200 XI. POEZYA, MUZYKA I RYSUNEK.

nilem to już w osobnej pracy O wychowaniu estetycznem, zamieszczonej w Encyklopedyi wychowawczej, gdzie miałem sposobność szerszego rozwinięcia tej kwestyi *). Ztąd dla naszego obecnego, bardziej specyalnego zadania, zupełnie będzie wystarczającem, gdy uwydatnimy tylko najgłówniej sze praktyczne cele wychowania estetycznego, aby na tej podstawie wykazać pedagogiczną doniosłość poezyi, muzyki i rysunku, jako niezbędnych środków dla osiągnięcia tych celów. Jeżeli jest prawdą,—na co się wszyscy pedagogowie od czasów Pestalozzego zgadzają, — że celem wychowania jest harmonijne rozwinięcie wszystkich zdolności dziecka, aby z niego wyrobić o ile można doskonałego człowieka w wyższem tego słowa znaczeniu:—natenczas nie ulega wątpliwości, źe uwzględnienie estetycznej strony ducha ludzkiego i należyte jej rozwinięcie jest koniecznym warunkiem prawidłowego wychowania. Człowiek, jako człowiek, nie jest adeptem żadnego specyalnego zawodu, nie jest ani rzemieślnikiem, ani kupcem ani technikiem, ani artystą, ani żołnierzem, ani uczonym, ani też realistą, lub klasykiem,—lecz jest i ma być przedewszystkiem człowiekiem, t. j. istotą rozumną, obdarzoną myślą, uczuciem i wolą, ulegającą wskutek swego rozwoju dążnościom umysłowym, estetycznym i moralnym, tak w stosunku do samego siebie, jak w stosunku do społeczeństwa i całego świata zewnętrznego. A jako taka istota, człowiek, chociaż i powinien przyjąć udział w ogólnej pracy nad polepszeniem dobrobytu ludzkości, chociaż powinien szukać zawodu, odpowiadającego jego indywidualnym zdolnościom i spełniać sumiennie obowiązki takowego,—z tem wszystkiem jednak nie powinien nigdy dla tej pracy zawodowej wyzuć się ze swej ogólnie ludzkiej natury, przytłumić w sobie zdolności i potrzeby, wynoszące go po nad poziom godnego politowania proletaryusza, dla którego niestety świat cały zamyka się

 *) Zob. Encyklopedyą wychowawczą, T. III. 1885, str. 558 do 610.