunque portionibus venderet et illibertare praesumeret, et quia dictus praepositus iam distraxit non modicam partem dictorum bonorum et vendidit multos agros et advocatias, etiam in una villa contra consuetudinem et libertatem communem, licet istius summae pecuniarum, quae non parva reperta est, convertit ad aedificia et fabricam hospitalis, prout ipse asserebat iuxta conscientiam suam, nihilominus dni ita secum constituerunt, ut exemeret omnes advocatos de villa Rudnyk ex istis pecuniis et aliis, quas pro horto hospitalis accepit, in eademque villa praedium constitueret pro commodo hospitalis, quod facere debet hinc ad capitulum proximum generale. Ad sextum articulum. Dni decreverunt, ut omnes poenas capitum et percussionum in bonis hospitalis contingentes, praepositus fideliter et cum gratia exigeret et pro usu ac expensis pauperum converteret, reliquas autem poenas leviores et bikowe cum gratia tamen pro se reciperet. Ad septimum articulum. Dni decreverunt, ne praepositus, dum eius molendina non molant, cogat kmetones et subditos villarum hospitalis ad dandum sibi metretas a frumentis et braseis, sed sit eis liberum ire ad molendina aliena, ubi voluerint, cum braseis et frumentis quibuscunque sine quavis depactatione et solutione praepositi sub isto tempore, quo molendina hospitalis non possent molare. Ad octavum articulum. Dni ita constituerunt, ne praepositus tam sepe, uti solet, ius faceret in villis hospitalis, praesertim inter homines suos, nisi occurrente necessitate ardua, vel suorum subditorum vel ex aliunde, et dum ius facere debet, locet in iudicio viros bonos, non avaros, qui iuste iudicarent non in favorem praepositi, et cui videretur ex subditis hospitalis iniuria in huiusmodi iure, admittat appellationem parti petenti ad dnos praelatos et canonicos, qui inter eos decident et iudicabunt iuxta iuris formam et consuetudinem. Ad nonum articulum Dni considerantes proventus hospitalis ultra antiquam taxam et consuetudinem in multis auctos et in dies augendos, quibus nedum pauperes in hospitali degentes et psalteristae, verum etiam et pauperes scholares, qui, plus ceteris fame et victu misero compressi, serviunt ecclesiae assidue, possent sufficienter provideri; ita decreverunt et constituerunt, ut deinceps incipiendo a tempore Quadragesimae proxime sequentis praepositus daret scolaribus in schola ecclesiae collegiatae s. Io- [83] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 83 hannis Baptistae morantibus praebcndam talem omni die, videlicet diebus piscium duodecim alleca, duodecim panes per duos denarios, anforam cervisiae pro grosso, et pultes aut pisam cum oleo aut butiro, diebus, vero carnium duodecim portiones carnium pisam cum Iardo, panem et cervisiam, ut supra, iuxta voluntatem primae fundatricis. Ad decimum articulum. Dni decreverunt, ut praedictus praepositus rationem sufficientem in capitulo generali coram eis faceret et demonstraret fidelem suam dispensationem omnium proventuum, decimarum, praediorum et aliarum utilitatum dicti hospitalis ad usum pauperum et quibus isti proventus pertinent ex iure et fundatione anni videlicet 1537 et istam rationem facere debet in capitulo generali, quod erit pro festo s. Michaelis archangeli proxime futuro, ut interea regestra dictorum proventuum hospitalis bene et mature colligeret et conscriberet retentaque omnia eiusdem anni exigeret, quam rationem praedictus praepositus et eius successores tenebuntur facere de praemissis omnibus censibus, decimis, praediis, poenis et generaliter universis proventibus dicti hospitalis, quolibet anno in capitulo generali, prout tunc dominis videbitur melius. Ad undecimum articulum. Dni decreverunt, ut praepositus omnia iura et privilegia super dictum hospitale et eius bona atque proventus servientia daret ad thesaurum ecclesiae in manus dominorum. Quae hic idem attulit cum cistula et tradidit ad manus procuratoris capituli servanda in thesauro ecclesiae, cui dni mandaverunt ea regestrare et summarie terminare, quot sunt in numero et quid in eis contineatur. Ad duodecimum articulum. Dni decreverunt, ut ponatur certus et notabilis limes inter agros dictos Waglyng, villae Pelczawka additos, et agros bonorum Myenya, ne posthac suboriatur differentia occasione decimarum ex villa Myenya, quae pertinet hospitali, et ad limitationcm dictorum agrorum deputaverunt dnos Albertum Ieziorkowski canonicum cum praedicto dno praeposito. Ad ultimum articulum. Dni ut tutores et defensores bonorum et omnium subditorum dicti hospitalis volentes, ut dictum hospitale et bona eius in meliori ordine et statu fierent, innitentes iurisdictioni suae, quac illis competit secundum privilegium et benignam concessionem Sacrae Mtis Regiae articulos suprascriptos pro bono et commodo dicti hospitalis et pauperum ac scolarium ex revisione per dnos ad id deputatos tam in bonis, quam etiam in domo hospitalis facta et conscripta in eum finem constituerunt et decreverunt, ut dictus praepositus ita se regeret et bona dicti hospitalis eo modo administraret, ut nihil ad partem, sed omnia convertantur ad usum pauperum et eorum, quibus ex fundatione pertin ent, et hoc facere debebit ipse praepositus sub privatione administrationis dictorum bonorum et proventuum. A. 1538, Februarii 15, in capitulo partiali. 96. (I. 1330) Domini in capitulo praesenti particulari capitulariter congregati, accersito vener. dno Iohanne Grotowski praeposito hospitalis regii, 84 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [84] mandaverunt notario capituli repetere et legere articulos suprascriptos contra ipsum ex parte procuratoris capituli propositos unacum decretis dominorum supenus notatis et factis et declararare sibi voluntatem dominorum, qui articuli simul et decreta ibidem lecta sunt et pubhcata a principio usque ad finem; et dnus praepositus illis exauditis in nullo contradixit, licet aliquantulum de praebenda scolarium repugnabat, petens istud differri ad reditum dni canonici Bielinski ex conventione Piotrkoviensi, ut afferret sibi informationem a Mte R super melle de proventibus hospitalis per capitaneum Garwolinensem retentis et arestatis; et domini consenserunt ad tempus Quadragesimae futurae iuxta decretum A. 1538, Maii 5, in capitulo generali. 97 (I 136) Domini attendentes depaetationem subditorum suorum per factores in praestimoniahbus villis capituli, qui in defectu aquae in molendinis capituli non permittebant subditos absque depactatione et receptione metretarum frumenti et braseorum et aliorum ad extianea molendina vicina exire et libere molare frumenta, volentes huiusmodi depactationibus et spoliis non necessariis praecludere viam, decreverunt, ut tempore decrescentiae et defectus aquae circa molendina in villis omnibus praestimonialibus et etiam hospitalis s Martini, ubi hoc malum primum ortum est, subditi dominorum Iiberum exitum habeant cum frumentis, braseis et aliis granis suis pro usu et victu suo necessanis ad molendina vicina nobilium, ubicunque poterint molare absque omni prohibitione factorum et molendinatorum villarum capituli et sine omni depactatione metretarum A. 1539, Aprilis 20, in capitulo generali 98. (I 1400) Dni in praesenti capitulo congregati decreverunt, ut supra sacristiam novam seu capitulare novum construeretur libraria et testudo nova pro libris conservandis ecclesiae Varschoviensis, qui obsiti pulveribus iacent in choro scolasticorum, ut ostium ad dictam hbrariam recte de choro fieret, aut ubi commodius fabricatoribus videretur, tectum desuper cum cannali pulchre elevaretur pecuniis capituli, quae paratae sunt pro fabrica ecclesiae apud procuratorem capituli, ad quam hbrariam construendam dni deputaverunt fabricatores, videlicet Stanislaum Szemborski procuratorem capituli cum dno decano, Coschewski, Ieronimo canonicis, et alios dominos, qui protunc tempore aestatis futurae praesentes erunt. A 1539, Iunii 13, in capitulo partiali. 99 (I. 1420) Idem dni litteras S. R. Mtis de confirmatione decreti dnorum in capitulo generali factum, videlicet de extinguendis villis praestimonialibus et ad communem mensam dnorum, qui circa ecclesiam Varschoviensem residebunt, perpetuo convertendis, ita prout eaedem litterae latius disponunt, illis hononfice susceptis, mandatisque et voluntati Mtis suae parentes, [85] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 85 omnia et singula in eisdem contenta ordinationi, regimini et dispositioni, auctoritati et facultati etc. per suam Mtem approbatae et confirmatae inhaerentes, eadem studiosissime et exacte implenda ac ad effectum deducenda decreverunt, litterasque easdem S. Mtis R. sub titulo et sigillo suae Mtis sanas, salvas et integras, nulloque vitio et suspicione carentes ad thesaurum ecclesiae Varschoviensis inter alia privilegia ecclesiae procuratori capituli et custodi ecclesiae diligenter conservare et reponere mandarunt. A. 1540, Septembris 29, in capitulo generali. 100. (I. 153°) Dni ex unanimi voto et decreto commiserunt in admi- nistrationem et defensionem bona et villam capituli Razny vener. dno Alberto Ieziorkowsky canonico Varschov. confratri suo et hoc ratione viciniae villae Sadowno, cuius ipse possessor pronunc existit, ut nemora et kmethones Raznenses defenderet, in nemoribus iacturam aliquam facere non admitteret, hominibus subditis capituli gravamen et praeiudicium non faceret, neque ab aliis inferri permitteret, ratione cuius defensionis tria convocatoria, alias thloky, ex hominibus capituli habebit, poenas omnes percussionum bythe dictas, bikowe et iudiciales, ac ab hominibus, quos in nemoribus capituli damna facientes praestiterit, praeter poenas capitis, quas domini pro mensa sua reservaverunt, et molendinum, ex quo singulis annis unam sexagenam pe- cuniarum dominis solvet; curiam etiam in Razny, alias duas domos maiores, et stabulum equorum domini intacta volunt manere et in pace stare, ita prout constructa sunt, ad futurum capitulum generale; et hoc providendo contingenti necessitati suae futurae, puta pestis (quod absit) Varschoviae eve- nienti et aliorum accidentium, ut illi, qui plebanatus aut villas praestimoniales non habent in eisdem bonis et villa praedicta, per hoc tempus vitam suam conservarent. Quod decretum dominorum idem dnus canonicus Ieziorkowsky in omnibus punctis et clausulis superius expressis custodire debet, nec illud in aliquo infringere sub ammissione administrationis eorundem bonorum, quam administrationem dictae villae Razny et bonorum praefatorum idem dnus canonicus tenebit et gubernabit ad beneplacitum dnorum. A. 1540, Octobris 7, in capitulo generali. 101. (I. 155°) Dni praelati et canonici.. praecaventes futura ecclesiae damna a vicinis domibus dnorum praelatorum et canonicorum, quae nimis adiacent choro praedictae ecclesiae, metuentes, ne aliquando casu adverso ignis ex domibus praedictis irruat in aedes ecclesiae et fenestras propinquas, decreverunt et consenserunt, ut circa domos ex opposito chori ecclesiae propinquas, videlicet dni custodis, dni doctoris Iohannis Benedicti et dni Petri Belski, construantur acies seu frontispicia ex muro, alias sczythy, propter defensionem ecclesiae, et praeterea dni decreverunt scribere litteras dno Iohanni Benedicto doctori confratri et hanc voluntatem dominorum sibi de- clarare. ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. [86] A. 1542, Septembris 29, in capitulo generali. 102. (I. 166) De decimatione decimarum capituli. — Providendo dni in futura tempora de dispensatione decimarum capituli ita decreverunt, quatenus procurator capituli pro tempore existens, dum se parant segetes et messis in campis, vadat ad villas, ubi decimae capituli habentur et ibidem acervos faciat praeparare in illis locis et villis, in quibus decimae sunt, cum hominibus quoque incolis illarum villarum et bonorum statuat certum tempus et diem decimationis, quo deberet cum alio confratre dno canonico, qui ad hoc cum eo deputabitur ex capitulo generali, collega suo, ad decimandum venire et diem ac tempus decimationis resciendo tenebitur tempestive collegam suum confratrem avisare et eidem scitum dare per aliquem certum et proprium nuntium adminus in una septimana, ut pro die conclusa decimationis cum incolis villarum et locorum, ubi decimae capituli habentur, ad decimandum et disponendum decimas cum eodem procuratore conveniret, ut easdem decimas capituli debite disponerent et decimarent, ita ut nulla negligentia in eadem decimatione fieret. Si vero collega eiusdem procuratoris pro tempore existentis ex capitulo generali deputatus absens fuerit et remote positus a loco Varschov. aut infirmitate praeventus exstiterit, extunc alium confratrem canonicum, qui praesens fuerit circa ecclesiam, aut illum, qui prope a loco Varschov. inhabitaret, debet requirere, ut cum eodem ad decimandum iret, qui sic requisitus tenebitur cum eodem procuratore ad decimandum ire et eidem decimationi tanquam propriae intendere et easdem decimas debite pro commodo capituli disponere. 103. (I. 1670) Ordinatio economi hospitalis. — Dni unanimi voto invenerunt, ut economus hospitalis regii sit utilis, diligens et praesertim circa debitam conseminationem praediorum et promptam collectionem frumentorum, et kmethones messis tempore et agrorum dispositionis circa aedificia et alios quoscunque labores occupare non debet, duntaxat ductura necessariorum ad necessitatem hospitalis, et ut solus sepe praedia visitet illicque aliquantulum propter pauperes homines pro defensione maneat, necessitate illorum urgente, nemora et subditos defendat, granicies custodiat et destructas restauret et alia faciat iuxta tenorem privilegii, a cuius tenore in nullo discedat et in quolibet praedio villicum unum kmethonem possessionatum et fidelem habeat etiam competenter salariatum, qui omni tempore triturationis intersit et omnia frumenta triturata mensuret ad granarium et ex granario ad numerum caracterum incidat alias karbuye, ut factor dierum labores in campo et defensionem nemorum diligentius attemptaret et faceret rationemque de omnibus proventibus retentis per praedecessorem datis et per eundem perceptis et similiter de perceptis et collectis tempore administrationis suae, delicet: censibus, decimis ac de praediis singulariter singulis datiis avenae, caponum seu gallorum, ovorum, ancarum, poenarum, emolumentofum et folyusch singulariter ex singulis villis et molendinis de praediis omnium frumentorum necnon de pecoribus et pecudibus et illorum fetu seu augmento, pro [87] ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS 87 quolibet festo s. Michaelis Archangeh capitulanter facere debet et tenebitur factaque ratione dictam suam procurationem resignet realiter et in effectu regestrumque expositorum ad hospitale et specialiter ad praedia et ad pretia familiae etiam speciahter necnon retentorum censuum, decimarum ac fiumentorum in praediis, omnium pecorum et pecudum in forestis, datiarum praedictarum smgulariter singulis in omnibus villis et praediis ac suppelectihbus praediorum incontinenti capitulo exhibeat et producat et se quietari de perceptis petere debet; et mxta pnvilegium capitulum, seduso eodem, per vota rationabilia de illius economia utili vel inutili discernere debet. Qui si utilis aut quod absit inutilis repertus fuerit, capitulum, prout videbitur, ad ipsius vel alterius electionem procedere, et si quae dampna fecent aut aliquid usurpaverit, pro usu pauperum repetere debet factonbusque et famulis mercancias frumentorum, pecorum sive pecudum, decimarum ac seminationum et omnium rerum nullo modo admittere debet, ne propriis occupati negotns hospitalis negotia neghgant vel ne ex praemissis daretur eisdem occasio proventus hospitalis distrahendi et usurpandi, sed sint eorum salario contenti; et si revisores ahquem ex famulis praediorum inutilem invenerint, economus eundem contra voluntatem dominorum tenere nec fovere debet, nec etiam mora nimia sit nocumento hospitali. A. 1543, Februaru 17, in capitulo partiali. 104. (I 187) Constitutus personaliter coram dominis. laboriosus Ma- thias Przasnek de Dluga canonicah sponte et palam recognovit, quia totum suum mellificium ahas barcz, quod habmt in hereditate Dluga, cum toto iure suo et proprietate ac omnibus et singulis utilitatibus, apisterns, fructibus et aliis commodis et usibus universis, quae ipse solus habmt in eadem heredi- tate et borns Dluskie, nichil pro se in eodem mellificio reservando, labonoso Andreae Starosczik de Dluga Okuniova et Helenae uxori suae pro XIV sexagenis grossorum.., hoc est IX sexagenis pro dote per dictam Helenam uxorem suam et tres sexagenas, quas addidit cum una sexagena datiali, et sic in toto XIV sexagenae 1), vendidit et resignavit venditque et lesignat per praesentes perpetue et in aevum et iam ipsis dedit et admisit liberam intro- missionem et possessionem realem m dictum melleficium mxta consuetudinem inter melhcidas in tahbus fien solitam, super quam venditionem praefati melhfich domini . consenserunt. A. 1545, Aprihs 19, in capitulo generah 105. (I. 2000) Domini considerando, quod aliqui ex praelatis et cano- nicis solent incedere hic m urbe et extra et ahquando in uno equo miserrimo 1) W obrachowaniu tem zachodzi oczywiście myłka o jedną kopę groszy 88 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS [88] unacum famulo et aliquando sine famulo equitare nullo comite famulo in levitatem non modicam omnium praelatorum et canonicorum, inhaerendo decretis antiquis et statuto, decreverunt, ordinaverunt et statuerunt, ut deinceps nullus praelatus aut canonicus solus praesumeret incedere ad civitatem et equitare in via, nisi cum duobus famulis ad minus sub poena privationis refectionum et exclusionis a capitulo ad tempus statuendum arbitrio dominorum. 106. (I. 2010) Dni praelati et canonici.. audita petitione dnorum con- sulum civitatis antiquae Varschov. super concessione libertatis a solutione census XX sexagenarum, quem eisdem dnis de proventibus civilibus quolibet anno tenentur solvere secundum privilegia capituli, attendentes ingentia damna, quae civitas praedicta et incolae eius receperunt ab incendio ignis et infelici exustione, permoti singulari pietate et favore erga omnes incolas eiusdem civitatis unanimi voto et consensu omnium decreverunt et benigne concesserunt praedictae civitati et eius incolis omnibus plenam et integram libertatem a solutione praedicti census XX sexagenarum a tempore conflagrationis dictae civitatis, quae erat in anno prox. elapso videlicet MDXLIV die lunae V m Maii praesente tunc Smo rege Poloniae etc. ad decursum X annorum, ita quod praefati dni consules et incolae dictae civitatis Varschov. per dictos X annos integros se immediate sequen- tes a tempore conflagrationis non tenebuntur eisdem dnis praelatis et cano- nicis ecclesiae istius solvere dictas XX sexagenas census, qua libertate ex- pirata X annorum ad solutionem census praedicti XX sexagenarum tenebun- tur et erunt astricti. A. 1546, Septembris 29, in capitulo generali. 107. (I. 219). Iuxta commissionem superius praeteriti capituli factam vener. dnus Daniel Zaramba canonicus retulit in medio capituli, quod ordina- tionem de praedio et de solutione census fecit, hoc est consignavit quatuor laneos, hortulanos et molendinum, de quibus solvent pro possessore dno Al- berto Iessiorkowsky; dicti cmethones de XXI laneis debent singulis annis pro censu solvere per unam sexagenam grossorum, ratione autem, dimissionis XL grossorum de laneo debent et tenebuntur possessori praefato et pro tempore existenti de quolibet manso infra duas septimanas unum diem laborare, hoc est per annum viginti quinque dies, et subsidia alias thloki, quam solutionem et labores dierum a festo proximo Nativitatis Dni tene- buntur. Quibus cmethonibus de duobus laneis ad praedium acceptis vener. dnus Albertus Iessiorkowsky solvit iam pecuniis pafatis agros, villam autem Sadowno a praefato festo proxime futuro Nativitatis Dni de quolibet laneo per 70 gr. dies et omnes datias in toto appretiaverunt, quam ordinationem dni in toto approbaverunt et ratificaverunt perpetueque observandam decre- verunt iuxta praefati proxime elapsi capituli decretum. ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. 89 A. 1547, Septembris 29, in capitulo generali. 108. (I. 229) Dni in praesenti capitulo ad instantem petitionem pau- perum in hospitali regio degentium, qui pauperes qualibet visitatione facta dnorum de capitulo deputatorum instanter pro coena feriis tertiis et quintis eis danda petierunt, eorum petitionibus annuentes unanimi voto ita decreve- runt, ut deinceps economus hospitalis pro tempore existens praefatis paupe- ribus coenam cum carnibus diebus dictis, hoc est feriis tertiis et feriis quintis ita, ut decet, daret, non obstantibus quibusvis conditionibus ante ea habitis. A. 1548, Aprilis 15, in capitulo generali. 109. (I. 232) Domini.. decreverunt et possessoribus bonorum capituli super vectura, alias przewoth, per subditos adimplenda modum talem praescripserunt, ita videlicet, quod de manso bis pef annum unusquisque subditus in bonis capituli existens vecturam possessori suo tenebitur, de medio vero manso semel per annum adimplebit et non ultra; quae vectura nunc per dominos constituta debet esse per tantam distantiam, quod subditus potuisset per diem naturalem pertransire et non ulterius. 110. (Ibid). Domini.. attendentes damna et excisiones arborum in nemoribus bonorum capituli per subditos ex improvisione possessorum facta unanimiter decreverunt et constituerunt, ut deinceps possessores quicunque sunt bonorum capituli, tales cmethones, qui talia damna in nemoribus facerent, diligenter attenderent illisque inhiberent sub expulsione de bonis capituli et poena, quam possessor constitueret talibus subditis inobedientibus. Quiquidem possessores eandem diligentiam in absentia sua factoribus suis committere debebunt et tenebuntur. A. 1550, Septembris 29, in capitulo generall 111. (I. 249°) Dni praelati et canonici.. ad postulationem Rmi dni episcopi Poznan., quam sua Rma Ptas pro subsidio charitativo ad dnos per litteras suas fecerat, nolentes clerum istius decanatus aliqua contributione et praecipue, quae dominis inconsueta videtur, aggravare ac ex aliis certis causis satisfacientes suae Rmae Ptis postulationi eiusque protunc necessita- tem attendentes a proventibus mensae suae propriis sibi distributionem quot- tidianam ademerunt et suae Rmae Pti C flor. in moneta donaverunt, quam summam C flor. Rdus dnus Stanislaus Schimborski decanus Varschov. ad rationem censuum anni praeteriti de possessione sua bonorum Colodziacz eidem Rmo dno dare et mittere debebit. A. 1550, Septembris 29, in capitulo generali. 112. (I. 252°). Dni decreverunt, ut regestrum librorum in ecclesia existentium sit diligenter conscriptum; item ut libri tela nigra essent cooperti propter pulveres, in quibus ad praesens iacent. Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 12 96 ACTA ECCLESIAE COLLEGIATAE VARSOVIENSIS. A. 1554, Septembris 29, in capitulo generali. 113. (I. 271). Domini.. satisfacientes propositioni et postulationi dominorum, qui praestimonia non habent, ad revisionem bonorum Raznensium de medio sui deputaverunt vener. dnos Danielem Zaramba, Martinum Oborski, Iohannem Makowieczki confratres suos, unius praesentia non obstante; quaequidem revisio debet esse pro prima Dominica post OO. SS. festum. Ipsi idem dni revisores deputati debent agros in bonis capituli diligentes commensurare et demum conspicere loca apta, ubi potuissent praedia plura in villis capituli propter alios dnos praestimonia non habentes fieri et emensurari, sine tamen magna diminutione mensae communis, et hoc propter dominos circa ecclesiam continue residentes; inundationem aquae, ubi ripae destruuntur, conspicient damnaque in silvis et nemoribus diligenter revidebunt, subditorum querimomas et gravamina exaudiant et postea dominis capitulariter referent dnus vero Oborski geometram sua diligentia subordinare debet, impensa tamen totius capituli. DE OCCLUSIONE VIAE IN SLESIAM. Z tek śp. Bolesława Ulanowskiego wydał Stanisław Kutrzeba. W tekach, pozostałych po śp. prof. Bolesławie Ulanowskim, znalazłem odpis ciekawego traktaciku, tyczącego się stosunków handlowych Polski ze Śląskiem w pierwszej połowie XVI wieku. Nosi ten traktacik tytuł: Quibus dolis fraudetur occlusio viae in Slesiam. Remedia contra fraudem. Odpis nie był kolacjonowany, ani wogóle jeszcze przygotowany do druku. Przy dalszych poszukiwaniach udało mi się stwierdzić, iż odpis ten pochodzi z rękopisu Bibljoteki kórnickiej nr. 146, w którym znajduje się na str. 211—223. Nie podaję tu opisu tego rękopisu, gdyż na innem miejscu bę­dzie to rzeczą właściwszą; zaznaczam tylko, iż jest to rękopis folio, liczy kart 140, pisany jest cały koło połowy XVI wieku i zawiera szereg cieka­wych aktów, głównie prawnopublicznej natury, z pierwszej połowy XVI , stulecia. Tekst traktaciku, który tu wydaję po zaopatrzeniu go w potrzebne objaśnienia, zawiera kilka luk, oraz kilka wyrazów przekręconych; widoczna więc, że nie pisarz rękopisu jest jego autorem, lecz że go tylko dość bez­myślnie przepisywał. Stosunki handlowe Polski z Śląskiem w XVI wieku nie są dokładniej jeszcze opracowane; znanym jest głównie zatarg o wrocławskie prawo składu z lat 1490 -1515 1), lecz i w późniejszych latach stosunki nie układały się w sposób normalny i ciągle spotyka się w iródłach z czasów Zygmunta I, np. w Tomicianach, wzmianki o sporach handlowych, które doprowadzały 1) Klose Von Breslau, Dokumentirte Geschichte und Beschreibung, t. III, Rauprich M.: Breslaus Handelslage im Ausgange des Mittelalters, Historische Zeitschnft fur die Geschichte Schlesiens t. 26, Kutrzeba St.: Handel Krakowa w wiekach średnich, Rozprawy wydziału hist. fil. Akademji Urn. t. 44, a zwłaszcza Rauprich M.. Der Streit um die Breslauer Niederlage 1490—1515, Historische Zeitschrift fur die Geschichte Schlesiens t. 27. 12 DE OCCLUSIONE VIAE IN SLFSIAM do zamykania drogi na Śląsk ze strony polskiej. Tego zamykania drogi, a raczej opisu sposobów, których używano ze strony Wrocławia, by zakaz obchodzić, oraz środków zaradzenia temu tyczy się ten traktacik. Nie nosi on daty, kiedy został spisany. Główną wskazówką jest wzmianka o zburzeniu w Wrocławiu kościoła św. Wincentego (nie św. Wita, jak błędnie podaje tekst); zburzenie zaszło w r. 1529 1), traktacik ten po­chodzi więc z czasu po roku 1529, zapewne z lat najbliższych. Datę do­kładniejszą możnaby ustalić, gdyby się udało stwierdzić, kiedy zaszły na­ruszenia granicy koło Opalenicy i Rachemberga, o których traktacik mówi, iż doszło do nich niedawno przedtem. 1) W aktach kapituły wrocławskiej mowa o zburzenia tego kościoła 19 października 1529, ob. Archiv fur die Geschichte des Bisthums Breslau, herausgegeben von August Kastner t. I, Nisa 1858, str. 61 — 62. Tamże w dopisku na str. 62 podana dawniejsza literatura: Gorlich Franciszek Ksawery, Geschichte der Pramonstratenser und ihrer Abtei zum heiligen Vincenz, Część I, Wrocław 1836, str. 151 i n., i Wattenbach, Ueber die Veranlassung zum Abbruch des Vincenzklosters in Breslau im Jahre 1529. Ob. takie Fittiger Michał Józef, Lutherthum, cz 2 str. 68—72. Wskazanie tych prac zawdzięczam uprzejmości ks. prof. J. Fijałka. Quibus dolis fraudatur occlusio viae in Sliesiam. Remedia contra fraudem. Defraudatio occlusionis multis dolis fit. Ex nundinis Poznaniensibus et Gnesnensibus multi Poloniae negotiatores, simulantes sese ire in Germaniam, eunt per Wschowa1), per Powidz2), Iutrossin 3), Sduny4), Sulimirzicze6), qui obmissa via Germanica convertunt sese cum suis mercibus obliquata via ad Wratislaviam in fraudem occlusionis. Similiter Prutheni: Thorunenses, Gedanenses et alii libere merces ducunt per cameras Poloniae Magnae ad Wratislaviam. Videndum est, si habent aliquam libertatem contra istam occlusionem. Negotiatores plurimi Poloni, tam nobiles, quam ignobiles, greges boum pellunt et merces in curribus ducunt per bona domini episcopi Cracoviensis, videlicet per Siewior 6) et per Cozieglowy 7), et in illis locis defraudatur theloneum regium et ibi non sunt custodes regii. Ex nundinis Cosmyn 8), Cobilin 9), Iaroczinl0), multi eunt ad Sliesiam negotiatores et fraudant etc. Defraudant etiam occlusionem Regni saepissime multi negotiatores Poloni simul cum Wratislavitis, habentes mutuam inter se intelligentiam, tali modo, ut in exemplo: negotiator polonicus, collectis domi hic in Polonia et relictis mercibus, conquirit sibi litteras vel ex cancellaria vel ab aliis dominis, tanquam vadat in Sliesiam exigendorum debitorum causa idemque in Sliesiam vadit cum illis litteris vel etiam furtim sine litteris Wratislaviam et ibi cum aliquo Wratislavita componit et astutiam conficit. Ego, inquit, Ioannes Rikala de Lowijcz habeo domi in Polonia merces paratas, sed propter occlusionem viae nequeo eas huc Wratislaviam ducere. a w tekście: itque. 1) Wschowa miasto powiatowe, województwo poznańskie. 2) Powidz miasteczko, pow. gnieźnieński, woj. kaliskie. 3) Żutroszyn miasteczko, pow. pyzdrski, woj. kaliskie. 4) Zduny miasteczko, pow. kaliski, woj. kaliskie. 5) Sulimirzyce miasteczko, pow. kaliski, woj. kaliskie. 6) Siewierz miasto, księstwo siewierskte. 7) Koziegłowy wie!, księstwo siewierskie. 8) Koźmin miasteczko, pow. pyzdrski, woj. kaliskie. 9) Kobylin miasteczko, pow. pyzdrski, woj. kaliskie. 10) yarocin miasteczko, pow. pyzdrski, woj. kaliskie. 94 DE OCCLUSIONE VIAE IN SLESIAM Vobis vero Sliesitis liberum est ad nos Poloniam venire et merces e Polonia educere Idcirco, ut custodes thelonearios in finibus defraudemus, dicas tu, Wratislavita, et praedictasa merces apud me existentes esse tuas et mittas ad me servitorem tuum seu notarium ad me in Poloniam, qui tuo nomine dicat istas merces se in Polonia coemisse et eas ut educat e Polonia. Contechnata hac astutia Wratislaviae Polonus ille redit domum; venit postea servitor ille subordinatus post aliquot septimanas in Poloniam ad Lowicz ad illum Rikalam, affert secum a consulatu Wratislaviensi litteras testimoniales ad capitaneos et theloneatores polonicos, quibus scribitur, quod Machtiger Laiszer civis noster Wratislaviensis emit istic in Polonia apud Ioannem Ricala civem Loviciensem ceram, sepum et cutes (seu alias merces), de qua re testimonium vobis per praesentes litteras facimus; postulamus, ut huic servitori seu notario, qui praesentes ostendet, permittatis easdem merces ex Polonia libere Wratislawiam ducere ad dominum suum. Sub hoc colore merces illae ducuntur Wratislaviam versus; cum perveniunt ad fines Regni, capitanei finitimi, dolum hunc nescientes, aliquando etiam scientes, permittunt illas merces ire Wratislawiam, putantes eas esse ex vero illius Wratislavitae. Sed tamen in ea re capitanei ipsi finitimi b partim negligentes, partim faciles, partim etiam conniventes, partim munusculis illecti, a fraudatoribus illis iuramenta vel non accipiunt vel raro accipiunt de fraude non commissa; nihilominus tamen dant eisdem fraudatoribus htteras significatoriales ad camerarum custodes de praestito per illos iuramento et quod illae merces sint sine fraude Wratislavitarum. Deceptis sic custodibus thelonei iam venitur Wratislaviam, merces illae consistunt in foro. Conspicitur illic ille Ricala mercibus astans et eas vendens, qui obliquis viis ex Polonia Wratislawiam venit, sequendo illas suas merces. Hinc manifesta deprehenditur defraudatio occlusionis. Negotiatio Polonis est noxia, quam illi cum Sliesitis exercent, idque multis causis. Primum. Cum Poloni negotiatores Wratislaviam veniunt, si in domum alicuius civis Wratislaviensis veniunt contrahendi causa, Wratislavienses ipsi superbe sese gerunt erga Polonos, nam non modo non assurgunt, verum etiam a Polonis aversa facie cum fastu loquuntur, linguam Polonicam tametsi recte sciant. tamen loqui Polonice non dignantur, linguam Polonam ac gentem aspernantes Deinde cum negotiatores plurimi ad eorum civitatem veniunt, tunc Wratislavienses intelligentiam et consilia inter se ipsos faciunt, ut nemo merces illas Polonicas illuc adductas audeat a Polonis emere, nisi illo pretio, a w tekście: praedices. b w tekście po finitimi niepotrzebnie dodany wyraz: sunt. DE OCCLUSIONE VIAE IN SLESIAM 95 quod illi ipsi Wratislavienses inter se edicunt et constituunt, hoc est levi et exili pretio. Exempli gratia: negotiator Polonus adducit Wratislaviam ceram quingentorum florenorum valoris, prodit Wratislavita unus, licitat, Polonus ceram 500 flor. addicit, Wratislavita centum sexaginta offert. Post discedit a Polono; rursum venit alter Wratislavita, offert centum tnginta et discedit; tertius postea venit, offert centum. Prodit quartus, octaginta flor. offert, sic, ut quanto plures prodeunt, alter post alterum tanto quisque illorum minus pretium offert. Hinc sit, ut mercator Polonus cum illa merce sua expectet unam aut duas, etiam plures septimanas in circ[ul]o Wratislaviensi, tandem expectatione et taedio et desperatione pretii maioris cogitur mercem illam suam vendere Wratislavitae tanti, quanti is ipse Wratislavita voluerit. Insuper Polonus ipse negotiator per illud tempus in diversorio agens consumit multum, nam spoliantur illic impiissime in diversoriis nostri homines ab illis sacerrimis evangelistis, qui pietatem ac dilectionem proximi crepantes, proximum deradunt ac deglubunt et post derident ac illudunt. Postquam autem Polonus negotiator mercem suam vendiderit, tunc Wratislawita dal illi pro illa merce pecuniam variam, variae cussionis, malam, pondus suum non habentem, barbatam de submalleo Legnjcensem 1), Svidnicensem 2), megeras, siros, fenigos, quae nullo ex usu est in Polonia...a futura; sic pauper negotiator augustiatus cogitur pro illa Slesitica moneta querere ac permutare aliam monetam Polonicam, id, quod fit cum damno Poloni, cum lucro Sliesitae. Quod si pecunia ei non datur, tunc aliquam mercem cogitur a Wratislavita accipere, eamque vilem, utpote collaria pro camisiis aut imagines turpes, aut tintinabula, aut id genus crepundia, aut pectines etc.b... aut aliquid aliud ex opificio histrionico. Sic homines illi evangelici Wratislavitae Polonicis opibus saginati ferociunt et Poloniam, quam veluti matrem sugunt, despectui ac ludibrio habent. Wratislavienses cives demoliverunt et destruxerunt monasterium S. Viti c extra muros Wratislavienses 3), fundationis Poloniae regum, ad quod monasterium duae villae in capitaneatu Boleslaviensi census etiam nunc pendunt. Wratislavienses non solvunt negotiatoribus Polonis pecuniam pro mercibus ab eis emptis, sed vel fugiunt ex Vratislavia ad alium locum vel negant debitum Polonis et abiurant et hac arte et dolo decipiunt et defraudant Polonos. a Po tym wyrazie mały odstęp, jakdy na jeden wyraz. b Prawie cały wiersz me dopisany. c Powinno być: Vincentii. 1) Ligntca miasto na Śląsku, 2) Świdnica miasto na Śląsku. 3) W r. 1529, ob. wstęp. DE OCCLUSIONE VIAE IN SLESIAM Negotiatores Poloni in Wratislaviam euntes et illic negotiantes scandalisantur ex religione Wratislaviensium et domum inde reversi inficiunt filios, fratres, vicinos, familiam domesticam et scandalisant. Item a Sliesitis inferuntur Polonis damna, iniuriae, spoliationes, vulnerationes, caedes et iustitia violatis non administratur. Maxima vero causa est occlusionis viae, quia Sliesitae erga Polonos nolunt se iure bonae vicinitatis conservare, quia agris suis non contenti, fines suos transgressi, agros,et fundum Polonicum occupant. Granicies per utriusque dominii commissarios non ita diu factas, destruxerunt, signa graniciei everterunt et annihillarunt, quemadmodum id nuper accidit dominis de Opalienicza 1) et Rachembergo 2). Nobiles etiam de terra Wielunensi Mielenczki, Campijnski, Cobilogorzski, Trzezienski, Ziemianskij, item castelanus Wielyunensis, castrum etiam Bolieslawiecz 3), patiuntur magnas iniurias a Sliesitis in suis graniciebus, qui Sliesitae fundum polonicum occupant et in homines Polonos invasiones caedesque committunt, iam amplius non tolerandas. Itaque enim Poloni non videant finem iniuriarum a Sliesitis, sed in dies magis eas accumulari, orant, ut liceat eis pro iussu regis et totius consilii vim vi repellere et se ab hac mala vicinia armis tueri. Per totum illum tractum a Miedzirzecz 4), Babimosth 5), Sbaschin 6), Copanicza 7), Kieblow 8), Wschowa 9) usque ad Ostrzeschow 10) et Wielun11) Sliesitae granicies violant, agros polonos invadunt, occupant, ingentia damna regno Poloniae inferunt. Mercatores etiam et alii homines plurimi, tam Sliesitae, quam Poloni, equos ac equas innumerabiles ex regno educunt ad Sliesiam, qua ex re equireae in regno diminuuntur, assidue decrescunt et brevi annihilantur. Hinc evenit apud nos iam equorum raritas et penuria et pretium equorum iam ad summum ascendit. Ex Hungaria etiam equi iam non ducuntur ad Poloniam, idque ex Turcorum partim inhibitione, partim etiam ex abactione equarum a confinibus Poloniae in ulteriorem Hungariam; consulto id Turci faciunt, ut equos va- 1) Opalenica miasteczko, pow. koiciański, woj. poznańskie. 2) Takiej miejscowości nie można odszukać obecnie. 3) Bolesławiec miasteczko, pow. wieluński, woj. sieradzkie. 4) Międzyrzecz miasteczko, pow. poznański, woj. poznańskie. 5) Babimost miasteczko, pow. koiciański, woj. poznańskie. 6) Zbąszyń miasteczko, pow. koiciański, woj. poznańskie. 7) Kopanica miasteczko, pow. koiciański, woj. poznańskie. 8) Kiebłów miasteczko, pow. koiciański, woj. poznańskie. 9) Wschowa miasto pow., woj. poznańskie. 10) Ostrzeszów miasto pow., ziemia wieluńska. 11) Wieluń miasto pow., ziemia wieluńska. DE OCCLUSIONE VIAE IN SLESIAM 97 lentes ad pugnam equestrem cum illis non habeamus. Quia peditatum contemnunt, experientia id in Germanicis peditibus didicerunt exercitum pedestrem nihil posse. Futurum itaque est, quod Polonia equos non habebit pro bello, quod illi in propinquo ingens imminet. Summe necessaria est haec inhibitio, ut equi e regno Poloniae non educantur, non vendantur, non donentura. Quodsib vero contingat custodem seu notarium thelonei polonici venire Wratislaviam et si illic conspiciat illum Ricalam fraudatorem et argant eum fraudis, mox ille Rikala respondet: Ego, inquit, huc ex pretio vel propter aurigas dirigendos adduxi currus istos cum mercibus, quae tamen non sunt meae, Sed unius civis Machtiger Laser, eas a me in Polonia emit et, ut aurigis adessem, oravit. Aut etiam aliam causam comminiscitur et prolatis litteris vel regiis vel aliorum dominorum aut capitaneorum: ego, inquit, veni huc Wratislawiam ad petenda debita mea, quae in hac civitate habeo plurima. Sic fraudes suas confictis hisce dolis palliant ac defendunt. Hunc fraudandi modum cum Sliesitae optime norunt eoque utuntur Poloni nostri, tam cives multarum civitatum, quam etiam nobiles, negotiantes bobus, cutibus, cera, sepo et aliis mercibus; hinc fit, quod Wratislawia plena semper negotiatoribus et mercibus polonicis. Et occlusionem nostram edictaque ea de re nostra et custodias camerarum derident. Nobilitas Sliesitica valde contenta est de hac occlusione regni, nam ante ipsam occlussionem nobiles Sliesitae non poterant res suas bene vendere in Wratislavia, nunc vero in hac occlusione longe melius vendunt omnia cupiuntque ipsi nobiles Sliesitae, ut firmior haec occlusio fiat et ut nunquam aperiatur. Contra hanc defraudationem constituendus est modus. Primum, ut nec cancellaria, nec capitanei, nec alii domini dent litteras suas fraudatoribus istis, ne sub specie exigendorum debitorum, hisce litteris freti, eant in Sliesiam ad dolos istos confingendos. Deinde, ut capitanei finitimarum arcium munera a fraudatoribus non accipiant Post, ut iuramenta accipiant a principalibus et mercium dominis Wratislavitis ipsis. Ceterum ab vectoribus et aurigis iuramenta ipsa non accipiant, hi enim nesciunt, quid agant mercatores, et ignorant, cuiusnam illae merces sint, quas ducunt, Polonorumve an Wratislavitarum. a Reszta strony niczapisana. b Ten ustęp do końca strony uzupełnia wywody tu drukowane na str. 94. Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 13 DE OCCLUSIONE VIAE IN SLESIAM Capitanei non permittant Polonos ire in Sliesiam, deprehensos in fraude castigent. Notafii similiter et camerarum custodes sint fideles, sint intenti ac diligentes ad fraudes istas deprehendendas et prohibendas. Capitanei notarios ipsos theloneorum non decipiant deinceps quitantiis et litteris suis significatoriis, prout hactenus fecerant, quas dabant fraudatoribus. Necessarium est ac utile erit, ut in Crzepicze 1), in Caliss, in Wielyvn, in Ostrzeszow sit libra seu statera magna semper pendens vel in foro vel sub praetoriis ad ceram, sepum, in magnis massis et portionibus ponderandum. Nam in parva statera difficile est res magnas et in magno numero librare et ponderare. Et fit ista ponderatio in parva statera cum longa mora et fastidio magno et expensis aliorum ponderationem expectantium. Videtur nonnullis, ut in Calis, Wieliun, Ostrzeszow, Crzepicze constituantur emporia et deposita, ut ad ista loca emendi et vendendi causa conveniant tam Siiesitae, quamque etiam Potoni. Sed oportet, ut sint in hiis Iocis camerae et testudines pro rebus servandis illuc adductis, ne res vel a pluvia putrescant sub deo iacentes vel ab igne exurantur. Et quia ibi sunt pauperes homines et non peccuniosi nec sufficientes ad emendas merces ad eorum civitates advectas, bonum esset, ut Regia Maiestas haberet in eisdem locis factores suos cum pecunia sua regia, qui omnes illas merces coemerent, ex quorum manibus caeteri mercatores merces peterent. Esset ex ea re magnum lucrum Sacrae Regiae Maiestatis et occlusio posset sic firmari. 1) Krzepice miasteczko, pow. lelowski, woj. krakowskie. JANA SIERAKOWSKIEGO UKŁAD SYSTEMATYCZNY PRAWA POLSKIEGO Z R. 1554 wydał Bolesław Ulanowski. W tomie VI Rozpraw Wydziału historycznofilozoficznego Akademji Umiejętności (Kraków 1877) ogłosił Michał Bobrzyński rozprawę p. t. »0 nieznanym układzie prawa polskiego przez Jana Sierakowskiego z r. 1554. Podał w nim wiadomość o dwóch rękopisach tego układu oraz ocenił jego znaczenie i pomieścił niektóre wyjątki z niego. Dopiero po upływie dłuż­szego czasu zajął się tym układem śp. Bolesław Ulanowski i w r. 1897 wy­drukował go w całości, tylko bez rejestru, w niniejszym szóstym tomie Archi­wum Komisji prawniczej na str. 105—233, opuszczając na razie w druku strony 91—104, na których miał zamiar zająć się tym układem oraz osobą Jana Sierakowskiego. Druk tekstu układu śp. Ulanowski ukończył, nie zdołał już jednak opracować wstępu; w tekach, pozostałych po nim, znalazło się tylko trochę notatek do Sierakowskiego, zebranych przez prof. Jana Ptaśnika. Wydanie to tekstu układu Sierakowskiego opiera się na tych samych dwóch rękopisach, o których podał wiadomość w r. 1877 Bobrzyński. Starszym jest rękopis, przechowywany obecnie w Bibljotece hr. Józefa Szembeka w Porębie Żegoty koło Alwernji. Jest to rękopis folio, zapisany starannie jedną ręką z połowy XVI wieku; liczy kart 105. Oprawa współ­czesna w deski, powleczone jasną skórą; na niej wytłoczone ornamenty roślinne, z medaljonami, na rogach i przy grzbiecie okucia mosiężne, oraz jedna klamra do zamykania księgi, druga częściowo odpadła. W środku na przedniej okładce wyciśnięty herb Leliwa w tarczy, nad nim litery: P. B., pod nim rok: 1560. Początkowe karty u dołu zetlałe. Karta Ir niezapisana. Na k. Iv ręką XVIII wieku wpisane takie sentencje: Haec natura propria animae utque vis, ut ipsa a se ipsa moveatur. Nulla melior in hominum genere natura quam eorum qui se natos ad homines iuvandos conservandos arbitrabantur. Pax vel iniusta utilior est quam iustissimum bellum. Dalsze karty 2r—4v niezapisane. Na k. 5r—6r Index titulorum in hoc compendio statutorum descriptorum, z podaniem odnośnych kart. Karty 6v—7V niezapisane. Od k. 8r rozpoczyna się tekst układu Sierakowskiego: 13* 100 UKŁAD SYSTEMATYCZNY PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. De statutis et constitutionibus regni i od tej karty rozpoczyna się współ­czesna paginacja: folio primum na k. 8, następnie na k. 10—f. III i t. d., aż do paginowanej współcześnie jako f. LXXX1V karcie 90 rękopisu. Następnie na k.90v—93v (paginowane LXXXIV—LXXXVII) wykaz kar, przewidzia­nych w ustawach. Tytuliki są pisane rubryką, toż początki każdego ustępu i cytaty. Potem idzie 12 kart nieliczbowanych (k. 94—105). Z tych kart pierwsza z obu stron niezapisana, jak również karty od trzeciej verso do końca. Na drugiej z rzędu z tych kart (k. 95) zapiski rachunkowe poprzedzone przez tytulik: Jego Msci Panu Miecznikowi pożyczonych pieniędzy przed ożenie­niem i do ożenienia. Również zapiski rachunkowe znajdują się na odwrociu tej karty i na następnej (95 v—96r), poprzedzone nagłówkiem: Regestr wy­datku na Olszowca, na budynki, zboże, pol najęcie, robotników, od r. 1678. Jako znak wodny na wolnych kartach na początku rękopisu i na końcu róg obfitości, zresztą zaś dwa krzyże greckie, niedołężnie rysowane, górny większy, w tarczy, nad tarczą korona. Nieco tylko młodszy jest drugi rękopis, Bibljoteki Ossolińskich nr. 181. Jest to rękopis folio, oprawny w tekturę i skórę z wyciskami. Liczy kart 75. Pisany jedną ręką XVI wieku. Na karcie pierwszej, niepaginowanej, wypisano rubryką majuskułami tytuł: Statvtorum Regni Poloniae Methodvs per g. Joannem Szirakowski de Bogvslavicze Castellanvm Landensem, Curiae Referendarivm et Przedecensem capitanevm anno domini millesimo quingentesimo quinqvagesimo qvarto Vilnae facta. Wokół piórkiem wyrysowane nie­zgrabnie obramienienie, w niem u dołu w tarczy herb Dąbrowa bez korony, nad nim litery i data: I. 1567. K. Poniżej tytułu zapiska drobnem niewyrainem pismem, ręką XVII w.: Ex libris Stanislai Alexandri... 1) quem donavit generosus Mathias Poradowski in anno 1641. Na odwrotnej stronie pierwszej karty sentencje, kreślone i poprawiane: Leges (?) amicorum. Quisquis amicitiae contrectas limina clarae. Noveris ex quatuor rebus discernere amicum (?). 1. Dum proprio in tecto mensam 2) tibi parabit abunde. 2. Et commissa sibi fideliter (?) tua cunćta ministrat. 3. Quae sibi grata foret lu...2) tibi...3) amoris. 4. Eurialio (?) Nisus Pilades nunc rarus Oresti. Appendix Amico non plus ultra Praeter Posse licitumque Cave frui. F. P. 1) W. Kętrzyński domyśla się: Wilkanowsky lub Withanowsky. 2) Poprzednio był wypisany jakiś inny wyraz, nieczytelny obecnie. 3) Wyraz nieczytelny. UKŁAD SYSTEMATYCZNY PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI 101 Od karty drugiej, paginowanej współcześnie jako pierwsza, do k. 74v z tych współcześnie paginowanych, idzie tekst układu od tytułu: De statu­tis et constitutionibus regni. Kartę 44 opuszczono w liczbowaniu. Karty 72-ej brak. Na k. 75—76, niepaginowanej współcześnie, wypisano: Regestrum. Znak wodny — litera F. Teksty układu w obu rękopisach na ogół są zgodne; pierwszy rękopis nie ma jednak ostatniego ustępu: De Iudaeis do końca (ob. str. 231 — 233, art. 1031 —1043), zaś w rękopisie z r. 1567 nie ma wykazu kar (ob. niżej str. 224, art. 938, od: ut tamen facilius, do str. 231, art. 1030). Pierwszy rękopis z r. 1560 oznaczany jest jako Cod. S., drugi rękopis z r. 1567 jako Cod. Os. Numeracja artykułów pochodzi od wydawcy. Hr. Józefowi Szembekowi i Dyrekcji Zakładu Narodowego im. Osso­lińskich szczera należy się wdzięczność za kilkakrotne nadsyłanie rękopi­sów do Akademji Umiejętności dla ich zużytkowania przy wydaniu tego zabytku. Stanisław Kutrzeba. Index titulorum in hoc compendio statutorum descriptoruma. De statutisb et constitutionibus Regni Poloniaec. De libera electione et coronatione Regis Poloniae. De iudiciisd regalibus et termino curiali. De comitiis et iudiciis comitiorum. De terminis causarum post curiam tendentium, crimine laesae Majestatis aliisque6 criminibus. De terrestribus et colloquiorum iudiciis ac officialibus eis praesidentibus et libris. De securitate et reverentia iudiciorum. De salariis iudicialibus et taxaf Iitterarum tam terrestris, quam castrensis iudicii. De citationibus ac officio, institutione et salanis ministerialium. De contumatia actoris et rei. De actore non prosequente causam. De dilationibus, litis contestacione, exceptionibus, condemnationibus, con- citatione ad satisfaciendum et corilo. De inhibitionibus. De commissionibus, limitibus et succamerariorum officiis. De processu limitumg. De capitaneis eorumque autoritate ac de his, quae iudiciis quaeque officiis eorum competunt. Deh locis iudiciorum acl temporibus iudicandi. De oppraessione mulierumJ. De incendio. De invasione domus. De depraedatione viaek publicae. De furtis1. De procuratoribus. De evocatione extra forum et reconventione ac de citato contra suum . privilegium et abusu privilegii. De probationibus literarum et testium ac expurgationibus et falsitatibus etc. a Cod. Os. tylko: Regestrum. b Cod. S. scultetis. c Tego wyrazu brak w Cod. Os. d Cod. S. mdicibuB. e Cod. Os. et aliis. f Cod. S. roxta. d Tego witrsza brak w Cod. Os. h Cod. S. Item de. i Cod. Os ac de i Cod, Os. mulieris. k Cod. Os. stratae. l Cod. Os. de furtiis. UKLaD SYSTEMATYCZNY PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. De praescriptionibus. De homicidiis, parricidiis eta vulneribus. De nobilitatis et thori probatione, infamatione seu turpiloquio. De patris potestate in filios. De tutoribus, pupillisb, virginibus, viduis, dotibus et reformationibus mu- lierum ac inter coniuges. De fratribus eorumque divisione ac eius praescriptione etc.e. De contractibus, fideiussionibus, obligationibus et solutionibus d. De testamentis, inscriptionibus egrotorum et sterilium hominum. De iniuriis, damnis et rebus violenter ablatis ac vagabundis raptoribus. De civibus, mercatoribus, nundinis et foris, ponderibus, mensuris, rebus pretio imponendo et fraternitatibus. De servis liberis, illiberis e ac rusticis vagis et mendicis. De cmethonibus, scultetis1 et molendinatoribus. De fluminibus et viis publicis Regni, theloneis ac foralibus g rebusque extra Regnum non evehendis h. De censibus et possesione censuum perpetuorum solo annexorum exactio- nibusque regalibus et publicis1. De moneta. De sale. De bonis regalibus. De salvoconductu seu publicae fidei litteris etc. De dignitatibus et officiis Regni et curiae regiae et castris hisque conferendis. De incompatibilibus. De taxa litterarum cancellariae regiaej et libris. Dek differentia inter spiritualem et secularem status. [Taxa litterarum cancellariae regiae]1. Marschalcorum Regni et curiae officia haec sunt. [Item]l thesaurariorum Regni et curiae officia. De referendariis curiae regiae et eorum officio. De spiritualibus, cortisanis, haereticis et doctoribusm medicinae. De bello, mercennariis militibus, guerris, pixidibus brevibus non deferendis et tribunatibus. Hic et de libero transitu nobilitatis extra Regnum. De ducatibus cum Regno ad ferenda onera uniendis et iampridem unitis et incorporatis. De poenis, mulctis et pignorationibus. [De iudeis]1. a Tego wyrazu brak w Cod. S. b Cod. Os. et pupillis. c Tego wyrazu brak w Cod. Os. d Cod. Os. et obligationibus solutionibusque. e Cod. Os. liberis et illiberis. f Cod. Os. De scultetis, cmethonibus. g Cod. Os. ac theloneis et foralibus. h Cod. Os. non mittendis. f Cod. Os. De censibus et exactionibus regalibus et publicis et de possesione censuum perpetuorum solo mnnexorum. j Cod, Os. Regis. k Cod. S. ac. l Ustępu w klamrach brak w Cod. S. m Cod. Os. cortisanis et haereticis doctoribusque. [I]. De statutis et constitutionibus regni. 1. In omnibus terris regni sicut unus rex et dominus, ita omnes uno et aequali iure uti et iudicari debent. Casim. Mag. fol. XXXII Cap. Cum sub uno principe. 2. Statuta et constitutiones in volumine statutorum contenta per omnes incolas regni unanimiter observanda et exercenda sub poenis. Casim. Mag. fol. VIII. Cap. Nos itaque etc. per totum. — Ibidem poena: comminatio indignationis regiae. 3. Causae omnes non aliter quam secundum statuta iudicanda et definienda. Casim. Mag. (s) in Niesch. fol. XCIIII. Cap. Huiusmodi. Et Wlad. Iag. fol. XLIX. Paragrapho: Propterea perpetuo etc, et in praecedenti paragrapho statuit omnes homines in regno eodem iure, modis et consuetudinibus ac ritibus debere uti, ac omnes iudices tribunalibus iudiciorum praesidentes alios modos, ritus et consuetudines circa terminos et sententias praeter eas, quae in libro statutorum Cazimiri continentur seu consuetudine receptae sunt, ne observent. Aliter iudicatum irritum. — De eodem Ladislaus Iag. fol. LII Parag. Item pollicemur, quod omnes etc. 4. Statuta et constitutiones regni non ad praeterita sed ad praesentia et futura extendere se debent. Casim. Mag. fol. VIII. Cap. Cum omnes constitutiones etc. [Ad paragr. Unde si quis ad iudicium] 1). 5. Statuta et constitutiones regni in conventu generali sancienda cum consensu consiliariorum et nuntiorum terrestrium. Casimirus in Nieshowa fol. XCV. Cap. Item pollicemur etc. Alexander fol. CXV. Cap. Quoniam iura etc. Et Sigis. in Const. 1538. Cap. Constitutiones novas etc. 6. Constitutiones novae per publicas proclamationes publicandae. Alexander fol. CXV. Cap. Ne per ignorantiam constitutionem novam etc. 7. Novus casus non expressus in statutis regni similitudine aliarum sententiarum autenticarum in simili promulgatarum iudicandus est. Casim. in Niesh. fol. XCIII. Cap. Item statuimus, quod pro iudiciis etc. Parag. Et dum. 8. Casimirus in Nieshowa omnia iura et statuta praecedentia regni emendat, reformat et addidit eis quaedam fol. XCII. Cap. In nomine Domini. 1) Ustępu w klamrach brak w Cod. Os. Archiwum Komisyi prawnitzej T VI. 14. