102      VII. INDYWIDUALIZM.

żej *), a które dają pohop do wytworzenia całego szeregu sprzecznych ze sobą teoryj estetycznych.. Przy sprowadzeniu szczególniej tej przeciwstawności do dwóch zasadniczych czynników artyzmu, jakiemi są: uzdolnienie artysty, czyli talent, i jego wykształcenie przy pomocy szkoły, teoretycy sztuki rozdzielają sie w chwili obecnej na różne obozy, stosownie do poglądów na znaczenie każdego z tych czynników.

 Teorye realistyczne kładły zawsze główny nacisk na czynnik przedmiotowy w sztuce, dowodząc z jednej strony, że indywidualność jest prostym wytworem otoczenia, a z drugiej, źe odtworzenie przedmiotowej prawdy powinno być pierwszem zadaniem sztuki.

 Idealizm przeciwnie bronił zazwyczaj czynnika podmiotowego, więc obstawał przy samorodności tego czynnika i jego niezależności od otoczenia, a w zakresie artyzmu oddawał pierwszeństwo podniosłemu nastrojowi ducha, jego treści wewnętrznej, przed wierną charakterystyką faktycznych danych świata zewnętrznego.

 Postępy nowszej psychologii i w ogóle głębsza znajomość człowieka złagodziły coraz bardziej ten antagonizm i wciągnęły wreszcie samą indywidualność, z bogatym zasobem jej treści wewnętrznej, w zakres realistycznego pojęcia sztuki.

 Dziś już estetyk-realista, obeznany z naukową psychologią, nie może zaprzeczać potężnemu udziałowi indywidualności w twórczości artystycznej.

 Dawna zasada empirycznego realizmu, źe dusza ludzka jest tabula rasa, źe cała jej treść pochodzi z jej otoczenia, ostać się nie mogła wobec głębszej analizy objawów psychicznych, a szczególniej wobec prawa dziedziczności, wykazującego, w sposób niezbity, źe każda indywidualność przynosi ze sobą na świat pewną odrębną kombinacyę zdolności umy ) Zob. Prawda i ideał w sztuce, str. 75.