ki w Mszczonowie. Zapałki zaś i zw. szwedzkie dotąd wyrabia jedna tylko fabryka Gelicha i Hocha w Częstochowie, ale w pośledniejszym gatunku. Wypalarni kości, czyli fabryk t. yw. węgla kościanego, którego tak znaczne ilości zużywają cukrownie, istnieje w kraju kilka, przeważnie w gub. kaliskiej i piotrkowskiej, ale wartość ich wytworu do bardzo małoznaczących zaliczyć trzeba. Ogólną sumę wytworu fabryk zaliczonych do właściwego przemysłu chemicznego, za rok 1884 przyjąć możemy na 2, 400, 000 rs. Pomimo znacznego rozwoju wielu gałęzi przemysłu krajowego, główny dział przemysłowości stanowiły fabryki przerabiające płody gospodarstwa wiejskiego i drzewo. A w dziale tym, aż do kampanii a r. 1883 3 pierwsze miejsce zajmowało cukrownictwo. Liczbę ogólną cukrowni w królestwie w r. 1884 statystyka urzędowa podaje na 42, z ogólną wartością wytworu 17, 316, 528 rs. Najważniejsze między temi zakładami miejsce zajmuje 19 cukrowni w gub. warszawskiej, które przerobiły w ostatniej kampanii 27, 203, 455 pudów buraków i dostarczyły 2, 801, 312 pudów rafinady ł mączki cukrowej. Współczesne spotęgowanie produkcyi w cukrowniach królestwa, jako taż Ukrainy Podola, wywołało nadprodukcyą i sprowadziło przesilenie na całym rynku cukrowym polskorossyjskim. Największą fabryką w kraju jest cukrownia Ostrowy akcyjna, w pow. kutnowskim, założona w 1843 r. , zatrudniająca 1060 robotników, która w ostatniej kampanii przed przesileniem dostarczyła cukru za 1, 193, 220 rs. Leonów, w pow. gostyńskim z r. 1845, zatrudniający 665 robotników, dostarczył za 858, 000 rs. Józefów pow. błoński, cukrownia z rafineryą, założona w r. 1865, a zatrudniająca 1020 robotników, dostarczyła za 828, 000 rs. Do większych cukrowni dalej, których produkcya roczna przekracza 500, 000 rs. , należą Sanniki, Młodzieszyn, Dobrzelin, Łyszkowice, Konstancya, Czersk, Óryszew i Walentynów w gub. warszawskiej i Elżbietów w siedleckiej; żadnej zaś z pozostałych 30tu produkcya roczna nie była mniejszą od 100, 000 rs. W kampanii z r. 1880 1 wszystkie cukrownie królestwa, wówczas w liczbie 40, przerobiły buraków 2, 091, 069 berkowców, czyli dziesięć razy tyle pudów, z czego otrzymały mączki 1, 532, 529 pudów; w kampanii z r. 1883 4 przerobiły buraków 3, 353, 625 berkowców, a cukru dostarczyły 2, 847, 993 pudów. Liczba gorzelni w królestwie, w skutek uciążliwych opłat i przepisów akcyznych, zmniejszyła się znacznie. W 1844 r. liczono 2094 gorzelni, w 1867 już tylko 1675, wr. 1876 było 618, a w r. 1884, wraz z dystylarniami w gub. lubelskiej, nie oddzielonymi od gorzelni w statystyce urzędowej, tylko 390 Za to istniejące gorzelnie są fabrykami wielkich rozmiarów, z ulepszonemi urządzenia mi, gdy przed tem przeważały drobne, proste zakłady. W r. 1880 istniejące gorzelnie wypędziły spirytusu razem 2, 348, 664 wiader. Do grupy tej przemysłu zaliczyć także wypada 15 dystylarni warszawskich, które w 1884 r. dostarczyły produktu za 3, 135, 235 rs. , i 7 fabryk wódek słodkich i likierów w gub. warszawskiej. Ogólną sumę produkcyi zakładów przemysłowych w tej grupie statystyka urzędowa za r. 1884 podaje na 19, 120, 099 rs. , ale nie należy zapominać że poważną część tej wartości stanowi policzony w cenie wysoki podatek akcyzny. Na wystawie z r. 1885 wielkim złotym medalem odznaczoną została gorzelnia w Jeziorku, w Łomżyńskiem, która od r. 1883 przerobiona na parową, połączona została z dystylarnią, Z warszawskich dystylarni a zarazom fabryk wódek słodkich, wielkością i doskonałością wyrobu odznaczają się Karszo Siedlewskiego, pod firmą K. Szneider i Fel Jankowskiego. Browarów i miodosztni w r. 1884 liczono w królestwie 339, o 1, 966 robotnikach, z ogólną sumą produkcyi co najmniej 7, 500, 000 rs. Co do wysokości wytworu główną grupę stanowią browary warszawskie, w liczbie 19, z których największe trzy browary Hermana Junga same przerabiają rocznie do 385 tysięcy pudów jęczmienia i wyrabiają piwa do 1, 200, 000 wiader. Doskonałością wyrobu odznacza się browar W. Kijoka i Ski, produkujący rocznie przeszło 300, 000 wiader. Na czele browarów prowincyonalaych stoi, bez zaprzeczenia, browar w Drozdowie, pod Łomżą Franciszka Lutosławskiego. Wyrób jego, znajdujący zbyt w cesarstwie, corocznie rozchodzi się w wartości 160, 000 rs. Z innych browarów prowincyonalnych do najznaczniejszych należą Stumpfa w Kielcach, Vettera w Lublinie i Krauzego w Radzikowie pod Błoniem. Młynów parowych w królestwie w r. 1884 istniało około 60, 2 produkcya około 4, 000, 000 rs. ; młynów wodnych, konnych i wiatraków około 8, 000, z ogólną sumą produkcyi przeszło 25, 000, 000 rs. Do najznaczniejszych zakładów młynarskich w kraju należą zakłady przemysłowozbożowe Kropiwnickiego i Ski, posiadające oprócz olbrzymich piekarń w Warszawie i Słodowcu pod Marymontem, dwa wielkie młyny parowe jeden w Zegrzynku nad Narwią, drugi w Słodowcu. Dalej zakłady młynarskie Bekermana we Firleju pod Radomiem i kilka młynów parowych warszawskich. Z innych fabryk do tej grupy przemysłu należących, na zaznaczenie zasługują warszawska fabryka makaronów Krzymuskiego i fabryka biszkoptów, na sposób angielski, Józefa Sztengla, Wyrobem i rektyfi

Polska