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [106] 9. Cuius item statuta Iohan. Alb. rex confirmat et approbat fol. XCVI Cap. Quod quidem privilegium. 10. Sigismundus rex statuta Iohannis Alb. et Alexandri regum moderavit, innovavit et quaedam eis addidit in Novis fol. I Cap. Revolventes. 11. Statuta et consuetudines pro ratione temporum variari et mutari possunt, praesertim cum ingens et evidens utilitas id exposcat. Casim. Mag. fol. VII. Cap. Non debet etc. Et Sigism. in Nov. fol. I. Cap. Sigismundus etc. [Et idem in Const. 1539 Cap. Manifestum]1). 12. Consuetudines terrae Cracoviensis non nisi eandem terram Cracoviensem concernunt et obligant. Consuet. fol. CXX. Cap. Quamvis. Sed cum eas aliae terrae approbaverunt, per earum usum iam omnes afficiuntur. Ibidem fol. CXXIIII. Cap. Cuncta suprascripta. 13. Diversitas consuetudinum processus iudiciarii in unam formulam redigi debuit. Et aliquot ex nobilitate iurisperiti ad conscribendam eam designari debuerant per Sigis. regem in Nov. fol. XVI 2) Cap. Quod ad diversitatem. 14. Et conscripta est ipsa formula processus iudiciarii per eundem Sigismundum in Nov. fol. XXXII 3), quae primum in terris Minoris Poloniae tenta, sed iam per totum regnum observatur. 15. Tandem reformatio omnium iurium et statutorum regni aggredi promissa erat ac iunsperiti designati erant per eundem Sigismundum in Nov. fol XXV. Cap. Diversitas elc. Et idem Sigism. in Const. 1532 Cap. Manifestum facimus etc , et sequenti. Quaequidem reformatio seu correctura iurium subsequuta etiam erat, sed quoniam correctores nonnulla minus deliberate et incommode correxerant et quaedam addiderant, ille labor in cassum factus et propterea reiectus est. 16. Postremo statutum posterius de iudiciis terrestribus commissarialibus et castrensibus 1543 promulgatum decretum erat ad futurum conventum observandum, reiectis tunc in partem statutis prioribus illi contrariis vel alias ad hoc usque tempus, quo aliquid rectius aut commodius ad assequendam curlibet iustitiam constituatur et contrarietates statutorum evellantur. Sigis. in Const. 1543. Cap. Sthatuth poshedni. 17. Constitutiones an. 1539 per Const. 1540 correctae. Cap. Significamus. [II]. De libera electione et coronatione regis Poloniae. 18. Liberam electionem quilibet regum Poloniae testatur in privilegiis regni et confirmationibus eoruudem. Et praecipue rex Sigismundus electo in regem Serenissimo Sigismundo Augusto filio eius cavet regnicolis speciali- bus litteris suis electionem regis semper esse liberam; quas litteras et plura de hoc vide apud Iacobum Prziluski fol. 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16 et 17, ac sequentibus foliis aliquot. 1) Ustępu w klamrach brak w Cod. S. 2) Cod. Os. mylnie XCVI. 3) Cod. S. XXXI. [17] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 107 19. Et Sigis. Aug. rex in Confirm. Parag. A naprzod okolo coronacsiiei etc. testatur et cavet nullum regem coronandum esse praeter illum, qui libere ab omnibus ordinibus regni electus sit. 20. Quem nullus alter praeter Archiepiscopum Gneznensem coronare potest, de quo vide apud Iacob. Przil. fol. XXI. 21. Cuius electionis litterae dandae sunt ex cancellaria cuilibet eas poposcenti. In Constit. 1539 Cap. Dabuntur. 22. Quod autem non extante prole masculina Ludovici Regis eiusdem prolem femineam in regem Poloniae eligere promiserant, eos ipse Ludovicus ab omnibus datiis, laboribus, servitiis etc. eliberavit fol. XL Cap. In nomine Domini etc. Et sequentibus aliquot paragraphis. [III]. De iudiciis regalibus et termino curiali, de comitiis et iudiciis comitiorum, de terminis causarum post curiam tendentium, crimine laesae Maiestatis et aliis criminibus. 23. In quolibet palatinatu unus tantummodo iudex, subiudex et notarius esse debent. Qui, rege in terram officii eorum adveniente, tenentur in curia regis iudicare; quaestionem vero hereditariam regi referre tenentur per regem cognoscendam; et sex vel quatuor baronibus cum iudice, subiudice et notario committi per regem debet. Casim. Mag. fol. X. Cap. Quia ex multiplicitate. 24. Rex terram quamcunque ingrediens iustitiam cum capitaneo administrare tenetur. Casim. fol. XCIII. Cap. Item pollicemur, quod semper. 25. Citatus pro quolibet crimine et delicto per se in iudicio regio respondere tenetur, non referendo se ad dominum seu praeceptorem, cuius iussu id fecerit, etiam si super hoc sit privilegiatus, quoniam nominatio in delictis non vendicat sibi locum [nec liberat delinquentem ostensio auctoris delicti]1). Casim. Mag. fol. XIII. Cap. Contingit, 26. Sed evincens aliquem in aliquo crimine pro eo mox respondeat. alias principalis responsurus. Casim. Mag. fol. XXXVIII. Cap. Quotienscunque. 27. In causa autem criminali nemo absque actore ac nonnisi victus et confessus condemnandus est. Casim. Mag. foL XXXVII. Cap. Statuimus, quod in causis. 28. In hereditariis vero et in aliis quibuslibet quaestionibus citati et in iudicio regio nominati si respondere noluerint et iurisdictionem regis declinare voluerint, ut pro convictis habendi sunt. Casim. Mag. fol. XIII. Parag. In hereditariis vero. 29. Termino curiali nemo nisi de terra Maioris Poloniae rege ibidem existente, et contra nemo nisi de terra Minoris Poloniae illic rege praesente citandus. Taliterque citatis terminus ad respondendum in quaestione hereditaria vel pro summa 40 marcarum trium septimanarum, pro minori debito 1) Ustępu w klamrach brak w Cod. Os, UKŁAD SYSTEMATYCZNY [18] vel iniuria verbali in crastinum assignandus; causae vero coram rege non terminatae ad districtum citati ad iudicium videlicet terrestre remittendae. Casim. Mag. fol. XII. Cap. Praeterea cum in deliberatione etc. Sigism. in Nov. fol. XXI. Cap. Quia terminus etc. — In correcturis latius additur; quod quamvis multa videtur discussione indigere, attamen sententia correctorum non per totum contemnenda, videtur enim esse utilis et necessaria ob resolutionem variarum sententiarum in iudiciis praesidentium. 30. Citatione verbali alias nadwornym procurator pro principali suo citare potest. Sigis. in Nov. fol. XVIII. Cap. Item antiquum. 31. Pro graniciebus et pro hereditate nemo citatione curiali citandus. In Consuet. Crac. fol. CXXI. Cap. Item pro graniciebus etc. Ac quod tantummodo pro summa, vide Sigis. in Nov. fol. XXI. Cap. Quia 1). 32. Citatus verbaliter et in iudicio tactus rebelliter recedens condemnandus est in perlucro, pro quo tactus est; sed si pro poena tactus fuerit et non satisfaciendo recesserit, in alia poena trium marcarum iudicio et parti condemnandus. In Consuet. Crac. fol. CXXI. Cap. Item dum. 33. Curia regis praesente potest ministerialis ad mandatum regis, capitanei vel iudicis citare sine litteris in hospitio vel in foro. Casim. Mag. fol. XXXVII. Cap. Decernimus etc. Parag. Sed curia. 34. At pro crimine et delicto recenter in iudicio vel in curia iudicii commisso citare licet per quemcunque familiarem. Casim. Mag. fol. XIII. Cap. Possibilitas etc. in fine. 35. Coram rege primus terminus nullus peremptorius secundum Statutum Alexandri fol. CXVI, Cap. In maiori Polonia etc. 36. Tamen citatione curiali theloneator iniquus ubique citari potest et terminum peremptorium habet. Sigism. in Constit. 1538. Cap. Quoniam magnis et frequentibus etc. Parag. Statuimus insuper. 37. Et capitaneus negligens exequutionem facere pro poena centum marcarum coram rege terminum primum peremptorium habet. Sigism. in Nov. fol. XXXVI. Parag. Quod si aliquis capitaneus. 38. Ac theloneator, theloneum indebite exigens ab aliquo, terminum etiam peremptorium primum coram rege et ubilibet citatus habet Sigis. in Constit. 1538. Parag. Statuimus insuper. 39. Cives etiam liberarn venditionem rerum in nundinis non admittentes coram rege terminum primum peremptorium habent pro poena centum marcarum. In Const. 1538. Cap. Innitentes priori 2). 40. Item palatinus negligens in taxandis rebus citatus ex officio coram rege terminum peremptorium habet. In Const. 1538 3). Cap. Consentientibus. 1) Cod. S. vide Sigism. in Novis Const. Petricov. 1517 Cap. Statuimus, quod nemo citari ad nos termino curiali poterit. nisi pro summa iu statuto descripta. 2) Cod. S. Cap. Consentientibus, Paragr. Ubi vero etc. in fine. 3) Cod. mylnie 1548. [19] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 109 41. Item obstaculis et molendinis fluvios navigabiles impervios 1) ad navigandum reddens et ob hoc pro poena sexaginta marcarum citatus existens terminum primum peremptorium coram rege habet. Sigis. in Nov. fol. XVI. Cap. Item licet. 42. Homicida etiam delatus terminum primum peremptorium coram rege habebat iuxta Sigismundi statutum in Nov. fol. XII. Cap. Homicidia voluntaria etc. [Sed temporaneum erat]2). 43. Et pueri homicidae patre defuncto, qui vivens pro homicidio non erat citatus, ipsi poenam quidem sessionis turris evadunt. Sed nichilominus pro capite respondere tenentur in primo termino peremptorio, quamvis annos discretionis non haberent. In Const. 1543. Cap. Aczkolwiek $ podania rad. 44. Citans ad conventum generalem praefigat terminum in citatione8) sextam diem post ingressum regis ad conventum sub poena trium marcarum. Iohan. Alb. fol. CVI. Cap. Item quoniam etc. — Ibidem, [quod] condemnationes et iudicia lapsa una septimana post ingressum regis exerceri et expediri debent. 45. Simiiiter iudicem ad conventum movens sextam diem ei comparendi praefigat. In Constit. 1538. Cap. Quia iudicum etc. Parag. Motione hoc modo facta. 46. Sed nichilominus in qualibet citatione regia terminus comparendi post curiam taliter praefigi debet. videlicet rege in Maiori Polonia existente terrigenae Minoris Poloniae quatuor septimanarum praefigatur, et econverso. Sed illi terrigenae, in qua terra rex adesset, terminus duarum septimanarum praefigi debet. Sigis. in Constit. 1540. Cap. Cum visum esset etc. Et idem rex in Const. 1538. Cap. Citationes et terminos. 47. Causae ad conventum generalem devolutae duobus diebus in septimans 4): quarta et sexta feriis iudicari debent. Et conclusione conventus facta nemo postea in causa ad conventum devoluta iudicari debet Sigism. in Constit. 1538 Cap. Consentimus, ut causae. 48. A decreto regio occasione redemptionis bonorum regalium lato appellatio ad conventum fit pro cognitione gravaminis. Sigis. in Nov. fol. III Cap. Ad tollenda dubia. 49. Actiones iudiciales terrestres coram rege ventilatae in Iibrum terrestrem inscribantur. Aliae autem omnes in librum cancellariae iuxta veterem consuetudinem et statutum. Sigis. 1538. [Cap. Quoniam magno detrimento etc. Paragr. Ceterum, ut deinceps futuris temporibus etc. in fine. Et] 5) Sigis. Aug. in Confirm. Parag. Ish thesa prawem. 50. Assessoribus in conventu designatis duo consiliarii palatinatus Masoviae adiungendi semper. De hoc in statutis Masoviae fol. CXLI. Cap. Et ne constitutiones. 1) Cod. S. impeditos. 2) Ustępu w klamrach brak w Cod. S. 3) Cod. S. praefigit terminum citatione. 4) Cod. Os. duabus in septimaua. 6) Ustępu w klamrach brak w Cod. Os. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [20] 51. In causa iudicii iudex castrensis obmisso capitaneo ad conventum, in causa vero officii simpliciter ad regem movendus est. Sigis. in Constit. 1538. Cap. Quia non infrequenter. 52. Causae autem officii seu ad querelas ab officio castrensi ad Regiam Mtem devolutae nunquam cum terminis regalibus differri debent, sed semper diebus, quibus inciderint, R. Mtas eas iudicare debet. Sigis in Const. 1540 Cap. In gravamen etc. — Ibidem: Terminorum dilatio seu suspensio in omnibus terris debet publicari, ne de ea ignorantes frustra fatigentur. [Paragr. Dilatione generali etc.]1). 53. Conventus generalis non alibi praeterquam Piotrcoviae celebrari debet causa legitima, peste et infirmitate regis exceptis In Const. 1540 Cap. Cum gravatim etc. Et in Constit. 1543. Cap. Sgodziwszy się z pany radami etc. 54. Conventus Srzedensis duabus septimanis ante Colensem, et subinde Piotrcoviensis post Colensem octo diebus incidi 2) debent. Sigis. in Nov. fol. VIII. Cap. Providentes. 55. Interesse autem tenentur conventibus terrestribus ac Colensi et in Corczin episcopi, palatini, castellani et ceteri officiales sub poenis fisco regio applicandis; episcopi videlicet soluturi pro poena marcas quadraginta, palatini et primarii castellani marcas viginti, castellani minores marcas decem, si se non vaga sed legitima excusatione non excusaverint. Sigis. in Nov. fol. VIII Cap. Pecrevimus etiam. 56. Brzestensi et Iuniwladislaviensi terris etiam conventus in Radzieiow indicendus est. Sigis. in Nov. fol. IX. Cap. Petitioni. 57. In terra Sandomiriensi etiam unus conventus particularis celebrari decretus, conventu Skrzynensi abolito. Sigis. in Nov. fol. XXIII. Cap. Unus. 58. Et in terra Lublinensi conventus particularis ex Urzędow in Lublin translatus. In Const. 1532. Cap. Celebrationes. 59. Securitas conventuum sic primum provisa erat, quod si quis in armis vel cum armis insidias et seditionem prae se ferentibus ad conventus venerit tanquam pacis communis violator, poena capitis puniri debuit. Quam si fuga evadebat, bona eius confiscari debuerant. Sigis. in Nov. fol. V. Cap. Quamvis in constitutionibus. 60. Tandem eadem securitas conventuum et personarum eosdem obeuntium sic aucta erat, ut quicunque praelatos, barones, consiliarios et nuntios 3) sive regis sive terrestres, fegis vel Reipublicae negotia obeuntes, ad conventus publicos terrestres sive generales proficiscentes et in iisdem conventibus manentes sive ex eis in domos suas redeuntes, ante et post conventus quatuor septimanis in viis, villis et oppidis quoquomodo invadere et Violare ausus fuerit, criminis laesae Maiestatis reus iudicari debuit. Hoc idem de his, qui in iudiciis ordinariis sive commissariis iudices commissarios vel 1) Ustępu w klamrach brak w Cod. Os. 2) Cod, S. indici. 3) Cod. S. notarios. [21] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVl. 111 officiales publica officia exercentes violare presumpserint, erat intelligendum. Sigis. in Nov. fol. XIII. Cap. Item contra eos. 61. Sed postea haec praetacta constitutio, quoad poenam criminis laesae Mtis, abrogata est et statutum est, quod crimen laesae Mtis non nisi in persona regia locum habere debet. Si quod autem facinus vel homicidium in alias quantumvis publicas personas commissum fuerit, qui extra personam regiam senatoria vel publica aliqua dignitate loco et officio praefulgeat, in eum secundum statutum animadvertatur. In Const. 1539. Cap. Crimen laesae Mtis. 62. Porro securitas conventuum hoc item modo provisa est, quod quicunque in conventibus rixas faciendo gladium evaginaverit, poena viginti marcarum puniri debet; vulnerans vero aliquem. poena statuti antea promulgati, et occidens aliquem poena capitis puniri debet, fugiens vero crimine patrato ex regno baniendus est et infamis pronuntiandus est. Sigis. in Nov. fol. XXVI Cap. Statuto hoc etc. — Sed quae illa sit poena statuti antea promulgati, qua videlicet vulnerans puniri debet non constat 1), cum nullum iam statutum antea de hoc promulgatum reperire licet praeter statutum hic supra regestratum in superiori proximo folio Parag. Securitas 2) conventuum etc. vide retro. Praesertim cum illud de poena criminis laesae Maiestatis in proximo superiori paragrapho est abrogatum, nec ulla alia poena vulnerantis ex omnibus statutis elici potest praeter poenam capitis. 63. In conventihus particularibus nuntii ad conventum gerreralemnon plures eligantur, quam olim eligebantur. Et nullus, qui causam et actionem iudiciariam habeat, eligatur. In Const. 1540. Cap. Cum cerneremus. 64. Nobilis in conventu actionem habens legatus a nobilitate ne sit. Sigis. in Const. 1540. Cap. Cum cerneremus etc. in fine. [IV]. De terrestribus et colloquiorum iudiciis ac officialibus eis praesidentibus et libris. 65. Iudex terrestris in qualibet terra unus sit. Casim. Mag. fol. X et XI. Cap. Quia ex multiplicitate etc Et sequenti cap. Item ut palatinL 66. Iudicatu, similiter subiudicatu et notariatu vacantibus, eligi debent in terrestri conventu per nobilitatem quatuor personae regique per litteras patentes praesentari; ex quibus quatuor electis rex uni officium conferre debet, qui electus iuret; nec habeant substitutos sub ammissione offkiorum. Alex. fol. CXVIII. Cap. Officiales etc. Iohan. Alb. fol. CV. Cap. Item cum nonnulli etc. in fine. Casim. fol. XCIIII. Cap. Vacante autem etc. Et Sigis. August in Confir. Parag. Aby we wssem. 1) Cod Os. non constat, quia videlicet vulnerans puniri debet. 2) Por. powyiej Nr. 59. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [22] 67. Iudices terrestres, subiudices et notarii iurati sint, iuraturi in primis terrestribus terminis coram palatino vel castellano sub ammissione offich. Sigis. in Nov. fol. XXIIII Cap Iudices etc. Et ldem Sigis. in Constit. 1532. Cap. Iudices terrestres. 68. Iudex terrestns in terra sua resideat personaliter, alioquin non fesidente et iudiciis non presidente illo per annum, decurso anno novus eligatur per nobilitatem. Iohan. Alb. fol. CV. Cap Item cum nonnulli. 69. Camerarii palatinorum, succamerariorum, iudicum, subiudicum iudiciis terrestribus intersint; ac sine palatini et succamerarii cameranis 1) iudex cum subiudice iudicandi non habent facultatem. [Wladisl. Iag fol. XLV Cap. De terminis autem particularibus etc.] 2) 70 Sed iudices lpsi et subiudices non per camerarios suos, verum soli personahter iudiciis presidere debent et non possunt habere substitutos. Wlad. Iag fol. XLV. Cap. De terminis etc. Parag. Ac bonum etc. Casim. tertius fol LXXXVIII Cap. Item decernimus, quod iudices 71. Ac in absentia eorum, qui mteresse ratione officiorum mdiciis tenentur, iudex cum subiudice et notario iudicus interesse et ea iudicare tenentur. Ex quibus tnbus si aliquis interesse neglexerit, poena quatuordecim marcarum fisco apphcanda puniendus, vera infirmitate et negotns Reipublicae exceptis Iohan. Alb. fol XCVI et XCVII Cap In primis etc Parag. Si vero, et sequenti Et Sigis. m Const. 1532 Cap. Iudices ac subiudices. 72. Iudicum terrestrium iudicandi facultas olim non extendebat se, nisi ad tnginta marcas Casim ter fol. LXXXVIII Cap. Item decernimus. 73. Sed iam omnes causas pro quibuscunque summis et bonis iniuriisque iudicium terrestre iudicat. Sigis. m Nov. fol XXXIII Parag. Volumus, ut liceat etc. 74. Iudex nullus potest effici capitaneus illius terrae, cuius iudex est. Wlad Iag. fol. XLVIII. Parag. Item cum ex hoc non modica etc. 75. Sed neque ludices terrestres et notarii possunt praefici castrensi iudicatui et notanatui. Sigis Aug. in Confirm. Parag Ish kasdy urzqd. 76. Spirituahs persona officium notani aut vicenotaru in secularibus terrestribus videlicet, non castrensibus, iudiciis obire nequit. Sigis in Const. 1538. Cap. Petitionibus nuntiorum etc. Et Sigis Augustus in Confirm. Parag. Iss kasdy urzqd. 77. Notani terrestres personahter in iudiciis praesideant, alias ex rationabili causa substitutos ad arbitrium iudicum et aliorum nobilium habere possunt. Ahoquin notarius negligens privatur officio et alius substituitur. Wlad. Iag fol. LII. Parag Item notaru etc. Et sequenti. 78. Tamen permissum est ipsis notarus vicenotanos, qui duntaxat in scribendo lllos admvent, habere, hoc expresso, ut ipsimet tam iudicus, quam repositioni librorum et ahis iuridicis actibus personahter mtersint et litteras 1) Cod Os camerarn. 2) Ustępu w klamrach brak w Cod Os. [23] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 113 rescriptaque ex actis terrestribus omnia manu sua subscribant. Sigis. in Const. 1532. Cap. Iudices terrestres etc. Et in eisdem Constit. Cap. Ut deinceps, circa finem: Volumus et decernimus. 79. Negligens autem notarius interesse personaliter iudiciis privatur officio et electioni alii notarii palatinus nobilitati conventum indicat, excepto si Reipublicae vel infirmitatis causa absit. Sigis. Aug. in Confirm. Parag. Niedoisrzeniem pissarskim. 80. Termini particulares primum semel in mense in quolibet districtu celebrabantur, postea quater in anno instituti erant. Wlad. Iag. fol. XLV. Cap. De terminis etc. Casim. ter. fol. LXXXVII. Cap. Item volumus et decernimus etc. Et Iohan. Alb. fol. XCVI. Cap. In primis. 81. Sed in Constit. Sigis. 1543 Cap. Wiecze etc. constitutum est, ut termini terrestres particulares ter in anno celebrentur, et quarta pars anni celebrandis colloquiis reservata. Quibus si iudex, subiudex et notarius propter veram infirmitatem interesse non possunt, extunc in proximis terminis iurare debent super suam veram infirmitatem. 82. In terris autem Russiae celebratio terminorum aliter ordinata, de quo Sigis. in Nov. fol. XLII. Cap. Insuper ordinavimus etc. De quo et in Const. 1543 Cap. Wtecze. 83. Iudicia terrestria usque ad conventum particularem ubique celebrentur, non obstantibus litteris conventionalibus. Sigis. in Const. 1538. Cap Quoniam abusu quodam inolevit etc. 84. In solitis locis iudicia celebrentur, alias iudicatum nihil valet. Casim. Mag. fol. XII. Cap. Quia plerumque etc. Et Iohan. Alb. fol. XCVII Cap. Terminos vero. 85. Palatini provideant, ne ipsis non curantibus iudicia negligantur, sub poena centum marcarum fisco regio applicandarum. Sigis. in Nov. fol. IX. Cap. Querelis communiter omnium etc. 86. Iudicia terrestria proclamata nemo audeat transponere sub centum marcarum poena fisco cum parte instigante per medium solvenda. Neque generali limitatione citationes hominum et causae aut alio quocunque modo transponi possunt sub poenis contra secus facientes; nuntii terrarum instigare debent. Casim. ter. fol. LXXXVII. Cap. Item volumus, quod etc. Hic, quod termini et colloquia peremptoria sunt partibus constitutis. Sigis. in Constit. 1532. Cap. Quamvis sciamus etc. Et Sigis. in Const. 1538 Cap. Ne subditi. Ac idem Sigis. in Const. 1543 in Cap. Wiecze. 87. Iudices diebus iudiciorum suorum a mane usque ad horam meri- diei iudiciis presidere causasque litigantium ordine secundum regestrum ex- pedire debent. Condemnare autem neminem debent, nisi extrema meridiei hora iudice quasi surgere volente, praemissa de iure clamatione praeconis. Et notarii terrestres secundum ordinem citationum non secundum merita litigantium ex regestris vocante ministeriali pronuntient sub poena priva- tionis officii. Et temere ad locum audientiae intrans, absque licentia iudicis Archiwura Komisyi prawniczej T. VI. 15 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [24] neque petendae citationis causa, poena Pięthnadz. per iudices puniatur. Sed non expeditis uno die causis, sequentibus diebus expediantur. Casim. Mag. fol. XI. Cap. Prava consuetudine etc. Idem eodem fol. Cap. Et ut facilius etc. Et in Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Item in terminis. 88. Coram iudicio terrestri controversiae ante responsionem sint, sed post responsionem factam sententiam ferat iudex. Casim. fol. XCIIII. Cap. Item statuimus, quod in iudiciis. 89. Olim iudex terrestris deliberans in tertiis terminis interrogationem expedire tenebatur; sed interrogationi partes interesse non debebant. In Consuet. Crac. fol. CXXI. Cap. Item cum iudex. 90. Sed iam semel deliberet sub trium marcarum poena parti solvendarum et in termino deliberationis partes nullas novas controversias facere possunt, tantummodo decretum audire. Sigis. in Const. 1543. Cap. Aby sędzia. 91. A sententia iudicis statuta appellatio erat ad colloquia per Sigis. in Nov. fol. XXXVII Parag. Casu vero etc. Et idem rex in Const. 1532 Cap. De appellationibus etc. declaravit appellandum esse ad colloquia vel ad conventum generalem. quod illorum prius celebrabitur. 92. Sed per eundem Sigismundum motio iudicum iuxta vetera statuta regni est restituta. In Coust. 1538. Cap. Quia iudicum etc. Ibidem formula motionis descripta. Et in Const. 1543. Cap. Od accessoryei etc. — Ab accessoriis vim amissionis negotii principalis in se non habentibus motio interdicta. Sed movens iudicem ad colloquia in accessorio lucrum vel amissionem rei importante illic iam super negotio principali experiatur; etiam clarius ibi. 93. Statuta autem antiqua de redargutione iudicum, subiudicum, castellanorum et eorum iudicum haec sunt. Casim. Mag. fol. XXXI. Cap. Cum in causarum etc. Hic moto iudici tres marcae aut tres pelles mardurinae dandae. Quas, si sententia retractabitur eius per superiorem, suffusus rubore reddet. Et eiusdem regis fol. XXXII. Cap. Statuimus etc. Hic iudex redargutus collegis probaturus, quia iuste iudicavit, aut redarguens solutis tribus marcis aut pellibus probabit sex testibus iudicem iniuste iudicasse. Ac idem Rex eodem fol. Cap. Insuper statuimus etc. — Hic, quod iudex non potest redargui in praesentia regis aut in colloquiis ac eodem folio: De redargutione subiudicis1), [Cap. Simihter etc, quod redarguens sententiam subiudicis]2) tres fertones vel pelles vulpinas illi det; ibidem, quod castellano eadem poena, quae iudici, cedit. Sed iudicibus castellanorum redargutis pelles agnelinae dandae. Contrarium de aliquibus poenis statuit idem rex. Casim. Mag. fol. XXVIII Cap. Cum aliquis etc. vide. 94. Sententiae per iudicem latae debent in librum actorum inscribi, ut postea in simili articulo similis sententia proferatur. Casim. fol. XCIII. Parag. Et dum in aliqua causa etc. 95. Agens contra iudicem pro iniusta sententia, a qua non provoca- 1) Cod Os. iudicis. 2) Ustępu w klamrach brak w Cod. S. [25] PRAWA POLSKIEGO Z W XVI 115 vit nec appellavit, puniendus poena pro iudicibus expressa, et sententia lata transit in rem iudicatam Casim Mag fol. XX. Cap Petrus agebat 96. Iudex partibus interrogantibus de oblita sententia mox respondeat, si memor est, alias in crastinum differat. Casim. Mag. fol. XXXII. Cap. Adicientes, quod quando super iudicato etc. 97. Iudice inculpato seu moto existente illa causa tantummodo suspensa erit, sed aliae omnes per eundem iudicem iudicari debent Casim. tol. LXXXVII. Cap. Item si quis. 98 Sententia iudicis, si quando retractata fuerit. honori et bonae aestimationi eius non nocebit Sigism in Nov. fol. XXIIII. Cap. Iudices terrestres etc. in fine 99 Redarguens autem notarii sententiam pellicium ei vulpinum det, antequam ad audientiam admittatur. Casim. Mag fol. XXVIII Cap. Cum aliquis etc. In eodem capitulo poenae palatinorum, castellanorum, iudicum, subiudicum, succamerariorum, camerariorum etc — Sed de aliquibus poenis non concordat cum hoc statuto eiusdem regis Casim. Magni statutum folXXXII. Cap. Similiter etc, quod supra hic annotatum est in Parag. Statuta autem antiqua, in proximo folio circa tale signum 1). 100. Iudices diligenter considerare debent aetatem, discretionem et bonam aut adversam corpons valetudinem eius, qui aliquam facit inscriptionem. Si tamen sit languens corpore. sed rationis compos, scnbendum est ita, prout est in re. Sigism. in Nov. fol. XLIIII. Cap. Notandum etc. 101 Formulas autem inscriptionum vide in statuto Sigismundi novo de eisdem 2) ac de citatiombus, controversiis, decretis etc. Idem rex in Const. 1543. Cap. Ku obwarowamu. 102. Iudices cum subiudicibus provideant, quo3) inscriptiones fidehter per notarios in librum inscribantur et non mutentur, ad quod et ille, cuius est res, intendat. Sigis. in Nov. fol. XXIII Cap. Iudices cum etc. 103. Quod si notarius terrestris inscribere noluerit in acta ea, quae iudex cum subiudice decernendo praeceperint, vel rebelhter de sede sua nolens acticare abierit, R. Mti per iudicium delatus privetur officio. Sigis. in Nov. fol. XXXVIII. Parag. Vel si notarius. 104. Item dtationes, controversias, decreta, inscriptiones lingua Polonica scribere quihbet potest praesente notario. Sigis. in Const. 1543. Cap. Ku obwarowaniu etc. in fine. 105. Post completum iudicium notarius cum libro actorum tribus diebus in loco sit propter dandas copias actorum petentibus. Casim. fol. XCIIII Parag. Completo iudicio remanere etc. 1) Por. powyżej Nr 93— Cod S in foho eodem verso paulo supenug retro. Pisarz tego kodeksu z razu napisał in proximo, ale pózniej ostatni ten wyraz przekreślił 2) Cod S. vide in slatutis novis Sigismundi folio eodem et sequentibus. ) Cod. S quomodo. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [26] 106. Et quamvis iudicia pro tempore praefixo celebrari non possent, nichilominus notarius cum camerariis illic cum libro venire tenentur inscribendarum et describendarum inscriptionum causa sub poena in iudicem et subiudicem absentem 1) constituta. Iohan. Alb. fol. XCVII. Cap. Terminos etc. Parag. Notarius2). 107. Et ne falsitas aliqua committatur, ideo ipsi notarii quaelibet8) ex libris extracta manibus propriis subscribant, prout supra notatum est fol. VI Parag. Tamen permissum est4). 108. Liber actorum terrestrium unus sit. Casim. fol. XCIII. Cap. Item statuimus, quod. 109. Libef actorum terrestrium et colloquialis sub tribus clavibus servetur: iudicis, subiudicis et notarii. VVlad. Iag. fol. XLIIII et XLV. Cap. Et quia barones etc. Hic 5), quod resignationes bonorum coram baronibus colloquiis praesidentibus fieri possunt. Et Casim. fol. XCIIII. Cap. Item statuimus, ut libri etc. Hic, quod palatinus unam clavem habere debet. Et Sigis. in Const. 1538. Cap. Decernimus, ut libri. 110. Libri iudiciorum terrestrium habent praescriptionem iuxta statuta antiquitus introducta. Iohan. Alb. fol. CIX. Cap. Item dubia. 111. Litterae ad libros terrestres inscriptae et postea ex libris denuo descriptae non aliter in iudiciis faciant fidem, nisi cum originales fuerint productae. Sigis. in Const. 1538. Cap. Ad praecludendam viam dolis. 112. Et non inscribantur in acta, quae in aliis libris inscriptae non essent. Sigism. In Const. 1539. Cap. Multas et magnas. 113. Positio librorum terrestrium esse debet, quam iudex proclamare ministeriali mandet. Wlad. Iag. fol. XLIIII et XLV. in Cap. Et quia ba-. rones etc. in fine. 114. Positioni librorum notarius terrestris etiam sub conventione intersit una cum camerariis et iudicet pro exemptione bonorum et pro cmethone profugo iuxta statuta. Sigis. in Const. 1543. Cap. Wiecze etc. in fine. 115. Intersit autem personaliter sub privatione officii. Sigismundus in Novo 6) fol. XXI. Cap. Notarii. 116. Pro fugitivis iudicium terrestre est aut circa positionem libri notarius cum camerariis iudicare pro eisdem potest, pro quibus terminus peremptorius est, et nulla alia dilatio praeter veram infirmitatem concedi debet. Eandem auctoritatem pro bonorum exemptionibus notarius cum came- 1) Cod. S. absentes. 2) Cod. S. constituta. Sigism. in Constit. 1532. Cap. Iudices terrestres ac castrenses etc. Quod supra etiam notatum est fol. X. Paragr. Tamen permissum est ipsis notariis etc. (cf Nr. 78). Pisarz kodeksu S. pierwotnie napisał fol. VII. 3) Cod. S. quilibet. 4) Por. powyiej Nr. 78. — Cod. S. notatum est in eisdem fol. X. Paragr. Tamen permissum est ipsis etc. 5) Cod. S. Ibidem etiam. 6) Cod. S. noris. [27] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI 117 rariis habet iudicandi 1). Iohan. Alb. fol. XCVIII. Cap. Pro fugitivis etc. Et sequenti cap. Eandem auctoritatem etc. Et idem rex fol. CVIII. Cap. Item licet. 117. Iudicat etiam notarius circa positionem librorum dominam dotalitialem pro exemptione. Sigis. in Nov. fol. XXXVII. Cap. Cum primum. 118. A sententia notarii provocare cuilibet licet, de quo supra folio VIII. Parag. Redarguens autem 2). 119. Citationes terrestris iudicii sub titulo regio et sigillo terrestri emanare debent. Alex. fol. CXVI. Cap. Conformare cupientes etc. 120. Quamvis vero appellatione sublata motio iudicum est restituta, iuxta quod annotatum est supra fol. VII. 3) Parag. A sententia iudicis etc, et sequenti4), Sigismundus Augustus etiam, quamvis appellandum esse a iudiciis ad colloquia statuit in Confirm. Parag. A ktho na wiecze etc, et ibidem iudicem personaliter sententiam suam in colloquiis expurgare teneri decrevit, tamen 5) nichilominus a colloquiis appellandum esse statuit ad conventionem. Et quemadmodum appellans ad colloquia illic super negotio principali citra omnes dilationes iure experiri debet, simili modo et de appellatione a colloquiis ad conventionem est intelligendum. Et iudex motus ab una controversia unam poenam kocz accipere debet. In Const. 1543 Cap. Od accessoryei etc. Et in Confirm. Sigis. Aug. Parag. A będzie powinien etc. Ibidem in praefato capitulo: Od accessoryei etc, quod causae officii in suis consuetudinibus permanere debent, quae rege a regno absente ad colloquia per motionem cum principali similiter devolvi debent. 121. Sublatum est ergo id, quod antiquis statutis erat constitutum, quod videlicet ad colloquiorum iudicia appellare non licebat 6) quoniam in statuto Casim. Mag. fol. XXXII. Cap. Insuper etc. est expressum: iudicem in generalibus terminis non posse redargui; et in statutis Wlad. Iag. fol. XLIIII Cap. Et quia barones etc clare est descriptum: quia barones colloquiis praesidentes personam regis repraesentant, et sententiae per eos latae robur accipiunt firmitatis, ac si in praesentia regis agerentur. 122. Reclamatio colloquiorum non sit, immo assignata celebrentur, morte, infirmitate vel absentia unius aut duorum dignitariorum non obstante. Deficientibus vero aliquibus, reliqui colloquio praesidentes in loca eorum alios idoneos possessionatos viros surrogabunt, quousque provisum fuerit de absentia. Casim. fol. LXXXVII Cap. Item volumus etc Et idem fol. LXXXVIII Cap. Item colloquia assignata. 123. Item Casim. Iagiel.7) fol. XC. Cap. Assidua etc. expressit, qui dignitarii ex debito colloquia iudicare tenentur, nempe palatini, castellani, ca- 1) Cod. S. iudicandi facultatem. 2) Por. wyżej Nr. 99. — Cod S. licet Casim. Mag. fol XXVIII Cap. Cum aliquis arguit etc. De quo supra vide fol. XII. Paragr. Redargueus autem etc. In eisdem. 3) Cod. S. supra in eisdem folio retro XI. 4) Por. wyiej Nr. 91 i 92 5) Cod. S. tandem. 6) Cod. S. a colloquiorum iudicio appellari non licebat. 7) Cod Os. Ioban. Alb. 118 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [28] pitanei, iudices, ceterique dignitarii et ofnciales, statuens, ut ipsa temporibus suis sine aliqua interruptione celebrent et eis personaliter intersint, infirmis ct in reipublicae arduis legationibus existentibus exceptis. Qui nichilominus vices suas tenentur personis idoneis per litteras suas committere, secus facientes coram rege conveniendi omnia damna actoribus soluturi. 124. Tandem Casim. fol. XCIIII. Cap. Item statuimus, quod iudicia etc. statuerat 1) eadem colloquia, quae illic dicuntur peremptoria, ter in anno celebranda esse omnesque officiales illius interesse debere, excepto palatino et capitaneo, qui conventtonibus aut negotiis regiis impediti vices suas personis idoneis committant; sed ceteri praesidentes, ut iudex, subiudex et vexillifer, semper personaliter intersint, infirmitate aut regis et regni legatione eos tantummodo excusante. 125. Sed Sigis. in Novo 2) fol. XVII. Cap. Item quia etc. tam frequentem celebrationem colloquiorum restrinxit, quod videlicet, praemissa proclamatione eorum in binis terminis praecedentibus, in tertiis iudicentur. 126. Et quod semel in anno celebrentur. Idem rex in Const. 1540. Cap. De terminis etc. Hic de iudicio colloquiorum specialis ordinatio constituta erat, sed temporanea, iam expiravit. Et idem rex in Const. 1543. Cap. Wiecze etc. statuit. quod absentes dignitarii in colloquiis ob veram infirmitatem: iudex, subiudex, notarius, etiam palatini, castellani, dignitarii et officiales, in futuris terminis, antequam in locis suis sedebunt, iurare debebunt 3) super eorum veram infirmitatem allegatam etc. Nichilominus in absentia palatini castellanus et in loco castellani persona idonea colloquiis praesidebunt, quos etiam servitium Reipublicae et legatio excusat. Ultimo rex Sigis. Aug. in Confirm. Parag. Wiecze etc. statuit colloquia quotannis celebranda et nequaquam transponenda sub poenis in statutis expressis. 127. Haec autem omnia statuta de celebratione colloquiorum, ut omnino exequantur, rex Sigis. primum in Const. 1532. Cap. De colloquiis etc, demum et in Const. 1538 Cap. Statuta de colloquiis etc. promisit. 128. Statutum Wlad. Iag. fol. XLII. Cap Perversa consuetudo etc. de terminorum transpositione videtur esse abrogatum novo processu. Sigis. in Nov. fol. XXXII et XXXIII. 129. Obligator bonorum in colloquiis protestationem faciat de ipsa bonorum suorum obligatione interrumpendae praescriptionis causa. Casim. Mag. fol. XVIII. Cap. Si vero aliquis dedit bona etc. 130. Celebratio terminorum terrestrium in Lublin cum positione actorum sic ordinata est: Inprimis celebratio novi anni cum actorum positione solet fieri feria IIda prox. post festum Circumcisionis Dni. Postea positio actorum celebratur prima et prox. feria Hda post festum s. Priscae. Deinde in II septimanis post positionem actorum terrestrium celebrantur terminini terrestres Lublinenses in Lublin. Post positionem actorum ter- 1) Cod. Os. statuerunt. 2) Cod. S. novis. 3) Cod. S. sedeant, iurare debent. [29] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 119 restrium Lublinensium in una septimana celebratur seu fit positio actorum in Urzedow feria Vta. Tum etiam post celebrationem positionis actorum in Urzędow celebrantur termini terrestres Lublinenses in Lublin. Elapsa una septimana seu in una septimana post celebrationem terminorum terrestrium in Lublin celebrantur termini terrestres in Urzedow, et hoc finitis terminis terrestribus Lublinensibus in alia septimana. Postmodum alia celebratio positionis actorum terrestrium in Lublin et celebratio terminorum terrestrium Lublinensium celebratur seu solet fieri, feria IIda prox. post Dom. Oculi positio actorum celebratur. Deinde in Urzedow in una septimana celebratur positio actorum terrestrium, hoc est feria secunda1) prox. post Dom. Laetare. Postea termini terrestres Lublinenses in Lublin celebrantur feria IIda post Dom. Iudica. Deinde post determinationem terminorum in Lublin celebrantur termini terrestres in Urzedow feria secunda2) post Dom. Conductus Paschae. Tertia etiam celebratio positionis actorum et celebrationis terminorum terrestrium Lublinensium in Lublin solet fieri feria IIda infra octavas Corporis Christi proxima. Deinde in Urzedow post determinationem positionis actorum Lublinensium in alia septimana, hoc est feria secunda 3) post octavas Corporis Christi. Tandem post determinationem positionis actorum in Urzedow feria secunda prox. celebrantur termini terrestres in Lublin. Post determinationem vero terrestrium Lublinensium in alia septimana feria secunda4) proxima celebrantur termimini terrestres in Urzedow. Quarta et ultima positio actorum terrestrium in Lublin feria IIda prox. post festum s. Francisci. Deinde finita positione actorum Lublinensium celebratur in alia septimana positio actorum terrestrium in Urzedow. Post celebrationem positionis actorum terrestrium in Lublin in duabus septi. manis celebrantur colloquia generalia Lublinensia in Lublin. Sciendum, quod eo tempore, quando celebratur positio actorum in Lublin, celebrantur termini terrestres in Sandomirz; post festum vero s. Francisci, quando celebratur positio actorum in Lublin eo die celebrantur colloquia in Sandomirz.— Haec ordinatio semper observatur 5). [V]. De securitate et reverentia iudiciorum. 131. Nemo cum strepitu et clamore, non servata quadam reverentia, ad iudicium veniat sub poena Piethnadz. regiae camerae applicanda. Casim. Mag. fol. XIII. Cap. Plerumque fit. 132. Etiam absque strepitu nemo accedat iudicium non vocatus, praeterquam ad petendam citationem vel de iudicum mandato et licentia6) sub poena Pielhnadz. Casim. Mag. fol. XI. Cap. Et ut facilius etc. Parag. Si quis. 1) Poprawione na: quinta. 2) Poprawione na: quinta. 3) Poprawione na: quinta. 4) Poprawione na: quinta. 5) Artykuł Nr. 130 znajduje się, tylko w kod. S., gdzie dopisanym został później. 6) Cod S. vel iudicantes mandent et licentia eorum, UKŁAD SYSTEMATYCZNY [30] 133. Gladium in iudicio extrahens in gratia regis consistit 1). Extrahens autem gladium et vulnerans, poenam XIIII marcarum, et illi, quem dehonestaverit, poenam Piethnadz. solvat. Casim. Mag. fol. XV. Cap. Ul itaque etc. Et idem Casim. Mag. fol. XXXIX. Cap. Statuimus etiam. 134. Item violans iudicium iuxta poenam statutam in causa sua puniatur et duodecim septimanis in carceribus recludatur. Casim. tertius fol. LXXXVII. Cap. Ut violentiae. 135. Sed iam nemo in domum iudicii cum armis quibuscunque intrare audeat sub poena XIIII marcarum, et arma capitaneus vel burgrabius et eo absente iudicio praesidentes tollant. Vibrans autem gladium vel lanceam LX marcas iudicio solvat; vulnerans collo privetur. Et si violatores per capitaneos vel burgrabios locorum captiventur et incarcerentur, ad solutionem poenarum suprascriptarum [adstringantur]. Iohannes Alb. fol. CVI. Cap. Post. praemissa etc. Arenga eius capituli pernecessaria. Hanc item constitutionem Iohannis Alb. regis Sigismundus rex in Nov. fol. V. Cap. Quamvis etc. auxit, sic quod si quis in armis vel cum armis insidias et seditionem praeferendo ad iudicia vel conventum generalem vel particularem venerit, poena capitis puniatur; quam fuga evadentis bona confiscantur. 136. Statuerat posthac idem rex Sigismundus in Const. 1538 Cap. Ad praecludendum viam etc. securitatem iudiciorum talem 2), quod toto tempore iudiciorum in loco illo ac ante iudicia octo. post iudicia octo diebus cuilibet securitas plena erat, quam violans, ac si salvum conductum regium violasset, punitus sit. 137. Sed haec constitutio per eundem regem abrogata est per Const. 1539. Cap. Quoniam interest etc. Illa vera prior eiusdem regis Sigis. in Nov. Cap. Quamvis etc. in robore conservata. 138. Inhonorans autem iudicium et ponens se in mensa, ubi iudicant 3), poena trium marcarum puniendus, quam mox non discedendo a iudicio sub XIIII marcarum alia poena solvat. In Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Item si quis. 139. Pro crimine recenter in iudicio commisso citari licite potest delinquens per quemlibet familiarem, etiam non per ministerialem. Casim. Mag. fol. XIII. Cap. Possibilitas hoc dictat rationis etc. [VI]. De salariis iudicialibus et taxa litterarum tam terrestris quam castrensis iudicii. 140. Iudex memorialis non plus accipiat, quam in causis magnis, quae se ultra triginta marcarum summam extendunt, quatuor grossos. In minori- 1) Cod. S. Extrahens poena XIV marcarum puniendus. 2) Cod S de securitate iudiciorum taliter. 3) Cod. S. iudicatur. [31] PRAWA P0LSK1EG0 Z W. XVI 121 bus vero causis duos grossos. Casim. Mag. fol. XIX. Cap. Licet pro redimenda etc. Et Wlad. Iag. fol. XLV. Cap. Officiales 1). 141. A propositione una, licet fuerit a pluribus personis in iudicium introducta, unum memoriale dandum. Wlad. Iag. fol. XLV. Cap. Provisum est.2) 142. Mcmorialium autem protestationes aliae omnes abrogatae sunt, praeterquam pro re principali decreta memoriale sit. Sigis. in Nov. fol. XXXII. Paragr. Et protestationes memorialium etc. 143. Item a condemnatione in lucro et decreto pro se lato quatuor grossi, quorum tres iudici, unus subiudici. Ab acticatione vero decreti notario unus grossus solvendus. Et pro memoriali iuxta antiqua statuta quatuor grossi. Sigis. in Nov. fol. XIX. Cap. Item quia etc. in fine. Et ibidem idem fol. XXXVIII. Parag. Item volumus, quod. 144. Sed idem rex in Const. 1543 Cap. Sedziowie etc. poenam addidit, ita quod a decreto satisfactionis ab additione ministerialis ad intromittendum et a remissione ad capitaneum quinque grossos iudicium accipiat, et non plus, sub poena quatuordecim marcarum et totidem fisco. 145. A condemnatione vero in poena contumaciae duo grossi solvantur, quorum unus iudicio et alter notario cedet. Sigis. in Nov. fol. XIX. Cap. Item quia etc. circa finem. Et idem rex fol. XXXVIII. Parag. Item volumus, ut. 146. Notarii terrestres non plus nisi medium grossum pro membranis accipiant sub poena quatuordecim marcarum. Sigis. in Nov. fol. XXIII. Cap. Notarii. Et idem fol. XXXVIII. Parag. Item notarius. 147. Item notarius scribens terminum peremptorium inter partes pro signatura medio grosso contentetur. Casim. Mag. fol. XXXVII. Cap. Statuimus, quod scriptores. 148. Notarii terrestres a notis totius causae plus grosso non exigant, a lectura vero, quam fecerint in iudiciis, nichil accipiant. Wlad. Iag. fol. XLV. Cap. Terrestres notarii etc. Et Casim. fol XCIIII. Cap. Item statuimus, ut notarii etc. Et Sigis. in Nov. fol. XII Cap. Sopientes. 149. Item rex Sigis. in Nov. fol. XXXVIII. Parag. Et quia etc. has notas declarat, quod videlicet ab una controversia et causa non plus quam unum grossum notarii recipiant; controversia vero intelligi debet ex una citatione. 150. Si testium productorum dicta signanda sunt, notarii a signatura tres grossos recipiant. Casim. Mag. fol. XXXVII. Cap. Statuimus, quod scriptores. 151. Item a dilatione termini vera infirmitate et cassatione inscriptionis grossum unum ratione memorialis notarii accipiant. Et in exigendo sa- 1) Cod. S. Cap Provisum est insuper etc. 2) W Cod. S. artykułu tego nie ma. Prawdopodobnie złączony on był w jedną całość z poprzednim, lecz przez nieuwagę kopisty część tego połączonego artykułu została wypuszczona. Dowodzi tego nr. I. Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 16 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [32] lario a notis, litteris et aliis inscriptionibus modum in statutis expressum non excedant sub poenis in statutis sancitis. Sigis. in Const. 1532. Cap. Quo salario pro litteris etc. 152. Pro labore quaerendi notarii nichil accipiant. Item pro litteris pargameneis cum appensis sigillis decem grossi, ex quibus iudici sex, sub iudici duo et notario duo cedunt. A papireis vero litteris sub sigillis iudicis et subiudicis unus grossus. Sigismundus in Nov. fol. XIX. Cap. Item quia. 153. Item pro littera iudiciaii sigillis iudicis et subiudicis obsignata decem grossi. Sigis. in Nov. fol XXXVIII. Cap. 1) Item pro littera. 154. Notarius a minuta extracta non sigillata unum grossum accipiat. Sigis. in Nov. fol. XXXVIII. Parag. Item notarius2). 155. Sed minuta non sigillata nichil probari potcst. In Consuet. Cracov. fol CXXII. Cap Item simplici. 156. Statutum de salariis iudicum, subiudicum et notariorum exequendum semper. Sigis. in Nov. fol. XXVII. Cap. Statutum. 157. Notarius ultra ordinationem praemissam et contra vim statutorum aliquid ab aliquo extorqucns restituat depactato cum poena trium marcarum et iudicio totidem, in qua peremptorie condemnetur, et pro ea mox satisfaciat sub alia quatuordecim marcarum poena. Sigis. in Nov. fol. XXXVIII. Parag. Quod si notarius. 158. De his notariis statutum iterum exequi sancitum. Sigis. in Const. 1538. Cap. Decernimus omnino etc. Et Sigism. August. in Confirm. Parag. Cancellaria thess. 159. Taxa litterarum iudicii castrensis eadem est, quae et terrestris. Sigism. in Nov fol. XIX. Cap. Item quia. [VII]. De citationibus ac officio, institutione et salariis ministerialium. 160. Ministerialis adsit semper iudicio, per quem et per nullum alium citationes sint, recenti crimine excepto, ponendae. Quosquidem ministeriales nullus nisi palatinus instituat, iudicet ac pro afflictione, vulneribus 3) et capite eorum poenas exigat. Casim. Mag. fol. XIII. Cap. Possibilitas etc. Et idem rex fol. XXXII Parag. Hoc etiam. 161. Ministerialis neminem citet absque speciali iudicis mandato sub poena privationis officii et bonorum ac in facie cauterisationis. Casim. Mag. fol. XII. Cap. Flebili. 162. Ministeriales citatkmes cum baculo ad domos citatorum deferant citando clament, citationem ponigant, exponendo contenta citationis, de cuius iudicis mandato, ad cuius instantiam et propter quam causam citant. 1) Cod. S. Paragr. 2) Cod. S. Item notarius a sigillatis etc circa finem. Et a miuutis etc. 3) Cod. b. inflictione vuluerum. [33] PRAWA POLSKIEGO Z W XVI 123 Sun liter si villam inculpabiles sunt, eodem modo sint cit Sed villanos malitiose et indebite citans poena Piethnadz punitur. Casim Mag. fol XII Cap Quoniam ex modo etc. Sed posthac de villanis iustitiae administratio lntro ducta; patebit de hoc mfra. 163. Declarando tandem1) idem rex fol XXXVII Cap Decernimus etc. statuit, quod rex, palatinus, capitaneus, iudex, subiudex et ipse ministerialis possunt dare ministenalem ad citandum Verum hi, qui habent ms, non citentur, nisi per htteras Attamen in cuna regis [poterit mimsterialis citare sine httera ad mandatum regis] 2) vel capitanei seu iudicis, sed extra cunam et iudicium regis citandus quihbet non in cuna militis, sed apud wladauum aut scultetum edictum citatorium proponatur, actore vel eius nuntio praesente, exposita citato causa citationis et asstgnato sibi termino comparendi. 164 Nemo tamen citet absque legitimo actore, secus faciens poenam Piethnadz citato solvet Prohibitumque est omnibus iudicibus, ne sine certo actore et causa expressa decernant aliquas citationes dandas, neque dent lpsi Casim Mag. fol XII. Cap Praeterea cum ln dehberatione etc 165 Allegante parte citata, quod propter absentiam coheredis, in remotis partibus agentis, non tenetur ad respondendum, decernitur llle absens citandus per proclamationem trina vice ministeriahs in parochia. Quo 3) non comparente in absentia eius ad sententiam diffinitivam procedendum Casim. Mag. fol XIIII Cap Dum aliquis 166 Sed nichilominus extra terram agenti terminus decemocto septimanarum praefigi debet Casim Mag fol XXXVII [Cap Cum gravi debito etc ]4) Parag Hunc etiam terminum 167. In citatione pro iniuria taxa pecuniaria eiusdem valoris semper ponatur, quanti damnum 5) valet. Secus faciens poena de inordinatis citationibus statuta per iudicium puniendus Sigis in Const 1543 Cap Prokuratorowie 168. Nemo m citatione verba cnminaha et honorem tangentia ponat. De hoc decretum regium inter Strzalkowskt et Kolaczkowski 169. Quomodo autem nunc demum citatio scnbenda, sigillanda 6) per ministerialem tam in possessionatis, quam etiam desertis villis cum uno tantum nobih ln persona actoris misso ponenda est. Sigis in Nov fol XXXII et XXXIII paragraphos ahquot vide 7) Et m Consuet Crac fol CXXIII Cap Item dum actor. 170 Positio vero citationis praecedat terminum una integra septimana Sigis in Nov. fol XXXIII Cap. Item dum aliquis 8) 171. Sed iam omnes captiones et poenae abrogatae sunt per Sigis 1) Cod S tamen 2) Ustępu w klamrach brak w Cod Os 3) Trzech ostatnich wyrazów brak w Cod S 4) Ustępu w klamrach nie ma w Cod Os. 6) Cod S quantum damui 6) Cod S scribenda seu danda. 7) Cod S Paragr. Debet antem mimstenalis etc , et sequenti In villis vero etc 8) Cod S fol XXXIII Paragr. Et ut positio citationis etc. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [34] in Nov. fol. XXXII Parag. Et si quis etc, et sequenli 1) Exceptis poenis post decretum negotii principalis fieri sohtis. 172 Olim ob discordiam intercisarum citationis amittebatur causa. In Consuet Crac. fol CXXIII. Cap Item dum ahquis 173. Et ln terra Sochaczowiensi discordia intercisarum et aliae rationes cassandarum citationum, ut perniciosae, abohtae; propter mdecentiam vero et defectum citationis actor correctus poena consueta denuo citet. Sigis. in Nov. fol. XX. Cap. Item ad abolendam. 174. Item statutum erat, quod nemo propter errorem datae, tituli seu dignitatis et propru nommis m citatione commissum debuit amittere causam, sed soluta poena tnum marcarum denuo debuit citate, ob defectum literae nichil amittens. In Consuetudinibus Cracovien. fol. CXXI. Cap. Item pro data 175. Sed in processu novo Sigis fol XXXII. Parag Et si quis etc pro insufficientia citationis vel sigilli actor luendo sex scotos parti et totidem iudicio ex eadem citatione proponat. 176 Falsae et inordinatae citationes ac ipsi calumniatores locum in iudicio non habent et falsarn earum puniendi iuxta arbitrium iudicio praesidentium. Pro quibus cognoscendum est2) in eo iudicio, in quo producuntur, parte instigante, salva appellatione ad regem Casim. Iag. fol. LXXXVIII. titulo: De falsanis etc Et Sigis. Aug. in Confirm. Parag Pozwy. 177 Item pro mala citatione decerni debet poena tantum et non condemnatio [et poena insimul]3), In Consuet Crac. fol CXXIIII Cap Item dum aliquis postulat 178 Citationem super citationem pro una re importans luendo poenam trium marcarum parti et totidem iudicio, una eius citatio erit nulla. In Consuet. Crac. fol. CXXII. Cag Item si quis importaverit 179. Actor amittens citationem ante contestationem litis sive ante terminos, ad quos citavit, reum citet aha citatione ad instar pnoris, tantummodo eundem effectum et summam, ut prior, contineat in se Similiter et post contestationem litis potest adcitare sive denuo citare sine poena, vel si habuent citationem sive propositionem acticatam, valebit pro citatione [onginali. Citatus etiam si amiserit citationem, actor post propositionem suam accomodet citato citationem] 4) ad respondendum, quam post responsionem citatus actori restituat Sigis. in Novo fol. XLIII Cap. Nobiles etc 5) Parag Item si actor. 180. De citando, arestando, statuendo etc impossessionato vide infra sub titulo: De capitaneis fol. XXII6). 1) Cod S sequenti paragr Omnes autem alias etc 2) Cod S. cognoscendi sunt 3) Ustęp w klamrach opuszczony w Cod Os 4) Ustęp w klamrach opuszczony w Cod S 5) W Cod Os brak trzech ostatnich wyrazów 6) W rękopisie tytuł tu wspomniany rozpoczyna się na karcie XIX, na karcie XXII mie-ści się już dalszy tytuł De invasione domus. [33] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 125 181. Item actor testificans aliquid ministeriali duos nobiles circa eum habeat, sed ministenali cum citatione equitanti sufficit habere unum nobilem. In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item dum actor. Et Sigis. in Nov. fol. XXXII. Parag. Debet autem. 