gnieźn, 1436. Założył on miasteczko Jastrząb pow. radomski, zamek Jastrzębiec w okolicy Szydłowa zburzony w XVI w. przez Zborowskiego, nabył Rytwiany od synowców Mikołaja z Kurowa, arcyb, gnieźn. , i zbudował tu zamek. Brat arcyb. Wojciecha, Scibor, woj. łęczycki, miał 20 synów, z których 8 zginęło w wojnie z Krzyżakami a 12 było kasztelanami. W kościele klasztoru paulinów w Beszowy pow. stopnicki, fundowanym przez arcybiskupa, widział Paprocki obok nagrobka fundatora pomniki jego synowców z zatartymi już napisami i wizerunkami zmarłych. Synowcom tym dostały się rozległe dobra Wojciecha a między niemi i Rytwiany. Jako dziedzice R. występują teraz głośni w dziejach Jan, kaszt, sandomierski, marsz, królewski, i Dersław, wojew, sandomirski a następnie krakowski Paprocki, Herby, 141, 142. Za czasów Długosza stoi w R. zamek na urwistym wyniosłym brzegu rzeczki Czarnej, za którą z drugiej strony leżą wsi klasztoru śto krzyskiego Koniemłoty, Święcica, Tuklęcz. Przy zamku stoi drewniana kaplica p. w. św. Wojciecha, fundacyi arcybiskupa. Przy niej jest prebondarz, który pobiera dziesięciny z Oględowa i Kotuszowa, wartości do 35 grzyw. , i po 6 chlebów, mierze quartale piwa codziennie z zamku. Prawo patronatu ma przeor w Beszowy. Wieś sama należy do par. Staszów. Jest w niej 8 łanów km. , 3 karczmy, 5 zagrodn, z rolą; z nich driesięcinę, wartości do 5 grzyw. , pobiera pleban w Skotnikach. Role po za rzeką Czarną w stronie zachodu. , folwark mianowicie, dawały pleb. w Staszowie, wartości do 3 grzyw. Długosz, L. B. , II, 319, 386, 387, III, 239. Według reg. pobor, z 1508 r. R. wraz z Wojcza, Łubnicami i Jaworem są własnością Ewy de Rythwyąny, wdowy po woj. lubelskim, która płaci 29 grzyw. W 1578 r. są w dzierżawie Stanisława Dembieńskiego, ssty chęcińskiego. We wsi jest 8 osadn. , 2 1 2 łanów, 9 zagrodn, z rolą, 1 ubogi komor. Pawiński, Małop. , 169, 459. Według Star. Polski R. należały do Hieronima Łaskiego a następnie około 1526 r. do Tęczyńskich. Z tych, Jan wwoda krakowski, ojciec i opiekun Gabryela, Krzysztofa. Stanisława i Izabeli, aktem spisanym w Nowym Korczynie 1621 r. , nadał zakonnikom św. Romualda wsi Sieragi, Zrembice i Wolicę, którzy w Sieragach lut gdzie dogodniej im zdawać się będzie, osiędą i ufundują się. Zastrzegł iż gdyby klasztor z jakiej przyczyny przez zgromadzenie zakonne opuszczonym został, natenczas rzeczone dobra wrócą do sukcesorów. W skutek tego osiedlili się zaraz kameduli w puszczy przy R. Izabela, córka wojewody, wdowa po Łukaszu Opalińskim, pomnaża fundusz 1662 r. , zapisując pustelnikom wieś Kamieniec i 2 części lasu. Kościół włoskiej architektury, z cegły a więcej z ciosu zbudowany, ma wieżę z zegarem; było przy nim 11 odrębnych pustelni zakonnych. Spoczywają w tej świątyni Łukasz Opaliński, marsz. kor. 1662, jeden z najświatlejszych ludzi XVII w. i syn jego Stanisław, ssta nowokorczyński f 1704. Od Opalińskich przeszły dobra do Luboniirskich a w obecnem stuleciu stały się własnością hr. Potockich, W 1819 r. klasztor kamedułów został zniesiony a kościół przyłączono jako filię do par. Staszów. R. gmina należy do s gm. okr. IV w Staszowie st. poczt. , ma 12, 936 mr. obszaru 4780 mr. włośc, 514 dm. 30 mur. , 2979 mk. W skład gminy wchodzą Cegielnia, Golejowa os. leś. , Kłoda, Monastyrek os. włośc, Niedziałki, Pluskawa, Podklasztor os. leś. . Ruda, Rytwiany, Szczeka, Staszowek. Opisy i widoki R. podał Tygodn. Illustr. t. I, z 1860 r. , str. 234 i t. X, z 1864 r. , str. 592 i Kłosy t. XX, 62. Istnieje prócz tego oddzielna monografia, odbitka z Przegl. pol. zeszyt IV i Y, z 1880 r. . Opis gospodarstwa rolnego i przemysłowego w dobrach Ii. mieści Sprawozdanie z wystawy przemysłoworolniczej w Warszawie 1874 r. str. 300, 336. Br. Ch. Rytwinszczyzna, chutor, pow. prużański, w 2 okr. poL, gm. Bajki, o 16 w. od Prużany. Rytyki, wś i okolica, pow. szawelski, gm. Skiemic, o 49 w. od Szawel. Rytynie, wś i dobra nad strugą t. n. , pow. telszewski, ob. Retyme. W 1859 r. 29 mk. , gorzelnia, młyn, wiatrak. Rywa al. Riwen, rzka w Kurlandyi, ob. Riwe. Podług W. Pola ma źródła w jeziorze, nad którem loży Bauze, płynie na krótkiej przestrzeni najprzód ze wschodu ku zachodowi a następnie wykręca się ku północy i wpada pod Labrykiem do Bałtyku. Rywałd 1. Szlachecki i Królewski, niem. Adlig i Koeniglich Rehwalde dok. Lybenwalde, Lyhenwalt, Liebenwalde, Liwakl, Lewald dwie wsi tuz obok siebie położone, w pow. grudziądzkim, nad szosą grudziądzkojabłonow ską, st. dr. żeL w Linowie. R. posiada agent, poczt. , łączącą się z Linowem przez pocztę posłańcowa; od 1887 r. połączenie telefoniczne z Jabłonowem. R. Królewski ma szkołę ewang. , w której było w 1887 r. 95 dzieci. Z wybud. Piskary 432 ha 42 łąk, 360 roii or. . W 1885 r. 29 dm. , 34 dym. , 195 mk. , 54 kat. , 141 ew. R. Szlachecki ma 378 ha 22 łąk i 336 roii. ; 1885 r. było tu 87 dm. , 61 dym. , 282 mk. , 107 kat. , 175 ew. Na obszarze R. znaleziono starożytny toporek ob. Objaśn, do mapy Ossowskiego, str. 100. Za czasów krzyżackich należał R. do komturstwa radzyńskiego. Ko Rytwinszczyzna Rytwinszczyzna Rytyki Rytynie Rywa Rywałd