łowacze pod Baranowom i Mosinkę naprzeciw Niwki; z praw. brzegu przyjmuje Kopię, odpływjez. bnińskokurnickich, która odgraniczając na przestrzeni 3 klm. pow. poznański, uchodzi poza granicami pow. szremskiego. Z Kopią łączy się struga Charkowska, uważana przez niektórych za Maskawę. Struga ta wchodzi do powiatu pod Świątniczkami, zasila się płynącym od Garb strumykiem i łączy się pod Żernikami z Maskawą; ta płynie na Robaków, Dachowo, Szczodrzyków i Kromolice, gdzie zasilona strugą Biegano wską, opuszcza powiat, przebiegłszy w nimi przestrzeń około 12 klm, Obra wchodzi do powiatu pod Cerekwicą, płynie ku płn. , skręca poniżej Jaraczewa ku zach. , zasila się z praw. brzegu strugą Zaborowską i Rudawką, a z lew. płynącą od Borku Pogoną, odgranicza na małej przestrzeni pow. krobski i opuszcza pow. szremski poniżej Szczodrochowa, przebiegłszy przeszło 30 klm, W skutek dokonanego w r. 1887 podziału rozgranicza Obra obecnie nowo utworzony powiat szremski od jarocińskiego i gostyńskiego. Rzeczka Błotnica, bez wyraźnego odpływu, wije się od Grzybna ku płd. popod Rąbin, leżący w pow. kościańskim. Sieć jezior bnińskokur nickich, przeszło 10 klm. długa, w płn. wsch. części powiatu, spływa Kopią do Warty; płd. kończyna jez. Bnińskiego przypiera do pow. średzkiego, a płd. wsch. część jez. Góreckiego do pow. kościańskiego. Na lewem porzeczu spływają do Warty jeziora Jarosławiekie Niegutką i Błażejewskie Bystrzykiem; Grzymisławskie uchodzi tuż pod Szremem, Stołowacze poniżej Baranowa, w okolicy Mosiny. Jezioro Budzyńskie zasila Mosinkę. Sieć jezior dolskich Bąnie Bdanie, Ostrowieczno, Lubiatowskie i Cichowskie spływają do Obry, w pow. kościańskim. Jez. Cichowskie odgranicza pow. kościański na przestrzeni 6 klm. Na praw. porzeczu Warty ciągnie się pasmo wyżyn od Dąbrowy ku płn. poza Kurnik wzdłuż zach. wybrzeża jez. bnińskokur nickich; na lew. porzeczu roztacza się podobne pasmo od Lubiatowa ku płn. do Krajkowa, wzdłuż zach. wybrzeża jez. Grzymisławskiego i lew. brzegu Warty; wzgórzyste są okolice Włościejewek, Wieszczyczyna, Pokrzywnicy i Małachowa; znaczniejsze wzgórza sterczą pod Żabnem, Iłówcem i Pożegowem. W ustach ludu przechowują się dotąd nazwy pagórków Babia Góra pod Dusiną, na Opatówku i trzecia na obszarze Pożegowa, Kramarska Góra pod Dolskiem, Osowa góra na Księginkach, Łysa góra na Małpinie i druga pod Pożegowem, Czubata góra i Księże Góry na Międzychodzie, . Psarskie pod Szremem, Delasowa i Masłowskiego góra na Zaworach. Obszar powiatu obfituje w nazwy mające dziś tylko topograficzny charakter Pieczyska na Biernatkach, Dębina i Czarny Bród na Binkowie, Błosz, Pasieka, Prusy, Rudki, Skrzynki, Trawnik, Zdroje i Zgorzelec w pobliżu Dolska, Laski, Karna i Wąpierz na Dusinie, Żalki na obszarze Góry, Błonie, Dołek Jątrzkowski, Gaśki, Grochówka, Kobylak, Moczadło, Olszynka, Przepiórki, Przybyłe, Rybnik i Żalka na Księginkach, Straszywie pod Kunowem, Kapustnik, Koziura, Mączynie, Pogródka, Skrzypówka, Stawy, Włościejówka i Wsisko na Małpinio, Dachówka, Krupczyn, Mleczynka, Ścianki Gawrońskie, Skotnica i Spławny Dół na Międzychodzie, Babica, Wapniary i Wiśniak na Mórce, Pliszka, Meszniak i Czerwona Łąka pod Ostrowem, Kały, Kąty i Śmierdząca na Ostrowiecznie, Wisiałki w Tworzymirkach, Wysiołki pod Pruchnowem, Czarny Kał, Grądzik, Łyski, Prochownia, Uzdrzanowo i Wycinki na Zaworach. Znaczniejszo w powiecie lasy są kurnickie, daszewickie, rogalińskie, mechlińskie i żabińskie, tudzież zabrane przez rząd pruski lasy pod Dolskiem i pod Mosiną. Komunikacyą ożywiło w nowszych czasach połączenie koleją Sz. z Czempiniem st, dr. żel, PoznańWrocław; długość drogi żel, szremskoczempińskiej ze stacyami Grabianów i Manieczki wynosi 15 klm. Prócz tego przecinają powiat droga pozn. wrocławska ze st. w Mosinie, na przestrzeni 13 klm. , i dr. żel. pozn. kluczborska ze stac. w Gądkach, na przestrzeni 15 klm. Ogólna długość dróg bitych w powiecie wynosi 157. 5 klm, jako to z Szremu do Kurnika 18 klm. , do Dolska 13 klm, , do Czempinia 18 klm. , do Borku 26 klm. , do Zaniemyśla 8. 5 klm. , do Książa 16 klm. , z Kurnika do Poznanła 11 klm. , do Środy 12 klm, z Jaraczewa do Borku 4 klm. , z Dolska do Gostynia 9 klm. , do Krzywinia 5 klm. , do Borku 17 klm. Warta jest spławna na całej przestrzeni w powiecie. Ludność, przeważnie polska około 75 Polaków i katolicka, trudni się uprawą roli, chowem bydła, drobnym przemysłem i handlem. Ubiór ludu jest jeszcze polaki z małemi wyjątkami. W dni świąteczne chodzą mężczyźni w długich sukiennych sukmanach, a w dni powszednie w modrych płóciennych kamizelach, porą latową noszą kapelusze pilśniowe, zimową czapki sukienne, obszyte barankiem, t. zw. kaptury. Niewiasty chodzą w kusych spódnikach i spencerach kolorowych, kroju na wpół niemieckiego; na głowie mają czepce czyli kapki białe, obwiązane chustkami kolorowemi. Kaftany sukienne, właściwy ubiór włościanek wielkopolskich, wychodzą z używania. Zwyczaje przy zaręczynach i ślubach małżeńskich zachowują się, z niektóremi odmianami, te same co w innych czę

Szrem