182. Ministerialis a producente testes quatuor scotos habiturus; pignorans autem pro poena Piethnadz bovem et pignorans pro furto etiam bovem sed mediocrem habiturus. Idem formam iuramenti testibus mutans et convictus de eo perpetuo de officio deponendus Casim. Mag fol. XXXVII. Parag. Item volumus etc. Et Parag Item si officiales 183. Ministerialis ad videndum occisum vocatus uno grosso contentus sit et exuviae 1) illi sunt omnino prohibitae. Casim Mag fol. XXIII. Cap Consuetudine iniquissima 2). 184 Relatio ministerialis ex aha terra pro personali recognitione ubique valet. In Consuet. Crac fol. CXXIII. Cap. Si alicui. 185 Similiter et relatio valet ex alio districtu8) de posita citatione, dummodo recognoscat tempus, locum et nobilem secum existentem. De hoc in Constit 1543 Cap Aby relacya. 186. De aliis vero officiis ministerialium circa testificationem iniuna- rum, violentiarum, damnorum ac in exequendis visionibus, pignorationibus etc. suis locis patebit. [VIII]. De contumacia actoris et rei, de actore non prosequente causam, de dilationibus, litis contestatione, exceptionibus, condemnationibus, con- citatione ad satisfaciendum et corilo. 187. Citato reo comparente et actore se a termino absentante reus absolvitur, actore ab actione cadente cum poena septem marcarum. Casim. Mag. fol. XV. Cap. Actor etc. Et idem rex foi. XXXVII. Cap. Decernimus etc. Parag. Si vero 188. Sed reus citatus non comparens in primo termino duorum boum poena primum mulctabatur iuxta statutum Casim. Mag. fol. XV. Parag. Si autem etc. Postea iuxta eiusdem regis statutum fol. XXXVII. [Cap. Decernimus etiam etc ] 4) Parag. Et si citatus etc. octo scotorum poenam solvebat Sed huiusmodi poenae contumaciae solutio ob diversitatem statutorum per decretum regis Sigismundi est sublata, de quo vide infra sub titulo: De poenis fol. LXXXIII Non comparens autem citatus in secundo termino, qui iam peremptonus est, iuxta processum novum Sigismundi fol. XXXIII. Parag. Et si citatus etc. in lucro condemnandus est, et in condemnationem citatio inseratur 189. Per hanc constitutionem videtur esse abrogatum statutum Casim. 1) Cod. S. exnunc. 2) Cod. Os. antiquissima. 3) Cod. S. relatio ems ex alio distnctu valet. 4) Ustępu w klamrach brak w Cod. Os. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [36] Mag. fol. XVI Cap. Licet in pluribus etc. quo ad terminum comparendi tertium. Similiter et alia de observatione terminorum [huic similia, quoniam in formula processus iudiciarii de observatione terminorum]1) aliter est constitutum. 190. Item actor citans et causam non prosequens infra annum et sex septimanas et simililer post terminum translapsum infra praefatum tempus nichil agens causam amittit; excepto si iudicia per haec tempora suspensa sint. In Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Item aliquis aliquem. 191. Dilationes inutiles terminorum cassatae praeter dilationem vera infirmitate, quae etiam iuramento cum duobus testibus comprobari debet. Casim. fol. LXXXVIII. Cap. Item decernimus, quod omnes etc. Ibidem de actione pro maiori, sed obscure. Et Casim. fol. XCIIII. [Cap Huiusmodi etc.]2) Parag. Quodque etc. Sed postremo Sigis. in Nov. in formula processus iudiciarii de eisdem dilationibus clarius. Citatus autem dilationem ad munimenta petens tenetur exprimere, qualia munimenta et ex quibus actis ea habere vult. Et debet illi dari dilatio ad proximos terminos illorum actorum, ad quae se refert. Qui postea, si aliud coram officio 3) ostenderit, in causa succumbet et pro damnis ad iudicium terrestre remitti debet. Sigismundus in Constitutionibus 1543. Cap. Iss siq sprawa. 192. Hae itaque dilationes termini peremptorii, ut: vera infirmitate, pro maiori, ad munimenta seu probationes, minorennium pupillorum, causa reipublicae, ad evictorem, et aliae in processu veteri et novo et in Consuet. Cracov. fol. CXXIII. Cap. Item dum aliquis differt etc. — sufficienter descriptae sunt et suis locis patebunt infra. 193. Item inscribens se terminum non differre, eum simplici infirmitate differe non potest, sed vera infirmitate iuramento confirmanda differre semper potest. In Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Item si aliquis alicui. 194. Citatus comparens in iudicio et volens videre ministerialem, qui eum citavit non tenetur respondere, nisi viso eo. Ad quem statuendum datur actori dilatio ad proximos terminos. In Consuet. Crac. fol. CXXI. Cap. Item cum aliquis aliquem 195. Idem etiam est intelligendum de actoribus, quod et de reis, in habendis dilationibus, qui 4) et in faciendis documentis dilationes habere possunt praeter simplicem infirmitatem, quae actoribus non convenit, quoniam hi peremptorios terminos ad comparendum habent et propter hoc semper debent esse parati. Sigis. in Novo fol. XXXIII. Parag. Idem volumus. 196. Sed citato ad inscriptionem pro debito nulla dilatio 5) concedt debet, nisi ad ostendendam quietationem. Sigis. in Const. 1543. Cap. Ku obwarowaniu etc. in medio. 197. Item iudicium motu proprio potest differre et suspendere causam 1) Ustępu w klamrach nie ma w Cod. Os. 2) W Cod. Os. brak wyrazów w klamrach. 3) Cod. S. iudicio. 4) Cod. S. quod. 5) Cod. S. nulla alia dilatio. [37] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 127 ad proximos terminos ad intenogandum ad deliberandum et ex certis1) respectibus simul 2) et ad conventionem cum praefixione termini. Sigis. in Novo fol. XLIII. Cap. Iudicium etc. Et titulum attende. 198. Ac de consensu partium potest differri terminus partium etiam cum praefixione termini. Sigis. in Novo fol. XLIII. Cap. Nobiles. 199. Statuerat Casim. Mag. fol. IX. Cap. Quia victus etc. de victis et condemnatis in iudicio, quod ipsi illico satisfaciant de evictione aut debito vel condemnatis, a iudicio non recedentes. Et si recesserint, capiantur in manus adversariorum tradendi; ac fugientes de captivitate liberi sint, praeter debitum furti, quod semper condemnati solvere tenentur. Sed hoc statutum aut illustrandum cst aut videtur esse in abusum versum vel per posteriora abrogatum et primo contrarium huius idem rex statuit fol. XV. Cap. Ut itaque etc, quod videlicet iudicatus et condemnatus iussusque satisfacere et non satisfaciens neque de satisfactione cavens et de iudicio rebelliter recedens poena regali quatuordecem marcarum puniatur. Deinde in processu novo Sigismundi aliter est de victis et condemnatis constitutum. 200. Iniustam condemnationem condemnatus arestet tempestive; et si citaverit pro illa, luendo poenam ille, qui iniuste condemnavit, trium marcarum, describetur condemnatio de libro. Sed condemnato non arestante describi 3) potest sine poena, alias condemnatio intempestiva condemnato nichil nocet. De hac condemnatione statuta vide primum Casim. Mag. fol. Cap. Et ut facilius etc. Parag. Et nichilominus etc. in Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Item in terminis etc. Et ibidem fol. CXXIIII. Cap. Item dum aliquis aliquem etc. et Sigis. in processu novo fol. XXXIII. Parag. Et si etc. et sequentibus. 201. Item concitatus per actorem ad satisfaciendum nullis exceptionibus fulcire se potest; excepto, quod condemnatio in perlucro minus iusta esset vel si in concitatione nomen mutetur. Et ideo male concitans ad satisfaciendum ex conditionibus praefatis amittit id, pro quo citavit. In Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Item concitatus. 202. Et in eadem concitatione non est scribendum »iudicialiter responsurusc sed iudicialiter satisfacturus. In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item in concitatione. 203. Litis contestatio censetur esse, ubi ad propositionem actoris citatus respondet et exceptiones rei, ut: declinatoriae fori, ab iudice incompetenti non iurato, contra citationis indecentiam, et aliae accessoriae omnes ante litis contestationem sint, quoniam post contestationem litis, alias post responsionem citati ad obiecta actoris, omnes altercationes amputandae sunt et ad sententiam procedendum per iudicem xuxta statutum Casim. fol. XCIIII. Cap. Item statuimus, quod in iudiciis. 1) Cod. Os. ceteris. 2) Cod. S. similiter. 3) Cod. S. inscribi. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [38] 204. Sed ante prolationem sententiae hcet utrique parti omnia, quae opus habet, allegare iuxta Sigis. in Novo fol XXXII Parag Licebit quoque. 205. Provocatus in lite pro corilo eligere sibi debet, pro quo sumere velit corilum, videlicet sive pro tnbus marcis sive pro sex scotis In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item si aliquis ahquem. [IX]. De Inhibitionibus. 206. Litterae inhibitionum ad iudicia non dandae, quas si quis cotam mdicio produxent, poena quatuordecim marcarum [puniatur] Simihter et iudices illis locum dantes pan debent puniri poena, his, qui bello vel reipubhcae puta legationis negotiis occupati sunt aut extra regnum exercituum praefecti, exceptis, quorum causae ad unius anni decursum suspendi possunt iussu ac declaratione regia per litteras mdicio facienda Casim. ter fol. LXXXVIII. Cap Item decernimus etc. Ac idem fol XCIII. Cap. Item polhcemur, quod non etc — Sigis. in Const 1532. Cap. De inhibitionibus etc. Ac ldem in Const 1538 Cap. Volumus, ut nullae etc. Sigism. Aug. in Confirma Parag. Okolo inhibitei 207. Inhibitiones absque necessitate Reipubhcae emanatae sunt iuri contrariae. Alexander fol. CXIII. Cap. Cancellani etc. Parag Litterae etc. Ibidem litteras luri contrarias declarat, videlicet inhibitiones ad iudicia absque necessitate reipublicae emanatas, commissiones inter personas, nisi granicierum, divisionis et de consensu partium ac hberationis a bello. 208 Spirituales inhibitionibus suis iudicia secularia ne turbent. Iohan Alb. fol CVIII. Cap Item viam discordiarum etc. [X]. De commissionibus, limrtibus et succamerariorum officiis. 209. Commissiones super graniciebus bonorum regalium et divisione bonorum mter fratres aut consanguineos quantumvis remotos ad bona tamen par ius succedendi habentes et de consensu partium dari tantummodo debent. In negotio vero divisionis negans sibi 1) esse consangumeum et par ius succedendi secum habere, remitti debet per commissarios ad ius terrestre, super graniciebus autem commissiones non praefecti arcium sed nobiles obtinere debent. Sed nichilominus praefecti bona regaha defendere debent ad declarationem usque finium. Idem praefecti et coloni regii 2) post limitationem nulla damna et iniurias in bonis nobilibus mferre audeant. Alexan fol. CXVII Cap Auctoritatem iudiciariam etc Sigis in Const. anni 1532 Cap. Commissiones etc 3) Idem in Const anni 1539 Cap. Constituimus, ne deinceps etc. Sigis. Aug. in Confirm. Parag. Aby ihess. 210. Rex non debet limites petenti denegare, dummodo per vim non exigantur. Wlad. Iag. fol. XLVIII. Cap. In nomine Domini amen.4) Parag. 1) Cod S. sibi. 2) Cod. S. Idem praeiecti cum incolis regns 5) Cytat z r. 1532 opuszczony w Cod. S. 4) W Cod. Os. pięciu ostatmch wyrazów brak. [39] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVl. 129 Item volumus etc. Et Ladisl. fol. LII Parag. Item promittimus, quod omnibus. 211. Statutum erat primum, quod capitanei vel tenutarii accersiti ad faciendos limites et venire negligentes poena viginti octo marcarum puniri debuerant regi et parti per medium. Sigis in Nov. fol. XX. Cap. Item quia. 212. Sed postea auctum est sic, quod commissariorum iudicium in faciendis limitibus non est impediendum inhibitionibus. Assessores, concommissarii et revisores non dandi. Capitaneus vero pro iniuriis nobilium ratione limitum factis ex officio capitaneali coram rege responsurus. Qui capitaneus sive exiverit ad faciendos limites sive non, eduxerit senes vel non, etiam si ipse conquerens1) absens sit, commissarii granicies facient, utriusque partis appellatione non obstante. Et terminus ex innotescentia commissariorum duarum septimanarum sit. Dignitarii vero ad faciendos limites designandi, si in illo palatinatu pauci sunt, ex vicino, sint tamen possessionati in eo palatinatu. Sigis. in Nov. fol. XXX. Cap. Quoniam impediri. 213. Commissarii in faciendis limitibus et in aliis iudicii sui causis non debent a statuto et facultate illis 2) circumscripta recedere; et in redemptione bonorum regalium contenta tantummodo inscriptionum seu obligationum attendere deberent neque illis informationibus moram gerere. Eorundem commissariorum et iudicii granicialis securitas taliter est provisa: quod si plebeus verbis inhonestis in commissarios invectus sit, conici debet in turrim et per medium anni sessionem sustineat. Extrahens autem et vibrans arma, quamvis non vulnerans, capite plectendus est. Quae capitaneus exequi tenetur sub poenis contra negligentes sancitis. Nobilis autem in hoc delinquens iuxta statutum puniendus est. Sigis. in Const. 1543 Cap. Posthanowiono. 214. Quamvis autem iuxta praetactam constitutionem 1543 ipsi commissarii trium tantummodo articulorum iudices constituti sunt, videlicet: limitum, divisionis et exemptionis bonorum, tamen de consensu partium et in aliis casibus possunt esse iudices, de quo vide supra folio XVI Parag. Inhibitiones etc.3) in fine et Parag. suprascripto: Commissiones 4). 215. Etiam commissariis permissum erat thelonea temporanea seu ad vitam concessa cum eorum litteris revidere; quae tandem ex eorum revisione et relatione per regem in conventu quaedam ut perniciosa abrogari, quaedam etiam moderari debuerant. Sigis. in Const. 1543 cap. Czelne listhy. 216. Ad limitationem granicierum cum bonis regalibus dabantur primum duo tantummodo dignitarii cum succamerario, [sed iam dandi sunt duo digni- tarii et duo officialcs cum succamerario]5), qui per capitaneos in liberis capi- taneatibus expensis providendi, qui granicies ex senum concordi testimonio vel ubi senes [discordes fuerint iuxta suas conscientias, ac si etiam ipsi commissarii]6) discordes sint, tum 7) ex voto plurium et ex possibilibus indiciis 1) Cod. b. etiam si ipse aut etiam conquerens. 2) Cod. Os. ilhus. 3) Patrz Nr. 205. — 4) Patrz Nr. 207. 4) W Cod. b. brak ustepu w klamrach. 6) Ustępu w klamrach nie ma w Cod. S. 7) Cod S. tamen. Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 17 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [40] facere debent. Casim. ter. fol. XCIII Cap. Praeterea pollicemur etc. Iohan. Alb fol. CVII. Cap Cum inter bona etc. Et Sigis. in Const 1538 1). Parag Ceterum ad tollendas. 217. Fluvio bona regalia et nobilium disterminante ipso medio nobilis uti debet iuxta latitudinem bonorum eius adiacentium. Sigis in Nov fol. V cap. Ne graventur etc. Quod vero flumina maiora et navigabilia sint communia et publica eorumque ripae ubique cuihbet hberae, vide apud Iacobum Przyluski lib. II. cap. III. 218. Statutum erat limitationes bonorum regalium non secundum htteras et signa in eis descripta, sed iuxta senum testimonia fieri debere Sigis. in Nov. fol. XXII. cap. Quia multae. [Declaratio huius statuti Cracoviae Sigism. 1532 in Constit. Cap Declaramus statutum del imitibus bonorum etc.]2) 219. Sed hoc praetactum statutum declarat idem rex Sigis. in Const 1532 cap. Declaramus etc., ita videlicet: quod tamen htteratoria probatio in hmitatione bonorum regalium procedere non debet, cum hterae antiquatae seu datae ac emanatae, re oculis non subiecta, vel etiam in abusum redactae aut incertae comperientur, literis vero commissariorum signa, metaha et hmitationem bonorum in se continentibus fidem indubiam adhibendam esse. 220. Postremo constitutum est, quod hterae limitum 3) bonorum regalium cum hereditariis, quibus commissio et mandatum regium fuerit insertum et sigilla commissariorum apposita, etiam per R. Mtem non confirmatae robur perpetuum habere debent. Literas vero commissariorum super limitibus4) ad hbros cancellanae inducere unicuique hberum est easque ex hbris cancellariae petens unam sexagenam pecuniae solvat. Sigism. in Constitut. 1538 Cap. Petitionibus etc. per totum. 221. Limites per commissarios facti non violentur per capitaneos. Sigis. m Nov. fol XXII Cap Capitanei et tenutarii. 222 Commissarii ad granicies inter regnum Poloniae et ducatus Lithuaniae ac Masoviae et ceteros ducatus per regem designandi et expensis providendi. Sigis in Nov. fol VII. Cap. Providentes etc Et ldem rex in Constit. 1543 Cap Commissarn etc. Hic titulum attende5). 223 Granicies inter bona hereditana, ubi non sunt de mre factae, fluvio vel rivo inter hereditates existente, is hmitabit, ac eodem fluvio propna virtute sine mimsteno hominis aho se divertente, nihilominus eius pnmaevus alveus limitabit. Sed si quis limitantem fluvium per industriam in suum fundum convertent, ldem pro limite habendus, veteri alveo cum utraque ripa vicino remanente proprio Casim. Mag. fol VIII. Cap Crebra altercatione. 224 Notabiliora limitum signa ostendens admittitur ad probandum. 1) Cod. Os 1539. 2) Ustępu w klamrach brak w Cod S. 3) Cod S quod in re limitum. 4) Cod. S gramciebus et limitibus 5) Cod S Cap Comissarze tusz: theraz etc Hic titulum atteude, videlicet O granycze myedzi coroną etc [41] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVL 131 Deficientibus autem signis ex utraque parte, actori cum testibus defertur probatio. Wlad. Iag. fol. XLIIII Cap. De limitibus 1). 223. Pro limitibus venditae hereditatis emptorem vicini inquietare non possunt post tres annos et tres menses, possessore 2) ad probationem suae emptionis et praescriptionis cum testibus admisso. Sed cum hereditas emptori per venditorem ostenditur, vicini per ministenalem opera emptons debent ad id evocari Wlad Iag fol. XLIIII. Cap. Ex consuetudine 3). 226. Tutor limitare non potest hereditatem pueri Casim. Mag fol XXXIII. Cap. Cum pater decessent etc. 227. Spintuales pro limitibus lure terrestri experiantur. Alexand. fol. CXVII Cap Spirituales pro bonis etc. 228. Succamerani terminos granicierum absque consensu partium aut causa legitima non intervemente transponete non debent sub poena XIIII marcarum per regem exigenda. Iohan. Alb. fol. CVIII. Cap. Item cum plerumque succamerarn etc. 229. Succamerarius semel tantummodo deliberet ad duas septimanas tanquam in causa officii sub poena tnum marcarnm. Sigis. in Const. 1543. Cap. Aby sędzia etc. Obscure hic. 230. Succamerarius pro una die duas vel tres hereditates limitans inter eosdem duos mediam marcam; si vero plunbus diebus unam vel plures hmitabit: tres marcas, duas secures et duo fossoria tollet. Casim. Mag fol. XXXVII. Cap Statuimus, quod scriptores etc. Parag. Sed de limitatione. 231. Ahter ltem statuit de salano succameraru Iohan. Alb. fol. CJII. Cap. Item de salanis etc Ita videhcet, quod succamerani et eorum camerarn tres marcas arrae seu a nota 4) pro graniciebus limitatis acciptant ubique. 232. Litteris sub sigillo et titulo succamerarii vel iudicii tenestris limitationem bonorum utnnque 5) hereditanorum in se continentibus fides indubia adhibenda est. Srgis in Const. 1532 Cap Declaramus. 233. Succamerario mique moto sex marcarum poena debetur, camcrario eius sex scotorum. Casim Mag. fol. XXVIII. Cap. Cum aliquts 234. Ministenalis formam luramenti testibus mutans perpetuo de officio deponatur. Casim. Mag. XXXVII. Cap. Statuimus, quod scnptores etc. Parag ultimo — Hoc ltaque statutum notatum est circa officia mim- stenalium supra fol XIII. parag. Ministenalis a producente testes0). 235 Quod autem pro graniciebus nemo citatione curiali citari potest, vide supra sub titulo: De iudicns regalibus, fol. III Paragrapho: Pro graniciebus 7). 236. Iudicia succamerani ut et capitaneahs officii, cum utraque sint rei iudicatae exequutoria, intra duas hebdomadas esse debent. D e h o c s t a- 1) Cop. Ex cousuetudme et iure etc. 2) Cod. possessorem 3) W Cod S. artykutu tego mema 4) W Cod. Os brak trzech ostatnich wyrazów 5) Cod. S. utriusque. 6) Patrz Nr. 182. — 7) Patrz Nr. 31. UKLAD SYSTEMATYCZNY [42] tutum non est, sed usu observatur. Igitur succamerarius 1) ut et capitaneus in causa officii ad regem moveri debet, camerarius autem iuxta sententiam Iacobi Przylu. folio CCLXI ad succamerarium movendus, cui terminus in loco differentiarum in duabus septimanis praestitui debet. Si vero succamerarius terminum partibus preterlabi patietur, causa limitum intra annum et sex hebdomadas prosequetur. Haec ibi P r z y 1 u s k i. [XI] De processu limitum infrascripto Sigismundus in novo fol. XXXIX et sequentibus foliis. 237. Citans pro graniciebus ad ius terrestre taxam pecuniariam non apponat, sed simpliciter pro actoratu citet. 238. Citans et in termino primo non comparens in poena contumaciae condemnetur. 239. Secundo non comparens actoratum ammittit, quo actor lucrato remittitur per iudicium ad campum ad succamerarium seu eius officium veluti exequutorem prosequendae Hmitationis. Succamerarius autem per suam citationem citare debet partes ad sui praesentiam ad locum limitum regundorum peremptorie iuxta informationem, illic: Parag. Succamerarius autem etc. descriptam. 240. In termino campestri citatus nullas controversias facere coram succamerario super actoratu potest; sed actor, qui in iudicio terrestri actoratum lucratus est, ducet succamerarium [ad] granicies et scopulos faciendum non obstantibus documentis litteratoriis vel signis evidentioribus citati, iuratus nihilominus cum sex testibus in aciali scopulo super iusta limitatione. 241. Non comparente vero citato in termino campestri, nihilominus succamerarius actorem sequi et granicies facere debet, quas factas et iuramento actoris comprobatas decernet pcrpetuo duraturas, cuius decreti et processus seriem per suas patentes litteras iudicio terrestri referct in terminis proximis terrestribus ad acta terrestria acticandas. 242. Citatus terminum campestrem vera infirmitate et pro maiori differre potest. 243. Si vero citatus aliquem testium in termino campestri super nobilitate inculpaverit, pro tali inculpato alii testes dabunt testimonium simplici verbo, quod est possessionatus, habet bona terrestria, habetur pro nobili, servitia bellica peragit. Et postea ad iuramentum cum actore admitti debet, reservata illi iuridica actione cum inculpatore per succamerarium in foro competenti. 244. Item collaterales vicini debent per actorem pro uno et eodem termino cum principali ad iudicium terrestre adcitari. l) W Cod. S. reszty tego artykułu brak, natomiast bezpośrednio po succamerarius na­stępuje art. 246, począwszy od słów »vide inter formulas«. Artykułów 537—247 oraz początku art. 246 w zupełności brakuje w przytoczonym kodeksie, [43] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 133 245. Si quis scopulos erectos annihilaverit violenter, a quolibet scopulo aciali per tres marcas, ab aliis vero signis metalibus destructis per sex scotos parti iuet. Et nichilominus avisatus per ministerialem et nobiles ex parte iniuriam passi tenetur infra octo septimanas officium succamerarii ad locum granicierum violatarum sumptibus suis educere ad restaurandas easdem sub poena XIV marcarum parti et totidem iudicio succumbendarum. Qua soluta in aliis octo septimanis tenetur granicies restaurare. Quas quotiens restaurare noluerit, totiens poenas praefatas parti et iudicio in quibushbet octo septimanis succumbet ad solvendum. 246. Et si quis in solo alieno sine officio succamerarii signa granicialia sponte et temere fecerit, a quolibet scopulo aciali tres marcas et ab aliis signis per sex scotos succumbet. Et nichilominus scopulos et signa omnia sic inofficiose facta officiose per succamerarium vel eius officium annihilare debet sub poena XIV marcarum parti et iudicio totidem, contra quem in octo septimanis procedendum, ut supra. 247. Si vero inter tales citatos pro graniciebus faciendi essent aliqui coheredes minorennes aeque citati, procedendum est contra eos tam in iudicio terrestri quam in officio succamerarii, minorennitate ipsorum non obstante, reservata eis pro eorum interesse per succamerarium actione cum actore granicierum, dum annos discretionis assequentur. 248. Citationem ex officio succamerarii ad campum vide inter formulas citationum fol. LIII et eiusdem ex officio adcitationem contra collaterales, vide folio XLII in Novo. 249. Succamerarius in bello desertorem vexilli et loci sui captivare et regi praesentare debet; equi vero eiusdem capti succamerario cedunt. Casim. Mag. fol. VIII; et sequenti fol. Cap. Ius militare. 250. Succamerarii Cracoviensis in zuppis Bochnensibus et Wielicensibus iura vide Casim. Mag. fol. LXXXI. Cap. Item statuimus etc. [XII]. De capitaneis eorumque auctoritate ac de his, quae iudiciis quaeque officiis1) eorum competunt. Item de locis iudiciorum ac temporibus iudicandi. 251. In capitaneum aut tenutarium seu rectorem alicuius castri seu civitatis nemo nisi nattone Polonus, sed non de ducali stirpe procedens praeficiendus, nec ullus de genere ducum in tenutarium alicuius terrarum regni surrogandus. Ludov. fol XLI. Parag. Promittimus etc. Et Ladislaus fol. L. Parag. Item quia per tenutarios etc. 252. Capitanei et dignitarii sint in terris et districtibus possessionati et officiis suis satisfaciant ac intendant, qui trina vice literis regiis avisati, ut et possessionati sint et officiis suis satisfaciant ac intendant, nec curantes2) 1) Cod. S, iudiciis officiis quoque. 2) Cod. S. negligentes. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [44] intendere, privari debent officiis. Alexander fol. CXIX. Cap Cum essent nonnulli per favorem etc 253. Capitanei impossessionati priventur officiis. Sigis in Nov fol XXII Cap Capitanei et eorum 254. Contra impossessionatos officiales nuntn terrestres mstigabunt Sigis m Const 1543 Cap Dossycz czyniącz 255. Capitanei non fictam seu coloratam, sed veram bonorum hereditariorum possessionem habeant lllic, ubi officio praesunt. Sigis. m Const 1538 Cap In collatione etc in fine 256. Iudices et burgrabn capitaneorum sint possessionati in capitaneatu officii sui et secuntatem ltinerum custodiant Sigis m Nov. fol VI Cap Cum novae; et Sigis. August in Confirm Cap Iss kasdy urząd etc. in fine 257. Iudices ct notarn castrenses iurati sint Sigis in Nov fol XXIIII Cap Iudices terrestres etc. Et idem Sigis m Const. 1532 Cap Iudices 258. Iudex et notanus castrensis ex teriestri iadice et notano esse nequit lnsimul. De hoc Sigis. Aug. in Confirm. Parag Iss kasdy 259. Capitanei pro excessu notariorum suorum responsuri, et hoc ob ld spintuales perso las huic praeficere possunt. Sigis m Const. 1538 Cap. Petitionibus nuntiorum terrestrium etc circa finem 1) 260 Tenutani bonorum regiorum pro iniuriis illatis cuilibet in iudicio terrestri responsun; et si pellant pecora et pecudes ad curias regales occasione differentiae granicierum aut ratione destructionis seminatorum, tenentur ea dare ad cautionem fideiussoriam super decretum dominorum; secus facientes luent poenas, sicut aln nobiles, quae etiam m pecunus, si quas m bonis legahbus habent exigi possunt Casim. fol XCIIII Cap Statuimus, ut tenutarn 261. Capilanei de miuriis vicinis capitaneatus sui illatis tum demum coram rege lesponsun, quando ex officio suo aliquid admiserint vel in tuendis bonis regahbus modum excessennt Idem si sub praetextu defensionis bonorum regalium alicui in bonis miuriam mtulerint, damnum iniuriam passis resarcire tenentur, constito de iniuria vel damno post limitationem Sigis in Const 1532 Cap. Capitanei locorum 262. Capitanei pro lniurns ratione limitum alicui illatis, tum demum coram2) rege responsun. Sigis in Nov fol XXX Cap Quomam lmpediri etc. 263 Attamen capitanei bona regaha defendant usque ad declarationem fimum Sigis in Const 1539 Cap. Constituimus, ne deinceps etc 264 Capitaneus commissarios hmitantes bona expensis provideat, si hbera bona tenet Iohan. Alb fol CVII. Cap Item cum inter bona etc 265. Capitaneus venire neghgens ad faciendos limites poena viginti octo marcarum puniendus erat. Sigis m Nov. fol XX Cap Item quia etc. Sed de hoc vide supra sub titulo: De commissiombus fol. XVI. Parag. Statutum erat 3). 1) Art. ten opuszczony w Cod Os 2) Cod. S. illatis ex officio coram. 3) Patrz Nr 211. [45] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVl. 135 266. Castrenses inscriptiones, infra annum non translatae in terrestrem librum, desertantur. Iohan. Alb. fol. XCVII. Cap. In quorum etc. Et idem rex fol. CIX. Cap. Item dubia etc. Et Sigis. in Nov. fol. primo Cap. In primis statutum etc. 267. Promittens autem inscriptionem castrensem in librum terrestrem transferre et non satisfaciens, succumbendo poenam trium marcarum iudicio et totidem parti transferre tenetur. In Consuet. Crac. fol. CXX. Cap. Item dum aliquis inscribit. 268. Sed coram capitaneis Maioris Poloniae, Siradiensi, Lanciciensi et Gostinensi inscriptiones factae sunt perpetuae. Sigis. in Nov. fol. XI. Cap Decrevimus etc. Et idem rex ibidem fol XXIIII. Cap. Inscriptiones. Ac idem rex in Const. 1540. Cap. In terra Gostinensi. 269. Et in terris Cuiaviae coram capitaneis inscriptiones factae sunt perpetuae. Super quo et super exemptione bonorum coram capitaneis litterae regiae in conventu generali in vim statuti obtentae et in librum terrestrem Brzestensem inductae. 270. Libri capitaneorum decedentium vel cedentium in praetoriis sub clavibus palatini, iudicis terrestris et capitanei pro tempore existentis servandi sunt. Antiquos vero libros praeteritorum capitaneorum rex conquiret et eosdem in praetoriis reponet sub clavibus praetactorum custodum servandos. Qui tandem libri in terminis terrestribus aperiendi. Et literae ex eisdem sub titulo et sigillo eiusdem capitanei pro tempore existentis petentibus extradantur. Iohan. Alb. fol. CIX. Cap. Verum quia etc, et sequenti1). 271. Libri capitaneorum Maioris Poloniae sive post mortem sive per immutationem restantes per capitaneum pro tempore existentem una curn eius actis in praetorio Poznaniensi reponi debent, de quibus capitaneus praefatus apud successores praecedentium capitaneorum2) exquirere tenetur, ipsique eos sub poena centum marcarum restituere debent. Negans vero se eos habere, iuramento evadet id. Sigismundus in Novo fol. XI. Cap. Errores. 272. In libros actorum capitanealium testimonia ministerialium inscribi debent et extracta sub sigillo capitanei ubique fidem habent. In Consuet. Crac. CXXIII. Cap. Si alicui necesse fuerit etc. 273. Attamen subscribantur manu capitanei vel iudicis castrensis. Sigis. in Const. 1532 Cap. Ut deinceps calumniantium etc. in fine. De quo et infra fol. XXVI. 3) Parag. Literas castrenses 4). 274. Capitanei soli praesidere debent iudiciis suis et in absentia sui iudicem possessionatum et causas discernere scientem locent sub officii privatione. Iohan. Alb. fol. XCVII. Cap. Haec autem. 275. Capitanei non in arctiori tempore, quam in sex septimanis iudicent sua iudicia, quae ante unam septimanam publice proclamentur. Casim. 1) Cod. S. et sequenti Cap. Quouiara etc. 2) W Cod. S. brak pięciu ostatnich wyrazów. 3) Cod. S. De quo et iufra sub titulo: De depraedatioue stratae publicae. 4) Patrz Nr. 337. tJKLAD SYSTEMATYCZNY [46] tertius fol XCIII. Cap. Item statuimus, quod capitanei etc Et Iohan Alb fol XCVII. Cap. Haec autem. 276. Capitanei non in aliis, quam m consuetis capitaneatuum suorum locis iudicia sua celebrent, ahas nulhtatem committent et neminem ad ahud tnbunal longius trahent Iohan. Alb fol. XCVII Cap. Item ad tollendum etc. Et idem rex fol. eodem Cap. Et nichilominus etc Ac Sigis. in Const 1539 Cap. Crebns saepe etc. m fine. 277 Termini castrenses 1) transponi non debent sub poenis ln statutis expressis neque generali limitatione prorogari, contra secus facientes nuntn instigare debent Sigis in Const. 1532 Cap. Quamvis sciamus etc. Et ldem Sigis m Const 1543 Cap Wiecze zawssdy etc circa finem 278. Coram capitaneo nullus termmus peremptorius, nisi se quis ad hoc sponte submittat. Alex. fol CXVI Cap In Maiori Polonia etc. 279. Citationes castrenses sigillis capitaneorum consignentur Alexan der fol CXVI Cap. Conformare cupientes etc in fine. 280. Capitanei nichil ultra quatuor articulos iudicaturi, videlicet: pro depraedatione viarum, ubi mercatonbus vis mfertur, violentia domorum, oppressione mulierum vel virginum 2) et pro incendio, etiam si quis vel non comparuent vel ex ignorantia iunsdictionem capitanei prorogaverit, ahas nulhtatis vitio cassentur Wlad Iag fol XLV Cap Relatum est etc. Et Iohan. Alb. fol XCVII. Cap Item ad tollendum etc. et eodem folio Cap. Et nichilominus etc. Casim. tert. fol. XCIII Cap Item statuimus, quod capitanei nostn iudicia sua non etc. Sigis in Const. 1532. Cap Volumus et statuimus De oppressione mulierum. 281. Virgo seu muher violata infra triduum debet violentiam suam et signa oppressionis villanis vicinis mamfestare, super quo si luravent, in gratia regis et amicorum oppressor ent, sed virgo de oppressione calumniose aliquem accusans, cum ln ea signa oppressionis non apparuerint, is qui accusatus fuent, cum sex testibus se expurgabit et ipsa calummatrix debita poena castigetur Casim. Mag fol XXXIIII Cap. Quicunque vero etc. De mcendio 282. Accusatus de incendio et in expurgatione sui deficiens luit poenam quatuordecim marcarum. Casim. Mag fol XV. Cap Ut ltaque 283. Incendiarn non iure Theutonico civili, etiam si ad lllud profugennt, sed iure Polonico coram iudicio competenti ludicandi; et si ad ecclesiam effugiant, patrocinium nullum habere debent. Casim Mag fol. XXIII Cap. Ex lege etc Et Sigis. in Const 1543 cap. Roznicze. 284 Borram, silvam, garum alias zapusthe succendens etiam lure Po- 1) Cod. S. Termini terrestres et castreuses 2) W Cod Os. brak dwdch ostatnich wyrazów. [47] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI 137 lonico sicut incendiarius iudicandus, si fuerit cmetho et non habeat, unde solvat, vitam suam decem marcis redimet Wlad Iagiel. fol. XLVII Cap. Frequenter solet evenire etc. De invasione domus 285. Cum accusatus pro vulnere fatetur se circa domus suae mvasionem vulnerasse et ipsum accusantem nonnullos in domo vulnerasse 1), si ministenalis non fatebitur visa vulnera vulneratorum m domo, ipsi accusato testes ad probandum de calumnia super actorem 2) admittendi sunt. Casim Mag fol XVII Cap. Petrus deposuit 286. At mvasor violentus domus et vulnerans aliquem per actorem sex testibus ex decemocto selectis convincitur et vita privatur, contra vero comphces eius luxta antiqua statuta animadvertendum est Sed pro tah et alio cnmine personam innocentem calumniose inculpans infamis pronuntiandus, in facie cauterisandus est Et ldeo scrutimum in hoc casu rex sibi reservavit. Si autem violator ipse patrato crimine de regno fugerit, infamis pronuntietur, m collo, si eius copia esset, puniendus Iohan Alb. fol CVI Cap Item cum frequentius. 287. Sciutatores autem iurati essent debent Sigis Aug. in Confirm Cap Iss skrutinya . 288. De coadiutonbus vero antiquum statutum tale est, quod hi per testes expurgare se tenentur et deficientes in expurgatione puniantur. Casim Mag fol XXI. Cap. Item si plures. 289 Est et ahud statutum in Consuet Crac De coadmtonbus fol CXXII Cap Item si aliquem etc. Sed abrogatum est per Sigis m Nov. fol. XXXII Parag. Omnes autem 290. Familians ahcuius domini domum violans, apud dominum eius per ministenalem et nobiles arestandus est, qui cum eo iustitiam ministrare tenetur In defectu vero iustitiae solus pro eo respondebit Iohan Alb. fol CVII Cap. Cum vero 291. Fugiente vero servitore, violatore domus, qui apud dominum non est arestatus dominus pro ipso citatus expurgabit se cum duobus testibus mramento, quod nec scitu, nec consensu neque mandato crnnen commissum est neque eius fugae occasionem dedit. Iohannes Alb. fol. CVII. Cap. Talis autem 292 Haec praetacta statuta de servo violatore domus, ut supiascnptum est, declarat Sigism in Const 1532 Cap Crebro iam etc, lta videhcet, quod dominus pro excessu servi citatus, pro eo duntaxat respondere et se purgare debet m iis, quae attinent violentiam domus et personae invasionem vel nobilis ahcuius necem seu vulnerationem. Sed de aliis iniuriis, ut de 1) W Cod S. brak siedmiu ostatmch wyrazow. 2) W Cod Os nie ma czterech ostatnich wyrazów. Archiwum Komisyi prawniczej T VI 18 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [48] percussione aut vulneratione plebei, de seminum, frugum et graminum conculcatione et depastione et aliis id genus minoris momenti commissis iniuriam passus iustitiam sibi ministrari a domino servi postylet cum servo videlicet, qui possessionatus non est, arestato eo apud dominum per nobiles et ministerialem, quam dominus ministrare tenetur vel solus respondeat. Sed si servus de crimine inculpatus possessionatus est, illum actor iniuriam passus et non dominum eius de commisso crimine in foro competenti conveniat. De quo etiam annotatum est infra sub titulo: De servis, Paragraph. Citatus fol. LIII. 1) 293. Haec itaque suprascripta constitutio videtur vel abrogare vel corrigere statutum Casim. Mag. fol. XXVIII. Cap. Item cum pauper etc. Iam enim occasione violentiae peraeque 2) diviti ac pauperi iustitia ministranda. 294. Cautum est etiam veteri statuto, quod actore violentiam non probante reus proprio iuramento absolvendus est. Casim. Mag. fol. XVI. Cap. Praeterea etc. Sed hoc statutum videtur non posse referri ad violentiam domus cum iuxta suprascriptum statutum: De invasione domus, Panagr. At invasor etc.3) actore violentiam non probante et calumniose personam innocentem pro ta!i crimine inculpante ipse inculpans infamis pronuntiandus et in facie cauterisandus est. Sed videtur ad alias violentias minoris momenti referri, quod etiam annotatum est infra sub titulo: De violentiis fol... . Paragrapho ... 4) 295. Statutum ducatus Masoviae de invasione alicuius in aliena domo aut hospitio idem iudicandum decernit, quod et de propria domo, de quo in statutis regni nullibi est expressum. De depraedatione stratae publicae 5). 296. Iudices et burgrabii capitaneorum terrigenas ac itinera et itinerantes a violentiis defendant. Sigis. in Nov. fol. VI. Cap. Cum novae. 297. Accusatus de spolio in publica strata et in expurgatione sui deficiens luit poenam XIV marcarum camerae regiae applicandam. Casim. Mag. fol. XV. Cap. Ut itaque. 298. Accusatus de spolio in publica via die forensi expurgare se cum duodecim testibus tenetur. Casim. Mag. fol. XXX. Cap. Martinus conqueritur de Nicolao etc. 299. Sed iudicium capitanei pro depraedatione stratae publicae declarat. Casim. fol. XCIII. Cap. Item statuimus, qnod capitanei nostri etc. — Ita videlicet, cum mercatoribus in via violentia infertur. 300. Item redempturus bona obligata in Maiori Polonia ad iudicium seu officium castrense citare tenutarium debet, qui forum declinare non potest. Sigis. in Const. 1540. Cap. Consiliariis et nuntiis. 1) Patrz Nr. 645. 2) Cod. S. par aeque. 3) Patrz Nr. 286. 4) Bliiszych oznaczeń karty i artykułu w rękopisie brak. 5) Nagłówek ten odnosi się tylko do 4 uastępujących artykułów. [49] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 139 301. Eodem modo in terris Cuiaviae observatur, de quo vide supra -fol. XX. Parag. Et in terris Cuiaviae 1). 302. Competit etiam capitaneis iudicare pro damnis in bonis spiritualium in profectione bellica tantummodo illatis, non secus, quam pro articulo castrensi uno ex quatuor. Casim. ter. fol. LXVIII. Cap. Casimirus Dei gratia etc. Sed haec constitutio videtur esse privata et temporanea, cum videlicet de damnis in profectione bellica, quae tum fuit, illatis est laudata. Hic etiam sessio turrica et alia inconvenientia statuta, de quo etiam vide infra sub titulo: De spiritualibus, Paragr. Et idem rex statuerat etc. fol. LXXVI. 2). 303. Iudicant etiam capitanei cives pro poena sex marcarum, cum videlicet ipsi cives iustitiam cum colono alibi, quam apud dominum suum in iure hereditatis eius sibi querant; et pro damnis restitutioneque rerum cum cmethone receptarum. Iohan. Alb. fol. XCIX. Cap. Item propter deordinationem. 304. Etiam iudicant capitanei pro pecoribus abactis et intra triduum ad forestam regiam non datis ac per ministerialem et duos nobiles arestatis; ac ratione eiusdem3) pro poena trium marcarum remissis partibus ad ius terrestre pro damnis. In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Si aliquis alicuius. 305. Et pro non datione 4) ad fideiussionem pccorum de damno abactorum capitanei iudicant propterea, ut pecora non destruantur propter longaevam detentionem, et quia iure terrestri non cito adiri possit restitutio pecorum. Talis autem detentor pecorum luendo poenam trium marcarum debet dare pecora ad fideiussionem; sed pro damno illato iudex castri partes ad ius terrestre remittat. In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item si aliquis alicui pecora etc. Ibidem sequenti capitulo de eisdem pecoribus abactis clara informatio5). 306. Itetn evocantem ad forum spirituale personam secularem pro re mere seculari capitanei pro poena viginti octo marcarum iudicant. Sigis. in Nov. fol. XXI. Cap. Ut ordo etc. Sed hanc poenam Sigis. in Const. 1543 Cap. Roznicze etc. et in fine minuit et XIV marcarum constituit; ac de ipsa evocatione ad fora impertinentia copiosius definivit; de quo ibidem vide. De quo etiam vide infra fol. XXXII. Parag. Et neque seculares personae etc. sub titulo: De evocatione 6). 307. Etiam impossessionatum pro qualibet re capitaneus iudicat. Et si quis impossessionatum sibi culpabilem apud possessionatum cum ministeriali arestaverit, ille possessionatus tenetur in uua septimana coram capitaneo 1) Patrz Nr. 269. 2) Patrz Nr. 865. 3) Cod. S. eorundem. 4) Cod. Os. donatione. 5) W Cod, S. zamiast ostatniego zdania, znajduje się, taki ustep: Ibidem sequenti capitulo: Si pecus ad forestam regiam datur et per dominum pecoris non efideiubetur, ter per abactnrem in singulis duabus septimanis semel e6deiubeatur, absolutis veroternis efideiussionibus et totidem praeseutationibus burgrabio inter abactorem et burgrabium per medium dividant, cuius abactor pro domino et pro tribus fertonibus medietate contentus sit. De hoc vide inferius sub titulo: De iniuriis. 6) Patrz Nr. 419. UKLAD SYSTEMATYCZNY [50] impossessionatum statuere ad statuendum coram capitaneo fideiussores pro se de parendo iuri, vel sessurus est 1). Si vero impossessionatum possessionatus non statuet, solus pro eo respondebit. In Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Si impossessionatus etc. 308. Impossessionatus si aliquo in loco arestari non possit, citandus est per edictum in illa parochia, in qua aliquando possessionatus fuit, et ibi citationes contra eum ponendae sunt; et positio citationum heredi bonorum illorum non nocebit. In Consuet. Crac. fol. CXXII Cap. Si impossessionatus etc. Parag. [Item si homo. Et in processu veteri fol. V. Parag.]2). Si vero non est. 309. Lem iudicant capitanei pro poena XIV marcarum in primo termino hos, qui obstaculis, aggeribus vel molendinis in fluminibus libefam navigationem impediunt vel thelonea aliqua ratione ruptionis 3) obstaculi vel ratione damni exigunt, et statuta de his fluminibus navigabilibus per capitanos exequi debent. Casim. fol. XC. Cap. Inter ceteras etc. Parag. Si quis autem etc. Et Iohan. Alb. fol. XCVIII. Parag Cuius nostrae constitutionis etc. Et Sigis. in Const. 1532 Cap. Postulantibus etc. Sed vide de hoc infra sub titulo: De fluminibus fol. LVIII etc. Alia et postrema statuta regestrata praesertim in Parag. Postremo rex etc.4), et in aliis, et tempus cuiuslibet constitutionis laudatae attende. 310. Item pro poena dupli ratione indebitae extorsionis thelonei personam secularem capitaneus absque processu iuris iudicat. Sigis. in Nov. fol. II. Cap. Deinde statutum. 311. Et pro exactione thelonei foralis, pontalis, aggeralis seu cuiusvis excogitatae indebitae exactionis capitaneus iudicare potest peremptorie citatum. Et exactor iniquus restituto eo, quod exigit 5), parti, poenam XIV marcarum luit et iudicio trium. Sigis. in Const. 1538 Cap. Quoniam magnis etc. Parag. Statuimus insuper. 312. Similiter et theloneatores aquaticos pro talibus iniuriis iudicare capitaneus potest. Idem de capitaneis et civibus iniuste thelonea seu foralia extorquentibus intelligendum est. Sigis. in praetactis constitutionibus 1538 Paragraphis Is etiam modus etc. Similiter et de capitaneo etc.6) Et: Civitatum etiam et oppidorum etc. 313. Capitanei inconsueta thelonea et foralia a nobilibus et cmethonibus, ab eorum pecoribus, pecudibus et aliis privatis rebus domestica cura comparatis, vendentibus 7) et pro usu domestico ementibus non exigant. Et abusus recipiendarum cervisiarum de civitatibus regalibus ad villas nobilium et tabernas eorum abolitus. Iohan. Alb. fol. CIIII. Cap. Item fit fortasse. 314. Capitaneus theloneum inique exigens, centum marcarum poena 1) Cod. S. in una septimana corara capitaneo fideiussores pro se de parendo iuri statuere. 2) W Cod. S. ustępu w klamrach brak. 3) Cod. Os. emptionis. 4) Patrz Nr 695. 5) Cod. Os. constituto eo, quod non exigit. 6) W Cod. Os. brak pi§ciu ostatnich, wyrazów. 7) Cod. Os. respondentibus, [51] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 141 de summa per eum in capitaneatu habita; si vero libera bona tenet, privatione officii puniendus ac exactum in duplo restituat. Sigis in Nov. fol. II. Cap. Deinde statutum. 315. Pro cmethonibus fugitivis sicut pro illis, qui recepti fuerint violenter, capitanei iudicabunt. Casim. Iag fol. LXXXVIII. Cap. Item volumus etc. Et Sigis. in Nov fol XXXIX. Parag. Item pro cmethonibus etc. — qui et arestationem statuerat. Sed haec statuta postea abrogata sunt sic, quod deinceps iure terrestri profugi repetendi sunt, prout suo loco patebit infra. 316. Item de cmethonibus tempore belli Bidgostiensis seu Pruthenici profugis facta erat temporanea 1) constitutio, sed expiravit. Sigis. in Nov. fol. XXVI. Cap. Quoniam. 317. Item pro rebus arestatis facionatis et non restitutis terminus coram capitaneo per ministerialem in una septimana verbo praefigi debet detentori, et capitaneus iudicabit. In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Item cum terminus. 318. Iudicant etiam capitanei nobiles in civitatibus circa violentiam captos, qui quum ab officio capitaneali iudicabuntur, poenam non promeruisse, utcunque civibus dissentientibus in custodiam castrensem tradi debent usque ad cognitionem regis de excessu, quem vero rex iniuste detentum iudicabit; et2) cives pro detentione poenam sexaginta marcarum dabunt. Porro captus et detentus 3) per officium civile iudicari nequaquam debet neque poena aliqua mulctari in absentia capitanei loci aut eius vicecapitanei. Et si officium civile citra4) praemissam ordinationem aliquid fecerit, proconsul cum uno consule per capitaneum debent capi et decollari. [Sigis. in Constit. 1527. Paragr. Quod ad violentias etc. et idem]5) Sigis. in Constit. 1538. Cap. Statuimus, ut nobiles etc. Et idem rex in statuto Thorunensi ibidem sequenti clarius. Et Sigismundus Augustus in Confirm. Paragr. W stathuczie Thorunskim 6). 319. Officium item castrense unicuique semper debet esse paratum in ministranda iustitia in recenti crimine et exequenda re iudicata, exceptis festis solennioribus et diebus dominicis. non expectatis terminis castrensibus, neque debet differri ad terminos [castrenses, sed semper exequi. Sigis. in Nov. fol. XXXVI. Parag. Debebit autem. 320. Causae officii ad querelam semper in duabus septimanis iudicari debent et non debent habere dilationes, nisi unam, hoc est in secundo termino peremptorio iudicari debent, neque cum aliis causis ad alios terminos,]7) similiter et ad terminos regales, cum per appellationem ad regem devolutae fuerint, transponi, verum iis diebus, quibus inciderint, iudicari debent. Sigis. 1) W Cod Os. wyrazu tego brak. 2) Cod. S. ei. 3) Cod. S. Porro capitaneus et detentum. 4) Cod. S. contra. 5) W Cod. Os. brak ustępu w klamrach. 6) Cod. S Parag Slyubem zadny sliachczicz etc. 7) Ustępu w klamrach t. j. części końcowej art. 316 oraz początkowej art. 317. brak w Cod, S , w którym wskutek tego oba wymienione art, stanowią, jednę całość. UKLAD SYSTEMATYCZNY [52] In Nov. fol. XXII. Cap. Termini ad querelam etc. Idem in Constit. 1540 Cap. In gravamen. 321. Citationes capitaneorum ad querelam in his casibus dandae: primo pro expulsionae dominae dotalitialis et alterius cuiuscunque personae de pacifica possessione; item cum frater fratri divisionem consentire non vult, ac pro recenti crimine. Alex. fol. CXVI. Cap. Querebantur etc. Hic praescriptio recentis criminis annus et sex hebdomadae. Et in Consuet. Crac. fol. CXXI Cap. Primo cum aliquis dominam dotem habentem expellit etc. Et Sigis. in Nov. fol. II. Cap. Praeterea statutum de citationibus capitaneorum etc. 322. Capitanei citationes ad querelam pro expulsione de particula agri, iugero, prato et id genus rebus minutis dare non debent1) et mos citandi cum dictione: »Praesertim« abolitus. Sigis. in Constit. 1539. Cap. Crebris saepe. 323. Cum recentis criminis praescriptio est annus et sex hebdomadae, ideo ante decursum huius temporis soliti sunt expulsi et non debent2) pro expulsione agere, sed Sigismundus in Constit. 1543 Cap. Jss siq sprawa etc. aliter statuit, ut videlicet expulsus infra decursum unius mensis agat pro expulsione. Et officium castrense post controversiam partium debet in bonis litigiosis scrutari a vicinis bonorum nobilium sub eorum conscientia et a cmethonibus illorum bonorum 3) sub iuramento de actione per conquerentem cepta, de eius possessione, de censu soluto, de obedientia cmethonum, cui videlicet obediant et iuxta inquisitionem officium sententiam ferre debet; sed pueri minorennes huic constitutioni non subiacent. Hi enim annos discretionis nacti licite possunt pro bonis suis agere illaque patrocinio officii capitanealis assequi, etiam si per tutores alienata sint. Citatus autem dilationem ad munimenta petens tenetur exprimere, qualia munimenta et ex quibus actis habere vult. Et debet illi dari dilatio ad proximos terminos illorum actorum, ad quae se refert; qui postea si aliud coram officio ostenderit, in causa sua succumbet. Et pro damnis ad iudicium terrestre remitti debet; de quo vide supra sub titulo: De contumacia fol. XIIII. Parag. Citatus autem4). 324 Capitaneus et nullus alius exequutionem perlucrorum tenetur facere ac negligens in exequutione tam perlucrorum quam omnium ad eius officium spectantium poena centum marcarum seu exhautorationis puniendus, pro qua poena in praesentia Mtis R. citandus primum terminum peremptorium habet. Quam poenam centum marcarum primum rex Sigismundus cum parte per medium dividendam statuerat, dernum eandem iam integram parti attribuit. Alex. fol. CXIX Cap. Propter differentias etc. Sigis. in Nov. fol. III. Cap. Officiales etc. Et idem rex Sigis. in Constit. 1532 Cap. In petitione 1) Cod. S. Citationes capitaneorum etc. dari non debent. 2) Cod. Os. et debent. 3) Dziewięciu ostatnich wyrazów brak w Cod. Os. 4) Patrz Nr. 191. [53] PRAWA POLSKIEGO Z W XVI 143 facta etc Et idem rex fol XXXVI 1) Parag Quod si aliquis etc. Ac idem rex in Constit. 1538 Cap. Quia capitanei 325 Quomodo autem officium capitaneale ln exequutione rei iudicatae et his, quae ad officium eius spcctant et pertinent, procedere debet, sufficienter erat in processu iuris veteris fol IIII et sequentibus2) descriptum; ac m Consuet. Crac fol CXXI Cap Cum aliquis super ahquo etc Sed cum lam processus iuns novus Sigismundi regis est per omnes susceptus et tam in terrestnbus quam castrensibus iudiciis observatur, ibi etiam sufficiens instructio capitaneis est descripta Haec ibi videbis3) 326. Capitaneus potest dare ministerialem ad citandum Casimirus Magnus tol XXXVIII Cap Decernimus 4) 327. In iudicio castiensi malum procuratorium producens sex scotos poenae luit, quam procurator soluturus In Consuet Crac fol. CXXI Cap Item aliquis. 328. Coram capitaneo controversiae ante responsionem sint. sed post responsionem factam sententiam ferat iudcx. Casimirus fol. XCIIII. Cap. Item statuimus, quod in iudiciis 329 In iudiciis castrensibus ut et terrestnbus actores nonnisi in fine condemnandi sunt; ahoquin condemnato non nocebit condemnatio; et condemnandus tnbus vicibus vocetur. Casim Mag fol XI Cap. Et ut facilius etc. Parag Et nichilominus Et in Consuet. Crac. fol CXXII. Cap. Pem in terminis 330. Iudex castrensis pei sedecim septimanas dehberabat seu ad interrogandum accipiebat et in sedecem septimanis interrogationem expediebat. In Consuet Crac. fol CXXI. Cap Item cum ludex 331. Sed iam non potest dehberare, nisi semel in causa videhcet offlcii ad duas septimanas, et in causa iudicu ad futura iudicia sub tnam marcarum poena. Et in tetmino deliberationis partes nullas novas controversias facere possunt, tantummodo decretum audire Sigis in Constit 1543 Cap Aby sędzia. 332 A sententia iudicis castrensis appellatio erat statuta ad colloquia proxima per Sigis in Nov fol XXXVII. Parag Casu vero etc et sequentibus duobus etc. Et idem rex in Constit 1532 Cap. De appeilationibus etc. declaravit appellandum esse ad colloquia vel ad conventum generalem, quod illorum prius celebraretur. 333. Sed per eundem Sigis. motio iudicum est restituta in Const. 1538 Cap Quia non infrequenter etc, ita quod iudex castrensis in causa indicii ad conventum et in causa officii ad regem moveri debet, movens autem grossum solvat. Et idem rex ibidem Cap. Quia iudicium etc, et se- 1) Cod. S fol XXXVI et sequenti. 2) Cod. b. fol. III et sequenti. 3) Cod S videbis fol XWII et sequeutibus foliis 4) Cod S Casim. Mag fol. III Cap Si intromissio pro secunda etc. