ROZDZIAŁ II. Procesy naturalne. Widzieliśmy, że zacząwszy od Comte`a wszyscy socyologowie zgadzają się z sobą w jednym punkcie, to jest w przekonaniu, że proces dziejowy odbywa się podług stałych praw tak samo jak każdy inny proces naturalny. Ta mysl ciągnie się jak nić czerwona przez dzieła Carey a, Spencera, Schafflego, Lilienfelda i tylu innych. Ale przekonanie to tak długo zostaje tylko subjektywnem mnie­maniem, dopóki się nie uda wykazać, na czem ten proces natu­ralny polega i według jakich praw się odbywa. W tym celu musimy najprzód wyjaśnić istotę procesu naturalnego w ogóle poznać warunki i czynniki zasadnicze, które składają się na istotę takiego procesu, następnie wykazać, że warunki te i czyn­niki znajdujemy w procesie dziejowym, który zatem uznać należy za proces naturalny, Rozważanie takie istoty procesu na­turalnego jest tem ważniejszem, o ile fałszywe wyobrażenie o jego istocie przyczyniło się bezwątpienia do licznych błędów popełnianych przez socyologów. Tak np. ów kierunek t. 2. „organiczny" socyologii (Schaffie i Lilienfeld) ma bez wątpienia źródło swe w mniemaniu, że proces naturalny, je­żeli nie jest ani chemicznym ani roślinnym, to musi być pro­cesem animalicznym. Zważmy więc po kolei wszystkie pro­cesy naturalne, które umiejętność dotychczas jako takie poznała. Jest ich dotąd cztery. Pierwszy jest proces planetarny w któ­rym pod wpływem siły przyciągania planety krążą około słońca, Proces ten odbywa się według stałych praw, dobrze dzisiaj zna­nych umiejętności. Są one tak stałe i niezmienne, a znajomość ich doszła do takiego stopnia dokładności, że bieg przyszły ciał niebieskich i różne zjawiska od niego zawisłe z góry dokładnie