kościoła płockiego. W dokum. Konrada z r. 1203 wymieniono w liczbie dóbr biskupich castrum Brensk cum his villis Tuchlyno, mentne, Gora, Belyno, Turijno Turzyn, Vysskowo ibidem capellanus unam sortem et tabernam totam. Trojden, ks. mazowiecki, zagarnął W. z kościołem i Budziszowice nad Bugiem a Kamion nad Wisła i Targowe przy Kamienie pod Warszawą. Synowie Trojdena Ziemowit i Kazimierz, zwrócili te dobra biskupom, wskutek czego aktem wydanym w Czerwińsku r. 1347 Klemens, biskup płocki, oddaje tymże książętom wś Wyszkowo na 8 lat, po upływie których mają takową zwrócić kościołowi locatam et informatam Kod. Maz. , 58, 59. Biskupi płoccy zdawna mieli tu swój dworzec i często przebywali. W r. 1602 biskup Wincenty Przerębski nadaje osadzie prawo miejskie, chełmińskie i zwalnia mieszkańców od wszelkich służebności. Zygmunt I pozwala wystawić most na Bugu i pobierać opłaty od przejazdu. Zygmunt III wydał r. 1599 przywilej dla cechów tutejszych. Syn tegoż króla Karol Ferdynand, biskup płocki, zbudował sobie w W. wygodny dwór i o siadłszy stale, tu życie zakończył r. 1655. Szwedzi zniszczyli osadę w r. 1657. Morowe powietrze dokończyło ruiny. Stanisław August, za staraniem Michała Poniatowskiego, biskupa płockiego, zniósł w r. 1767 niezależność mieszczan od biskupów, nadaną im przy lokacyi miasta, a w r. 1781 ustanowił targi i jarmarki. Mieszczanie, opierając się na swych przywilejach, nie chcieli się poddać wymaganiom biskupa. Na rozstrzygnięcie sporu wyznaczeni byli komisarze królewscy. W archiwum miejskiem przechował się spis przywilejów i nadań miejskich, pomieszczony w wyroku komisarzy regulującym stosunki. Kościół tutejszy sięga początków XIII w. Pierwotnie istniała tu kaplica, przy której był kapelan pobierający de homine qui cum bonis ascendit contra Bug transferens mansionem. .. XII frustra de et XII de plaustra. Szczegół ten i podany w starożytnym dokumencie z XIII w. Kod. Maz. , 338 rzuca ciekawe światło na ówczesny ruch ludności i stosunki ekonomiczne, w w których sól odgrywa rolę monety. Akt z r. 1347 wymienia kościół jako odrębną od W. osadę, gdyż w istocie stał on na obszarze wsi Nadgórza, przyległej do Wyszkowa. Według akt kościelnych, Scibor bisk. płocki, wzniósł kościół r. 1378 zapewne na miejscu pierwotnej kaplicy. Obecny, murowany, zbudował r. 1793 biskup Szembek. W wielkim ołtarzu znajduje się statua drewniana św. Idziego, naturalnej wielkości, piękne dzieło rzeźby z XV w. W jednym z bocznych ołtarzy jest takaż statua św. Anny. W zakrystyi przechowały się dwa piękne kielichy, jeden z 1535 r. , w stylu ostrołukowym, dar Piotra Gamrata, proboszcza miejscowego, drugi renesansowy dany przez Jakuba Gulczewskiego. Za miastem, na drodze ku Rybienku, stoi słup z sza rego marmuru, na podstawie, bez napisu, ozdo biony z czterech stron herbem Wazów snop. Drugi, takiż sam, stał na gruncie probostwa. Przed r. 1830 został rozebrany i części jego zło żone były przy kościele. Można przypuszczać, że jestto pamiątka po królewiczu Karolu Ferdy nandzie, który tu życia dokonał. W. par. , dek. pułtuski dawniej wyszkowski. W. gmina nale ży do sądu gm. okr. i st. poczt. w os. Wy szków, obszaru ma 16628 mr. i 7693 mk. Śród ludności stałej jest 6 praw. , 21 prot. i 2682 ży dów głównie w miasteczku. Folwark W. , wcho dzący w skład dóbr rząd. t. n. , miał w r. 1876 obszaru 1280 mr. , zaś leśnictwo rządowe wysz kowskie obejmuje 20654 mr. obszaru leśnego. Opis W. z rycina pomieścił Tyg. Illustr. z r. 1866 t. XIII, 232. 2. W. , wś i folw. nad rz. Liw, pow. węgrowski, gm. i par. Wyszków, po siada kościół par. murowany, szkołę początko wą, młyn wodny, cegielnią, 50 dm. , 430 mk. W r. 1827 było 33 dm. , 302 mk. Jestto staroży tna osada, o czem świadczy nazwa Grodzisk, ja ką nosi folwark. Kościół i parafia erekcyi nie wiadomej. Istniała już w XVI w. Obecny ko ściół pochodzi z r. 1790. W. par. , dek. węgrow ski, około 1300 dusz. Bobra W. składały się w r. 1893 z folw. W. , Ziomaki i Grodżisk, rozl. mr. 2270, folw. W. gr. or. i ogr. mr. 791, łąk mr. 316, pastw. mr. 21, lasu mr. 2, nieuż. mr. 84; bud. mur. 4, drew. 20; folw. Ziomaki gr. or. i ogr. mr. 426, łąk mr. 131, pastw. mr. 7, lasu mr. 131, nieuż. mr. 31; bud. mur. 1, drew. 10; folw. Grodzisk gr. or. i ogr. mr. 111, łąk mr. 13, pastw. mr. 2, lasu mr. 191, nieuż. mr. 5; bud. mur. 2, drew. 4, lasy nieurządzone. Wś W. os. 50, mr. 606, wś Pierzchały os. 23, mr. 604, wś Oszczerze os. 28, mr. 301, wś Grodzisk os. 29, mr. 277, wś Witanki os. 28, mr. 583. W. gmina, graniczy z gminami Grębków, Osowno, Borze i Ruchna, ma 3167 mk. i 11275 mr. Sąd gm. okr. III w os. Liw o 8 w. , st. p. i dr. żel. Węgrów o 11 w. W skład gm. wchodzą Dą browa, Grodzisk, Mroczki, Oszczerze, Pierzchały, Polków Dadźbogi, P. Sagały i Polków Pobratyny, Prószew, Proszowska Wólka, Suchodół Witonki, Wyszków, Zalesie i Ziomaki. Br. Ch. Wyszków, Wyżgów; , wś skarbowa nad Sty rem, pow. łucki, gra. Teremno, 33 dm. , 240 mk. , cerkiew. Podług rewizyi zamku łuckiego z r. 1545 własność p. Iwana, podskarbiego nadwornego Hornostaja, który spólnie z ks. Czetwertyńskimi i Sokolskimi zobowiązany był do opatrywania trzech horodni zamkowych Ja błonowski, Rewizye, 34, 51, 52. W r. 1577 własność Aleksandra Siemaszki, który płaci ztąd z 8 dm. po 10 gr. , 5 ogr. po 2 gr. W r. 1583 tenże Aleks. Siemanko, kaszt. bracławski, płaci z W. z 10 dym. i 5 ogr. Jabłonowski, Wołyń, 55, 87. J. Krz.

Wyszków

Wyszków