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [54] cundum Constit 1543 Cap. Od accessom etc. Absente rege a regno ad colloquia in causa officii appellandum cum capitaneali remissione1) in fine. 334. Hanc motionem a iudicus et officiis castrensibus rex Sigis. sta- tuerat quondam propter suum m Lithuaniam discessum in colloquns subse- quentibus prosequendum et speciahs ordinatio tum constituta erat de decretis colloquiorum, sed ad tempus certum tantum mansit 2). In Constit. 1540 Cap. De terminis 335. Defectus sive error motionis corrigi potest et solet adcitatione regia, similiter post mortuum ludicem motum pars, pro qua sententia est lata, adcitari debet ad videndum retractan sententiam de hoc. 336 Si quando sententia iudicis castrensis retractata fuerit, honori eius minime nocebit. Sigis. m Novo iol XXIIII. Cap Iudices etc m fine 337. Literas castrenses subscnbant vel soh capitanei vel eorum iudices castrenses Sigis. in Const. 1532. Cap. Ut deinceps etc, ln fine3) 338. Taxa hterarum ludicii castrensis eadem est, quae et iudicii terrestris, de quo Sigis. m Novo fol XIX Cap. Item quia notarii etc — Hanc autem taxam vide supra fol. XII.4) 339. Et a re ludicata seu scriptuns quibusvis iudicialibus non plus capitanei accipiant et exigant, quam quod in ludiciis terrestnbus exigi solet. Sigismund in Const 1539 Cap Crebris saepe 340. Etiam capitanei et eorum burgrabii ab intromissionibus neque munera neque solutiones accipiant, sed duntaxat ministerialis sohto salario contentetur. Iohan. Alb. fol CIX Cap. Item quoniam etc Et Alex. fol CXVI. Cap Capitanei etc Et Sigis August m Confirm Parag Chczqcz ustrzecz 341. Iudex castrensis inscriptiones bonorum hereditanorum civibus non suscipiat sub poena centum martarum, et susceptor nichil valet5). Iohan. Alb. fol CV. Cap Item statuimus etc Et Sigis. in Constit. 1538 Cap Antiquis constitutionibus etc 342 Item capitaneus iudicat causas criminales, sed in absentia actoris nichil cognoscat neminemque condemnet, nisi iure victum et confessum. Casim Mag fol. XXXVII Cap Statuimus, quod m causis. 343 Sed Alexander limitavit auctoritatem capitanei iudicandi crimina, quod videlicet tantummodo in recenti crimine citationes ad querelam dare debet fol. CXVI. Cap Querebantur etc. Et Sigis m Nov. fol XXXVI. Parag. Debebit autem. 344 Item capitaneus poenas regales pro rege exigere debet et ad solutionem omnium aharum poenarum 6) iudicialiter decretarum condemnatos compellat Wlad Iag fol XLVIII Cap Piaeterea, ut inter etc. Et Sigis. in Nov. fol VI Cap. Cum novae etc. m fine. 1) Cod Os. Cum capitali responsione, 2) W Cod. Os wyraz teu opuszczony 3) Cod b m fme Paragr. Voluraus et decermmus etc 4) Patrz Nr. 159 5) Cod S. et susceptae nihil valent. 6) Cod S omnium rerum poenarum aliarum [55] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 145 345. Iurisdictionem et auctoritatem capitaneorum in cortisanos vide in Constit. 1532 Cap. Cum magna pars etc. in fine. Et eiusdem in Constit. 1540 Cap. Ad petitionem frequentem etc. Quae constitutio refertur ad Constit. 1538 eiusdem regis Cap. Statuta de numero. 346. Capitanei exequuturi statuta contra cortisanos et plebeos edita sub poenis in eos1) statutis. Sigis. in Nov. fol. XIIII. Cap. Ad tollendas etc. 347. Capitanei bona tolerantium censuras ultra annum legalem apprehendant ad satisfactionem usque tenenda. Et in exequutione remissi capitanei2) censuris subiacent. Wlad. Iag. fol. LXVII. Parag. Sententia etc. Et sequentibus tribus. 348. Capitaneus hereticos captivet. Wladislaus Iagiello fol. LXXV. Paragr. Ut quicunque in regno etc. 349. Capitaneus loci cum episcopo moniali ex usu frucru 3) fundi hereditarii eius pensionem annuam constituat. Sigis. in Const. 1527. Parag. Quodsi bona. 350. Capitaneus cum palatino singulis annis mensuras frumentorum, pannorum et omnium rerum, quae ad forum adducuntur, et pretia indicere et corrigere debet. Et quicquid palatinus constituet, id capitaneus exequi debet sub poena centum marcarum vel ammissionis officii. Wlad. Iag. fol. XLVII. Cap. Ad praecludendam etc. Et Iohan. Alb. fol. CV. Cap. Item quemadmodum etc. Et praelati Piotrcoviae fol. CXI. Cap. Dignitarii. 351. Capitanei locorum turbatores conventuum inquirant et contra eos exequutionem faciant sub poena centum marcarum. Sigis. in Nov. fol. XXVI Cap. Statuto hoc. 352. Capitaneus violans iudicium aut conventum poena capitis aut severiori puniendus. Sigism. in Nov. fol. V. Cap. Quamvis etc. in fine. 353. Arma in iudicio habenti capitaneus tollat et violatores iudicii detineat et incarceret. Iohan. Alb. fol. CVI. Cap. Post praemissa. 354. Coram capitaneo aliquem vulnerans aeque puniendus, ac si coram rege id lecerit. Casim. Mag. fol. XXXIX. Cap. Insuper statuimus 4). 355. Capitaneus possessionem bonorum reformatoriorum post mortem mulieris successoribus eius daturus. Alex. fol. CXIX. Cap. Dotium etc. in fine. 356. Capitanei mercantias ulnis et talento in villis prohibeant sub rerum venditioni expositarum receptione, exceptis frumento, pecoribus, pecudibusque; idem capitanei prohibere debent, ut negotiatores consuetis viis sub rerum, quas per obliquas vias vexerint, amissione thelonea et publica loca non declinando vadant. Sigis. in Novo fol. VII. Cap. Providere volentes. 357. Capitaneus5) cives prohibentes liberam venditionem et emptionem 1) Cod. S. sub poenis contra negligentes officiales. 2) Cod. S. Et remissi capitanei iu exequutione sive negligentes. 4) Cod. Os. ex fructu. 3) Cod. S. Vide iufra latiorem descriptionem sub titulo: De homicidiis, Parag. Vuluerans aliquem etc. et sequentibus paragratis, folio. 5) Cod. Os. Capitaneus. Archiwum Komisyi prawniczej T. VI. 19 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [56] in foro poena trium marcarum puniet. Casim. fol. XCV. Cap. Item quoniam. 358. Capitaneus adolescenti eunti de bonis regalibus ad studia litterarum aut artificiorum daturus litteras testimoniales. Iohan. Albertus fol. XCIX Cap. Item providentes etc. Parag. Istud. 359. Capitanei laicos extra regnum messis tempore laboratum euntes et quivis domini detineant et laboribus applicent sine mercede per mensem. Iohan. Alb. fol. CIII. Cap. Quoniam etc. Praelati Piotrcovien. fol. CXII. Cap. Item ne rustici extra regnum etc. 360. Fugientes autem in Silesiam vel Hungariam capitanei finitimi contineant et arceant. Sigis. in Const. 1538. Cap. Volumus. 361. Item otiosos et vagabundos capitanei in capitaneatu suo perquirant et cohibeant et nobiles id in bonis suis facere permittant. Alioqui citati coram capitaneis eos statuere tenentur. Sigis. in Novo fol. XXIX. Cap. Item ad continenda etc. Et idem rex in Const. 1532. Cap. In petitione etc. circa finem. 362. Mendici extra numerum designatum et signa vagabundi capitaneis tradantur, capti Turcis et Thartaris ad servitia et labores applicandi. Iohan. Alb. fol. CIII. Cap. Item cum viderentur etc. Parag. Qui vero. 363. Capitanei nemini ex subditis aut servis nobilium aut dominorum salvos conductus dare debent. Alexan. fol. CXVI. Cap. Conquerentibus. 364. Tenutarii bonorum regalium seu capitanei et cives restituere tenentur profugos sub poena trium marcarum parti et iudicio totidem. Et capitaneus non mittendus a loco iudicii, nisi prius pro poena caverit. Si autem rebelliter recedit, poena XIV marcarum puniatur. Casim. fol. XCV. Cap. Item statuimus etc. Et Iohan. Alb. fol. CVIII. Cap. Item licet etc. Ac Sigis. in Novo fol. IX. Cap. Ut concordia etc. — Hic inquilini excepti. 365. Capitanei falsam monetam, ne inferatur in regnum, custodiant. Sigis. in Const. 1527. Parag. Capitanei autem. 366. Capitanei cum palatinis custodiant et cum praefectis monetae, ne moneta e regno eferatur. Sigis. Aug. in Confirm. Cap. Okolo monethy. 367. Capitaneus poenam XXX florenorum Hungaricalium aerario regio inferendam de eo, qui fiorenum Hungaricalem ultra praescriptam taxam primum videlicet mediae sexagenae, deinde XXXII grossorum, emit vel vendit, exigere tenetur sub privatione capitaneatus. lohan. Alb. fol. CIIII. Cap. Item cum cerneremus etc. Et Alexan. fol. CXVIII. Cap. Cum ex auri. 368. Capitaneus decimam pro rege accipiat, pro qua si1) spiritualis pecu- niam minutam2) recipere nollet, si nobilis pro prima, secunda, tertia et quarta vi- cibus non acceperit, triginta marcas amittat, in quibus triginta marcis capitaneus bona eius tenere debet ad solutionem usque, de quo capitaneorum officio 1) W Cod. Os. wyrazu tego brak. 2) W Cod. Os. wyraz ten opuszczony. [57] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 147 et poenis eisdem clarius Casim. fol. LXXXVI. et sequenti capitulo: Casimirus Dei gratia etc. per totum usque ad finem. Ibidem de latis grossis vide. - 369. Aliter item iniunctum est capitaneis de eadem minuta pecunia per Casim. Iagiel. fol. XCI. Cap. De minuta etc. Ibidem etiam de latis grossis et de falsa moneta vide. 370. Vicecapitanei locorum iudicialium et in limitibus arcibus 1) praesidentes liberi sunt ab expeditione bellica. Sigis. in Const. 1538. Cap. Cavebimus etc. in fine. 371. Capitanei locorum aut capitanei gentium stipendiarios milites pro damnis, rapinis etc. illatis ad solvendum compellant. Et rothmagister in turrim deiiciatur. Iohan. Alb. fol. CIX. Cap. Item considerantes. 372. Capitanei stipendiarios milites ad servitium pecunias recipientes et pro eis non satisfacientes, sive sint possessionati, sive non, capiant et usque ad satisfactionem detineant. Sigis. in Novo fol. XXIII. Cap. Quicunque. 373. Capitanei regestra maleficorum regi daturi. Sigismundus in Novo fol. XIII. Cap. Statuimus autem. 374. Capitaneorum officii est providere, quo homicidae in fundo turris sedeant sub poena centum marcarum parti et privatione officii. Sigis. in Const. 1538. Cap. Ad refrenandam. 375. Capitanei thelonea tenentes pro theloneatoribus reputari debent. Sigismundus in Const. 1538. Parag. Statuimus insuper etc. Item quoniam capitaneorum auctoritas usu recepto et ex debito officii eorum extenditur etiam in fures, maleficos, latrones etc, ideo statuta omnia de his, quaecunque sunt posita hic et regestrata, sunt circa capitulum: De capitaneis; et quum de depraedatione stfatae publicae ac de spolio die forensi in via publica statuta circa principium eiusdem capituli iam adnotata sunt, nunc iam restat: [XIII]. De furtis. 376. Vir bonae famae nulla suspicione notatus accusatus de crimine furti vel latrocinii proprio se iuramento expurgabit. Casim. Mag. fol. XXIIIL Cap. Ut viri famosi. 377. Furti in una parochia vel in una villa commorantium praescriptio annus, alias accusatus proprio evadet iuramento. Casim. Mag. fol. XVI. Cap. Si aliquis. 378. Sed contra remotiorem praescriptio furti est 2) trium annorum. Casim. Mag. fol. XXXI. Cap. Cum furta. 379. Tribus vicibus de furto convictus, etiam si furtum restituerit, perpetuo est infamis. Accusatus autem de furto et expurgando se in uno teste deficiens infamis non erit, sed restituere tenetur. Casim. Mag. fol. XXXIIII Cap. Statuendo. 1) Cod, S arcium. 2) Cod Os. post. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [58] 380 Notatus et infamatus de furto vel spolio, tenetur se cum eo numero testium expurgare, ac si nobilitatem suam probaturus esset. Alioqui pro fure reputandus et puniendus. Inculpatus autem quarta vice de furto legibus plectendus est Purgandus autem non cum turba, sed tantummodo cum compurgatonbus veniat. Alioqui omnes honore priventur. Inculpatis autem de furto et in primo, secundo, tertio et quarto termino non comparentibus bona eorum confiscantur Casim Iagiel fol LXXXIX et XC. Cap Licet cuncta 381. Ter in regestns maleficorum repertus, etiam si possessionatus nobilis sit, uti malae fidei captivari debet, non obstante lure illo, quod nemo captivandus est, nisi iure victus Alex. fol. CXV. Cap Quamquam propter etc. Et ex templis 1) hbere recipi possunt. Sigis ln Const. 1543. Cap. Roznicze 382 Haec tamen praetacta constitutio de his, qui ter in regestns maleficorum reperti fuerint, ad duos primum et demum ad quinque annos est prorogata per Sigism fegem in Novis fol. II. Cap In statutis etc Et idem rex fol. XIII. Cap Statutum autem etc. Ibidem, quod capitanei regestra examinanda regi extradere debent 383. Quamvis autem iuxta iura et privilegia regni nullus nobilis possessionatus nisi iure victus captivari potest, attamen ex hac hbertate excepti sunt hi, qui in publico maleficio deprehensi sint, puta in furto, incendio, voluntario homicidio, raptu virginum et mulierum, villarum depopulationibus et spoliis vel qui de se debitam cautionem dare nollent iuxta quantitatem delicti, enim captivan licite possunt Wladislaus Iagiel fol LI et LII Parag. Ceterum promittimus etc, et sequenti. 384 Sed pater scelus filii et econverso ferre non tenetur, sic et frater fratris etc, nisi criminis fuerint consch Alioqui accusati de eo et in expurgatione deficientes puniendi iuxta exigentiam culpae. Sed committens crimen secundum quantitatem criminis puniatur in bonis cunae regiae applicandis. Casim Mag. fol. XXXIX. Cap. Cum dicit. 385. Fur captivitatem fugiens furtum, pro quo conderonatus est, semper solvere tenetur. Casim. Mag. fol IX. Cap Quia victus etc. in fine. 386. Si nobilis patratis rapinis e regno fugierit et demum obtenta gratia regis 2) redient remissa poena, nichilominus convenientibus se pro furtis respondere tenebitur. Et insuper infamis declaratur neque aliis nobilibus adaequari potest. Etiam fautores furum et profugorum partientes cum eis rapta infames sunt Casim. Mag fol. XXVI Cap Sepius contingit. 387. Ex thesauro si quis aliquid rapuerit, praesertim sub interregno, fraudis et peculatus reus decernitur. Sigis. in Novo fol III. Cap. Quoniam ea etc. in fine. 388. Subtrahens aliquam minutam rem in curia regis vel militis amit- 1) Cod. Os. et exemphs. 2) Cod. S obtinens gratiam regis. [59] PRAWA POLSKIEGO Z W XVI 149 tat aurem Casim Mag, fol XXXIX Cap. Insuper statuimus, si quispiam etc § Si vero m curia. 389. Nocturno tempore frumenta per aliquem recepta furtum esse decernimus Casim Mag fol XXVIII Cap Item pro una cassula etc circa finem 390 Frumentorum nocturm fures deprehensi in crimine equos et omnia, quae setum vexennt, perdunt et pro occisione nullam poenam occisor incurrit Dominus autem, de cuius dominio tales depopulatores exiverint, poenam piethnadz R Mti solvat. Vulnerantes vero vel occidentes defensorem frumenti solvant vulnera vel caput pueris aut amicis cum poenis praenotatis. Casim Mag fol XXVII Cap Et licet canonica 391. Nocturni malefici in segetibus, fundis et agns damna dantes, sicarii ahas dispercussores iter facientium, fures pubhce proclamati ter in regestns conscripti, incendiarii et violatores ecclesiasticarum hbertatum ex templis hbere recipi possunt. Sigis in Const 1543 Cap Roznicze 392. Furtum committens in lacu, piscina, aqua fluenti, feno, frumento, in villa aut in campo, iudicio convictus damnum passo fur satisfacere et domino villae poenam solvere debet. Casim Mag. fol. XXXVIII. Cap Praeterea statuimus etc 393. Accusatus de furto apum aut mellis, si bonae famae est, et1) assent proprium suum mel tuhsse, iuramento se expurgabit, actore videlicet visum furtum non probante. Casim Mag fol XVII Cap Petrus traxit. 394 Damnum passus furto vel spolio in pecoribus vel pecudibus vel rebus minutis infra annum, in equis autem et iumentis infra biennium ad iudicium evocet, alias nonnisi cum testibus ad agendum admittitur. Casim. Mag fol XXXVIII Cap Statuimus insuper. 395 Furem vicini insequi nolentes requisiti furtum solvant Casim Mag. fol. XX. Cap Nagoth deposuit. 396 Servi fures et maleficos insequi nolentes infames sunt, et insequentibus qui infamiam obicerent, ipsi infames erunt Alexan fol CXVI. Cap. Cum hac tempestate. 397. Iudeus pro furtiva re evictorem non statuens, ipse solus suspendatur In Const. 1538 Cap Statuimus etc. § Quoniam vero. 398. De rebus furtive vel quomodocunque ablatis, arestatis et non restitutis, quod sit iudicium capitanei, vide in Consuetud Crac fol CXXIII. Cap Item terminus facietenus. 399 Ac quod ipsi capitanei maleficos cohercere tenentur, de hoc Sigis in Constit 1532. Cap. In eo, quod petitum est. [XIV]. De procuratonbus 400 Procuratores lure habendi sunt per eos, quibus expedit, lmmo qui rem suam proponere nescit aut in lingua impeditus sit et amico prolo- 1) Cod. Os ut. UKŁAD SYSTEMATYCZNY 60 quutore caruerit, ei iudex proloquutorem ex officio petenti idoneum deputare tenetur. Casim. Mag. fol. X. Cap. Quia cuilibet etc. Et Casim. fol. XCIIII. Cap. Si quis vero. 401. Mulier vero seu virgo in hospitio procuratorem praesente adversario eius et visore iudicis constituere potest. Casim. Mag. fol. X. Cap. Ut dominarum. 402. Camerarii seu officiales iudicii causas procurare nequeunt praeter proprias vel de loco iudicii surgant. Wlad. Iag. fol. XLV. §. Praedicti etiam. 403. Similiter notarii et vicenotarii in sui officii iudicio1) causas procurare nequeunt. Sigis. Augustus in Confirm. §. Przestrzegaiqcz. 404. Neque spiritualis persona causas procurare potest, nisi proprias aut alterius spiritualis personae. Sigis. in Const. 1538. Cap. Petitionibus nuntiorum terrestrium etc. 405. Calumniosus procurator calumniato se purganti poenam trium marcarum solvet et iudicio totidem; ipsis vero calumniatoribus tribus duntaxat vicibus purgatio est concessa; sed quarta vice inculpatus infamis et ignobilis efficiatur, et nares sibi praecidi debent. Casim. fol. XCIIII. Cap. Item cum omnis. 406. Procurans causam vel etiam citans absque legitimo actore poenam luet citato piethnadz. Casim. Mag. fol. XIII. Cap. Praeterea quicunque. 407. Item Sigismundus rex in Const. 1538 Cap. Quia impunitas magna etc. quamvis obscure utique procurantem nomine ignorantis et sufficienti testimonio de hoc convictum poena de invasione domus expressa puniendum statuit, sed expresse haec constitutio afficit eos, qui per submissas personas inscriptiones falso recognoscere procurant. Quae est regestrata infra sub titulo: De probationibus fol. XXXIII. Paragr. Recognoscens2). 408. Procuratores mercenarii iurati sint, quod causas iniustas non procurabunt neque promovent ac taxam pecuniariam in citatione pro iniuriis eius valoris ponant semper, quanti damnum valet. Secus facientes poena de inordinatis citationibus statuta puniantur 2) per iudicium. Qui autem audaces transgressores statuti huius sint, ad regem per iudicem remitti debent. Qui si per iudicium regium reperientur rei, officium procurandi eis in omnibus iudiciis decreto regio prohiberi debet. Excepti hic sunt servi dominorum et amici procurantes; similiter ii, qui proprias procurant causas. Attamen procuratores dominorum servi iurare debent; et quilibet literas iuramenti sui authenticas ab iudicio terrestri secum habiturus. Sigismundus in Constit. 1543. Cap. Procurathorowie. 409. Procuratorium in cancellaria regis tribus grossis dandum in Nov. foL XVI. Cap. Item ne. 410. Insufficiens procuratorium producens luit poenam in iudicio terrestri trium marcarum, in castrensi vero sex scotorum. Quas poenas solus 1) Cod. S. debito iudicio. 2) Patrz Nr. 433. 3) Cod. S. Secus faciens etc. punieudus. PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 151 procurator et non principalis solvet. In Consuet. Crac. fol. CXXI. Cap. Item aliquis manifestans. 411. Procurator sive sit possessionatus sive non, habens sufficiens procuratorium potest in iudicio nomine sui principalis omnia, quae causam tangunt vel attinent, agere; etiam partem citatione verbali alias nadwornym citare; iudicem movere; praeter inscriptiones, quas nec novas facere nec de antiquis quietare, nec pecunias inscriptas tollere absque suo principali potest. Sigis. in Nov. fol. XVIII. Cap Item antiquum. 412. Item Sigis. Aug. rex Piotrcoviae edictum seu decretum tulit, ut procuratores cum inordinatis citationibus et actionibus ad iudicium non accedant; vocati secundum regestrum praesto sint, alioqui condemnandi. Si vero aliquis eorum aut per negligentiam aut per nequitiam non controvertendo cum adversario permitteret principalem suum condemnare, de eo non secus atque de servitore ibidem coram iudicio vel in comitiis iustitia administranda est damnum passo, etiam si fuerit possessionatus. De hoc Iacob. Przyl. fol. 592. Sed habendum est decretum sub sigillo 1). [XV]. De evocatione extra forum et reconventione2) ac de citato contra suum privilegium et abusu privilegii. 413. Cum actor forum rei sequi debet, ideo agens in iudicio Theutonicali reconveniri illic per reum non potest. Casim. Mag. fol. XXIII. Cap. Cum actor. 414. Evocans alium de suo districtu poena sex marcarum iudicio et parti per medium punitur; et evocatus remittitur ad districtum cum adiudicatione poenae iuxta statutum Ioh. Alb. fol. XCVII. Cap. Ad quae iudicia etc. 415. Sed Sigismundus in Nov. poenam hanc auxit fol. XVIII. Cap. Item statuimus etc, quod videlicet evocans poena XIV marcarum puniendus praeter regiam et officii causam, quae non habet districtum. Quae autem sint regiae causae, correctores fol. XXXVI. declarant3). 416. Similiter statuit Sigismundus Augustus in Confirm. §. Iss tho iush iesth prawem etc. 417. Et neque saeculares personae ad forum spirituale se evocent 1) W Cod. S. brak ostatniego zdania. 2) Cod. S. reuuntiatione. 3) Cod. S. Quae autem sint regiae causae correctores declarant. Causae autem officii regii sunt: crimen laesae Mtis, monetae, salis, theloneorum et rerum fiscalium, contributionum publicarum, contra exactores, violationes generalium et particulariura conveutuum et iudiciorum quorumcuftque. homicidarum quo ad poenam carceris, criminum propter quae honoris privatio vel bonorum confiscatio irrogatur, honoris et famae restitutiones, capitaneorum ex officio delinquentium et officialium iudiciis praesidentium, si iniuriam aut manifestam offeusam in iudiciis commiserint, ut puta rescripta necessaria denegando, protestationes et appellationes nececsarias inscribere non admittendo et alia id genus gravamina notoria inferendo, bannitioues extra regnum et praesertim iuxta dupositionem statuti contra Romanistas editi, cuius tamen exequutio etiam ad capitaneos pertinet. Et aliae causae, si quae in statutis regni comprehenduntur. 152 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [62] neque actioni suae personae spirituali cedant sub poena XXVIII marcarum Mti Regiae cum parte adversa per medium solvenda, in iudicio castrensi per saecularem in saeculari persona repetenda. In spirituales vero evocantes ad forum spirituale personas saeculares poena in synodo constitui debuit, quae nondum est constituta. Alex. fol. CXVII. Cap. Quamvis in antiquioribus etc. Sigis. in Novo fol. XI. Cap. Concordiam. Et idem fol. XXI. Cap. Ut ordo etc. Et Sigis in Const. 1532. Cap. Prospicientes etc.1) — Hic quod correctores secernere debuerunt, quae causae spirituali et quae saeculari foro pertinere debuerunt, verum in Constit. 1543. Cap. Roznicze etc. de hac differentia inter spirituales et saeculares occasione evocationis ad fora incompetentia est provisum. Illic enim, et quod spirituali foro pertinet, est definitum et poena XIV marcarum contra spiritualem constituta in eodem iudicio spirituali sub censuris in eo decernenda. Similiter in saecularem eadem poena etiam statuta. Si quis vero in iure spirituali se responsurum obligabit, illic eum respondere oportet; exceptis cmethonibus nobilium; ii, quamvis se obligassent, non tenebuntur. Haec ibi clarius, et corrector de hoc fol. XI vide 2). 418. Nichilominus spirituales in iure terrestri experiantur pro bonis et iniuriis bonorum iuri terrestri subiectorum, videlicet; pro limitibus, cmethonibus fugitivis, caede et vulneribus, alias iuxta statutum Iohannis Alberti regis fol. CVIII. Cap. Item viam discordiarum etc. Et Alex. fol. CXVII. Cap. Spirituales. 419. Si quis autem renuntiaverit per inscriptionem proprio districtui, ibi respondeat, ubi responsurum se inscripsit. Et victor cum perlucris remitti debet ad loci capitaneum pro exequutione. In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item si quis renuntiabit. 420. Item cum privilegiatus seu exemptus contra suum privilegium citatur et sexagenam ob exhibitionem privilegii in iudicio amittit, actor si noluerit iurare, quod reum nesciebat esse privilegiatum, illam sexagenam solvat reo. Casim. Mag. fol. XXIIII. Cap. Statuimus, quod dum. 421. Abutens autem privilegio suo, amittit illud, ideo crimen in villa commissum illo iudicari iure debet, quo villa consuevit uti. Casim. Mag. fol. XXIII. Cap. Cum secundum. [XVI]. De probationibus literarum et testium ac expurgationibus3) et falsitatibus. 422. Usu receptum est et observatur, quod qui non probat id, quod se probaturum recipit, a causa cadit. 423. Possessori alicuius hereditatis pro eadem nomine obligationis citato 1) W Cod. S. Ustęp od: Iu spirituales vero etc. stanowi odrębny artykuł. 2) W Cod. S. brak ustępu począwszy od: Hic quod correctores. 3) W Cod. S. brak dwóch ostatnich wyrazów. [63] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 153 incumbit probatio, actore a probatione repulso. Cum videlicet utraque pars literatoria et legitima testimonia super possessionem non habet. Wlad. Iag. fol. XLIIII. Cap. Ad praecludendam. 424. In probatione venditionum et contractuum sex testes producendi sunt et consanguinei licite testificabuntur. Casim. Mag. fol. XVIII. Cap. Conradus a Dominico etc. 425. Actor contra citatum simpliciter negantem propior est propositionem suam probare, sed citatus propositionem actoris evadere volens iuramento propior est ad id, quam actor erit. Exceptis articulis in statutis expressis, in quibus actori contra reum probatio incumbit. In Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Item dum actor1). 426. Mutuans pecuniam et inscriptionem super mutuum non habens et mutuatarium citans, citatus2) iuramento evadet et absolvitur ab impetitione. In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item si aliquis alicui pecuniam. 427. De inventione alicuius rei accusatus, quam se negat invenisse, proprio se expurgabit iuramento. Casim. Mag. fol. XXX. Cap. Item Martinus. 428. De falcastratione prati accusatus, emisse se pratum apud wladarium vita functum allegans, probet eam emptionem et solutionem. Casim. Mag. fol. XXIX. Cap. Bartholdus deposuit querelam etc. 429. Depascens vero aut falce incidens alienum pratum vide infra fol. XLVI. Parag. Sed depascens 3). 430. Wladarius seu familiaris per dominum de aliquibus rebus inculpatus cum sex testibus se expurgabit, domino suo iuramentum non deferendo. Casim. Mag. fol. XXX. Cap. Praeterea. 431. Producens literas in iudicio parti eius adversae de falsitate suspectas illas actis iudicialibus comprobare tenetur. Ad eaque acta dilationem habiturus ad terminos immediate subsequentrs illasque comprobans in actis esse, aliis probationum modis eas comprobare non tenetur. Non probans autem lllas esse in actis, idem producens nominare ibidem tenetur XVIII testes nobiles possessionatos, ex quibus electi sex cum producente litteras non esse falsas iuramento comprobabunt. Probans autem actis litteras esse veras et legitimas, tum ille4) falsitatem litteris obiiciens XIV marcarum poena parti condemnetur et iudicio in tribus marcis mox solvendis. Verum ubi acta iudiciorum non extarent, in eo casu Hteras suspectas mettertius veras esse comprobabit. Sigis. in Const. 1532. Cap. Ut deinceps. 432. Inscriptio bonorum in fraudem et in impedimentum iustitiae facta, si sit perpetua, cum sex testibus suae conditionis paribus, si temporanea, cum duobus per reum comprobari debet, quod videlicet non in fraudem 1) W Cod S końca tego artykułu począwszy od: iu statutis expressis etc. brakuje. 2) Cod. S. et mutuatorius citatus. 3) W Cod. Os. ten i poprzedni artykuly przez pomyłkę, kopisty zostały sciągnięte w jeden ktory brzmi: JJe falcastratioue prati accusatus emisse se pratum vide infra folio XLVI. Parag. Sed depascens. 4) Cod. S. tum demum illam. Archiwum Komisyi prawniczej T VI UKŁAD SYSTEMATYCZNY 64 partis seu administrationem aut exequutionem iustitiae occasione delicti obiecti et nullo dolo illam fecerit. Sigis. in Novis fol. IIII. Cap. Saepe contingit. 433. Recognoscens falso nomine alterius aliquam inscriptionem in detrimentum ignorantis et de hoc sufficienti testimonio convictus, poena de invasione domus expressa puniendus1). Sigis. in Const. 1538. Cap. Quia impunitas. 434. Si testibus producendis obiicitur excommunicatio, producens alios nominabit, quos si habere non poterit, tum excommunicatorem pro absolutione illis excommunicatis rogabit ad testificandum cum sufficienti fideiussoria de satisfactione2). Quam si rogatus dare noluerit, tum demum testimonium, uti idonei praestabunt. Casim. Mag. fol. XVII. Cap. Per experientiam. 435. Reliqua statuta de probationibus et expurgationibus partim supra iam sunt regestrata, partim infra patebunt suis locis, ut homicidiorum, vulnerum, violentiarum et aliarum iniuriarum. [XVII]. De praescriptionibus. 436. Possessor pacificus tempore pacis cuiuscunque hereditatis per tres annos et tres menses nullo iure vincitur, nisi constaret, quod infra tempus praefatum iure pro eadem aggredi non potuit. Casim. Mag. fol. XVIII Cap. Cum praescriptio. 437. Emptor hereditatis etiam si illam non persolverit, sed eam tribus annis et totidem mensibus pacifice tenuerit, praescribit contra venditorem, qui voluisset coutractum venditionis rescindere. Casim. Mag. fol. XIX. Cap. Franciscus vendidit. 438. Tribus annis et tribus mensibus pro propinquitate silens, perpetuo silere debet. Et idem de creditore hereditatem ab emptore ratione prioris debiti sui repetente, Christiano vel Iudeo, intelligendum est. Casim. Mag. fol. XXXIII. Cap. De cetero statuimus. 439. Emens hereditatem, cum illi per venditorem hereditas vendita ostenditur, debet ad id vicinos per ministerialem vocare, et limitum ostensioni intersint. Qui si non venerint et emptori per tres annos et tres menses pro Iimitibus seu graniciebus quaestionem non intentaverint, posthac emptor facta probatione cum testibus suae possessionis pacificae per hanc praescriptionem liber erit. Sed infra tres annos pro quocunque emptor impetitus fuerit, per suum venditorem evinci debet3). Wlad. Iag. fol. XLIIII. Cap. Ex consuetudine. 440. Mulier maritata decem annos, vidua sex, vir tres praescriptionis habent tempore pacis ad recuperanda bona quaecunque et dotem. Casim. 1) Cod S. puuiendus. 2) Cod. S. cum fideiussoria de sufficienti satisfactione. 3) Cod. S. per suum venditorem et viciui debent impedire. [65] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 155 Mag. fol. XVIII. Cap. Mulier etc. Et Cap. Vidua eodem modo etc, ibidem. Et idem Casim. Mag. fol. XXXI. Cap. Cum realis. 441. Captis per hostes praescriptio nichil obstat. Casim. Mag. fol. XIX. §. Sicut et captivis 1). 442. Virgo aut orphana post sui desponsationem infra tres annos et tres menses de consanguineis seu tutoribus pro residuis bonis et rebus suis iustitiam petere debet, etiam si sit minorennis; haec videlicet, quae de eius bonis plus valentibus minore dote exdotata sit. Casim. Mag. fol. XIX. Cap. Franciscus neptim. — Sed correctores hoc statutum statuto de muliere maritata suprascripto annexerunt: virgo siquidem post sui desponsationem fit mulier; viduae vero a die mortis maritorum suorum maritatae esse desinunt. Haec corrector 2). 443. Virginibus, monialibus ad bona hereditaria repetenda viginti annorum praescriptio concessa. Sigis in Nov. fol. XXIII Cap. Praescriptio. 444. Ipsae insuper moniales regulares succedere in paterna et materna bona possunt, alienare tamen illa a consaguineis non possunt. Sed ea proximiores tenere cum medietate omnium proventuum et possidere debent, onera reipublicae et expeditionis bellicae ex eis sustinentes, reliquam medietatem omnium censuum et proventuum dantes monialibus. Et si pecuniarii proventus in bonis illis non essent, sed aliae quaecunque utilitates sint, tum episcopus cum capitaneo taxatis utilitatibus bonorum medietatem taxae monialibus per consanguineos dari assignent. Qui si dare nollent et propterea excommunicati censuras per tres menses sustinuerint, extunc moniales libere bona illa, cui velint, locabunt durante eorum vita. Sed post earum mortem rursus bona ad propinquos redire debent. Sigis. in Const. 1527 Cap. Statuimus etiam, quod sanctimoniales etc. Et sequenti. 445. Obligatae hereditatis praescriptio triginta annorum est, infra quos per eum, cuius hereditas est, redimenda est. Tamen obligans semel in triginta annis, vel quando sibi placuerit, coram iudicio vel in parochia oppignoratae hereditatis aut in colloquio generali nomen et summam exprimendq protestationem obligatae hereditatis officiose facere debet, alioqui ab omni iure hereditatis cadet. Casim. Mag. fol. XVIII. Si vero etc. Et Wlad. Iag. fol. XLIIII. §. Quamvis praescriptio. 446. Seps in alieno fundo positus, per duos annos non impugnatus, biennali praescriptione perpetuatur. Casim. Mag. fol. XIX. Cap. Franciscus deposuit. 447. In repetendo frumento mutuato quatuor anni praescriptionem imponunt. Casim. Mag. fol XIX. Cap. Franciscus Gregorio. 1) Cod. S. Captis per hostes praescriptio nichil obstat. Casim Mag. fol. XVIII et XIX. Cap. Vidua eodem modo etc. Paragr. Volurnus tamen etc. Et sequenti Paragr. Sicut et captis per Tartaros etc 2) Dwunastu ostatnich wyrazów brak w Cod. Os, UKŁAD SYSTEMATYCZNY [66] 448. Debiti mercatorum praescriptionem triennalem vide infra titulo: De contractibus fol. XLV Paragr. Hoc praetactum etc 1) 449. Praescriptio petendae solutionis pro capite occiso a die occisionis tres anni. Casim. Mag. fol. XXXI. Cap. Ut calumniis etc. Et Sigis. Aug. in Confirm. §. A yss sią zabiezaly. 450. Praescriptiones in terris Russiae eaedem sunt, quae in aliis terris regni praeter terras et districtus, in quibus propter hostilitatem iudicia celebrari non possunt. Sigis. in Const. 1532. Cap. Praescriptiones. [XVIII]. De homicidiis, parricidiis 2) et vulneribus. 451. De homicidio unus tantummodo accusandus et per iuramentum convincendus. Complices vero eius per probos et idoneos testes se excusabunt3). Casim. Mag. fol. XXI Cap. Item si plures. 452. Iudicium terrestre pro capite iudicare debet. et hi iudices olim vocabantur castellanorum iudices. Casim. Mag. fol. XI. Cap. Item ut palatini. 453. Olim pro capite militis per militem occisorem 4) solvebantur sexaginta marcae. Casim. Mag. fol. XXII. Cap. Ut violentorum etc. Demum idem rex eodem folio Cap. Quamvis occidens etc. triginta marcis solutionem militis capitis aestimavit. 454. Postea idem rex fol. XXIX Cap. Militi pro una etc. describens differentiam nobilitatis statuit, quod pro capite militis famosi alias shliachtky sexaginta marcae, scartabelli5) triginta, militis autem de sculteto vel cmethone creati XV solvantur. Hoc statutum tractat de cmethone homicida vel vulnerante nobilem. 455. Sed Sigismundus rex in Constit. 1532 Cap. Plebeus nobilem etc. statutum praedictum sic moderaverat per tres duntaxat annos, quod videlicet plebeus occidens aut enormiter vulnerans nobilem, causam necis aut vulnerationis ei non praebentem, poena capitis plectatur; sed leviter vulnerans poena pecuniaria iuxta6) statutum praetactum videlicet Casim. Mag. fol. XXIX. Cap. Militi etc. Sed ubi nobilis praebuit causam seu occasionem suae necis vel vulnerationis plebeo, plebeus puniri debuit iuxta antiqua statuta, videlicet iuxta praetactum statutum Casimiri. Verum nobilis probare poterat id cum duobus testibus, quod nullam occasionem se vulnerandi plebeo dedit, in quo quamvis nobilis defecerit, plebeus nichilominus puniri debuit iuxta statutum antiquum etc. Sed haec constitutio iam expiravit, quoniam ad tres annos tantummodo laudata erat. Et iterum eadem praetacta constitutio 1532 reassumpta erat et per unum annum durabat. De hoc in Constit. 1539. Cap. Decretum de vulneribus. 456. Postremo iam pro capite nobilis etiam casualiter occisi et per 1) W Cod. Os brak czterech ostatnich wyrazów. 2) W Cod. S. wyrazu tego brak 3) Cod. S. expurgabunt. 4) Cod. S. occiso. 5) Cod. S. scartabelli militis. 6) Cod. S. poeua capitis plecti debuit iuxta. [67] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 157 homicidam iure convictum centum et viginti marcae solvendae et poena sessioms in turri perannum et sex septimanasaddita, concordia cum amicis occisi non obstante. Fugiens autem homicida de regno infamis est et per ministerialium proclamationes1) publicandus. Iohan. Alb. fol. CVII. Cap. Item de homicidio. 457. Sed multiplicatis homicidiis taliter tandem de eis constitutum erat, praetactis statutis veteribus ad quinque annos sublatis, quod homicidium data opera commissum debuit per capitaneum2) cum castellano vel iudice vel succamerario Regi deferri; Rex autem homicidam delatum ad praesentiam suae Mtis simpliciter post curiam citare debuit, terminum comparendi sex septimanarum praefigendo; in quo termino cum comparuerit et de eius facinore constiterit, carcere turris per annum et sex hebdomadas puniri debuit per sententiam, quae in primo termino tanquam peremptorio promulgabatur. Qua poena expleta solvere caput incontinenti tenebatur aut in bona intromissionem dare vel tam diu in carcere sedere, quamdiu non solverit. Non comparens autem in termino, si erat possessionatus, bona eius confiscanda erant, tenenda ad satisfactionem poenae et solutionem pro capite3). 458. Impossessionatus vero citatus et non comparens infamis erat et cum suis fautoribus; mortuus vero in carcere non tenebatur4) ad solutionem capitis. Et in delatione ipsorum homicidarum capitanei remissi poenis contra negligentes expressis puniebantur, aut se expurgabant per iuramentum, quod eis de tali homicida non constabat. 459. Homicidium autem in sui defensione commissum seu casuale iuxta arbitrium regis et qualitatem homicidii commissi iudicabatur. Pro quo homicida citatus non comparens ut notorius homicida puniebatur. Quae constitutio etiam ad praeterita homicidia se extendebat. Sigis. in Nov. fol. XII et XIII. Cap. Homicidia; et Cap. Decernimus 5). 460. Postea per eundem Sigismundum regem hoc praetactum statutum de homicidiis erat innovatum et quatuor annis durabat. Sigis. in Novo fol. XXX. Cap. Quia post intermissum. 461. Et iterum per eundem regem innovatum ac ad trium annorum decursum prorogatum erat. In Const. 1532. Cap. Nuntiis omnium. 462. Ac demum per eundem regem reassumptum et rigidior poena carceris addita, quod videlicet homicidae in fundo turris sessionem sustinere debuerunt6), concordia inita nichil iuvante, a qua per regem absolvi non poterant. Et capitanei providere tenebantur, quo in fundo turris sessio sustineatur per homicidas sub poenis, C marcarum parti actoreae et privatione capitaneatus 7), quod item per annum durabat. In Const. 1538. Cap. Ad refrenandam. 1) Cod S. roinisterialem proclamationibns 2) Cod S. debuit capitanens. 3) W Cod S. brak dwóch ostatnich wyrazów. 4) Cod. S. tenebitur. 5) Trzech ostatnich wyrazów brak w Cod. S. 6) Cod. S. et rigidiorem poeuam carceris sessionem sustinere debnerunt. 7) W Cod. Os. brak siedmiu ostatnich wyrazów. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [68] 463. Quae tandem constitutio 1538 praetacta est abrogata anno se- quenti et statutum Iohannis Alberti regis de homicidus reassumptum. In Const. 1539 Cap Petierunt a nobis 464. Quodquidem statutum Iohannis Alb iterum reassumptum et auctum est. In Const 1543 Cap Aczkolwiek s podania rad etc, ita videlicet, quod cum pater minorennium occiditur, tutor pro capite ocaso iure agere potest et debet ralionem pueris, annos discretionis nactis, de pecunia capitis facere. Et si homicida homicidio perpetrato moritur, pnusquam ad iudicium attraheretur, tutn pueri seu successores homicidae, sessione turris non passa1), citati m primo termino tanquam peremptorio pro mercede capitis respondere tenentur, dilatione ad annos discretionis non obtenta Similiter pro aliis causis cum pater citatione occupatus moreretur, pueri eius minorennitate tueri se non poterint. Sed patre non citato pueri dilationem ad annos discretionis obtinere debent iuxta statutum. Vivens autem hornicida et iure convictus carceris poenam in fundo turris absque omni indulgentia capitanei sustinere debet. Et ne innocens patiatur, palatinus illius terrae, in qua homicidium commissum est, cum alus dignitanis et officialibus in colloquiis stutinium facere debet de homicida et de quahtate homicidii, iudex enim terrestns decernens probationem actori, partem, quae se ad scrutinium traheret, ad colloquia remittere debet Ibidem, quod servus circa htem domini aliquem occidens, non ipse, sed dominus suus inculpandus est Plura illic de his et aliis clarius 465. Postremo Sigismundus Augustus in Confirm. Parag A yss sią zabiezaly w koronie etc reassumendo seu renovando statutum saepefatum Iohannis Alb regis statuit homicidam convictum in fundo turris sessurum, cui rex lpse nequaquam remittere poenam potest Et capitaneus ipsi homicidae favens seu contra eum remissus poena in statuto Sigis in Novo fol XII. Cap. Homicidia voluntaria etc, etiam puniendus Quae constitutio ad praeterita etiam homicidia refertur praescriptione actionis pro capite iuxta statutum antiquum manente2), 466 Item fratricidae aut quorumcunque consanguineorum ob successionem in bona homicidae successione privantur; sed remotiores succedunt ipsique homicidae infames et promotionis ad honores inhabiles sunt Casim Mag fol XXII Cap Et licet lex 467. Occidens in sui defensione viae obesessorem 3), sex testibus se ) Cpd S sessionem turns non passun ) Cod S. Et capitaneus ipsi homicidae favens seu contra eum remisse agens poena C marcarum ln statuto Sigismundi in Novis fol XII Cap Homicidia voluntana etc. si ante sex menses R Mti homicidas non patefecerint, et hoc si capitanei, qui summas m capitaneatibus habent, qui vero non habent summas, pnvatione capitaneatus per Regem puniendi Quae constitutio ad praetenta etiam homicidia refertur, praescnptione tamen citationis pro capite mxta antiquum statutum manente, quas praccnptiones capitis occisi vide supra sub titulo: De praescriptionibus fol LVII Paragr Praescnptio petendae solutionis etc 3) W Cod Os brak dwóch ostatnich wyrazów. [69] PRAWA POLSKlEGO Z W. XVI. 159 expurgare debet. Nichilominus convictus sexaginta marcas pro capite daturus absque poena turris. Iohan. Aib. fol. CVII. Cap. Verum quia. 468. At in via publica sub tutela communis securitatis eundem occidens ad solutionem capitis et sessionem turris tenetur. Iohan. Alb. fol. CVII. Cap. Sed idem. 469. Occidens autem bona sua aut suos defendendo licet non volun- tarie centum et viginti marcis caput solvat, poena carceris etiam non per- pessa. Iohan. Alb. fol. CVII. Cap. Praeterea 470. Item homicida voluntarius et in recenti crimine, utpote: in incendio, homicidio, raptu virginum, depopulatione villarum et spoliis depre- hensus 1) captivandus, quamvis sit possessionatus. Wladisl. Iag. fol. LI et sequenti, Paragrapho: Illo tamen homine. 471. Morte casuali vel inopinata de hac luce migrantis, puta de arbore cadentis vel in aqua mergentis, quaestio nulla sit. Casim. Mag. fol. XXII. Cap. Item quacunque. 472. Ibidem de ignoto homicidio quaestio nulla movenda est per officium, sed consanguinei inquirere homicidam et culpare debent2). 473. Caput vagabundae matris filio etiam illegitimo solvendum est. Casim. Mag. fol. XXII. Cap. Laurentius conqueritur de Martini etc. 474. Spiritualium caedes seu homicidia, super limitibus, pro cmethonibus fugitivis et pro vulneribus3) in iure terrestri definienda. Alexander fol. CXVII. Cap. Spirituales. 475. Cum nobili occiso post eius necem obicitur ignobilitas, actor illius nobilitatem mettertius probabit. De hoc est decretum regni 4) inter Węglienski. 476. Nocturnus fur frumenti, defendens se, impune occiditur5), ac equi et res eiusdem rapientis omnes pro domino frumenti libere tolli debent; ac ille, de cuius dominio talis depopulator exiverit, poenam R. Mti pietnadz. soluturus, sed ille depopulator 6) occidens aut vulnerans frumenta sua defendentem solvat caput vel vulnera cum poenis. Casim. Mag. fol. XXVII. Cap. Et licet. 477. Vulnera ministerialis conspiciat et vulneratus probet vulnera per tesles totales. Deficiens vero in probatione luet poenam iudicio regalem Siedmnadz. et parti aliam Piethnadz. Casim. Mag. fol. XCIIII. Cap. Item statuimus, quod si quis. 478. At iam vulnera non ministeriali sed officio terrestri vel castrensi monstranda et protestanda ac per vulneratum mettertium comprobanda sunt. In Const. 1538. Parag. Praeterea accidere. 1) W Cod. Os. brak ostatnich 11 wyrazdw. 2) W Cod. S. brak siedmiu ostatnich wyrazów. 3) W Cod Os. brak osmiu ostatnich wyrazów, 4) Cod. S. decretum regium. 5) Cod. S. a defendeute fruges suas impune occiditur. 6) W Cod. Os. brak dziewięciu ostatnich wyrazów. UkŁad systematycznY [70] 479. Sed nichilominus probatio vulnerum vel occisionis iuxta antiquum 1) statutum esse debet. Sigismundus in Const. 1532 Cap. Probatio vulnerum etc. 480. Vulnerans aliquem, quamvis ioco seu ludendo, satisfaciat pro vulnere vulnerato. Casim. Mag. fol. XXIX. Cap. Item Bartholdus 2). 481. Vulnerato in extinctione candelae extinguens illam ad solutionem vulneyrum tenetur, sed vulneratus praestet primum iuramentum, quod in extinctione candelae nescit, per quem sit vulneratus. Casim Mag. fol. XXIIIl. Cap. Querelam. 482. Pro vulnere accusatus asserens accusatorem in contentione se ipsum vulnerasse, admittitur super eo ad probandum; sed extra contentionem vulneratus vulnus suum probabit. Casim. Mag. fol. XVII. Cap. Querelam Petrus deposuit etc. 483. Qui ex initio alterius vulnerat vitam suam defendendo, hoc, si poterit, probet et evadet; sed vulnerans non vitam suam defendendo, sed iniuriam sibi ante hac illatam ulciscendo, convincitur per vulneratum. Casim. Mag. fol. XVII. Cap. Accepimus, quod Petrus. 484. Vulnerans aliquero in praesentia regis vel capitanei sine gratia puniatur; gladium autem extrahens et non vulnerans in gratia regis consistit; et subtrahens aliquam minutam rem in curia regis vel alicuius militis aurem amittit. Item coram Archiepiscopo extrahens gladium, sive vulneraverit, sive non, poenam ei det septuaginta; verba autem turpia coram eo proferens poenam ei quinquaginta solvat. Et idem in curia militis extrahens gladium, in gratia militis est, sed vulneranti manus perforetur. Casim. Mag. fol. XXXIX. Cap. Insuper statuimus. 485. Mutilatus3) et post anni decursum iustitiam petens mettertius mutilationem suam probet, si videlicet accusatus negat. Casim. Mag. fol. XX. Cap. Petrus conquestus est. 486. Mutilans militem in quolibet membro marcas triginta, sed pro simplici vulnere XV marcas solvat. Casim. Mag. fol. XXII. Cap. Ut violentorum audacia etc. 487. Sed idem rex folio eodem Cap. Quamvis occidens etc. eiusdem mutilationis et vulnerum solutionem moderavit, sed poenam addidit, sic videlicet, quod mutilans militem 4) in pede, manu vel naso XV marcas, in police vero mutilans octo marcas, digitum vero quemlibet alium amputans vel laedens tres marcas solvat et pro qualibtt vulneratione poenam quinquaginta. 488. Miles mihti plagam vel ictum absque sanguinis effusione inferens poenam ei solvat quinquaginta, sed pro illatu 5) illi, qui ius militare non habet, marca grossorum detur. Casim. Mag. fol. XXVII. Cap. In percussionibus militum etc. Videntur hic subintelligi sculteti, qui etiam serviunt bellum, quamvis ius militare non habent, praesertim cum in eodem statuto de percussionibus 1) Cod. Os. wyraz ten opuszczony. 2) W Cod. S. artylcutu tego bralt. 3) Cod. Os. mutilaus. 4) W Cod. Os. wyrazu tego brak 5) Cod Os. sed illatum. [71] PRAWA POLSKIECO Z W. XVI 161 cmethonum etiam est statutum, vel llh scartabelli aut nobiles creati, de quibus Casim fol. XXIX Cap Militi etc , qui mxta lllam differentiam ibidem positam non possunt esse pares militibus ex eorum progeme nobilibus natis, prout m sequenti paragrapho etiam patet 489 Cmetho percutiens una plaga militem, poenam quinquaginta debet et ct alteram mdicto Si vero baculo ctuentatum fuent vulnus, sicut pro gladiali satisfaciat Qui item pro vulnere lllato militi, alias sliachczie, decem marcas, scartabello quinque, creato militi de sculteto vel cmethone tres marcas solvat Casim Mag fol XXIX Cap Militi pro una plaga etc Occidens militem cmetho quid debet, vide supia foho XXXVII Parag Postea idem rex etc 1) 490 Cane ahcuius laedente ahquem, m defectu probationis laesi stare debet iuramento domini cams se expurgantis Casim Mag fol XXIIII. Cap Egiduis conquestus est 491. Cives nobilibus et villanis in civitatibus occisis aut vulneratis lure Polonico iustitiam ministraturi Secus facientes cives poena XIV marcv lum parti puniantur, lure terrestri peremptone exigenda Casim Iag fol XCV Cap Item statuimus, quod cives Et Sigis m Const 1538 Cap Decermmus, ut deinceps 492 Rehqua de vulnenbus lam sub titulo de secuntate iudiciorum, quaedam etiam circa invasionem domus supia annolata sunt, aha circa secu- ntatem conventuum habentur supra 493 Item cmetho occidens cmethonem debet castellamae poenam quatuor marcarum et successonbus consangumeis occisi scx marcas, qui si non fuent m solvendo, poena capitis puniatur Casim Mag fol XXI Cap Licet antiquitus etc 494 Si vero quispiam alius occident cmethonem, X marcarum poena pumatur, quarum uxori et pueris sex et IV occisi domino cedunt, qui si fuerit plunum dominorum, IV maicae inter eos dividendae sunt. Casim Mag fol XXII Paragr Si vero quispiam occident etc 2) 495 Vulnerans cmethonem, marcam ei pro vulnere det et aham marcam domino vulnerati pro poeni Si autem vulnerans et vulneratus duorum dominorum sint, huiusmodi poena mter eos dividenda Casim Mag fol XXII Cap Quamvis occidens hominem etc , in fine 496. Item pro vulnere livido sine sanguinis effusione cmethoni illato sescz grzywien, ahas poena sex scotorum detur Casim Mag fol XXVII Cap In percussionibus militum etc, in fine 1) Patrz. Nr 4.00 2) W Cod Os zamiast dwoch ostatnich artykułow, znajduje się następujący Item cmetho occidens cmethouem X marcis puniendus, quarum uxori et puens sex et IV dommo occ si cedunt Qui si fuennt plurium dominorum, quatuor marcie mter eos dividendae sunt Casim Mag fol XXII. Parag Si vero quispiam Archiwum Komisyi prawniczej T VI 21 l62 UKLAD SYSTEMATYCZNY [72] 497. In vulneratione cmethonis ad sanguinis efiusionem quicquid poe- narum decernitur, earum duae partes laeso et tertia iudicio cedere debet. Casim. Mag. fol. XXVII. Cap. Ut poenarum. [XIX]. De nobilitatis et thori probatione, infamatione seu turpiloquio. 498. Nobilis nobili ignobilitatem obiciens eidem aequalis non existens et negans iuret se non dixisse. Wlad. Iag. fol. XLVI. Cap. Si quis nobilis. 499. Nobilitatem probare volens sex testes producat: duos de sua genealogia ac de secunda et tertia, videlicet ab avis et matre, per duos, qui iurati agnoscant eum esse eorum fratrem ac de domo et stirpe eorum procreatum. Casim. Mag. fol. XVI. Cap. Nobilitatis. 500. Is ergo 1) vere nobilis et dignitatum et beneficiorum capax, cuius uterque parens ex familia nobili progenitus est, vel etiam si matre plebeia, patre tamen nobili sit procreatus, sed cuius parentes ipsemet2) vivant ad instar aliorum nobilium habitantes in suis possessionibus iuxta morem patriae et consuetudinem nobilitatis et non exercuerint eas artes, quas cives in civitatibus morantes exercere solent. Alex. fol. CXVII. Parag. Et quoniam quaestio etc. et sequenti. 501. Nobilis nobilem infamia seu improperio afficiens, meretricis filium nominans vel matrem eius meretricem esse, solvat vituperato poenam sexaginta marcarum, (quoniam tunc temporis caput nobilis tanti aestimabatur) et ad revocandum cogendus, quod videlicet mentitus est, sicut canis. Casim. Mag. fol. XXVII. Cap. Cum omnis scurilitas. 502. Nobili testi in graniciebus super nobilitate inculpato sufficit testimonium aliorum testium pro eius nobilitate simplici verbo, quod est possessionatus et habetur pro nobili, habet bona terrestria. Quo facto admitti debet ad iuramentum cum actore, et succamerarius reservet actionem sibi cum inculpatore in foro competenti prosequendam. Sigis. in Nov. fol. XL. Parag. Si vero citatus. 503. De legitimis natalibus spirituales iudicant. Sigis. in Const. 1543 Cap. Roznicze sqdow. 504. Item coram archiepiscopo turpia verba proferens poenam eidem archiepiscopo piethnadz. solvet. Casim. Mag. fol. XXXIX. Parag. Si quis vero turpia etc. 505. Cmetho autem non potest nocere vituperio nobilitati alicuius, illius videlicet, qui bellum servit et iuri terrestri subest, nisi3) simili vituperio audisset alium aeque nobilemeum vituperasse et ipsum se non expurgasse; illi vero nobiles, qui in civitatibus resident, cervisiam propinant etc. aut etiam vagi in terra nichil habentes, tenentur se expurgare. Wlad. Iag. fol. XLVI. Cap. Cmetho vero. 1) Cod. S. vero. 2) Cod. S. ipsimet. 3) Cod. S. nisi dum. [73] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 163 [XX]. De patris potestate in filios. 506. Moriente matre filii non petant bonorum maternorum ad se devolutorum portionem a patre, donec ad secundas convolaverit nuptias, nisi pater sit dissipator bonorum. Casim. Mag. fol. XXVI. Cap. Ex communi usu. 507. Sed Wlad. Iag. fol. XLIII. Cap. In quadam etc. contrarium statuit, quod videlicet pater habens filios post mortem genitricis eorum, quamvis ad secundas nuptias convolaverit, non tenetur ad mortem usque suam filiis suis portionem hereditariam assignare, dummodo dissipator bonorum non existat, assignata duntaxat filiis portione, quam post matrem eorum ratione dotis recepit. 