jeziorami żońskim a zbyszewskim. Wzmianka o tej kasztelanii z r. 1311 podaje pobliskie Pawłowo jako leżące w Jej obwodzie. Graniczyć musiała z kasztelanią ujską, nakielską, radzimską, gnieźnieńską i czarnkowską. W r. 1232 Władysław Odonicz nadał templaryuszom, miedzy innemi, Oporzyn i Moclisov, należące do Ż. Około r. 1243 Przemysław dał arcyb. gnieźn. kościół w Pakości w zamian za kościół żoński, oraz należące mu dziesięciny. Dziesięciny zaś z Kamienicy nabył od kapelana żońskiego i dał ją osiadłym w Łeknie cystersom w zamian za Wierzenicę. Kapelanowi żońskiemu przekazał niektóre role przy kościele, 6 wołów, 2 krowy, konia wartującego 4 grzywy i karczmę źońską. W r. 1282 występuje kasztelan Bożysław w orszaku Przemysława II, r. 1301 Mroczko w orszaku Mikołaja, ks. opawskiego. W latach 1353 60 pojawia się Tomasz. W r. 1387 występuje kasztelan Tomisław, który równocześnie był burgrabią kościańskim i starostą, t. j. rządcą Dobrogosta, bisk. poznańskiego. W latach 1395 97 prawuje się z Piotrem Gorzyckim, Maciejem Kotem z Biechowa i Jakubem Prusieckim, zasiada na różnych rokach i roczkach a r. 1410 pisze się z Gorzyc. W sporach granicznych między arcyb. Jarosławem a bisk. pozn. Janem przysądzono r. 1361 kościołowi gnieźnińskiemu parafie Ż. , Gołańczę i Grylewo, tudzież dziesięciny ze Szczytnik Czerniejewskich i Nidomia. Odnośny wyrok podpisał też Mikołaj, pleban żoński. Te parafie wymienione są także w rozgraniczeniu dyecezyi z r. 1364. Dziesięcina owa była zapewne snopową. Księga bowiem uposażeń Łaskiego podaje, że kmiecie i sołtysi z Kamienicy płacili plebanom żońskim po groszu z łanu. Probostwo żońskie miało swój folwark nad jeziorem, z przylegającymi ogrodami, tudzież inne grunta dla 2 wikarych i sługi kościelnego, ciągnące się od probostwa do ogrodu dworskiego, jeden łan roli i łąkę, przytykające do Zbyszewic. Proboszczem był wówczas Anzelm Łukowski, kantor pozn. i kanonik gnieźn. Spory o dziesięcinę toczyły się w latach 1458 62 między plebanem żońskim Janem i Dobiesławem, a klasztorem łekneńskim, któremu je w końcu przysądzono. W r. 1523 pleban utrzymywał własnym kosztem 2 wikarych i nauczyciela, dla których miał obszerne ogrody. Prócz tego po 1 łanie w każdem polu. W r. 1577 płacono w Ż. od 5 śl. os. , r. 1579 od 6, w r. 1620 od 4 zagr. i wiatraka. W r. 1783 dziedziczą tu Ciecierscy, r. 1793 Fryderyk hr. Skórzewski na Łabiszynie, około r. 1840 Helena hr. Skórzewska na Zbyszewicach, obecnie jest to wieś włościańska. Kościół żoński, p. w. św. Marcina, istniał już przed r. 1243. W r. 1296 ks. Władysław na modły za spokój duszy króla Przemysława i przodków jego, darował klasztorowi łekneńskiemu kościół żoński z rolami, łąkami, wodami oraz z prawem patronatu. Dzisiejszy kościół stanął staraniem plebana Józefa Koniewskiego i innych r 1749. Restaurowała go Anna z Malichnowskich Ciecierska r. 1783. W. Ł. Żoneta, fol. , pow. maryampolski, gm. i par. Poniemoń, odl. od Maryampola 55 w. , ma 1 dm. Żongoty, pow. płocki, ob. Żągoty. Żonka, potok, powstaje ze stoków pasma Gorganu, w Karpatach wschodnich, pow. nadworniańskim, łączy się z Prutem w pobliżu wielkiego wodospadu, jaki tworzy ta rzeka pod wsią Dora. Żonkiele, wś, pow. władysławowski, gm, Zyple, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 34 w. , ma 4 dm. , 26 mk. W 1827 r. 4 dm. , 34 mk. Żonkowicze, wś, pow. nowogródzki, w 5 okr. pol. i gm. Snów, o 68 w. od Nowogródka, ma 10 osad; miejscowość dość równa, maloleśna, grunta urodzajne. W pobliżu przechodzi gościniec z Nieświeża do Snowia. A. Jel. Żonsajcie, wś, pow. szawelski, gm. Szawlany, o 42 w. od Szawel. Żonsicie, wś, pow. rossieński, gm. i par. Szweksznie, o 117 w. od Rossień. Żonsiny, wś, pow. rossieński, gm. Pojurze, o 70 w. od Rossień. Żońskie jezioro, przy wsi Żoń, w pow. chodzieskim, leży na wzn. 88. 1 mt. npm. , tworząc z jez. Pawłowskiem jedną całość. Odpływa na płn. do jez. Oporzyńskiego. Kościół żoński stoi na zachodnim wybrzeżu, wprost O perzyna. Żopiele, wś, pow. szawelski, gm. Wieksznie, o 96 w. od Szawel. Żór. .. , nazwy tak się zaczynające ob. pod Żur. .. . Żorany 1. mstko i dobra nad rzką Żarna źródło Minii, pow. telszewski, w 4 okr. pol. , gm. Żorany, o 16 w. na płd. zach. od Telsz, o 53 w. od najbliższej st. dr. żel, Kurszany. Mstko miało 23 dm. , 238 mk. , kościół par. katol. , zarząd gminy, st. poczt. Dobra, własność Underewiczów, poprzednio Szwykowskich, mają 710 dzies. 96 lasu, 96 nieuż. . Kościół par. katol. , p. w. św. Stanisława, z drzewa wzniesiony w 1626 r. przez Zygmunta III. Parafia katol, dekanatu wornieńskiego, 5470 wiernych. Filia w Ławkosadach i Medyngianach. Gmina, położona w płd. części powiatu, graniczy od wschodu z gm. Wornie, od płn. z gm. Gadonowo, od zachodu z gm. Bernatowo i Płungiany, od płd. z gm. Łabardzie pow. rossieńskiego, obejmuje 42 miejscowości, mające 530 dm. włośc. obok 15 należących do innych stanów, 6149 mk. włościan, uwłaszczonych na 9814 dzies. ziemi. Nadto w obrębie gminy znajduje się 18857 dzies. większej własności 4192 roli, 3199 dzies. ziemi skarbowej 21 roli i 167 54 roli kościelnej. Za czasów Rzpltej Ż. z przyległościami stanowiły sstwo niegrodowe, położone w pow. żorańskim księstwa żmujdzkiego. Po Żółwiniec Żońskie jezioro Żopiele Żorany