Bugaj. W. odl. jest 217 w. od Warszawy, 70 w. od Kalisza, 63 w. od Częstochowy, 17 w. od Praszki komora celna a 20 w. od st. dr. źel. wrocławskopoznańskiej w Landsbergu Gorzów na Szląsku, w pobliżu Praszki. Porządnie zabudowane, liczy domów murowanych z wapienia 120, drew. 135, ulic 26, placów 2, budowli publicznych 6, kościołów 5, klasztor, cerkiew, synagogę. Ulice brukowane, oświetlenie naftowe 25 lamp. Dnia 1 stycznia 1893 r. było w mieście 5795 mk. w tej liczbie 45 prawosŁ, 159 prot. , 2502 żyd. . Około r. 1808 liczono tu 1500 mk. ; 1827 r. było 394 dm. , 2999 mk. ; 1857 r. 174 dm. 40 murow. , 3817 mk. 636 żydów i 192 Niemców. Zakłady naukowe są dwie szkoły początkowe każda o 2 oddziałach męzka i żeńska i pensya prywatna żeńska 4klas. Prócz tego kilka chederów. Ludność chrześcijańska przeważnie trudni się rolnictwem i rzemiosłami, żydowska handlem Szpital etatowy p. w. W. W. św. , ochrona dla dzieci. Służbę leckich. Kościół paraf. został założony podobno w XV w. przez dziedziców wsi. Wizyta Czecho wskiego z r. 1784 zastała dokument z r. 1485, którym Unisław, dziedzic W. , nadawał kościo łowi pewne role i łąki, w obec Uryela Górki, bisk. pozn. Według wizyty Gnińskiego z r. 1684 stal tu kościół drewniany, wzniesiony r. 1655 przez plebana Adama Klenczyckiego, po święcony p. w. WW. św. przez Macieja Kurskiego, sufragana pozn. w r. 1668. Przy koście le była szkoła, której rektor pełnił obowiązki organisty. Najdawniejsze księgi kościelne się gają, r. 1624. Bractwo św. Izydora zaprowa dzono r. 1789. W. par. , w dek koźmińskim, r. 1873 miała 1109 dusz. Br. Ch. zdrowia pełnią 4 lekarzy i 2 apteki oraz kilku felczerów i akuszerek. Władze miejscowe są sąd pokoju, sędzia śledczy, zarząd powiatu, kasa powiatowa, magistrat, zarząd akcyzy, dekanat, parafia prawosławna i ewangielicka, urząd pocztowoteleg. , kasa oszczędności rządowa, zarząd brygady straży pogranicznej. W mieście stoi pułk kozaków. Ze stowarzyszeń istnieją kasa wkladowopożyczkowa przemysłowców wieluńskich, chór męzki Lutnia, straż ogniowa ochotnicza. Resursy niema. Z zakładów przemysłowych istnieje browar z prod. na 18000 rs. , mała mydlarnia i dwie drobne garbarnie. Przedmiotem handlu jest zboże, okowita, wełna, siano wywożone za granicę. Kupcy przeważnie żydzi. Chrześcianie mają 10 sklepów. Według starego podania Władysław Odonicz Plwacz, ks. kaliski, polując w lesistej okolicy Rudy o 3 w. odl. , ujrzał niezwykłej wielkości jelenia, którego zapamiętale ścigał. W miejscu, gdzie obecnie stoi w rynku kamienica pod Jeleniem, zwierzę to znikło, a natomiast ukazał się w powietrzu baranek stojący nad kielichem i opromieniony jasnością. Pobożny książe na pamiątkę tego wystawił wśród głuchych ostępów kościołek p. w. Bożego Ciała, powierzywszy pieczę nad nim zakonnikom reguły św. Augustyna. Około tej pustelni skupiać się poczęła osada zwana Wieluń i ztąd ma pochodzić herb ziemi wieluńskiej, przedstawiający baranka z chorągwią, sączącego swą krew do kielicha. Pierwotna osada mieściła się o 3 w. na płd. wschód od miasta, na obszarze Rudy, która już na początku XII w. miała przy grodzie kościół paraf. , przy którym powstała kollegiata. Według Długosza już w połowie XIII w. przeniesiono osadę z wyniosłego i bezwodnego płaskowzgórza Rudy do obfitej w źródła i zbiorniki doliny. Gród jednak i kollegiata pozostały w Rudzie. Korzystając ze słabości Wielowieś 1. niem. Langendorf, wś, tar gowisko i dobra, pow. toszeckogliwicki, paraf. kat. w miejscu, ewang. w Toszku. Wś ma 144 dm. , 1216 mk. 575 męż. , 641 kob. , w tej liczbie 1112 katol, 101 żyd. , 3 ewang. ; obszar wy nosi 602 ha 500 ha roli, 4 łąk, 2 lasu; dobra mają 24 dm. , 320 mk. 301 kat. , 16 ew. , 3 żyd. ; 1135 ha 1065 ha roli, 26 łąk i 8 lasu. We wsi jest kościół par. katol. , mający uposa żenie 122 mr. , synagoga, szkoła katol. W osa dzie odbywa się 6 jarmarków rocznie. Na obsza rze dóbr hodowla bydła, owiec, łomy wapienia. Par. W. dek. toszeckiego, 1869 r. miała 2192 kat. , 20 ewang. , 136 izr. 2. W. , niem. Langendorf Ober i Mittel, dwie wsi i dobra, pow. syco wski, par. ew. i kat. w Sycowie. W. Górna ma 20 dm. , 176 mk. 105 ewang. , 71 kat. , 86 ha 73 roli; W. Średnia ma 28 dm. , 188 mk. 119 ew, , 69 kat. , 55 ha 47 roli. W. Górna, dobra, mają 4 dm. , 67 mk. 37 ew. , 30 kat. , 299 ha 254 roli, 18 łąk, 10 lasu; W. Średnia 5 dm. , 88 mk. 57 ew. , 31 kat. i 298 ha 259 roli, 15 łąk, 13 lasu. Szkoła ewang. od 1838 r. 3. W. , niem. Langendorf, Otto, wś i dobra, pow. sycowski, par. kat. i ew. Syców. Wś ma 20 dm. , 176 mk. 105 ew. , 71 kat. i 45 ha 37 roli; dobra mają 4 dm. , 70 mk. 49 kat. , 21 ew. , 503 ha 273 roli, 35 łąk i 172 lasu. We wsi kilka źródeł żelazistych słabych. Szkoła ewang. Br. Dh. Wielsk, ob. Welsk. Wieluń, w dok. r. 1282 Velun, 1563 r. Wielun, miasto powiatowe w gub. kaliskiej, dawny centr ziemi wieluńskiej, leży pod 51 23 szer. płn. i 36 14 2 dług. wschod. od F. , w kotlinie, śród płaskowzgórza stanowiącego częśó wyżyny krakowskowieluńskiej, sięgającej na płd. od miasta do 800 st. npm. Kotlina ta leży na dziale wód Prosny i Warty. Z wapienia jurajskiego tryskają tu źródła zaopatrujące miasto w wyborną wodę. Położeniem swym przypomina W. miasta Piotrków, Radomsk, Tomaszów lubelski. Drobne strumienie uprowadzają wody kotliny ku Warcie przez Oleśnicę. Jak w Piotrkowie tak i tu spotykamy pod miastem osadę Wielowieś Wielowieś Wielsk Wieluń