508. Filius vivente patre sigillum pfoprium non habeat, sed paterno utatur. Casim. Mag. fol. IX. Cap. Quia filii. 509. Pater pro excessu filii et econtra, immo1) nemo pro alieno excessu puniendus est, nisi sit particeps criminis. Sed committens crimen in bonis eius Mti R. applicandis iuxta qualitatem excessus puniri debet. Casim. Mag. fol. XXXIX. Cap. Cum dicit scriptura etc. 510. Parentes pro filiis nulla damna et solutiones et satisfactiones lusorum2), usurarum, mutuationum et quorumvis contractuum sustinere tenentur. Sed filius lusor aliquid perludens defalcatione suae sortis punitur. Et ludens cum filio non emancipato nullum ius in eo acquirit, quamvis fideiussoriam cautionem seu obligationem3) interposuerit. Ludi enim tantummodo solatii causa concessi sunt. Ludens vero taxillos ad praestam, si victus fuerit, ad satisfactionem victori non tenetur, nec ipsum poterit admonere occasione satisfactionis. Quod si fecerit, poenam pietnadz. ei det et iudicio similem. Similiter et Iudei si tali filio mutuarent pecuniam, parentes eius non tenentur ad solutionem4) et neque ullus contractus filii familias valet. De his ludis haec sunt statuta: Casim. Mag. fol. XXV. Cap. Ut noxius ludus etc. Et eiusdem fol. eodem Cap. Ad praecludendam lusoribus etc. Et eiusdem fol. XXVIII. Cap. Filius nondum emancipatus. [XXI]. De tutoribus et pupillis, virginibus, viduis, dotibus et reformationibus mulierum ac inter coniuges. 511. Pater vivens potest pueris ad eorum discretionis annos et uxori, si ipsa affectaverit, tutores, quos voluerit, constituere, quos etiam proximiores a tutela removere non possunt; aetas masculi XV anni, famellae XII.5) Wlad Iag. fol. XLIII. Orphanitati. 512. Minorennes litem contestari non valentes obtinent de iure dilationem ad aetatem perfectam, in qua tandem, si eis causa innovatur, semota 1) W Cod. S. wyraz ten opuszczony. 2) Cod. S. ludorum. 3) Cod. Os. fideiussorium seu obligationem. 4) Cod. S. ad satisfactionem et solutionem. 5) W Cod. Os brak sześciu ostatnich wyrazów. UKLAD SYSTEMATYCZNY [74] praescriptionis exceptione, respondere tenentur. Tantummodo illa praescriptione uti possunt, si quae fuit apud illos vcl eorum parentes, antequam fuissent primo ad iudicium in eadem causa tracti. Casim. Mag. fol. XXXI. Cap. Si impuberes. 513. Tamen minorennes in tribus tantummodo casibus citati respondere tencntur, vidclicet: pro hereditate corum patri obligata, pro fideiussoria pro patre facta, pro qua pater vivens citatus esset, et pro hereditate, pro qua etiam vivens pater citabatur. Casim. Mag. fol. XXXIII. Parag. Citati etiam. Et iuxta Const. 1543. Cap. Aczkolwiek s podania rad. Minorennes patres homicida defuncto tenentur etiam pro capite respondere peremptorie. 514. Etiam filii, quorum pater vendidit seu impignoravit bona et inscripsit se pro defensione, minorennes tueri debent emptorem. In Consuet. Crac. fol. CXX. Cap. Item cum aliquis. 515. Minorennes iniuria affecti iure pro eadem agere possunt discretione nacta, praescriptione non obstante, infra tamen debitum tempus. Casim. Mag. fol. XXIIII. Cap. Infantibus. 510. Tutor hereditatem pupilli vendere vel alio quovis modo perdere, gades limitare non potest, alias discretione nacta hcreditatem suam viceversa a possessore Iucrari et rehabere, non obstante praescriptione, possunt Casim. Mag. fol. XXXIII. Cap. Cum pater. 517. Si tamen tutor vendet bona pupillorum, debent per officium castrense in bona restitui iure mediante annos discretionis nacti. In Const. 1543. Cap. Iss się sprawa. Ibidem, quod constitutioni de expulsione violenta eiusdem 1543 ipsi minorennes non subiacent. De quo in eisdem Constit. vide. Et hic supra fol. XXV. Parag. Cum recentis etc.1) Sed ipsa constitutio 1543 expiravit. 518. Ouod autem tutor pro capite patris pupillorum occiso agere debet, vide supra fol. XXXVII. Parag. Quod quidem 2). Illic et alia de tutoribus et pupillis. 519. Tutor orphanis solum de censibus et iumentis indomitis rationem facturus. Casim. Mag. fol. XXXIII. Cap. Multotiens. 520. Tutor licet resignabit bona pueris annos XV nactis, pueri tamen ante annos eorum XXIV illa alienare nequeunt sine consensu amicorum. In Consuet. Crac. fol. CXX. Cap. Item quemadmodum. 521. Frater senior non potest bona fratrum suorum minorennium propter portionem concernentem vendere, obligare, alienare, distrahere, nisi debitorum per parentes contractorum onns id exposcat, tunc enim de consilio domus suae seniorum id facere sibi licebit. Debita autem parva de censibus et proventibus sunt solvcnda. Residua pecunia inter fratres dividenda reservata; contrarium facturn irritum. Casim. Iag. fol. LXXXIX. Cap. Imprimis siquidem. 1) Patrz Nr. 323. 2) Patrz Nr. 464. [75] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 165 522. Virgines nubiles et adultae, quas tutores propter longiorem bonorum earum usum maritare nolunt, possunt sibi de maritis providerc, tamen cum consensu aliorum amicorum paternorum et avunculorum. Wlad Iag fol. XLIII. Cap. Astutiae. — Praescriptionem virginis contra tutorcm vide supra fol. XXXV. Parag. Virgo autem orphana etc. 523. Opprimentis virginem aut mulierem vita in gratia Regis est; sed virgo calumniose aliquem inculpans et inculpatus sc cum sex testibus expurgans, ipsa debita poena castigetur. Casim. Mag. fol. XXXIIII. Cap Quicunque vero virgini etc. Hunc casum capitaneus iudicat, prout sub titulo: De capitaneis, annotatum est. 524. Raptor autem virginis aut mulieris honore privandus, ipsa vero rapi se consentiens perdit dotem et bona. Iohan. Alb fol. CVII. Cap. Itcm de raptoribus. 525. Hoc statutum declarat Sigis. in Const. 1532 Cap. Ad submovendam dubitationem etc. ita videlicet, quod quum raptor virginis aut viduae seu coniugatae ad praesentiam regis pro raptu commisso citatus fuerit et secundum antiquiora statuta iure convictus fuerit, privatione honoris puniri debet: cum scilicet rapta coram rege per raptorem sibi vim illatam fuisse contraque voluntatem et consensum suum se raptam esse confiteretur; per hanc enim eius confessionem raptor censetur esse sufficienter convictus Alioquin ipsa coram rege se consensu suo proprio et voluntate undecunque esse abductam confitente et affirnnnte, citatus liber esse censetur. Il!a vero sic confessa bonis omnibus hereditariis et quibusvis aliis ipsam concernentibus et rebus doteque sibi debita privabitur. 526. Idem raptor in crimine deprehensus, Iicet sit possessionatus, captivari debet. Wlad. Iag. fol. LI. Parag. IIlo tamen homine. 527. Mortuo patre, filiis 1) et filiabus superextantibus, filiae per fratres dote competenti exdotari dcbent. Quae dos coram amicis assignari debet. sed non extantibus filiis filiae succedunt in bona hereditaria paterna et materna, non obstantibus pactis de non recipiendis bonis per earum maritos factis et quibuslibet fideiussoriis cautionibus de recipiendis pecuniis firmatis. Casim. Mag. fol. XXIX. Cap. Item statuimus etc, usque ad Parag Et si fratres patrueles etc2). Ibidem, quod hereditaria bona filiabus coram rege olim assignabantur3). Et Wlad. Iagielo fol. XLIII. Cap. Ut viam dubiis 528. Per haec itaque statuta praetacta exclusi sunt patrueles et de armis ab exdotatione virginurn de earum hereditariis bonis. De quibus Casim. Mag. fol. XXXIIII in Cap. Item staluimus etc. Parag. Et patruelibus. 529. Item filia per patrem dotata eo morientc a fratribus plus petere non potest. Casim. Mag. fol. XXXIII. Cap. Statuimus etc. a principio et circa finem. 1) Cod. Os. filio. 2) W Cod. S. brak ośmiu ostatnich wyrazów. 3) Cod S. Casim. Mag fol. eodem, Paragr sequenti suprascripti cipituli. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [76] 530. Dos autem lege constituta erat filiae palatini centum, inferiori quadraginta marcae, alias iuxta extimationem bonorum. Casim. Mag. fol. XXXIII. Parag. Si vero patre. In capitulo: Statuimus etc. 531. Filii primae uxoris mortuo patre sorores ex secunda uxore natas de bonis paternis dotare debent, bonis maternis exceptis. Sed pueris primae uxoris a patre divisis et portionem suam ferentibus1) portio pueris secundae uxoris integra debetur. Wlad. Iagielo fol. XLIII. Cap. Declarantes statuimus. 532. Dotes non inscriptae nuliae sunt. Iohan. Alb. fol. CVIII. Cap. Item praecidere cupientes etc. 533. Si quis vero copulat sibi matrimonialiter virginem et moritur, reformatione ei non facta, pro crinili dandae sunt illi triginta marcae vel possessio census trium marcarum per successores mariti, nec prius de bonis, in quibus eam maritus reliquerit, equitet, quousque sibi solvetur crinile. In Consuet. Crac. fol. CXXI. Cap. Item dum aliquis. 534. Uxor marito nichil inscribat absque consensu amicorum, alias inscriptio nullius roboris erit. In Consuet. Crac. fol. CXXI. Cap. Item uxor. 535. Uterque tamen coniuges bona eorum communia sibi insimul ad vitae eorum tempora inscribere possunt amicorum consensu irrequisito; eius inscriptionis formam vide Sigis. in Nov. fol. XLVI. Cap. Comparentes. 536. Porro alienanti viro bona reformationi uxoris subiecta requiritur consensus uxoris cum consensu duorum amicorum ex linea paterna. Sigis. in Nov. fol. XLIIII. Parag. Et si venditor etc. Et in Const. 1543. Cap. Ku obwarowanyu. 537. Cum bona mariti ob crimen de regno fugientis confiscantur, dotalitium uxoris eius salvum manet. Casim. Mag. fol. XXXV et XXXVI. Cap. Statuimus. Parag. Si vero malitiose. 538. Neque perlucra super viro obtenta reformationem uxoris afficiunt. Sigis. in Novo fol. XXXVIII. Parag. Si vero quis. 539. Statuerat Casim. Mag., quod uxor moriente marito circa donationem et dotem ac quaelibet paraphernalia in pecuniis, gemmis, lapidibus, vestibus superextantibus, remanere debebat ac ea mortua ad liberos, si quos habuerit, praedicta omnia bona devolvebant; qua iterum alium virum ducente, bona paterna ad pueros devolvi debuerant et cum sorte materna ipsos concernente; fol. XXIX. Cap. Statuimus, quod marito etc. Ibidem, quod vidua ducat maritum, quem vult. 540. Sed hoc praetactum statutum correctum est postea, quod videlicet moriente marito uxor tantummodo circa dotem et dotalitium remanere debet, reliquis bonis pueris vel proximioribus mariti resignatis. Wlad. Iag. fol. XLII. Cap. Ad abolendam. 541. Ac idem rex folio eodem capitulo immediate sequenti: Licet etiam antiquitus etc. diffinivit lucidius2), in quae vidua successura est post 1) Cod. S. tenentibus. 2) Cod. S. Itera diffiniunt lucidius. [77] PRAWA POLSKIEGO 2 W. XVI. 167 maritum, quod videlicet solum circa domestica paraphernalia remanere debet, exceptis pro pueris thesauris, pecuniis, argento, equis magnis, omnibus armis ac equireis, etiam pecora et alia, quae in dote et dotalitio eius sint, una cum equis, quibus vivente marito vehebatur, habitura. Vestes autem et equi parvi valoris trium marcarum aequaliter inter viduam et pueros dividi debent. 542. Mulier autem praemortua existente marito, dos, quae illi per maritum erat inscripta, a marito supervivente iuridice per consanguineos mulieris repeti debet, marito in possessione bonorum manente. Simili modo muliere post mariti mortem1) in possessione bonorum reformatoriorum ad suam mortem existente, ipsa denique moriente, eadem possessio consanguineis eius per loci capitaneum dari debet, constito saltim de reformatione et de possessione eius. Alexand. fol. CXIX. Cap. Dotium solutionem. 543. Vidua ad secundas nuptias convolans per heredes de bonis re- formatis exemi potest; quomodo autem in exemptione eius procedendum est, de hoc Sigis. in Nov. fol. XXXVII. Cap. Cum primum etc. et paragrapho sequenti. [XXII]. De fratribus eorumque divisione ac eius praescriptione. 544. Divisio per amicos inter fratres et quosvis alios facta, licet ad iudicium non fuerit deducta, trium annorum et trium mensium praescriptione perhennatur. Casim. Mag. fol. XXX. Cap. Cum omnis dissensionis. 545. Divisio liberorum ex duabus uxoribus susceptorum per patrem facta rata sit. Wlad. Iag. fol. XLIII. Paragr. Cum vero pueri. 546. Fratribus divisis existentibus, si alter eorum citatur et causam perdit, alii fratres sententiam impugnare non possunt, agere tamen pro sorte quemlibet contingente possunt. Sed contra indivisos per edictum citatio per ministerialem apponatur, ut videlicet is, qui aliquod interesse habeat, compareat ius suum ostensurus. Quo non comparente, sententia contra citatum lata transit in rem iudicatam. Casim. Mag. fol. XIX et XX. Cap. Quamvis negotia mortua. 547. Item fratre seniore causam perdente, eam iunior2) tunc absens innovare et impugnare minime potest. Casim. Mag. fol. XX. Cap. Falco pro hereditate. 548. Fratribus aliquot unum molendinatorem habentibus, si unus eorum contra molendinatorem aliquid pro sua iniuria decerni procurat, alii id impugnare nequeunt. Casim. Mag. fol. XXI. Cap. Franciscus, Falco. [XXIII]. De contractibus, fideiussionibus, obligationibus et solutionibus. 549. Citato pro hereditate in pecuniis obligata in termino peremptorio non comparente, actori bona obligata adiudicantur, pecunia nichilominus reo restituta. Casim. Mag. fol. VIII. Cap. Cum omnes. 1) W Cod. S. brak 10 ostatnich wyrazów. 2) Cod. S. alter eara iunior. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [78] 550 In quaestione autcm pcrsonah, puta pro pecunn debita aut lebus obhgatis in termino peremptono non comparen, crediton distrahendas res iudex decernere debet Tamen cum pignora distiahantur, creditor non debet1) exccdere conditiones et summas in obhgatione contentas Et si minons valons sint les obligatac, quam pecuma credita, sufficiat tamen crediton lllud ldem vadium, quod leceperat ln perunia credita, et sibi lmputet2), quod simpliciter vadium recepit, excepto, si conditio ahqua apposita sit, quae est adimplenda Et si etiam creditoi res obhgatas pro maiori summa ahenavent, lpsc residuum debiton ultra summam creditam restituere tenctur Casim Mag fol XVI Paragi Si autem quaestio ent etc et sequenti. 551. At pro gravi debito citato puta sexaginta marcarum, iuduciae 3) decemocto septimanarum ad solvendum, terminus inclusivus pro pnmo termmo sex, pro sccundo etiam sex et pro tertio sex septimanae 4), concedi debent Idem extra teuam agenti) concedendum est Casim Mag fol XXXVII Cap Cum gravi debito 552 Citatus vero quis pro quacunquc re, pro qua videliset se non mscnpserat, et dans 6) intromissionem in bona, suscipienda est per citatum bed citatus pro re aut debito inscripto, qm se soluturum debitum obhgavit non dando mtromissionem, attamen in teimmo intromissioncm m bona crediton offert, in debito illo citans 7) ean suscipere tenctui, tamen cum triplici poena trium marcarum usque ad satisfactionem acton per citatum 8) pro pnncipah re et pro poems In Consuct Crac fol CXXIIII Cap Item cum ahquis citatus 553 Fideiussoi allegans solutionem per debitoiem suum principalem crediton factam, lllam probct Casim Mag fol XXIX Cap Nicolaus Mathiae 554. Item cum pnncipahs debitum negat, fideiussoi eius, si debitum fuerit viginti marcarum, solus, si quadraginta, metsecundus, in maion vero quantitate summae mettertius iuiabit, debitum, pro quo fideiussit, firmando. Qui fideiussor equum vel bovem pro pnnupah obligaie 9) prohibitus, ahas ad resartionem darnm puncipalis compelhtur Casim Mag, fol XXXVIII Cap. Praeterea statuimus 555 Principali autem debitum non sohente pro termino, fidemssor illum damnifi are prohibitus est, sed si parvum est debitum, dandum est er pignus, si magnum, possessio bonorum debitons pro valore debiti creditori pei fideiussorem danda Casim Mag fol XXXVIII Cap Quia ex facilitate. 556 Qui autem heredes fideiussons etiam minorennes pro fideiussona patris respondere tenentur, vide supra fol XLI Parag Etiam filii, et Parag 10) Tamen mmorennes 11) l) Cod S prgnora distrahunt credita non debent 2) Cod S et si in pirte 3) Cod S a iudicio 4) VV Cod Os brak ostatnich wyrazów 5) C od Os Item extra terram agendum 6) Cod S dat 7) Cod S non daudo iutromissionem m bona, deinde cicditon ofiert lntro missionem m debito ille citans 8) W Cod Os brak. 3 ostatnich wyrazów 9) Cod S obligatore l0) Cod, S. et paragrapho ibidem paulo supenon. 11) Patrz Nr 514 i 513 [79] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI 169 557. Homini possessionato pecunia non debet arestari, nisi possessio minor sit, quam illud, pro quo citatur. Tunc enim fideiubebit pecuniam ex aresto ad parendum iuri et iudicato1). In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item homini, 558. Item cautio verbalis per fideiussores verbotenus facta per unum annum et sex hebdomadas firma est tantum, nisi sit ad acta recognita. Sigis. in Const. 1540. Saepe fieri edocti. 559. Nobilis in actione criminali fideiussores pro se non statuens, captivandus. Wlad. Iag. fol. LI et LII. Parag. Illo tamen homine. 560. Terrigena debitor existens civi testibus convictus debitum solvat, alias negans terrigena iuramento evadet. Casim. Mag. fol. XVI. Cap. Finem litibus imponere volentes etc. 561. Hoc praetactum statutum declarat Sigis. in Const. 1540. Cap. Statutum de regestris mercatorum etc. Et triennalem praescriptionem eius dotis statuit. 562. Item de creditore hereditatem venditam ab emptore ratione prioris debiti sui repetente. Vide supra fol. XXXIIII. Paragr. Tribus annis.2) [XXIV]. De testamentis, inscriptionibus egrotorum et sterilium hominum. 563. Testamenta non de immobilibus hereditariisve oppignoratis bonis, ne defensio reipublicae minuatur, sed solum de mobilibus condantur, et confirmata nulla sunt. Secus de bonis regalibus; eadem enim regi in parte vel in toto testamento legari possunt. Sigis. in Nov. fol. XI. Cap. Pietatem. Et idem fol. XXIII. Cap. Testamenta. 564. Testamenta mixti fori seu utriusque iuris tam spiritualis quam secularis sunt, haec videlicet, quae coram notario publico conduntur vel quae propriis manibus testantium scripta sunt vel coram testibus praesertim nobilibus facta, quae nobilibus tantum, sed non civibus condere permissum est iure; sed coram rege aut coram quocunque alio iudicio seu iure seculari terrestri, castrensi, civili, villano, advocato et iuratis testamentum factum ad forum seculare et non spirituale pertinet, excepto si aliquid ecclesiae, quod videlicet non esset contra ius terrestre, legaretur. In Const. 1543 in Cap. Roznicze sqdow. 565. Item ab egroto nullum officium inscriptiones et recognitiones qualescunque suscipere potest, nisi cum personaliter sanus mente ad acta constitutus sit. Tantummodo regi ad egrotum pro facienda recognitione mittere licet. Sigis. Aug. in Confirmatione Paragr. Zabiegaiącz trudnoscziam liudzkim. 566. Steriles homines bona sua hereditaria licite alienare possunt, quo volunt. Sigis. in Nov. fol. XVIII. Cap Item quia iure divino etc. 1) Cod. S. iudicio. 2) Patrz Nr. 436. Archiwum Komisyi prawniczcj T. VI. 2 2 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [80] [XXV.] De iniuriis, damnis et rebus violenter ablatis ac vagabundis raptoribus. 567. Invito domino res eius clam vel aperte auferens et postea restituens, si quid supplendum 1) reperitur 2), iuramento actoris debet stari. Casim. Mag. fol. XXIIII. Cap. Egidius proposuit. 568. Recipiens violenter rem ab aliquo mobilem, eandem possessori restituere tenetur cum poena sex marcarum. Casim. Mag. fol. XXVIII. Cap. Item si quis violenter etc. 569. Seminator agri alieni seminatis careat cum poena piethnadz. Casim. Mag. fol. XXVIII. Cap. Si quis excolens vel seminans etc. 570. A quolibet bove violenter recepto septimanatim scotum det cum poena picthnadz. parti et simili iudicio. Casim. Mag. fol. XXVIII. Cap. Cum alicui 3). 571. Currus feni violenter receptus tribus scotis4) solvitur cum poena duplici piethnadz. parti et iudicio; cassulam vero cuiuslibet grani in die recipiens iudicio sex marcarum poenam et parti piethnadz. poenam solvat; in nocte autem recipiens fur iudicatur. Casim. Mag. fol. XXVIII. Cap. Item pro curru. Et idem fol. eodem Cap. Item pro una cassula. 572. Sed depascens pratum seu incidens falce, in tunica inpignoretur. Casirn. Mag. fol. XXXVIII. Cap. Praeterea statuimus etc. Paragr. Depascens vero. 573. A quolibet pecore in damno abacto quarta denariorum est danda. Casim. Mag. fol. XXIII. Cap. Ut quilibet5). 574. Iumenta de damno abacta6) sub testimonio vicinorum per noctem in domo serventur, in crastino ad curiam regis pellantur. Casim. Mag. fol. XXIII. Cap. Ad evitandam. 575. Sed in Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item si aliquis alicuius pecora etc. statutum est, ut pecora aliena quocunque modo habens vel retinens infra triduum ad forestam regalem illa det, secus faciens citetur ad iudicium castrense, et restituet pecora cum trtum marcarum poena, pro damno remissis partibus ad iudicium terrestre7). Sed arestari apud eum debent per ministerialem et duos nobiles. 576. Detinens vero abactum pecus et ad cautionem fideiussoriam illud monitus dare nolens, ad ius castrense debet citari pro poena, et luens poenam trium marcarum dare tenetur ad cautionem, sed pro damno remitti partes debent ad ius terrestre. In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item si aliquis alicui. 1) Cod. S. supplere. 2) Cop. Os. repetitur. 3) W Cod. Os. pisarz przez pomyłkę z obu tych artykułów zrobił jeden, opuściwszy koniec pierwszego i poczatek drugiego. 4) W Cod. S. na interliuii: id est grossis 6. 5) W Cod. S. artykutu tego niema. 6) Cod. S. Item quaelibet pecora in damno abacta. 7) W Cod. S. brak 14 ostatnich wyrazdw. [81] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 171 577. At cum pecora dantur ad forestam regiam et dominus pecorum tunc aderit, danda sunt ei ad cautionem fideiussoriam sine poena; et pro damno remitti debent ad ius terrestre. Sed si dominus pecorum tunc non aderit, extunc ille, qui pecora ad forestam appulit, fideiubebit ea ad duas septimanas, quibus elapsis rursus ea presentabit in foresta; et iterum ea fideiubebit per alias et per tertias duas septimanas, dato pro qualibet vice burgrabio castri fertone iuris regii; tandem in duabus ultimis septimanis domino pecorum veniente, dandum ei est pecus ad cautionem fideiussoriam, et remitti debent partes pro damnis ad ius terrestre. Domino autem pecorum non veniente, pecora divident inter se burgrabius cum conservatore pecorum. Qui conservator seu damnum passus pro damno contentus esse debet, et pro tribus fertonibus burgrabio datis in illa medietate pecorum. In Consuet. Crac. fol. CXXIII. Cap. Item si quis. 578. Cum iumenta indomita damnum inferunt alicui tempore aestatis, damnum cum poena unius marcae solvatur. Pascenda autem sunt a vigilia s. Adalberti ad festum s. Michaelis sub custodia, sed damnum patiens ipsa iumenta indomita ad suam domum pellere non praesumat. Casim. Mag. fol. XXXV. Cap. Statuimus, quod omnes. 579. Interficiens iumentum indomitum quatuor marcas, poledrum alias zrzebcza interimens tres marcas, ictu vel plaga iumentum ad dorsum laedens marcam cum dimidia, pro poledro secundi anni quinque marcas huiusmodi ictum vel plagam inferens solvat; pro poledro vero tertii, quarti et quinti anni iuxta aestimationem iuramento firmatam satisfacere debet. Casim. Mag. fol. XXXIIII. Cap. Statuimus insuper. 580. Equus in accommodatione laesus duabus septimanis servandus quiete per laedentem, per quas si non convaluerit, pro eo accomodator, ut poterit, componat. Casim. Mag. fol. XXI. Cap. Nicolaus deposuit querelam etc. 581. Porcos in glandinibus suis inveniens, prima vice unum, secunda vice duos mactabit, tertia vice eos ad curiam regalem pellat cum rege dividendos per medium; ubi autem mactabuntur porci, signetur arbor, negante parte iuramento firmabit illic inventos esse porcos. Casim. Mag. fol. XXXV. Statuimus etiam, quod. 582. Porcos pellens ad glandines non per bona alterius, sed per viam id faciat, et dominus mericae, per cuius bona sues ad silvas pretio conductas pelluntur, glandines proprias ex utraque parte viae in triginta cubitis removere debet. Casim. Mag. fol. XXXV. Cap. Statuimus, quod quando. 583. Damnum circa viam a transeuntibus, pecora vel pecudes pellentibus, cum curru vel equis iter facientibus illatum, damnum passus illud ministeriali et duobus nobilibus, et in defectu horum, quatuor aut ad minus duobus villae illius aut etiam vicinae1) plebeis iuratis testetur. Et quicquid illi pro damno dandum decreverint, exigat, pro quo posthac citatus proprio 1) Cod. S. vicinis. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [82] iuramento iuxta recognitionem illorum, qui damnum conspexerunt, actorem evadet. Sigis. in Const 1538 Paragr. Quia frequenter accidit. 584. Et neque principi nec cuiuscunque status conditionisque homini via transeunti in villis, tabernis et locis solitariis licet necessaria pro se et pro equis pabula invitis dominis et vendere nolentibus vi recipere. Casim. Mag. fol. XXXIX. Cap. Cum itaque omnis etc. Neque rex per regnum procedens descensum super bona nobilium faciat. Descendens vero sumptibus suis victualia comparet sibi. In privilegio Lois 1) fol. XLI. Parag. Praeterea si per regnum etc. Et Wlad. Iag. fol. LI. Paragr. Item pollicemur. 585. Qui si in aliena silva quercum axi aptam 2) exciderit vel de minoribus lignis currum impleverit invito domino, ei piethnadz. solvet; sed pro qualibet arbore fructifera eandem poenam pielhnadz. et duodecim grossos damnum passo det. Casim. Mag. fol. XXVI. Cap. Quidam de ipsorum audacia multum etc. 586. Postea statutum est, quod videlicet ligna vel utensibilia3) in aliena silva vel gayo incidens primo in securi, secundo in tunica, tertio in equo vel bove impignorafi potest sine poena, signo facto in arbore ibi, ubi impignoravit. Excidens vero furtive quercum pro qualibet fertonem et poenam trium marcarum parti solvat et iudicio similem. Plantas autem seu propagines minutas excidens, quatuor scotos solvat, sed pro quercu mericae duo scoti 4). Ibidemque propagines seu ramos incidens solum pignoretur 5). Verum succidens arborem cum apibus damnum passo marcam et iudicio alteram solvet; sed sine apibus arborem succidens, quae tamen est ad apes apta, damnum passo mediam marcam et iudicio totidem det convictus. Casim. Mag. fol. XXXIIII. Cap. Statuimus etiam, quod quicunque etc. 587. Postremo statutum praetactum sic interpretatum est6), quod videlicet incidens arbores singulares et magni valoris deprehendi potest et tandem ad cautionem fideiussoriam dari. Et quod non sufficit pignorari talem, quoniam pignora debent praecellere in valore res, pro quibus recipiuntur. Similiter est intelligendum de gaiis, ubi sunt paucae7) silvae. Wlad. Iag. fol. XLVI. Cap. Primaeva. 588. Plantationes insertas et radicatas evellens poena sex marcarum punitur, et in translatione domicilii tenetur medietatem plantarum dimittere in area seu in solo sub poena sex marcarum8). Casim. Mag. fol. XXVII. Cap. Statuimus et decernimus. 589. Cmetho in alieno nemore habens mellificia solvat tributa domino nemorum; negligens autem poterit per dominum nemorum pro eo iudicari et impignorari. Et dominus eius proprius eum defendere non potest; immo iustitiam cum eo ministrare tenetur. Wladisl. Iag. fol. XLVI. Cap. Mellificia. 1) Cod. S. Ludovici alias Loysis. 2) Cod. Os. aperta. 3) Cod. S. ligna vel robora aut arbores. 4) Cod. S. duos scotos dandum. 5) Cod. Os. pignoret. 6) Cod. S. sit. 7) Cod. S. parvae. 8) W Cod. Os. brak 4 ostatnich wyrazów. [83] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 173 590. A festo s. Adalberti ad congregationem omnium frugum, qui in alterius hereditate venationem exercet, poenam trium marcarum ei luet. Wladisl. Iag. fol. XLVII. Cap. Cum autem lepores. 591. Recipiens canem alterius vel feram agitatam, tres marcas det cum poena aliarum trium marcarum. Wladisl. Iag. fol. XLVII. Cap. Nonnullae displicentiae. 592. Pastor de ovi ex grege perdita illique commissa accusatus iurare debet, quod pecus illud ad villam cum ceteris reduxit et impulit. Casim. Mag. fol. XXV. Cap. Praeterea de villanorum etc. 593. Dominus pro damno per servum golotham illato satisfacere tenetur. Casim. Mag. fol. XXVIII. Cap. Item si famulus. 594. Quando autem contra servos possessionatos et impossessionatos pro invasione domus, nece, vulneribus, damnisque procedendum est, patebit infra sub titulo: De servis. 595. Vagabundi raptores bonis et honore puniantur. Casim. Mag. fol. XXII. Cap. Sunt nonnulli. [XXVI). De civibus, mercatoribus, nundinis et foris, ponderibus, mensuris rebus pretio imponendis et fraternitatibus. 596. Civibus et plebeis bona terrestria emere non licet, eo, quod in bello in aciebus ordinatis locum inter nobiles non habent, et inscriptiones super id factae sunt nullae, ac illi, qui ea usurparunt, vendere ipsa obstricti sunt sub poenis ex eis facientibus secus iuxta arbitrium regis et palatini illius terrae exigendis. Iohan. Alb. fol. CV. Cap. Item statuimus, quod civibus. 597. Aucta est postea haec constitutio praetacta, sic videlicet, quod cives et plebei bona terrestria non emant et inscriptiones tales nullius valoris sunt. Ac iudex inscriptionem talem admittens, poena centum marcarum puniri ex officio eius debet, ipsaque bona, quae hactenus cives possederunt, infra quatuor annos pro fisco regio illa dividantur sub ammissione eorum pro fisco regio1), quae regi licitum est vendere. Sed nichilominus proximiores eorum nobilium, qui ea vendiderant. poterint ea rursus redimere pro eadem summa, pro qua vendita erant. Hoc tamen intelligendum non est de his bonis civium, quae illi ab antiquo iuxta privilegia in commune possident. Secus autem de privilegiis ipsis ante statutum Iohannis Alb. concessis. In Constit. Crac. 1538. Cap. Antiquis constitutionibus. 598. Idem exequendum repetit idem rex Sigismundus in Constit. 1543. Cap. Themu wssądy 2). 599. Hoc idem Sigismundus Augustus in Confirm. se exequuturum recepit Paragraph. Miesczanie. Et addidit, quod qui litteras super nobilitatem obtinuerint, illis se tutari non possunt, si se civilibus actionibus implicant3). 1) W Cod. S. brak ośmiu ostatnich wyrazów. 2) Cod. S. Themu wssemu cxecutiia etc. 3) Cod. S, sese civilibus actionibus implicantes. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [84l 600. Per haec itaque statuta praetacta videtur esse abrogatum statutum Alex. fol. CXVIII. Cap. Cum mercatores etc, quo cautum erat, cives bona hereditaria possidentes a belli servitio non esse liberandos. 601. Sed iam nobilitati Hberum est domos, areas, granaria emere in civitatibus, iurisdictionem civilem et onera ferre non recusanti. Sigis. Aug. in Confirm. Paragr. Aby sliachtha. 602. Item civis aut mercator quomodo debitum non inscriptum pro panno aut aliis rebus creditis a terrigena repetere debet, vide supra fol. XLV. Paragr. Terrigena1). 603. Sed ipsi mercatores debita in regestris eorum scripta intra triennium a nobilibus repetant; alioqui lapso triennio debita huiusmodi repeti non poterint a nobilibus iuxta dispositionem statuti Casim. Mag. fol. XVI. Cap. Finem litibus etc. Tamen ipsi mercatores inter se veterem observantiam in solvendis et repetendis eorum debitis retineant. Sigis. in Const. 1540. Cap. De regestris mercatorum. 604. Fideiussor pro debito civis principali eius debitum non solventis2) non debet damnum sustinere; sed cui principalis pignus det creditori, cui3) aut possessio eius per fideiussorem apprehensa creditori danda. Casim. Mag. fol. XXXVIII. Cap. Quia ex facilitate. 605. Item cives pro debitis cmethonum quomodolibet contractis, etiam in libro civili inscriptis vel non inscriptis, cmethones citare, arestare detinereque non possunt in civitatibus, sed pro eis in iure hereditatis, quam cmethones incolunt, conveniendi. Et si dominus loci iustitiam ministrare differret, civis agat iure cum domino pro eo in eius foro. Secus faciens civis poenam sex marcarum luet iudicio et parti per medium, pro quo 4) ad loci capitaneum citandus est et damna solvat resque cum cmethone receptas restituat, decreto capitanei mediante. Iohan. Alb. fol. XCIX. Cap. Item propter deordinationem etc. 606. Civium absque prole decedentium bona derelicta consanguineis cedunt et non dominis. Et calix ecclesiae parochiali valoris unius cum media marcae, si tanta bona sunt, comparet. Casim. Mag. fol. XXI. Cap. Abusiva. 607. Civium testamenta manu eorum scripta nullius sunt valoris. In Constit. 1543. Cap. Roznicze sądow 5). 608. Item forum in civitatibus sit cuilibet liberum, capitanei poenam trium marcarum in civibus secus facientibus habituri. Casim. Mag. fol. XCV. Cap. Item quoniam. 609. Libera facultas omnibus concessa est frumenta sua externis hominibus vendendi et externis apud regnicolas emendi et extra regnum educendi6), prohibitione capitaneorum vel officialium civitatum non obstante, 1) Patrz Nr. 560. 2) Cod. S. debitum ei in solvendo. 3) Cod. S. sed civi principalis pignus det creditori civi. 4) Cod. S. qua. 5) Cod. S. Roznicze miedzy sądem duchownym y swieczkim etc. 6) W Cod. S. brak czterech ostatnich wyrazdw. [85] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVt 175 nisi regni utilitas aliud suaserit, quod rex moderabit. In Const. 1532 Cap. Suadente commodo. 610. Item Bidgostiae libera venditio frumentorum esse debet, nec quisquam eripiat frumentum venditum prius ementi sub XIV marcarum poena1). Alex. fol. CXIX. Cap. Terrigenis Cuiavitis. 611. Et pauperes homines videlicet baiuli 2) libere ad fora extra fines regni eant. In Const. 1540. Paragr. Liceat vero. 612. In nundinis civitatum omnes res per talenta et ulnas libere vendantur per quoscunque etiam extraneos, non obstantibus privilegiis civitatum quibuscunque, hocque3) palatini providere tenentur. Sigis. m Novis fol. VI. Cap. Licet privilegia. 613. Auxit hanc praetactam constitutionem Sigis in Const. 1538 Cap. Innitentes priori etc. de lpsa videlicet libertate vendendi cuilibet in nundinis civitatum et poena centum marcarum in civitates secus facientes addidit, pro qua poena ad praesentiam regis citandos cives et peremptorie iudicandos statuit, cuius poenae medietas fisco et alia parti instiganti cedet. Sed in hoc civitas citata tnbus testibus 4) debet convinci. 614. Item pondus et libra seu mensura staterae et similiter ulna Cracoviensis cum Poznaniensi aequalia esse debent, Leopoliensi ac Lublinensi exceptis Sigis. in Nov. fol. VII. Cap. Ut aequalitas. 615. Item de Plocensi Jibra et pondere, ut eadem cum Poznaniensi sint, constitutum est. In Const. 1532. Cap. Libram et pondus. 616. Fraternitates mechanicorum abolendo constitutum est, ut palatini et capitanei curn ceteris dignitariis singuhs annis mensuras et valorem rerum vendibilium imponant. Si quae autem fraternitas mechanicorum reperta sit, poena septuaginta alias regali, camerae regiae apphcanda, punienda. Wlad. Iag. fol. XLVII. Cap. Ad praecludendam. 617. Item statuit rex Casimirus fol. LXXXVIII. Cap. Item plerumque etc. et Cap. sequenti. Item si civitatenses etc.5) Et palatino dedit facultatem contravenientes ordinationi puniendi et mutilandi. 618. Et Casim. in Nieshowa fol. XCV. Cap. Item volumus, ut quilibet etc. idem statuit et contra palatinum negligentem poenam regalem magnam addidit. Hic de pincernis 6). 619. Approbata item est suprascripta constitutio Wlad. Iag. Cap. Ad praecludendam etc. per Iohannem Albertum regem fol. CV Cap. Item quemadmodum etc. — sic videlicet, ut palatini terrarum ascitis sibi capitaneis et dignitanis locorum aliquibus singulis annis frumentorum, pannorum et aliarum rerum, quae ad fora ducuntur7) et quae in regno inveniuntur, pretia 1) Cod. S. Item Bidgostiae libera venditio frumentorum, nec quisquam ementi sub poena XIV marcarum lmpediat. 2) Cod. S. baniti 3) Cod. S. Quibus hoc. 4) Cod S vicibus. 5) W Cod S drugi cytat opuszczony. 6) Hic etiam et de pincernis, qui certa mensura suorum artificiorum utuntur, 7) Cod. S. deducentur. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [86] et mensuras lmponant fraternitatesque destruendas iuxta Casimiri statutum deernant1). Et palatinus negligens pro poena regi equum ambulatorem det. Haec ibi videbis suprascripto capitulo2) 620. Similiter et praelati Piotrcoviae fol. CXI. Cap. Dignitani etc, statuerunt, ut palatini pretia rebus lmponant. Quorum constitutiones capitanei exequantur sub poena amissionis officii. Et si obligatorius est, centum marcas3) de summis inscnptis amittet convictus. Ibidem statutum, ut dignitarii et officiales officia sua noscant, ignorantes autem a rege et dominis doceantur. 621. Iterum et lterum statuit de praemissis Alexander fol. CXVIII. Cap. Quamvis de pretio etc. instruendo palatinos, ut ipsi resciant primum, qualia sint apud exteros pretia rerum, demum eadem ruxta aestimationem m regno constituant, res autem aliter, quam palatinus constituet, vendens, poena ammissionis mercium puniendus. 622. Item consules civitatum et cives palatinis pretia rebus imponentibus assistere tenentur et eorum constitutiones exequantur sub poena centum marcarum, cuius duae partes regi, tertia palatino cedere debent Sigis in Nov. fol. IIII Cap Ne consules 623. Pannum strictiorem vel breviorem, quam sit consuetum, vendens, poena falsi pumn debet et universum pannum illius genens amittit, cuius duae partes regi et tertia palatino cedet. Sigis. m Nov. fol. IIII. Cap. Quia posset fraus etc. 624. Palatinis iterum demandatum, ut circa artificia ordinanda officia eorum exerceant et provideant, ne in mensuris et pretiis homines graventur, formam rei fiendae artificibus et pretium lmponant. Et qui res mechanicas alia inusitata forma habere voluerit, eas sic solvat, prout cum artifice convenire poterit, haecque palatini exerceant, non solum in legahbus, sed etiam in omnibus spiritualium et seculanum personarum civitatibus et oppidis 4). Quae autem ipsi constituerint, haec consules civitatum servent, custodiant et exequantur, transgressores quatuordecim marcarum poena palatino solvenda punient Ac consules officium eis commissum negligentes centum marcis puniendi, quarum duae partes fisco et tertia palatino applican debent. Palatinus autem negligens etiam centum marcis per regem puniri debet Sigism. in Nov. fol. IX Cap Querelis communiter 625. Et iterum mensura antiquitus constituta a mercatonbus servari debet, contrarium facientes a palatinis et capitaneis mxta statutum puniantur. Similiter de pretiis rerum Sigis. in Nov. fol XVII. Cap Item ne subditi. 626. Admissae ltem erant fraternitates in civitatibus posteaque 5) post veterum statutorum decreta toleratae erant, dummodo palatini cum aliis 1) Cod Os. decrevit 2) W Cod. Os brak 3 ostatnich wyrazdw 3) Cod S centum marcarum summam 4) Cod. S. in omnibus spintualibus et seculanbus civitatibus et oppidis 5) Cod. Os. posteaquam [87] PRAWA POLSKIEGO Z W XVI. 177 dignitariis pretia et acstimationem rebus mechanicis constituant, quod eis iterum demandatum est. In Const. 1532 Cap De communitatibus 627. Et constitutum est, ut neghgentia palatini in taxandis rebus etc. deferatur regi, vicepalatini vero neghgentia palatino deferenda 1) Qui palatinus si deinde negligentiam officii sui in ordinem non redegerit resque non taxavent, citatus ex officio peremptone poenam centum marcarum pecuniae luere debet, medietatem pro fisco et aliam pro parte instigante; cives autem constitutioni palatini contravenientes et plus, quam est constitutum, ab aliquo extorquentes, si regn, ad palatinum, si spiritualium et seculanum dominorum, ad dominos eorum citandi sunt et convicti ubique poenam quatuordecim marcarum luent Si vero palatmus ad querelam cuiuslibet iustitiam ministrare neglexerit cum civibus, citatus ex officio poenam centum marcarum modo praemisso solvet. Domini autem spintuales et scculares similiter iustitiam ministrare negligentes citati pro non administiata 2) institia ad ius terrestre peremptorie poenam quatuordecem marcarum solvent parti et iudicio per medium In Const 1538 Cap Consentientibus legni. 628. Et item constitutum est, ut palatini provideant, quo eorum constitutiones de rebus mechanicis, modis, mcnsuns, ulnis, venditione frumentotum, cervisiarum et reliquarum rerum ubique mste conservarentur, adversantes vero eorum constitutionibus vel eas non admittentes poena centum marcarum puniantur, pro qua exequutionem palatini facere debent In Const 1543 in Cap. A okolo czechow etc. in fine. 629 Iam item fraternitatcs artificum sublatae per Sigis. in Const 1538. Cap Frequentibus universae nobihtatis etc. 630. Ac per eundem regcm in Const 1543 Cap A okolo czechow ctc. omnino eaedem fraternitates abolitae De quibus palatinis iniunctum est, ut quisque in suo palatinatu diligenter custodiat, ne ipsae fiaternitates serventur. Adversantes autem ipsi palatim ad se citcnt et poena ccntum marcarum puniant, pro quibus poenis ad capitaneos pro exequutione remittantur, qui sub ammissione officii exequutionem facturi, ncghgentes per palatinum regi deferu debent 3). Et similiter palatinus neghgens per capitaneum defern debet, simili poena pumendus 631. Item Sigis Augustus in Confirmatione statuit, sed fraternitates in ecclesns excepit. Paragraph. Czechy 1) 632. Item modu, ut m praetoriis sint mensurae iustae et ad mensuranda frumenta dentur hominibus gratis, quae venditor et non emptor mensuret aequaliter, ahas rowno pod strych, et aliis modns ne mensuient Sigis Aug in Confirm Parag. Isz niemale ucziąznie ubodzy ludzie maią etc 633. Item emptona civitatum quamvis toleranda decernuntur, tamen repositio pnvilegiorum super eadem ipsis civitatibus mandatum est Sigis 1) Cod. S vicepalatmi vero negligentes deferendi palatmo 2) Cod Os administranda. 3) Cod. S deferendi. 4) W Cod. S. artykułu tego brak Archiwum Komisyi prawniczej T VI 23 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [88] in Constit. 1543 Cap. 0 sklady miesczkie etc. Et Sigism. Aug. in Confirm. Paragr. O sklady kthoressmy etc. 1) 634. Et de Gedanensibus 2) statutum est, ut ipsi privilegia sua ostendant, quibus nixi liberam vendendi facultatem frumentorum, cui velint, nobilibus regni Gedani non permittunt. In Const. 1539 Cap. Graviter questi sunt. 635. Belli nccessitate ingruente palatini eo diligentius officia sua in constituendis rebus venalibus exerceant eosque capitanei locorum adiuvent, utque non pluris res post emissas restium litteras vendantur, quam alias vendi consueverunt, provideant. Sigis. in Nov. fol. XXVIII. Cap. Quia mercatores. 636. Sed curia regis praesente marschalcus pretia rebus venalibus imponet et foralia percipiet, sed non aliter3), quam in ilio loco, ubi tunc rex est, antea percipi consueverunt. Excedente autem modum marschalco in pretio rebus imponendo et foralibus, consiliarii praesentes in curia id moderabunt. Quibus si marschalcus parere noluerit, ad consilium generale deferatur. sed forum campestre et pretium rebus imponendum ad campiductorem pertinet; et quicquid tam marschalcus quam campiductor ordinaverint et constituerint, debet id publice proclamari. Alex. fol. CXIII. in Parag. Recedens vero etc. in fine et sequentibus tribus paragraphis. 637. Civi contra civem literae publicae fidei dandae, alias glieithy zeliazne listhy, sed non contra alios regnicolas nobiles et eorum subditos. In Const. 1543 Cap. S spulnei rozmowy in fine. 638. Qui cives solvent litteras in cancellaria iuxta arbitrium cancellariae. Sigis. in Nov. fol. XVI. Cap. Item ne praedicti etc. in fine. 639. Qui autem mercantias ulnis et talento in villis capitanei prohibere debent, vide supra fol. XXVII. Paragr. Capitanei mercantias etc.4) et sequentibus paragraphis; de foris et pretiis rerum et mensuris plura illic vide. 640. Statuerat etiam rex Sigis. anno 1524. pretia omnium aromatum, vini etc. similiter aurum et argentum filatum prohibuit, quod quia in librum statutorum insertum non est, hic ego id inserui: Quae constitutio tenoris est huius: 5) Considerantes nos plerosque mercatores domesticos et etiam externos per monopolia, qui constitutiones suas aromatum et rerum omnium exoticarum pretia magis in dies augere in magnum universorum subditorum nostrorum gravamen regnumque nostrum pro libito suo emungere, in quo frequentior usus ipsorum aromatum et aliarum praedictarum rerum, quam alibi, esse solet, volentes ea ipsa pretia 1) W Cod. Os. artykulu tego brak. 2) Cod. S. Gedanensibus civibus. 3) Cod. S. alibi. 4) Patrz Nr. 356. 5) Cod. S. Quod quia in librum statutorum inserta non est haec constitutio, tamen hic inserta. Quae etiam in statutis Iacobi Przylusii editionis eius de verbo ad verbum inserta est libro I Cap. XVI fol. CCCXXXII sub titulo: De civitatibus in fine. cuius est tenor iste: [89] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI 179 earundem rerum ad certos moderationis fines reducere et ad communem reipublicae utilitatem contemperare, multorum potius quam paucorum commodo consulentes, statuimus et decrevimus in conventu generali Piotrcoviensi proxime praeterito de consilio nostrorum consiliariorum illic nobiscum existentium, ut tam ipsa aromata, quam etiam vina propinatoria a festo Resurrectionis Domini proxime futuro hoc ad summum pretio vendantur ac emantur, videlicet: libra piperis octo grossis, libra croci una sexagena, libra zinziberis octo grossis, libra cariophilorum media sexagena, Iibra cinamoni media sexagena, libra florum muscati etiam media sexagena, unus lapis zaccari una sexagena et XV grossis, olei olivae unus lapis XL grossis, lapis amigdalarum Venetarum tribus fertonibus, lapis vero amigdalarum, quae ex Gedano afferuntur, XXX grossis, lapis uvarum passarum minorum XXX grossis, uvarum vero passarum maiorum lapis XV grossis, lapis risi XVIII grossis, una libra cimini uno grosso, vini Sermiensis una quarta uno grosso cum medio, vini vero terrestris Hungarici una quarta uno grosso ad summum solvatur et emetiatur; malmatici graeci una quarta duobus grossis, malmatici italici et muscatellae una quarta pretium trium grossorum non excedat. Qui autem aromata et res praedictas pretio statuto vendere non posset, illa ad regnum inferre et inducere nullo modo audeant sub amissione earundem rerum, quas contra prohibitionem nostram advexerint seu vendiderint. Statuimus insuper et decrevimus, ut aurum et argentum filatum etiam sub ammissione et confiscatione illorum nequaquam deinceps ad regnum nostrum vehantur et vendantur. Ut autem huiusmodi constitutio nostra effectum suum accipiat, vobis omnibus et singulis supradictis, cuiuscunque ordinis et conditionis existentibus, districte mandamus, ut ab ipso festo Resurrectionis Domini proximo nemo maiori pretio, quam supra expresso, vinum Sermiense et terrestre Hungaricum necnon Malmaticum ac aromata aliasque res praedictas sub earum amissione ubivis in regno nostro vendere et praedictum aurum et argentum filatum amplius in ipsum regnum nostrum inferre audeat sub earundem rerum ammissione. Quocirca vobis et praesertim locorum capitaneis et eorum vicesgerentibus ac civitatum et oppidorum proconsulibus et consulibus mandamus, ut hanc constitutionem nostram in civitatibus ac oppidis et apud ecclesias pafochiales diebus festis per publicam proclamationem ad universorum, quorum interest, notitiam denuntiari faciatis, vos vero palatini et capitanei in custodiendo et pervestigando, ne quis eandem constitutionem nostram transgrediatur, curam et diligentiam omnem una cum theloneatoribus, quos vobis ad hanc curam et custodiam adiungimus, adhibeatis; et quoscunque offenderitis vel deprehenderitis in invectione et venditione aliquarum rerum ex praedictis contra hanc ipsam inhibitionem nostram excessisse, easdem res pro fisco nostro regio capiatis et pro nobis fideliter et integre conservetis sub poenis contra capitaneos et officiales negligentes statutis, et pro gratia nostra non aliter facturi. 180 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [90] [XXVII]. De servis liberis ac illiberis ac rusticis vagis et mendicis. 641. Servi iubentibus dominis maleficos non insequentes infames sunt, et sinnhter hi, qui mscquentibus infamiae notam obicerent Alex. fol. CXVI Cap Cum hac tempestate 642 Scivi ante bellum aut aham necessitatem dominorum sex septimanuum tempus petendae licentiae a dominis habeant1) pnus et non ahter sub mfamiae nota. Alex fol CXVI Cap Quicunquc servientium etc Sed hoc tempus per Sigis in Nov fol II Cap Tum m llla etc ad decem septimanas est extensum 643 Et occidens ahquem servus in contentione domini sui non lpse, sed dominus suus, culpandus est In Const 1543 Cap. Aczkolwiek spodania. 644. Scrvus ahquem vulnerans iuvando dominum suum m contentione. pro eo non est culpandus. Casim Mag fol XXXVIII Cap. Item statuimus, quod quotienscunque 645 Pro servo golotka vel oblomek damnum vicino infeienre dominus respondeat Casim Mag. fol XXVIII. Cap. Item si famulus 646 Citatus dominus, quod scitu, mandato vel voluntate eius per servos eius quicpiam ad iniuriam sibi factum2), dominus cum eiusmodi servis iustitiam ministtare tenetur, si apud eum arestati fuerint per ministerialem et nobiles, ahas ipse dominus respondebit solus et se expuigabit, sed dun- taxat pro his, quae attmcnt violentam domus aut personae invasionem, necem aut vulnerationem nobilis nixta statutum Iohan Alb fol CVII Cap Cum vero etc et sequenti etc. 3) De vulneratione vero plebei et alus iniuriis minons momenti et damnis iustitiae ministratio apud dominos 4) cum servis impossessionatis similiter aiestari postulent Possessionati vero servi in foro competenti eorum convcniantur Sigis in Const. 1532 Cap Crebro lam. 647. Servitor, factor, administiator et subditus sponsione fidei per dominum suum obstnngi potcst Sigis. in Const. 1540 Cap. Item postulantibus etc Et Sigis Aug. in Confir Paragr Sliubem 5) 648 Servus autem per dominum pro ahquibus rebus inculpatus, quomodo se expurgare debet, vide supra fol. XXXIII. Paragr. Wladarius0) 649. Servos llhberos fugientes retinens et eos in curiam regis non manifestans, ei, cuius sunt, cum poena piethinadz restituat Wlad. Iag. fol XLVII Cap In lege impenah. 650. Pro quibus servis, si arestati fuerint , retentori eorum terminus facietenus per ministerialem coram capitaneo in una septimana assignari debet iuxta statutum7) In Consuet Crac fol CXXIII Cap Item terminus 1) Cod Os habebant 2) Cod S ems quipiam ait damnum sibi factum 2) Cod S et sequenti Tahs autem etc 4) Cod. S apud nos 5) Drugiego cytatu brak w Cod S 6) Patrz Nr 430. 7) W Cod S. brak dwóch ostatnich wyrazów PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 181 facietenus etc. Tractat enim illud statutum de omnibus in genere rebus arestatis. 651. Ne sit defectus servitorum in villis, non foveant cives rusticos vagos per integrum annum non servientes, videlicet septimanatim vel dietim laborantes non tolerent; similiter illos, qui sine litteris testimonialibus dominorum suorum illic veniunt, sub XIV marcarum poena; inquilinis sint contenti pro servitiis septimanalibus. Iohan. Alb. fol. XCIX. Cap. Item quoniam. 652. Hos rusticos vagos, qui ad diem tertium post sui in civitatem ingressum servitio seu artificio se non applicaverint, captivandos et compedibus vincendos ad aggeres seu fossas faciendas Sigis.1) in Nov. fol. XXIIII. Cap. Rustici vagi etc. Idem cuilibet in suis bonis facere permissum, ne nobilitas defectu servitorum prematur2). De vagis et otiosis per capitaneos perquirendis et cohibendis ac mendicis vagabundis absque signis 3) vide supra fol. XXVII. Paragr. Item otiosos etc.4) et sequenti 5). 653. Laici et mulieres messis tempore extra regnum exeuntes captivandi per capitaneos et nobiles et laboribus applicandi impune sine mercede ad unum mensem. Iohan. Alb. fol. CIII. Cap. Quoniam quamplures etc. Praelati Piotrcoviae fol. CXII. Cap. Item ne etc.6) Et Sigis. in Const. 1538. Cap. Volumus etc. De eisdem vide supra fol. XXVII. Paragr. Capitanei laicos7). 654. Item mendici in civitatibus et villis sub certo numero et signis per dominos et plebanos8) et consules civitatum designati et insigniti mendicent, alioqui captiventur et laboribus castrorum cum Turcis et Tartaris tradantur. Emeritis tamen et non valentibus domini litteras testimoniales dare debent ad peregrinandum. De hoc Iohan. Alb. fol. CIII. Cap. Item cum viderentur. 655. Fugientem autem servum et filium coloni iure terrestri repetendum statuit. Sigis. in Const. 1538. Cap. Statuta de arestatione etc.— et arestationem, de qua etiam supra in eodem folio circa tale IIII (s) signum, sustulit. [XXVIII]. De scultetis, cmethonibus et molendinatoribus. 656. Sculteti indifferenter universi tam spiritualium, quam secularium dominorum ad bellum cum rege transituri. Casim. Mag fol. X. Cap. Quia onus etc. De quibus plura sub titulo de bello fol. LXXVIII. 657. Scultetiam in villa nullus miles aut alius9) illustris cmat praeter domini illius villae voluntatcm. Casim. Mag. fol. XXX. Cap. Cum officium. 658. Scultetus inutilis aut rebellis scultetiam vendat, alias dominus villae scultetiam solvet taxatam per personas de iudicio terrestri datas neutri partium suspectas. Wlad. Iag. fol. XLVI. Cap. Inutilem scultetum. 659. Quia vero in praetacto statuto de inutili sculteto stat verbum 1) Cod. S. Sigismundus statuit. 2) Cod. S. privetur. 3) W Cod. S. bralc dwdch ostatuich wyrazdw. 4) Patrz Nr. 361. 5) W Cod. Os. brak dwdch ostatnich wyrazów. 6) W Cod. S. brak tego cytatu. 7) Patrz Nr. 359. 8) Cod. S. dorainos aut plebeos. 9) Cod. S. alius quicunque. l82 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [92] recipere, hoc correctum est per Sigis. in Nov. fol. XVIII Cap. Item errorem, et ut videlicet1) pro recipere stet praecipere. 660. Sculteti. advocati, molendinatores neque vendant, neque oppignorent scultetias, advocatias et molendina nec in parte nec in toto 2) absque dominorum suorum consensu sub amissione summae in bonis regiis fisco, in bonis vero aliorum nobilium dominis eorum applicandae. Sigis. in Nov. fol. XV, Cap. Saepenumero. 