kich p. n. Cleyne Waldow, stanowiła je dnak albo część Świętego, albo wydaną była na prawie szlach. , dla tego w czynszowych regestrach zamku rogozińskiego niepomieszczona. Nazwę miała niezawodnie od pobli skiego Wałdowa w Pomezanii biskupiej. R. 1776 obejmowało W. 6 włók i przynosiło tyl ko 69 tal. 74 gr. 2 fen. czystego dochodu; dzierżawiło jo 6 gburów czynszowych. Roku 1744 nabył je razem z Świętem chorąży malborski Michał Leski za 46, 000, fl. R. 1789 stanowiło W. fol. o 2 dym. , do Świętego na leżący ob. Topografią Goldbecka, str. 427. Teraźniejszy dziedzic Albert Friese na Świę tem ob. Gesch, des Graudenzer Kr. von Froehlich, str. 341. Kś. Fr. Wałdowo 1. niem. Waldau, wś kośc. i dobra ryc, pow. złotowski, o 20 klm. na zach. płd. od Tucholi, st. p. W. Klonia o 4, 5 klm. , agentura poczt. w miejscu. Wś obejmuj 457 ha 380 roli or. , 44 łąk, 7 lasu; 1885 r. było 33 dm. , 59 dym. , 321 mk. , 282 kat. , 36 ew. Dobra mają 1110 ha 815 roli or. , 79 łąk, 167 lasu; 15 dra. , 43 dym. , 257 mk. , 164 kat. , 93 ew. ; z tych przypada na folw. Teklanowo 2 dm. , 44 mk. , młyn Tobołę 2 dm. , 19 mk. Oprócz tego należał do dóbr jeszcze folw. Adamkowo w pow. tucholskim, mający 248 ha. R. 1893 sprzedał dobra ba ron Graeve za 100, 000 mrk Niemcowi Kruegerowi. Podatek gruntowy z dóbr obliczono 1886 r. na 9170 mrk a budynkowy na 3126 mrk. Dobra te mają żyzną glebę, las i łąki, gorzelnię, mleczarnię i pięknie urządzony pałac. Kościół w W. istniał już w XIV w. R. 1358 podpisuje się jako świadek Laurencius, plebanus de Waldow ob. Kod. Wielk. , Nr. 1393. Obecny, murowany kościół, p. w. św. Macieja, patronatu prywatnego, wzniosła r. 1621 Anna Wałdowska, z domu Zakrzewska. Konsekrował go w r. 1672 arcybiskup gnieźn. Andrzej Olszowski. Przy kościele istnieje bractwo św. Anny od r. 1672 i trzeźwości od r. 1858; nadto szpital dla 4 ubogich. Do parafii należą dwa fil. kościoły w W. Kloni 1876 rozebrany i w Komierowie. Z zabytków sztuki posiada kościół kielich i 2 obrazy jeden z kościoła w Kloni, z r. 1648, podobno roboty Bartłomieja Strobla, który r. 1640 dostarczył też dla klasztoru pelplińskiego kilka obrazów, drugi malował r. 1689 Józef Klein. Oprócz tego zasługuje na wzmiankę pokrycie na ołtarz, misternie wyszywane, zapewne z XVI w. pochodzące; z ornatów wymieniają trzy jako drogocenne ob. Bauu. Kunstd. v. Westpr. , 426 429. W skład par. dek. tucholski wchodzą Wałdowo, Teklanowo, Wilkowo, Wałdówko, Obodowo wś i kol. , Pólko, Gruenthal, Przepałkowo, Borówki, Włościborz, Włościborek, Męczychudoba, Skarpy, Zalesie, Pamiętowo, Adamkowo, Toboła i Ciosek; do filii w Komierowie Komierowo i Komierówko; do filii w Kloni W. , M. i Nowa Klonia. R. 1892 było 1833 dusz. Szkół ludowych jest w par. 8 4 kat. i 4 ew. . Szkoły katol. sa w W. 2 naucz. , Włościborzu 2 naucz. , Komierowie, w Dużej Kloni; zaś ewangielickie są w M. Kloni, w Obodowie, w Przepałkowie i Zalesiu. Wizyta Jezierskiego z r. 1695 opiewa że w kościele były 4 ołtarze, Przy jednym, z obrazem M. Boskiej, na drzewie malowanym, wisiało 28 srebrnych wotów. Do prob. należały 2 włóki w 3 polach, oprócz tego łąki i ogród; we wsi była szkoła. Mesznogo pobierał prob. z W. od 7 włościan po 2 kor. żyta i tyleż owsa, miary kaliskiej; dawniej było 16 włościan. Dwa działy dworskie dawały każdy po 6 kor. żyta i tyleż owsa. Oprócz tego należały do parafii Wałdówko, Obodowo, Przepałkowo, Komierowo i Łościborz. Prob. był Jakub Cichowski, r. zaś 1667 Paweł Złotowski ob. str. 108 112. R. 1766 było we W. tylko 153 kat. a 246 ew. ob. D. Kreis Flatow t. Schmitt, str. 294. W. zachodzi w dyplomatach już r. p. n. Waldow. Pierwszymi dziedzicami byli Wałdowscy, którzy dobra te otrzymali podobno od ks, pomorskiego Mestwina, gdy się tenże znajdował w Słupsku w Pomeranii na weselu. Tu bowiem zwiastował mu murgrabia czamkowski Phalo al. Falo, że syn księcia Przemysław, późniejszy król, wypuszczony został z niewoli książąt piastowskich. Schmitt utrzymuje, że Wałdowscy przybyli tu ze Słupska i dla tego pisali się a SłupyWałdowscy ob. Die Prow. Westpreussen, Thorn, 1879, II, 154. Pierwsi dziedzice W. , o których wspominają przywileje, słyną jako dobroczyńcy klasztoru w Byszewie. I tak, r. 1311 sprzedaje im Jan z W. oraz jego małżonka Katarzyna, synowie Arnold i Piotr i córki Elżbieta i Gertruda wsi Wielunek i Glinki za 304 1 2 grz. ob. Wegner Ein Pom. Harzogthum. , II, 395. Autor tej książki mylnie uważa Jana jako dziedzica Wałdowa w pow. świeckim. Roku potwierdza tę sprzedaż w. mistrz z Trewiru. W r. 1345 nadaje im comes Johannes, heres de Waldow Lipiny, Mąkowarsk, Dziddno i Luczmin aż do Sępolny ob. Kod. Wielkop. , Nr. 1240, II, str. 569. Około r. 1362 sprzedaje Waldko z W. Valdko, heres de Waldow opatowi w Byszewie trzecią część W. , Wilkowem zwaną, za 210 grzyw. i 100 owiec. Tegoż roku król Kazimierz potwierdza tę sprzedaż. Ponieważ rodzice Waldka spoczywają w klasztorze w Byszewie, dla tego i on pragnie tara być pochowany i zastrzega sobie, aby ani żaden z braci ani z krewnych wsi tej nie wykupił. Dan w Brześciu

Wałdowo

Wałdowo