się na zaspokojeniu potrzeb miejscowych i tylko nieliczni kupcy wywożą do Rygi zboże oraz siemię lniane i konopne, zakupywane w granicach gubernii. Dorocznie odbywają się dwa jarmarki na Wniebowstąpienie i na św. Mikołaja d. 6 grudnia, obrót na których wynosi zaledwo 8 10000 rs. Również i targi, odprawiane co tydzień w środy, piątki i niedziele, nie odznaczają się ożywieniem. Przemysł rękodzielniczy zaspakaja tylko potrzeby klas uboższych, bogatsi bowiem zaopatrują się zwykle we wszelkie wyroby w Moskwie. W 1881 r. było w S. w ogóle 3981, w 1869 r. zaś tylko 1871 rzemieślników, w tej liczbie 677 majstrów, 674 uczniów i 520 robotników. Przemysł fabryczny słabo reprezentowany, chociaż w ostatnich czasach pomyślniej się rozwija. W 1849 r. było w S. tylko U fabryk, produkujących za 13610 rs. , w 1857 r. liczba ich wzrosła do 49, z produkcyą na 67000 rs. , w 1878 r. zaś istniało 54 fabryk, zatrudniających 397 robotników i produkujących za 148728 rs. Ilistorya. S. należy do najdawniejszych miast ruskich, pewne bowiem wzmianki o nim odnoszą się do IX w. Podług kroniki Nestora był on w tym czasie stolicą Krzywiczan, plemienia siedzącego na wierzchowinach Wołgi, Dźwiny i Dniepru. Prawdopodobnie w tym czasie 8. grał ważną rolę pod względem ekonomicznym, leżał bowiem na drodze od Waragów do Grecyi. Po przywołaniu przez Słonim ks. waragskich, w czem, jak się zdaje, S. nie brał żadnego udziału, zostawał jeszcze czas pewien niezależnem. Dopiero w 882 r. stanął pod S. Oleg i nieznalazłszy oporu, polecił mieszkańcom uznać za władcę małoletniego Igora. Poczem w ciągu przeszło stulecia kroniki ruskie milczą zupełnie o S. , jeden tylko Konstanty Porfirogeneta w tym czasie wzmiankuje o stosunkach handlowych Smoleńska z Carogrodem. Od pierwszej ćwierci XI w. S. otrzymuje własnych książąt; w. ks. Jarosław I, przy podziale państwa swego pomiędzy synami, nadał S. ks. Wiaczesławowi, zmarłemu w 3 lata po śmierci ojca w 1057 r. . Dzielnicę smoleńską w tym czasie stanowiła nie tylko dzisiejsza gub. smoleńska, lecz także i przyległe części gubernii witebskiej, pskowskiej, moskiewskiej i kałuskiej. Po Wiaczesławie otrzymał S. Igor Jarosławowicz a po jego śmierci 1059 r. brat jego Swiatosław, ks. czernihowski, w 1077 r. zaś Włodzimierz Monomach, który po objęciu w. ksiażęcej dzielnicy kijowskiej, nadał S. synom swoim Wiaczesławowi i Hlebowi. W 1125 r. otrzymuje dzielnicę smoleńską ks. Rościsław, syn w. ks, kijowskiego Mścisława, protoplasta udzielnych ks. smoleńskich, od których poszli w następstwie ks. Jarosławscy, wiaziemscy i inni. W XIII w. S. prowadził ożywiony handel z Rygą i Gotlandyą, jak widać z umowy zawartej w 1288 r. Handel ten nie ustawał i potem, choć upadło polityczne znaczenie S. w skutek powstania ks. włodzimiersko zaleskiego. Pod koniec XIII w. rozpoczyna się wpływ Litwy na losy ks. smoleńskiego. W połowie XIV w. ks. smoleńscy faktycznie hołdowali już Litwie i tak w 1368 i 1370 r. ks. smoleński Swiatosław uczestniczył w wyprawach Olgierda na Moskwę; w 1386 r. Litwini siłą osadzili na tronie książęcym Jerzego Światosławowicza. W 1395 r. Witold zajął S. i ustanowił w nim swoich namiestników. Niebawem jednak w 1401 r. ks. Jerzy, wspierany przez teścia swego Olega, ks. riazańskiego, odzyskał miasto, które w r. 1403 Witold zajął czasowo i osadził w niem starostę z załogą litewską. Smoleńszczanie niejednokrotnie usiłowali wydobyć się z pod władzy litewskiej; w 1440 r. po zabiciu w. ks. Zygmunta powstali przeciwko nowo obranemu w. ks. Kazimierzowi i powołali na tron początkowo ks. Dorohobuskiego a następnie ks. Jerzego Mścisławskiego. Ale w. ks. Kazimierz w 1441 r. zdobył S. W 1449 r. w. ks. moskiewski Wasili Ciemny zawarł umowę z w. ks. litew. Kazimierzem, mocą której zrzekł się na zawsze S. i ziemi smoleńskiej. Nie zważając jednak na tę umowę pomiędzy Litwą a w. ks. moskiewskimi wynikały częste walki o władanie nad miastem. W 1500 r. w. ks. Iwan Wasilewicz obiegł S. , odparty jednak został przez Jerzego Paca i Mikołaja Sołohuba; w 1514 r. mieszczanie, za namową. Michała Hlińskiego poddali się w. ks. Wasilowi Iwanowiczowi, który na prośbę Smoleńszczan potwierdził miastu przywileje nadane przez Aleksandra i Zygmunta I. S. pozostawał 97 lat pod panowaniem ruskiem i w tym czasie wzmocniono jego warownie. W końcu września 1609 r. wojsko polskie pod wodzą hetmana Żółkiewskiego podstąpiło pod S. ; oblężenie trwało do 13 czerwca 1611 r. , w którym to dniu przez wyłom zrobiony w murze wpadł do miasta Dorohostajski a mężny obrońca Smoleńska Michał Borysowicz Szein poddał się głównodowodzącemu wojskami polskiemi Jakubowi Potockiemu. Podczas oblężenia tego miasto wielce ucierpiało, o bogactwie zaś i ludności jego świadczyć moze ta okoliczność, że według spółczesnych kronikarzy miało wówczas do 30000 ludzi zdolnych do noszenia broni. Odzyskanemu miastu nadał Zygmunt III magdeburgią, ustanowił 2 jarmarki dwuty godniowe i targi w niedzielę; pozwolił na wagę miejską, skład towarów, dwor gościnny, łaźnię miejską i t. d. , z obracaniem dochodów pobieranych z tych zakładów na rzecz miasta; kazał urządzić cechy

Smoleńsk