661. Fugientis autem sculteti vel cmethonis et quatuor vicibus ad iudicium bannitum vocati, ut redeat, bona per dominum usurpentur et eorum hereditas locetur. Et si profugus minas incusserit possessori, cum eo dominus protunc suus ius Polonicum ministrare tenetur sub poena piethnadz. Hoc intelligi debet de sculteto et cmethone iuris Theutonici. Wlad. Iag. fol. XLVI. Cap. Cum autem scultetus. 662. Item molendinator multorum dominorum omnibus se iustificet. Casim. Mag. fol. XXI. Cap. Franciscus, Falco. 663. In molendinum autem et tabernam intromissio non est danda, excepto, si alia possessio non sit. In Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Item in tabernam et in molendinum etc. 664. Item pro fugitivis cmethonibus iudicio terrestri experiendum in primo termino peremptorie3), pro quibus etiam notarii terrestres cum camerariis iudicandi habent facultatem. Iohan. Alb. fol. XCVIII. Cap. Pro fugitivis. 665. ltem profugi per tenutarios bonorum regalium per cives et terrigenas omnes restitui debent sub trium marcarum poena parti et totidem iudicio, ac soluta poena profugos restituant. Casim. Mag. fol. XCV. Cap. Item statuimus, ut tenutarii. 666. Item profugus cmetho ubique iure Polonico mediante restituatur sine dilatione sub poenis, pro quo citati in primo termino peremptorie 4) responsuri, nisi quem vera infirmitas excuset. Eodem statuto capitanei regii iudicandi 5) profugos restituere obstricti sub poenis aut solutis aut fideiussis a iudicio6) non recedendo, secus facientes poena XIV marcarum puniendi. Tohan. Alb. fol. CVIII. Cap. Item licet iam. 667. Hoc idem ius de fugitivis repetendis iuxta statutum Iohan. Alb. in terris Russiae observari decretum per Sigis in Nov. fol. VH. Cap. Ad supplicationem etc. Sed postea idem7) modus arestandorum cmethonum observari sancitus iuxta formam in processu iudiciario contentam. Sigis. in Const. 1532. Cap. Arestandi. 668. Eosdem profugos etiam Sigis. in Nov. fol. IX. Cap Ut concordia etc. per capitaneos et civitatum officiales sub regalibus poenis restituendos decernit, vel ipsi profugi agros desertos aliis idoneis possessoribus collocent. 1) Cod. S. Item errorem etc. in statuto etc. videlicet. 2) W Cod. Os. bralc 6 ostatnich wyrazów. 3) Cod. S. peremptorio. 4) Cod. S. peremptorio, 5) Cod. S. iudicantes, 6) Cod. S. a iure. ) Cod. S. eisdem. [93] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 183 Reliqui inquilini sine alicuius iniuria manentes tolerandi, statuto: De filiis cmethonum, antehac condito in robore conservato. 669. Et spirituales pro fugitivis iure terrestri experiri debent Alexand. fol. CXVII. Cap. Spirituales. 670. Constitutum etiam est postea, ut iam non in villis sed in iudicio terrestri sive castrensi peremptorie pro fugitivis causae iudicentur, et arestatio eorum erat decreta. Sigis. in Nov. fol. XXXIX. Paragr. Item pro cmethonibus. 671. Sed tandem haec arestatio profugorum est abrogata. Hoc idem ius de filiis cmethonum et servitoribus fugitivis repetendis est sancitum. In Const. 1538. Cap. Statuta de arestatione. 672. Item cmethones, ortulani et eorum filii profugi per capitaneos et officiales civitatum, ad quas pervenerint, capiantur et operibus servilibus adhibeantur tam diu, donec domini eorum illos repetierint. Repetentibus enim et docentibus illos esse suos, extradendi sunt irrecuse, XII grossis pro detentione solutis. Sigis. in Constit. 1532. Cap. Consulentes commoditati. 673. Et item capitanei fugientes in Silesiam et Hungariam detineant et arceant. Sigis. in Const. 1538. Cap. Volumus, ut capitanei etc. statuit1). 674. Postremo rex Sigismundus in Const. 1543. Cap. Kthoby komu etc. statuit cmethonem vel heredem profugum restitui debere cum eius omnibus bonis, et non poterit X marcis redimi neque ulla alia summa. Nolens autem illum restituere, nisi ex decreto iuris, tunc restituet eum cum poena et cum uxore et cum liberis et omnibus eius bonis2). Si vero cmetho moreretur, nichilominus omnia illius bona, sic, ut praemissum est, restitui debent cum uxore pueris et poena3). 675. Per haec praetacta statuta de repetendis fugitivis videtur esse abrogatum statutum Casimiri fol. LXXXVIII.4) Cap. Item volumus et decernimus, ut causae etc, quoniam pro eis iure terrestri et non castrensi est iam experiendum. 676. Statutum etiam erat cmethonem ob inflictam belli calamitatem ad aliquem profugum sine strepitu iuris restituendum, alias iudicio castrensi peremptorie repetendum cum poena. Sigis. in Nov. fol. XXVI. Cap. Quoniam aequitate etc. — sed temporaneum erat. 677. Concessum erat cmethonibus, ut duo de villa quolibet anno poterant abire, quo volebant, excepto, si dominus opprimat filiam cmethonis aut uxorem vel si pro culpa domini villani praedantur, aut si ob delictum domini sententiam excommunicationis per annum sustinent5). In talibus casibus omnes possunt abire, quo volunt. Casim. Mag. fol. XXIIII. Cap. Cum ex separatione subditorum etc, — ad hoc statutum refert se Iohan. Alb. fol. CIII. Cap. Item innitendo. 1) Cod. S. in fine statnit. 2) Cod. S. et omnibus rebus eius et bonis. 3) Cod. S. cum uxore et cum poena. 4) W Cod. S. mylnie: Casim. Mag. fol. XXXVIII. 5) Cod. S. sustinereut. 184. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [94] 678. Sed ldem rex declarat hoc praetactum statutum sic videlicet, ut cmetho profugus infia annum repetatur, post annum vero, de cuius mora domino constabat, repeti non potest, qui profugus si propter austeritatem et rancorem domini tnnens redire noluent, domino tres marcas pro poena et censum retentum solvet. Verum in iure Theutonico cmetho recedere non potest, nisi vendita hereditate vel agro locato aut agns extirpatis hyemalibus et aestivaiibus seminatis domino resignatis Nocte vero fugientis res omnes derehctae domino cedunt Tahs autem fugicns restitui debet cum omnibus rebus et cum poena pnthnads. Hic item 1) culpae repetitae, propter quas cmethones a domino recedere possunt: excommunicatio propter culpam domini, et ob hoc cmethones sepultura ecclesiastica privantur, oppressio villanae et pignoratio ob culpam domini. Sed nichilominus non recedat, nisi domo bona2) relicta et bene septa3), et quot annorum hbertatem habeat, tot annis seiviat, quod est intelligendum de cmethonibus luris Polonici, iuris enim Theutonici cmetho non rccedat, nisi soluto censu retento et agro locato, extn pato et seminato Casim. Mag. fol. XXXVI. Cap. Praeterea declarando. De abusu autem Theutonici iuris vilhnorum vide supra fol XXXIII. Parag. Abutens4). 679. Item de missione cmethonum consuetudines terrarum observan decretae per lohan Alb regem fol XCVIII Cap Item de missione etc Hoc idem rex repetit fol. CIII. Cap. Item innitendo etc. et poenam trium marcarum addidit contra dominum non mittentem cmethonem 680. Sed praetacta statuta de missione cmethonum tam abusu quam posterionbus contiarus constitutionibus extincta sunt, cum non tantum non5) mittendi, sed fugientes quomodohbet discedentes restituendi sunt quivis subditi. 681. Item filius cmethonis unus tantummodo de villa tam regali quam cuiuscunque domini a patre ad servitia, studia vel artificia exeat, licentia a domino obtenta et htteris testimoniahbus. Si vero unicus patri sit, maneat domi et laboret cum parentibus Aliter discedentes seu fugientes ubique restituantur dominis eorum sub poena XIV marcarum Iohan Alb. fol. XCIX. Cap Item providentes. 682. Idem ante duodecimum annum mittantur ad studia vel artificia Qui vero exiverint irrequisitis dominis sortem patrimonii perdent et restitui debent. Praelati Piotrcovienses. fol CXI Cap Item quod cmethonum. 683 Hoc ldem repetit Sigis m Nov. fol. IX in Cap. Ut concordia etc. in fine 684. Supra annotatum statutum Iohan. Alb. regis: De filus colonorum non dimittendis, suspensum erat ad anni unius decursum, sed filiarum cme thonum et viduarum libera matrimonia esse sancita, ut videlicet impossessio- 1) Cod S autem. 2) Cod. S bene 3) Cod S. et sepe septa bene. 4) Patrz Nr 421. 5) W Cod Os wyrazu tego brak. [95] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 185 natus ducens possessionatam in eius possessione cum uxore maneat et econtra. Sigis. in Nov. fol. XX Cap. Item moderationem. 685. Cmetho pro poena domini sui non impignoretur. Casim. Mag. fol. XXXIX. Cap. Ex iure etc. Si enim pignoratur recedere a domino propterea potest. De quo vide supra folio LVI. Parag. Concessum erat etc. et sequenti paragrapho 1). 686. Cmethonum absque prole decedentium bona consanguineis cedunt et calix pro una cum media marca, si tanta sunt bona, ad ecclesiam parochialem comparandus. Casim. Mag. fol. XXI. Cap. Abusiva. 687. Cmethones et subditi nobilium nullas inscriptiones in iudicio spirituali faciant, factae enim nullae sunt. In Const. 1543. in Cap. Rozni. cze sqdow. 688. Qui etiam cmethones pro quibuscunque debitis arestari in civitatibus non debent sub poenis etc. vide supra fol. XLIX. Parag. Item cives pro debitis 2). 689. Item cmetho habens in aliena silva mellificia, quomodo domino nemorum tributa soluturus vel pro eis iudicandus, vide supra fol. XLVIII. Paragr. Cmetho 3). 690. Cmetho in silva, ubi villa locanda est, libertatem accipiens recedere non poterit, nisi agro extirpato. Wlad. Iag. fol. XLVI. Cap. Quia libertas. 691. Cmethones dominis suis laborare tenentur unum in septimana diem iuxta decretum conventionis Thorunensis. Sigis. in Nov. fol. XXVI. Cap. Statuimus et ordinavimus etc. Sed quia hoc decretum Thorunense in statutis regni expressum non est, ideo Iacob. Przilus. ex regestris cancellariae regiae illud extraxit et suo libro statutorum inseruit fol. 336, cuius essentia haec est4): qui videlicet cmethones, qui prius diem in septimana non laborant, deinceps laborent de quolibet laneo demptis his, qui labores censu aut aliqua contributione compensarunt. Hoc etiam proviso, quod illa constitutio Thorunensis non debet se extendere super hos colonos, qui antea plures dies in 1) Patrz Nr. 676 i 677. 2) Patrz Nr. 601. 3) Pstrz Nr. 583. 4) W Cod. S. brak czterech ostatnich wyrazów, natomiast czytamy w tym rękopisie: In regestris autem cancellariae et in libro Przylusii de verbo ad verbum ita scriptum apparet capitulo: Item commoditatibus subditorum nostrorum consulere volentes, de omnium consiliariorum status utriusque ac nuntiorum terrarum regni nostri consilio et consensu statuimus et decernimus perpetuo observandum, quod omnes et singuli coloni seu cmethoues omnium et singularum viliarum tam nostrarum quam subditorum nostrorum, cuiuscunque status existentium, qui prius diem in septimana non laboraverunt, nobis et domiuis iliorum de quolibet laneo uuum diem septimanatim laboreut et ad laborandum sint astricti demptis his colonis, qui ceusu pecuniario aut frumentario, seu alia quacunque contributione vel datione domiuis suis labores iara antea recompensaverunt Et hoc specialiter proviso, quod haec constitutio non extendat se contra hos colonos, qui ratione possessi agri plures fortasse dies in septimat.a dominis suis et nobis laborare consueverunt. Nam haec lex pro his tanturo constituta est, qui minus quam diem in septimana nobis et dominis suis laborare soliti erant. — Ustęp począwszy od słów: Qui videlicet cmethones etc. stanowi w Cod. S. odrębny artykuł. Archiwum Komisyi prawniczej T VI. 24 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [96] septimana laborare consueverunt, scd super hos, qui minus quam diem in septimana laborabant 1). 692. Wladarius per dominum eius de aliquibus rebus inculpatus quo- modo se expurgare debet, vide supra fol. XXXIII. Paragr. Wladarius 2). [XXIX]. De fluminibus et viis publicis regni ac theloneis et foralibus rebusque extra regnum non emendis 3). 693. Flumina regni in statuto descripta quamvis regia sint, libera tamen esse cuilibet ad navigandum debent et nomine obstaculorum nemo ad solvendum thelonea vel quaelibet damna tenetur. Contraveniens autem huic statuto et a transeuntibus quocunque colore, arte vel ingenio aliquid exigens ablata restituat cum poena4), in qua peremptorie per capitaneum mulctari debet, cui constitutioni etiam regia obstacula subsunt. Casim. fol. XC. Cap. Inter ceteras; — ergo literatoria, quae vocant brzeszne, quidam exigunt 5). 694. Hoc idem statutum Iohan. Alb. fol. XCVII. Cap. Item approbantes etc. innovat et approbat, flumina libera specificando etc. ac exequenda praefata statuta idem rex promittit. Cap. sequenti. Et quia frustra. 695. Idem rex Iohan. Alb. pollicetur purgare seu liberam reddere fluitationem ab impedimento Thorunensium, fol. XCVIII. Cap. Quodque Thorunenses non impediant etc. 696. Postremo rex Sigis. eosdem fluvios navigabiles ab obstaculis et molendinis purgandos seu ostia esse lata in eis, per quae naves onustae et trabes libere devehantur, sub sexaginta marcarum poena ad medium quadragesimae iam dudum praeteritae statuit. Et secus facientes ad iudicium regium pro praefata poena citandos et in primo termino peremptorie iudicandos decrevit, cui poenae nova obstacula facientes etiam subiacendi. In Nov. Sigism. fol. XVI. Cap. Item licet. 697. Hoc idem exequendum et poenas in secus facientes extendendas per capitaneos idem rex decernit in Const. 1532 Cap. Postulantibus etc. Et Sigis. August. in Confirm. idem statuit Paragr. Rzeki wssitkie. 698. Item quamvis in suprascriptis statutis flumina omnia regni esse censentur6), attamen ubicunque fluvius regalia et nobilium seu quorumvis subditorum bona disterminat, domini illorum bonorum iuxta latitudinem eorum fluvio illo uti debent. Sigis. in Nov. fol. IIII. Cap. Ne graventur. 699. Theloneis Iudei non praeficiantur in Const. 1538. Cap. Statuimus inviolabiliter observandum etc. 700. Thelonea post mortem Wladislai regis concessa sublata. Casimirus fol. XC. Cap. Thelonea insuper etc. 701. Theloneum exigens sine iure, bona, in quibus exigit, ammittit fisco 1) Cod. S. laborabant. Hoc in superiori folio lucidius habetur descriptum ex statutis Przylusii. 2) Patrz Nr. 428. 3) Cod S. non emittendis. 4) Cod. S. cum poena sycdmnadzies. 5) W Cod. S. brak siedmiu ostatnich wyrazów. 6) Cod. S. regia esse censebantur. [97] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 187 regis, sed rex contra eum iudicialiter procedere debet. Casim. fol. XCI. Cap Item de his, qui thelonea etc. 702. Item theloneum privata auctoritate sine donatione regia et consiliariorum in conventione generali regni in bonis instituens, bonis illis privandus. Alex. fol. CXVIII. Cap. Quoniam depactatio. 703. Non habens autem litteras seu illas ammittens super thelonea longo tempore possessa gratiam regiam in eo quaerat. Sigis. in Nov. folXXIIII. Cap. Non habentes. 704. Sed litterae vectigalium revideri debuerant per consiliarios et quae iusta et legitima sint, confirmari. Quae vero iniusta, abrogari debuerant. Sigis. in Const. 1539. Cap. Quoniam ita multa 1). 705. Harum autem litterarum theloneorum censura committti debuit in quolibet districtu certis commissariis, qui videlicet revisione facta, quo locorum theloneum necessarium vel damnosum sit, suam censuram ad cancellariam mittere debuerant, ex qua demum in proximis comitiis ipsa thelonea iniusta vel moderari vel abrogari, iusta vero confirmari iuxta exigentiam necessitatis et utilitatis publice debuerant. Sed hoc intelligebatur de his litteris et theloneis, quae ad placitum regis vel ad vitam possessorum obtentae sunt. Perpetua enim et antiqua thelonea non sunt mutanda. In Constit. 1543, Cap. Czelne listhi. 706. Nobilitas a theloneis exempta et a sale, et theloneatores secus facientes seu ipsa thelonea de nobilitate exigentes tam pro poena2) quam p;o damnis citandi ad iudicium terrestre decernuntur: possessionati de bonis, impossessionati de persona; perlucra obtenta ad capitaneos pro exequutione remitti debent. lohan. Alb. fol. C. Cap. Item licet. 707. Nova et inconsueta thelonea foraliaque nullibi exigenda praesertim a nobilibus ac etiam a cmethonibus, pecora, pecudes aliasque res cuiuslibet generis vendentibus et ementibus pro usu domestico. Iohan. Alb. fol. CIIII. Cap. Item fit fortasse etc. De quo etiam vide supra fol. XXIIII. Paragr. Capitanei inconsueta 3). Hic etiam permissum est omnibus cervisias in villis propinare et braxare. 708. Idem etiam rex Sigis. in Nov. fol. II. Cap. Deinde statutum etc. de eisdem theloneis statuit et poenam dupli in secus facientes addidit, sic videlicet, ut cum theloneator aliquid ratione thelonei extorserit ab aliquo nobili sive spirituali persona, eius duplum solvat. Quam poenam iudex spiritualis de theloneatore spirituali et de seculari capitaneus loci absque strepitu iuris exigat. Ipsemet autem capitaneus exigens poenam C marcarum de summis in capitaneatu habitis soluturus vel capitaneatum non in obligatione tenens privandus officio. Et nichilominus eius, quod exegit, duplum res- 1) W Cod. S. przez pomyłkę, kopisty został opuszczony cytat w art. 702 a text w art. 70, i w ten spos6b oba te artykuły ściągnięte zostały w jedna całość. 2) Cod. S. poena quatuerdecim marcarnm. 3) Patrz Nr. 313. 188 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [98] tituat. Hoc statutum regestratum etiam est supra fol. XXIIII. Cap. Capitaneus theloneum 1). 709. De eisdem theloneis ultra debitum non exigendis tam in aquaticis quam terrestribus theloneis et foralibus non exigendis iterum Sigis. statuit in Nov. fol. XXIX. Cap. Quia nobilitas etc, excipiens hos, qui ad revendendum aliquid in civitatibus emunt; hos enim foralia licita solvere teneri decrevit. Similiter a rebus merhanicis, ut: rotis, scultellis et aliis id genus, foralia moderata dari debere. Sed id abrogatum est per Const. 1538 Paragr. Ad coercendum. 710. Postremo de eadem a theloneis libertate definitum est sic, quod omnia privilegia posteriora Ludovici privilegio universae nobilitati concesso privatis personis et civitatibus concessa cassari decreta, collatis et conspectis in conventu eisdem privilegiis iudicioque super eis facto; illa vero, quae ad commodum et necessitatem publicam transeuntium concessa sunt, in robore conservata omnibusque per edictum proclamatum, ut cum huiusmodi privilegiis suis in conventu proximo peremptorie compareant, alioqui ea perpetuo amissuri. Illi vero, qui sunt publicis et antiquis privilegiis ab eisdem theloneis exempti et uitro citroque per regnum cum rebus suis comeantes dispositioni super exigendis eisdem theloneis concessae -non subiacent. Item ut theloneatores sint nobiles possessionati, seculares et christiani, capitaneis exceptis, qui in cura et possessione sua regalia thelonea habent. Hi enim pro theloneatoribus reputari debent. Ipse autem theloneator tontra libertatem nobilitatis aliquem ex nobilibus vel eorum subditis theloneo ipso vel quacunque exactione excogitata onerans, pro tali iniuria iuxta arbitrium actoris debet peremptorie citari ad terrestre vel castrense iudiciurn vel etiam in curia regis repertus ubique citatione curiali sine quacunque exceptione responsurus et convictus primum restituat id, quod exegit, deinde in poena XIV marcarum actori et trium iudicio condemnetur; sed theloneator poterit se per iuramentum expurgare iuxta quantitatem summae et damni, quod nichil exegit per se neque per quempiam, quod esset contra privilegium libertatis publicae. Idem de theloneatoribus aquaticis observandum et de capitaneis. Poterit autem quilibet iuxta pontem transire, alias brodem, et liber erit a theloneo, qui transitus alias brodi non debent ex industria impediri et destrui sub poenis suprascriptis. Dominorum autem theloneatores aliquid contra libertatem a quocunque exigentes per eorum dominos coram iudicio seu officio statuendi sunt ad parendum iuri, quamvis apud eum areStati non sint, qui convicti satisfacere debent parti modo praemisso. Deficientes autem in solvendo actoribus per eorum dominos in instanti in manus tradendi sunt. Dominus vero theloneatorem suum, sic, ut praemissum est, non statuens, citatus in instanti2) solus respondeat et victus satisfaciat. Plebeo autem exactori actor deferet, si velit, expurgationem vel solus probabit. Probatio vero 1) Patrz Nr. 314. 2) W Cod. brak 17 ostatnich wyrazdw. [99] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 189 seu expurgatio theloneatoris nobilis sit iuxta quantitatem summae; sed plebeus et ignobilis pro summa X marcarum metsecundus, pro maiori autem summa metseptimus iurabit. Eidem iuri et iudiciis civitates, ut praemissum est, subiacent; privilegiis eorum specialibus ipsos cives minime suffragantibus. De foralium vero exactione statutum Iohan. Alb. fol. CIIII. Cap. Item fit fortasse etc. in robore conservatum; et statutum de rebus mechanicis. Sigis. in Nov. fol. XXIX. Cap. Quia nobilitas etc. quo ad haec est abrogatum in Const. 1538 Cap. Quoniam magnis et frequentibus. De damnis vero circa viam a transeuntibus illatis simulque de viis per transeuntes curribus factis, vide supra fol. XLVII. Paragr. Damnum circa viam 1). 711. Thelonea tam navigantes quam terrestri itinere negotiantes soluturi, sed proprias domesticas seu sui laboris res ducens thelonea non solvet. Ideo factores curruum, navigiorum vel scapharum iurabunt in absentia dominorum suorum, quod res proprii laboris et non lucrosae sunt. Alex. fol CXIIII. Cap. Cum frumentis. 712. Hoc idem statuit rex Sigism. in Nov. fol. X. Cap. Theloneum autem etc. et poenam regalem in theloneatores addidit. Idem ibidem fol XVII. Cap. Item statuimus id, quod antiqua etc. 713. Et semel iurans in primo videlicet capitaneali theloneo res esse proprii laboris domini sui et litteras significatorias sub titulo et sigillo vel ex actis illius officii, ubi iuraverit, exhibens, in aliis theloneis iurare non tenetur. In Const. 1540. Cap. Nolentes gravari. 714. Item ad praesentiam regis citet, quicunque putat se nomine theIonei ab aliquo iniuria affectum esse, debita mulctandum mulcta. Et rex promittit omnes subditos in libertatibus a solvendis theloneis conservare iuxta antiquam consuetudinem et privilegia; et hoc a rebus proprii laboris, quae iureiurando proprii laboris esse comprobari, ut supra, debent. In Const. 1543 Cap. Aczkolwiek bylo wielie. 715. Theloneum non solvens, in districtu eius per theloneatorem conveniatur. Sed nichilominus ipse theloneator de proventibus fisco integre respondeat, litispendentia illa non obstante. In Const. 1532. Cap. Permoti iniuriis subditorum etc. 716. Nobilitas etiam terrarum Russiae ab omni theloneorum et foralium solutione est libera. Sigis. in Nov. fol. VII. Cap. Ad supplicationem. 717. De novo theloneo statutum erat, ut transgressores eius et in illo fraudem committentes citati ad praesentiam regis pro excessu et crimine peculatus in bonis et rebus iuxta arbitrium regis puniri debuerant; similiter et fautores talium. Quod statutum extendebat se ad praeteritos excessusSigis. in Nov. fol. XIIII. Cap. Cum in eos etc. 718. Sed abrogatum est hoc statutum et constitutum, ut non solventes theloneum a mercibus, bobus aut frumentis ea omnia ammittant pro rege 1) Patrz Nr. 583. UKLAD SYSTEMATYCZNY [100] Quae si theloneator assequi non possit, tum aestimatio boum aut mercium decreta, ut quanti boves etc. sint, tantum poenae loco regi detur. Negans autem id se commisisse, si nobilis est, expurget se cum testibus; si plebeus, contra eum theloneator probet; quae constitutio annualis erat. In Const. 1539. Cap. Gravioribus nostrorum hominum etc. 719. Tandem constitutum est, ut quicunque boves aut alias res, a quibus theloneum solvendum est, in regno emat et illas versus limites regni ducat aut pellat, sese in cameris theloneatorum sistat et manifestet et theloneum solvat. Praeteriens autem cameras theloneo non soluto seu se non manifestans, res huiusmodi ammittet. Ab his vero rebus, quae in regno ad mactandum intra fines regni emptae sunt, theloneum non est solvendum. Theloneator autem alicui quicpiam recipiens, priusquam cameram praeteri- erit, restituet et poenas in Constit. Piotrc. incurret et insuper poenam dupli solvet.1) In Const. 1540, Paragr. Omnes regnicolas etc, et sequenti. 720. Sed iam nobiles et spirituales et eorum subditi a novi thelonei et foralium soluttone exempti ab omnibus rebus, quae domi nascuntur, et bobus etiam ab emptis, sed frumentis illorum saginatis, facto super eo iuramento, prout in aquatico theloneo fit 2). — Item de powolowczizna intelligendum. Sigis. Aug. in Confirm Paragr. Poniewosz sthan riczerski y duchowny etc, et sequenti. 721. Facta erat suspensio litterarum ad quinquennium a solvendis theloneis antiquis, sed rursus sublata est. In Const. 1527. Cap. Ceterum considerantes subditorum universi regni etc 722. Viarum publicarum latitudo per capitaneos cum duobus ex equestri ordine viris est constituenda secundum dispositionem statuti de hoc editi. In Const. 1539. Cap. De via quoque etc. Latitudinem viae vide supra fol. XLVII. Paragr. Porcos pellens 3). 723. Non novis sed antiquis viis mercatores transeant, secus facientes per capitaneos capiantur, et bona eorum confiscantur. Casim. fol. XCI. Cap. Item prohibemus. 724. Item capitaneis iniunctum est, ut ipsi prohibeant, quo negotiatores nonnisi consuetis viis vadant, thelonea non declinando, sub rerum, quas vexerint, ammissione. Sigis. in Nov. fol. VII. Cap. Providere volentes; in fine. 725. Item non per marchiam sed per Glogoviam cum omnibus mercibus et bobus eundum est sub omnium mercium seu bonorum ammissione, per terras vero ducis Stolpensis via, qua eundum est libere (sale excepto), capitaneo Maioris Poloniae cum consulibus Poznaniensibus constitui et publicari commissa, etiam sub ammissione mercium et equorum, qui ipsam viam declinarent. Sigis. in Nov. fol. XXVII. Cap. Constituimus etiam etc. Clarius ibi.4) 726. In Silesiam contra prohibitionem viae temere progrediens cum 1) W Cod. Os. brak pieciu ostatnich wyrazów. 2) Cod. S. sint. 3) Patre Nr. 581. 4) W Cod. S. brak dw6cb ostatnich wyrazów. [101] PRAWA P0LSKIEG0 Z W. XVI. 191 mercibus et frumentis, poena capitis et privatione omnium bonorum puniendus est. Qui vero furtim transgreditur, sic quod in transgrediendo comprehendi non possit et de hoc postea per idoneos testes convictus iuerit, etiam poena capitis puniri debet. Capitaneus vero permittens aliquem in Silesiam pertransire, officio capitaneatus privari et alia arbitraria 1) animadversione puniri debet. Habens autem oppignorata2) regalia bona, omnes summas in eisdem bonis inscriptas ammittet. Si vero burgrabius, vicecapitaneus aut notarius capitanei in hoc excesserit et de hoc idoneo testimonio convictus fuerit, illum eius dominus vel evincere vel ad poenam capitis et bonorum regi extradere debet etc. In Const. 1527. Cap. Et quia non verentur. 727. Iterum3) via in Silesiam et Hungariam interdicta et occlusa Polonis cum mercibus aut pro mercibus et rebus quibuscunque eundi sub ammissione rerum et mercium earundem. Tamen Hungaris et Slesitis cum rebus et mercibus ad regnum venire et ex regno ad sua redire, non obstante huiusmodi occlusione, licitum est. Relaxatio autem eiusdcm occlusionis fieri non debet, nisi in conventu generali cum omnium ordinum consensu, neque libertatis litterae in Hungariam vel Silesiam transeundi cuilibet per Regem sunt concedendae. In Const. 1538. Cap. Ad evitandas. 728. Rursus interdictum de non vehendis per Polonos in Hungariam et Silesiam mercibus ac in Poloniam non importandis firmiter custodiri decretum. Sed iam capitanei leviori poena, quam est expfessum in Paragr. praecedenti circa tale...4) signum, sunt puniendi. Siquidem capitanei et theloneatores custodiam debitam negligentes C marcarum poena puniri debent, cuius medietas fisco, altera ei, qui capitaneum detulerit regi et contra eum sufficienter probaverit, cedere debet. In Const. 1540. Cap. Petentibus nuntiis 729. Igitur mercatores Poloni extra regnum proficiscentes cum mercibus iurare tenentur in manibus theloneatorum merces illas non eorum esse proprias, nec in illos aliquod commercium vel interesse habent, sed eas eorum proprias esse, quorum esse asseruntur, videlicet extraneorum mercatorum etc. In Const. 1540. Cap. Et quoniam plerique. 730. Sed illi regnicolae, qui intra cameras et fines regni cum Silesia et Hungaria et aliis confiniis regni morantur et in oppidis ultra cameras existentibus aliquid emunt, non tenentur ad cameras descendere; verum expellens vel educens aliquid extra regnum, ammittit totum. Theloneator vero ante cameram praetergressam alicui hominum quicpiam recipiens, id, quod recepit, restituat et poenas in Constit. Piotrc. 1538. Cap. Quoniam magnis etc. editas incurrit. Sed id de his, qui ad revendendum aliquid emunt, intelligendum est. Per hanc autem coustitutionem non est derogatum prohibitioni transitus in Hungariam et Silesiam. In Const. 1540 Cap. De illis vero. 731. Et pauperes homines in limitibus regni consistentes lam ad mo- 1) Cod. S. condigna. 2) Cod. S. obligata. 3) Cod. S. Item 4) W fym miejscu pisarz narysował rękę UKŁAD SYSTEMATYCZNY [102] lendina, quam ad fora civitatum exterarum1) libere eant cum rebus venalibus, quantum de eis humeris seu lacertis propriis portare possunt. In Const. 1540. Cap. Liceat vero hominibus pauperibus. 732. Postremo in Const. 1543. Cap. Gdyby była rzecz około etc. haec occlusio seu prohibitio viae in Hungariam et Silesiam ad hoc tantummodo tempus, quousque iniuriae et damna inter subditos utrorumque dominorum sartiantur et per commissarios compensarentur, constituta est. Interea tamen capitanei sub ammissione officiorum diligenter custodiant, ut nemo contra prohibitionem extra regnum pertranseat, et vectores Poloni merces Theutonicorum ducere prohibiti, itaque capitanei pro eorum diligenti custodia medietatem mercium in commissi poenam cadentium habebunt, alteram pro rege dent. 733. Item cerdones ac vectores corium et cutes externis non vendant neque evehant de regno sub amissione corii2) et sub regali poena. Similiter equos et equireas pellere aut educere de regno mercatoribus, Iudeis et omnibus prohibitum est sub ammissione equorum et poena regali, qui per capitaneos detineri debent. In Const. 1538. Cap. Prohibemus, ut cerdones etc, et Cap. sequenti: Interdictum esse etc. Et Sigis. Aug. in Confirm. Paragrapho: Konie przcs kupczc. [XXX]. De censibus et exactionibus regalibus et publicis ac de possessione censuum perpetuorum solo annexorum. 734. Duos grossos tantummodo tenemur regi pro quolibet festo s. Martini de quolibet laneo possesso dare in signum summi dominii et recognitionem coronae regni. Ludovicus fol. XL. Paragr. De his tantummodo. 735. Et solvendi sunt communi moneta in regno currenti, alias tali, qualem domini a suis cmethonibus pro censu recipiunt. Wlad. Iag. XLIX. Paragr. Jnsuper licet. 736. De laneo possesso solvendi etiam, si illum plures personae possideant. Sculteti, servitores, molendinatores, tabernatores3) et ortulani a solutione ipsorum duorum grossorum sunt exempti. Sed idem colentes laneos cmethones ad solutionem duorum grossorum obligantur de quolibet laneo integro, de medio vero unum grossum daturi. Negligenti autem villae in solvenda praefata contributione bos unus recipiatur, quae infra XIV dies exactionem ipsam non solvens, duos iterum boves ammittet. Porro civis civitatem cum uxore inhabitans et agrum colens, non tenetur ad praedictam pensionem. Sed ante civitatem residens eandem solvat, ac si in villa resideret, non obstante, quod iurisdictionis civilis sit. Wlad. Iag.4) fol. LI. in fine Paragr. Absolvimus insuper etc, et sequentibus paragraphis quinque. 737. Ibidem libertatio ab omnibus frumentariis et pecuniariis contribu- 1) Cod. S. extra terram. 2) Cod. S. eorum. 3) Cod. S. theloneatores. 4) Cod. Ludovicus. [103] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 193 tionibus et podwodis. Ibidem Cuiavitae et Dobrzinenses a solutione avenae Hberati Wlad. Iag. fol. LII. Paragr. Item omnes. 738. Casimirus autem rex fol. XCIII. Paragr. Item pollicemur, quod amodo etc. abrenuntiat aliis contributionibus fertonum aut sex grossorum, duobus tantummodo grossis contentus est. 739. Item Iohan. Alb. rex declarat, quomodo solvenda est ipsa contributio duorum grossorum, quod videlicet non confuse vel de domibus vel de particulis1) agri solvantur, verum de integro et possesso laneo fol. CIIII. Cap. Item statuimus. 740. Eodem modo villae monasteriorum, quo et nobilium, ipsam duorum grossorum contributionem soluturae. Sigism. in Nov. fol. XIX. Cap. Item gravaminibus quorundam etc. 741. Libertate a censibus per dominos locorum concessa durante, exactores pro exactionibus nichil exigant. Iohan. Alber. fol. CIIII. Cap. Item in exigendis ceteris exactionibus etc. 742. A solutione exactionis duorum grossorum palatini et castellani loco palatinorum castellanatus tenentes liberi sunt et proventus per dignitarios dudum percipi solitos capitanei locorum eisdem exsolvant, et praesertim in terris Masoviae 2). Sigism. in Nov. fol. VI. Cap. Licet universi. 743. Capitanei pro exactionibus pignorantes non recipiant plus, quam illud, quod pro pignore recipitur. De hoc Casim. fol. XCIIII. Cap. Item Statuimus, quod quotienscunque. 744. Item exactor praetextu notae, alias napissne, nichil a cmethonibus exigat et solventes litteris suis quietet. Wlad. Iag. fol. LI. Parag. Memoratus etiam etc. Idem statuit Casimirus fol. LXXXVIII. Cap. Item volumus. 745. Hoc idem spiszne capitaneus, burgrabius vel exactor exigens arestetur in hospitio, donec id, quod recepit, restituat cum poena trium marcarum. Casim. fol. XCV. Cap. Item statuimus, quod burgrabii. 746. Postremo Sigis. in Nov. fol. XIX. Cap. Item statuimus etc etiam non exigendum spissne tam in exactionibus, quam decimis pecuniariis et duorum grossorum statuit. 747. A solvendis exactionibus immunes sunt agri deserti, orti et scultetiae desertae. Sigis. in Nov. fol. XVII. Cap. Item statuimus. 748. Exactores autem ultra formam literarum universalium aliquem insolita exactione aggravantes coram episcopo et castellano illius terrae responsuri. Sigism. in Nov. fol. XVII. Cap. Item volentes. 749. Item quicquid de publicis pecuniis in thezaurum infertur, sit illud quidem in potestate regis ad dispensandum, prout utilitas regni iuxta consilium consiltariorum exposcerit; sed residuum fideliter in thezauro servandum; 1) Cod. Os. de omnibus vel de partientis. 2) W Cod. Os. brak 5 ostatnich wyrazów. Archiwum Komisyi prawniczej T. VI. 25 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [104] auferens autem aliquid inde, fraudis 1) et peculatus reus iudicetur. Sigis. in Nov. fol. III. Cap. Quoniam ea. 750. Idem rex Sigis. in Const. 1532 Cap. Perspicientes etc. statuerat eum modum in exigendis et comparandis contfibutionibus publicis, quod dominus villae a suis villanis contributionem exigere debebat; et perceptam per se vel procuratorem suum ad exactorem una cum parte ea, quam solus solvere tenebatur, deferre, de qua tam exactor dominum, quam dominus exactorem quietare debuit. 751. Item nobilis in civitate ad suum usum proprium cervisiam braxans, immunis est a solvenda contributione czopowe. Sigism in Nov. fol. XVII. Cap. Item quia nobiiitas. 752. Census perpetui solo annexi a nullo redimi possunt contra illorum veterem possessionem, quo sola veteri et diuturna possessione, et circa venditiones et inscriptiones bonorum de eis mentionem probare2) sufficit. Sigis. in Const. 1532. Cap. Pluries per subditos. [XXXI]. De moneta. 753. Moneta una bona in valore et pondere in toto regno sit. Casim. Mag. fol. XXXII. in Cap. Cum sub uno etc. in fine. 754. Rex non debet cudere monetam absque communi regnicolarum suorum consensu et decreto, et eam cudentes clam poenis legis puniri debent. Wlad. Iag. fol. XLVIII. Paragr. Imprimis pollicemur etc, et sequenti. Et Wladisl. Iag. fol LI. Paragr. Item promittimus etc. hoc idem pro filiis suis repugnaturis3) promittit. Et Sigis. Aug. in Confirm. Parag. Chczacz sie thess porownacz etc idem statuit, et ad externam monetam regnicolas non cogendos promittit. 755. Pecunia minuta braccata ubique per totum regnum et ducatum Masoviae recipi decreta pro omnibus proventibus, theloneis, exactionibus, contributionibus, censibus, decimis, poenis, memorialibus, arris, notis notariorum, resignationibus, mercibus et singulis rebus venalibus sub poenis infrascriptis: Spiritualis pro decima sub ammissione decimae, nobilis pro primo excessu decem tnarcas, pro secundo et tertio similiter per decem marcas, pro quarto vero triginta marcas; in foris civitatum cives pro primo, secundo et tertio excessu per decem marcas et pro quarto triginta marcas luent; mercator pro mercibus sub ammissione mercium pro thesauro, cmetho fertonem. thabernator mediam marcam daturi. Item apud quem falsae monetae duo grossi in una marca reperti fuerint, ipsam marcam ammittet; apud quem sex invenientur, ipse solus puniendus iuxta priores conclusiones. Item creditores pecuniam suam exigant iuxta continentiam inscriptionum suarum et monetam in inscriptione expressam; sed deinceps post constitutionem de 1) Cod. S. aliquid quis, praesertim sub interregno, fraudis. 2) Cod. S. babere. 3) Cod. S. repugnaturum. [105] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 195 ipsa minuta pecunia factam, eadem pro debitis exigetur. Casim. fol. LXXXVI, et sequenti Cap. Casimirus Dei gratia. 756. De eadem pecunia braccata in alia conventione generali sic statutum erat, ut etiam ubique recipiatur. Recusans vero recipere, si nobilis, pignoretur in pecoribus, si civis aut mercator, merces ammittat fisco; si cmetho, captivetur et turri imponatur, et eiusdem pecuniae [si] duo grossi falsi in marca reperti, marca ammittatur; si sex grossi, is, apud quem reperti sunt, capite puniatur. Contrariantes autem si capitanei negligant punire, puniantur ipsi per regem, tanquam contemptores decreti. Casim. fol. XCI. Cap. De minuta pecunia etc. 757. Floreni Hungaricalis valor ad triginta grossos aestimatus sub triginta florenorum Hungaricalium poena per locorum capitaneos pro fisco exigenda. Iohan. Alb. fol. CIII. Cap. Item cum cerneremus etc. 758. Sed postea triginta duobus grossis constitutus per Alexandrum fol. CXVIII. Cap. Cum ex auri etc. sub poena praemissa. De quo etiam supra fol. XXVIII. Paragr. Capitaneus poenam 1). 759. In salisfodinis Bochnensi et Vielicensi aureus Hungaricalis per septem scotos accipi debet ab Hungaris pro sale. Casim. fol. LXXVIII. Paragr. Item statuimus ex mandato. 760. Moneta Swidnicensis proscripta et extirpata de regno et infra annum exportari vel permutari sub XIV marcarum poena et eiusdem monetae ammissione demandata, non carius, quam medium grossum per V denarios, post annum falsa esse decreta, et apud quem duo grossi reperti fuerint in una marca, marca ammitti debet et poena XIV marcarum puniri debet; custodes eius constituti fuerant. Ut autem tam ipsa Swidnicensis quam alia falsa moneta cognosci ab omnibus possit, braccatores ad signandum eam etiam constituti erant, eiusque constitutionis exequutio capitaneis mandata. Accusatus autem de falsa moneta citandus erat ad praesentiam regis ex officio regio et convictus per duos testes nobiles in simili crimine falsae monetae deprehensos et condemnatos ac ultimo supplicio afiectos, qui confessi sint illum reum eius criminis esse et falsam monetam cudisse aut consilium, auxilium, patrocinium ad illam cudendam praestitisse ac eandem confessionem morte sua confirmaverint, talis poena capitis plecti debuerat et bona eius confiscari. Si vero testes testificantes non sint nobiles vel externi2), qui videlicet confessionem suam non revocaverint, ultimo supplicio affecti, in eo casu nobilis ille inculpatus statuere debet coram rege LIV testes nobiles in sex septimanis a die indictae illi expurgationis, ex quibus rex XVIII eliget, et cum eis se expurgabit, qui expurgans se ab obiecto illi crimine Iiber erit. At ubi posthac de ipso crimine accusatus et testimonio hominum civilis, plebeae aut alterius conditionis convictus sit, ad aliam expurgationem non debet admitti, sed ut falsarius puniendus et bona eius 1) Patrz Nr. 367. 2) Cod S. extranei. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [106] confiscanda, alias caput, vita et salus eius in gratia regis erit. Terminus autem illi tam primae quam secundae citationis in quatuor septimanis est praefigendus. Sed hoc statutum ad vitam regis defuncti durabat. In Const. 1527. Cap. Et quia moneta; et sequentibus paragraphis quinque. 761. De moneta item civitatum Prussiae statutum est, ut si iuxta privilegia eorum monetam cudere velint, vetera signa illi imponant et signo regio non utantur; alioqui exterminari de regno decreta. In Const. 1539. Cap. Sed ex eo quoque. 762. Ultimo designati proceres in statuto expressi, ut illi monetam ducis Prussiae et civitatum Pruthenicarum ad iustum pondus et valorem deponant. In Const. 1543 Cap. O mynicze xiąsęczia Pruskiego. 763. Item palatini cum capitaneis et monetae praefectis custodiant, ne moneta de regno exportetur. Sigis. Aug. in Confirm. Paragr. Okolo monethy wynossenia. 764. Item decretum conventus Piotrcoviensis de moneta factum inseruit in librum suum Iacob. Przylus. fol. 441. Haec ibi vide 1). 765. 2) Stephanus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Mazoviae Samogitiaeque etc. princeps Transilvaniae. Universis et singulis dignitariis, officialibus, magistratibusque in regno nostro ac terris ad id pertinentibus constitutis, dominis archiepiscopis, episcopis, palatinis, castellanis, capitaneis, tenutariis, vicecapitaneis, burgrabiis, proconsulibus, consulibus, civitatum communitatibus, fiscalibus ceterisque omnibus, quorum interest, sincere et fidelibus nobis dilectis gratiam nostram regiam. Reverendissimi, Reverendi, Magnifici, Generosi, Nobiles, Spectabiles, Famati, sincere ac fideles nobis dilecti. Cum diligenter iucumbamus, ut omnibus incommodis regni huius obviam eamus, non negligendam etiam nobis rem monetariam putavimus, ex qua male administrata in plurimum incommodi ad quosvis populos et regna pervenire solet. Itaque in comitiis praeteritis generalibus Warschoviensibus constituendum nobis esse existimavimus cum ordinibus de ea in regno cudenda ac de externa et nova iusta aestimanda, iniusta e regno nostro proscribenda. Cum scilicet cum ordinibus consideravissemus plurimum inde detrimenti et ad regnum et ad privatos pervenisse, quod varia eius genera ac inprimis taleri ex regionibus ex terris iam a non paucis annis invehi soliti et in hoc regno sine ullo discrimine pro iustis taleris per ignorantiam simplicium hominum obtrusi sint. In vim igitur exequutionis praefatae constitutionis Warschoviensis hoc publice edicere volumus edicimusque praesentibus, ne quis taleros inaequales sive in Helvetia sive in Germania inferiori vel ubivis gentium etiam in dominiis nostris a quibuscunque cussos in regno et dominiis nostris erogare aut ab aliis recipere audeat, statuentes, 1) W Cod. S. artykułu tego niema. 2) Aktów podanych pod Nr. 765—767 nie ma w kodeksie Ossolińskich. W kodeksie Suskim dopisata je nieco późniejsza ręka z końca w XVIgo. [107] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 197 ut quivis, qui illos nunc habuerit, ante festum prox. Nativitatis Dni in hoc anno MDLXXVIII, (quem tefminum longiorem ultra trimestre in prioribus litteris nostris assignatum maioris commoditatis subditorum nostrorum causa nunc edicimus), aut exportet aut permutet per modum cambii aut rerum emptionis seu quovis negotiationis genere aut ad officinam nostram monetariam, (pro quibus dabitur illi competens pretium moneta aut taleris probis nostrae cussionis), portet, sub poena de moneta Swidniciensi constituta a divo Sigismundo rege, regia scilicet et ammissione talerorum. Licebit tamen iustos et aequales taleros in hoc ipsum regnum et dominia nostra inferre ac eos recipere. Quiquidem hi sunt: Serenissimorum Caroli V., Ferdinandi et Maximiliani felicis recordationis imperatorum cussionis cuiuslibet illorum propriae, nam cussos a quibusdam ducibus et civitatibus sub imaginibus supradictorum Caesarum ut inaequales proscribimus; Serenissimi Hispaniarum regis catolici regales, Smi Gustavi felicis recordationis Suecorum regis veteres cum Salvatore; item electorum Spiritualium S. Romani Imperii Rmorum Dnorum Archieporum Moguntinensis, Treverensis, Coloniensis omnium cusstonum; electorum secularium S. R. Imperii, Illmorum palatinorum Rheni electorum, non ita pridem mortui et nunc viventis ducum Saxoniae electorum, marchionum Brandeburgensium electorum omnium cussionum, marchionum ab Anspach Georgii et Georgii Friderici, illustris Henrici ducis Brunsvicensis, veteres illustris ducis Bavariae, Rmi dni Archiepiscopi Salcburgensis, comitum a Mandsfelt, civitatum Coloniae, Augustae Vindelicorum, Ulmae, Norimbergae atque Vratislaviae, quos supradictos taleros ut probos ac aequales in regnum nostrum admittimus eorumque valorem triginta quinque grossorum Polonicalium statuimus. Admittimus item numismata argentea, sexaginta cruciferos germanicos valentia, quae hoc in regno triginta grossos polonicos valere debeant; reliquos autem omnes taleros, cuiuscunque cussionis sub quocunque titulo, imagine ac quovis in loco etiam in dominiis nostris a quibuscunque cussos proscribimus, ita, ut si quis eos in regnum et dominia nostra inferre vel illatos expendere vel recipere quovismodo audeat, et taleri ipsi et merces pro iis emptae et venditae ipsi irremissibiliter per officiales nostros adimantur. Quarumquidem mercium et talerorum duae partes fisco nostro applicabuntur, tertia vero tam delatori quam officio vel magistratui hoc nostrum edictum exequenti cedet. Mandamus igitur Fidelitatibus vestris omnibus, ut hasce litteras edicti nostri ubivis per ditiones ac civitates regni nostri publicent et ad omnium notitiam deducant ac earum praescripta diligenter observent et ad exequutionem perducant ab aliisque observari et exequi faciant. Quod si vero hanc nostram ordinationem et mandatum hi, quorum interest, aliquo loco exequi et ad effectum deducere neglexerint, iuxta statutum divi Casimiri antecessoris nostri tanquam negligentes vel potius rebelles mandatorum regalium contemptores punientur. Datum Leopoli die decima m. Iulii A. D. MDLXXVIII, regni vero nostri anno tertio. — Stephanus rex susscripsit. 766. Stephanus, Dei gratia etc. Universis et singulis regni atque terra- 198 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [108] rum et dominiorum nostrorum hominibus tam ordinis ecclesiastici, quam secuWibus, dominis videlicet archiepiscopis, episcopis atque palatinis, castellanis, dignitariis, capitaneis et eorum vicecapitaneis, tenutariis, burgrabiis, proconsulibus, consulibus et reliquis quocunque nomine vocatis, magistratibus, eorumque locatenentibus ac civitatum communitatibus adeoque privatis etiam hominibus, quorum adinterest, sincere et fidelibus nobis dilectis gratiam nostram regiam. Sincere et fideles nobis dilecti. Et si brevi litteras nostras universales de valore omnis generis monetae in regno nostro accipiendae edicturi sumus ex sententia consiliariorum nostrorum, supplendo ea, quae in litteris nostris universalibus nuper hic Cracoviae editis ommissa vel non satis declarata sunt, tamen prospicientes necessitati subditorum nostrorum ad multorum instantes petitiones propter festum instans iam Nativitatis Dni hos duos articulos hisce litteris nostris publicandos sine mora existimavimus: primum, quod taxa aureorum Hungaricalium debet esse LVI grossorum Polonicorum, quo pretio ab omnibus recipi debet. Deinde vero cum in praedictis litteris nostris Cracoviae editis promulgaverimus leoninos taleros in eis specificatos XXVI grossos valere debere eoque pretio accipi ab omnibus intra regnum nostrum ad aliam informationem nostram informandis, deinceps omnes edicimus hoc pretio XXVI grossorum dictos leoninos taleros ad anni spatium, hoc est festum Nativitatis Dni in anno MDLXXIX futurum, recipi ab omnibus debere, post vero cum in officinam nostram monetariam defferentur, a praefecto eius officinae pretio XXVII grossorum persolventur. Quodquidem edictum nostrum ad omnium notitiam deducimus, mandantes, ut ab omnibus, quorum interest, observetur pro gratia nostra et sub poenis in statuto dni Casimiri antecessoris nostri descriptis. Datum Cracoviae d. XIIII m. Decembris anno Dni MDLXXVIII, regni vero nostri anno tertio. — Stephanus rex susscripsit. 767. Szaczunek thalerow według ostatniego edictu Krolia Iego Mosczy. — The thalieri po 35 gr. pol. brane bicz maią: Naprzod thaleri czessarzow rzymskich sławney pamięczy Karla V, Ferdinanda y Maximiliana wszelyakiey kuzniey, by yedno ich właszney, bo taleri przesz niektore xiązeta albo myasta pod ich titulami bite szą zgolą zakazane. Item takoweize wissei omienioney czeni sza philipki wiethsze krolia Hispanskiego. Item taleri krolya Szweczkiego Gustawa stare z wyobrazeniem Zbawicziela. Item taleri wsitkie y wszeliakiei kuzny wszitkich kurfirstow czessarstwa Rzimskiego, naprzod duchownich yako arczibiskupow Moguntszkiego, Trewerskiego y Kolonskiego, takze sweczkich kurfirstow, tho iest xiązath: pfalczgrabie Rhenskiego, nie­dawno zmarlego y teraznieiszego ksiąząt a elektorow Szaskich, margrabiow electorow Brandemburskich wszeliakiego bicia, margrabie z Anspachu Ierze y Ierzego Friderika. Item Henricha ksiązeczią Brunswiczkiego. Item taleri stare ksiązeczia Bawarskiego, arczibiskupa Salcburskiego, grabiów z Mansfeltu. — Item miasth Kolna, Auszpurku Niemieczkiego, Ulmu, Norimberku, Wroczlawia. [109] prawa Polskiego z w. xvi. 199 Thaleri na 30 groszy oszaczowane the szą: Naprzod taleri pukopkowe, które 60 kraicerow niemieczkich wazą. Item taleri, ktore maią na iedney stronie lwa, a na drugiei orla z dwoistą glową a nad nią corone. Item ktore maią na iedney stronie lwa, a na drugiei stronie obraz krolia w coronie z tim napiszem: Sanctus Osvaldus, a ktemu pozad koroni yaką lydzbę — 30. S. — A gdziebi tei lidzbi takowe nie mialy, tedi tilko gr. 26 ważą. Item taleri z liewkami, ktore maią takowi napysz: Denarius novus D. Baten. Triginta sthrpher. Taleri, ktore 26 groszy placzicz maią: Naprzod wszeliakie thaleri, ktore viobrazenie lwa maią, a ktore pospoliczie terasz lewkami zową, okrom tich, ktore szię przed tim drozey oszaczowaly. Item taleri nowe, ktore maią takowi napisz: Moneta nova argenti in Diren cusa, — z lidzbą roku 1577, z drugiei strony wedlie ossobi wiobrazoney. Item taleri taki napisz maiącze: Tistudna ae. Act. V. Item taleri z tim titulem: Moneta nova argentea Batenbo, z lidzbą roku 1577, iako napierwsny. Item taleri za takowim textem: Dnus Protector vite mec, a quo trepit, także z lidzbą 1577; ktore z przerzeczonemi tak szobie szą podobnemi, yz malą roznoscz od sziebie maią. Item taleri s takiem napyszem: Moneta nova Gemb. Do. V. Tri. IV. KO. I. z wiobrazeniem małego lewka. Item taleri s tim textem: Posui Deum adiutor. meum qu. time. Thalery y moneta zgolla zakazana: Naprzod taleri y yakazkolwiek choczia drobna mincza Gdanska srebrna y zlotha, ktora iedno iesth bita po szmierczi sławney pamieczy krolya Zigmunta Augusta. Item taleri bądz Swaiczarskie bądz tez Niderlentskie albo inszich kuzni dobrim talerom nie­rowne, aby ye s coroni odbiwali. Item wsitkie insze obcze taleri, ktore w tim saczunku nie są wpyssane do ynszey nauky krolya I. Mci. Roskazanye krolya I. Mci okolo przerzeczonich talerow w timze universalye. 1. Aby te wsitkie taleri wedlie przerzeczonego szacunku w panstwach krolya I. Mci wszędzie brane bily, pod winą w statuczie opyszaną, dotąd, pokibi okolo nich czo inszego postanowiono nie bilo. 2. Thich talerow, ktore tu nie są wymienione, abi szie nikt nie wazil bracz, udawacz ani u sziebie miecz od teraznieiszego swięta Narodzenia Bozego w r. 1578 według przestrogi y zakazania pierwszego universalu. 3. Urzendy wszeliakie koronne zwlascza pograniczne y blisko portow morskich będącze maią tego pilnie dogliędacz, yakobi od tego czassu do coroni niewnossono zadnei mincze novey ani talerow okrom tich starich a sprawiedliwey wagy, ktore naprzodku są omienione y przyięte. 4. A ktobi szię wazil od swięta Bożego Narodzenia takowich zakazanich talerow do Coroni wnoszicz albo przez kogo ynszego wnieszionich yakiemzekolwiek sposobem bracz albo udawacz, takowi podług pierwszego edictu krolia I. Mci ma traczicz takowe wsitkie pieniądze y wszitkę kupyą, ktorei bi za nie dostał, albo tez zbił, czego wsitkiego dwie częnsczi poidą UKŁAD SYSTEMATYCZNY [110] do skarbu Krolya I. Mci, a trzeczia czescz temu, kto takowego w tim wyda, a urzedowy, ktori thakowe karanie z ramienia Krolya I. Mci exequovacz bedzie. 5. Maia sie staracz obywatelie coronni, abi talerow tak zgola zakazanich, yako tez tich niewaznich wedlie przerzeczonego szaczunku do czassu tilko pozwolionich powoly s coroni zbiwaly, ktore oboye będzie tez kazdemu wolno odmieniacz w minczi pospolitei krolya I. Mci za monete coronną wedlie tutecznego oszaczowania abo wedlie wagi szlusznei tich, ktore tu nie są oszaczowane y owszem zgolla zakazane. 6. Aby urzedi, ktorem to naliezy, ten edict krolia I. Mci, gdzie y kiedi potrzeba publicowali y wewsem exequowali pod winą w statuczie krolya Kazimierza opyssana przecziw zaniedbawaiaczim mandatow krolia I. Mci. Data tego edictu krolia I. Mci w Kracowie 18 dnia Novembra roku 1578. [XXXII]. De Sale. 768. Ordinatio zupparum Bochnensium et Vielicensium sufficienter descripta est per Kazimirum Magnum fol. LXXVI. Cap. In nomine Dni amen etc. et sequentibus foliis; eam illic vide. 769. Census in salinis seu zuppis et salaria omnia perpetua et temporanea solvi debent. Cazim. fol. LXXVII. Paragr. Hoc specialiter addito. 