Jawną więc już jest ze wszech miar rzeczą, że cztery nasze Statuta, są Statutami w różnym czasie, w różnych miejscach, i w różnych prawodawcy dążnościach stano­wione. Teto stósunki historyczne Statutów bliżej nam teraz oznaczyć należy. §. 138. Nie trudno jest w ogólności rozpoznać, który z czterech owych Statutów jest dawniejszym, a który nowszym: są bowiem do tego różne skazówki, które nas uczą, iż Statut złożony z artykułów piątego rodzaju, jest co do kolei następstwa pierwszym, Statut Piotrkowski drugim, Statut obejmujący drugiego rodzaju ar­tykuły, trzecim, a powszechny Wiślicki, czwartym Statutem. Skazówki te poda­jąc, niech nam od razu wolno będzie, Statuta owe, dla zwięźlejszej i dogodniej­szej cytacyi, po liczbach ich kolei nazywać, tak jak je ma czytelnik w Rozkładzie przełożone. Już ów dopiero co przez nas wspomniany ogólny ich charakter, przemawia za tem, że dwa Statuta, które wprost tylko oznaczają istniejące prawo, muszą być dawniejsze od dwóch drugich, które istniejące zachowania i przepisy pra­wa roztrząsają i reformują. Statut, który się sam Wiślickim nazywa, któ­rego prolog o reformie dawniejszych Statutów wspomina, a który sam jeden objawia się nam w stanowisku powszechnej na cały kraj ustawy, musi być póź­niejszym od trzech innych, które się prowincyonalnemi okazują. Naucza bo­wiem niewątpliwie historya prawa, iż centralizacyjna dążność monarchów do ujednostajnienia praw całego kraju, nie prędko wystąpić zdołała naprzeciw wie­kami utwierdzonemu zamiłowaniu partykularnych praw i zwyczajów popłaca­jących w osobnych Ziemiach. Lecz prócz tego, jeśli zważymy, iż w Statutu IVgo §fie 4tym zamyślona jest widocznie modyfikacya §fu 12go Statutu IIIgo a w §fie znów 17tym IVgo Statutu odmieniony przepis §fu 16g° (ustępu 1.) Statutu IIIgo 2, to pojmiemy dokładniej, iź Statut IVty rzeczywiście późniejszym być musi od IIIgo. Że zaś jest późniejszym od Statutu Igo i IIgo, widać jawniej z następujących uwag. W Statutu Igo §. 4tym zasada, iź każdy może mieć w Sądzie swego rzecznika, jestdopiero ogłoszoną 3, gdy tymczasem w Statutu IVgo §. 3cim zasada ta oczewiście już przypuszczona za powszechnie istniejącą, przypada w zastósowaniu do słusznych względów na skromność prawujących się kobiet. Stopa lichwy żydowskiej w Stat. I. §. 25tym oznaczona tygodniowo na jeden grosz od grzywny, zmniejszona jest w Statutu IVgo §. 23cim na jeden kwartnik od grzywny, i to nawet od grzywny cięższej. Zasada działów majątkowych między 1) Ob. wyżej przypis 1), na str. CLIX. 2) Statutu IIIgo §. 16. (ust. 1) dozwala powodowi skarżącemu przeciw mężowi nieposzlakowanej czci o jakie- bądi gwałty, stawiać swe dowody; i dopiero w braku tych, przypuszcza pozwanego do odwodu przez włas­ ną tylko osobistą przysięgę. Statutu zaś IVgo §. 17. od razu takiemu pozwanemu pozwala własną przysięgą oczyścić się z zarzutu, bez słuchania dowodów powoda; a to w wyraźnym celu, aby „viri famosi et juste jurantes, aliqua speciałi praerogativa comsolentur". 3) Może w związku i skutku słusznych zażaleń duchowieństwa, które poznajemy ze Statutu synodalnego Unie- jowskiego z r. 1326. §fu 3go. (Ob, niżej str. 398.)