trzy szkoły, ulice szerokie, brukowane i po częśei drzewami wysadzane, dom sierot katolicki, założony r. 1849, szkoła dla niewidomych 1854 r. kosztem aptekarza Knechtla. Odbywa się tu 5 Jarmarków, jeden na chmiel Przy kościele katol. księgozbiór. Najstarszy znany dokument dla miasta, sięga r. 1458, widać z niego, że W. już poprzednio otrzymał prawo magdeburskie. W r. 1458 miasto miało dostawić 4 żołnierzy. W r. 1469 dziedzic Andrzej ze Sepna Szepieński potwierdził odbudowanemu po pożarze miastu prawo magdeburskie. Pożary nawiedzały W. w r. 1548, 1611, 1634. R. 1641 dziedziczka Anna Miękicka, protestantka, zbudowała dla współwyznawców kościół tuż za bramą, na przedmieściu. W r. 1656 kościół ten został zburzony, a osiedli tu protestanci wynieśli się do Niemiec. Odwołał ich dziedzic Piotr Powodowski i nadał im wolność wyznania i procederu. W r. 1658 wróciło wielu wygnańców z nowymi osadnikami. Ściągali ich coraz więcej Łukasz Gorajski i starosta Niegolewski. Ten w r. 1700 nowym osadnikom nadawał 4 letnią wolność od podatków. Ale nową, prawie całkiem niemiecką ludnośó zdziesiątkowało w r. 1709 morowe powietrze. umarło wtedy 1400 ludzi. W r. 1728 wielki pożar zniszczył prawie całe miasto. W tym roku nabył W. Franciszek Gajewski, którego potomstwo utrzymało się tu do ostatnich czasów. Na schyłku wieku XVIII liczył W. 1564 dusz, między niemi 561 żydów; czwartą część stanowili Polacy. Było wtedy 24 kupców, U handlujących mąką, 11 młynarzy, 9 piekarzy, 6 rzeźników, 22 palących wódkę, winiarzy i szynkarzy, 31 piwowarów, 60 szewców, 20 krawców, 16 sukienników, 12 kuśnierzy, 6 czapników, 2 kapeluszników, 4 rękawiczników, 5 płócienników, 4 stolarzy, 4 kołodziejów, 2 bednarzy, prócz tego 1 cieśla, garncarz, szklarz, kordybannik, guzikarz żyd, ludwisarz, kowal, farbiarz, siodlarz, mydlarz, powroźnik, ślusarz, kamieniarz, kominiarz, piernikarz, 2 muzyków, 3 oberżystów, 4 introligatorów żydów. Miasto utrzymywało 2 stróży nocnych. Dochodu miało 340 tal. a rozchodu 325 tal Wzmagało się mianowicie sukiennictwo. W r. 1816 było 17 warsztatów sukienniczych i 12 do przędzenia wełny. Po pożarze r. 1810, który zniszczył ratusz, kościół, szkołę ewang. , bóżnicę i 163 dm. , miał W. jednak w r. 1816 już 1661 dusz. Od r. 1830 do 1835 odbudowało się miasto. Zmarła w r. 1860 angielka Mary Pearce, konwertystka, fundowała szpital katol Dawny klucz wolsztyński tworzyły majątki Wolsztyn, Tłoki, Tłoki Holendry, Cegielskie kol, . Mały Nałek, Kl. Nelke, Komorowo, Karpicko, Barłożnia kol, Młyńskie kol, Bierzyn, Wroniawy, Solec, Sóleckie kol. Dziś centrem klucza jest Komorowo, do którego należą folw. Bierzyn i Małek, oraz dom. Tłoki. 