W r. 1894 liczono 18, 640 mk. 14, 895 stałych i 3, 745 niestałych, Co do wyznania, to prócz katolików, było 58 prawosł. , 5, 468 ewang. i 4, 248 żydów. Ewangielicy z małym wyjątkiem są Niemcami. O dawnem zaludnioniu tego miejsca świadczą znajdowane tuż pod miastem, na wydmach piaszczystych przy drodze do Konstantynowa, nożyki i strzałki krzemienne i okopy rozległe w stronie połd. zach. , zwane Szwedzkimi. W r. 1231 przepędza tu święta wielkanocne Konrad, ks. mazow. , w towarzystwie Władysława Odonicza, ks. wielkop. , biskupa włocław. Michała i opata sulejowskiego Kod. dypl. pol. , l, 33, 34. Dokum. wydany w Zgierzu r. 1267 przez Kazimierza ks. łęczyc. i kujaw. dla klasztoru byszewskiego, jest podobno sfałszowany. Drugi akt tego księcia, wcześniejszy, bo z r. 1248, datowany in Zegey, odnosi wydawca Ulanowski, Dok. Kujaw. , 184 i 193 do Zgierza. Cło tutejsze należało do klasztoru wąchockiego, który takowego ustępuje księciu Władysławowi Łokietkowi w r. 1318 w zamian za działy we wsi Prawęcice Kod. wielk. , Nr 999 i Kod. małop. ,, 242. W akcie zamiany Z. nazwany jest miastem książęcym et Shegrz civitate nostra. W r. 1345 nadaje Władysław, ks. dobrzyński i łęczycki, wójtowstwo w Zgierzu comiti Samborio thezaurario nostro lanciciensi. Do wójtowstwa należały dwa młyny ze stawami, pastwiska, grodzisko przy rzece, łąki, bory, pasieki, przymiarki, las Miroszowiec, szósty denar z czynszów w mieście Zgierzu i wsi Zegrzany, grosz od każdego rzemieślnika, dochód zwany Thurogedz, gaje, łąki i 4 łan roli w Krotczycach i trzeci denar z kar sądowych, Kod. dypl. pol. , II, 696. W r. 1388, przed sądem grodu łęczyckiego, staje jako świadek Staszko de Szgherz i w tymże roku Mściszko, także z tytułem wójta. W tychże aktach, pod r. 1391, znajdujemy sprawę mieszczan zgierskich z kmieciami wsi Kowale oppidani de Segrs contra villani de Cowale. Podana przez M. Balińskiego Starożytna Polska, str. 271. data 1420 r. przeniesienia mieszczan z prawa polskiego na niemieckie, błędną jest, lub dotyczy tylko potwierdzenia czy rozszerzenia nadanego dawniej prawa. Niewielka musiała to być osada, skoro w r. 1459 Segrzs wystawia na wojnę pruską jednego tylko żołnieraia pieszego, gdy Łęczyca i Kłodawa dostarczyły ich po dwudziestu. Król Aleksander chcąc podnieść osadę, obdarzył Z. w r. 1505 jarmarkiem i targami tygodniowemi. W r. 1576 Z. płaci szosu podwójnego 8 grzyw. fl. 12 gr. 24, od 17 rzemieślników po 4 gr. fl. 2 gr. 8, od 2 rzeźników po 7 gr. , od 3 karczem po 12 gr. , od 3 warzących gorzałkę po 24 gr. , od 6 przekupniów po 7 gr. , od 2 komorn. po 2 gr. i od 37 łanów roli po 20 gr. z łanu. Ogółem fl. 46 gr. 14. Jednocześnie Łęczyca płaci 207 floren. a Piątek 146 floren. Paw. Wielkopol. II 113. Lustratorowie z roku Słownik Geograficzny T. XIV. Zeszyt 164 1661 taki kreślą obraz miasta. Podług opisania dawnych lustracyj było wszystkich łanów miejskich 108 1 2, których 4 w jedną włókę wchodzą. Ad praesens dla srogiego spustoszenia tylko jest osiadłych łanów 4. Domów osiadłych 10, płacą czynszu S. Marcińskiego per denarios decem Piwowarów 3, płacą kotłowego annuatim per gr. 12. Owsa stacyjnego powinni dawać wszyscy mieszczanie miary równej strychowanej łęczyckiej korcy 29, albo za każdy korzec stanowimy żeby płacili per gr. 21. Kurów pospolitych powinni wszyscy dawać na rok 36, serów składać 36, albo pieniędzmi one okupić, płacąc każdy po gr. 1 den. 9. Jajec powinni dawać na rok kop 3, albo za nie dać po gr. 10 Wołowego annuatim wszyscy powinni składać fl. 1 gr. 6, piwa stacyjnego dają półkłodków 4. Szewców natenczas jest 2, garncarzów bywało 12, teraz tylko jeden jest, daje na dworską potrzebę garncy rozmaitych annuatim 3 kopy. Mieszczanie powinni zalewać zboża na słód piwny nie więcej ani mniej tylko korcy ośm, a od tego powinni wymiaru dawać półkorca słodu niemielonego miary łęczyckiej podrękę mierzając. Na gorzałczany słod simili zalewać i wymiar oddawać. Cło taksowano ad fl. 30, teraz ponieważ kupiectwa poustawały dla różnych rozruchów wojennych i rzadko kiedy się furmani albo kupcy z towarem trafią, habite ratione annuatim ad fl. 12. Jarmarków bywało 3 i te ustały, ledwo jeden na rok bywa. Koronacyjne pieniądze o tych dali sprawę, iż ich nigdy nie składali. Podwodnych pieniędzy do skarbu JKM. na posztę należących, anno 1655 zapłacili fl. 19 gr. 6. Stopniowo stan miasta poprawił się, skoro zesłana tu lustracya w r. 1765 znalazła domów 56, garn carzy 7, każdy płacił po zł. 6, szewców 6, kołodziejów 21, bednarzy 5, stelmachów 3, solarzy 6, kowal 1, szkudlarz 1, wszyscy opłacali po zł. 2, rzeźników zaś pewnej liczby nie było. Wszyscy mieszczanie z Zegrza corocznie do dworu oddają owsa miary łęczyckiej, w której w każdym korcu jest miary nowej garncy 72, korcy 30, rachując korzec po zł. 3, uczyni zł. 90 inne daniny jak powyżej. Lustracya z r. 1789 podaje liczba domów wynosi 65, z każdego płacą właściciele czynszu po gr. 10, ilość rzemieślników nie zmieniła się, wyjąwszy szewców tylko jest 3, rzeźników w Zegrzu pewnej liczby nie było, odtąd dwóch postanawiamy, których wybranie dzierżawcy zlecamy, a ci corocznie każdy będzie płacić do dworu po zł. 10, Piwowarów teraz niema, a piwo się nie szynkuje. Intrata z miasta zł. 461 gr. 22 sz. 2. Wzrost miasta pomyślny datuje się dopiero od r. 1818, gdy sprowadzeni zostali z zagranicy tkacze i obdarowani przez ówczesny rząd gruntem i różnemi przywilejami. Przybysze otrzymali w darze kawałki lasu, znajdującego się po lewej stronie 37

Zgierz