— 41 —

 przez nas zagadnienie, musimy przedewszystkiem zastanowić się nad zasadami rozpatrywania celowego.

 Metodologia celowości nie jest jeszcze dokładnie we wszystkich szczegółach opracowaną. Celowość przez długi czas była traktowana wyłącznie ze stanowiska metafizycznego i dopiero względnie niedawno zaczęto ją rozpatrywać z metodologicznego punktu widzenia. Celowością z tego stanowiska nazywamy złożony układ zjawisk, gdzie ostateczny skutek jest wynikiem nietylko pierwotnej przyczyny, lecz również potrzeby całego układu. Celowy układ zjawisk jest zawsze skończony i kołowy, t. j. ostateczny skutek schodzi się tu z pierwotną przyczyną i czyniąc zadość potrzebie, wywołanej przez przyczynę, kończy i zamyka odpowiedni szereg zjawisk. Nie będę obszerniej sprawy tej wyłuszczał, gdyż najpierw uczyniłem już to w innej mojej pracy 1), a następnie jest to poniekąd zbyteczne dla naszych obecnych rozważań.

 Nas w danej chwili interesuje inna strona związku celowego, mianowicie stosunek środków do celu. W każdym układzie celowym zjawisk odróżniamy: 1) pierwotną przyczynę, 2) potrzebę, wywołaną w układzie przez powyższą przyczynę, 3) ostateczny skutek czyli cel i nakoniec 4) pośrednie ogniwa zjawisk, wiążących pierwotną przyczynę z ostatecznym skutkiem, czyli t. zw. środki. Pomijając dwa pierwsze człony, które dla naszych obecnych rozważań są bez znaczenia, zastanowimy się bliżej nad dwoma ostatnimi. Środki są, ogólnie rzecz biorąc, przyczynami celu, resp. ostatecznego skutku, ale nie jego przyczynami całkowitemi, lecz tylko częściowemi. Stąd wynika, że środki dla danego celu nigdy nie są jednoznacznie wyznaczone, że ten sam cel może być osiągnięty przez rozmaite środki. Rozmaitość jednak środków

 1) Patrz rozprawę p. t.: »Neoteleologia«. Sprawozdania z posiedzeń Towarzystwa naukowego warszawskiego, 1910.