770. Attamen nullus dominorum habiturus censum in zuppis, praeterquam in regestro scripti1), sub colli et ammissione bonorum. Casim. fol. LXXXI. Paragr. Item in praesentia. Ibidem paulo superius in eodem folio descripti hi, qui sunt in regestro. 771. Item sal Bochnense et Vielicense per totum regnum edendum et propinandum, terris Russiae exceptis. Sal autem externum et advecticium sub poena XIIII marcarum prohibitum, quae poenae per capitaneos loci sunt exigendae et per pignorationes more consueto usque ad intromissionem in ea bona, in quibus sal forense repertum sit, quorum possessio continuanda est usque ad satisfactionem poenarum et damnorum. Ita tamen: si apud nobilem, spiritualem vel secularem, sal prohibitum repertum sit, poenam praefatam luet et ad solutionem eius compelli debet, ut supra; si apud cmethonem arestetur, similiter pro poena pignoretur. Qui pignoratus si solvere eam non curaverit, bona eius aequivalentia poenae confiscanda sunt, residuo bonorum pro cmethone in bonis relicto. Non extantibus autem bonis cmetho mancipandus et detinendus ad solutionem usque poenae. In civitatibus vero sal tale cum repertum sit, consules illius civitatis similem 2) poenam 14 marcarum luent. Illi etiam, qui ad arestandum sal deputantur, si aliter in arestando vel transgressores puniendo, quam est praescriptum, processerint, eadem 14 marcarum poena puniendi, pro qua coram palatino terrae responsuri; illamque palatino soluturi. Impossessionatos vero ipse palatinus habeat facultatem captivandi et detinendi ad solutionem usque poenarum, aut cautionem pro 1) W Cod. Os. wyraz ten opuszczony. 2) Cod. S. similiter etiam. [111] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 201 se de solvendo daturi1). Iohan. Alber. fol. CII. Cap. Item licet genitor noster etc. per totum. 772. In terris maioris Poloniae et Cuiaviae vectores sal libere ducturi et vendituri, neque compellendi sunt ad deponendum illud in cistas sub poena 14 marcarum per capitaneum exigenda. Iohan. Alb. fol. CIIII. Cap. Item crebris. 773. Hoc idem statuit Sigis. in Nov. fol. X Cap. Novas adinventiones etc, qui videlicet vetustis statutis innitendo 2) capitaneis iniunxit, quatinus de. bitum officii sui in prohibendo externo sale exerceant sub pocnis super capitaneos tam appignoratos, quam libertos 3) capitaneatus habentes constitutis. 774. Idem rex Sigismundus pollicetur se devecturum copiam salis ad illas terras, ad quas navibus demitti 4) solet, quod ut nobilitati iusto pretio vendatur, palatinorum officii est providere. Sigis. in Nov. fol. XIX Cap. Item promittimus. 775. Iterum sal externum ac marinum tam Halense quam grandinosum prohibitum, ne in Kraina et Paluki inferatur, sed Ruthenico utendum; eius vero Ruthenici salis depositorium Bidgostiae constitutum et sal sic aestimatum. quod tunnae salis bene refertae tantae quantitatis, ut sal regium Thorunii vendi solitum erat, una marca Polonicali emantur. Interim autem, quo sal Ruthenicum non poterit tam propere ad depositorium Bidgostiense porrigi, admissum est sale solito extraneo uti; sed cum salis Ruthenici sufficientia Bidgostiam convecta sit, tum demum per capitaneos usus salrs extranei submoveri et prohiberi debet Publicari nihilominus debet sex septimanis, antequam salis extranei usus cessabit, ut illud omnes divendant 3) et post decursum sex septimanarum nemo ee utatur sub 14 marcarum poena neque iilud in regnuro invehat sub ammissione omnium bonorum etmercimn suarum etc. Sigis. in Nov. fol. XXVII et XXVIII6) Cap. Etiam innitentes. 776. Iterum rex Sigis. in Constit. 1532. Cap. Salis venditionem etc. copiam salis ubique7) se daturum recepit; et Sigis. Aug. in Confirm. Paragr. Soli dosthatkiem. 777. Attamen revertentibus Gedano ad usum nautarum seu familiae tunnam salis in quamlibet scapham recipere permissum est per Sigis. Aug. in Confirm. Paragr. Acskolwiek stathuty. 778. Ducis Stolpensis sal etiam prohibitum; Sigis. in Nov. fol. XXVII. Cap. Constituimus etiam. [XXXIII]. De bonis regalibus. 779. Donatio regalis, praesertim in bello militibus facta et morte do- natoris vel eius, cui donatio facta est, confirmata, etiam absque litteris firma est et perpetua. Casim. Mag. fol. XXXVII. 1) Cod. Os. laturi. 2) Cod. S. quae videlicet veteris statnti adinventae sunt. 3) Cod. b liberos. 4) Cod. S. admitti. 5) Cod. S. dividant. 6) Cod. Os. fol. XXIII. 7) Cod. Os. ubi. Archiwum Komisyi prawniczej. T. VI. 26 UKLAD SYSTEMATYCZNY [112] 780. Bona regalia ad procurationem generalem Cracoviensem spectantia nemini obliganda per regem. Wladisl. fol. LXXXIIII. Cap. Wladislaus Dei gratia rex Poloniae etc. 781. Terra etiam Sandomiriensis cum per Ritfienski a summis notabilibus eliberata est, propterea de cetero nunquam potest cuiquam obligari, infeudari seu donari, locari ad tempus vel ad vitam in perpetuum vel alio quocunque modo, etiam ad extenuationem vel arendationem directe vel indirecte aut quavis exquisita causa vel colore; contrarium factum irritum est et omni robore carens, velud id, quod in damnum vel offensam regni et reipublicae factum sit. Et quicunque contrarium fecerit, laesae maiestatis laesaeque reipublicae reus esse decernitur, regis et regni fraudator declaratur. Qui absque omni iuris strepitu tanquam communis boni hostis et perturbator pelli inde debet. Casim. fol. LXXXV et sequenti. Cap Casimirus Dei gratia. 782. Item castra et terrae principales seu capitales, in quibus capitaneatus consistunt, obligari non possunt. Dans autem super ea pecunias, ammittit eas. Casim. fol. XCIII. Cap. Item cum bona. 783. Instante autem necessitate reipublicae bona regalia non alibi, quam in conventione regni generali cum assensu consiliariorum, obliganda et donanda sunt; semper tamen obliganda seu inscribenda cum extenuatione summae, alioqui secus faciens honore privandus et pecuniam ammittit. Alex. fol. CXIIII. Cap. Quoniam. 784. Et cancellarii litteras super inscriptionibus et donationibus bonorum nemini dent aliter, quam constitutionibus regni continetur1). Alex. fol. CXIII in Cap. Cancellarii autem etc. Paragr. Ipsique. 785. De castris et bonis, quae Reginalis Mtas possidet obligationis nomine, statutum erat, ut praefecti castrorum eius Mtis Poloni sint nobiles et in ea provincia, ubi castrum est, possessionem habentes ac2) iurati, ac post mortem reginae nonnisi Mti Regiae et successori eius Mtis castris cedant. In Constit. 1539 Cap. Plurimum interest. 786. Sed de eisdem bonis regalibus et castris, quae regina in obligatione tenet praetacta ordinatio aucta est, sic, ut praefecti castrorum eius Mtis sint Poloni, indigenae, nobiles, pessessionati et R. Mti iuramento obstricti, quod post mortem reginae nemini alteri, nisi Regiae Mti aut eius Mtis successori castris cedant, non prius enim cedent, quam si rex Sigismundus Augustus nulla prole masculina relicta decesserit. Ita enim solutis summis in ipsis castris et bonis obligatis sive per regem tunc existentem, sive per nobiles, filiabus regiis, ipsi capitanei aut regi aut nobilibus exementibus cedere castris debent; tam diu autem ipsi praefecti bona ipsa obligata tenebunt, quamdiu summae filiabus regiis seu successoribus earum aut aliis quibusvis personis iuxta ordinationem ipsius Serenissimae reginae, si quam illi facere videbitur, persolutae non fuerint, ac interim de proventibus bono- 1) Cod. S. quam constitutiones regui coutinent. 2) Cod. S. ut. [113] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 203 rum filiabus regiis et earum successoribus, aut aliis personis respondebunt; neque tamen redimi filiae regiae poterint, priusquam in matrimonium elocatae fuerint etc. In Const. 1540 Cap. Plurimum interest etc. Aucta tamen est haec constitutio, priori non abrogata. 787. Ammittens litteras super bona regalia, coram palatino et capitaneo suae terrae de ammissis protestabitur infra annum, alioqui 1) innovationem non obtinebit. Probatio autem coram rege fieri debet. Alex. fol. CXV. Cap. Qui litteras 788. Cum bona regalia redimuntur per regem, revideri dcbent litterae inscriptionum, ut cognoscatur, quae licite, iuste et legitime inscripta sunt, et decernatur per regem cum consiliariis. Si vero quis decreto regis gravatum se senserit, ad conventum generalem regni appellet. Sigis. in Nov. fol. III. Cap. Ad tollenda. 789. Interpretatio autem litterarum talis sit, quod quaecunque nominatim in privilegio specificata sint, illa sunt tenenda; quam specificationem si quae generalitas sequitur, ad praefatam specificationem duntaxat referenda est. Sed ubi de curru bellico, de theloneo et de exactione duorum grossorum, de statione et iure patronatus mentio facta non est, regi 2) reservatum esse cognoscitur. Inscfiptiones autem generaliter factae nihil specificantes, sed omne dominium in personam transferentes, omnia in se complectuntur et possessori attribuunt. Sigis. in Nov. fol. XV. Cap. Ambiguitates. 790. Et non aliter interpretandae sunt, nec in alium, quam sonant, sensum verti, sed simpliciter ita, ut in suis tenoribus scriptae sunt, intelligi dcbent. In Constit. 1538. Cap. Privilegia. 791. In redemptione bonorum regalium sive pro mensa sive per quempiam alium non debet arestari pecunia homini possessionato. Similiter et impossessionato fideiussores pro se statuenti. Sed is, qui exemptus est, pro iniuriis et damnis in iure terrestri conveniendus est. Deinde ad migrandum, quod rumowanie vocant, ipse exemptus sex septimanas habeat, omnes et singulas eius res et bona quaecunque mobilia propria evehendi, expellendi et exportandi. Quum autem per alium, quam per regem, fit ipsa redemptio» fieri debet in districtu proprio. Et terminus citationis debet esse sex septimanarum a tempore positionis eiusdem. In Const. 1538. Cap. Quoniam circa redemptionem. 792. Commissarii circa exemptionem bonorum regalium non recedant a statuto et facultate illis circumscripta et ne moram gerant ullis informationibus 3); statuto contrariis; contrarium factum pro infecto habendum et informatio non excusabit illos, qui etiam circa exemptionem non alia bona recipiant, tantum ea, quae in litteris 4) obligatoriis descripta sunt. In Const. 1543. Cap. Posihanowiono etc. Ibidem seomitas eorum sancita. De qua vide supra fol. XVI. Paragr. Eorundem commissariorum5). 1) Cod. S. protestatkmem faciat infra anuum taliter. 2) Cod. S. iuri regio. 3) Cod. S. reformationibus. 4) Cod. S. libris. 5) Patrz Nr. 213. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [114] 793 Consensus ad exemenda bona dati in robore conservantur, qui- quidem non sunt mn communi contrarii, una et advitalitates In Constit. 1538 Cap Advitalitatum etc Et Sigis Aug. in Confirm. in Paragr Aby za sczessnego panowania etc. in fine 794 Item capitanei et tenutani bonorum regahum neminem ad exhi- benda privilegia super hereditana bona cogi debent eo praetextu, quod sint regalia, quae tamen hereditana semper putata sunt, nisi m causis manifestis et clans Tunc enim possessor bonorum super sua propnetate htteras pro- ducere tenetur Ubi vero res sit antiqua, perplexa et dubia, tum m conventu regni mdicanda est In Constit. 1532 Cap Querela subditorum nostrorum etc Et in Constit. 1538 Cap. Ad litteras. [XXXIV]. De salvo conductu seu publicae fidei littens. 795 Accusato de crimine, quem rex vel capitaneus ad ostendendam mnocentiam suam admittere noluit, episcopus vel palatinus terrae salvum conductum duorum mensium dare debent, infra quod tempus ldem palatinus illi profugo gratiam regis quaerat, ut ad iustificandum admittatur, ahas idem palatinus eum ad metas regni conducet, qui extra regnum existens gratiam regis per annum absque infamia quaeret. Quam si non invenent et damna ahqua regno posthac intulent, neque infamiae notam, neque indignationem propterea incunet Sed iuri parere nolentis et mahtiose de regno fugientis bona immobilia confiscanda, mobilia vero mter regem et barones dividenda, dotalio uxons semper salvo. Et captus per quempiam in gratia regis ent, nec ob captivitatem indignatio amicorum eius Casim Mag fol XXXV et sequenti Cap. Statuimus, quod si aliquis 796 Item propter insecuntatem vitae necessario de regno se transferenti et egredienti dandus salvus conductus petenti per regem, ut sub eo se expurgaret vel iustitiam petat aut eam ex se reddat accusato. Iohan. Alb fol. C Cap. Item quoniam contingit 797. Cmethonibus civilibus aut servis capitanei salvos conductus non debent dare; sed quihbet ad ius commune recurrat Alexan. fol CXVI. Cap. Conquerentibus etc. — De quo etiam annotandum est hic supra fol. XXVIII, Paragr. Capitanei nemini etc 1) 798. Neque htterae publicae fidei seu moratoriae, alias zehazne hsthy, et salvi conductus famulis contra dominos ordinis militaris nec contra subditos eorum per regem dandae sunt; tantummodo civibus contra cives. In Constit. 1543 Cap Spolnei rozmowy. Et obtentae salvi conductus htterae lun et statuto contrariae nullae sunt. Sigis Augustus in Confirm. Paragr. Gleythy 799 Nulhus autem salvi conductus poena incurritur, nisi illius, qui fuent publicatus et qui illo velit se palam tutari In Const. 1539 Cap. Ut in utramque partem. 1) Patrz Nr 363 [115] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI 205 [XXXV]. De dignitatibus et officiis regni et curiae regiae et castris, hisque conferendis, de incompatibilibus, de taxa litterarum cancellariae regiae et libris ac de differentia inter spiritualem et secularem status1). 800. Dignitates et afficia, quae videlicet ad vitam conservari consue- • verunt, nulli extraneo hospiti danda eaque in iuribus eorum conservantur, et nuilus, nisi natione Polonus, in capitaneum eligendus, non tamen de stirpe ducali descendens. Nulli enim duci, principi aut de ducali genere descendenti castra seu fortalitia regni conferenda sunt; et enumerantur castra nonnisi terrigenis conferenda, de quibus honores et sedes procedunt, videlicet: Cracovia, Biecz, Sandecz, VVislicza, Woinicz, Zawichosth, Lublin, Siecziechow, Lukow, Radom, Lanczicza, Piotrkow, Brzesczie, Krusswicza, Wladislavia, Poznania, Miedzirzecz, Zbassin, Kalisz, Nakiel, Konin, Pisdry; cetera rex conferet, cui velit. De quo in privilegio Loisz fol. XLI. Pafagr. Item promittimus, quod tales honores etc, et sequentibus quatuor paragraphis. 801. Et Ladislaus Iagiello dignitates ecclesiasticas et seculares circa iura, consuetudines et libertates earum conservat, vacantesque nulli extraneo terrigenae, nisi nobili bene merito in fama laudabiliter conservato illius terrae, in qua dignitas vel honor vacaverit, dari debent. Super quibus expectativas rex nulli personae dare debet; et eas dignitates ecclesiasticas et seculares non debet minuere aut suffocare et possessiones census aut salaria auferre. De quo Sigis. in Const. 1532 Cap. Utcunque persuasum sit. 802. Et quamvis in praecedenti paragrapho circa..2) signum enumerata sunt castra, quae alienigenis, praesertim de ducali genere descendentibus, non sunt conferenda, sed quoniam posthac per castrorum et fortalitiorum alienae gentis et extraneae nationis tenutario regnum crebrius periclitari contingebat, propterea iam nuila prorsus et sine delectu castra, fortalitia aut civitates duci aut de ducali genere descendenti seu extraneo alienigenae ad regendum sunt conferenda seu credenda. De hoc in privilegio Wladisl. Iag. fol. L in Paragr. Primo quidem etc, et sequentibus paragraphis tribus. 803. Indigenis autem seu incolis terrarum dignitates et officia nonnisi personis bene meritis, aetate, intellectu et prudentia bene urgentibus bona hereditaria illic, ubi officiis et dignitatibus praeficuerit, habentibus conferenda sunt. Casim. fol. XCII. Cap. Item cum indigenae. 804. Et praelati Piotrcovienses fol. CXI. Cap. Unanimi etc. statuerunt sic, quod dignitates et officia incolis terrarum possessionatis et idoneis per regem conferantur; secus factum non servandum, nec ille, cui dignitas vel offictum contra praemissa collata fuerint, eadem dignitate vel officio uti permittatur, neque ulla obedientia praestanda; et rex secus faciens, contra iuramentum suum iniuriam privilegio communi intulisse censetur. 1) Tego tytułu obejmującego art. 800 — 848 brak w Cod. S. 2) Tu pisarz wyrysował rękę, ale podobnego znaku przy poprzedającym artykule, jakby się należało spodziewać, niema. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [116] 805. His duobus praecedentibus statutis innitendo Alexander pollicetur dignitates et officia nonnisi possessionatis in regno et terris dare sub poena in statuto praelatorum Piotrcoviae suprascripta fol. CXVIII Cap. Innitentes. 806. Et ut officiis sui ipsi dignitarii et officiales satisfaciant, avisandi sunt per regem tribus vicibus, utque loca dignitatum et officiorum suorum frequentius visitent, non curantes autem satisfacere privandi officiis et dignitatibus. Alexander fol. CXIX. Cap. Cum essent nonnullae etc. Annotatum etiam est hic supra fol. XIX Paragr. Capitanei sint etc.2) 807. Hoc idem ut sint possessionati, decrevit Sigismundus in Nov. fol. VI. In principio capituli: Cum novae. 808. Sed si impossessionato ob, aliquod insigne meritum dignitas data sit vel officium, infra medium annum possessionem quaerat sub ammissione dignitatis et officii. Sigism. in Nov fol. X Cap. Aequitatem. 809 Reliqua statuta de non possessionatis capitaneis et officialibus eorum regestrata sunt suis Iocis sub titulo: De capitaneis. 810. Nullus etiam iudex potest* effici capitaneus illius terrae, cuius iudex est Wlad. Iag. fol. XLVIII. Parag. Item cum ex hoc. 811. Etiam palatini et castellani in capitaneos non sunt constituendi praeter capitaneum Cracov. Casim fol. XCII. Cap. Item cum singula 812. Et iterum constitutum, quod dignitates, videlicet palatinatus et castellanatus, cum capitaneatibus, in quibus iudicia celebrantur, eiusdem terrae insimul non obtineantur, praeter ea, quae non extraneis sed indigenis iuxta priviiegium Wlad. Iag. fol. LI. Paragr. Quasquidem dignitates etc, conferri debent et illis, qui antehac non fictam aut colofatam, sed realem veramque possessionem bonorum hereditariorum in illa terra habeant. Aliter dignitatem et officium accipiens et in conventu generali vel particulari monitus illud non resignans infamis, erit. In Constit. 1538 Cap. In collatione dignitatum. 813. Item alienigena dignitatem vel officium impetrans et monitus non resignans illud, infamis erit et bona eius confiscanda, In Const. 1538 Cap. Nulli deinceps. 814. Sed dignitates et officia post conventum ante anni 1538 conventum proxime celebratum seu praeteritum per regem collata contineri et possideri permissa, deinceps iuxta statuta conferenda. In Const. 1538 Cap. Quia dignitates. 815. Ultimo constitutum est, ut dignitates et officia in principio conventus rex distribuat iuxta privilegia et statuta possessionatis etc. Qui dignitarii et officiales alii terrestres commissiones, colloquia et alia iudicia et debita officiorum suorum exequi debent in terris suis. Negligentes et impossessionati in conventu futuro (sed iam dudum praeterito) ex delatione nuntiorum terrestrium et instigatione privari debuerunt officiis. Et 1) Patrz Nr. 250. [117] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 207 hoc statutum valere debuit pro motione. In Const. 1543. Dossicz rzyniqcz prosbąm poslow. 816. Et rex Sigis. Augustus in Confirmatione paragr. Poniewazechmy testh kroliem Polskim etc. castra et tenutas nulli nisi Polono nobili possessionato iuxta privilegium Ludovici concredere debent (s). 817. Super quibus dignitatibus et officiis expectativae cassatae, una ct solida seu communes possessiones ac iura patronatus in certas personas expedita, et de cetero dari non debent. Sigis. August. in Confirm. Paragr. A isz wielie iesth nadano. 818. Postremo idem rex Sigismundus August. in eadem Confirm. Paragr. Issz sthan etc. statuit, quod nemo spiritualis, nisi nobili et militari prosapia genitus, in consihum publicum suscipiendus est. 819. Item dignitates et officia non sunt multiplicanda, nec etiam minuenda. Sigism. August. in Confirm. Paragrapho: Dosthoiensthwo. 820. Omnes dignitarii et officiales officia sua scire tenentur et ea quam pace tam bello exercere, ne regnicolae ob defectum ordinis graventur et incommoda patiantur, et ignari a Mte R. doceantur. Praelati Piotrcovienses fol. CXI. Cap. Dignitarii et officiales. 821. Et daturus est rex litteras ad palatinos, capitaneos ceterosque officiales, ut officia sua exequantur. In Const. 1532 Cap. In petitione facta. 822. Differentias autem inter spirituales et seculares rex in conventu complanare tenetur. Casim. fol. XCIII. Cap. Promittimus. 823. Et conventio generalis ea de re iudicabat olim ; de hoc Casim. fol. LXXXVI. Cap. Casimirus etc. De quo etiam apud Iacobum Prziluski vide fol. 84, lege III. 824. Iustitionarius antehac in qualibet terra constitui solitus, iam est abrogatus. In privilegio Ladislai fol. LI Paragr. Item spondemus. 825. Marschalcatus, cancellariatus, vicecancellariatus et alia officia curiae de quibuscunque terris indistincte sunt viris idoneis distribuenda. Casimirus fol. XCIII. Cap. Item pollicemur, quod cancellariatum. 826. Sed in cancellariatu et vicecancellariatu unus spiritualis et alter secularis esse debet propter actiones, quas spirituali personae exequi non convenit. Sigismundus in Nov. fol. IIII Cap. Petitionibus. 827. Cancellarii et vicecancellarii auctoritas copulata est, qui primi sunt expectantes archiepiscopatuum et aliarum dignitatum et beneficiorum. Alexander fol. CXIII. Cap. Cancellarii. 828. Sed officia cancellariae cum Gneznensi, Cracoviensi, Wladislaviensi, Poznaniensi, Warmiensi et Plocensi episcopatibus, similiter secularia cum palatinatu et castellanatu incompatibilia sunt, quibus assecutis officio cedant. Ouae officia lex in conventu generali cum consiliariorum consilio conferre debet. Alexand. fol. CXIII. Cap. Item cancellarius etc. Et Sigism. in Const. 1538 Cap. Officia. 829. Qui tamen officiales cancellariae pro meritis et virtute uniuscuius- UKŁAD systematyczny [118] que, et prout reipublicae expedire videbitur, iuxta arbitrium regis ad altiorem statum et conditionem promovendi sunt; idem de secretario maiore est statutum. Sigism. in Nov. fol. II Cap. Item in statuta. 830. Erat et de hoc tractatum 1540 de provehendis officialibus cancellariae, quo honoribus et dignitatibus augeant. Sed id erat ad futurum conventum feiectum estque posthac praetermissum. In eisdem Const. 1540 Cap. Cum delatum. 831. Cancellarii litteras litteris contrarias alter contra alterum ac contra ius commune non extradant Et declarantur litterae iuri contrariae, videlicet. inhibitiones ad iudicia, commissiones: nisi granicierum. 832. Cancellarii causas theutonicales nobilium cum civilibus audient una cum refferendariis et praesentibus partibus regi referent. Sigism. August. in Confirm. Paragr. Isz w niemieczkich. 833. Taxa litterarum cancellariae regiae: a citationibus nichil accipiendum; a procuratorio tres grossi; a litreris commissionis cum mandato decem grossi; a litteris consensus super bona regalia duo floreni; ab aliis inscriptionibus communibus duae sexagenae; a litteris clausis sex grossi; a litteris salvi conductus duodecem grossi; a litteris perpetuis in pargameno cum serico sexagenae quinque; sed haec tantummodo in favorem nobilitatis regni instituta. 834. Cives vero Iudei et homines externi litteras soluturi iuxta arbitrium et voluntatem cancellariae. Sigis. in Nov. fol. XVI Cap. Item ne praedicti. 835. A consensu autem oppignorandae advocatiae non plus quama centum florenis quindecem grossos cancellaria accipiet. Sigis. in Nov. fol XV. Cap. Sepenumero etc. in fine. 836. Et Sigismundus Augustus in Confirm. taxam litterarum cancellariae observandam decrevit. Paragr. Cancellaria thesz. 837. Litterae electionis regis dandae ex cancellaria poposccnti. In Const. 1539. Cap. Dabuntur. 838. Litteras commissariorum granidales in librum cancellariae inducens pro extractis soluturus unam sexagenam. Sigismundus in Const. 1538. Cap. Petitionibus. 839. Sed easdem litteras commissariorum graniciales inscribat in Hbrum cancellariae, qui vult. In Constit. 1538 in Cap. Petitionibus subditorum. Paragr. Liberum erit. 840. Litteris ex libris cancellariae extractis nemo debet neque potest molestari aut periclitari super bonis quibuscunque, quoniam hae ad eum effectuna molestandi aliquem et ad probandum nichil valent, libros autem cancellariae ipsi soli canceltarii in sua custodia adservent et habeant unum aut duos scribas iuratos, qui privilegia, decreta, recognitiones et alia, quae ad necessitates et securitates hominum coram rege fiunt et quae sub sigillis regiis conceduntur, sincere et fideliter inscribant in libros. Ammittens autem [119] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVl. 209 casu aliquo litteras a Mte R. emanatas et libris cancellariae inscriptas aut vitiatas, habens eas ab officialibus cancellariae sine omni difficultate et reverentia sub sigillo regio habere debet, non mutato priori tenore. Ubi vero litterae ex cancellaria extractae allegarent[ur] suspectae et libris cancellariae comprobari propter antiquitatem non possent, tum iuramento producentis, ut moris est, comprobari debent. Sigis. in Constit. 1538 Cap. Quoniam magno etc. et sequentibus paragraphis tribus. De hac probatione vide supra hic fol. XLVII Paragr. Ammittens litteras etc. De litteris autem falsitate suspectis vide Const. 1532 Cap. Ut deinceps calumniantium etc. Ac in Nov. fol. IIII. Cap. Sepe contingit. Sed haec suis locis posita sunt. 841. Item omnes actiones iudiciales terrestres et negotia, quae in praesentia regis peraguntur, in librum actorum terrestrium inscribi debent. Aliae vero omnes ad cancellariam iuxta Constit. 1538 suprascriptam remitti debent. Sigis. August. in Confirm. Paragr. Isz thesz prawent pospolithim etc. 842. Secretarius maior unus tantum sit et in expectatione beneficiorum cancellario et vicecancellario succedens, et qui intromitti debet ad ea consilia secreta, quae cancellariis panduntur. Idem pro meritis providendus, tamen iuxta arbitrium regis Alex. fol. CXIII Cap. Propter multiplicationem etc. Et Sigis. in Nov. fol. II. Cap. Item in statuto. 843. Marschalcorum regni et curiae officia haec sunt: Ipsi sunt omnium cerimoniarum magistri et aulae aulicos conscribant, eis solvant, regestra teneant et sciant negligentes et diligentes, malos et bonos, non obsequentes autem non sinant in curia foveri, hospites et consiliarios regni excipiant et attendant, ut cuique ex parte Mtis R. iuxta personae meritum debitus impendatur honor; scandala et excessus eliminent aut emendent, omnia constituant, provideant et dirigant tam in aula, curia, domibus, cameris et mensis regiis, quam aliis officiis et officialibus ad equestrem ordinem Mtis R. pertinentibus; sed omnia cum concessu et auctoritate regia facturi. 844. Item utriusque marschalci officia sunt indifferentia, tamen praesente marschalco regni marschalcus curiae nulli administrationi sese intromittat; sed nichilominus supremus marschalcus ad omnem officii actionem vocare debet marschalcum curiae. Cum vero marschalcus regni de curia recedet, tradet regestra et administrationem officii marschalco curiae; foralia marschalcus curiae praesente percipiat, pretium rebus imponat; excedens vero modum in foralibus et pretio rerum consiliarii praesentes moderabunt; forum autem campestre ad campiductorem spectat. De hoc Alexan. fol. CXII. Cap. Officia regni etc. De quo etiam adnotatum est supra fol. LII Paragr. Sed curia regis praesente1). 845. Item thesaurariorum regni et curiae officia: Thesaurarius regni coronas et thesauros regni conservat et propterea consulari auctoritate fungitur, expeditiones, condictamina et rationes stipendiariorum, aulicorum 1) Patrz Nr. 636. Archiwum Komisyi prawniczej T. VI. 27 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [120] et omniurn, quibus ratione servitii aut reipublicae aut Mtis R. aliquid debetur, faciet; monetarum pro tempore cudendarum ipse unus magister sit, probatores et sculptores habcat suos; quatuor marcas salarii septimanalis habiturus, quod salarium ex medio floreno in cussione accrescente percipiet et ex eodem medio floreno monetariae officinae operariis et universa necessaria ad monetariam pertinentia solvet et comprobabit, et quod resultabit, id ad utilitatem regis et reipublicae tribuet. Absente autem thesaurario regni vicethesaurarius curiae officium administrabit; thesaurus regis cum consilio officialium et consiliariorum curiae dispensandus. Idem vicethesaurarius curiae omnia cum consilio thesaurarii regni facturus; et sit iuratus. Alex. fol. CXIIII Cap. Antiquis etc. Clarius de hoc ibi. 846. Ex thesauro aliquid capiens aut auferens, praesertim sub interregno, fraudis et peculatus reus iudicatur. Sigis. in Nov. fol. III Cap. Quoniam ea videlicet. Et de hoc vide hic supra fol. LXIII Paragr. Item quicquid. 847. De referendariis curiae regiae et eorum officio: In curia regis duo sint iurisperiti sequuturi semper curiam; iurati sint et sedeant audientes querelas, peracta missa regis, ad horam prandii et tandem ad tempus coenae et referant cancellariae, qui iudiciis secularibus se immiscere non debent, nisi in praesentia regis, quoniam causae iudiciariae iudici committi debent iuxta statutum Casim. fol. X. Cap. Quia ex multiplicitate etc. Causas vero nobilium cum civibus in iure Theutonico contingentes ipsi cum cancellariis audire debent. Quas rex ex relatione eorum iudicabit, sed relatio sit praesentibus partibus. Sigis. in Nov. fol. V. Cap. Pro clariori etc. Item in Constit. 1538 Cap. Referendarii nostri etc. Et Sigis. Aug in Confirm. in Paragr. Wedhe thegosz. Et idem ibidem Paragrapho: Isz w niemieczkich szqdziech. 848. Et quamvis unus eorum spiritualis alter secularis esse debent, decreti per Sigis. in Nov. fol. V. Cap. Pro clariori etc, erant tamen posthac uterque seculares. In Constit. 1532 Cap. Et si iam antea etc. in fine. [XXXVI]. De spiritualibus, cortisanis, hereticis et doctoribus medicinae1). 849. Ad ecclesias Gneznensem, Cracoviensem, Wladislaviensem, Po- znaniensem et Plocensem non recipiebantur primum ad dignitates, persona- tus, officia, canonicatus et praebendas, duntaxat barones, generosi et nobiles, propter promptam et facilem ecclesiarum defensionem, sed ne id videretur actum in odium plebeorum, admissum est, ut ad doctores ex antiquo fun- datos unus theologus, unus canonista et unus phisicus recipiantur; in his vero ecclesiis, quae fundatos dortores non habent, recipiendi sunt docto- res plebei: duo in theologia, duo iuris canonici et quintus medicus, si vide- licet per loci ordinarium digni censentur; impetrans autem in vita posses- soris resignationem beneficii vel sub aliqua pensione sub quocunquc palio 1) Tego tytułu obejmującego art 849—871 hrak w Coj. S. [121] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI 211 se celante, et similiter beneficium iuris patronatus regii vel cuiuscunque alterius, omnium bonorum eius mobilium et immobilium communium et privatorum seculanum confiscatione, ecclesiasticorum vero aresto, confiscatione et extra regnum bannitione puniendus est Simili etiam poena omnes et singuli praelati spintuales et seculares, capitula, canonici, plebani, vicarii, beneficiati, tabelhones et notani litteras quascunque statuto huic contrarias quibuscunque personis exequentes puniendi Iohan Alb fol CI Cap Item quivis etc et Cap. Verum ne quid etc. Clarius illic de hoc vide 850. Et Alexan fol. CVI Cap Ad ecclesias, de eisdem plebeis statuit, ut eorum certus numerus circa ecclesias sit, et quod nonnisi nobiles ex utioque parente et more nobilium educati ad ecclesiarum praelaturas promoveantur seu suscipiantur, ac poena exilu et confiscationis bonorum contra statutum ascendentibus plebeis ascnpta Clarius ibi 851. Et iterum idem rex ad vota Smae Elisabeth regiae genitricis suae de eodem statuit, ut ad cathedrales ecclesias m episcopos et praelatos, in collegiatis vero ad principales dignitates nonnisi nobiles promoveantur sub exilii et confiscationis bonorum poena Cui poenae et parentes, propinqui et promotores contravenientium statuto una cum eis subiacent. Ad canonicatus vero acceptandos per plebeos statuta priora approbantur; simih poenae subiacent impetrantes beneficia iuns patronatus regii; decernitur autem is tantummodo nobilis et ad beneficia abilis esse, cuius uterque parens nobilis et familia nobili genitus mxta morem patriae et consuetudinem nobilitatis in suis possessiombus inter nobiles vivens. Censentur autem et hi nobiles esse, qui licet matre populari patre tamen nobili sunt procreati, quorum tamen parentes et ipsimet vivunt ad instar nobilium absque exercitio artificiorum nobilitatem infamantium Alex. fol CXVII Cap Volentes tempore etc. Et idem rex fol CXVIII Cap. Fit nonnunquam etc, impetratores beneficiorum luns patronatus regii et nobilium m personis et bonis unacum consanguineis eorum puniendos statuit. Clarius lbi 852. Easdem priores constitutiones de plebeis et romanistis seu cortisanis sancitas exequendas per officiales sub poenis in eos statutis decernit rex Sigis in Nov fol XIIII. Cap Ad tollendas 853. Et ldem rex Sigismundus descriptis rationibus et causis, propter quid sint ecclesiae per praedecessores suos tam amphter dotatae, meminit privilegii apud Sedem Apostolicam impetrati, ut videlicet ordinani ahaequae personae ecclesiasticae perpetuis temporibus habeant vicissim cum ipsa Sede Apostohca sex menses liberos, in quibus nullae reservationes, nulh accessus, regressus et coadiutoriae ahaque impedimenta ex curia Romana ipsorum promissiombus et collationibus obsistere aut illas lmpedire possunt. Contravenientes autem huic privilegio per derogationes aut alios quoscunque modos per se vel submissas personas et contra ems dispositionem beneficium quodcunque acceptantes vel pensiones quascunque ex proventibus beneficii lmpetrati sibi reservari procurantes, poena puvationis omnium bonorum et sin- UKLAD SYSTEMATYCZNY [122] gularium fisco applicandorum, ecclesiasticorum vero aresto et confiscatione ac extra regnum bannitione iuxta statuta Alberti et Alexandri regum puniendi sunt; simili poenae subiacent omnes spirituales et seculares personae, tabelliones et notarii, qui litteras quascunque privilegio praefato contrarias cuicunque exequi presumerent, promoverent aut procurarent vel illis opem aut auxilium aliquod praeberent; quae poenae per capitaneos sub poenis contra negligentes statutis exequendae contra transgressores irremissibiliter decernuntur. fn Const. 1532 Cap. Cum magna pars etc. Clarius ibi. 854. Ac iterum idem rex eadem statuta de plebeis et cortisanis exequenda, quoties opus fuerit, decernit, et statuit, quod etiam si quis metu poenae cedat iuri, liti et causae, nichilominus ad solutionem damnorum et impensarum ei, contra quem iure cortisanico egit, teneatur. Damna autem, expensae iuramento petentis comprobanda. Insuper ipsi cortisani ex Urbe Romana ad regnum ad sacerdotia, quae obtinent, sub infamiae et praescriptionis poena revocati. In Const. 1538 Cap. Statuto de numero etc. et sequenti paragrapho. Clarius ibi. 855. Et revocati sunt ita, ut infra sex mensium tempus a tempore oblatarum in ecclesiis litterarum regiarum ad regnum et sacerdotia sua redeant sub ammissione eorum ac proscriptione iuxta prescriptam constitutionem Piotrcoviensem. Et capitanei post lapsum fatale reditus, fructus huiusmodi sacerdotium apprehendant, illos percipiant, de illis damna passis satisfaciant, neque ea dimittant, donec alteri ad ea praesentabuntur. Sed per hanc constitutionem non praecluditur via his, qui causa studii ad curiam Romanam se contulerint. In Const. 1540 Cap. Ad petitionem frequentem etc. Clarius ibi. 856. Postremo Sigis. Augus. in Confirm. Paragr. Poniewasz na sthanie ryczerskim etc, suprascriptis statutis de plebeis inhaerendo, mandat capitulis, ne illos inter se ultra praescriptum numerum suscipiant. 857. Abbas et conventus fratrum monasterii in Lubin pollicetur abbatem electum praesentare regi pro adipiscendo consensu regio fol. LXXIIII Cap. In nomine Domini etc. Et episcopus Poznaniensis ad conse- crationem eius non debet procedere absque consensu regis. fol. LXXV Cap. Andreas. 858. Poloni et Almani promiscue ad monasteria suscipiantur, et hoc si privilegiis specialibus super eo Almani non sunt provisi. Sigis. in Nov. fol. XIX. Cap. Item iniquam. 859. Sed iam in abbatem et praepositum nemo nisi natione Polonus nobilis, si in eodem monasterio sit, eligi et per regem loci ordinario praesentari debet; alioqui ex alio monasterio nobilis deligendus et postulandus cst; in defectu vero nobilis, tum plebeus idoneus natione Polonus eligi debet et praesentari. In Const. 1538 Cap. Frequentibus magnisque. 860. Hoc idem praetactum statutum firmiter observari decretum. Sed quoniam quaedam monasteria partem bonorum extra regnum habent, statuta [123] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 213 est vicissitudo, ut alternatim nunc Poloni, nunc Germani abbates eligantur, et ubique Polonis pateat ingressus in monasteria. In Const. 1539 Cap. De abbatibus. 861. Et Sigis. Aug. in Confirm. Paragr. Aby nadania klasthoene etc. idem statuit de nobilibus in abbates eligendis, sed plebeos exclusit et pueros nobilium in monasteriis artibus et sumptibus abbatum fovendos praecepit iuxta consignationem et nominationem loci. 862. Idem de monialium successionibus et praescriptione vide hic supra fol. XXXV Paragr. Virginibus monialibus, et sequenti 1). 863. Spirituales iudiciis secularibus se non inmisceant, causas ne procurent tantummodo proprias, officia notariorum secularium non obeant; exceptis capitaneis, qui notarios spirituales habere possunt, quoniam ipsi pro excessu notariorum respondere tenentur; sed in praesentia regis licet spiritualibus regi assidere et consilia dare. In Const. 1538. Petitionibus nuntiorum. 864. Annatae iam pontifici Romano amplius omnino non dandae, sed in defensionem Reipublicae convertendae. In Const. 1543 Cap. Doszicz cziniącz. 865. Cum Bohemi infecti erant heresi, statutum erat, ut heretici et eorum fautores capiantur per capitaneos, consules civitatum et alios officiales et etiam nullis officiis praefectos, et velut R. Mtis offensores puniri debuerant. Venientes autem de Bohemia in regnum examini ordinariorum aut magistrorum hereticae pravitatis comprehensi subdebantur. Si quis autem incolarum regni de Bohemia infra tempus tunc praescriptum non rediit, pro convicto heretico censebatur et poenis subiacebat, nec illi redditus ad regnum patuit bonaque eius omnia thesauro regio confiscari debuerant, prolesque eius tam bonis, quam honore carere debuit; ad dignitates et honores inabiles sint, sed cum progenitoribus suis infamis reputatus ac privilegio ac decore nobilitatis non gaudebat. Et prohibitum erat, ne res novales omnes extra regnum in Bohemiam educantur. Wladis. Iag. fol. LXXV Cap. Wladislaus Dei gratia. 866. Et confederati erant principes spirituales et seculares, barones, proceres et nobiles primum contra inobedientes iuri et guerras excitantes, demum et contra hereticos eorumque fautores. De quo fol. LXXVI Cap. Nos principes. 867. Contra raptores decimarum et bonorum ecclesiasticorum ac sustinentes censuras ecclesiasticas ultra annum obtinuerant spirituales privilegium a Wladislao rege, cuius tenorem Casimirus describit fol. LXVI et sequenti Cap. In nomine Domini etc, quod videlicet raptor, invasor, occupator et detentor decimarum et omnium bonorum ecclesiasticorum una cum suis complicibus subiacere debet. Excommunicati autem et sustinentis pro quocunque excessu censuras ecclesiasticas ultra annum legalem omnia bona per loci 1) Patrz Nr. 443 i 414. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [124] capitaneum apprehendi debent et tam diu detineri, quousque de eis satisfactio personae laesae impendatur. Et tum demum absolutione obtenta bona ei dimitti debent et restitui; ipsi vero capitanei negligentes aut tardi in exequutione praemissorum censuris ecclesiasticis sunt feriendi. Quodquidem privilegium praefatum Casimirus rex de consensu consiliariorum regni confirmans mandat capitaneis constitutionem ipsam tenere et inviolabiliter observare aliosque omnes ad servandum et tenendum in suis capitaneatibus arcere et compellere. Quos capitaneos negligentes sententiis excommunicationum per loci ordinarios fulminandis rex subicit. Clarius ibi. 868. Et idem rex statuerat contra belligeros, qui [ad] expeditionem bellicam iam indictam proficiscentes damna spiritualibus intulerant, quod quilibet coram capitaneo, cui suberat, conveniri et non secus, quam pro articulo uno ex quatuor castrensibus, iudicari debuit, actori super damno illato probatione admissa; alias reus per iuramentum se expurgare potuit; capitaneo autem a loco longe distante, potuit actor coram rege in Cracoviensi terra agente reum convenire sine districtus cxceptione. Sed spiritualibus pauperibus concessa erat facultas suos damnificatores in iure spirituali convenire; qui excommunicati [si] censuras ultra annum sustinuerint, in turrim conici debuerant fol. LXVIII. Cap. Casimirus etc. Sed de damnis spiritualibus in profectione bellica illatis infra sub titulo: De Bello, adnotabuntur plura. 869. Iidem spirituales iure terrestri experiantur pro bonis et iniuriis bonorum iuri terrestri subiectorum, videlicet: pro limitibus, cmethonibus fugitivis, cede et vulneribus. Alexan. fol. CXVIII. Cap. Spirituales etc. Et Sigis. in Const. 1543 Cap. Roznicze etc. circa. 870. Sunt et alia multa spirituales personas spectantia in librum statutorum inserta, sed haec suis locis vide, ut fol. LIII et sequenti: Arbitrarnentum Iaroslai Bogoria, archiepiscopi Gneznensis, differentiae inter regem Casimirum Magnum et Bodzantam episcopum Cracoviensem, videlicet de raptu decimae praedialis et presbitericidio, de tempore decimae forisandae, de decimis seminatorum in hortis, de decima canapi, de interdicto servando, de cessatione a divinis propter excommunicatum, de interdicto triduano non servando. Item fol. LV et sequentibus tribus: statuta Bodzanthae episcopi Cracoviensis de decimis scultetorum et tempore decimanali, de decimis novalium, de decimis agrorum sterilium, de decimis per nobiles cultis, arendatis aut a cmethonibus habitis, de decimis per progressum habendis, de columbatione, de visitatione per archidiaconos, de expeditione clericorum ad bellum, de erigendis ecclesiis ad vota nobilium, de secularibus non citandis ad iudicium ecclesiasticum, de fabrica ecclesiae Cracoviensis, de raptu decimae, de presbitericidio, de decima in loco villae nobilibus vendenda, de decima aratri, de decima canapi, de interdicto servando, de cessatione a divinis propter excommunicatum, de triduano interdicto, de excommunicato in parochia, de salario tabellionum. Et statutum Ludconis episcopi Cracoviensis: quid beneficiatus successori relinquere debeat, quocunque tempore anni moriatur, in [125] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 215 proventibus ex benehcio. Item fol. LIX: confirmatio per papam constitutionum Caroli et Friderici in favorem ecclesiasticae libertatis ac alterius papae; fol. LXI: litterae ad episcopos Olomuczensem, Luthomisliensem et Misnensem; item fol. LXX et sequentibus: interdictorum et excommunicationum definitiones; quae illic posita vide. 871. Item doctores medicinae in civitatibus, in quibus degunt, apote- cas et aromatarias singulis annis revideant, quibus aromatarii omnia exponere et ostendere tenentur sub privationis apotecae poena. Contumaces autem et rebus necessariis carentes Regiae Mti vel consulatui deferre doctores ipsi tenentur. Sigismundus in Nov. foL XXXI Cap. Quia plerique. [ XXXVII]. De bello, mercenariis militibus, guerris, pixidibus brevibus non deferendis, et tribunatibus. Hic et de libero transitu nobilitatis extra regnum.1) 872. Fines regni rex defendere debet; in forma iuramenti eius fol. CLXI. 873. Bellum non est movendum absque conventione communi in singulis terris instituenda, casu insperato excepto. Casim. fol. XCV Cap. Item pollicemur; et in Const. 1532 Cap. Et quia incerta sunt. 874. Ac nonnisi deliberate et ex legitimis rationibus et causis, praemissis videlicet generali et particulari conventionibus, est indicenda. Ad quam immutandam conventiones indici non debent, ne nobilitas duplici sumptu oneretur. In Const. 1538 Cap. Bellicam expeditionem. 875. Et constituta sunt loca, in quibus conventiones particulares expeditionem bellicam praecedere debent. Iohan. Alb. fol. CV Cap. Item quoniam. 876. Expeditionem autem bellicam trinae litterae restium praecedere debent seorsum sive successive mittendae, et in tertiis litteris restium nominabuntur dies conventionum particularium in districtibus ad conveniendum castellanis cum nobilitate et constituendum diem et locum conveniendi et una simul cum castellanis ad bellum et locum designatum proficiscendi. Qui castellani in profectione conquerentibus de nobilitate super damnis iustitiam facturi et inobedientes regi deferre tenentur, alioqui soli ipsi damna soluturi. Castellani vero ob aegritudinem vel aliam causam proficisci non valentes in locum suum nobilem idoneum surrogare debent. Sigis. in Nov. fol. XXV Cap. Statuimus et ordinamus. 877. Quae litterae restium binae insimul absque communi [conventione] emitti non debent, et nullus a bello eliberandus est. Sigis. August. in Confirm. Paragr. Wiczi iedne. 878. In illis autem conventionibus particularibus castellani cum aliquibus nobilibus egrotos ad bellum proficisci non valentes conspicere debent 1) Z tego tytułu brak w Cod. S. art. 872—904, oraz początku art. 905. 216 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [126] et regi deferre; qui tandem convalescentes cum quatuor nobilibus electis testibus coram rege iurati sint super vera eorum infirmitate, quod egrotis nec praestantibus, bona eorum impetrari possunt. Nihilominus egroti expeditionem debitam bellicam facient. Sigis. in Nov. fol. XXV Cap. Item statuimus. 879. Cautum est nihilominus, quod nemo ab expeditione bellica eximi debet praeter egrotos senio confectos et [in] necessitate Reipublicae existentes ac praeter vicecapitaneos locorum iudicialium et castrorum in litibus existen- tium. In Const. 1538 Cap. Cavebimus; et in Confirm. Sigis. Aug. Faragr. Wiczi iedne. 880. Et Alexan. fol. CXIII Paragr. Litterae autem, —litteras liberationis ab expeditione bellica iuri contrarias esse declarat. 881. Milites et nobiles ad expeditionem bellicam sunt obligati et debent servire armati iuxta antiquitatem bonorum, si quae habent libera, id autem infra limites regni. Sed extra regnum militaturis stipendium dandum est vel rogandi sunt ad hoc. Casim. Mag. fol. XXXIII Cap. Sed quia in armata. 882. Hoc idem Ludovicus contra insultus hostium statuit fol. XL in Paragr. Sed his tantum etc. in fine, et Paragr. sequenti promittit terrigenis in bello ultra fines regni militantibus pro damnis et captivitate satisfacere. Idem Wlad. Iag. fol. 2 promittit Paragr. ltem promittimus etc., sed Paragr. sequenti metas regni ab insultu et incursu emulorum et hostium nobiles propriis sumptibus teneri defendere decernit. Item Paragr. In casu etc. obligatur rex nobilibus intra metas regni in conflictu captis pro captivitate duntaxat; si vero extra metas id contingerit, et pro captivitate et pro damnis satisfacere; sed nobili captivanti hostem, pro illo captivo rex daturus est sexagenam; verum civem aut plebeum captivans, eum ipse pro libito suo depactet. Extra metas autem regni rex nobilibus expeditionaliter progredi mandans, eis quinque marcas super quamlibet hastam det, antequam metas regni exeant. Post distributionem vero earum pecuniarum, si infra duos annos rex ad expeditionem non processerit, nobiles a servitiis ratione praedictarum pecuniarum faciendis absoluti erunt; et rege extra metas regni infra decursum duorum annorum cum expeditione transeunte, nobiles similiter a servitiis praetextu earundem pecuniarum absoluti erunt. Ibidem Paragr. Et sequentibus tribus fol. LI. 883. Et Casim. fol. XCII. Cap. Item pollicemur etc. tam de quinque marcarum stipendio quam pro captivitate et damnis satisfactione idem statuit. 884. Ex illis autem bonis, ubi restes aliquem praevenerint, personaliter quilibet ad bellum proficiscatur. Ex aliis expeditione congruenti satisfaciat. Sigis. in Nov. fol. XIIII. Cap. Statuto vetusto. 885. Filius non emancipatus pro patre et frater indivisus pro fratre ad bellum expediri possunt. Casim. fol. XCV. Cap. Item statuimus, quod si quis. 886. Item clericus bona hereditaria possidens ad bellum obligatus sit. alias bonis cedat, aut confiscabuntur. Casim. fol. X. Cap. Cum iure suo. [127] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 217 887. Et de bonis monialium servitium bellicum est obeundum. In Const. 1527 in Cap. Statuimus etiam, quod sanctimoniales. 888. Sculteti etiam universi spiritualium et secularium dominorum ad bellum cum rege transituri. Casim. Mag. fol. X. Cap. Quia onus. 889. Cum vero spirituales contendebant scultetos eorum liberos esse debere ab expeditione bellica vigore quorundam privilegiorum, statutum erat, ut post synodum tunc immediate futuram (et iam dudum praeteritam) privilegia eadem in conventu proximo exhibeant, ut ex illis eadem immunitas scultetorum cognoscatur vel alioqui beilo obligarentur, quod tamen non praestiterunt. In Const. 1538. Cap. Visum est. etc. 890. Sed iam spirituales easdem scultetias suas praefatis eorum privilegiis assertis tutari non possunt vigore laudi communis; immo ad bellicum servitium sunt obligatae, cum iuxta laudum commune ipsi spirituales haec ipsa privilegia allegata in comitiis generalibus iam praeteritis non exhibuerunt, quod se iterum facturos receperant. Sigis. Aug. in Confirm. Paragr. lsz gdzie hudzi wieczy. 891. Poena absentium a bello Bidgostiensi prorogata erat ad con- ventum generalem proxime futurum. Sigis. in Nov. fol. XXVI. Cap. Ab- sentium. 892. Procedentes ad bellum non in villis sed in campis stationes faciant, rapinas nullas committant, solis pabulis moderatis contenti sint, quae recipi non negant. Aedificia non destruant, sed in vicinis silvis ligna cedant; secus facientes damna solvant cum restitutione ablatorum secundum iuramentum domini loci et poenam Piethnadzescze parti; aliam vero similem regi solvant. Casim. Mag. fol. XXV et sequenti, Cap. Expedit reipublicae. 893. Et statuta est taxa comparandorum victualium ad expeditionem transeuntibus talis: bos media marca, vacca octo scotis, porcus fertone, muto duobus grossis, duae ancae gr. uno, sex pulli gr. uno, cassula tritici duobus grossis, cassula siliginis uno gr., cassula avenae similiter gr. uno solvantur. Haecque conslitutio per proclamationes publicata et observari mandata; transgressores autem 14 poenam marcarum regi et parti unacum illatis damnis soluturi; quae damna iuramento solius damna passi coram rege probari debent, pontificibus in remotis agentibus exceptis, qui per procuratores idoneos spirituales sive seculares illud praestare debent. Et data est iudicibus auctoritas transgressores iudicandi et ad satisfactionem compellendi et puniendi, omnibus dilationibus remotis etc. Wlad. Iag. fol. LXIII et sequenti, Cap. Quamquam felices. 894. Hoc idem et eadem forma statuerunt Casim. fol. LXIII et sequenti, Cap. Casimirus Dei gratia etc. Et addidit: iudices iustitiam damna passis facere negligentes, postquam fuennt requisiti, per iudices spirituales pro negligentia censuris ecclesiasticis feriendos et compellendos. Data autem est optio damna passis vel ad ecclesiasticum vel secularem iudicem pro iustitia recurrere. 895. Ad hunc etiam locum servire videtur statutum seu privilegium Archiwum Komisyi prawniczej T. VI. 23 UKŁAD SYSTEMATYCZNY [128] Casimiri regis fol. LXVIII. Cap. Casimirus Dei gratia etc. Sed iam annotatum est hic supra fol. LXXVI Paragr. Et idem rex statuerat. 1). 896. Item ut nobiles ab inferendis damnis praesentia dignitariorum arceantur, castellani ducant exercitus districtuum suorum, ordinationes antiquas in victu comparando observari praecipiant, alioqui negligentes ipsi damnum passo et legi poenam 14 marcarum solvant. Palatini vero ordinatis cum castellanis districtibus ipsis, castellanis eos ducendos divident. Dum autem castellanus movere se cum districtu suo ad bellum voluerit, debet locum districtui suo deputare et in illo loco tentorium suum extendere illicque quatuor diebus immorari, et tandem cum districtu suo progredi sine iniuria hominum , victualia iuxta statutum solvendo. Veniens autem in locum restibus designatum palatino suo hunc districtum, quem duxit, consignabit. Sigis. in Nov. fol. IX et X. Cap. Quodam abusu. 897. Sigis. rex etiam veteribus statutis innitendo ordinavit et constituit bellicae expeditionis progressum, ut nobiles cum castellanis suorum districtuum proficiscantur; castellanus autem quilibet suum districtum in loco ad congrediendum deputato tnbus aut quatuor diebus expectet; et qui non convenerint solique absque castellano proficiscentes damna cuipiam fecerint, duplum eiusdem damni solvere tenentur. Idem castellanus in profectione stativa non in villis aut oppidis, sed circa illa faciet iuxta statuta. 898. Et si rustici commeatum ad exercitum illius conducere noluerint, mittet castellanus ad villas familiares suos vel probos nobiles, qui necessaria omnibus distribuent et curabunt, ut parata pecunia solvant, sic ut iam paulo aliter, quam in statutis Wladislai et Casimiri regum suprascriptum est, videlicet fenum, quantum unus equus portare potest, uno grosso; quod duobus equis adducetur, duobus gr.; quod quatuor, etiam gr. quatuor; cassula siliginis tribus grossis; aries tribus grossis; anseres, gallinae et pulli, prout in antiquo statuto descriptum est, solvantur. In Nov. fol. XXIX et XXX. Cap. Item ut expeditio. 