cławskim 38. Według wykazów urzędowych zajmuje się rolnictwem 811, 000 męż. i 825 000 kob. , razem 1, 636, 000 mk. Najwięcej wysiewa się pszenicy 28 1 2, żyta 23 1 2 owsa 17 jęczmienia 12, hreczki 0, 8; oprócz tego w południowych powiatach sieją kukurydzę, buraki kartofle i inne. Stopień urodzajności bywa rozmaity, zależy to od kultury, miejscowości i sprzyjających warunków klimatycznych. W ogóle w pow. proskurowskim ozimina daje średnio 6 do 10 ziarn, owies 8, jęczmień 6, hreczka od 5 6, groch 6, proso 12 20; w lityńskim pszenica 5, żyto 7, owies 4 jęczmień 5 w winnickim pszenica 6 7, owies 4, żyto 5 6; w hajsyńskim ozimina 5 10, jarzyna 4 7; w olhopolskim pszenica 6 7, kukurydza 25, żyto 3, owies 10; w bałckim ozimina 3 5, jarzyna 5 10, owies 4, jęczmień 4, kukurydza 40; w mohylowskim ozimina 5 1 2, jarzyna 3; w uszyckim ozimina 4, hreczka 4, jęczmień 6, proso 4; w kamienieckim ozimina do 6 1 2 jarzyna 5 7 1 2, kartofle 5 7; w latyczowskim ozimina 6 1 2 do 8, jarzyna od 4 1 2 do 6. Cyfry te, chociaż urzędowe, są w rzeczywistości daleko niższe. W 1881 r. było pod zasiewami 1, 803, 464 dz. , wysiano różnego ziarna 1, 679, 376 czetw. , zebrano 8, 839, 790 czetw. Oprócz tego posadzono kartofli 231, 417 czetw. , zebrano 1, 207, 147 czetw. . Urodzaj więc w tym roku dla oziminy był 5 3 4, dla jarzyny 5 1 2, dla kartofli 5 1 4. Bok ten jednak nie odznaczał się urodzajnością. Buraków w 1884 r. zasiano na 63, 944 dz. , zebrano 5, 948, 846 berkowców. Po potrąceniu miejscowych potrzeb, P. sprzedaje średnio od 1, 500, 000 do 2 mil. czetw. Tytoniu w 1880 r. było 711 plantacyi większych; ziemi pod niemi 263 dz. , zebrano 15, 377 pudów. Tytoń rodzi się wybornie tam, gdzie kukurydza, t. j, w południowych powiatach, poniżej gór Miodoborskich. Z miejscowości znanych z dobrego tytoniu są Mukarów, Hołubecze, Owsijówka, Żerebiłówka, Lewada, Piszczanka i inne. Najwięcej plantują się gatunki proste, niewymagające inspektów, a plantacyami zajmują się zwykle włościanie. W ostatnich czasach założono w niektórych miejscowościach znaczne plantacye chmielu Malejowce w pow. uszyckim. Anyż zbiera się szczególniej w powiecie uszyckim, miedzy Kitajgrodem, Dunajowcami, Zamiechowem, Strugą i Kalusem; w Minkowcach jest fabryka olejku anyżowego. Własność rządowa w gubernii podolskiej zajmuje 90, 629 dzies. , to jest 2 całego obszaru Janson, w tej liczbie 1 ziemi ornej, 93 lasów i 5 nieużytków. Własność rządowa powstała z dawnych starostw i królewszczyzn, dóbr poklasztornych, biskupich i skonfiskowanych. W ostatnich czasach majątki rządowe w znacznej części zostały sprzedane lub darowane urzędnikom i wojskowym. Udieły apanaże obejmują 64, 091 dz. Własność prywatna, według prof. Jansona, zajmuje 1, 722, 349 dz. czyli 45. Według narodowości własność w obecnych czasach nie da się określić skutkiem skasowania długoletnich dzierżaw i zastawów. Według Kraju w 1866 r. 5, 947, 000 dz. , w 1881 zaś mieli Polacy w guberniach płd. zach. tylko 3, 962, 311 dz. , w ciągu więc 15 lat narodowość polska utraciła 1, 956, 000 dz. Do żydów należy 53, 000 dz. , do włościan, którzy przeszli na wykup, 1, 262, 003 dz. , do włościan skarbowych 478, 665 dz. P. sławne niegdyś było ze swych lasów, pokrywały one szczególniej północne powiaty. Miodoborskie góry także pokryte były ogromnemi borami; puszcze ststwa barskiego ciągnęły się aż do Dniestru; w ststwach lityńskiem, latyczowskiem, chmielnickiem zajmowały olbrzymie przestrzenie. W kamienieckiem starostwie w XVI wieku liczono do 30 pięknych i obszernych lasów. Brak jednak racyonalnego gospodarstwa leśnego, huty szklanne, których tu dawniej było wiele, gorzelnie, fabryki cukru, koleje a ostatecznie smutne położenie finansowe właścicieli ziemskich po 1863 r. były przyczyną stopniowego wyniszczania lasów. Według obliczenia komitetu statystycznego w 1867 r. było pod lasami 713, 805 dz. , t. j. 18 ogólnej przestrzeni; wkrótce jednak ilość ta znacznie zmniejszyła się i w 1871 r. pozostało 477, 000, t. j. 12, dziś, wedle przybliżonego obliczenia, podają cyfrę 390, 000, t. j. zaledwie 10 3 ogólnej przestrzeni. Lasów więc na Podolu bardzo mało, daleko mniej jak w sąsiednim Wołyniu, tu bowiem jest 27 ogólnej przestrzeni, w Poznańskiem i w kijowskiej gubernii 18, w Litwie 21, w królestwie 22, w Galicyi 28 Z ogólnej ilości lasów 73, 462 dz. należy do rządu; lasy te najlepiej są prowadzone. Włościanie posiadali w 1881 r. 2874 dz. , reszta należy do właścicieli ziemskich. Najwięcej posiada pow. olhopolski 17, 52, dalej lityński 17, 31, uszycki 17, 32, Winnicki 16, 64, latyczow. 16, 12, mohylowski 15, 94, bracławski 13, 62, jampolski 12, 89, kamieniecki 12, 81, hajsyński 11, 81, bałcki 8, 88, najmniej proskurowski 6, 85. W lasach rośnie dębina, grabina, jesion, jawor, lipa, olcha i inne. Ogrodownictwo znacznie upadło od czasu uwłaszczenia włościan. Dawniejsi wielcy właściciele, jak Czartoryscy, Potoccy, zakładali ogromne fruktowe sady. Za ich przykładem szli i mniejsi właściciele a także włościanie. W majątkach Szczęsnego Potockiego żaden włościanin nie mógł się ożenić, dopóki nie posadził kilkunastu szczepów w swoim ogrodzie. Dziś jeszcze znane są ogrody w Malej owcach Orłowskich, w Daszkowcach Czarneckich, w Kuryłowcach

Podole