a 842 w. od Warszawy. Właściwe mto, opasane starożytnym murem z basztami, znajduje się na lewym, wyniosłym brzegu Dniepru, mającego tu 310 mt. szerokości i na wiosnę tylko spławnego, w miejscowości wyniosłej, przerżniętej głębokiemi wąwozami, w skutek czego posiada ulice krzywe i wiele miejsc pustych, w części tylko zajętych przez ogrody. Miasto otaczają słobody przedmieścia Swirska, Bogosławska, Raczewka, Ilińska Sołdacka i Nikolska Oficerska. Przedmieścia te oddzielone są od właściwego miasta parowami, na dnie których sączą się płytkie rzeczułki Czuryłówka i Raczewka. Na prawym, płaskim brzegu Dniepru, rozłożoDe jest u podnóża góry Pokrowskiej obszerne handlowe przedmieście Zadnieprowie al. Strona Petersburska. Na przedmieściu tem znajdują się dworce obu dróg żelaznych, szpital wojskowy i miejski, dwa więzienia i główny rynek. Połączone jest ono z właściwem miastem za pomocą mostu drewnianego. Właściwe miasto otoczone zostało w 1596 1600 r. murem, ciągnącym się na przestrzeni 5 w, i 80 saż. , wysokim do 7 a szerokim do 2V3 żeni, uwieńczonym 36, częścią czworokątne, częścią okrągłemi wieżami, z których mi obecnie tylko 11 ocalało. Również 1 same mury uległy ruinie i w wielu miejscach zostały rozebrane. Do miasta prowadzą trzy bramy Dnieprowska, przypierająca prawie do mostu, Nikolska i Błagowieszczeńska Mo łochowska. Od bramy Dnieprowskiej, z cudownym obrazem N. M. P. Smoleńskiej, przeprowadzoną została stromo w górę główna ulica, przy której znajduje się okazały sobór, monaster Troicki i cerkiew św. Dymitra. Ulica ta dochodzi do bramy Mołochowskiej, po za którą zaczyna się szosa do Rosławia. Przy szosie tej znajduje się kościół i cmentarz katolicki. Od cerkwi Dymitriewskiej zbacza się z ulicy Błagowieszczeńskiej na ulicę Kiroczną, przy której wznosi się kościół ewangielicki. Przy końcu tej ulicy znajduje się ulubione miejsce spacerowe mieszkańców S. , tak zw. Błonie, stanowiące ogromny czworobok, ocieniony staremi drzewami, w pośrodku którego wzniesiono pomnik kompozytorowi Glince, Smoleószczaninowi. Błonie otaczają gmachy prawie wszystkich biur rządowych, teatr, resurea, szkoła realna i dom gubernatorski. Po za Błoniem znajduje się piękny gmach gimnazyum klasycznego, dalej zaś plac musztry, zwany Marsowem polem, na którem wystawiony został pomnik spiżowy na pamiątkę 1812 r. Po za Marsowem polem znajdują się okopy, usypane w 1611 r. przez Polaków na miejsce zrobionego wyłomu w murze, zwane do dziś Korolewskaja krepost. AVewnątrz tych okopów i na wałach urządzonym został ogród miejski. Podług jednodniowego spisu dokonanego d. 11 paźdz. 1881 r. S. ma 2163 dm. , 256 placów próżnych, 34 cerkwi, 2 monastery męskie i 1 żeński, kościół katol. , kościół ewang. , 55 magazynów, 305 sklepów i 33890 mk. 19579 męz. , w tej liczbie 4128 wojska, i 14311 kob. . Podług wyznania było 28924 praw. , 1572 kat. 468 kob. , 383 ew. , 2933 żyd. , 55 machom, i 2a innych wyznań; podług zaś stanów 4694 szlachty, 1506 stanu duchów. , 307 obywateli honor. , 608 kupców, 10292 mieszczan, 8192 włościan, 8291 innych stanów. W 1600 r. w mieście bez fortecy było do 8000 dm. i około 80000 mk. ; w 1787 r. do 2000 dm. , 12000 mk. , 15 cerkwi 10 murow. , 2 monastery; w 1867 r. 2149 dm. 177 murow. , 22977 mk. 12574 męż. , 35 cerkwi 33 murow. , 3 monastery, . 364 sklepów 159 mur. , szpital miejski z oddziałem dla chorych umysłowych, szpital wojskowy. W 1870 r. było tu 11 zakładów naukowych z 1120 uczniami 309 dziewcząt, mianowicie gimnazyum klasyczne męskie 379 uczniów, szkoła powiat. 102 ucz. , km sa pedagogiczne przy szkole po wiat. 19 ucz. , seminaryum duchowne prawosł. 265 ucz. , szkoła duchowna 200 ucz. , gimnazyum żeńskie 131 ucz. , szkoła duchowna żeńska 51 ucz. , ochrona 104 dziew. , 2 szkoły cerkiewne 37 chłop, i 13 dziew. i szkoła ludowa 9 chłop, i 10 dziew. . Miasto zajmuje 876 dzies. al. 2, 102, 400 saż. kwadr. ; własność miejską stanowi 4289 dz. ziemi, 4 domy i 30 sklepów. Dochody miejskie w 1869 r. wynosiły 31579 rs. W 1876 r. dochód wynosił 58813 rs. , rozchód zaś 60108 rs. Z pomiędzy cerkwi najważniejszym jest sobór pod wez. Wniebowzięcia N. Maryi P. , wzniesiony w 1676 r. budowę ukończono w 1772 r. na miejsce pochodzącego z 1101 r. a wysadzonego w powietrze w 1611 r. , z cudownym obrazem Bogarodzicy, malowanym podług podania przez św. Łukasza i przywiezionym w 1046 r. przez Annę, córkę cesarza greckiego Konstantyna a żonę ks. czernihowskiego Wsiewołoda Jarosławowicza. Z innych cerkwi zasługują na uwagę św. Piotra i Pawła, wzniesiona w 1146 r. , św. Jana Ewang. z 1160 1181 r. i św. Michała Archan. z 1180 r. Kościół katol. p. w. Narodzenia N. M. P. , z muru wzniesiony został w 1838 r. kosztem parafian ob. Tygod. Illustr, z 1870 r. , Nr. 148. Parafia katol. , dekan, klimowickomścisław skiego, ma 1509 wiernych. Dawniej były tu klasztory dominikanów, bernardynów i misyonarzy a za czasów Władysława lY i Jana Kazimierza kolegium jezuickie. S. leży w okolicy niezbyt urodzajnej i dla tego zarówno pod względem handlowym jak przemysłowym niewielkie ma znaczenie. Handel ogranicza

Smoleńsk