— 156 —

 v. sposoby poznawania różnią się od poprzednio omawianych warunków koniecznych pod tym względem, że te ostatnie są zawsze stałe, zawsze dla danego celu jednakowe, tymczasem pierwsze są zmienne, rozmaite. Ten sam cel może być osiągnięty przez rozmaite środki, ale zarazem cel ten tylko przy pewnych stałych warunkach jest osięgalny. Warunki umożliwiają osiąganie celu, środki zaś cel ten osiągają. Warunki zależą tylko od celu i układ, który danych warunków nie posiada, nie może spełnić odpowiedniej czynności celowej. Tymczasem środki zależą najpierw od warunków koniecznych dla danego celu, a następnie od składowych części układu; stosownie więc do owych składowych części, stosownie do materyału, który się w układzie znajduje i który licznym zmianom ulegać może, środki mogą być rozmaite.

 Wyjaśnijmy te stosunki na prostym przykładzie konkretnym, który podaliśmy już w rozdziale drugim przy omawianiu warunków koniecznych poznania. Otóż, jak tam już wspominaliśmy, zadośćuczynienie potrzebie (uczucia głodu) może być dokonane przez rozmaite środki. Mogę zadzwonić na służbę i kazać sobie przynieść coś do spożycia, mogę sam pójść do kredensu i zjeść znalezione tam potrawy, mogę nakoniec wyjść z domu i wstąpić do poblizkiej restauracyi itd. Wszystkie te środki prowadzą do tego samego celu i wszystkie w jednakowej mierze czynią zadość odczuwanej przezemnie potrzebie. Wybór pomiędzy nimi zależy od okoliczności, mieszczących się w zakresie mojego działania. Jeżeli wiem, że służba jest w domu i że w mieszkaniu znajdzie się na-pewno coś do zjedzenia, jeżeli przytem mam pilne zajęcie, które wymaga mojej obecności w domu i unikania wszelkiej straty czasu, to wybieram pierwszy środek i dzwonię na służbę. Jeżeli zaś wiem, że służby niema w domu, to wybieram drugi środek i idę sam do kredensu. Nakoniec jeżeli okaże się, że w domu niema nic