XV. ESTETYKA.    .359

jest piękny, bo wykazuje stopniowe, coraz wyższe sharmonizowanie treści i formy bytu ludzkiego, coraz pełniejsze i wszechstronniejsze zrównoważenie się ideałów i rzeczywistości. Zbliżenie się do tego celu stanowi, postęp w życiu i rozwoju zarówno każdej jednostki z osobna, jak w życiu i rozwoju rozlicznych społeczeństw, narodów i całej ludzkości.

 Zupełne atoli dopięcie tego celu wydaje się niemożliwem z powodu realnych stosunków życia. Człowiek nie może bezwzględnie przeistoczyć ani własnej natury, ani natury w około siebie ; zawsze potęga rzeczywistości przeciwstawiać się będzie w życiu jego ideałom. Podobnież, i same ideały są zbyt często wytworem jednostronnej abstrakcyi i dla tego zrównoważyć się nie mogą z rzeczywistością. Ten rozład treści i formy jest powodem częstego zniechęcenia człowieka do samego siebie i żyeia, pierwiastkiem pesymizmu i tragiczności w dziejach ludzkości. Energia ducha ludzkiego przezwycięża wprawdzie zawsze znowu tę wewnętrzną disharmonią; ale czyni to tylko przy pośrednictwie całego szeregu środków pomocniczych, podtrzymujących i wzniecających ową wiarę w ostateczny cel całego ruchu dziejowego, wszelkich jego wysiłków na drodze postępu ku doskonałości.

 Głównymi środkami w tym Względzie są : religia, nauka i sztuka.       



Religia podtrzymuje ową wiarę ze stanowiska Istoty Najwyższej, od której człowiek wygląda pomocy w urzeczywistnieniu ideałów swego ducha.   



Nauka zbliża nas do owego celu przy pomocy krytycznego poznania rzeczywistości, który, z jednej strony rozszerza władzę naszą nad nią, a z drugiej modyfikuje nasze ideały stosownie do praw, rządzących światem.     



Sztuka zaś wyprzedza w utworach fantazyi owo zrównoważenie treści i formy, ideału i rzeczywistości; wykazuje możność ich harmonijnego połączenia i tem samem dodaje otuchy w dążeniu, do osiągnięcia tego celu w stosunkach