gdzie po spływie dwóch mniejszych strumieni, biegła już do Ostrza wzmożona Dziewica dziś Nowy Potok jednem korytem. W r. następnym 1625 otrzymał też Nieżyn prawo magdeburskie Wkrótce po owem nadaniu powstały na tym obszarze Wołodkowa Dziewica później Nowy Potok, przez Wołodkiewicza osadzona, nad rz. tejże nazwy; nad rz. Kropiwna Tałałajówka trzymana przez Bakowskich, Kropiwna, Siniaki; nad Ostrzem, powyżej Niżyna, Perejasławka z Burkowka nad Rybcem, w posiadaniu Siniawskich, Kruty, Kahorłyki, Peczy Peczylesy, oraz Horosze Ozero nad jeziorem tegoż miana. Po za obrębem już wyżej wskazanych granic widzimy I jeszcze w stronie wierzehowisk Ostrza Ombysz, posiadłość Uhornickich, z monasterem czernic, oraz Iwangród, na miejscu Iwanhorodyszcza Raców; u wierzchowiska zaś Dziewicy Łosie Głowy późn. Łosinówka, nadane 40 włók 1627 r. przez królewicza Władysława Małachowskim, po których wzięli to Czyże i Wiśniewscy, od tych ostatnich zaś, oraz Bielkiewiezów, posiadaczy drugiej części Łosich Głów, nabyli je Uhomiccy i potem zapisali monasterowi ombyskiemu. Do obrębu niżyńskiego, ogarniają, cego tedy co najmniej 35 mil kw. , wypada zaliczyć i wązki skrawek na górnym biegu Udaj u, gdzie znajdowały się Krupiczpol i Dordhinka Kossakowskich, którzy w sąsiedztwie posiadali jeszcze grunta między Choma, Chinówką, i Kropiwna dopł. Ostrza. Dorohinka munitum oppidum et Udai dextram Cellaryusz, nadana została Kossakowskim przez Zygmunta III, Krupiczpol nabyli widać później 1638 r. . Co zaś do samego Niźyna, to był on u schyłku drugiej ćwierci XVII w. miastem dość już znacznem i posiadał klasztor ks. dominikanów, którego przywileje fundacyjne były jeszcze 1635 r. zatwierdzone Vol. . Przechodząc do powiatu nowogródzkiego winniśmy naprzód zaznaczyć, iż posiadamy danych geograficznych, cnego dotyczących, daleko więcej niż dla powiatu czerniechowskiego. Przyczyna zaś tego zupełnie przypadkowa. Oto bardzo znaczna część tego powiatu, przy rozdawaniu ziemianom pustyń siewierskich do osadzenia, na prawie lennem, dostała się możnej rodzinie Piasoczyńskich Aleksandrowi, kaszt, kijow, i stścio nowogród. , którzy teź istotnie położyli wielkie zasługi w sprawie podniesienia nowozdobytej po rozejmie dywilińskim krainy. Pamiątka pracy ich zabiegliwej, oraz faktycznych wyników takowej pozostała w archiwum tego domu, którego przeważna, zdaje się, część na szczęście ocalała. Co więcej, zanim z czasem stanie się ono bardziej udostępnionem, już i dziś znane sa odpisy z pewnych, niepośledniej wagi, znajdujących się w niem dokumentów. Pomiędzy innemi odpis wykazu dóbr zadnieprskich Piasoczyńskich, przedstawionego komisyi warszawskiej 1668 r. , a zawierającego materyał bardzo obfity. Choć i tu nie bez braku mianowicie w wykazie owym, sporządzanym w oddali czasu i miejsca, przy wyszczególnianiu osad we włościach, poplątano je niemało, co zmusza do mozolnych sprostowań; nadto sporo tam nazw, nietylko zanikłych ale i przekręconych może. Podamy przecie i takowe, w niepłonnej nadziei, że specyalni badacze Siewierszczyzny w tej epoce, a przed innymi obecny prezes towarzystwa Nestora p. Aleksander Łazarewski, wątpliwości nam z czasem rozjaśnią. W powiecie nowogródzkim siewierskim przegląd rozmieszczenia włości rozpoczniemy podobnież jak w czernichowskim od północy, zatem od obrębu ściśle nowogrodzkiego, który właśnie zajmuje najbardziej wysuniętą ku północy i granicy starodubowskiej smoleńskiej krawędź powiatu. Obręb ten ogarnia dorzecze Desny, od ujścia niemal Sudości aż po za ujścia Małoteczy i Szostki, a więc obszar przerżnięty przez jej dopływy z lewej strony Znobówkę, Byezychę i Iwot w dolnym onego biegu, z prawej zaś Smiacz, po której teź stronie sięga on aż po za Rewnę, dopływ Snowu. Ogarnia więc powierzchnię 80 bez mała mil kw. Ogniskiem tu środkowem jest sam Nowogródek nad Desną, stolica powiatu, lecz oddany zaraz po układzie polanowskim 1634 r. , razem z całą włością starostwem, na dziedzictwo Piasoczyńskim. Były tu dwa klasztory ks. dominikanów, założony natychmiast po rozejmie dywilińskim 1619 r. , lecz r. 1632 przez sąsiadów zburzony i odnowiony dopiero po r. 1634, oraz jezuitów, wzniesiony przez Piasoczyńskich. Przywileje fundacyjne zatwierdzone zostały dla pierwszych r. 1635. leg. , III, f. 884, dla drugich zaś 1647 r. , f. 132 Starożytny monaster św. Spasa zburzonym został jeszcze przy oblężeniu Nowogródka przez Samozwańca 1604 r. , po rozejmie dywilińskim czerńey opuścili rumowiska, dobra zaś monasteru zostały oddano klasztorom dominikanom głównie. Czy Zygmunt III obdarzył Nowogródek prawem magdeburskiem pewności nie ma. Do włości nowogródzkiej Piasoczyńskich dziedzicznej jakoby chociaż właściwie stanowiła ona starostwo, należały w tym obrębie, oprócz miasta Koman, tuż poniżej nad Desną, Iwot nad rz. Iwotem, Biryn wyżej przy ujściu rz. Torkni, Oczkin na Desnie samej, Porochon na wierzch. Znobówki, a nadto Oleszkiewicze, Straczów, Nowosiółki, Żornów i Harapowicze, lecz to już chutory chyba, których nazwy następnie zanikły. Oprócz tych dóbr dziedzicznych znajdowały się jeszcze w tym obrębie osady, należące do włości na prawie lennem przez tychże Piasoczyńskich trzymanych. Takiemi są Korki na Desnie, poniżej Komani, Pajewszczyzna Pajewka dalej ku zachodowi, nieopodal nad rz. Małoteczą, Stachórszczyzna, pamiątka imienia po dzielnym

Zadnieprze