cerkiew paraf. p. w. Przemienia Pańskiego, z drzewa wzniesioną; w 1756 r. i uposażoną; 77 dzies. ziemi; szkoła cerkiewna od 1870 r. 25 uczniów. Cerkiew filialna we wsi Wietyszynie o 4 w. . Gleba w części piaszczysta, w części popielata; łąki nad Horyniem wyborne. Włoscianie w ogóle zamożni, zajmują się uprawą warzyw i hodowlą bydła domowego, zwłaszcza zaś krów. Na płn. od wsi, pod lasem i w samym lesie znajdują się liczne mogiły, z powodu piaszczystego gruntu po części rozwiane. Podobne mogiły, zwane przez lud tatarskiemi, znajdują się na polach pobliskich wsi Rozważ i Moszczanica. Wszystkie te mogiły świadczą o zaszłej w tych okolicach bitwie i rzeczywiście kś. Stebelski w dziele Genealogia ks. Ostrogskich str. 113 podaje, że ks. Konstantyn Bazyli Ostrogski, wwda kijowski, rozgromił Tatarów pod Ostrogiem. Również i pieśń ludu wspomina o bitwie ks. Konstantyna z Tatarami. Dawna własność ks. Ostrogskich. Podług reg. pobor. pow. łuckiego z 1577 r. należy do zamku ostrogskiego i płaci od 14 dym. półdworz. po 10 gr. , 14 dym. na ćwierciach po 5 gr. , 21 ogr. po 2 gr. , 8 rybitwów po 8 gr. W 1583 r. wniesiono z W. od 20 dym. , 7 ogr. po 6 gr. , 12 ogr. po 4 gr. , 10 podsusied. , 2 kół walnych Jabłonowski, Wolyń, 37, 81. Od Ostrogskich przeszła do ks. Jabłonowskich, od których w 1856 r. nabyła hr. Zubow a od tej kupił wraz z innemi majętnościami Izaak Hermann. Ks. Antoni Barnaba Jabłonowski, kaszt. krakowski, kazał usypać groblę, ciągnącą się 4 w. , wysadzaną po obu stronach drzewami i kończącą się mostem rzuconym przez Wilią pod samym Ostrogiem. Grobla ta kosztowała nadzwyczaj drogo, lecz była bardzo sumiennie wykonana przez inżyniera hydraulika, sprowadzonego z Włoch. J. Krz. Wielbrandowo, wś nad strugą Liszką, wpadającą do Jonki, w pow. starogardzkim, o 2 3 4 mili na płd. od Starogardu, st. pocz. i par. kat. Skórcz o 4 klm. odl; st. kol. Morzeszczyn o 7 1 2 klm. odl. Zawiera wyb. Pólko Davidsthal, 18 posiadłości włośc. i 25 zagród, razem 987 ha 820 roli or. , 67 łąk, 5 lasu; 1885 r, 52 dm. , 89 dym. , 474 mk. , 402 kat. , 72 ew. Posiada dwie szkoły katol. i ewang. Budują obecnie szosę z Skórcza na Wielbrandowo do Borkowa. Źe to osada bardzo stara, wynika z kamiennych grobów skrzynkowych z urnami, które tu na pograniczu z Skórczem często napotykano ob. Objaśnienia do mapy archeolog. Ossowskiego, str. 44. Wizyta Rozdrażewskiego opiewa Wiebłądowo, cmethones 13, possidet mansos 50, ex quolibet manso solvunt per medium modium siliginis et totidem avenae pag. 84. Według taryfy z r. 1648 płacili w Wielbrądowie poddani od 44 wł. osiad. , karczmy, kowala, 3 ogr. 91 fl. 14 gr. str. 177. W. należało wówczas do sstwa osieckiego. Wizyta Rybińskiego z r. 1780 opiewa, że tu było 227 tylko kat. mk. str. 232. W topogr. Goldbecka z r. 1789 zapisane jest W. jako wś król. , wraz z karczmą, wolnem sołectwem i dobrami w wieczystą; puszczonemi dzierżawą; , z 24 dymami str. 251. Ztąd pochodził ur. 1844, 1883 w Pelplinie kś. Jakub Fankidejski, lic. teol. , pracownik zasłużony na polu dziejów dyecezyi chełmińskiej i współpracownik niniejszego Słownika ob. Roczn. T. Nauk. w Tor. , str. 115. Ks. Fr. Wiełbujna, Wielbujno, ob. Wielbowne. Wielbutowo 1. dobra, pow. oszmiański, w 1 okr. poL, gm. Graużyszki, własność Sniadec kich. 2. W. al. Wilczany, wś, tamże, okr. wiej ski i dobra w 1865 r. Czernieckich Giedejka, o 4 w. od Grauźyszek a 10 w. od Oszmiany, 13 dusz rewiz. W spisie z 1866 r. podane jako zaśc, mający 3 dm. , 37 mk. katol. Wielczasze al. Wilczasze, wś, pow. oszmiański, w 3 okr. poL, gm, , okr. wiejski i dobra w 1865 r. Majewskich, Łogumowicze o 4 w. , o 63 w. od Oszmiany a 49 w. od Dziewieniszek, ma 10 dm. , 59 mk. katol. 27 dusz rewiz. . Wieldządz, jezioro, w pow. chełmińskiem. Proboszcz nowowiejski miał w niem, wedle wi zyty Strzesza, wolną rybitwę parvis retibus str. 427. Kś. Fr. Wielisądz, w dok. Wilisas al. Willisas, Wielsons, Welsas, wś i dobra nad jez. tejże nazwy, pow. chełmiński, st. pocz. Wiewiórki, par. kat. Nowa Wieś; 893 ha 763 roli orn. , 23 łą k; 1865 r. 62 dm. , 102 dym. , 469 mk. , 82 kat. , 385 ew. , 2 żyd. Nad jeziorem znaleziono młotek staro żytny z gnejsu ob. Ossowskiego, Objaśn. do mapy, str. 97. W dok. zachodzi W. już r. 1222 w przywileju łowickim p. n. Villisaz ob. Kętrz. , O ludn. poL, str. 55 i r. 1223 w przywileju Honoryusza III, jako należąca do bi skupa pruskiego ob. Preuss. Urkundenhuch, I, str. 34. Za czasów krzyżackich znajdował się tu zamek, który od r. 1278 do 1308 był siedzi bą komturów wieldządzkich. Byli nimi Dyteryk 1278 i Otto V. Luterberg 1308 1309 ob. Voigt NamenCodex, str. 60. Około r. 1277 wkroczyli Sudowianie pod wodzą Skumanda do ziemi chełmińskiej i podstąpili pod zamek ra dzyński i lipiński, a potem i pod wieldządzki deinde ad castrum Welsais cujus suburbium funditus cremarerunt Dusburg, str. 137, I, w Script. rer. pruss. . Później, kiedy Krzyżacy podbili ziemie pruskie, został zamek ten, jako niepotrzebny, opuszczony. Wizyta Potockiego z r. 1706 opiewa In villa W. scultetus ratione quinque mansorum tenetur ad coretas 5 siliginis totidemque avenae. Lemanus ratione bini lemanatus tenetur ad duos coretos silig, et toti dem avenae. Reliqui cmetones str. 790. R. 1889 urządzono tu nową parafią, ew. ; także szkoła ew. jest we wsi. R. 1885 kupił dobra Wielbrandowo Wielbrandowo Wiełbujna Wielbutowo Wielczasze Wieldządz Wielisądz