899. Et iterum de nobilitate similiter de militibus mercenariis ad servitium bellicum proficiscentibus vel inde redeuntibus capitaneus exercituum regni et palatini seu casttllani providere debent, ne damna et violentiae in profectione inferantur cuiquam contra regni constitutiones, inferentes autem ad satisfactionem compellantur, et redeuntes domum etiam in propriis iam agentes pro damnis coram rege aut officialibus responsuri iuxta statutum regni. In Const. 1532. Cap. De militibus. 900. In bello autem quilibet sub uno vexillo militare tenetur, secus faciens per succamerarium suum captivatus regi detur, equi vero sui eidem succamerario [dari] debebunt. Casim. Mag. fol. VIII et IX. Cap. Ius militare. 901. Ibidem, quod ad custodiam exercitus et ad vigilias nocturnas tenemur. 1) Patrz powyżej Nr. 861, [129] PRAWA POLSKIEGO Z W XVI. 219 902. Item forum campestre seu constitutio pretii rerum in profectione bellica ad campiductorem pertinet, non ad marschalcum. Alex. fol. CXII. Paragr. De foro tamen. 903. Quoniam tribunatibus non parum bellico servitio decedit, propter ea omnes novi tribunatus post annum 1538 instituti, abrogati sunt et veteres iuxta hoc ipsum statutum distribuendi sunt, quin etiam, qui castris carent, cassati. Sigismund. Aug. in Confirm. Paragr. A isz thesz woienniczy. 904. Statutum autem anni 1538 Cap. Decernimus etc. tale est, quod novi tribunatus, qutcunque sunt, non diutius quam ad mortem modernorum possessorum durare debent, quibus ex hac vita sublatis, antiqui bene meritis aut emeritis militibus [dari] debent. 905. Sponsione fidei in exercitio rei militaris potest quilibet obstringi per regem, et ubi rei publicae causa aliquid sit contra quemvis agendum, aut cum actio intervenerit civis cum servitore, factore, administratore aut subdito. In Const. 1540. Cap. Ita postulantibus etc. Et Sigis. Aug. in Confirm. Paragr Sliubem 906. Veteri statuto cautum est, ut stipendiarii damna aut iniurias committentes per capitaneum aut locorum aut gentium compellantur. Et magistri comitivarum criminum conscii et duces improvidi in turrim deiciantur ad satisfactionem etc. Iohan. Alb. fol. CIX Cap. Item considerantes etc. Adnotatum est etiam hoc statutum hic supra fol. XXVIII. Paragr. Capitanei locorum 1). 907. De eisdem mercenariis militibus rex Sigism. in Nov. fol. XXIX. Cap. Qui milites etc. statuit, ut qui damna aliqua intulcrint cuicunque, ea accepta solutione stipendii solvant. De eisdem stipendiariis vide supra eodem folio Paragr. Et iterum de nobilitate 2). 908. Simile 3) de eodem in Constit 1543. Cap. Thakeszmy thesz. 909. Recipiens autem pecuniam ad servitium militare et pro ea non satisfaciens, nulla citatione praemissa, per capitaneum capiatur et tam diu in carcere detineatur, donec ibi tempus servitii sui explebit et pecuniam receptam restituet. Negligens autem diem conscriptioni praefinitum, puniendus est iuxta regis aut campiductoris arbitrium. Sigis. in Nov. fol. XXIII. Cap. Quicunque. 910. Plura de mercenariis militibus in Const. 1527; sed quia temporanealiter statuta erant, ideo hic ommissa. 911. Praefecti militum ex quolibet paiatinatu deligendi, si idonei et exercitati sint, et eis comitivae palatinatuum committendae. Qui si in aliquo palatinatu defuerit, licet Mti Regiae cum consilio campiductoris alium, eidem comitivae 4) praeficere, pecunia tamen in palatinatu contributa militibus illius 1) Patrz Nr. 371. 2) Patrz Nr. 899. 3) Cod. S. Similiter. 4) Cod. Os. aliunde cum comitiva. UKŁAD SYSTEMATYCZNY [130] palatinatus. qui servire noluerint, deroganda est. In Const. 1540. Cap. Ad petitionem de praefectis. 912. Et stativa exercituum in locis et bonis quibuscunque indifferenter pro arbitrio exercituum regni capitanei locanda sunt sine tamen damno bonorum illorum, quae in vicinia stationum existunt, damna enim illata ex pecuniis publicis iuxta arbitrium Mtis Regiae sarcienda et solvenda sunt. In Const. 1540. Cap. Terrarum Podoliae. 913. Item statutum de non excitandis guerris, Casim. fol. XCI Cap. Nonnullorum etc. tale est, ut nemo iniuriam suam ulciscatur hostesque concitet, dans enim occasionem damni per guerram regno ad resartionem eius tenetur, alias in corpore puniendus est. 914. Praedones autem Silesiae, milite ex publicis contributionibus conducto, submoveri debent, qui si a violentiis sibi non temperaverint vel a Romanorum rege et aliis principibus non arcerentur, tum statutum Casimiri de non excitandis guerris solvent et unicuique liceat vim vi repellere. In Const. 1532 Cap. De inccndiis. 915. Item liberum est cuilibet extra regnum tam servitii, quam exercitii honesti et studiorum ad ecclesias 1) admissorum gratia cum propriis servitoribus tantum transire; sed non turmatim neque cum exercitu ad bellum praeparato; sic enim absque consensu R. Mtis et senatorum regni nemini transire Hcitum est; adveniens enim ad regnum et dogmata ab ecclesia vetita ferens, iuxta antiqua iura et privilegia puniendus est. In Const 1543. Cap. Nathymeszmy z radamy nassemi etc. 916. Item pjxides breves nemo tempore pacis deferre audeat, terris Russiae exceptis. Sigis. in Nov. fol. XXIIII Cap. Nemo. [XXXVIII]. De ducatibus cum regno ad ferenda onera uniendis et iam unitis pridem et incorporatis. 917. In primis magnus ducatus Lithuaniae cum aliis terris sibi annexis regno Poloniae est appropriatus, incorporatus, invisceratus, coniunctus, ad- iunctus, confoedaratus, annexus cum omni iure mero 2) et mixto 3), ut coniunctis viribus hostibus communibus facilius et fortius resistere possint. Item Lithuani nullum pro magno duce Lithuaniae habituri, nisi regem 4) Poloniae cum consilio consiliariorum utriusque dominii tam regni quam magni ducatus electum. Et similiter Poloni, rege sine liberis decedente, non debent sibi regem sine consilio Lithuanorum eligere. Item conventiones necessarias in Lublin aut Parczow vel in aliis locis aptis Poloni cum Lithuanis, quando necesse fuerit, celebrare debent pro commodo et utilitate utrorumque dominiorum. Wlad. Iag. et Witholdus fol. CXXV et sequentibus. Cap. In nomine Do- mini etc. Clarius illic. 1) Cod. Os. ab ecclesia. 2) Cod. Os. vero. 3) Cod. S. iure et mixto et mero. 4) Cod. Os. per regem. [131] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 221 918. Item praelati Lithuaniae omnes promittunt Polonis contra insultus quorumlibet hostium et in omnibus necessitatibus toto posse et viribus auxiliarii1) eis assistere et eos nullo exquisito coloris fuco unquam deserere, sed semper adiuvare et eorum profectus, utilitates, commoda et commune bonum, velut eorum proprium, peragere salubri et fideli dispositione, quod etiam Poloni pari modo Lithuanis praestare debent. Item rege Poloniae sine prole decedente, Poloni regem sine Lithuanis non eligenr, cum quibus ipsi perpetuam et irrevocabilem unionem sunt servaturi. Item praelati Lithuaniae fol. CXXVIII. Cap. In nomine Dni amen2). 919. Item Wladislaus tertius rex Sigismundo magno duci Lithuaniae patruo suo confirmat libertates et litteras. fol. CXXIX. Cap In nomine Dni etc. 920. Postquam autem Iohan. Alb. rex in regem Poloniae et Alexander in magnum ducem Lithuaniae assumpti sunt, visum est necessario utriusque dominii consiliariis tam videlicet Polonis quam Lithuanis inscriptiones foederum innovare et confirmare, prout confirmaverunt, promittentes ipsi praelati Lithuaniae nunquam Polonos in eorum necessitatibus et adversitatibus deserere, sed semper consilia, auxilia et favores fideliter ministrare, bella aut guerras nulli 3) praeter scitum, consilium et assensum ipsorum Polonorum facere aut movere. Cetera, ut supra, cum declaratione articuli de electione regis et magni ducis etc. Praelati Lithuaniae fol. CXXX et sequenti Cap. In nomine Dni. Sed omnia praemissa clarius in ipsis privilegiis expressa 4) sunt. 921. Cum autem haec eadem unio dominiorum esset aliquanto5) tempore intermissa, promisit rex Sigismundus operam se daturum, ut magnum ducatum Lithuaniae terrasque Prussiae et alias ad unionem redigat et onera omnia omnibus communiter ferenda hostemque imminentem coniunctis animis6) et in unum collectis copiis arcendum ac monetam aequalem communiter recipiendam imponere debuit, conventu utrisque dominiis ad hoc constituto7). Sigism. in Nov. fol. VIII Cap. Cum cornpertum etc. Et in Constit. 1539. Cap. Cum variis. 922. Et iterum in Constit. 1543. Cap. Gdi poddani nassi etc. diligentissime de hoc tractatum est et constitutum ac promissum8), quod eodem anno iam adduci debuerant Lithuani ad tenendam consimilem defensionem cum regno, ac, si quid utile dignum et perpetuum in regno constituetur, ipsi etiam Lithuani ad hoc idem adduci debent. Ducatus autem Prussiae, quamvis validum hostem praesertim Turcam se una cum regno arcendum promisit et obligatus est, tamen cum nuntii contendebant non solum Contra Turcam verum ad omnia quaecunque onera cum regno ipsos Prussos teneri et obligatos esse semper idque legitimis et iustis rationibus deducebant, debuit eis conventus indici et nuntii regni ad eundem conventum mitti ad 1) Cod. S. auxiliare 2) W Cod. S dodat pisarz: clarius illic. 3) Cod. S. nullas. 4) Cod. S. descripta. 5) Cod. S. aliquo. 6) Cod. S. armis. 7) Cod. S. conventum utrisque dominiis ad hoc constitutum. 8) Cod. S. provisum, UKŁAD SYSTEMATYCZNY [132] persuadendum et admonendum eosdem, ut praemissa debita sua faciant et exequantur iuxta instantiam regnicolarum; qui si noluerint, tum in proximo conventu regni consultari de hoc debuit, quid ultra faciendum cum eis erat. Haec idem de Zathoriensi et Oszwieczimensi ducatibus est constitutum. 923. Earundem Prussiae terrarum privilegia vide in libro statutorum fol. CXXXII et sequentibus aliquot foliis. 924. Ad eosdem praefatos ducatus dislimitandos a regno et a sese, ab Hungaria, Silesia, Marchia, Pomerania. et iniurias componendas. quotiens opus fuerit, commissarii sunt deputandi et mittendi, expensis regiis providendi, et iam deputati erant. Sigis. in Nov. fol. VII. Cap. Providentes etc. Et in Constit. 1543 Cap. Commissarse etc. Ac. Sigism. Aug. in Confirm. Paragr. Izesmi winni pokoi. 925. Item appellationes a iudicio ducis Prussiae commissarii ex utraque parte deputati cognoscere debent. Si autem ipsi commissarii inter se discordes sint, quid tum ultra faciendum sit, cum ipso duce Prussiae constitui debuit. In Const. 1543. Cap. A(zkolwiek w liscziech. 926. Masones l) autem dum sint iure et consuetudine ab aliis regnicolis seiuncti, non omnibus2) eorum eadem ratio haberi potest, quae habetur aliorum regnicolarum. Sed si aliquando coaequare se iuribus et consuetudinibus regni voluerint, tum eorum ratio aequalis cum aliis futura est. In Const. 1540. Cap. Nuntii ex terris Masoviae. [XXXIX]. De poenis, mulctis et pignorationibus. 927. Nemo captivandus ex mandato regis, nisi iure victus. Wladisl. Iag. fol. LI. Paragr. Ceterum promittimus. 928. Et nemini nisi iure victo ac cognitione et sententia baronum praecedente bona confiscanda. Wlad. Iag. fol. LII. Paragr. Nuili autem bona3). 929. Poenas suas rex in subditis suis nemini conferre debet. In privilegio Wladis. Iag. fol. XLVIII. Cap. Praeterea ut inter nobiles etc. Et in Confirm. Sigis. Aug. Paragr. A win przesządzonich. 930. Sed eas per officiales suos exigere et iuxta beneplacitum convertere debet. Wladisl. Iag. LII. Paragr. Item promittimus, quod nulli. 931. Lite pendente concordiam tentantes a poenis quibusvis regalibus iudicum, subiudicum, palatinorum et castellanorum liberi sunt. Wladisl. Iagfol. LII. Paragr. Item si qui terrigenae. 932. Iudices aut quicunque dignitarii et officiales etiam et oprmvcza, aliquem pignorantes pro poenis aut quibusvis excessibus, servabunt integrum pignus in aestate per II hebdomadas, in hyeme per VIII dies. Porro pignoratus rnterea temporis pro poenis non satisfaciens vel suam innocentiam non osten- 1) Cod. S. Masovitae. 2) Cod. S. in omnibus. 3) Cod. S. Wladisl. Iagiello fol. XLVIII. Paragr. Item ut gratia uberiori etc. et sequenti; ac Ladislaus fol. HX Paragr. Nulli autem bona seu possessiones etc, [133] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 223 dens, pignora eius licite 1) distrahentur2). Pignorator vero citius 3) distrahens pro quolibet animali solvet pretium iuramento comprobatum pignorato cum poena Piethnadz. Casim. Mag. fol. IX. Cap. Ut in rapinis. 933. Item de servandis pignoribus constitutum est per Casim. Mag. fol. XIIII. Cap. Experientia nos edocuit etc. Paragr. Declarantes. 934. Sed non admittens pignorationem aut eam adimens, poenam III marcarum solvat et pignora det, alias poena XIV marcarum camerae regiae applicanda puniatur4). Ac in dandis pignoribus et satisfactione pro praemissis poenis rebellis existens, simili poena XIV marcarum puniendus est. In eodem Cap. Paragr. Decernimus etiam etc.5) Reliquum autem eiusdem capituli in abusum versum. Et quo ad poenam contumaciae, per decretum regium an. 1537 Cracoviae inter Slupski et Debinski latum est abrogatum. Cuius decreti tenor est talis: Acta sunt haec Cracoviae in curia S. Mtis R. feria IV. post festum s. Stanislai in Maio prox. (d. 9 Maii) an. 1537. 6) S. Regia Mtas cum consiliariis suis protunc ad latus Mtis suae assidentibus decretum iudicii assessorii pro parte nobilis Stanislai Slupski heredis in Slupia contra generosum Iohannem Dabinski de Chlewiska heredem in causa, ubi decreverat, quod idem Stanislaus Slupski citationis primae contumax poenam contumaciae sibi Iohanni Dabinski actori per ipsum succumbitam in instanti ante omnem ad contenta citationis responsionem reponeret et eidem poenae contumaciae satisfaceret7) tanquam minus iuste et illegitime ac contra consuetudinem latum et promulgatum in toto retractavit, reprobavit reprobatque et retractat decreto praesenti mediante; et hoc ex eo, quia nullibi in statuto expresse descriptum est, quo pacto et quomodo debeat poena contumaciae super partibus citatis exigi, tantummodo in statuto Casim. Magni: De receptione et pignoratione duorum boum. Cui statuto per abusum tam longi temporis dudum est derogatum; propterea nullum robur et firmitatem habere dinoscitur. Ideo sua S. Mtas R. decernere dignata est, quod praefatae poenae contumaciae a nulla parte citata in nuliis iudiciis tam regalibus quam terrestribus et castrensibus per iudicium neque per partem actoream pecuniis neque pignorationibus exigi neque quovis modo recipi debebunt, nunc et in posterum, decreto praesente mediante. 935. Ad pignorandum autem duo duntaxat familiares cum ministeriali mittendi sunt, attamen non condemnati, non confessi non sunt pignorandi, alias iudex taliter pignoraturum, pignora ad fideiussoriam cautionem reddat, ut cognoscatur indebita pignoratio 8), termino pignorato assignato ad osten- 1) W Cod. S. wyrazu tego brak. 2) Cod. Os. liciti distrahent. 3) Cod. S. cuivis. 4) Cod. S. alias poenam XIV marcarum solvat et piguora det applicanda puuialur. 5) Cod. S. In cap. Casimiri Magni fol. XIIII. Experieutia nos edocuit etc. Paragr. Decer- nimus etiam et statuimus etc. 6) Tego nagłówka w Cod. S. niema. 7) Cod. Os. succumbendam in instanti ante omnia ad conteuta responsionis reponet et eidem poeuae contumaciae satisfaciat. 8) Cod. Os. cognoscant indebita pignoratione. UKLAD SYSTEMATYCZNV 134 dendum innocentiam eius, qua cognita pignoribus restitutis quilibet pignoratorum, quotquot sint, poenam III marcarum pignorato et damnum solvat. Casim. Mag. fol. XV. Cap. Praeterea. 936. Quum autem ex decreto iuris aut pro exactionibus regalibus capitanei impignorant, non plus exigant, quam id, quod pro pignore recipitur, Casim. fol. XCIIII. Cap. Statuimus, quod quotienscunque. 937. Item ubi remotae sunt curiae regiae, pignora per terrigenas recepta possunt pelli ad curiam palatini aut castellani terrae. Casim. Mag. fol. XXXII. Cap. Item ubi. 938. Quamvis autem poenae regiae omnes, quae videlicet et in quibus casibus fisco regio cedunt, suis expressae sunt locis, ut tamen facilius reperiri poterint, hic iterum omnes repetitae et ex omnibus statutorum regni locis regestratae sunt: 1) Et primo quatuordecim marcarum poena in his casibus fisco regio cedit. 939. De eisdem, qui ad iudicium cum clamore et strepitu veniunt vide fol. 129 2). 940. Iudex, subiudex et notarius a iudiciis officiorum suorum absentes poenam XIV marcarum fisco regio quilibet eorum pro suo interesse irremissibiliter soluturus, vera infirmitate et rei publicae negotiis exceptis, si eisdem impediti ad iudicia venire non possent vel eisdem non interessent. Iohan. Alb. fol. XCVII. Paragr. Tamen ad minus iudiciis etc. 941. Et cum armis domum iudicii intrans poenam XIV marcarum soluturus. Iohan. Alb. fol. CVI. Cap. Post praemissa instituta etc. 942. Vibrans coram iudicio gladium, poenam LX marcarum soluturus. Ibidem. Paragr. Et si quis etc. 943. Extrahens gladium coram iudicio poenam XIV marcarum soluturus fisco. Casim. Mag. fol. XV. Cap. Ut itaque certa mensura etc. Et idem fol. XXXlX. Cap. Statuimus etiam, quod si aliquis etc. 944. Ilem ponens se in mensa, ubi iudicatur, poenam III marcarum solvet sub poena XIV marcarum. ln Consuet. Crac. fol. CXXII. Cap. Item si quis iudicium etc. 945. Tudex a decreto satisfactionis ab additione ministerialis ad intromittendum, a remissione ad capitaneum plus quam V grossos accipiens, poenam XIV marcarum soluturus fisco. In Constit. 1543. Cap. Sęndziowie ziemsczi etc. 946. Notarius pro membrana plus quam medium grossum accipiens XIV marcas debet. Sigis. in Nov. fol. XXIII. Cap. Notarii terrestres etc. Et idem fol. XXXVIII. Paragr. Ouod si notarius etc. 947. Notarius ultra ordinationem atiquem depactans, poenas soluturus iudicio et parti III marcarum cum restitutione indignae extorsionis sub poena 1) Dalszy ciąg textu znajduje się w jednym tylko Cod. S. 2) W rękopisie mylnie 149 [135] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 225 XIV marcarum, de quo et in Constit. 1532. Cap. Quo salario pro litteris etc. Et in Novis fol. XXXVIII. Paragr. Quod si notarius etc. 948. Iudicatus et condemnatus iussusque satisfacere et non satisfaciens nec de satisfactione cavens et de iudicio rebelliter recedens poena regali XIV marcarum puniendus. Casim. Mag. fol. XV. Cap. Ut itaque certa mensura etc. 949. Iudices litteras inhibitionis in iudicio dantes poena XIV marcarum puniendi. In Constit. 1538. Cap. Volumus, ut nullae in posterum inhibitiones etc. 950. Accusatus de incendio et in expurgatione deficiens, poenam XIV marcarum luit. Casim. Mag. fol. XV. Cap. Ut itaque certa mensura etc. 951. Accusatus de spolio in publica via et in expurgatione deficiens poenam XIV marcarum fisco luit. Casim. Mag. fol. XV. Cap. Ut itaque certa mensura etc. 952. Evocans aliquem de suo districtu poena XIV marcarum puniri debet. Sigis. in Nov. fol. XVIII. Cap. Item statuimus, ne quis etc. 953. Secularis secularem ad forum spirituale evocans, poena XXVIII marcarum puniendus regi cum parte per medium. Sigis. in Nov. fol. XXI. Cap. Ut ordo debitus etc. Sed hanc poenam Sigis. in Const. 1543 moderavit et XIV marcarum constituit. In Cap. Roznycze micdzi sqdcm etc. 954. Succamerarius terminos granicierum absque partium consensu vel legitima causa transponens, poenam XIV marcarum fisco soluturus. Iohan. Alb. fol. CVIII. Cap. Item cum plerumque succamerarii etc. 955. Flumina navigabilia inpervia reddens vel thelonea aliqua quacunque ratione exigens poenam XIV marcarum luit. Casim. fol. XC. Cap. Inter ceteras rei publicae curas etc. Iohan. Alb. fol. XCVIII. Paragr. Cuius nostrae constitutionis etc. 956. Fraternitates si in aliqua civitate repertae fuerint, poena LX marcarum regiae curiae applicanda puniri debent. Wladisl. Iag. fol. XLVII. Cap. ad praecludendam viam etc. 957. Capitanei et tenutarii bonorum regalium profugos restituere debent a iudicio non recedendo sub poenis aut solutis aut fideiussis, secus facientes in poena XIV marcarum condemnandi. Iohan. Alb. fol. CVIII. Paragr. Cui etiam legi etc. Sigism. in Nov. fol. IX. Cap. Ut concordia passim etc. 958. Cives rusticos vagosque per integrum annum non servientes, septimanatim vel dietim laborantes, ne toleient, et illos similiter, qui sine litteris testimonialibus dominorum suorum veniunt, sub XIV marcarum poena. Ioh. Alb. fol. XCIX. Cap. Item quoniam propter laicos etc. 959. Filii cmethonum absque licentia dominorum et sine Iitteris testimonialibus recedentes seu fugientes ubique restitui debent sub poena XIV marcarum. Iohan. Aib. fol. XCIX. Cap. Item providentes licentiositati etc. 960. Bidgostiae libera sit venditio frumentorum, nec quisquam illa Architvum Komisyi prawniczej T. VI. 29 UKLAD SYSTEMATYCZNY [136] enpiat sub XIV marcarum poena. Alex. fol. CXIX. Cap Item terrigenis Cuyavitis conquerentibus etc 961. Sal externum et advectitium prohibitum sub XIV marcarum- poena, illi etiam. qui ad arescandum sal deputantur, si in arestando vel trans gressores puniendo aliter, quam est praescriptum, processerint, eadem poena XIV marcarum puniendi Iohan Alb. fol CII et CIII Cap Item licet geni- tor noster statuent certi tenore privilegii super sal forense etc. 962. In tetns Maioris Poloniae et Cuiaviae vectores sunt hbere ducturi et vendituri neque compellendi ad deponendum sal in cistas sub poena XIV marcarum Iohan Alb fol CIIII Cap Item crebns moti etc. 963. Cum sal Rutenicum Bidgostiam invectum fuent, tum post decursum VI septimanarum extianeo sale nullus audeat uti sub XIV marcarum poena, nec m regnum invehendum sal externum sub ammissione omnium bonorum et mercium Sigism in Nov fol. XXVII et XXVIII Cap Etiam innitentes veteri statuto etc. 964. Transgressores constitutionis m comparandis victualibus ad bellum proficiscentes poena XIV marcarum puniri debent Wladisl Iag. fol LXIII et scquenti. Cap Quamquam felicis recordationis etc. Et Casim fol. LXIIII. Cap Casimnus Dei gratia rex Poloniae etc 965. Castellani neghgentcs et ab inferendis damnis m expeditione bellica non arcentes, poena XIV marcarum puniri debent. Sigis in Nov fol. IX et X Cap Quoniam abusu frequentatum est etc 966. Moneta Swidnicensis de regno proscripta et infra annum exportan vel permutari demandata est sub poena XIV marcarum et eiusdem monetae ammissione Et post annum hic, apud quem II grossi Swidniczenses reperti fuerint in una marca, ammittere eam et poena XIV marcarum puniri debet. Accusatus autem de falsa moneta et convictus eam cudisse vel auxihum praestitisse, poena capitis plecti et bonis pro fisco pnvan debet. In Constit 1527 Cap Et quia moneta Swidniczensis etc Et Cap sequenti: Ad corrigendum autem etc 967. Capitanei et tenutaru bonorum regalium ad faciendos limites accersiti venire neghgentes, poena XXVIII marcarum fisco regio et parti per medium puniendi. Sigism. in Nov fol XX Cap Item quia ex querelis etc. 968. Poena regia in theloneatores sancita per Sigism in Nov. fol. X. 969. Poena C rnarcarum: palatinus non curans, ut mdicia non negligantur, offiuum suum qualecunque neghgens, poenam C marcarum soluturus fisco. Sigism in Nov. fol IX Cap Querehs commumter omnium etc Et Casim. fol. XCV. Cap Item volumus, ut quilibet palatinus etc 970. Iudex et quihbet officialis iudicia terrestna proclamata in aliud tempus transpontns poenam C marcarum, medietatem fisco et aliam parti, soluturus. In Const. 1538. Cap. Ne subditi nostri etc. 971. Iudex inscriptioncs bonorum hereditanorum civibus faciendas [137] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 227 non suscipiat sub poena C marcarum. In Const. 1538. Cap. Antiquis constitutionibus etc. 972. Capitaneus ordinationem palatini occasione rerum venalium exequi debet sub poena C marcarum vel ammissionis officii. Praelati Piotrcov. fol. CXI. Cap. Dignitarii et officiales etc. 973. Capitanei turbatores conventuum inquirant et contra eos exequutionem faciant sub poena C marcarum. Sigis. in Nov. fol. XXVI. Cap. Statuto hoc praesenti etc. 974. Capitaneus theloneum inique exigens, poena C marcarum de summa per eum in capitaneatu habita puniri debet. Sigis. in Nov. fol. II. Cap. Deinde statutum de libertate etc. Ibidem poena dupli. 975. Libros capitaneorum morte derelictos detinens et restituere nolens poena C marcarum applicanda puniendus. Sigis. in Nov. fol. XI. Cap. Errores vetustos abolere volentes etc. 976. Capitaneis iniunctum est, ut debitum officii in prohibendo sale externo exerceant sub poenis contra negligentes capitaneos statutis per Sigism. in Nov. fol. X. Cap. Novas adinventiones abrogando etc. 977. Consules civitatum palatinis pretia rebus imponentibus assistant et constitutiones eorum exequantur sub poena C marcarum, cuius duae partes regi, tertia palatino cedet. Sigism. in Nov. fol. IIII. Cap. Ne consules civitatum etc. Et fol. IX. Cap. Querelae communiter omnium etc. 978. Et adversantes constitutionibus palatini, C marcarum fpoena] puniri debent. In Constit. 1543. Cap. A okolo czeckow miescskich etc. 979. Cives per talenta et ulnas venditionem liberam non admittentes poena C marcarum puniri debent, cuius medietas fisco, reliqua vero parti instiganti debetur. In Const. 1538. Cap. Innitentes priori statuto etc. 980. Poena super palatinos negligentes et cives iterata. In Constit. 1538. Cap. Consentientibus regni etc. 981. Capitanei et theloneatores custodiam viarum prohibitarum negligentes poena C marcarum puniri debent, cuius medietas fisco et alia ei, qui illos detulerit. cedet. In Constit. 1540. Cap. Petentibus nuntiis terrarum etc. 982. Sigis. in Novis fol. XVI. Cap. Item licet antiquis etc. statuit fluvios navigabiles ab obstaculis et molendinis purgandos, seu hostia lata in eis facienda sub LX marcarum pecuniae poena. 983. A conventibus absentes dignitarii soluturi poenas fisco regio: episcopus XL marcas, palatinus et primarius castellanus marcas XX, castellanus minor marcas X. Sigism. in Nov. fol. VIII. Cap. Decernimus etiam, quod episcopi etc. 984. Evaginans gladium in conventu poenam XX marcarum soluturus. Sigis. in Nov. fol. XXVI. Cap. Statuto hoc pfaesenti etc. 985. Florenum Hungaricalem aliter, quam in statuto est expressum, emens et vendens, XXX florenorum Hungar. poena per capitaneum pro fisco UKŁAD SYSTEMATYCZNY [138] exigenda puniri debet. Iohan. Alb. fol. CIII. Cap Item cum cerneremus varietates etc. Et Alexan. fol. CXVIII. Cap. Cum ex auri congerie etc 986. Pecuniam minutam braccatam recipere nolentibus spiritualibus pro decima, decimam ammittent. Item nobilis pro primo excessu X marcas, pro secundo et tertio per X marcas, et pro quarto XXX marcas; in foris cives non recipientes similes poenas fisco soluturi; mercator pro mercibus, merces ammittit; cmetho fertonem, tabernator mediam marcam fisco soluturus. Item is, apud quem II grossi falsae monetae in una marca essent, marcam ammittit; si sex, ipse solus puniendus. Casim. fol. LXXXVI et sequenti. Cap. Casimirus Dei gratia rex Poloniae etc. Et fol XCI. Cap. De minuta pecunia braccata etc. 987. Monetam clam cudens poenis legis puniri debet. Wladisl. Iag. fol. XLVIII. Paragr Imprimis pollicemur, quod amodo etc. 988. Confiscationis poena nemini bona confiscanda, nisi iure victo. Wladis. Iag. fol. XLVIII. Paragr. Item ut gratia uberiori etc. et sequenti. Ac Wladis. Iag. fol. LII. Paragr Nulli autem bona seu possessiones etc. 989. Dans pecuniam super terras principales et castra, ammittit eas. Casim fol. XCIII. Cap. Item cum bona et possessiones etc. 990. Bona regalia absque extenuatione et non in conventu generali in obligationem accipiens, honore privandus et pecuniam ammittit Alex. fol. CXIIII. Cap Quoniam de bonis mensae regalis etc. 991. Malitiose fugientibus, iuri parere nolentibus et regno damna inferentibus bona confiscanda. Casim. fol. XXXV et sequenti folio. Cap. Statuimus, quod si aliquid etc. 992. Nullus dominorum censum in salinis et zuppis habiturus sub colli et bonorum ammissione. Casim. fol. LXXXI. Paragr. Item in praesentia totius consilii etc. 993. Clericus terrestria bona possidens, ad expeditionem bellicam tenetur vel bonis cedat. Secus facienti bona confiscabuntur. Casim. Mag. fol. X. Cap. Cum iure suo nullus debeat etc. 994. Committens crimen secundum quantitatem eius puniatur in bonis curiae regiae applicandis. Casim. Mag. fol. XXXIX. Cap. Cum dicit scriptura etc. 995. Veniens in armis vel cum armis ad iudicia vel ad conventus, poena capitis plectendus, et eam poenam fuga evadens bona ammittit fisco. Sigis. in Nov. fol. V. Cap Quamvis in constitutionibus etc. 996. Theloneum exigens sine iure bona, in quibus exigit, fisco regis ammittit. Casim. fol. XCI. Cap. Item de his, qui thelonea etc. 997. Theloneum privata auctoritate sine donatione regia et consiliariorum instituens, bonis illis pro fisco privandus. Alex. fol. CXVIII. Cap. Quoniam depactatio quaelibet etc. 998. Contravenientes privilegio a sede apostolica impetrato et contra dispositionem illius beneficium impetrantes vel pensiones ex beneficio reser- [139] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 229 vari procurantes, poena privationis omnium bonorum ac extra regnum bannitionis puniri debent. In Const. 1532. Cap. Cum magna pars rei publicae etc. Et in Constit. 1538. Statuta de numero etc. Ac in Constit. 1540. Cap. Ad petitionem frequentem subditorum etc. 999. Impetrans in vita possessoris reservationem beneficiorum sub aliqua pensione et similiter beneficium iuris patronatus regii vel alterius cuiuscunque, omnium bonorum mobilium et immobilium secularium confisca- tione, ecclesiasticorum vero aresto, ac extra regnum bannitione puniendus. Io- han. Alb. fol. CI. Cap. Verum ne quid in ea re etc. 1000. Plebeus contra statutum beneficium accipiens, poena exilii et confiscatione bonorum puniendus. Alexander fol. CXVI. Cap. Ad ecclesias cathedrales etc. 1001. Nullus plebeorum ad cathedrales ecclesias in episcopos et praelatos, ad collegiatas vero in pfincipales dignitates suscipi debet sub exilii et confiscationis bonorum poena. Alexan. fol. CXVIII. Cap. Fit nonnunquam, quia cortisani etc. 1002. Contra cortisanos et plebeos Sigis. in Nov. fol. XIIII. Cap. Ad tollendas murmurationes etc. decrevit constitutiones per officiales exequendas esse sub poenis in eosdem officiales statutis. 1003. De Bohemia heresi infecta infra tempus tunc praescriptum non rediens, pro convicto censebatur heretico bonisque omnibus fisco regio applicandis privari debuit. VVladisl. Iag. fol. LXXV. Cap. Wladislaus Dei gratia rex Poloniae etc. 1004. In Slesiam contra prohibitionem progrediens cum mercibus, poena capitis et privatione omnium bonorum puniendus; capitaneus autem aliquem permittens, officio privandus et alia condigna animadversione puniendus. Burgrabius aut vicecapitaneus et capitanei notarius in hoc excedens per dominum eius evinci vel ad poenam capitis et confiscationis bonorum extradi debent. In Constit. 1527. Cap. Et quia non verentur plurimi etc. 1005. Mercatores publicis viis vadant, thelonea et loca publica non declinantes, sub rerum, quas vexerint, confiscatione. Sigism. in Nov. fol. XXVII Cap. Constituimus etiam in eodem conventu etc. 1006. Cum mercibus et bobus per Glogoviam non per Marchiam. eundum est sub omnium mercium ammissione. Sigism. in Nov. fol. XVII. Cap. Constituimus etiam in eodem conventu etc. 1007. In Constit 1538. Cap. Ad evitandas magnas insecuritates etc. sub ammissione rerum et mercium via in Hungariam et Slesiam interdicta. 1008. Non solventes theloneum a mercibus, bobus aut frumentis, ea omnia pro rege ammittant. Ouae si per theloneatorem assequi non possent, tamen aestimatio rerum fiat, ut quanti boves aut aliae res sint, tantum loco, pocnae regi detur. In Const. 1539. Cap. Gravioribus nostrorum hominum etc. et in Constit. 1540. Cap. Omnes regnicolae et alii homines etc. 1009. Cerdones aut vectores corium et cutes externis non vendant UKŁAD SYSTEMATYCZNY [140] neque de regno evehant sub ammissione earum et poena regali. Similis constitutio de equis et equireis in Constit. 1538. Cap. Prohibemus, ne cerdones etc. Et sequenti Cap. Interdictum esse etc. Et Sigism. Aug. in Confirm. Paragr. Konye przesz kupcze abo przesz zydy etc. 1010. Cives bona terrestria non emant, et quae habent, vendant sub poenis ex secus facientibus iuxta arbitrium regis et palatini illius terrae exigendis ac sub ammissione eorundem bonorum. Iohan. Alb. fol. CV. Cap. Item statuimus, quod civibus et plebeis etc. Et in Const. 1538. Cap. Bona autem, quae hactenus cives etc. 1011. Pannum strictiorem vel breviorem, quam sit consuetum, vendens poena falsi puniri debet et universum pannum illius generis ammittit, cuius duae partes regi, tertia palatino cedit. Sigism. in Nov. fol. IIII Cap. Quia possit fraus contingere etc. 1012. Res seu merces aliter quam palatinus constituit, vendens, poena ammissionis mercium puniri debet. Alexan. fol. CXVIII. Cap. Quamvis de pretio et valore rerum etc. 1013. Contra constitutiones 1524: De pretiis aromatum, necnon auri et argenti filati ac vini editas excedentes, poena ammissionis earum rerum et mercium, quas invexerint et vendere voluerint, puniri debent pro fisco, de quo vide supra folio LII sub titulo: De civibus, Paragr. Statuerat etiam erc1). 1014. Sculteti, advocati, molendinatores, neque vendant neque oppignorent scultetias, advocatias, molendina absque dominorum suorum consensu sub ammissione summae fisco applicandae. Sigism. in Nov. fol. XV. Cap. Sepenumero advocati etc. 1015. Aromatarii omnia in apoteca doctoribus exponere et ostendere debent sub poena privationis apotecae. Sigism. in Nov. fol. XXXI. Cap. Quia plerumque sunt aromatarii etc. 1016. Cum alicui IV boves fuerint violenter recepti, et de huiusmodi negligentia fecerit protestationem, idem receptor qualibet septimana IV scotos pro negligentia boum solvere debet damnum passo cum poena pietnadzies. parti et iudicio totidem. Casim. fol. XXVIII. Cap. Cum alicui etc. De dignitatibus. 1017. Alienigena dignitatem vel officium impetrans et monitus non resignans, infamis erit et bona eius confiscari debent. In Constit. 1538. Cap. Nulli deinceps aeviterno tempore etc. 1018. Cum impossessionato ob aliquod insigne meritum dignitas vel officium datum sit, infra medium annum possessionem quaerat sub ammissione dignitatis vel officii. Sigism. in Nov. fol. X. Cap. Aequitatem circa vetustas etc. 1019. Dignitarii et officiales avisati, ut officiis suis satisfaciant, non 1) Patrz Nr. 640. [141] PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI. 231 satisfacientes, dignitatibus et officiis privandi. Alexan. fol. CXIX. Cap. Cum essent nonnulli per favorem etc. Et in Constit. 1543. Cap. Dosicz cziniqcz prozbqm poslow ziemskich etc. 1020. Palatinus vel castellanus capitaneatum suae terrae accipiens, infamis erit. In Constit. 1538. Cap. In collatione dignitatum etc. 1021. Crimen laesae Maiestatis: poena criminis laesae Mtis in persona regia tantummodo locum habet. In Constit. 1539. Cap. Crimen laesae Mtis etc. 1022. Crimen laesae Mtis laesaeque reipublicae incurrit, qui pecuniam in terram Sandomiriensem dederit ipsamque in obligationem vel in fundum aut alio quocunque modo vel titulo acceperit. Casim. fol. LXXXV et sequenti. Cap. Casimirus Dei gratia rex Poloniae etc. 1023. Auferens aliquid ex tesauro publico sub interregno, reus fraudis et peculatus iudicetur. Sigism. in Nov. fol. III. Cap. Quoniam ea, quae ab omnibus etc. 1024. Vulnerans aliquem in praesentia regis, sine gratia puniatur. Casim. Mag. fol. XXXIX. Cap. Insuper statuimus, si quispiam etc. 1025. Recipiens pecuniam ad servitium militare et pro ea non satisfaciens, per capitaneum incarceretur. Negligens autem diem praefinitam conscriptioni, iuxta regis et campiductoris arbitrium puniatur. Pro pecunia tamen non satisfaciens, captivatus tamdiu in carcere detineatur, donec ibi tempus servitii sui explebit et pecuniam receptam restituet. Sigis. in Nov. fol. XXIIII. Cap. Quicunque ad servitium etc. 1026. Dans occasionem damni regno per guerram, ad resartionem eius tenetur, alias in corpore puniendus. Casim. fol. XCI. Cap. Nonnullorum improba etc. Poenae P i a t h n a d z i e s c z ie. 1027. Cum clamore et strepitu ad iudicium veniens poenam pietnadzies. regiae camerae soluturus Casim. Mag. fol. XIII. Cap. Plerumque fit, quod aliqui etc. 1028. Dominus, de cuius hereditate nocturni fures et depopulatores exiverint, poenam pietnadziesta fisco regio soluturus. Casim. Mag. fol. XXVII. Cap. Et licet canonica sanctio etc. 1029. Procedentes ad bellum nullas rapinas committant, nec aedificia destruant sub poena pietnadziesta fisco regio et parti solvenda. Casim. Mag. fol. XXV. Cap. Expedit reipublicae, ut subditi etc. 1030. Cives liberam venditionem et emptionem prohibentes, trium marcarum poena per capitaneum puniendi. Casim. fol. XCV. Cap. Item quoniam in exemptionibus etc. 1031. De Iudeis statuta Boleslai ducis Maioris Poloniae vide fol. CLXIIII et sequentibus foliis; quae statuta de Iudeis per Casimirum UKŁAD SYSTEMATYCZNY [142] Magnum ipsius Boleslai pronepotem confirmata sunt. Sed eadem ipsis Iudeis Alexan. rex renuit confirmare, tantummodo propter cautelam in librum statutorum ascribere mandavit. De quo vide fol. CLXIII. Paragr. Privilegium libertatis etc. Et quod nonnisi in districtu Maioris Poloniae censetur esse observandum; vide fol. CLXIIII. Paragr. Igitur nos Boleslaus Dei gratia etc. 1032. De eisdem Iudeis Casim. Mag. fol. XXV. Cap. Ut noxius ludus taxillorum etc. statuit, quod parentes ad nulla debita per filios eorum apud Iudeos mutuata tenentur et obligari possunt. 1033. Idem rex fol. XXVI. Cap. Cum in usurarum voragine etc. statuit, ut Iudei non plus exigant usurae, quam a marca septimanatim unam quartam, alias unum grossum. Et si ad litteras obligatorias pecunias mutuarent, et infra duos annos usuram accrescentem solvere minime tenebitur, quavis eius obligatione contraria non obstante. 1034. Si quid autem ad rem pertinet facta mentio de Iudeo per Casim. Mag. de praescriptione trium annorum et trium mensium debiti in hereditate vendita, hanc vide fol. XXXIII. Cap. De cetero statuimus etc. 1035. Sed iam ipsis Iudeis pecunias super litteras obligatorias dare non licet Christiano praeter ad pignus. Casim. Mag. fol. XXXVI. Cap. Porro cum Iudaicae etc. 1036. Mutuans autem pecuniam Iudeus super litteras et inscriptiones, ipsam ammittit, quoniam tales inscriptiones sunt nullae. Wladisl. Iag. fol. XLV et sequenti. Cap. Perversa Iudaica perfidia etc. 1037. Iudei trium annorum praescriptione gaudent in obligationibus et inscriptionibus ipsorum. Dare autem pecuniam super obligationem bonorum aut super litteras inscriptionum prohibitum sub ammissione pecuniarum. Et litterae ipsis super libertate conccssae, quae sint iuri divino et terrestribus constitutionibus contrariae, revocatae et cassatae sunt. Casim. in Nieschowa fol. XCV et sequenti. Cap. Item cum infideles non debeant etc. 1038. Iudei soluturi litteras iuxta arbitrium cancellariae regiae. Sigism. in Nov. fol. XVI. Cap. Item ne praedicti subditi nostri etc. 1039. Pignora non debent conspici per seniores Iudeorum, sed res oppignoratae et dies oppignorationis in libros eorum inscribi debent. In Constit. 1532. Cap. De conspiciendis per seniorem Iudeorum etc. 1040. Iudeus neque aliquo honore neque theloneo aut officio praefici potest inter Christianos; pignora inscribat in librum; pro re furtiva evictorem statuat, alias solus suspendatur; moderate iuxta modum statuendum mercetur. Pacta cum civitatum conventu servent. Glaucas mitras sub poena unius floreni deferant, itinere excepto. Quorum vadia non ad privatas personas sed ad communitatem civitatis referenda sunt semper. Villatim ne mercentur sub confiscatione omnium rerum. In Constit. 1538. Cap. Statuimus inviolabiliter etc. Et paragraphis septem sequentibus. 1041. Iudei nobilium subditi Iudeorum iure in statuto descripto uti PRAWA POLSKIEGO Z W. XVI 233 non debent, neque iniuriae eorum ad regium tribunal deferri debent. In Const. 1539. Cap. Quia nobiles in oppidis etc. 1042. Equi per Iudeos de regno ne educantur, qui per capitaneos coherceantur. Sigism. Aug. in Confirm. Paragr. Konye przesz kupcze albo przesz zydy etc. 1043. Iuramentorum formas regis, consiliariorum regni, magistri quondam in Prussia et commendatorum eius, palatini Moldaviae et Walachorum, ducis Zatoriensis et terrigenarum, consiliariorum terrarum Prussiae, civitatum ac nobilium capitaneorum, burgrabii Gedanensis, mintsterialium et iudeorum vide in statuto fol. CLXI et sequentibus foltts. PROJEKT UNJI POLSKOLITEWSKIEJ Z R. 1446. wydał Bolesław Ulanowski. W r. 1887 wydrukował śp. Anatol Lewicki w pracy p. t. Wstąpienie na tron polski Kazimierza Jagiellończyka (Rozprawy Wydziału historycznofilozoficznego t. XX, str. 23—24) streszczenie aktu unji polsko litewskiej, i to fragmentaryczne, które odszukał w rękopisie Bibljoteki ks. Czartory­skich w Krakowie nr. 1399 str. 51—53. Następnie wydał tekst ten raz jeszcze w Codex epistolaris saeculi decimi quinti t. III (Kraków 1894), str. 7, nr. 5. Akt ten uważał Lewicki za akt unji, która do skutku doszła, ułożenie tekstu odnosił do zjazdu w Parczowie, do czasu około 17 wrzes nia 1446 r. Śp. Bolesław Ulanowski odnalazł pełny tekst tego aktu; znaczenie jego omówił w referacie na posiedzeniu Wydziału historycznofilozoficznego Akademji Umiejętności z 11 lipca 1910 r. (ob. Sprawozdania z posiedzeń Akademji Umiejętności za rok 1910, nr. 7 str. 17) p. t. Unja Polski z Litwą w pierwszych latach Kazimierza Jagiellończyka, pracy tej jednak nie na­pisał. Akt ten uznał za projekt unji. W tekach śp. Ulanowskiego znalazł się odpis tego tekstu, własnoręcznie przez niego sporządzony i widocznie skollacjonowany. Według tego tekstu tu ten akt wydaję. Tekst ten znalazł śp. Ulanowski —jak podaje w dopiskach do odpisu — w najstarszej księdze konsystorskiej poznańskiej (Acta Episcopalia Posnaniensia I 1439 —1457; ob. B. Ulanowskiego Acta capitulorum necnon iudiciorum ecclesiasticorum selecta t. II, Kraków 1902, str. X). Wpisany został ten akt na jednej z szeregu kart niezapisanych; trzy karty przed tekstem, oraz siedm kart po nim są niezapisane. Najbliższe bezpośrednio poprzedza­jące wpisy w księdze pochodzą z r. 1451 i 1453, najbliższe następne z r. 1449; 236 PROJEKT UNJI POLSKOLITEWSKIEJ Z R. 1446 wogóle — zauważa śp. Ulanowski — chronologja w tym tomie bardzo mało przy wpisach zachowana. O piśmie zapiski tak się śp. Ulanowski wyraża: »ręka, która wciągnęła do księgi akt unji, jest z połowy XV w. Nie jest to akt wpisany jakąś póz niejszą ręką. lecz ręką jednego z notarjuszy biskupich, którzy czynnymi byli przy zapełnieniu tomu I ksiąg bi­skupich. Numeracja ustępów i objaśnienia pochodzą odemnie. Stanisław Kutrzeba, In nomine Domini amen. Ad perpetuam rei memoriam. Cum sacro testante elloquio pacem et concordiam Deo placere cognovimus, discordiam vero displicere, nam et Salvator noster eo tempore pro salute humani generis in mundo nasci dignatus est, quo pax et concordia fere per totum mundum viguerunt et sapiens inter tria, que sue anime placita erant, concordiam fratrum dicitur nominasse, concordia enim parve res crescunt, discordia vero et maxime dilabuntur, proinde nos Kazimirus dei gracia rex Polonie, magnus dux Lithwanie et heres Russie etc, consideratis et visis diflferenciis et dissencionibus inter nostra dominia, videlicet regnum Polonie et magnum ducatum Lithwanie, totis viribus laboravimus, convenciones celebrando et aliis modis, quibus potuimus, insudando, ut ipsas differencias cum Dei auxilio sopiremus et ad bonum finem deducere possemus. Tandem post multas fatigas Deo dante ad huiusmodi optatam convenimus concordiam, prout in articulis infrascriptis clarius continetur. I. Et primo de consensu et consilio et voluntate utriusque dominii regni Polonie et magni a ducatus Lythwanie ac incolarum eorundem ipsum regnum Polonie nominatum et eius incolas b cum magno ducatu et incolis eiusdem in fraterna equalitate et amicicie sinceritate confederavimus, complicavimus, composuimus, colligavimus et presentibus confederamus, complicamus, componimus et liga perpetua colligamus, ita quod quicunque fuerit amicus vel inimicus regni Polonie, sit eciam amicus vel inimicus magni ducatus Lithwanie, et econverso quicunque fuerit amicus vel inimicus magni ducatus Lithwanie, sit eciam amicus vel inimicus regni nominati; et similiter ut contra quemlibet hominem viventem, sepefatis regno et magno ducatui adversantem, mutuo et fideliter se defendant et stent similiter in prosperis et adversis consiliis, auxihis, corporibus atque rebus et aliis modis se invicem sublevando et precustodiendo, sic tamen, quod unumquodque dominiorum predictorum et incole eorundem in suo honore permaneant, nec unum alteri sit subiectum aut incorporatum sive appropriatum, sed prout alias liberum et speciale extitit dominium, ita modo et peramplius debet permanere. 2. Et ut premissa inviolabiliter observentur, de predictorum consilio et voluntate decrevimus, ut quodlibet ipsorum dominiorum, scilicet regnum Polonie et magnus ducatus Lithwanie, in suis limitibus et graniciebus con- a w tekście: magnus. b w tekście: incolis. 238 PROJEKT UNJI POLSKOLITEWSKIEJ Z R. 1446 servetur et sine quovis impedimento permaneat, prout temporibus felicis memorie dominorum Wladislai regis Polonie, patris nostri carissimi, et Witoldi magni ducis Lithwanie, patrui nostri, permanebat, nec in posterum quovis colore quesito aut sinistro uni parti occurrente eventu una pars debet in dampnum alterius partis limites transcendendo civitates, castra, villas, terras et homines pro se usurpare et occupare, sed in suis perseverans limitibus alterius partis limites, si opus fuerit, ab adversariis tueri tenebitur et defensare. 3. Et ne per hanc generalitatem aliqua dubietas circa limites oriatur, decernimus per expressum: Luczko1), Wladimiria 2), Oleszko 3), Rathno4), Wyethy 5), Lopathyn 6) et terra Podolie cum castris, villis et aliis pertinenciis ipsorum propter honorem magni ducatus iam dicti conservandum bpnumque presentis concordie et propter nostram uberiorem utilitatem ad magnum ducatum Lithwanie pertineant et devolventur ac devoluta permaneant, prout alias ab antiquo pertinebant, et modo ita sint semper et in evum. 4. Item omnes litteras et inscripciones quorumcunque principum, ducum et dominorum Lithwanie et Russie aut aliorum quorumcunque sonantes et vergentes contra libertatem et in detrimentum magni ducatus Lithwanie ac incolarum eiusdem in parte vel in toto, si cuius vigoris fuerint, presentibus abolemus, destruimus, anullamus et in nichilum redigimus, nec alicuius roboris, vigoris et firmitatis esse pronunciamus, mortificantes easdem, nec revicturas aut vahturas decernentes perpetuis temporibus affuturis, eciam si alie inscripciones, privilegia nostra, quibuscunque exquisitis coloribus in contrarium sonancia, supervenirent. 5. Si autem, quod Deus avertat, magnus ducatus et eius incole contra has inscripciones concordie easdem violando excesserint, extunc inscripciones predicte principum et dominorum Lithwanie ac Russie contra Hbertatem magni ducatus facte in suo robore, prout tunc erant, permanebunt. Si vero regnum et eius incole hanc concordiam violabunt, extunc omnes iam dicte inscripciones principum. ducum et dominorum Lithwanie ac Russie et aliorum quorumcunque, contra Iibertatem magni ducatus et in dampnum eiusdem confecte, in perpetuum sint extincte nec umquam reviviscent, eciam si expost magnus ducatus et eius incole contra hanc concordiam aliquid attemptarent. Hoc eciatn nonobmisso, quod prefate pene ad utramque partem sic a expresse non statim post excessum unius partis ad execucionem sint deducende, sed premissa prius trina monicione per nuncios vel litteras sub certis terminis assignatis unius vel duorum annorum; si tunc excedens pars non emendabit b nec ad inscripciones huius redibit concordie vel terminum ulteriorem non postulabit, extunc ad execucionem dicte pene per alteram partem erit procedendum. a w tekście: sint. b w tekście: emandabit. 1) Łuck. 2) Włodzimierz wołyński. 3) Olesko. 4) Ratno. 5) Wietlv. 6) Łopatyn. PROJEKT UNJI POLSKOLITEWSKIEJ Z R. 1446 239 6. Ceterum hoc eciam expresso, quod regnum Polonie et magnus ducatus Lithwanie iam sepissime nominata cum incolis eorundem, sic per nos ad salubrem et realem concordiam inducti, sub fide et honore ac onere prestiti iuramenti non debent nos Kazimirum regem Polonie et magnum ducem Lithwanie ac natos nostros, si quos Deus dederit, deserere ad tem pora vite nostre, sed nobis fidelitatem, obedienciam et assistenciam realem tenebuntur exhibere, nobis autem iuxta voluntatem Dei sine liberis ab hac Iuce decedentibus, si commode potennt et voluerint iam dicta dominia, regnum Polonie et magnus ducatus Lithwanie, unum dominum eligentes unanimiter, sub eiusdem regimine simul permanere, hoc erit in eorum communi voluntate. Sin autem, extunc liberum erit eis dominos eligere, quos placebit, ita tamen, quod regnum non debebit eligere regem sine consilio magni ducatus et in detrimentum eiusdem, et econverso magnus ducatus non eliget magnum ducem sine regni consilio et in dampnum eiusdem; et rex sive magnus dux pro tempore electi, priusquam eis prestentur omagia et in suis dominiis confirmentur, iurabunt hanc concordiam inconcussam observare. 7. Et ut hec tam iusta, firma et inviolata concordia perpetuis temporibus permaneat, de decennio in decennium vel de quiennio in quiennium in convencionibus generalibus de verbo ad verbum recitabitur, ut singulis audientibus memorie inprimatur, et hii, qui non iuraverunt, iurare debent et tenebuntur observare eandem. 8. Cum autem opus fuerit propter bonum commune utnusque domini convencionem celebrare, extunc una convencio debebit celebrari in Parczow et alia in Brzescze Ruthinicali, ut exinde appareat equalitas et cuilibet parti honor deferatur. Actum et Datum. Kopera P. i Lepszy L. Zabytki sztuki w Polsce. II. Iluminowane ręko­ pisy księgozbiorów 00. Dominikanów i 00. Karmelitów w Krakowie. 12 Łoś J. Pisownia polska. 1 Łoś J. Pisownia polska w przeszłości i obecnie. 1*50 Łukasiewicz J. Die logischen Grundlagen der Warscheinlichkeitgrechnung. 1 80 Malinowskiego M. Księga wspomnień, wyd. J. Tretiak. 4 Materjały do dziejów Komisji Rządzącej z r. 1807, wyd. M. Rostworowski, Tom I. 16 Mickiewicz Adam. Dziadów Część III w podobiźnie autografu wydał J. Kallenbach. 24 Materjaly do historji Towarzystwa Filomatów, 2 tomy. 18 Morawski K. Andrzej Patrycy Nidecki. 4 Morawski K. Schyłek literatury rzymskiej. 6 Niemcewicza J. U. Pamiętniki, wyd. A. Karpiel. 4*50 Nitsch K. Monografje polskich cech gwarowych, 2 zeszyty. 3 Otwinowski K. Dzieta X. Piotra Skargi. 12 Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, wyd. J. Czubek, 3 tomy. 27 Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, wyd. J. Czubek. 12 Poezja Filomatów. Wyd. J. Czubek, 2 tomy. 18 Polskie instruktarze ekonomiczne z XVII i XVIII w. wyd. S. Pawlik. 6 Potkański K. Pisma pośmiertne, Tom I. 12 — Pisma pośmiertne, Tom II 12 Regestra thelonei aquatici Wladislaviensis saeculi XVI, wyd. St Kutrzeba i F. Duda. 12 Rutkowski J. Klucz brzozowski. 460 Rybarski R. Wartość wymienna. 4 Rybarski R. Nauka o podmiocie gospodarstwa społecznego. 4 Rej M. Zwierciadło, 2 tomy. 16 Smolka S. Polityka Lubeckiego, 2 tomy. 20 Smoluchowski Marjan. Pisma. Tom I. 12 Szpotański St Maurycy Mochnacki. 3 Sobieski W. Henryk IV wobeo Polski i Szwecji. 6 Sprawozdanie z poszukiwań na Węgrzech. 6 Szelągowski A. Rozkład Rzeszy i Polska za panowania Władysława IV. 6 — Skibiński M. Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką. 18 Strzelecki A. Sejm z r. 1605. 3 Tarnawski W. O polskich przekladaoh dramatów Szekspira. 4 TalkoHryncewicz J. Materjaly do etnologji i antropologji ludów Azji środkowej. 240 Wałek T. Dzieje upadku monarchji macedońskiej. 12 Wojciechowski K. Pan Tadeusz a romans Waltera Scotta. 2 Wędkiewicz S. Przyczynki do charakterystyki narzeczy połudn.-włoskich. 1*80 Zachorowski St Rozwój i ustrój kapituł polskich. 6 Zachorowski St Studja z historji prawa kościelnego. 6 Zachorowski St Jakób biskup płocki. 8 Archiwum Komisji prawniczej (Collectanea ex Archivo Collegii iuridici). Tom I, 8-0, str. 655. — Tom II, 8-o, str. 588, z 8 tablicami 1) — Tom III, 8-o, str. 492, z tablicą. — Tom IV, 8-o, str. 697. 2) — Tom V, 8-o, str. 674. — Tom VI, 8-o, str. 239. — Tom VII, 8-o, str. 568. — Tom VIII, Część I, 8-o, str.270. — Tom VIII, Część II, 8-o, str. 397. — Tom IX, 8-o, str. 348. 11 10- 12-6- 12-6-9-9- Podręczniki: Serja I. Benni T., Łoś J., Nitsch K, Rozwadowski J., Ułaszyn H. Grama­tyka języka polskiego Morawski K. Zarys literatury rzymskiej Witkowski St. Historjografja grecka i nauki pokrewne. Tom I — Historjografja grecka t nauki pokrewne. Tom II. Zieliński T. Tragodumenon libri tres Serja II. Adametz L. Hodowla ogólna zwierząt domowych z niemieckiego ręko­pisu przełożył Zdz. Zabielski Anatomja człowieka, tom IV, część II, opracowali prof. Ł. Loth, prof. Fr. Krzyształowicz, prof. K. Majewski Bochenek A. Anatomja człowieka, tom I, oprawny broszur. Marchlewski L. Podręcznik do badań fizjologicznochemicznych Maziarski St Podręcznik do ćwiczeń histologicznych Oszacki A. Choroby przemiany materji i energji u człowieka. Podstawy nauki o metaboliźmie. Fizjopatologja tycia i chudnięcia. Kliniczne postacie otyłości i chudości Pisarski Tadeusz. Kamienie moczowe. Ich budowa i mechanizm powsta­wania Rosenblatt A. Geometrja analityczna na płaszczyźnie (z rycinami) 12-6 — 9-9- 10- 12 12-14— 12-12— 9 15 6 12 1) Tom II i IV sprzedaje się razem