selt w Markach o 9 wiorst za Pragą. Tkactwo jedwoabne bardzo słabe stanowisko zajmuje wpośród przemysłu królestwa, wobec konieczności sprowadzania materyału surowego z zagranicy a silnie już rozwiniętego tego rodzaju tkactwa w cesarstwie. Oprócz kilku fabryk wstążek jedwabnych, założonych w nowszych czasach w Warszawie i Łodzi, jedna tylko fabryka J. Lista w Łodzi wyrabia tkaniny czysto jedwabne, a wartość roczna jej wytworu nie przekracza kilkukroć sto tysięcy rubli. Wyroby pończosznice, zaliczone także do przemysłu tkackiego, na wielką skalę dostarcza tylko fabryka żyrardowska za 700, 000 rubli rocznie; w Warszawie zaś i Lublinie istnieje nadto kilkanaście drobnych pracowni ręcznych. W ogóle przemysł przędzalnotkacki w królestwie 1884 r. zatrudniał więcej niż 200 fabryk większych i około 3, 500 drobnych zakładów fabrycznych, a ogólna wartość wytworów jego pomimo panującej stagnacyi przekraczała 63, 000, 000 rubli, w czem przemysł bawełniany przedstawiał 45, 500, 000 rubli, wełniany 13, 500, 000 a lniany około 3, 000, 000 rubli. Fabrykacya papieru i t. p. i obić papierowych w ostatnich latach znacznie się w królestwie rozwinęła i lubo duże ilości papieru do druku książek sprowadzane są jeszcze z pobliskich papierni w cesarstwie, dużo też papieru tu wyrobionego wychodzi do cesarstwa. Ogółem wartość produkcyi papieru, bibuły i t. p. za rok 1884 przyjąć można na 1, 850, 000 rubli. Najznaczniejsze papiernie w tym czasie były Soczewka w powiecie gostyńskim, założona jeszcze w r. 1842, poruszana turbinami wodnemi o sile 220 koni i maszynami parowemi o takiejże sile, a zatrudniająca do 500 robotników; wyrabia rocznie do 2, 500, 000 funtów papieru w wyższych przeważnie gatunkach, wartości około 540, 000 rubli. Drugą papiernią, założoną w r. 1862, która od 1874 r. należy do towarzystwa akcyjnego i odtąd rozwija się szybko, jest Mirków pow. wieluński. Motorami tej papierni są dwie turbiny o sile 500 koni, cztery maszyny parowe o sile 270 koni. Zatrudnia ona 500 robotnikówj a wysokość produkcyi swojej w r. 1883 4 doprowadziła do 3, 363, 500 funtów wszelkiego rodzaju papieru, wartości 775, 000 rubli. Bo większych papierni należą dalej Pilica w Sławniewie pod Pilicą, Jeziorna niegdyś przez Bank Polski założona, a dziś własność prywatna Karola Roezlera, i papiernia Saengerów w Pabianicach. Prócz tych większych jest jeszcze do dziesięciu drobniejszych papierni w różnych okolicach kraju, papier czerpany i bibułę wyrabiających. Fabryk tektury, przeważnie masę drzewną za materyał surowy używających, Jest kilka, niebardzo znacznych, w pow. będzińskim i częstochowskim. Fabryk obić papierowych w Warszawie jest trzy, w Częstochowie jedna; największą z nich z produkcyą do 700, 000 rubli jest fabryka Franaszka, dawniej Vetterów założona jeszcze w r. 1829 w Warszawie, Garbarstwo na małą skalę jest jedną z najrównomierniej po całem królestwie rozrzuconych gałęzi przemysłu. Obok 25 garbarni warszawskich o 1199 robotnikach, z wytworem 4, 666, 750 rubli, statystyka urzędowa zaznacza jeszcze około 300 drobnych zakładów garbarskich, po całym kraju rozrzuconych, z ogólną produkcya do 1, 600, 000 rubli Z warszawskich gubernii najznaczniejsze były fabryka pod firmą Temler i Szwede, od r. 1819 istniejąca, a od r. 1879 będąca własnością towarzystwa akcyjnego, z dwoma maszynami parowemi o sile 40 koni, zatrudniająca 350 robotników, której obrót roczny dosięga 1, 800, 000 rubli. Fabryka braci Pfeiffer od r. 1854, z wyrobem do 1, 300, 000 rubli rocznie. Fabryka braci Szlenker, od r. 1846, z produkcyą roczną milion rubli przekraczającą. Trzy te największe garbarnie skóry większych zwierząt do przerobu przeważnie sprowadzają z Ameryki południowej i Oceanii, skóry z mniejszego bydła pozostawiając drobniejszym zakładom krajowym. Fabryk białoskórniczych, wyłącznie w Warszawie, w r. 1884 znajdowało się 18, o 71 robotnikach, z ogólną produkcyą wynoszącą do 200, 000 rubli. Hut szklannych w królestwie, po całym kraju rozrzuconych, w r. 1886 liczono 29, o 1462 robotnikach, z ogólną sumą produkcyi 2, 104, 790 rubli. Najpiękniejsze szkła i kryształy dostarcza najdawniejsza, bo jeszcze w r. 1802 pod Garwolinem założona huta Czechy Hordliczków. Wysokość jej produkcyi rocznej dosięga 860, 000 rubli, posiada maszynę parową o eile 15 koni i zatrudnia 186 robotników. Na wystawie z r. 1885 odznaczoną została nagrodą huta w Zawierciu pow. będziński za wyrób wszelkich gatunków szkła kryształowego, wazonów i lamp. Huta ta założona pierwotnie w 1857 r. otwarta na nowo w 1885 r. , w i r. posiadała szlifiernię poruszaną maszyną parową o sile 40 koni i zatrudniała 140 robotników. Trzecią z rzędu fabryką, dostarczającą średnich gatunków szkła, jest huta pod firmą E. Leuterbach w Klonowie pow. sieradzki. Posiada ona 3 lokomobile o sile 24 koni, 3 piece hutnicze do topienia szkła, zatrudnia 300 robotników i dostarcza wyrobu za 300, 000 rubli rocznie. Do większych hut krajowych należy jeszcze huta Soholtzego, Kijowskiego i Ski w Targówku za Pragą, i hr. Krasińskiego w Starej Wsi, w pow. węgrowskim. W Warszawie istnieje także kilka pomniejszych fabryk zwierciadeł zajmujących się tylko podlewaniem czyli emaliowaniem zwierciadeł, do których

Polska