2. W. , niem. Follstein, wś w, pow. czarnkowskim wieleńskiem, par. kat. , urz. okr. i stanu cywil, sąd okr. w Wieleniu Filehne, tamże st. kol i urz. poczt. Szkoły w miejscu, par. ew. w W. Kotne Gr. Kotten. Obszaru 1517 ha, 80 dm. , 590 mk. 12 kat. . W. Ł. Wolszynka, rzeczka, w pow. wojereckim, wpada z praw. brzegu do Małej Szprewii. Woltersdorf, kol, pow. kutnowski, gm. Sójki, par. Strzelce, ma szkołę początkową, 315 mk. , 458 mr. W r. 1827 było 24 dm. , 190 mk. , par. Mnich. Woltersdorf 1. ob. Kiełpiń, wś, pow. człu chowski, st. p. Człuchowo, agent. pomoc. i szko ła ew. w miejscu, par. kat. Przechlewo; 120 ha 53 roli orn. , 10 łąk, 15 lasu; 1885 r. 5 dm. , 5 dym. , 23 mk. , 7 kat. , 16 ew. Tutejszy kościół filialny, drewniany, p. w. św. Andrzeja, został zbudowany w pierwszej połowie bieżącego stu lecia. 2. W. , dobra ryc, tamże, 1215 ha 745 roli orn. , 30 łąk, 233 lasu; 1885 r. 18 dm. , 36 dym. , 201 mk. , 61 kat. , 140 ew. folw. Elsenhof 1 dm. , 14 mk. , Johannisthal 1 dm. , 13 mk. ; gorzelnia parowa, hodowla bydła rasy fryzyskiej, sprzedaż mleka i masła. Pokłady torfowe obej mują 35 57 ha. Kś. Fr. Woltzer, rz. , dopł. hafu Odry, ob. Voelzer, Wolukiszki, zaśc, pow. wileński, w 2 okr. pol, gm. i okr. wiejski Muśniki o 5 w. , 15 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Dukszty. Wolwacze, wś, pow. ihumeński, w 2 okr. pol i gm. Śmiłowicze, o 17 w. od Ihumenia. Wolwanowice, wś i folw. nad rz. Szrenia wą, pow. pińczowski, gm. Kościelec, par. Bobin, odl 42 w. od Pińczowa. W r. 1827 było 20 dm. , 172 mk. W r. 1893 folw. W. , w r. l874 od dzielony od dóbr Bobin, rozl mr. 303 gr. or. i ogr. mr. 236, łąk mr. 48, pastw. mr. 3, lasu mr. 9, nieuż. mr. 7; bud. mur, 2, drew. 7; płodozm. 10 pol W połowie XV w. dziedzicem Wolwanowic jest Stanisław Tęczyński h. Topór, mają cy też dział w Bobinie. W. miały 4 łany km. , 2 karczmy, 2 zagr. z rolą. Dawały dziesięcinę, wartości do 8 grzyw. , kapitule krakow. Folw. rycerski dawał dziesięcinę, wartości do 4 grzyw. , pleb. w Bobinie. R. 1581 płaci Smolik tenże i w Bobinie od 4 1 2 łan. km. , 3 zagr. z rolą, 2 kom. z bydłem, 3 kom. bez bydła, 1 rzem. Pa wiń. , Małop. , II. Br. Ch. Wolwiszki, wś, pow. rossieński, w 3 okr. pol, gm. Erzwiłek. Bejnarysowie mają 54 dzies. 3 1 2 nieużytków. Wolwark, wś, pow. szubiński, par, kat. i ew. Szubin, tamże urząd okr. , ma 491 ha 235 roli, 134 łąk, 17 lasu, 37 dm. , 417 mk. 388 kat. , 29 ew. . Wspomniana w opisie par. Szubin z początku XVI w. Łaski, L. B. , I, 132, płaciła za dziesięcinę plebanowi po 6 gr. polskich z łanu i po mierze żyta i owsa. Wolz niem. , ob. Welcz. Volz, dok. Wolza, Voltscha, Wolscha, bagna

Wolszynka

Wolszynka

Woltersdorf

Kiełpiń        W

Woltzer

Wolukiszki

Wolwacze

Wolwanowice

Wolwiszki

Wolwark

Wolz

Volz